İLAÇLAR NASIL ÜRETİLİR? Sahte İlaç Nedir?

Dr. Tolga R. AYDOS
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi
Farmakoloji Ab.D.
İLAÇLAR NASIL ÜRETİLİR?
Sahte İlaç Nedir?
LLMBİR Derneği Hastalara Yönelik Bilgilendirme Toplantısı
18 Mayıs 2012
ATO Congresium - ANKARA
İlaç;
….tıpta kullanılan ve biyolojik etkinliği olan saf bir kimyasal
maddeyi ya da ona eşdeğer olan bitkisel veya hayvansal kaynaklı,
standard miktarda aktif madde içeren bir karışımı ifade eder.
DSÖ ise ilacı “fizyolojik sistemleri veya patolojik
durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek
amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir
madde ya da ürün” olarak tanımlar.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
2
Dr. Tolga R. AYDOS
Bir Ürüne İlaç Diyebilmek İçin;
 Tıpta hastalıkların önlenmesi, tedavi veya tanısında kullanılmalı
 Bir veya birkaç aktif (etki gösteren) madde içermeli
 Hangi aktif maddeleri içerdiği bilinmeli
 İçerdiği aktif maddelerin miktarı bilinmeli
 Yan tesirleri (zararlı etkileri) az veya hiç olmamalı; faydası zararlı
etkilerinden fazla olmalı
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
3
Dr. Tolga R. AYDOS
İlaçların Kaynakları:
1- Doğal Kaynaklar
a- Bitkiler
b- Hayvanlar
c- Mikroorganizmalar
d- Madenler (mineraller)
2- Sentetik
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
4
Dr. Tolga R. AYDOS
İLAÇ GELİŞTİRİLME SÜRESİ
Laboratuvardan
Eczaneye
16 - 20 Yıl
Bir ilacın ilaç olana dek maliyeti: 802 milyon $
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
5
Dr. Tolga R. AYDOS
Bir İlacın Geliştirilme Aşamaları:
 Hedefin belirlenmesi, aday moleküllerin
biyosentezi veya doğal yollardan elde edilmesi
 Klinik öncesi çalışmalar
 Klinik çalışmalar
 Onay (ruhsatlanma) ve piyasaya çıkış
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
6
Dr. Tolga R. AYDOS
İLAÇ GELİŞTİRİLME AŞAMALARI
ONAY
İlaç olabilecek
moleküllerin
keşfi
Klinik öncesi
çalışmalar
5000 – 10000
bileşik
250
bileşik
3-6 YIL
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
Klinik çalışmalar
FAZ-I
FAZ-II
FAZ-III
5 - 10
bileşik
2-5
bileşik
2
bileşik
6-7 YIL
FAZ-IV
1
ilaç
2-3 YIL
7
∞ YIL
Dr. Tolga R. AYDOS
Klinik Öncesi Çalışmalar
Hücre, hücre kültüründe çalışmalar:
İzole organ çalışmaları:
-Farmakolog
-Eczacı
-Biyokimyacı
-Hücre biyoloğu
-Klinisyen hekim
-Toksikolog
Deney hayvanları çalışmaları:
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
8
Dr. Tolga R. AYDOS
Klinik Öncesi Çalışmalar
Molekülün öngörülen etkilere sahip olup-olmadığının
araştırılması
Molekülün toksik etkilerinin araştırılması
Hayvanlar üzerinde oluşturduğu etkilerin incelenmesi
-Farmakolog
-Eczacı
-Biyokimyacı
-Hücre biyoloğu
-Klinisyen hekim
-Toksikolog
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
İlaç adayının barsaklardan emilimi, organlara
ulaşması, metabolize edilmesi, vücuttan atılmasının
incelenmesi
İlaç adayının en iyi dayanacağı ve vücudun en fazla
yararlanabileceği formülasyonunun araştırılması
Tedavide kullanılabilecek ilaç şekillerinin (tablet,
kapsül, ampul, krem vb) araştırılması
9
Dr. Tolga R. AYDOS
Klinik Çalışmalar
İlacın insana ilk uygulandığı dönem
FAZ – I
20 – 100 sağlıklı gönüllü
Önce düşük doz ilaç, sonra doz artırılışı
Doz ayarlaması, ilaç-ilaç veya ilaç-gıda etkileşimleri, ilaca
dayanç, ilacın insanda metabolizmasının tespiti
İlacın seçilmiş hasta grubunda etkililik
ve güvenlilik çalışması
FAZ – II
100 – 500 gönüllü hasta
2000 – 3000 gönüllü hasta
FAZ – III
Erişkinler yanında çocuk ve yaşlılarda
da denemeler yapılır
FAZ – IIIa
İlacın terapötik etkililiği, ters ilaç
reaksiyonları, yarar-zarar oranı ve
diğer ilaçlarla kıyaslanması
FAZ – IIIb (Ruhsat başvurusu)
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
10
Dr. Tolga R. AYDOS
Klinik Çalışmalar
Ülkenin sağlık otoritesine yapılan başvuru
sonrasında ruhsat alınır.
