ö*renme ps*koloj*s
advertisement
ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ ARŞ.GÖR.DR. BETÜL DÜŞÜNCELİ EĞİTİM VE ÖĞRENME EĞİTİM VE ÖĞRENME • Eğitim; istendik davranış değiştirme ya da oluşturma süreci, • Öğrenme; Bireyin kendi yaşantısı yoluyla davranışında meydana gelen değişme öğrenmedir. • Eğitim geçerli öğrenmelerin oluşturulmasıyla gerçekleştirilmektedir. • Eğitim ister kasıtlı (formal eğitim), ister gelişigüzel gerçekleşsin (informal eğitim), sadece istendik nitelikte davranış değişmelerinin oluşturulmasını (geçerli öğrenmeleri) kapsar. • Eğitimin hatalı yan ürünleri: argo konuşma, kopya çekme vb. • Önemli görev: EĞİTİM VE ÖĞRENMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR • Refleks: doğuştan getirilen, basit belli bir uyarıcısı olan, otomatik ve ani tepkiler. Örn; – göz kırpma, dize vurunca ayağın kalkması • İçgüdü: Doğuştan getirilen, türe özgü, kalıplaşmış, karmaşık davranışlardır. Örn; – arıların bal yapması, ipek böceğinin koza örmesi • Davranış: İnsanın yaptığı her şey. Uyarıcılara gösterdiğimiz tepkinin eyleme dönüşmesi – Konuşmak, konuşmamak, gülmek, gülmemek • • • • Organizmanın yaşamını sürdürmesi(kalım) uyum Etkin uyum sağlama öğrenme Örn; kavga eden fareler-yenilgiye uğrayan kaçma Hemostatik mekanizma: kişinin otomatik olarak gereksinimlerini karşılayabilmesi, fizyolojik dengeyi sağlaması • Refleksler: doğuştan getirdiklerimiz • Hemostatik mekanizma ve refleksler bir süre sonra kalım için yeterli olmaz. Organizma , yaşamını sürdürebilmek için çevresindeki hangi ögelerin; • kalımı için olumlu, • hangi ögelerin yaşamını engelleyici, • hangi ögelerin de nötr olduğunu öğrenmek durumundadır. Olumlu olabilecek ögeler • Birey için üzüm açlık giderici • Öğrenci için okulda mezun olma • Bir tavşan için havuç Olumsuz olabilecek ögeler • Bir tavşan için tuzak Öğrenme sürecinin bilinmesi; • Normal ve uyumlu • Normal dışı ve uyumsuz davranışların anlaşılmasını sağlar. • • • • • • Anne babalar Öğretmenler Üretici-satıcılar, Reklamcılar, Politikacılar, ……. Öğrenme; • Büyüme ve vücutta değişik etkilerle oluşan geçici değişmelere atfedilmeyecek, yaşantı ürünü olarak meydana gelen davranışta ya da potansiyel davranıştaki nispeten kalıcı izli değişimdir. Öğrenmenin özellikleri • Davranışta gözlenebilir bir değişme olması, • Davranıştaki değişmenin nispeten sürekli olması, • Davranıştaki değişmenin yaşantı kazanma sonucunda olması, • Davranıştaki değişmenin yorgunluk, hastalık, ilaç vb. etkenlerle geçici bir biçimde meydana gelmemesi, • Davranıştaki değişmenin büyüme sonucunda oluşmaması • Nispeten sürekli ifadesi…. • Bireylere anlamsız heceler gibi alışılmamış bilgi sunulduğunda ve zihinsel tekrar imkanı verilmediğinde, denekler bu bilgiyi 3 sn kadar hatırlayabilmekte, 15 sn içinde bilgiler hatırlanamaz hale gelmektedir. • Bu kadar kısa süre içinde bilgi yok olmakla birlikte öğrenmenin hiç meydana gelmediğini söylemek kolay değildir. • Davranışta ya da potansiyel davranışta… • Garsonluk yapacak öğrenci öğretmenini dinleyerek, nasıl servis yapması gerektiğini öğrenebilir ancak lokantaya gidip garsonluk yapıncaya kadar öğrendiklerini davranışa dönüştürmeyebilir. • Sınavda kaygı nedeniyle yapamama…. • Öğrenme potansiyel davranıştaki değişmeye, performans ise bu potansiyelin davranışa dönüştürülmesine işaret eder. • Yaşantı… • Bireyin çevresiyle belli bir düzeydeki etkileşimleri sonucu bireyde kalan izdir. • Davranıştaki değişmeye öğrenme diyebilmek için bu değişmenin içgüdüsel ya da refleksif olmaması, bir yaşantı sonucu meydana gelmesi ve nispeten kalıcı izli olması gerekmektedir. Bir çocuğun okuma ve yazmaya başlaması öğrenme olgusuna iyi bir örnektir; Davranışta bir değişiklik olacak Daha önce okuyup yazamayan çocuk artık bu becerileri sergileyebilmektedir. Bu değişiklik kalıcı ve sürekli olacak Okuma ve yazma davranışı büyük ihtimalle yaşam boyunca sürecektir. Bu değişiklik organizmanın yaşantı kazanması sonucunda çıkacak Çocukta görülen bu davranış değişikliği okula gerçekleştirdiği faaliyetler sırasında çevreyle girdiği etkileşimler sonucunda yani yaşantı kazanma sonucunda gerçekleşir. • Doğumdan sonra başını tutamayan bebeğin 3 aylık olduğunda bu yeterliğe ulaşması- yaşantı kazanma değil olgunlaşma • Hastalık, yüksek ateş ya da sakatlanma gibi durumlar da organizmada davranış değişikliği oluşturulabilir. • Ateşi yükselen kişi sayıklayabilir, ayağını inciten biri topallayarak yürüyebilir vb. Ancak bu davranış değişiklikleri yaşantı kazanma sonucunda oluşmadığı için öğrenme olarak kabul edilmez. Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin en uygun tanımıdır? A. Bireyin içinde yaşadığı kültürün değerini kazanma süreci B. Bireyin çevresiyle etkileşiminde meydana gelen değişme C. Yeni ve kalıcı bilgilerin edinilmesi için yararlanılan yöntem D. Yaşantılar yoluyla meydana gelen nispeten kalıcı davranış değişikliği E. İstenilen davranış değişikliğini oluşturmak amacıyla bireyin gösterdiği bilinçli çaba Davranış; organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen açık ya da örtük etkinliklerinin tümüdür. Konuşma, yazma, düşünme, kalbin çalışması vb… Davranış Türü • Gözümüze rüzgar geldiğinde gözümüzün yaşarması • Doğuştan getirilen (refleksif) • Köpek gördüğümüzde korkmamız • Öğrenilmiş • Yetişkinlik çağına erişen kırlangıcın çiftleşip yuva yapması • • Bisikletten düşen bir çocuğun ayağını incitip pedal çevirememesi • Ağzımıza bir parça yiyecek aldığımızda ağzımızın sulanması• • Doğuştan getirilen (iç güdü) Geçici Doğuştan getirilen (refleksif) Davranış Türü • Limon sözcüğünü duyduğumuzda ağzımızın sulanması • Öğrenilmiş • Konuştuğumuzda yüzümüzün kızarması ve hızlı nefes almamız • Geçici • Bizi utandıracak bir söz duyduğumuzda yanaklarımızın kızarması • Öğrenilmiş • Öğrenilmiş • Geçici • Bir bebeğin kendisini ısırarak seven bir yetişkini görünce ağlamaya başlaması • Aslında sakin ve uslu olan bir bebeğin hastalanıp ateşi çıktığında ağlamaya başlaması Öğrenme ürünü olan davranışlar genellikle iki yolla kazanılmaktadır; 1.Planlı eğitim yoluyla • Eğitimin tanımını söyleme • Piyano çalma • Çalıştığı yeri temiz tutma • Çevre kirliliğini önlemek için başkalarını uyarma, • Hatalı yan ürün; kopya çekme vb. 2. Gelişigüzel kültürlenme • Bireyin evde, sokakta, teneffüste çevresiyle olan etkileşimi sonucu Aşağıdakilerden hangisi öğrenme ürünü olan bir davranış değildir? A. Limon kesilmesini duyan bir kişinin ağzının sulanması B. Yoldan geçmekte olan bir yayanın klakson sesiyle irkilmesi C. Bir çocuğun salıncak kurup küçük kardeşini sallaması D. Bir kişinin zehirli olduğunu düşünerek böceklerden korkması E. Acıkan birinin mutfağa yönelmesi ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN İÇ FAKTÖRLER • Olgunlaşma, güdüler, duyu organları, zeka, yaş, dikkat, genel uyarılmışlık hali ve kaygı, türe özgü hazırolma ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN DIŞ FAKTÖRLER • Haftanın günleri ve günü saatleri, hazırbulunuşluk, yoksunluk, hava durumu, uyuşturucu alışkanlığı, ışık ve gürültü, psikolojik ortam, öğrenilecek konu ve öğrenme yöntemi, uyarım ve algı ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN İÇ FAKTÖRLER • Olgunlaşma: Bireyin kendinden beklenen bir işi yapabilecek seviyeye gelmesidir. – Okuma yazma, ezberleme, yürüme – 5 yaşındaki bir çocuğun hırkasını askıya asabilmesi • Güdüler: içten ya da dıştan – Gerekli psikolojik ve fizyolojik ortamı oluşturarak içten bir öğrenme isteği oluşturmaya çalışma • Duyu organları: yetersizliği ya da özürlü oluşu, uyarıcıların yetersiz algılanmasına neden olmakta ve öğrenme istenilen ölçüde gerçekleşmemektedir. • Zeka: bireysel farklılıklar • Yaş: Gelişim kimi yaşlarda hızlı, kimi yaşlarda yavaştır. – Öğrenme • Dikkat: psiko-fizik enerjinin tek noktada toplanması • Genel uyarılmışlık hali ve kaygı: çok düşük ya da çok yüksek kaygı – yatakta çalışma, • Türe özgü hazırolma: her organizma kendi türüne özgü bir öğrenme kapasitesine ya da genetik