emzirme danışmanlığı - İstanbul Sağlık Müdürlüğü

EMZİRME
DANIŞMANLIĞI
EĞİTİMCİ KİTABI
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu
Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı
EMZİRME DANIŞMANLIĞI
EĞİTİMCİ KİTABI
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu
Çocuk ve Ergen Sağlığı Dairesi
Ankara
2015
BASKI
Kayıhan Ajans Turizm İnş. San. Tic. Ltd. Şti. adına
Özyurt Matbaacılık İnş. Taah. San. ve Tic. Ltd. Şti.
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
5
KURS VE MATERYALLER
6
KURSTA ÖĞRETİMİN YÜRÜTÜLMESİ
8
OTURUM 1
16
OTURUM 2
26
OTURUM 3
29
OTURUM 4
39
OTURUM 5
48
OTURUM 6
57
OTURUM 7
69
OTURUM 8
74
OTURUM 9
88
OTURUM 10
95
OTURUM 11
104
OTURUM 12
114
OTURUM 13
123
OTURUM 14
126
OTURUM 16
143
OTURUM 17
152
OTURUM 18
159
OTURUM 19
164
OTURUM 20
169
OTURUM 21
180
OTURUM 22
193
OTURUM 23
200
OTURUM 24
204
OTURUM 25
208
OTURUM 26
218
OTURUM 27
234
OTURUM 28
242
OTURUM 29 251
OTURUM 30
254
OTURUM 31
260
OTURUM 32
269
OTURUM 33
274
NOT:
279
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
GİRİŞ
BU KURS NEDEN GEREKLİDİR?
Toplumun ve onu oluşturan bireylerin, sağlıklı ve güçlü olarak yaşamasında ekonomik ve sosyal yönden gelişmesinde, refah düzeyinin artmasında, mutlu, huzurlu ve güvence altında varlığını sürdürebilmesinde yeterli ve
dengeli beslenme en temel koşullardan biridir. Anne sütü ile beslenme, çocuğun sağlığı ve gelişmesi için ise ana
koşuldur.
Bebek beslenmesinde ilk 6 ay anne sütü verilmesinin önemi bebeğin beslenme, büyüme, gelişim ve hastalıklardan korunması için ideal içeriğe sahip olmasından kaynaklanır. Bu sebeplerle de birçok uluslararası ve ulusal
kuruluş 6 ayda tek başına anne sütü verilmesini ve uygun ek besinler ile birlikte olmak koşulu ile emzirmenin 2 yaşa
veya daha ileri yaşlara kadar sürdürülmesi gereğini kabul etmiştir.
Anne ve çocuk sağlığı ve beslenme alanlarında çalışanlar, çocuk beslenmesine ilişkin uygulamaların düzeltilmesi
gereğinin de bilincindedirler. 1991 de UNICEF ve WHO Bebek Dostu Hastaneler programını gündeme getirdiler. Bu
program “10 adımda başarılı emzirme” ilkelerinin uygulanması ile bebeğin anne sütü ile beslenmesini sağlamak,
bunu özendirmek ve desteklemek için doğum kliniklerinin düzeltilmesini amaçlar. Şimdi dünyadaki birçok doğum
kliniği “Bebek dostu” statüsüne erişebilmek için çaba göstermektedir.
Anne sütü yerine geçen Süt Formüllerine ilişkin Uluslararası Yasa yaklaşık 30 yılı aşkın bir süredir yürürlüktedir
ve anne sütü ile beslenmeyi ticari etkilerden korumak için büyük çaba sarf edilmektedir. ‘’Bebek Dostu Hastane’’
olmanın bir koşulu da bu hastanenin süt formülleri eşantiyonlarını kabul etmemesi ve bunların dağıtımını yapmamasıdır.
