ÇEVRE VE İNSAN Yard. Doç. Dr. Nalan Akış ‘’ITAI- ITAI BYO’’ www.physiology.be/.../Sandy Thijssen.asp ITAI- ITAI • Şiddetli eklem ağrısı, kemiklerde kırık, böbrek yetmezliği • 1912 Jintsu nehri ‘İtai İtai’ • 1950’lere kadar bölgesel hastalık ?? • 1955 ‘bulaşıcı hastalık’??? • 1956 kötü beslenme ??? • SINIRLI BÖLGEDE www.tusak.saglik.gov.tr/pdf/kitaplar/css23.pdf ITAI- ITAI • 1961 konsey • 1963 Sağlık Bakanlığı- Eğitim Bakanlığı araştırma • 1968 ‘kronik kadmiyum zehirlenmesi’ • Kaynak:Kamioka Maden İşletmeciliği Ltd ‘in atıkları • Nehirden sulanan pirinç tarlaları ITAI- ITAI • 1968 mahkeme • 1971 şirket suçlu • Sağlık tazminatı, tarımsal tazminat, nehrin kirliliğinin önlenmesi için tazminat AMAÇ – Bu dersin sonunda 1. sınıf öğrencileri çevre ve insan sağlığı arasındaki ilişki konusunda bilgi sahibi olacaklardır. ÖĞRENİM HEDEFLERİ Bu dersin sonunda öğrenciler; 1. 2. 3. 4. 5. Çevreyi tanımlayabilecek, İnsan sağlığına etki eden çevresel etmenleri sayabilecek, Çevre hastalık ilişkisini tanımlayabilecek Çevre sağlığı hizmetleri ve bu hizmetlerde sağlık personelinin rolünü söyleyebilecek Küresel çevre sağlığı sorunlarını sayabileceklerdir. ÇEVRE • Kişi üzerindeki dış etkilerin bütünü HASTALIK NEDENLERİ 1. BÜNYESEL NEDENLER (Metabolik, genetik, hormonal..) 2. ÇEVRESEL NEDENLER ÇEVRESEL NEDENLER • FİZİKSEL NEDENLER (sıcaklık, ışın, sular, atıklar, gürültü, konut sağlığı) • KİMYASAL NEDENLER (toksik maddeler) • BİYOLOJİK NEDENLER (mikroorganizmalar, asalaklar) • TEMEL MADDE EKSİKLİKLERİ (vitaminler, aminoasitler, yağ asitleri) • PSİKOLOJİK ETKENLER (stres) • SOSYAL, KÜLTÜREL, EKONOMİK NEDENLER (TB) ÇEVRE SAĞLIK İLİŞKİSİ • İnsan dış çevrenin etkilerine genetik yapısı ile cevap verir. • İshalli hastalıklar • Solunum sistemi hastalıkları (sigara, hava kirliliği) • Kanserler (genetik yapı+ çevre) • Tüm kanserlerin %5’i çevresel kimyasallar bağlı. ÇEVRE SAĞLIK İLİŞKİSİ • Hastalıklar için zemin hazırlayabilir (hava kirliliği- astım) • Doğrudan hastalık nedeni olabilir (asbestmezotelyoma) • Bazı hastalıkların yayılmasını kolaylaştırır (kış- solunum sistemi hastalıkları) • Hastalıkların seyrini ve sonucunu etkiler (hava kirliliği-astım,KVH) SUYLA BAĞLANTILI HASTALIKLAR • Kirli sulardan kaynaklanan hastalıklar • Su yetersizliği veya su bulunmayışından kaynaklanan hastalıklar • Gelişimi suyla ilgili etkenlerin oluşturduğu hastalıklar • Su ile bağlantılı vektörlerle oluşan hastalıklar http://www.who.int/water_sanitation_health/en/ Kirli sulardan kaynaklanan hastalıklar • Tifo, kolera, viral hepatit, basilli dizanteri, amipli dizanteri Su yetersizliği veya su bulunmayışından kaynaklanan hastalıklar • Trahom, basilli dizanteri, amipli dizanteri, scabies, impetigo, konjunktivit Gelişimi suyla ilgili etkenlerin oluşturduğu hastalıklar • Şiztozomiazis • Su ile bağlantılı vektörlerle oluşan hastalıklar: Sıtma Dünyadan bazı sayılar... • 2,2 milyon kişi diyareye bağlı hastalıklar nedeniyle ölüyor • % 88’i temiz su olmamasına bağlı http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/diarrhoea/en / • 500 milyon kişi trahom riski altında • 6 milyon kişide trahom nedeniyle görme bozukluğu var • Temiz su sağlama ve hijyen kurallarına uyma ile %27 azaltılabilir http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/trach