Ruhsat
Alınması
Ülkemizde ruhsatlandırma T.C. Sağlık Bakanlığı
tarafından yapılır.
FAZ – IV
İlaç ruhsatlandırıldıktan sonra yapılan çalışmalardır.
İlacın etkililiği daha fazla hastada denenir.
İlacın güvenliliği daha fazla hastada denenir.
Yeni çıkan ilaçlarla etkileşmeleri araştırılır.
İlacın uzun dönemdeki yan tesirleri tespit edilebilir
(Farmakovijilans)
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
11
Dr. Tolga R. AYDOS
Bitkisel İlaçlar
Sentetik İlaçlar
Bitkisel Ürünler
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
12
Dr. Tolga R. AYDOS
Doğal/Sentetik ayırımı,
gerçekte var olmayan ve
“sentetik” olarak üretilen
bir yanılgıdır.
Doğal ilaç
Kullanıldığı Yer
Yan Tesir
Morfin
Ağrı kesici
Solunum durması
Aspirin
Ateş düşürücü, ağrı kesici
İstenmeyen kanamalar
Digoksin
Kalp yetmezliği tedavisi
Kalpte aritmi
Kolşisin
Gut, FMF
Kanlı ishal
Kürar
Kas gevşetici
Solunum felci
Amanita phalloides
Mantar
KC, kalp, böbrek hasarı
Sibutramin
Kilo kaybı
KC, kalp, böbrek hasarı
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
13
Dr. Tolga R. AYDOS
Çeşitli farmakolojik özelliklere sahip
birçok değişik tipte kimyasal bileşik
içeren çok sayıda bitkisel ekstre
ürünlerine mağazalardan rahatlıkla
ulaşılabilmektedir.
ANCAK!..
…ekstrelerin bileşimi ve konsantrasyonu;
-Coğrafi kaynağa
-Hasat sırasında bitkinin gelişme evresine
-Hasat sonrası maruz kaldığı uygulamalara
-Stabilitesine
-Kontaminasyona maruz kalmasına
…bağlı olarak değişebilmektedir.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
14
Dr. Tolga R. AYDOS
Ayrıca!..
…Sentetik ilaçlardan farklı olarak, bitkisel ürünlerin tedavide
kullanımlarına ait bilgiler yüzyıllar boyu insanlar tarafından denenmeleri
ve yapılan gözlemlerle elde edilmiş olmakla birlikte;
1-Yeterince gerçek farmakolojik çalışma yapılmamış,
2-Etki mekanizmaları, yan etkileri, ilaçlarla olan
etkileşmeleri deneysel ve klinik çalışmalarla gösterilmemiştir.
…Yaygın olarak doktora danışmadan kullanılmaları nedeniyle çok sayıda
yan tesirler ortaya çıkmakta; özellikle yaşlılarda (fizyolojik fonksiyonlar
da gerilediği için) ve kemoterapi uygulanan hastalarda morbidite ve
mortalite yönünden birçok olumsuz etkilere neden olmaktadır.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
15
Dr. Tolga R. AYDOS
Echinacea Purpurea Magnus
Önemli bir husus!..
Çeşitli çalışmalar reçeteli ilaç kullananların % 14-31’inin klasik
ilaçlarla bitkisel ürünleri birlikte kullandığını göstermektedir.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
16
Dr. Tolga R. AYDOS
BİTKİSEL ÜRÜN – İLAÇ ETKİLEŞMELERİ
Bitkisel ürün
İlaç
Ters etki
Aloe
Digoksin, furosemid,
tiazid grubu diüretikler
Antidiyabetik ajanlar
Potasyum kaybında artış,
ilaç etkisinde değişiklikler
Ek hipoglisemik etki
Tiazid grubu diüretikler
Levadopa
Atorvastatin, metotreksat
Paroksetin, sertralin
Hipertansiyon
Etkide azalma
Kc. hasarı riski artışı
Letarji, serotonin sendromu
riskinde artış
Metabolizmasında
hızlanma
Antiestrojenik etki
İmmünosupresör etkide
azalma, immün sis. 
Kan şekerinde aşırı düşme
Zencefil
Ginkgo
Kava
St John’s wort
(Binbirdelik otu)
St John’s wort
İrinotekan
Saw palmetto
Ekinezya, ginseng
Kontraseptifler, estrojen
İmmünosupresör ajanlar
Sarımsak (garlic)
Antidiyabetik ilaçlar
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
17
Dr. Tolga R. AYDOS
Bitkisel Ürünlerin Kullanımında Önemli Bir Problem!..
Ortaya çıkan ters reaksiyonların ve bitkisel ürün-ilaç
etkileşmelerinin bildiriminin yapılmamasıdır.
Bildirim yapılsa dahi kalitesi iyi olmamaktadır.
