5. sınıf fen ve teknoloji

MADDENİN DEĞ İŞ İMİ VE TANINMASI GENEL TEKRAR
1. Aş ağ ıdaki tümcelerden doğ ru olanların
simgesini, yanlış olanların
simgesini boyayınız.
Yeryüzündeki su kaynaklarından buharlaş an su atmosferde su buharı olarak yer alır.
Buzul, suyun katı halidir.
Su; doğ ada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç hâlde bulunur.
Buharlaş an su buharı ve çok küçük su damlacıkları bulutları oluş turur.
Su damlacıklarının yeryüzüne yakın yerlerde yoğ uş arak havada asılı kalmasına çiy denir.
Canlıların solunum sırasında dış arıya verdikleri nefeste de su buharı bulunur.
Su, yağ mur ve çiy olduğ unda katı, kar, dolu ve kırağ ı olduğ unda sıvı hâldedir.
Bulutların bulunduğ u hava tabakasındaki sıcaklık oluş acak yağ ış türünü belirler.
Kış aylarında buharlaş ma daha fazladır.
Su döngüsü Güneş ’in etkisiyle gerçekleş ir ve su döngüsünün devamlılığ ını sağ lar.
Doğ adaki su miktarı buharlaş ma nedeniyle zamanla azalır.
Su hâlden hâle girerek yeryüzü ile atmosfer arasında dolanır.
Bulut, su buharının yoğ uş masıyla oluş ur.
Denizlerde, göllerden daha fazla buharlaş ma olur.
Hava olayları Güneş ’in enerjisi ile gerçekleş ir.
Bitkilerin besin üretmesinde Güneş ’in rolü yoktur.
Fosil yakıtlarda depolanmış güneş enerjisi vardır. Bitki ve hayvan kalıntıları ile uzun yıllarda
oluş ur.
Güneş ış ınlarının ulaş tığ ı nesneler, gölgedeki nesnelerden daha az ısınır.
Güneş enerjisi yenilenebilir bir enerji türüdür.
Güneş in ısı enerjisini beyaz zeminler siyah zeminlerden daha fazla tutarlar.
Sıcak ya da soğ uk her maddenin bir ısı enerjisi vardır.
Sıcaklıkları farklı iki madde birbirine temas ettiğ inde soğ uk olan madde ısı alır, sıcak olan ısı
verir.
Sıcak çaydanlığ ı mutfak tezgahına koyduğ umuzda ısı akış ı tezgahtan çaydanlığ a doğ ru olur.
Isı alış veriş i maddelerin sıcaklıkları eş itleninceye kadar devam eder
Dondurucuda bulunan su ş iş esine dokunduğ umuzda elimiz ısı kaybeder.
Sıcaklıkları eş it olan maddeler arasında ısı alış veriş i olmaz.
Maddeler arasındaki ısı alış veriş inde , sıcak madde ısı alır, soğ uk madde ısı verir.
Aynı cins ve aynı miktardaki maddelere eş it ısı verildiğ inde sıcaklık artış ı aynı olur.
Aynı cins ve aynı miktardaki maddelerden;
çok ısı alan maddenin sıcaklığ ı çok, az ısı alan
maddenin sıcaklığ ı az artar. (Yandaki boş luğ a
bu ifadeyle ilgili bir görsel çizin.)
Cinsleri aynı, miktarları farklı maddeler eş it
ısı aldığ ında; miktarı az olan maddenin sıcaklığ ı
çok, miktarı çok olan maddenin sıcaklığ ı az artar.
(Yandaki boş luğ a bu ifadeyle ilgili bir görsel çizin.)
Benzin, gazyağ ı, motorin ve fuel-oil gaz yakıtlara örnektir.
Yakıtlarda depolanmış enerjinin kökeni Güneş enerjisidir.
Bitki ve hayvan atıklarından oluş an yakıtlara yenilenebilir enerji kaynakları denir.
Kaynayan çaydanlıktaki sudan çıkan buharın rüzgar gülünü döndürmesi, ısı enerjisinin hareket
enerjisine dönüş mesine örnektir.
Isı bir enerjidir, birimi kalori ve Joule’dür. Kalorimetre kabı ile ölçülür.
11 yaş ında bir çocuğ un günlük enerji ihtiyacı 2100 cal’dir. Buna göre enerji ihtiyacı 8400 J dür.
100 gr ekmeğ in verdiğ i enerji 250 cal’dir. Bir öğ ünde 200 gram ekmek yiyen biri 500 cal enerji
alır.
1 000 J = 1 kJ ise 5 000 J = 50 kJ olur.
Isı alan maddelerin sıcaklığ ı artar, ısı veren maddenin sıcaklığ ı azalır.
Isıtılan maddelerin hacmi azalır yani büzülür. Isı verenlerin ise hacmi artar yani genleş ir.
Sıcak çayı, bardağ a döktüğ ümüzde bardak ısınır, çay biraz soğ ur.
