SEMPATOMİMETİK İLAÇLAR

SEMPATOMİMETİK İLAÇLAR


Efektör organları, adrenerjik reseptörler
(adrenoseptörler) üzerinden direkt
ve/veya indirekt olarak etkileyen ve
sempatik sinir stimülasyonunun bu
organlardaki etkilerini taklit eden
ilaçlardır.
Etkilerinin türü ve derecesi başlıca iki
faktöre bağımlıdır:
i) İlacın α1 α2, β1, β2 ve β3 reseptörlere
karşı afinitesi
ii) Etkilenen yapının reseptör bileşimi
Sınıflandırma


Sempatomimetik ilaçlar:
i) Katekolaminler ve
ii) Sempatomimetik aminler
(katekolamin-olmayanlar) diye iki ana
bölüme ayrılırlar.
Katekolaminler (3,4dihidroksifeniletilamin) türevleri direkt,
diğerleri karma etki gösterirler.
Refleks etkileri, primer
sempatomimetik kardiyovasküler
etkilerini değiştirebilir.
I. KATEKOLAMİNLER


Bunlar adrenalin, noradrenalin,
izoproterenol (izoprenalin),
dobutamin. dopamin, dopamin
analogları, levodopa, dipivefrin ve
etilnoradrenalindir.
Noradrenalin alfa-mimetik,
izoproterenol beta-mimetik ve
adrenalin hem alfa- hem de betamimetik etki kalıbı gösteren ilaçların
prototipidir.
ADRENALİN


Vücutta adrenal medullada sentez edilir
ve oradan salgılanarak hormon görevi
yapar. Adrenerjik sinir uçlarındaki
(presinaptik) β2 reseptörlerini aktive
ederek noradrenalin salıverilmesini de
artırır.
Katekolaminler içinde en fazla kullanılan
ve çok çeşitli etkileri olan bir ilaçtır. Bu
etkiler noradrenalin ve izoproterenol ile
karşılaştırmalı olarak aşağıdaki gibidir.




Damarlar: Damar düz kaslarında α-
reseptörlerin (α1ve α2) aktivasyonu
kasılmaya, β2-reseptörlerin aktivasyonu
ise gevşemeye yol açar.
Adrenalin, damar yatağında α-veya β2reseptörlerin egemen olmasına göre bazı
damar yataklarında vazokonstriksiyon
diğer bazılarında ise vazodilatasyon yapar.
Noradrenalin, bütün damar yataklarında
(koronerler hariç) vazokonstriktör etki
yapar.
İzoproterenol, bütün damar
yataklarında güçlü bir vazodilatasyon
yapar.




Kalp: Katekolaminler β1-reseptörleri aktive etmek
suretiyle kalp hücrelerini stimüle ederler. Etkinin
gücüne göre sıraları: izoproterenol > adrenalin >
noradrenalin.
Myokardın kasılma hızını, gücünü ve
kalp atış hızını artırırlar, aritmi oluştururlar.
A-V iletim hızını artırırlar. Kalbin verimini azaltırlar.
Kan basıncı:
Adrenalin mutad dozda, i.m. veya s.k. injekte
edildiğinde ortalama kan basıncını genellikle
artırır.
Noradrenalin, ortalama kan basıncını yükseltir.
İzoproterenol ortalama kan basıncını düşürür.

Damar-dışı düz kaslı yapılar: Bronş
düz kaslarını gevşetirler (β2).
Gebeliğin sonuna doğru ve doğum
sırasında insanda uterusu gevşetirler (β2).
Mide-barsak kanalında:
Mesanenin detrusor kasını gevşetirler,
trigon ve sfinkter kaslarını büzerler.
Adrenalin iriste radyal düz kaslarda da
alfa-reseptörler aracılığı ile kasılma yapar
ve midriyazis’e neden olur.


Dış salgı bezleri: Katekolaminler tükrük
bezlerinin mukus salgılayan hücrelerini
uyarırlar; yapışkan ve koyu salya
salgılanmasına neden olurlar. Ekrin ter
bezleri üzerinde etkisi yoktur. Apokrin
ter bezlerinin içeriklerini boşaltırlar.
Metabolik etkiler: Adrenalin
karaciğerde glikojenin glukoza yıkımını
(glikojenolizi) artırır. Çizgili kas
hücrelerinde de glikojenoliz'i artırır.
Adrenalin yağ dokusu hücrelerini
etkileyerek, lipolizi artırır. Vücutta oksijen
tüketimini (bazal metabolizmayı) artırır.


