noktalama işaretleri

KAYBEDİLENLER
Bir gün insan virgülü kaybetti ; o zaman zor
cümlelerden korkar oldu ve basit ifadeler kullanır
oldu. Cümlesi basitleşince düşünceleri de
basitleşti.
Bir başka gün ise ünlem işaretini kaybetti
alçak bir sesle ve ses tonunu değiştirmeden
konuşmaya başladı. Artık ne bir şeye kızıyor
ne de bir şeye seviniyordu. Üstelik hiçbir şey
onda en ufak bir heyecan uyandırmıyordu.
Bir süre sonra soru işaretini kaybetti ve
soru soramaz oldu. Hiçbir şey onu
ilgilendirmiyordu. Ne kainat , ne dünya ne de
kendisi umurundaydı.
Birkaç sene sonra; iki nokta üst üste
işaretini kaybetti ve davranış sebeplerini
başkalarına açıklamaktan vazgeçti.
Ömrünün sonuna doğru elinde yalnızca
tırnak işaretleri kalmıştı. Kendine has tek
düşüncesi yoktu yalnız başkalarının
düşünceleri tekrarlıyordu.
Son noktaya geldiğinde düşünmeyi ve
okumayı unutmuş vaziyetteydi…
NOKTALAMA İŞARETLERİ
Yazıda okumayı kolaylaştırmak için
bir takım işaretler kullanılır.
Bu işaretler bir yandan cümlenin
yapısını, sözün bağlantı yerlerini açık
olarak göstermeye; bir yandan da
yazıda harflerle belirtilmeyen
birtakım özellikleri (vurgu – ezgi) ve
durakları bildirmeye yarar.
Nokta ( . )
•
Bir duygu, düşünce, yargı bildiren
tamamlanmış cümlelerin sonunda
kullanılır.
Ağaçlar köklerinden kopacaktı.
•
Tarihlerin yazılışlarında ay ve yıl
sayılarını birbirinden ayırmak için
kullanılır.
19.05.1919
25.5.1996
Virgül (
,)
•
Cümlede aynı değerdeki kelime ve
kelime gurupları arasında kullanılır.
“Uzun boylu, sarı saçlı, iri gözlü bir
çocuktu.”
•
Cümlede ara sözlerin başında ve
sonunda kullanılır.
“Annesini,canından çok sevdiği aziz varlığı,
özlemişti.”
•
Adlaşmış sıfatları, sıfatlardan ayırmak
için kullanılır.
“İhtiyar, kapıcıya doktorun odasını sordu.”
•
Resmi yazılarda ve mektuplarda hitap
kelimesinden sonra kullanılır.
Sayın Profesör,
Sevgili Kardeşim,
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgül
(,) gereksiz kullanılmıştır?
A) Zamanın, varsa biraz görüşelim.
B) Omzunu, kesen iplerden sıyırarak
derin bir nefes aldı.
C) Onu göremiyor, sesini çok iyi
duyuyorduk.
D) Öyle, bu yılı çok hareketli geçirdik.
Çözüm
• A seçeneğinde “zamanın” sözcüğünden
sonra virgül kullanılamaz. Çünkü “zamanın
varsa” bir ögedir, bir bütün olduğu için de
oraya virgül getirilemez.B’ de nesneyi
ayırmak için, B2de cümleleri birbirine
bağlamak için B’ de duyguyu ve duraklamayı
belirtmek için virgül kullanmalıdır.
Cevap A
Noktalı Virgül (
;)
•
Aralarında şekil ve anlamca ilişki
bulunan cümleler arasında kullanılır.
“Biri yer, biri bakar ; kıyamet ondan kopar.”
•
Virgülle ayrılan tür veya gurupları
birbirinden ayırmak için kullanılır.
“Erkek çocuklara Kıvanç, Sinan, Kürşat,
Vedat ; kız çocuklara ise Hatice, Leyla,
Ayşe isimleri verilmişti.
İki Nokta (
:)
•
Bir cümleden sonra örnek veya
açıklamalara varsa, bu cümlenin sonunda
kullanılır.