Isı alan katı, sıvı ya da gaz maddelerin genellikle boyu uzar, yüzeyi büyür ve hacmi artar.
Elektrik tellerinin yazın sarkıp, kış ın gerilmesinin nedeni genleş me ve büzülmedir.
Maddeler ısıtıldığ ında ne kadar genleş irse, ısıtıldıkları oranda soğ utulduğ unda da o kadar
büzülür.
Aynı miktarda ısıtılan bütün katı maddelerin genleş me miktarları aynı olur.
Termometreler katıların genleş mesi özelliğ inden yararlanarak yapılmış tır.
Su; 0 °C’tan +4 °C’a kadar ısıtıldığ ında hacmi küçülür. +4 °C’tan sonra hacmi büyümeye
baş lar.
Su, donarken hacmi küçülür ve büzülür.
Genleş me, gazlar için ayırt edici bir özelliktir.
Isı etkisiyle genleş me; en fazla gazlarda, sonra sıvılarda, en az katılarda olur.
Metal gözlük çerçevelerinden camların düş mesi genleş menin olumsuz etkilerindendir.
Sıvı maddenin gaz hâle geçmesine kaynama, gaz maddenin sıvı hâle geçmesine buharlaş ma
denir.
Sıcak havalarda yıkanan balkonun kuruması, avucumuza döktüğ ümüz kolonyanın avucumuzu
serinletmesi buharlaş ma sayesinde gerçekleş ir.
Buharlaş ma sıvının yüzeyinde olur.
Sıvı madde buharlaş ırken ortamdan ısı alır.
Buharlaş ma sadece sıcak havalarda olur.
Doğ a olaylarından yağ mur havadaki su buharının yoğ uş ması ile meydana gelir.
Soğ uk havalarda içinde insan bulunan otomobil camlarında oluş an su damlacıklarının nedeni
yoğ uş madır.
Kaynama, sıvının her yerinde olur.
Kaynama sırasında sıcaklık sürekli artar.
Buz, 0 °C’ta erir. Buzun tamamı sıvı hâle geçinceye kadar sıcaklık yükselmez.
Erime sırasında sıvı dış arıya ısı verir.
Sıvı hâldeki bir maddenin ısı vererek katı hâle geçmesi donmadır.
Kaynama noktası, yoğ unluk, erime ve donma noktası maddeler için ayırt edici özelliklerdir.
Kaynama sıcaklığ ı, maddenin kütlesine bağ lıdır.
Kaynama süresince sıcaklık değ iş mez.
Kaynamadan sonra verilen ısı enerjisi sıvı maddenin gaz hâline geçmesini sağ lar.
Bilimsel ölçme sonuçları yer ve zaman değ iş se de birbirine yakın olur. Bilimsel ölçme, ölçü
aletleri ile yapılır.
Atatürk, bilim ve teknolojiye önem veren bir liderdi. Bunu; “Hayatta en hakiki mürş it ilimdir,
fendir.” sözüyle vurgulamış tır.
Erime süresince sıcaklık sabit kalır.
- 10 °C sıcaklıktaki buz, 0 °C’a ulaş tığ ında erimeye baş lar.
Madde miktarının azalması ve alınan ısı miktarının artması erimeyi yavaş latır.
Maddenin miktarı ya da aldığ ı ısı miktarı erime sıcaklığ ını değ iş tirir.
Erime ve donma sıcaklığ ı maddenin kütlesine ve hacmine bağ lı değ ildir.
Saf bir maddenin erime noktası, donma noktasına eş ittir ve sabittir.
Maddelerin çoğ unun erirken hacimleri büyür, donarken hacimleri küçülür. Su ise donarken
hacmi büyür, erirken hacmi küçülür.
Yoğ unluk birimleri g / mL ve g/ L’dir.
Hacimleri eş it alüminyum ve tahta küp suya atıldığ ında alüminyum batıp tahta yüzüyorsa;
yüzme ve batma tek baş ına hacimle iliş kili değ ildir.
Suya atılan metal paranın suda batması kütlesiyle ilgilidir.
Bir maddenin atıldığ ı sıvıda batması için kütlesinin, sıvının kütlesinden büyük olması gerekir.
Hacimleri eş it maddelerden kütlesi büyük olanın yoğ unluğ u daha büyüktür.
Buzun yoğ unluğ unun sudan hafif olması, deniz ve göllerin dibindeki canlıların yaş amasına
olanak sağ lar.
Farklı gereçler yapılırken kullanılacağ ı yere göre hafif ya da ağ ır olmasına dikkat edilir.
Uçakların yapımında demir kullanılır.
Kağ ıt, tahta gibi maddeler ısıtıldığ ında kömürleş ir. Ş eker, tuz gibi maddeler ise erimeden
bozunur.
Canlarım, siz de aş ağ ıya D – Y soruları hazırlayınız.
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________