Tüketiciler sıklıkla bitkisel ürünlerin tamamen masum olduğuna
inanmakta ve ortaya çıkan ters reaksiyonları ilaç veya bitkisel
ürünlerle tedavi edilmesi gereken başka yeni bir hastalık olarak
algılamaktadırlar.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
18
Dr. Tolga R. AYDOS
İlaç Kullanırken Bitkisel Ürün Kullanımından
Kaçınmak Gereklidir!..
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
19
Dr. Tolga R. AYDOS
SAHTE İLAÇ
1-Etken madde miktarı eksik, fazla
ya da hiç etken madde içermezler.
2-İçerdiği yardımcı maddeler orjinalinden farklıdır.
3-Miadı (kullanım süresi) dolduğu halde miat etiketi
değiştirilerek yeniden kullanılmak üzere piyasaya
verilirler.
4-Sahte ilaç üreticileri genellikle Sağlık Bakanlığından
onay almış, ruhsatlı olan ve tüketimi çok fazla olan
ilaçların sahtesini pazarlarlar.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
20
Dr. Tolga R. AYDOS
SAHTE İLAÇ NASIL ANLAŞILIR?
1-Satış fiyatı genellikle piyasa fiyatının
çok altındadır.
2-Ambalajlarında
tahrifat
Kazıntı izleri vb olabilir.
vardır.
3-Ambalajlarda, kâğıt dokusu, etiketlerin boyutu ve
kalınlığı, ayrıca kâğıdın parlaklığı veya cilasında
farklılık mevcuttur.
4-Satışları
çoğunlukla
internet
üzerinden gerçekleştirilmektedir.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
21
Dr. Tolga R. AYDOS
15 Mayıs 2012
Sahte ilacın kaynağı Türkiye
ABD yeni bir sahte kanser ilacı vakasıyla sarsılıyor.
Roche tarafından üretilen kanser ilacı Avastin’in
Türkiye’de satılan versiyonlarının sahtesi ABD’de
ortaya çıktı...
Türkiye’de satılan Altuzan adlı kanser ilacının sahtelerinin ABD’ye ihraç edildiği
belirlendi. ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), geçen Şubat ayında ortaya çıktığı gibi
içerisinde kanseri engelleyecek etken madde bevacizumab bulunmayan sahte kanser
ilaçlarının tespit edildiğini açıkladı. İlaçları ABD’li doktorlara İngiliz Richards Pharma adlı
şirket sattı. Şirketten yapılan açıklamada ilaçların Türkiye’den 120 kutu olarak getirtildiği
belirtildi. Bu kutuların 38’i ise ABD’ye doğrudan gönderildi. Geri kalanlar yine ABD’ye ilaç
ihraç eden başka bir İngiliz distribütöre satıldı. FDA yetkilileri, seri numarası B6021 olan
bütün ilaçların sahte olduğunu açıkladı. Yetkililer kalın bağırsak, böbrek, akciğer ve beyin
kanseri tedavisinde kullanılan ilaçların sahte versiyonlarında hiçbir etken madde
bulunmadığına dikkat çekti. Bir FDA sözcüsü ABD’li hastaların bulunan sahte ilaçlardan
kullanıp kullanmadığının bilinmediğini söyledi.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
22
Dr. Tolga R. AYDOS
İLAÇ TEMİNİNDE
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR:
 Doktor reçetesi ile mutlaka eczaneden temin edilmelidir.
 Kutusunda "ruhsat no" ve " son kullanma tarihi " bulunmalıdır.
 Ambalajı üzerinde karekod bulunmalıdır.
 Dost – akraba – bilinmedik kişiler aracılığı ile yurt içi veya
özellikle yurt dışından ilaç getirtilmemelidir
 Sadece yurt dışından temin edilebilecek ilaçlar için Türk
Eczacıları Birliği’nin İthal ilaç Birimi ile temasa
geçilmelidir.
Türk Eczacıları Birliği’nin İthal ilaç Birimi;
Hastaların tedavisi için hekim tarafından gerekli görülerek reçeteye
yazılan, ancak Ülkemizde ruhsatlı olmayan veya ruhsatlı olduğu halde
çeşitli nedenlerle üretimi veya ithalatı yapılamayan ve Sağlık
Bakanlığı’nca ithalat izni verilen reçete muhteviyatı ilaçları ithal edip iyi
dağıtım kurallarına uygun olarak hasta veya yakınına teslim etmektir
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
23
Dr. Tolga R. AYDOS
SON SÖZ
İlaç kullanımında doktorunuzun
önerileri dışına çıkmayın.
Çevrenizdekiler tarafından önerilen ilaç veya bitkisel
ürünleri kullanmaktan kaçının.
Bitkilerin veya bitkisel ürünlerin zararlı etkilerinin
olabileceğini unutmayın.
Doktorunuza danışmadan ilaç kullanmayın.
İlaçlarınızı daima eczanelerden temin edin.
İlaçlar Nasıl Üretilir? Sahte İlaç Nedir?
24
Dr. Tolga R. AYDOS