Sa*l*k ve Kültür - Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri

SAĞLIK VE KÜLTÜR
Doç.Dr.Melike Kaplan
 Sağlık ve Kültür İlişkisi
 Sosyal Bilimler ve Sağlık
 Temel Kuramsal Yaklaşımlar
 Sağlık kavramı, erken dönemlerde;
biyolojik olarak bedenin işleyişinde meydana gelen
aksaklıkların olmaması hali olarak tanımlanırken, son
dönemlerde biyolojik unsurlara ek olarak kültürel, psikolojik ve
ekonomik etmenler de eklenmiştir.
 Sağlık kavramsallaştırmaları çerçevesinde oldukça kabul gören bir
yaklaşım,
 sağlık olgusunun kültürel bir inşa olduğunu ileri sürmektedir.
 Bu görüş, ağırlıklı olarak tıbbi antropoloji alanındaki çalışmaları
oluşturur.
İLK ÇALIŞMALAR…
 Sağlık, hastalık ve kültürle ilgili etnografik metinlerin hemen
tamamında bu alanda yapılmış ilk çalışma olarak antropolog ve
doktor,
 William Halse R. Rivers’ın 1915-1916 yıllarında verdiği derslerin
notlarından yola çıkarak yazdığı “Tıp, Büyü ve Din” (1924) adlı
kitabı gösterilmektedir. Bu kitapta Rivers, ilkel tıptaki düşünceleri ve
inançları açıklamaya çalışır.
 Evans Pritchard’ın 1937 yılında Afrika’da yaşayan Azande
topluluğunda yapmış olduğu çalışmalar; tıp tarihi ile ilgili etnografik
araştırmaların kökenlerini oluşturmaktadır.
Rivers’a göre; insanın hastalığa ilişkin inançlarının 3 temel nedeni
vardır:
 Hastalığın doğrudan bir insanın eylemine bağlı olduğu inancı
(büyücü)
 Doğaüstü bir varlığın ya da kişileştirilmiş bir aracının etkisi (Tinsel
güçler, anima ya da mana)
 Doğal nedenler olarak adlandırılan nedenler
 1937 yılında yazdığı “Azandelerde Cadılık, Kehanet ve Büyü”
kitabında Pritchard, Azande Tıbbı’ndan söz eder. AWA (Azande
Witchcraft Association) yani Azande Büyücüler Birliği adında bir
gruptan söz etmektedir. Burada tedavi bilgileri grup üyesi dışındakilere
söylenmez. Yani tıbbi bilgi ancak para ile satılır (E. Pritchard, 1963).
TIBBI ANTROPOLOJI
 Barnard&Spencer (2000: 358)’a göre,
 “tıbbi antropoloji” (medical anthropology), sağlık ve hastalık ile bunun
kültürle olan ilişkisini çeşitli yönleri ve geniş boyutuyla ele alan, özetle
hastalık sürecinin incelenmesinde kültürel etmenleri araştıran
antropolojinin alt alanıdır.

Günümüzde bilimsel ya da modern tıp denilen yöntemler, hastayı ilaç yoluyla
tedavi ederken, kişiyi yalnızca fiziksel olarak iyileştirmeyi amaçlamaktadır.

Tıbbi antropoloji ise, hastalığın kültürel nedenlerine vurgu yapar. Yani
hastalığı araştırırken hem hastalığa neden olan kültürel sebepleri hem de
hastalığın yol açtığı sosyal etkileri göz önünde bulundurduğu için, tıbbi
antropoloji çalışmaları kültüre göre iyileştirme yollarını da önermiş olur.

Genel olarak akademik düzeyde tıbbi antropoloji çalışmalarının başlaması,
1980’li yıllar olarak tarihlendirilmiştir.

Literatüre baktığımızda özellikle ABD’de son 20 yılda bu alanda yapılan
çalışmaların hızla arttığını söyleyebiliriz. Alana olan ilgi ve gelişmenin
nedenleri arasında, sadece hastalığa ilişkin antropolojik söylemlerin
artması değil, aynı zamanda tıbbın giderek artan şekilde sosyal bilimlere
açık hale gelmesini de vurgulamak gerekir

Sağlık sosyolojisinin ortaya çıkışı 1940’lı yıllara kadar dayanmaktadır.

Bu çalışma alanı içinde egemen olan iki başat model bulunmaktadır. Biyolojik
unsurlara vurgu yapan biyomedikal modele alternatif olarak ortaya çıkan
biyopsikososyal model biyomedikal modelden farklı olarak sosyal ve
psikolojik etmenleri de sağlık ve hastalık kavramsallaştırmaları içine dahil
etmektedir. Bununla birlikte, biyomedikal model günümüzde başatlılığını
devam ettirmektedir.
 Bu alana yönelik olarak sosyolojinin akademik ilgisinin “medikal
sosyoloji” olarak 1940’lı yıllarda ortaya çıktığını söylemek
mümkündür.
 Bugün özellikle İngiltere ve Kuzey Amerika’da bu alanda önemli
çalışmalar yapılmaktadır... Avustralya, Yeni Zelanda ve Kuzey
İskandinavya ülkeleri de bu konuda çalışmalar yürütmektedir.
 Bu kavrama alternatif olarak sunulan çok sayıda kavram
bulunmaktadır:
 sağlık ve hastalık sosyolojisi, sağlık sosyolojisi tıpta sosyoloji
(sociology in medicine) ve tıbbi sosyoloji (sociology of medicine)dir.