Ancak, başarılı olarak emzirmeye başlamış anneler bile çoğu zaman doğumdan birkaç hafta sonra doğrudan ek
mamaya başlamakta ve/veya emzirmeyi bırakmaktadırlar. Perinatal dönemden sonra kadınlara ve çocuklara sağlık
hizmeti veren görevlilerin emzirmenin sürdürülmesi konusunda büyük sorumlulukları vardır. Ancak birçok sağlık
personeli, bu konuda eğitim almadıkları için, bu görevi başarı ile gerçekleştirememektedir. Gerek doktorların, gerekse hemşire ve ebelerin eğitiminde emzirme konusunda danışmanlığa çok az zaman ayrılmaktadır.
Dolayısıyla bütün ülkelerde anne ve çocuklarla ilgilenen tüm sağlık personelinin anne sütü ile beslenmeyi desteklemek ve sürdürmek konusunda eğitilmelerine gereksinim vardır. “Emzirme Danışmanlığı Eğitim Kursunun
amacı bu boşluğu doldurmaya yardımcı olmaktır. Kursta kullanılacak materyaller, eğiticilerin en az deneyimle öğreti yapabilecekleri şekilde; kursların etkili ve son gelişmelere uygun olabilmesi için hazırlanmıştır.
“Danışmanlık” bazı dillerde öneri kelimesi kapsamındadır. Genellikle öneri de, insanlara kendiniz ne yapmaları
gerektiğini söylersiniz. Bir anneye danışmanlık yaptığınızda ise onun kendisi için en iyi karar vermesine yardım
eder ve kendine güven kazanmasına da yardımcı olursunuz. Onu dinler ve ne hissettiğini anlamaya çalışırsınız. Bu
kursun amacı sağlık görevlilerinin dinleme ve kişilere güven aşılama becerilerini geliştirmek ve annelere daha etkili
bir biçimde yardım edebilmelerini sağlamaktır.
5
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
KURS VE MATERYALLER
Kursun yapısı
Kursun toplam süresi 40 saattir, sürekli olarak bir çalışma haftasında yapılabileceği gibi, süre başka şekilde de
dağıtılabilir. Kurs her biri 30 ile 120 dakika arasında 33 oturumdan oluşmakta ve konferans(ders), demonstrasyon,
klinik uygulama ve küçük grup tartışmaları, rol yapma ve alıştırmalar gibi çeşitli eğitim yöntemleri ile yürütülmektedir. Kısa oturumlar her biri 2 şer saatlik klinik uygulama oturumları olarak düzenlenmiştir. Kursa katılanlar kurs
süresince danışmanlık ve destekleme becerilerini kazanacaklar ve bu becerileri hasta odalarında ve koğuşlarda
anne ve bebekler üzerinde pratik yaparak geliştireceklerdir.
Oturum çeşitleri
Dersler ve demonstrasyonlar
Slaytlar desteğiyle sunulan dersler şeklindedir. Bu oturumlar bir eğitici tarafından bütün gruba toplu halde sunulur. Kurs yöneticisi, ders ve demonstrasyonlar için eğiticiler görevlendirir.
Grup çalışması
Klinik uygulamalar, öykü alma, danışmanlık becerilerini geliştirme konulu çalışmalar ve diğer 3 oturumun bazı
bölümleri 4 - 5 kişilik küçük gruplarla, 1 eğitici idaresinde yapılır. Her eğiticinin 4 - 5 kişilik bir grubu vardır. Her eğitici kendi grubundaki kişilerle özel olarak ilgilenmeli onların gelişimini izlemeli ve güç bir durumla karşılaştıklarında
yardımcı olmalıdır.
Daha büyük gruplarla çalışma yapmak için 2 küçük grup birleştirilir. Bu seanslar tartışma, okuma, demonstrasyon, rol yapma ve alıştırma yöntemlerinin bir karışımıdır.
Klinik uygulama
2 şer saatlik 4 klinik uygulama vardır. İlk 20 dakika da hazırlık ve mümkünse son 20 dakikada tartışmak için tüm
grup bir araya gelir. Klinik uygulamalarda, kişiler 4 - 5 kişilik gruplarla ve her biri bir eğitici ile birlikte çalışır.
