multifaktöriyel - poligenetik kalıtım

MULTİFAKTÖRİYEL-POLİGENETİK
KALITIM
Prof.Dr.Öztürk ÖZDEMİR
Nisan 2006
İNSANDA
HASTALIKLARIN
GENETİK
TEMELİ
NEDİR HASTALIK ?
GENETİK
HASTALIKLARIN
TİPLERİ
1.
2.
3.
4.
Kromozomal hastalıklar
Tek gen hastalıkları
Multifaktöriyel Hastalıklar
Poligenetik Hastalıklar
The Human Genome
31.000 Genes
Autosomal Recessive
Autosomal Dominant
X-linked Recessive
Autosomal Dominant with reduced penetrance
TYPES OF GENETIC DISEASES
1. Chromosome disorders
2. Single-gene disorders
3. Multifactorial disorders
MULTİFAKTÖRİYEL - POLİGENETİK KALITIM
 Gen + çevre faktörlerinin etkili olduğu, görev yaptığı kalıtım tipine
MULTİFAKTÖRİYEL KALITIM adı verilir. MK üç farklı teknikle
analiz edilir; A-İkiz çalışmaları
B- Aile ağacı
C- Aile korelasyonu
 Bir karakterin belirlenmesinde yada bir proteinin sentezinde birden
fazla genin rol aldığı kalıtım biçimine POLİGENETİK KALITIM adı
verilir.Poligenetik bu noktada MK kalıtımdan ayrılır. Bu kalıtım tipinde
aynı yada farklı kromozomlarda lokalize birden fazla genin aynı protein
üzerinde etkili olması durumudur.Genetik heterojenitenin ana nedenini
oluşturur.
MULTİFAKTÖRİYEL KALITIM
1- Ailesel geçişli olduğu kesin olmakla beraber, bir tek aileye ait spesifik
kalıtım şekli belirlenemiyor.
2- Birinci dereceden akrabalar için hastalık riski normal populasyondan
daha yüksektir. Yüksek saptanamayan durumlarda hastalığın nongenik olma olasılığı daha yüksek kabul edilir.
3- İkinci derece akrabalar için risk birinci dereceye göre keskin bir düşüş
yapar.Akraba derecesi düştükçe risk 1/2 oranında azalır. OR kalıtımla
karşılaştırıldığında; OR kalıtımda ilgili geni taşıyan her hasta risk
altında iken MK da sadece akraba kişiler risk altındadır.
4- Hastalık riski ailede hasta birey sayısı arttıkça artar. Tek gen kalıtımla
karşılaştırıldığında aile ne kadar hasta çocuk sahibi olursa olsun TGK
da risk yine bir sonraki çocuk için aynıdır ve değişmez.
5- Kalıtım şekli çok ağır malformasyon ve yüksek tekrarlanma riski ile
seyreder.
MULTİFAKTÖRİYEL KALITIM
6- Ebeveynlerin akraba olmaları durumunda hastalığın tekrarlama riski
artmışsa, ve bir sonraki çocuklarda hastalık meydana gelme riski
yükseliyorsa hastalığın etiyolojisine çevresel faktörlerin katkı yaptığı
(MK) düşünülmelidir. Bu durum OR kalıtıma ters düşer burada risk
1/4’ tür ve sabittir.
7- İkiz çalışmalar önem kazanır. Eğer DZ’ ler için risk MZ den %50 daha
az ise hastalık OD olamaz. Eğer risk MZ için %25 den daha az ise OR
olamaz. Ör. Non-Insuline Dependet Diabetes Mellitus (NIDDM)
kalıtımında durum böyledir. Bu hastalıkta MZ ikizler için risk %100,
DZ lar için % 10 gibi kopleks bir etyoloji ve kalıtıma bağlı olduğu
kabul edilir.
8- Eğer multifaktöriyel özellik bir sekste(eşeyde) diğerinden daha sıklıkla
ortaya çıkmışsa risk akraba hastalarda daha yüksek beklenir. Pyloric
stenozda durum böyledir.