“Sınıfta üç öğrenci vardı:Anıl,
Harun,Ahmet.”
•
Doğrudan yapılan aktarmalarda,
aktarılan söz yada yazıdan önce
kullanılır.
Metin şöyle dedi:”Bu konuyu çok iyi
anladım.”
Hangi cümlede parantez ile gösterilen
yere iki nokta (:) kullanılmalıdır?
A) İki şey çok önemliydi ( )Sağlık ve
eğitim.
B) Bu gece sinemaya gidecektik ( )Ali
gelmedi.
C) Öğretmenimiz geldi mi ( )diye sordu.
D) Heyhat( )Bir daha görüşemeyeceğiz.
Çözüm
• Açıklamaların olduğu yerde, açıklamalardan
önce iki nokta (:) konur.A’ da iki şeyin
öneminden söz edildiğine göre bu iki unsur
söylenmeden önce iki nokta konur.
B’ de nokta(.) C’ de virgül(,) D’ de ise
ünlem(!) kullanılmalıdır.
Cevap A
Üç Nokta (…)
•
Herhangi bir sebeple bitmemiş
cümlelerin sonunda kullanılır.
“Erzurum’un öyle soğuk bir kışı var ki…”
•
Birtakım sorunlar, durumlar veya
örnekler sıralanırken başkalarının da
olduğunu göstermek için kullanılır.
“Irmağın kenarında değişik ağaçlar vardı:
Selvi, kavak, söğüt ...”
• Bir yerden yapılan alıntıdaki atlanan
yerleri göstermek için kullanılır.
“… Türkçe’nin çekilmediği yerler vatandır,
ancak çekildiği yerler vatan olmaktan
çıkar.”
•
Açıklanmak istenmeyen kişi ve yer
adlarının yerine kullanılır.
“O an... Bey’in evindeydik.”
“Olaya komşumuzun oğlu ... da katılmış.”
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin
sonuna getirilen üç nokta doğru
olarak kullanılmıştır?
A) Yine aynı yazar, bir yazısında şöyle
diyor...
B) Bu işaret, mağaraya yaklaştığımızı mı
gösteriyor...
C) O eve bir daha gitmem, geçen sefer beni
çok üzdüler...
D) Bunları çok sevdim; hava, deniz, çiçekler...
Çözüm
Bir açıklamanın yapıldığı yerde iki nokta(:)
kullanılmalı, soru cümlelerinde soru işareti(?)
kullanılmalı, bitmiş cümlelerin sonunda nokta(.)
kullanılmalı, benzeri örneklerin devam ettiğini
anlatmak için ise üç nokta(...) kullanılmalıdır. A, B
ve C şıklarında üç noktanın (...) kullanılması
yanlıştır.D şıkkında ise örneklerin devam
edebileceğini göstermek amacıyla kullanılmıştır.
Cevap D
Soru İşareti (
?)
• Soru bildiren cümle veya sözlerin sonunda
kullanılır.
“Ne zaman tükenecek bu yollar,arabacı ? ”
“Hancı, dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’ nu ?
”
•
Söz arasında parantez içerisinde soru
işareti (?)bir bilginin şüpheyle karşılandığını
veya bir söze inanılmadığını gösterir.
“İlk mutasavvıflar, Orta Asya’dan Anadolu’ya
13.yy ’ da (?)gelmiştir
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru
işareti yanlış kullanılmıştır?
A)
B)
C)
D)
Ne zamandan beri bekliyorsun?
Kimin söylediğini hatırlamıyorum?
Çok kaldılar orada?
Bu kadar yolu nasıl geldiniz?
Çözüm
A,C ve D şıklarında soru anlamı vardır. Soru
işareti doğru kullanılmıştır.A ve D’ de soru
anlamı “mı” soru eki ile sağlanmıştır. Ancak
B şıkkında soru anlamı olmadığı için soru
işareti yanlış kullanılmıştır.
Cevap B
Ünlem İşareti (
•
!)
Sevinme,kızma,şaşma... gibi korkuları
anlatan;emir ve çağrı gibi özel durumları
bildiren yada doğa sesini yansıtan
sözcüklere ünlem denir ve cümlede bu
çeşit kelimeler kullanıldığında ünlem
işareti kullanılır.