Toplu grup tartışması
Yöresel emzirme durumunun tartışıldığı oturum bir eğiticinin liderliğinde tüm grubun toplu katılımı ile yürütülür.
Grup oluşturmak
Giriş oturumu bittikten hemen sonra Kurs Yöneticisi bir iki eğitici ile beraber grupların nasıl oluşturulacağına
karar verir.
Gruplarda katılımcıları mesleklerine göre dengeli dağıtmak uygundur. Bazen katılımcıları tanıyan birinin bu
grupları ayarlaması yararlı olabilir. Her grubun eğiticileri ve katılımcıların adları listelere veya bir tahtaya yazılır
böylece katılımcılar da hangi gruba ait olduklarını kontrol edebilirler.
Oturumların sıra düzeni
Oturumlar için belirli bir sıra düzeni verilmiştir, ancak bu sıra klinik uygulamalar için veya anneler ve bebekler
için uygun değilse sıra düzeninde buna göre değişiklik yapılabilir.
Bir çok oturum için programda sıra değişikliği yapılabilir, fakat bazı bölümler için sıra düzenine uymak gereklidir. Önemli olan katılımcıları klinik uygulamadan önce ilgili konuda hazırlamaktır. Bu tür konular, programda ayrı
başlık altında oturumlar ve klinik uygulamalar olarak belirtilmiştir. 1 - 7 oturumların da klinik Uygulama 1 den önce
tamamlanması ve “Bebeğin pozisyonu“ başlıklı 10. oturumun klinik uygulama 1 ve klinik uygulama 2 arasında yapılması önemlidir.
6
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Oturumların bazı bölümleri isteğe bağlıdır. Kurs Yöneticisi bu bölümlerin kurs içeriğine alınıp alınmayacağına
karar verir. 31 - 32 ve 33. oturumlar ek oturumlardır. Bunlar beceri kazandırma amacı da taşımazlar, bunun için
zamanlamalar daha esnek yapılabilir veya akşam saatleri gibi başka zamanlara konabilir.
Eğiticinin Rehberi
Bu bilgiler sizin (eğiticinin) kurs boyunca katılımcılara yol gösterici olmak için gereksinimlerinizi içerir. Rehberde gereksinim olan bilgiler, her bir oturumda ilgili yanıtlar, özetler, kontrol listeleri ve uygulamalarda kullanılacak
öyküler ile birlikte, uygulanacak eğitim yöntemlerinin, katılımcıların yapacağı alıştırmaların ayrıntıları verilmiştir.
Eğitici olarak bu kitap, sizin en önemli rehberiniz olacaktır. Bunu alır almaz üstüne isminizi yazınız ve her zaman
kullanınız. Kurs süresince üzerine notlar alınız. Bu notlar size ilerdeki kurslarda yardımcı olacaktır.
Kurs Materyalleri
Slaytlar
Dersler ve bazı oturumlar için bilgisayar sunumları kullanılacaktır. Bazı slaytlar ayrıca “flipchart” (levha)
olarak da hazırlanabilir. Projeksiyon ile gösterme olanağı olmayan durumlarda bunlardan yararlanılabilir.
Katılımcıların el kitabı
Katılımcılara bir kopya verilmelidir. Bu el kitabı şunları içermektedir:
― Derslerde ve oturumlarda sunulan bilgilerin ana hatları ve özeti
― Uygulamalarda kullanılan formların kontrol listelerinin kopyaları
― Katılımcıların kurs boyunca yapacakları alıştırmalar (cevapları içermeyen)
― Klinik Uygulama Geliştirme Formu Bu her bir katılımcının ilerlemesini izlemek için eğiticinin kullandığı bir
formdur.
Bu el kitabı kurstan sonra da bir referans kitabı olarak kullanılabilir.
Cevap kâğıtları
Alıştırma sorularına cevapları içeren ayrı kağıtlardır. Bunları katılımcılara alıştırma çalışmaları bitiminde tek tek
veriniz.
