b*l*msel ara*tırma yöntemler

Nicel Araştırmalarda Temel
Kavramlar








Evren
Örneklem
Örnekleme
Değişken
Kontrol Grubu
Deney Grubu
Hipotez
Sayıltı
Evren



Araştırma sonuçlarından elde edilen verilerin (bulgu)
genellenmek istenilen bütününe “evren” adı verilir.
Diğer bir deyişle belli bir özelliği taşıyan canlı ya da
cansız elemanlar bütünüdür.
Bu doğrultuda evren milyonlarca kişiyi kapsayacak
kadar geniş ya da birkaç yüz kişiyi kapsayacak kadar
dar olabilir.
Evrenin sınırlandırılması ve tanımlanması
araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun istegi ile
olmaktadır. Evreni belirleyen araştırmanın
amaçlarıdır.
Evren iki grupta tanımlanabilir.
1. Genel Evren/ Hedef Evren


Tanımlanması kolay ama ulaşılması güç
olan evrendir.
Örneğin öğretmenleri bir evren olarak
alan bir araştırmacının tüm öğretmelere
ulaşması para, denetim gibi
sebeplerden dolayı zordur.
2. Çalışma Evreni


Ulaşılabilen somut bir evrendir.
Araştırmacı evrenin tümünden ya da
onu temsil edebilecek küçük bir
guruptan toplayacağı veriler çalışma
evrenini temsil eder.
Ancak bu durumda sonuçların da
çalışma evrenine genellenmesi gerekir.
Örneklem
Araştırılmak istenen bir olayla ilgili
evrenden, belli kurallara göre seçilmiş,
evreni temsil ettiği varsayılan küçük bir
küme örneklem olarak adlandırılır.

Örneklem evreni oluşturan varlıkların alt
parçalarından oluşur.
Örneklem
Örn: Liselerdeki disiplin suçları araştırırken;
 okul listesinden okullar seçilirse
küme örnekleme,
 öğrenci listesinden öğrenci seçilirse
eleman örnekleme

Örneklem
Örneklem üzerinde çalışmanın üç temel
nedeni vardır. Bunlar:
1. Maliyet güçlükleri,
2. Kontrol güçlükleri ile
3. Etik (moral) zorunluklardır.

Genel evren
Çalışma Evreni
Örneklem
Genel Evren  Çalışma Evreni  Örneklem
Örnekleme


Bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir
kısmını seçme işlemidir.
Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın
en önemli özelliği evrendeki gerçek
durumu ortaya çıkarabilmesi için en
önemli koşul örneklemin evreni temsil
edebilmesidir.
Örnekleme
Eğer örneklem:
 Yeterli sayıda ve çoklukta değilse
 Seçiminde yanlı olunmuş ise
 Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle
seçilmiş ise araştırma sonuçlarına bakarak
doğru kararlar almak olası değildir.
Örnekleme


Örneklem almanın, yani örneklemenin belli ve
bilinen kuralları vardır.
Ancak o zaman, alınan örneklemin evreni temsil
edebileceği kabul edilebilir.
ÖRNEKLEME
EVREN
Evrendeğer(Parametre)
ÖRNEKLEM
X SS...
Örneklemdeğer(istatistik)
Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması

Evren biriminin seçiminin;

–Olasılıklı olma
Olasılıklı örnekleme; evrenden belirli
olasılıklarla çekilen birimler

–Olasılıklı olmama
Olasılıklı olmayan örnekleme; Evrenden
örneklem için birim çekmede olasılık yoktur
Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması

Evren biriminin seçiminin;

–Olasılıklı olma
Olasılıklı örnekleme; evrenden belirli
olasılıklarla çekilen birimler

–Olasılıklı olmama
Olasılıklı olmayan örnekleme; Evrenden
örneklem için birim çekmede olasılık yoktur
Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması
Tek aşamalı örnekleme, örnek için
evrenden birim çekme işleminin tek aşamada
tamamlanması
Çok aşamalı örnekleme ise, iki ya da daha
fazla aşamada tamamlanması
Örnekleme Teknikleri

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme





Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme
Tabakalı Örnekleme
Küme Örneklemesi
İki Aşamalı Rasgele Örneklem
Sistematik Örnekleme
Örnekleme Teknikleri

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme







Tipik Durum Örneklemesi
Kritik Durum Örneklemesi
Homojen Örnekleme
Aykırı Durum Örneklemesi
Uygun Durum Örneklemesi
Kartopu Örneklemesi
Maksimum Çeşitlilik
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
A- Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme:
Katılımcıların evrenden rasgele yöntemle seçildiği örnekleme
türüdür. Rastgele Sayılar Tablosu, Çekiliş Yöntemi Kullanılır
Avantajları:



Evrendeki her elemanın eşit seçilme şansı vardır
Evren çok büyük ve karmaşık değilse seçme işlemi kolaydır
Bu yöntemle yapılan örneklemede istatistiksel işlemler
ağırlıksız olarak yapıldığı için değerlendirme işleminde
kolay olur.
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
A- Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme:
Dezavantajları