“A, mektubu yine evde unuttum ! ”
“Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz ! ”
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin
sonuna ünlem işareti gelir?
A)
B)
C)
D)
Kırlangıçlar, yuvalarını hiç unutmazlar
İşin böyle olacağını nasıl nasıl da bilemedik
Karşıdaki köye nereden gidilir
Bebek, ağlayarak annesini uyandırdı
Çözüm
Ünlem; kızma, hayret, şaşkınlık gibi
duyguların bulunduğu cümlelerde
kullanılır. A’ da nokta(.) – C’ de soru
işareti(?) – D’ de nokta(.) B’ de ise
ünlem (!) kullanılmalıdır.
Cevap B
•
Parantez içinde kullanılan ünlem
işareti (!) söylenilen söze inanılmadığını
gösterir. Bu işaret “güya” anlamı katar
ve cümleye “hafife alma, alaya alma”
anlamı katar.
“Bizim yiğit genç (!) gece sokağa tek
başına çıkmak istemiş.”
“Arkadaşım sınıfın en zeki (!)öğrencisidir.”
Kısa Çizgi (-)
•
Satır sonunda, satıra sığmayan
sözcükleri bölmek için kullanılır.
…………………………yolculuktan önceydi
•
Cümlede ara söz ve ara cümleleri
ayırmak için kullanılır.
“Biz üç kişi - yani ben, Ahmet ve Emin –
kalan son ekmeği aramızda bölüştük.”
•
İki veya daha çok millet, ülke, dil
vb. arasındaki bağı göstermek için
kullanılır.
“Türk – Fransız görüşmeleri başladı.”
•
Rakamların arasında kullanılır, “ila”
anlamı katar.
3 – 5 kişi
15 – 16 mart
20 – 21 yaşlarındaydı.
Tırnak İşareti ( “ ” )
•
Bir metin içinde başka bir kimseden
veya yazıdan olduğu gibi aktarılan
sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
Şair vatanı ne güzel tarif ediyor:
“Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır.
Toprak, eğer uğrunda ölen varsa vatandır.”
Mithat Cemal Kuntay
•
Kitapların, edebiyat ve sanat
eserlerinin, yazıların birkaç
kelimeden
oluşan başlıkları, metin içinde genellikle
tırnak içine alınır.
“Cahit Sıtkı’nın “Şairin Ölümü” şiirini Yahya
Kemal çok sevmiştir.
•
Cümle içinde özellikle belirtmek
istenilen kelimeler, sözler tırnak içinde
yazılır.
“Bütün sınıf “saçmalamayacağız”
kelimesinin eklerini inceliyordu.
Kesme İşareti ( ‘ )
• Özel isimlere getirilen çekim eklerini
ayırmak için kullanılır.
“Edirne’den Kars’a her yeri dolaşmış.”
•
Kısaltmalara getirilen ekler kesme
işaretiyle ayrılır.
“TBMM’nin önünde toplanmışlardı.”
•
Sayılardan sonra gelen ekler ile:
“1997’ de ilk okulu bitirmiş.”
Parantez (Ayraç)
•
Yazının aslında olmayıp, sonradan eklenmiş,
açıklayıcı kelimeleri söz gruplarını, sözün
söylendiği anda olup biteni belirtmek için
kullanılır.
“O tarihte (1990) yeni doğmuştu.”
•
•
Ara sözlerin başında ve sonunda kullanılır.
“Cihan yıkılsa (emin ol) bu cephe yıkılmaz.
Tiyatroda hareketleri anlatmak için kullanılır.
“Kadın (feryat ederek) içeri girdi.”
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
noktalama yanlışı vardır?
A)
B)
C)
D)
“Yıkıl karşımdan” diye bağırdı.
O gün (25 Eylül) doğum günüydü.
İçimde öyle bir sıkıntı var ki...
Tavırları hareketleri, karşısındakine
güven veriyordu.