Formlar ve kontrol listeleri
Bu formlar klinik uygulamalar ve danışmanlık alıştırmaları için gereklidir. Şunları içerir:
―― Emzirme gözlem formu
―― Emzirme öyküsü formu
―― Dinleme ve öğrenme becerileri
―― Güven ve destek becerileri
―― Danışmanlık becerileri kontrol listeleri
―― Klinik uygulama tartışma kontrol listeleri (sadece eğiticiler için)
―― Değerlendirme ve geleneksel uygulamaları değiştirme formu (en son alıştırma için)
Bu formlar A4 kağıtlara basılmalıdır.
7
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
“Dinleme ve Öğrenme Becerileri”, “Güven ve Destek Becerileri” ve “Danışmanlık Becerileri Kontrol Listeleri’nin
hepsi karton üzerinde olmalıdır. Gerektiğinde bunlar karton kesilerek ayrılabilir.
Öykü Kartları
Öykü ve danışmanlık hikayelerinin kopyaları Öykü uygulamaları ve Danışmanlık uygulamaları için hazırlanmıştır.
Eğitim araçları
Her kurs için 4 tane gerçek bebek boyutunda oyuncak bebek ve 4 model göğüs gereklidir, böylece her küçük
çalışma grubuna birer tane bebek ve göğüs düşer. Eğer oyuncak bebek ve modelleri yoksa bunları yapmaya çalışın.
Bunların basitçe ve kolayca bulunan materyal kullanarak nasıl yapılacağına aşağıda anlatılmıştır.
MODEL OYUNCAK BEBEK YAPMAK
• Büyükçe bir meyve veya sebze, pamuk veya kalın havlu kumaş ve kurdele veya ip bulun.
• Meyve veya sebzeyi kumaş ortasına koyun ve bebeğin boyun ve başını yapmak için kumaşı bohça gibi
bağlayın.
• Kumaşın boşta kalan kısımlarını ayakları ve kollar yapmak için büzerek bir araya getirin.
• Eğer kumaş inceyse bebeğin vücudunu doldurmak için içine başka kumaşlar doldurabilirsiniz.
MODEL GÖĞÜS YAPMAK
Bunu yapmak için bit çift ince ten rengi çorap veya soket çorap , eski bir süveter veya tişört kullanın. Kumaşı (çorapları)yuvarlak bir torba haline getirin ve içini eski kumaş veya küçük süngerle, lastikle doldurun ve
göğüs şekli verin. Göğüsün ortasında bir daireyi bağlayın ve meme ucu şekline getirin. Bu ucu da pamuk veya
köpükle doldurun. Areolayı kalemle renklendirin. İsterseniz meme ucunun içeri iterek içe çökük meme başı
yapabilirsiniz.
Eğer memenin iç yapısını göstermek istiyorsanız, göğsü iki tabakadan yapınız, örneğin iki tane çoraptan.
Meme ucunu dış tabakaya dikiniz ve süt sinüslerini ve kanalları iç tabakaya, meme ucunun altını çiziniz. Dış
tabakayı meme ucuyla birlikte çıkarıp iç yapıyı gösterebilirsiniz.
KURSTA ÖĞRETİMİN YÜRÜTÜLMESİ
Toplantı odasından ayrılmayın ve kolayca yaklaşılabilir bir tavır takının
• Katılımcıları motive ve idare etmek
Birinci veya ikinci gün her katılımcıyla en az bir kez iletişim kurmak ve onların da sizle yakınlaşmasını özendirmek gerekir. Bu onların utangaçlıklarını yenmelerine ve sizle tüm kurs boyunca iletişim içinde olmalarına yardım
eder.
Kursun ileri günlerinde katılımcıların isimlerini öğrenmeye çalışın ve gerektiğinde isimlerini kullanın. Katılımcılara, konuşmalarını istediğinizde ve soruya cevap verecekleri zaman, önerilerini dinlemek istediğinizde veya teşekkür edeceğiniz zaman isimleriyle hitap edin.
