1. Opsiyon nedir? 2. Opsiyon türleri nelerdir? 3. Kaç tip opsiyon

1. Opsiyon nedir?
Basitçe opsiyon alıcıya bir ürününü (endeks, hisse senedi,) belli bir fiyattan, belli bir tarihte
alım satım hakkını veren kontrattır. Opsiyon bir haktır, zorunluluk değildir. Aynı zamanda
şartları ve özellikleri kesin/katı bir biçimde belirlenmiş bir kontrattır.
Opsiyon piyasalarında alıcı açısından iki çeşit opsiyon vardır:
 Alım opsiyonu (Call Option)
Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan alma hakkı veren opsiyon
sözleşmesidir.
 Satış opsiyonu (Put Option)
Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan satma hakkı veren opsiyon
sözleşmesidir.
Bu iki opsiyonda da taraflar miktar, işlemin vadesi, vade tarihindeki fiyat ve opsiyon hakkını
alan tarafın ödeyeceği prim konusunda bugünden anlaşırlar. Anlaşma tarihinde opsiyon
hakkını alan taraf anlaşılan prim miktarını opsiyon hakkını veren tarafa nakden öder. Bunun
dışında herhangi bir para değişimi yapılmaz.
2. Opsiyon türleri nelerdir?
Alım opsiyonu, opsiyonu alan tarafa (uzun pozisyon
bir vadeye kadar, önceden belirlenen fiyat, miktar
göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli
ancak almayı zorunlu tutmayan, satan tarafı (kısa
halinde satmaya yükümlü kılan sözleşmeyi ifade eder.
sahibine) belirli bir vadede veya belirli
ve nitelikte ekonomik veya finansal
madeni ve dövizi alma hakkı veren,
pozisyon sahibini) ise alıcının talebi
Satım opsiyonu, opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar,
önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye
piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi satma hakkı veren, ancak satmaya zorunlu
tutmayan, satan tarafı ise opsiyon alıcısının talebi halinde almakla yükümlü kılan sözleşmeyi
ifade
eder.
3. Kaç tip opsiyon vardır, nelerdir?
Opsiyon piyasasında iki ana tip vardır.
Avrupa tipi opsiyonlar, Avrupa tipi opsiyonlarda uzun pozisyon sahibi taraf hakkını
(opsiyonu) sadece vade bitim tarihinde borsa tarafından belirlenen zaman diliminde
kullanabilir. Bundan önce kullanamaz.
Amerikan tipi opsiyonlar, Amerikan tipi opsiyonlarda ise uzun pozisyon sahibi taraf hakkını
(opsiyonu) opsiyonun yazım (satın alım) tarihi ile vadesi arasındaki herhangi bir süre içinde
kullanabilir.
Bu opsiyon tipleri arasındaki tek fark, uzun pozisyon sahibinin haklarını kullanabileceği
zaman diliminden kaynaklanmaktadır.
Satın alındığı yere göre opsiyonlar:
Borsada işlem gören opsiyonlar, standart sözleşmeli, matematiksel förmüllere
dayandırılarak fiyatlanan opsiyonlardır.
Bu türde opsiyonlar:
Hisse senedi opsiyonları, bono-tahvil opsiyonları, faiz opsiyonları, endeks opsiyonları, future
sözleşmelerine dayalı opsiyonlar.
Tezgah üstü opsiyonlar, iki özel kuruluş arasında işlem görür, borsada listelenmezler. Bu
tür opsiyonların şartları kısıtlanmamıştır yani istenildiği gibi ayarlanabilirler. Taraflardan biri
bu alış-verişten kar sağlar. Bu türde opsiyonlar:
Faiz opsiyonları, çapraz kur opsiyonları, takas opsiyonları.
4. Opsiyon kontratlarının özellikleri nelerdir?





Dayanak Varlıklar: sözleşmeye konu olan menkul kıymet ya da menkul kıymet
endeksleridir.
Sözleşme Büyüklüğü: sözleşme karşılığında kaç adet menkul kıymetin alım ya da
satımının yapılacağını gösteren miktardır. Hisse senedi üzerine vadeli işlem ve
opsiyon sözleşmelerinde sözleşme büyüklüğünün genelde 100 adet dayanak varlık
hisse senedi olarak belirlendiği görülmektedir.
Minimum Fiyat Adımı ve Fiyat Kotasyonu: Sözleşmelerin fiyatları, virgülden sonra
iki basamak olacak şekilde işlem sistemine girilir ve bir defada gerçekleşebilecek en
küçük fiyat adımı 0,01'dir.(9,01;9,02) Asgari fiyat adımının değeri standart
sözleşmelerde 1 TL'ye karşılık gelmektedir.
Vade Ayları: sözleşmenin hangi tarihte itfa olacağını gösteren aydır.
Sözleşmenin Vadesi ve Son İşlem Günü: Pay vadeli işlem ve pay opsiyon
sözleşmelerinde vade ve son işlem günü her vade ayının son işlem günüdür.
Örneğin; fiziki teslimata konu pay opsiyon sözleşmelerinin takas süresinin T+3 olduğu
durumda 31 Ocak 2013 vadeli pay sözleşmelerinin son işlem günü 31 Ocak 2013
olup, fiziki teslimat 5 Şubat 2013 tarihinde gerçekleştirilir.
5. Karda, zararda ve başabaş opsiyon nedir?
 Alım opsiyonları için
Asli Değerli (karda) = Dayanak Varlık > Kullanım Fiyatı
Alım opsiyonu sözleşmesinin kullanım fiyatı, opsiyona konu olan dayanak varlık fiyatından
düşükse, bu opsiyon karda opsiyondur.
