Eşeysiz üreme ve çeşitleri

Tek bir bireyden çeşitli yollarla yeni yavruların
oluşturulmasına eşeysiz üreme denir.
Oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlı ile
aynı kalıtsal özellik taşır.Eşeysiz üremeyi sağlayan
temel olay Mitoz bölünmedir.
Eşeysiz Üreme Çeşitleri :
1-) Bölünerek çoğalma :Bakterilerde,mavi yeşil alglerde
ve bütün ökaryotik tek hücrelilerde (Protista)
görülür.Bölünme mitoz veya amitoz ile
gerçekleştirilir.Enine veya boyuna gerçekleşir.En hızlı
üreme biçimidir.Paremecium enine öglena boyuna
bölünür.
2-) Tomurcuklanma : Maya mantarlarında(Bira
mayalarında),Hidrada ve bazı çiçeksiz bitkilerde (ciğer
otları) görülür.Ana canlıda oluşan bir çıkıntıdan yeni
bir bireyin meydana gelmesidir.
3-)Sporla üreme : Tek hücrelilerden plazmodyumda
mantarlarda ve çiçeksiz bitkilerin tamamında
gerçekleşir.
Kara yosunları ve eğreltilerde sporlar,(2n)
kromozumlu ana canlıdan mayoz ürünü olarak
oluşurlar.Bu canlılardaki üreme
hücrelerine Spor denir.
PLAZMODYUMUN YAŞAM DÖNGÜSÜ
→Sıtma hastalığına yol açan, Plazmodyumun yaşam
döngüsü; anofel cinsi dişi sivrisinek ile insan
arasında gerçekleşir.
→Plazmodyumun eşeyli üremesi sivrisinekte, eşeysiz
üremesi ise insanda gerçekleşir.
→Sivrisinek insanı sokunca, plazmodyum sporları
(sporozoitler) insan kanına karışır.
→Sporlar; karaciğer, dalak ve kırmızı iliğe geçer.
→Burada sporlar büyür ve eşeysiz çoğalır.
→Büyüyen plazmodyum sporlarına şizont adı verilir.
→Daha sonra şizontlar, alyuvarlar içine girer ve
burada eşeysiz çoğalarak merozoitleri oluşturur.
→Bu eşeysiz üremeye şizogeni denir.
→Merozoitlerin alyuvarda aşırı üremesi sonucunda
alyuvarlar patlar.
→Bunun sonucunda, insanda ateş yükselmesi olur.
(sıtma nöbetleri)
→Merozoitlerin, küçük olanlarına mikro gametosit;
büyük olanlarına ise makro gametosit denir.
→İnsan kanında tam olarak gamet oluşumu
gerçekleşmediğinden, döllenme gerçekleşmez.
→Bu esnada bir sivrisinek insanı sokarsa, mikro ve
makro gametositler sivrisineğin sindirim sistemine
geçer.
→Burada mikro gametosit farklılaşarak erkek gameti
ve makro gametosit farklılaşarak dişi gameti
oluşturur.
→Daha sonra dişi ve erkek gametler
döllenme ile birleşir ve zigot oluşur.
→Bu olaya gametogoni denir.
→Daha sonra zigot, mayoz bölünme geçirir ve sporlar
oluşur.
→Bu olaya sporogoni denir.
→Sporlar sivrisineğin tükürük bezlerine taşınır.
→Sivrisineğin insanı sokması ile sporlar tekrar insana
bulaşır.
4-)Vejetatif Üreme : Ana canlıdan düzenli veya
düzensiz olarak ayrılan parçalar eksik
kısımlarını tamamlayarak yeni bireyler meydana
getirirler.
a)çelikle üreme
b)yumru ile üreme
c)sürünücü gövde ile üreme
d)soğan ile üreme
a)Çelikle üreme : Çiçekli bitkilerin kopan ve eksilen
dalları uygun ortam bulunca kök ve yaprak oluşturarak
yeni bitkiyi meydana getirir.Kavak,söğüt,çekirdeksiz
üzüm,soğanların(rizomlu) küçük kök’le üremesi
çileklerin sürünücü gövde ile çoğalması.
b)Yumru İle Üreme : Gövde yumruları ile üreme bir
çok bitkide gözlenmektedir. Bunların en güzel örneği
patateste gözlemlenir. Patates gibi bitkiler yumru
şeklinde toprak altı gövdelerinden üretilir. Bu bitkiler
yumru gövdenin göz bulunan bölgeleri dikilerek
çoğaltılır.
c)Sürünücü Gövde ile Üreme: Bu üremeye en belirgin
örnek çilek bitkisidir. Sürünücü gövde ile çoğalan bu
bitkilerde, ana bitkiden oluşan bazı yapılar görevv alır.
Gövde görevini üstlenen bu yapılar toprak üstünde
veya toprak altında sürünerek yeni bir bitkiyi
oluşturur.
d) Soğan İle Üreme: Soğan, zambak ve lale gibi
bitkilerde görülür. Gövdenin en alt ucundan gelişmeye
başlayan rizomlar, yer altında uzamaya devam eder
ve uygunortam koşullarında yeni bir bitkiyi oluşturur.
Aynı durum muz bitkisi için de söz konusu diyebiliriz.
5-)Rejenerasyon : Eksik kısımların yenilenmesi
anlamına gelir.Ayrıca kopan bir parçadan yeni
bireylerde meydana gelebilir.
Planarya, Deniz yıldızı,Toprak solucanında
görülür.(Kertenkelenin kopan kuyruğunun
yenilenmesi,İnsanda dil ve karaciğer gibi organlar
eksik kısımların çoğunu tamamlarlar.) Kuşlar ve
memelilerde ancak yaralar kapanabilmektedir.
HAZIRLAYAN :
Ülkü ÇAĞIRAN