Her zaman kolaylıkla erişilebilir olunuz. Toplantı odasından ayrılmayın ve kolay ulaşılabilir bir tavır takının. Ör-
8
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
neğin sürekli dergi karıştırmak veya başka eğiticilerle konuşmak olumsuz etki yapar. Çay aralarında eğiticilerle
konuşacağınıza katılımcılarla konuşunuz ve oturum bittiğinde de konuşmak için açık olunuz.
Grubunuzdaki katılımcılarla iyi tanışınız ve onların size gelip her zaman konuşmaları, soru sormaları, güçlüklerini tartışmaları ve hatta kursla ilgilendiklerini, hoşlandıklarını anlatmaları için destek veriniz.
• Katılımcıların çabalarını güçlendirmek
Korkutucu görünmemeye dikkat edin. Şu yöntemler yardımcı olabilir:
―― Katılımcılara kendileri ile alay edildiğini düşündürecek yüz mimikleri yapmamaya ve bu tür sözler sarf etmemeye dikkat edin.
―― Konuştuğunuz katılımcı ile aynı düzeyde olmak için eğilin veya oturun. Soru sorarken veya cevap verirken hiç
acele etmeyin.
―― Katılımcıların söylediklerine ilgi gösterin. Örneğin “Güzel bir soru / öneriydi” deyin.
―― Çaba gösteren katılımcıları onurlandırıp teşekkür edin. Örneğin şunları yaptıklarında:
―― Çok çalıştıklarında;
―― Karmaşık bir noktayı aydınlatmak için soru sorduklarında;
―― Alıştırmalarda başarılı olduklarında;
―― Grup tartışmalarına katıldıklarında;
―― Diğer katılımcılara yardım ettiklerinde (tabii ilgisiz bir konu hakkında konuşup dikkatlerini dağıtmamak koşuluyla).
Kurs içinde öğretilen pek çok danışmanlık becerilerinin katılımcılarla iletişim açısından da önemli olduğunu fark
edebilirsiniz.
Bu iletişim sırasında danışmanlık becerilerinden (özellikle uygun sözsüz iletişim, açık uçlu sorular sormak gibi
bazı tekniklerden) yararlanılabilir.
Dil zorluklarının bilincinde olun
Dile yabancı olmak nedeniyle anlamada veya konuşmada zorluk çeken katılımcılar belirleyin. Açık ve yavaş konuşun ki daha kolay anlaşılabilesiniz. Katılımcılara daha iyi iletişim için destek verin. Eğer gerekliyse zor bir noktayı
aydınlatmak için katılımcıyla kendi dilinde konuşun veya bunu yapması için birisinden yardım isteyin.
Ciddi dil problemi olan katılımcıların durumunu Kurs Yöneticisi ile tartışın. Böylece, katılımcıya yardım edecek
bir kişi bulmak veya başka bir şekilde çözümlemek olanağı bulunabilir.
Eğitici Rehberini Kullanmak
Bir oturumu yönetmeden önce
―― Oturumun nasıl olacağını ve sorumluluklarınızı öğrenmek için rehberinizi inceleyiniz “Amaçlar” ve ‘Oturum
planı’ bölümlerini okuyunuz.
―― Metnin başındaki “Hazırlanma” kutusunu okuyunuz, böylece oturum için neler hazırlayacağınızı ve hangi
eğitim araçlarına ihtiyaç olacağını öğrenirsiniz.
―― Oturum ile ilgili tüm metni okuyun, böylece ne yapacağınızı tam olarak çıkarabilirsiniz. Metinde oturumun
nasıl yürütüleceği en ince ayrıntılarına kadar anlatılmıştır.
9
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bir oturumu yönettiğinizde
Rehberinizi her zaman yanında bulundurun ve her zaman kullanın.
Ne yapacağınızı ezberlemeniz gerekmez. Bu zor bir iştir. Rehberi oturum notları olarak kullanın ve onu dikkatli
takip edin.