Başabaş Değerli = Dayanak Varlık Fiyatı = Kullanım Fiyatı
Alım opsiyonu sözleşmesinin kullanım fiyatı, opsiyona konu olan dayanak varlık fiyatına
eşitse, bu opsiyon başa baş opsiyondur.
Asli Değersiz(zararda) = Dayanak Varlık < Kullanım Fiyatı
Alım opsiyonu sözleşmesinin kullanım fiyatı, opsiyona konu olan dayanak varlık fiyatından
yüksekse, bu opsiyon zararda opsiyondur.
 Satış opsiyonları için
Asli Değerli(karda) = Dayanak Varlık Fiyatı < Kullanım Fiyatı
Satım opsiyonu sözleşmesinin kullanım fiyatı, opsiyona konu olan dayanak varlık fiyatından
yüksekse, bu opsiyon karda opsiyondur.
Başabaş Değerli = Dayanak varlık Fiyatı = Kullanım Fiyatı
Satım opsiyonu sözleşmesinin kullanım fiyatı, opsiyona konu olan dayanak varlık fiyatına
eşitse, bu opsiyon başa baş opsiyondur.
Asli Değersiz(zararda) = Dayanak Varlık Fiyatı > Kullanım Fiyatı
Satım opsiyonu sözleşmesinin kullanım fiyatı, opsiyona konu olan dayanak varlık fiyatından
düşükse, bu opsiyon zararda opsiyondur.
6. Opsiyon primi nedir?
Opsiyon sözleşmesini satın alırken ödenen fiyattır. Opsiyonu alan tarafından opsiyonu satan
tarafa ödenir.
7. Opsiyon fiyatlamasını etkileyen faktörler nelerdir?
Opsiyon priminin etkileyen faktörler başlıca dayanak varlığın şu anki fiyatı ve işlem fiyatı
arasındaki fark, işlem tarihine kalan süre, dayanak varlığın oynaklığıdır(volatilitesidir). Faiz
oranlarının ve piyasa durumunun da az da olsa etkili olduğunu söyleyebiliriz. İşlem tarihinin
sonuna gelindikçe değer kaybettiği için opsiyonlar tükenen kıymet sayılırlar. Opsiyonun
değeri ise opsiyonun önceden gelen değeri (yani opsiyonun ne kadar karda olduğu) ve
ödenen para önceden gelen değerin farkının toplamıdır.
1970’li yılların başında Fisher Black ve Myron Scholes adında iki finans mühendisi, bir
opsiyonu satın alırken veya satarken ödenen veya tahsil edilen miktarın “makul” olup
olmadığını en iyi şekilde hesaplayan ve günümüzde de geçerliliğini koruyan son derece
kapsamlı ve karmaşık bir fiyatlama modeli geliştirmişlerdir.
Black and Scholes Opsiyon Fiyatı Hesaplama Formülü aşağıda gösterildiği gibidir:
Bu fiyatlamayı yapmak, bir hesap makinesiyle bile zor olabilir. Bu nedenle, internette bu
hesaplamayı sağlayan bir programdan faydalanmak daha kolay olacaktır.
7. Opsiyonlara yatırım yapmanın avantaj ve riskleri nelerdir?
Her sermaye piyasası işleminde olduğu gibi Opsiyon Sözleşmeleri'ninde de avantajları ve
riskleri bulunmaktadır.
Avantajları
 Küçük miktarda yatırımlarla temel piyasalarda elde edilebilecek kârların çok üzerinde
getiri sağlayabilirler.
 Daha uygun teminat şartları ile yatırım yapma imkânı sağlayabilirler.
 Aynı risk düzeyinde olmasına rağmen daha yüksek getiri sağlayan portföyler
oluşturabilme imkânı verir.
 Beklenmedik fiyat dalgalanmalarına karşı yatırımcılara korunma imkanı verir.
 Finansal varlıkların diğer özelliklerinde meydana gelebilecek ve fiyatı olumsuz
etkileyebilecek değişikliklere karşı korunma sağlar.
 Opsiyonlar, açığa satış stratejilerinde karşılaşılan riskleri azaltmak için kullanılabilir.
Riskleri
 Futures sözleşmelerde getiriyi yükseltmek için fiyat değişimi riski alan yatırımcılar,
kaldıraç etkisi nedeniyle yüksek miktarda zararla karşılaşabilirler.
 Getiriyi yükseltmek için alınan yüksek riskli pozisyonlar nedeniyle, ortaya çıkacak
zarar miktarı, teminat kaybına yol açıp, işlemlerin durdurulmasına neden olabilir.
 Opsiyonları elinizde tuttuğunuz sürece yavaş yavaş opsiyonun değeri aşıma uğrar,
değer kaybeder.
 Opsiyonlardan kar sağlayabilmek için dayanak ürünün fiyatı işlem tarihine kadar
kayda değer bir miktarda değişmesi gerekir. Riskiniz dayanak ürün fiyatında yeterli bir
değişklik olmaması durumunda primin hepsini veya bir kısmını kaybetmenizdir.
 Düşük likidite. Çoğu hisse opsiyonunun neredeyse hiç hacmi yoktur. Her
opsiyonlanabilir hisse senedin opsiyonlarının farklı işlem fiyatı ve vadelerden işlem
görüyor olduğu gerçeği, elinizdeki opsiyonun, dayanak varlık yeterince popüler
değilse, işlem hacminin çok küçük olacağına işaret eder. Gerçi eğer sadece 10
kontratla işlem yapan bir borsacıysanız bu düşük likidite size pek zarar vermeyecektir.