donanıma sahiptir. – Arı, sinek, kuş– uçma insan-- eğitim--uçma ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN DIŞ FAKTÖRLER • Haftanın günleri ve günü saatleri: ilk gün son gün • Hazırbulunuşluk: olgunlaşmanın yanında öğrenilecek konuya ilişkin ön yaşantılar geçirme – Olumlu transfer, olumsuz transfer – 6 yaşındaki bir çocuğun bilgisayar kullanabilmek için gerekli kas, zihin ve sinir sistemi koordinasyonuna (olgunlaşma) erişmesi ve buna istek duyması • Yoksunluk: yeterli miktarda uyarıcının sunulmaması. – Kurumlarda tek bakıcıya birçok bebek, anne bebek • Hava durumu: en uygun hava şartları 20 derece • Uyuşturucu alışkanlığı: Öğrenmede olumsuz sonuçlar • Işık ve gürültü: Az ışık ve çok ışık olumsuz etki • Psikolojik ortam: değişik öğretme yöntemleri, derse başlamadan önce deşarj olma, öğrencileri tanıma • Öğrenilecek konu ve öğrenme yöntemi: anlamlı, algısal ayırt edilebilir (dikkat çekici) konu, kavramsal gruplandırma • Uyarım ve algı: algıyı dikkat, uyarıcının büyüklüğü, şiddeti, parlaklığı gibi birçok faktör etkilemektedir. Bir papağana bazı kelimeleri söylemeyi öğretebilirsiniz; ancak ne kadar çabalarsanız çabalayın bir serçeye bir kelime öğretmeniz mümkün değildir. Öğrenme açısından papağanla serçe arasında görülen bu fark aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir? A. B. C. D. E. Güdülenme Aşırı uyarılma Dikkat bozukluğu Büyüme Türe özgü hazır oluş Gesell ve Thomson tarafından yapılan bir deneyde; ikiz bebeklerden birine sekiz hafta boyunca merdiven çıkma egzersizleri yaptırılmış, diğerine ise hiçbir egzersiz yaptırılmamıştır. Çalışma sonucunda, egzersiz yapmayan bebeğin sadece bir haftalık gecikme ile ikiziyle eşit düzeyde merdiven çıkabilir hale geldiği gözlenmiştir. Aşağıdakilerden hangisi, bu çalışmanın sonucunu en iyi açıklar? A. Olgunlaşma ve öğrenme birbirinden bağımsız değildir. B. Öğrenme, performansı artırır. C. Olgunlaşma, bütün bireylerde aynı düzeyde değildir. D. Birey, er ya da geç öğrenir. E. Gelişim, aşamalar halinde gerçekleşir. ÖĞRENME KURAMLARINA GENEL BAKIŞ Bir öğrenme kuramından beklenenler; • tüm organizmalarda, • tüm öğrenme birimlerinde, • okul içinde ve dışındaki tüm durumlarda öğrenmenin nasıl oluştuğunu açıklaması beklenir. Davranışsal- çağrışımcı kuramlar; uyarıcı tepki Bilişsel alan kuramları; bireyin çevresi hakkındaki bilişleri ve bu bilişlerin onun davranışlarını etkileme yolları. Davranışçılar • Öğrenme davranışta meydana gelen değişikliktir. • Öğrenci öğrenme sürecinde aktif olmalıdır (yaparak, yaşayarak öğrenme) • Diğer yandan öğrenenin pasif bir alıcı olduğunu, bilgiyi kendisinin aktif bir şekilde yapılandırmadığını kabul ederler. Bilişsel yaklaşım • Öğrenilen şey bilgidir. Bilgideki değişikliğin davranış değişikliğine yol açtığını vurgularlar. • Kişinin başkalarını izleyerek ya da sadece bazı bilgileri bilgi işleme sürecine alarak da öğrenebileceklerini kabul eder. • Öğrencinin bilginin pasif alıcısı olmadığını düşünürler. Davranışçılar • Dışsal ödülleri önemserler. • Hayvan deneylerini insanlara genellerler. • Öğrenme sürecinde çevresel etkenleri önemserler . • Davranışçılar öğrenme terimi yerine koşullanma terimini kullanmayı tercih ederler. Bilişsel yaklaşım • Ödülün öğrenme için gerekli olmadığını düşünürler. • Hayvanlarla da deney yapmış olsalar genelde insan öğrenmesi üzerinde deneyler yapmışlardır. • Öğrenme sürecinde bireyin özelliklerini de hesaba katmak gerektiğini vurgularlar. • Öğrenilen bilgiler zihinde organize edilirler. DAVRANIŞÇI ÇAĞRIŞIM KURAMLARI • • • • • Pavlov- klasik koşullanma Watson ve Guthrie’nin bitişiklik kuramı Thorndike’ın bağ kuramı Skinner’in edimsel koşullanma kuramı Hull’un sistematik davranış kuramı BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARI • Tolman’ın işaret-Gestalt kuramı • Bandura’nın bilişsel sosyal öğrenme kuramı BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARI • Gestalt kuramı • Bilgiyi işleme kuramı NÖROFİZYOLOJİK KURAM • Hebb’in kuramı