Evren çok büyükse evreni listelemek ve seçmek
güçtür.
İncelenen özellik evrendeki elemanların bazı
özelliklerine göre değişiklik gösterebilir.
Örnekleme seçilecek bireyler çok geniş bir bölgede
dağınık bir şekilde yerleşmiş
olabilirler.
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
B- Tabakalı Örnekleme:
Katılımcıların belirli özellikleri göz önüne alınarak evreni temsil
edecek seçilmesi tabakalı örneklemedir. Belirli özellikler, evreni
temsil edici tabaka ve alt tabakalar anlamındadır. Bu yöntemin
etkin olabilmesi için tabakalardaki birimlerin kendi içinde
homojen olması ve tabakalar arasında gerçek bir farklılık
bulunması gerekir.
Örnek: Bir ilin merkez ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören
öğrencilerin herhangi bir konuda görüşleri alınmak istendiğinde,
çeşitli okul türlerinin (meslek lisesi, anadolu lisesi, fen lisesi vb)
araştırmaya dahil edilmesi
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
B- Tabakalı Örnekleme:
Bu yöntemin sakıncalı yanları çok azdır. Bunlar;


Tabakalardaki birey sayısının bilinmediği durumlarda
seçim işlemlerinin güçleşmesi,
Örnekleme seçilecek birimlerin çok büyük bir bölgede
dağınık olarak oturması durumunda araştırmanın
uygulama aşamasının güçleşmesidir.
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
C- Küme Örneklemesi:
Örnek: Bir ortaöğretim kurumunda 1., 2.
ve 3. sınıf
öğrencilerde araştırma yapılmak isteniyorsa bunlar bir grup
ya da küme oluşturur. Araştırmanın amacına göre bunlar
seçildikten sonra her üç sınıf içerisinde de kümeler seçilerek
araştırmaya dahil edilir.
Bir okulda öğrencilerin sahip olduğu kitap sayılarını tahmin
etmek amacıyla sınıfların her biri bir küme olarak düşünülüp
birkaç sınıf seçilerek tahmin yapılabilir.
Özel üniversitelerdeki öğretim üyesi profili konusundaki bir
çalışmada özel üniversitelerin her biri bir küme olarak
düşünülebilir.
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
D-İki Aşamalı Rasgele Örneklem:
Evrenden birden fazla grup gelişigüzel seçilir
ve daha sonra da bu gruplardaki bireyler yine
basit rasgele seçilir.
Örnek: Basit rasgele tekniği ile 15 ilköğretim
okulu seçilir. Her okuldan 5. sınıf öğrencileri
seçilerek araştırmaya dahil edilir.
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
E- Sistematik Örnekleme:

Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması nedeniyle
özellikle evren büyük olduğunda kullanılan bir
örnekleme yöntemidir. Bu yöntemin en çok
kullanıldığı durumlar:


Çok sayıda birim içeren kayıt sistemlerinin
incelenmesinde. Örneğin, hasta dosyaları, hasta ya
da işçi kayıtları, kayıt defterleri, fişler , listeler gibi.
Birim sayısı çok fazla olduğu için listelenmesi güç ya
da olanaksız olan durumlarda. Örneğin, büyük bir
kentte ev seçimi, sokak seçimi, işyeri seçimi otomobil
seçimi gibi.
1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme
E- Sistematik Örnekleme:


Seçim işlemlerinde evren büyüklüğü ( N ) örneklem
büyüklüğüne (n ) bölünerek kaç birimde bir birimin
örnekleme alınacağı saptanır.
Örneğin, 15 000 hasta dosyası bulunan bir arşivden
500 dosya örnekleme seçilecekse ( 15 000 / 500 =
30) her 30 dosyada bir dosya örnekleme
alınacaktır. Başlangıç sayısı rastgele sayılar
tablosundan 1 – 30 arasında bir sayı seçilerek
bulunur. Seçilen sayı 8 ise önce 8’inci dosya
örnekleme alınır, sonra her 30 dosya 1 dosya
örnekleme alınır. Böylece örnekleme çıkan dosya
numaraları 8, 38, 68, 98, ……14 978 olacaktır.
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme
A- Tipik Durum Örneklemesi:




Standart, tipik ya da temsil edici olarak
gösterilen kişi ya da kişilerin araştırmaya
dahil edilmesine tipik örnekleme denir.
Sıra dışı olmayan, ortalama, tipik bir
durum seçimi.
Örneğin,
Şehir
merkezinde
görece
geneli
yansıtabilecek birkaç okulun seçimi
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme
B- Kritik Durum Örneklemesi:


Sıra dışı bir grup ya da kişiler
ortaya
çıktığında,
bunların
araştırmaya dahil edilmesi kritik
durum örneklemesidir.
Örneğin, gözleri görmediği
halde resim yapan bir ressamın
hayat öyküsünün derinlemesine
incelenmesi
bu
tür
örneklemeye girer.
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme
C- Homojen Örnekleme:


Tanımlanmış belirli niteliklere sahip
bireylerin seçilerek araştırmaya dahil
edilmesine homojen örnekleme denir.
Örneğin, aynı sınıfta öğrenim gören üstün
zekalı öğrencilerin çalışma alışkanlıklarının
incelenmesinin amaçlandığı bir araştırmada
kullanılacak örnekleme yöntemi homojen
örneklemedir.
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme
D- Aykırı Durum Örneklemesi:



Normal niteliklerinden farklı olarak ya da
normal özelliklerine benzerlik göstermeyen
birey ya da grupların seçilerek araştırmaya dahil
edilmesine aykırı durum örneklemesi denir.
Bu tip örneklemede araştırılacak kişilerin sayısı
sınırlı tutulmalıdır, çünkü bu kişilerin deneyim,
duygu ve düşünceleri detaylı bir şekilde
incelemeye tabi tutulacaktır.
Örneğin, örneklemdeki okulların, en yüksek ve
en düşük başarı düzeyindeki okullardan
seçilmesi
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme
E- Uygun Durum Örneklemesi:


Araştırma yapılacak birey ya da
grupların araştırma sürecine dahil
edilmesinin daha kolay ya da bunlara
daha kolay ulaşılabilmesi ile ilişkilidir.
Örneğin, bir araştırmacının kendi
çocuğu üzerine uzun bir dönem
araştırma yapması uygun durum
örneklemesidir.
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme
F- Kartopu Örneklemesi:

Araştırmacının derinlemesine bilgi
kaynağı olabilecek kişi ya da kişiler ile
ilk görüşmesinden sonra benzer özelliğe
sahip bireyleri onların tavsiyesi ile
öğrenmesi, daha sonra da bunlardan
başka kişilerin öğrenmesi ile devam
eder.
2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme



F- Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi
Farklı özellik gösteren durumların, problemle
ilgili
olabilecek
bireylerin
çeşitliğinin
araştırmaya dahil edilmesi değerlidir.
Örnek: İlkokullarda yaşanan sorunlarla ilgili
çalışma yapmak isteyen bir araştırmacı
maksimum çeşitlilik tekniği ile örneklemini
kırsal, varoş ve kent merkezindeki okullardan
oluşturabilir
Değişken

Gözlemden gözleme farklılık gösteren özelliklere
değişken denir. Nitel-nicel ya da bağımlı-bağımsız
olarak gruplandırılabilir.


Nicel değişken: Matematiksel sembollerle ifade edilen ve
derecelendirilebilme özelliğine sahip değişkenlere nicel
değişkenler denir. Örn; bir öğrencinin KPSS den aldığı
puanlar, fen dersinden aldığı puanlar vs.
Nitel değişken: Daha çok sözcük ve sembollerle ifade edilen
ve gözlemden gözleme değişiklik gösteren değişkenlere nitel
değişkenler denir. Örn; bir öğrencilerin KPSS den aldığı
puanlar cinsiyet bazında karşılaştırıldığı bir araştırmada
bayan ve erkek değişkenleri nitel değişkenlerdir.
33
Değişken
Bağımlı Değişken:
Bağımlı değişken neden-sonuç ilişkisindeki “sonuç” anlamına
gelmektir. Bu ilişki matematikte Y= f(x) olarak gösterilir ve Y
bağımlı değişkeni temsil eder
Bağımsız Değişken:
Bir araştırmada, bağımlı değişken üzerindeki etkisi incelenen
değişkene bağımsız değişken denir. Bağımsız değişken
araştırmacının değişimlediği (manipüle ettiği) değişkendir.
Matematikteki Y= f(x) eşitliği temel alınırsa, x bağımsız
değişkendir.
Bireylerin eğitim seviyeleri ile aldıkları maaş veya ekonomik
durumları arasındaki ilişki nasıldır?
Hipotez


Araştırmalarda denenmek (sınanmak, teste tabi
tutulmak) üzere geliştirilen ifadelere ya da yargılara
hipotez (denence) denir.
Hipotezler bazen ön araştırma yaptıktan sonra
kurulur, ki bu tür hipotezlerin güçlülük oranı oldukça
yüksektir. Bazen de kaynak taraması yapıldıktan
sonra kuramsal olarak oluşturulur.
35
Sayıltı-Varsayım
 Araştırmada
doğru olarak kabul edilmiş yargılar,
genellemelerdir. Bunlar şekil ve ifade bakımından
denencelere benzerler ancak denenmelik ve test edilmek
için değildirler.
 Araştırmacı kanıtlanması güç ya da olanaksız görülen
kişisel görüş ve inançlara göre değişebilen bazı konularda
kendi kişisel tercihini ortaya koyarak çalışmasındaki temel
dayanakları belirleyebilir.
Bu varsayımlar:


Değerlere, probleme, kuramlara
Kontrol değişkenine

Araştırma yöntem ve tekniklerine ilişkindir.
36
Örnek Varsayımlar
Ölçme aracının yeteri kadar geçerli ve
güvenilir olduğu,
Evrenden alınan örneklem grubunun evreni
temsil ettiği,
Cevaplayıcıların anket sorularına doğru
yanıt verdiği,
Belli bir kontrol değişkeninin deney ve
kontrol gruplarını farklılaştırmadığı
Varsayım olarak kabul edilebilir.