Rehberi sürekli kullanmanız uygun değilse, örneğin bazı katılımcıların sizin konuyu bilmediğinizi düşüneceğinden çekiniyorsanız, ne yapacağınıza kendiniz karar verin.
Örneğin Kurs Yöneticisinden, kursun başında katılımcılara öyle bir uygulamanın doğru bir yöntem olduğunu
anlatmasını isteyin, aynı zamanda katılımcıların da kendi el kitaplarını kullanabileceklerini açıklayabilir. Diğer bir
yöntem, oturum için gerekli sayfaların fotokopisini çıkartmak oturumda bu sayfaları not olarak kullanmaktır. Bu
tüm rehberi taşımak kadar büyük ve göze çarpan bir şey olmaz.
Bu eğitim materyallerini hazırlayan kişilerin bile kurs öğretimi sırasında rehberin izlenmesini gerekli bulduklarını unutmayınız. Eğiticiler bunu yapmazlarsa öğretim sırasının planlanması güçleşir ve önemli basamaklar unutulabilir.
Takdime (sunuma) hazırlanmak
• Materyali çalışın
Sunumu yapmadan önce notları dikkatlice okuyun, konu ile ilgili slaytları gözden geçirin.
Konuşmayı aynen yazıldığı şekilde vermek zorunda değilsiniz. Okumadan konuşmaya çalışınız, ancak sunumu
okumadan yapamayacağınızı düşünüyorsanız okuyabilirsiniz. Aslında sunumun içeriğine tamamen hakim, deneyimli bir eğitici ve anne sütü ile beslenme konusunda son derece bilgili olsanız bile dersi takdiminizde aynı sırayı
izlemeniz önemlidir.
Metine işaretlemeler koyabilirsiniz, vurgulanacak noktalar veya yerel önemi olan noktaları hatırlamak için notlar ekleyebilirsiniz. Kendi deneyimlerinizi düşünün ve bilgileri daha doğal ve kendi yaklaşımınızla sunmaya çalışın.
İleri bilgiler bölümlerini okuyun. Bunlar ana metinde kısaca değinilen konularda ek bilgiler verir. Bunları takdim
zorunda değilsiniz ancak soruları cevaplandırmada size kolaylık sağlar.
Slaytlarınızı hazırlayın
―― Oturum için gerekli olan slaytların sunuma hazır olduğundan emin olun.
―― Oturumdan önce dinleyicilerin şekilleri, yazıları görebileceklerinden emin olun.
―― Oda yeterince karanlık mı, perde iyi yere konmuş mu, sandalyeler düzgün ayarlanmış mı kontrol edin. Bir
önceki oturumdaki düzenlemeleri kabul etmek zorunda değilsiniz. Dinleyicilere yer değiştirtip, materyali
yeni bir şekilde sunmak yararlı olabilir. Dikkatlerini sağlamada yardımcı olabilir.
Sunuyu yapmak
• Doğal ve canlı bir şekilde konuşun
―― Bilgileri okumak yerine, karşılıklı konuşma şeklinde sunun.
―― Açık konuşun ve sesinizin tonunu ve vurgusunu ara ara değiştirmeye çalışın.
―― Oda da hareket edin ve doğal el hareketlerini kullanın.
ÊÊ Slaytları dikkatlice açıklayın
Sunumların sizin yerinize öğretmenlik yapmayacağını unutmayın. Bunlar sadece sizin öğretmeniz ve katılım10
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
cıların öğrenmeleri için yardımcı araçlardır. Katılımcıların, sizin yardımınız olmadan bu araçlardan öğrenmelerini
beklemeyiniz.
Dinleyicilere her resmin ne gösterdiğini tam olarak açıklayınız ve öğrenmeleri gereken ana noktalar anlatınız.
Anlatırken sunumlarda, konuştuğunuz noktayı gösterin ve katılımcıların dikkatini bu noktaya çekiniz. Sizin onlara
göstermek istediğinizi kendiliklerinden gördüklerini varsayınız.