Çözüm
Sorunun D seçeneğinde virgülün(,)
kullanılmamasından kaynaklanan noktalama
yanlışı vardır. “Tavırları hareketleri
karşısındakine güven veriyordu.” cümlesinde
“tavırları” sözcüğünden sonra virgül
getirilmelidir. Çünkü virgülün bir görevi de eş
görevli sözcükleri birbirine bağlamaktır.
Cevap D
Örnek
Sorular
Aşağıdakilerin hangisinde virgül (,)
kaldırılırsa cümlenin anlamı değişir?
A) Karanlık, dar sokaklardan geçmesi
gerekiyordu.
B) Doktor hanım, yazısını bitirerek doğruldu.
C) Bu gece, nöbet sırası ona gelmişti.
D) Küçük, çam ağacının arkasına saklanmıştı.
Çözüm
D seçeneğinde virgül kalkarsa küçük,
çam sözcüğünün sıfatı olur. Virgül
konulduğunda ise küçük sözcüğü adlaşmış
sıfat olarak öznedir.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna
soru işareti (?) konulmalıdır?
A) Bu durumda, susmaktan başka bir şey
yapamazdım ki
B) O anda, bu işin içinden nasıl çıkabilir diye
düşündüm
C) Ona bu konuda düşüncelerimi söylemeli
miydim, bilemiyorum
D) Bu önerimizi kabul eder mi, ne dersiniz
Çözüm
A, B, C seçeneklerinde cümlede gerçek
soru anlamı yoktur. D seçeneğinde ise “ne”
soru zarfı ile cevap isteyen gerçek bir soru
cümlesi kurulduğunda sonuna soru işareti
konulmalıdır.
A)
B)
C)
D)
“Feride zeki, başarılı ve afacan bir kızdı.”
Cümlesindeki virgülün görevine benzer bir
kullanım aşağıdaki cümlelerin hangisinde
vardır?
Sıtkı Efendi bu kasabada, herkesten uzak
yaşar.
Nahit, okul sıralarında tiyatroya merak
sarmış.
Selim çevrede saygılı, sessiz bir genç olarak
tanınır.
Ahmet, karısı Zehra ile Antep’ ten İstanbul’a
göç etmiş.
Çözüm
Örnek cümlede virgül kız adının
sıfatları arasına konmuştur. C seçeneğinde
de benzer bir kullanım vardır. Yanıt C’dir. A
seçeneğinde tümleçler arasına B ve D de
özneden sonra kullanılmıştır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak (“”)
işareti gereksiz kullanılmıştır?
A) Bir yazar: “Kitap bizi avuttuğu gibi
yüceltir de.” dedi.
B) Bir çiftçi söz aldı: “Bize ne yapacağımızı
söyle.” dedi.
C) “Bize yapacak bir iş kalmadı.” demektir.
D) “Bu havada yola çıkılmaz.” deyip
duruyordu.
Çözüm
A, B ve D seçeneklerinde doğru olarak
konuşma cümleleri tırnak (“”) içine
alınmıştır. C seçeneğinde ise herhangi bir
konuşmadan alıntı yapılmayıp, doğrudan
yargı bildirildiği için tırnak (“”) işareti
kullanılmaz.
“Merak ediyordum; yanındaki kimdi( 1 ) Kardeşi
mi( 2 ) yoksa arkadaşı mıydı( 3 )
Niçin benimle tanıştırmamıştı ( 4 )
Yukarıdaki numaralandırılmış yerlerden
hangisine soru işareti ( ? ) konulmaz?
A) 1
B) 2
C) 3
D)4
Çözüm
B seçeneğindeki soru cümlesi yoksa
bağlacı ile ikinci bir soru cümlesine
bağlandığından ikinci cümlenin sonuna soru
işareti (?) konulması yeterlidir. İki
numaralı yere soru işareti konulmaz.
“İlim( ) sahibine dost( ) mal ( ) sahibine
düşman kazandırır.”
Yukarıdaki cümlede boş bırakılan
yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri
getirilmelidir?
A) (:) (,) (.)
B) (,) (:) (,)
C) (:) (;) (.)
D) (,) (;) (,)