MK GEÇİŞLİ KARAKTERLER
II- Diskontinious karakterler
Nöral tüp defektleri
Hipertansiyon
Diabet Mellitus
Kanser
Epilepsi
Şizofreni
Manik depresyon
IQ<50
Tüberkülozis
Hipertroidizim
(%)MZ
6
30
55
10
37
60
70
60
51
47
(%)
DZ
3
10
10
10
10
15
3
3
22
3
YETİŞKİN DÖNEM MK
HASTALIKLAR
Hastalık
Yarık damak dudak
Yarık damak
DKÇ
Kojenital kalp defektleri
Nöral tüp defektleri
Anensefali
Spina bifida
Pyloric stenoz
İnsidansı(1/1000 kişi)
0.4-1.7
0.4
2
4-8
2-10
değişken
değişken
1
MK ANALİZİ
I- İkiz çalışmaları
II- Aile korelasyonu
III- Pedigree (aile ağacı) analizi
İKİZLER
 1/89 oranında görülürler
 Monozigot %33 (MZ) ve dizogot %66(DZ) iki grupta toplanırlar
 Döllenmeyi takiben 14. Günde meydana gelirler (MZ)
 Ortak atasal ovum ve sperm hücresine sahiptirler (MZ)
 İdentiktirler (MZ)
 Diamniyotik, dikaryonik MZ ve DZ ikizler
 Diamniyotik, monokaryonik MZ
 Monoamniyotik, monokaryonik MZ gibi gelişme biçimleri var.
İKİZLERDE KALITIM TİPLERİ
Hastalık
Tek gen
Kromozom anomalisi
MK
Poligenetik kalıtım
Çevresel hastalıklar
*: Mozaik durumlar hariç
MZ
DZ
%100
Diğer kardeşler gibi
%100*
“
<%100> çocuklar
“
%100
“
Diğer kardeşler
“
MK GEÇİŞLİ KARAKTERLER VE
ZİGOSİTE ÖZELLİKLERİ
I- Kontinious Karakterler
(%)MZ
(%)
DZ
Uzun boy
95
52
IQ
Dermatoglifikler
EQ
Deri rengi
Kan basıncı
90
95
89
60
49
58
Yarık damak
40
5
Spina bifida
Pyloric stenosis
DKÇ
6
15
41
3
3
3
II- Diskontinious karakterler
GEN GEÇİŞİ
Akrabalık derecesi
1. Derece
2.Derece
3. Derece
Örnek
Anne-babaile çocuk
kardeşlerarası
Büyükebeveyn-torun
Çocuk-Teyze /amca
Kuzenlerarası
Oran
1/2
1/4
1/8
AİLE KORELASYONU

Tek gen ve Multifaktöriyel kalıtım özelliklerin
saptanmasında kullanılan bir yöntemdir. Bütün aile
bireyleri aynı karekter bakımından değerlendirilir ve
karşılaştırılır; karakterler aynı ise (%100) = 1, ayrı ise
(%100) = 0 olarak değerlendirilir. Eğer ebeveynler yakın
akraba değillerse benzerliğin normal populasyondaki
oranda olması beklenir.
I. DERECE AKRABALARDA BAZI KONTINIOUS ÖZELLİKLERİN
BEKLENEN ORANLARI VE GÖRÜLME ORANLARI
Özellik
Boy uzunluğu
IQ
Dermatoglifik
Görülen
53
53
49
Beklenen (%)
50
50
50
MK GENETİK DANIŞMA
1- Birinci derece akraba evliliklerde tekrarlama riski, uzak evliliklere oranla daha
yüksektir.
2- Tekrarlanma riski;
- birden fazla hasta akraba varlığında yüksek kabul edilir
- hastalığın çok ağır seyretmesi durumunda risk yüksek,
- hasta bireyin ayrıca seksüel anmaliye sahip olması durumunda risk yüskek,
3- Risk hesaplamalarında yaygın olarak yapılan şu iki önemli hataya dikkat etmek
gerekir:
a- Kardeş olan hasta çocukların aynı ebeveyne ait olmalarına, heriki ebeveynin
ortak olmasına dikkat edilmelidir. Nitekim bir ebeveyn ortak olduğunda risk
%1 iken, heriki ebeveyn ortak olduğunda risk %5 kabul edilir.
b- MK geçişli bir defekte sahip olan bir çocuğun amca ve halaları hasta
değilse, kuzenlerinin hasta olma riskleri normal populasyon riski kabul
edilmelidir.