Sunumlarda, göstermek istediğinizi, perde üstünde işaret ederek gösterin.
Anlatım yaparken dinleyicilere bakmayı unutmayın, sürekli perdeye bakmayın. Çok kısa süreler dışında dinleyicilere sırtınızı dönmeyiniz. Onlara bakınız ve göz temasını sürdürün, böylece onlarla tek tek konuşuyormuş gibi
hissederler.
Katılımcıların perdeyi görmelerini engellememeye dikkat edin. İster oturun, ister kenarda durun ve iyi görüp
göremediklerinden emin olun. Perdenin önünde olduğunuz için yana eğilip görmeye uğraşan katılımcılar olup olmadığına dikkat edin. Bu durumda pozisyonunuzu değiştirin.
Konuya alıştığınız zaman ve birkaç kez anlattıktan sonra konuyu kendinize uyan bir şekilde anlatabilirsiniz. Konuyu katılımcılar için en uygun şekilde sunabilirsiniz ve sorularını onlara en yararlı olacak şekilde cevaplandırabilirsiniz.
Bazen sunumları gösterirken katılımcılara perdeye gelip diğerlerine, göstermelerini isteyebilirsiniz. Bu yöntem
5. oturum “Emzirmeyi gözlemek” için önerilmektedir.
• Dinleyicilerin katılımını sağlamak
Bilgilerin çoğunu sunum şeklinde vermeniz gerekecek. Tüm bilgileri kısıtlı bir sürede verebilmek için bu gereklidir.
Ancak sunum ve diğer oturumlar sırasında katılanlara soru sormak, anlayıp-anlamadığını kontrol etmek ve
onları düşünmeye özendirmek yararlıdır. Karşılıklı iletişim yöntemi katılımcıların ilgisini çekmek ve konuyu benimsemelerini sağlamak açısından daha yararlıdır ve daha etkili bir öğrenme yoludur. Açık uçlu sorular sorun (danışmanlık becerileri ile ilgili oturumlarda bu teknikleri göreceksiniz) ki katılımcıların cevapları hayırdan çok “evet”
olsun.
Metin içinde birkaç soru belirtilmiştir. Bu sorular katılımcılara sunumlarda belirtilenler hakkında gözlemlerini
ve bunların ne anlama geldiklerini sormaktadır. Sorular dikkatlice seçilmiştir, öyle ki katılımcılar cevapları resme
bakarak, geçmişteki deneyimlerinden yararlanarak veya kursta daha önce anlatılanlardan hatırlayarak cevaplandırabilirler. Sorular katılımcıların henüz edinmedikleri yeni bilgileri içermemelidir.
Bazen katılımcılara cevabı bulmak için ipucu vererek yardım etmek isteyebilirsiniz. Bazen soruyu başka şekilde
sormak yardımcı olabilir, ama onlara cevabı ve yardımı çok çabuk vermeyin. Beklemek ve onlara cevabı kendi başlarına bulmaları için fırsat tanımak önemlidir. Öteki taraftan da konudan uzaklaştırıcı tartışmalara girilmesini ve çok
zaman harcanmasını da önleyin. Katılımcıları bazı öneriler yapmaya özendirin; önerilerini tartışın; sonra da oturuma devam edin. Metinde liste halinde sıralanmış cevapların hepsini verene kadar beklemek zorunda değilsiniz. Yol
gösterici olarak soruların birçoğu ve ilgili notlar size verilmiştir.
Tüm katılımcıların cevaplarını dinleyin, yeniden denemeleri için onları özendirin. Cevaplarını kısaca yorumlayın
veya “Teşekkür” edin veya “Evet” deyin. Eğer yanlış cevap verirlerse “Hayır - Yanlış” demeyin bu tutum bazı katılımcıların öneri yapmak için cesaretlerini kırar. Tüm cevapları kabul edin ve eleştiri yerine örneğin “Bu değişik bir
fikir” veya “Daha önce bunu duymamıştım” gibi bir cevap verin. Düşüncelerini açık ifade etmelerini isteyin veya
“Başka kim bir şeyler düşünüyor?” diyerek diğer katılımcıların önerilerini isteyin. Katılımcılara düşüncelerini söylemenin, yanlış bile olsa iyi bir davranış şekli olduğunu hissettirin.