oma/en/ www.saglik.im/trahom/ • 133 milyon kişide intestinal parazit var (ascarıs, kancalı kurt) • Her yıl 1.5 milyon kişide hepatit A görülüyor http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/ascariasis/en/ http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/hepatitis/en/ • Bangladeş’te 35-77 milyon kişi arsenikli su içmek zorunda • 1.5 milyon kişide arseniğe bağlı deri lezyonları var http://www.who.int/water_sanitation_health/diseases/arseni cosis/en/ • Çin’de 26 milyon kişi floru yüksek su içiyor; 1.5 milyon kişide florozise bağlı iskelet bozuklukları var http://2.bp.blogspot.com/_oIowsJflyGQ/S7QY35CAqUI/AA AAAAAABOs/TBZY0_LLTEQ/s1600/florosis-3.jpg http://www.who.int/water_sanitation_health/diseas es/fluorosis/en/ ÇEVRE SAĞLIĞI • Çevre koşullarının korunması, insan ve toplum sağlığına zarar vermeyecek duruma getirilmesi çabalarının tümü ÇEVRE SAĞLIĞININ KONULARI • • • • • • • İçme ve kullanma suyu Hava kirliliği Atıklar Gürültü Radyasyon Aydınlatma Havalandırma ÇEVRE SAĞLIĞININ KONULARI • • • • • • • Vektör ve kemirici kontrolü Besin sağlığı Konut Mezarlıklar Sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar Çalışma koşulları Kazalar ve önlenmesi ÇEVRE SAĞLIĞI EKİP HİZMETİ SUNULMASINI GEREKTİRİR ÇEVRE VE HEKİM • Çevre anamnezi almalı • Mesleksel ve çevresel tehlikeleri bilmeli • Danışmanlık yapabilmeli ÇEVRE ANAMNEZİ • • • • • • Kişinin yaşadığı toplum Ev Hobiler Meslek Kişisel alışkanlıklar Beslenme anamnezi Asbestli Toprak Kanser Yapıyor, Köylüler Tedbir Alınmasını İstiyor • Konya’nın Yassıkaya köyünde nedeni bilinen ölümlerin yüzde 23.5’i, Eskihisar köyünde ise yüzde 66.7’si kanserden… http://www.kenthaber.com/icanadolu/konya/halkapinar/Haber/Genel/Normal/asbestli-toprak-iki-koyu-tehditediyor-/a9dd4539-c416-4d48-ad8d-beef12761ecf ASBEST • Mineral • Yalıtım maddesi, dayanıklı • Ak toprak, Çorak toprak, Gök toprak, Çelpek, Höllük veya Ceren toprağı ASBEST • Kesin kanserojen • Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) (Internatıonal Agency For Research On Cancer) • Pulmoner fibrozis (asbestozis) • Mezotelyoma (plevra-periton) • Akciğer ca http://www.iarc.fr/en/education-training/index.php Çevre anamnezi • Çevresel hastalığın tanı ve tedavisi • Çevresel tehlikelerin belirlenmesi, hastalıkların önlenmesi • Danışmanlık (korunma) • Etkilenim- hastalık arasında yeni ilişkiler… http://www.nationalgeographic.com.tr/ngm/0409/images/konu1_b.jp g ÇEVRE KİRLİLİĞİ • Dünyanın herhangi bir katmanında belli bir maddenin (kirleticinin) birikerek, doğal yoğunluğundan daha üst düzeye çıkması KÜRESEL ÇEVRE SAĞLIĞI SORUNLARI • • • • • Asit yağmurları Sera etkisi Ozon tabakasının delinmesi Ötrifikasyon Erozyon ASİT YAĞMURLARI • SO2, HF (hafnium), HNO3 (nitrik asit) • H2SO4, H2SO3 (sülfüroz asit) SERA ETKİSİ • SERA GAZLARI (GREEN HAUSE GASSES (GHGS) • CO2, azot oksit (N2O), metan (CH4), hidroflorokarbon (HFC), perflorokarbon (PFC), Kükürthegzaflorid (SF6) • DÜNYA ISINIYOR OZON TABAKASI DELİNDİ • • • • Klorofloro karbonlar Gen mutasyonu Deri kanserinde artış İmmun sistem depresyonu ÖTRİFİKASYON • Yerüstü sularının azot ve fosfordan zenginleşmesi EROZYON • Toprakların üst tabakasının özellikle yağmur suları ile derelere, oradan da denizlere akması