SSS'ne etkileri: Adrenalin kan-beyin
engelini geçmediği için SSS'ne giremez.
periferde baroreseptörlerle ilişkili aferent
sinir uçlarını etkileyerek, retiküler
aktifleyici sistemi uyarır (uyanç).
Diğer etkiler: Çizgili kasların arteri
içine adrenalin veya noradrenalin
injeksiyonu kasılma gücünü artırabilir.
Göze lokal olarak adrenalin solüsyonu
uygulanması, açık-açılı glokomlu
hastalarda göziçi basıncını düşürür.
Mast hücrelerininden histamin
salıverilmesini inhibe eder.
Kullanılışı
1.
2.
3.
4.
5.
Akut alerjik reaksiyonlar
Anafilaktik şok ve yaşamı
tehdit eden anjiyoödem
Kalp durması (kardiyak arrest)
Açık-açılı glokom
Lokal anestezide ve nazal
dekonjestan olarak
kullanılabilir.

Yan tesirleri: Adrenalin'in en ciddi ve
yaşamı tehdit edebilen yan tesirleri, kan
basıncını yükseltmesi ve bazen ventrikül
fibrilasyonuna kadar gidebilen kalp
aritmileridir. Alfa-mimetik ilaçların uzun
süre uygulanması sonucu, dolaşan
plazma hacminde ve doku
perfüzyonunda ciddi azalmalar olur.
Antidot α-reseptör blokörleri (fentolamin
gibi) ve nitratlardır. Tehlikeli aritmiler de
alfa-blokör bir ilaçla birlikte beta-blokör
ilaç da kullanılabilir.


Adrenalinin başlıca kontrindikasyonları
şunlardır: ii) Koroner kalp hastalığı ii)
Konjestif kalp yetmezliği iii) Hipertiroidizm
ve hipertansiyon iv) Taşiaritmiler v)
Halojenli hidrokarbon türevleri (halotan
vb.) ile yapılan genel anestezi vi)
Gebelerde kullanıldığında adrenalin
fötusun kalbinde fonksiyonel bozukluklar
yapabilir.
Diabetes mellitus (diyabetik otonomik
nöropati geliştiğinde), raşitizm ve familyal
disotonomia gibi hastalık hallerinde de
katekolaminlere karşı duyarlık artmış
olabilir.


Aşağıdaki ilaçlarla tedavi
sırasında katekolaminlere
duyarlık artmıştır
i) MAO inhibitörleri. ii) trisiklik antidepresanlar ve kokain, iii) rezerpin.
guanetidin ve benzeri adrenerjik
nöron blokörleri ve iv)
glukokortikoidler.
Dipivefrin: Adrenalinin diester
türevidir. Kronik açık-açılı
glokomun tedavisi için kullanılır.


NORADRENALİN: Aritmi yapıcı etkisi,
adrenalin ve izoproterenol'a göre zayıftır.
Kardiyovasküler sistem dışında farmakolojik
etkinliği fazla değildir. Vazokonstriktör etkisi
nedeniyle akut hipotansiyon ve şok
hallerinde i.v. infüzyon suretiyle kullanılır.
İZOPROTERENOL (İZOPRENALİN):
β-adrenerjik reseptörleri etkileyen en güçlü
sempatomimetik ilaçtır. Belirgin vazodilatör ve
bronkodilatör etkisi vardır. Kalp bloğunun ve
ağır bradikardinin kısa süreli acil tedavisinde
ve şok tedavisinde kullanılır. Beta-blokörlerin
yaptığı akut zehirlenmelerde de kullanılabilir.


DOPAMİN: Periferde bazı damar
yataklarında bulunan DA1 reseptörleri ve
adrenerjik sinir uçlarında bulunan DA2
reseptörleri etkiler. Ayrıca, dozu artırılınca
adrenoseptörleri de etkiler (β1). En
önemli kullanılış yerleri akut myokard
yetmezliği veya kalp cerrahisi sırasında
ortaya çıkan kardiyojenik şokun ve
ayrıca septik şokun tedavisidir.
Dopamin, noradrenalin gibi, sadece i.v.
infüzyonla verilir.
Levodopa: Dopamin prekürsörüdür;
vücutta dekarboksillenerek dopamine
dönüşür. Ağız yolundan etkilidir.


DOBUTAMİN: Kalpteki β1-reseptörleri
selektif olarak etkileyerek pozitif inotrop
etki yapar. Levo izomerinin güçlü α1reseptör agonisti etkinliği vardır.
Dopaminerjik reseptörleri etkilemez.
Konjestif kalp yetmezliğinin ileri
döneminde myokardda beta-reseptor
dansitesi azaldığında, bu ilacın alfareseptörler üzerinden de inotrop etki
yapabilmesi etkinliğini korumasını sağlar.
Fenoldopam: Dopamin DA1
reseptörünün selektif agonistidir. Konjestif
kalp yetmezliğine karşı ve antihipertansif
ilaç olarak denenmektedir.
II. SEMPATOMİMETİK AMİNLER
(KATEKOLAMİN-OLMAYANLAR)



i) Alfa-mimetikler, ii) Beta-mimetikler, iii)
SSS'ni stimüle edenler ve iv) Diğerleri.
Vücuttaki inaktivasyonlarında karaciğer
ve diğer yerlerdeki MAO tarafından
yıkılma önemli rol oynar. Fenil halkaları
katekol şeklinde olmadığından. KOMT
enzimine genellikle dayanıklıdırlar. Fenil
halkasında hidroksil bulunmayanlar
(amfetamin gibi) fazla lipofiliktir.
Genel kural olarak bunlar ağız yolundan
alınmaya elverişli olan, vücutta
katekolaminler gibi hızlı yıkılmayan ve
daha uzun etkili olan ilaçlardır.
1. ALFA-MİMETİK İLAÇLAR
a)
Antihipotansif Olarak Kullanılanlar:
Efedrin: Adrenalin'e benzer. Adrenerjik
sinir uçlarından noradrenalin salıvererek
indirekt etki yapar. Spinal anesteziye
veya epidural anesteziye bağlı
hipotansiyonun düzeltilmesi için,nazal
dekonjestan olarak, enurezis nokturna
da, santral stimülan etkisi nedeniyle
narkolepsi tedavisinde kullanılır.
Fenilefrin: Noradrenalin'e benzer.
Hipotansif durumlarda kan basıncını
yükseltmek için yavaş i.v. injeksiyonla
verilir.



Metaraminol: Noradrenalin’e benzer.
Akut hipotansif durumlarda, i.v.
infüzyonla uygulanır.
Metoksamin: Tamamiyle direkt
sempatomimetik etkinlik gösteren selektif
bir α-agonist ilaçtır. Hipotansif durumlarda
veya paroksismal supraventriküler
taşikardide i.v. injeksiyonla kullanılır.
Diğer ilaçlar: Vazokonstriktör özelliği
nedeniyle kullanılan ilaçlar etilefrin,
norfenefrin, etilnoradrenalin,
hidroksiamfetamin, oksedrin, αmetilnoradrenalin oktopamin ve
heptaminol hidroklorürdür.
b) Dekonjestan Olarak Kullanılanlar

Burun mukozasındaki damarları büzmek
suretiyle, mukozada konjestiyona bağlı
şişkinliği gideren ilaçlardır. Efedrin ve
fenilefrin dekonjestan olarak hem lokal ve
hem de sistemik kullanılabilir.
i) Lokal Dekonjestanlar: Burun
mukozasına veya konjonktivaya lokal
olarak uygulanırlar. Alfa-mimetik etkinlik
gösterirler ve çoğu direkt etkili ilaçlardır.
İmidazolin türevleri: Sadece α2reseptörleri etkilerler. Bunlar nafazolin,
tetrahidrazolin, ksilometazolin,
oksimetazolin, indanozolin’dir.

Alifatik aminler İndirekt
sempatomimetik etkinlik gösterirler.
SSS'ni stimüle etmezler. Bu grupta
siklopentamin, tuaminoheptan,
metilheksamin ve propilheksedrin
bulunur.
Klonidin: Alfa-2 adrenerjik reseptörlerin
oldukça selektif agonistidir.
ii) Sistemik dekonjestanlar:
Fenilpropanolamin (rasemik
norefedrin) hidroklorür, Psödoefedrin
hidroklorür
2. BETA-MİMETİK İLAÇLAR


β2-reseptörleri oldukça selektif bir şekilde
etkilerler.
Ana etkilerine göre 4 alt-gruba
ayrılırlar: a) Bronkodilatör olarak
kullanılanlar,
b) Vazodilatör olarak kullanılanlar,
c) Uterus gevşetici (tokolitik) olarak
kullanılanlar
d) Myokard stimülanı olarak kullanılmakta
veya denenmekte olanlar
Ritodrin hidroklorür: Erken
(prematür) doğum eylemini
durdurmak için kullanılır.
3. AMFETAMİNLER



Amfetaminler denilince amfetamin,
dekstroamfetamin, metamfetamin ve
hidroksiamfetamin anlaşılır.
Sempatomimetik etkileri yanında SSS'de
psikomotor stimülan ve iştah kesici etki
gösterir.
Noradrenalin ve dopamin salıverilmesine
neden olduktan başka bu
nörotransmiterlerin re-uptake'ini de inhibe
ederler.
4. DİĞERLERİ
Bu grupta tiramin ve β-feniletilamin
bulunur. Etkilerini adrenerjik sinir
uçlarından noradrenalin salıvermek
suretiyle yaparlar.