Birisi doğru cevap verdiğinde bu cevabın üzerinde durun ve gerekiyorsa konuyu daha açın ve herkesin anladığından emin olun.
11
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Birkaç katılımcının aynı anda konuşmasına izin vermeyin. Eğer böyle olursa onları susturun ve konuşmaları için
sıra ile izin verin. Örneğin “Önce Ayşe’nin düşüncelerini dinleyelim, ardından Fatma, sonra da Mehmet’inkini”
deyin. Genelde insanlar sıranın kendilerine de geleceğini bildikleri zaman kesmezler.
Aynı kişinin veya iki kişinin bütün soruları cevaplandırmalarına izin vermeyin. Eğer konuşkan bir katılımcı birçok
soruyu cevaplandırmaya çalışıyorsa bir dakika beklemesini söyleyin ve yanından ayrılın veya başka yöne dönün
sessiz katılımcıların konuşmaları için özendirmeye çalışın. Daha önce cevap vermiş birisine ismiyle sorun veya dikkati onda toplamak için ona doğru yürüyün ve kendisine konuşmasının istendiğini hissettirin.
Cevapları kısa ve net olan katılımcılara teşekkür edin.
Demonstrasyon yapmaya hazırlık
• Talimatları çalışınız.
Hazırlık kursunda demonstrasyonu görmüştünüz. Demonstrasyon yapmadan önce talimatı dikkatlice okuyunuz
ve konuya iyice hâkim olduğunuzdan emin olunuz. Daha önce bu demonstrasyonun başkası tarafından yapıldığını
görmüş de olsanız bunu yapmak gereklidir. Hatta daha önce bunu kendiniz yapmış olsanız bile talimatları tekrar
okumak böylece önemli hiç bir basamağı atlamamak, doğru bir yaklaşımdır.
• Amaçları toplamak
Bütün materyallerin elinizde olduğundan emin olun. Kendinizin yapabileceği şeyleri hazırlayın (Örneğin model
göğüs).
• Yardımcınızı hazırlayın
Demonstrasyon sırasında birisine ihtiyacınız olabilir, örneğin birisi anne rolü oynayabilir. Genellikle katılımcılardan birisinden yardım istemeniz güzel bir fikirdir. Bu onun için iyi bir öğrenim deneyimi olacaktır. Katılımını arttırır
ve öğretim yöntemlerini öğrenmesine yardımcı olur.
Yardımı, demonstrasyondan bir iki gün önce isteyin, böylece yardımcıların da kendilerini hazırlamak için zamanları olur. Ne istediğinizi anlatın ve pratik yapmaları için yardım edin.
• Demonstrasyonu prova edin.
Demonstrasyonu yapmadan önce deneyin ki ne kadar süreceğini, neyin yanlış gittiğini, başka malzemelere
ihtiyacınız olup olmadığını bilin. Daha önce demonstrasyonu yapmış bile olsanız, prova etmek demonstrasyonun
daha inandırıcı olmasını sağlar.
Demonstrasyonu yapmak
―― Bütün materyallerinizin hazır ve bir arada olduğundan emin olun ve demonstrasyonu yapacağınız yeri hazırlayın. Masa ve sandalyeleri ihtiyaca göre düzenleyin.
―― Söylediklerinizin ana hatlarını bir karatahtaya yazın veya slayt olarak gösterin. Bunları önceden hazır edin ve
her şeyi bir daha düzenlemekle uğraşmayın.
―― Demonstrasyonu yavaş yavaş, aşama aşama yürütün ve dinleyicilerin ne yaptığınızı gördüklerinden emin
olun. Eğer gerekiyorsa onlardan size yaklaşmalarını isteyebilirsiniz böylece daha rahat duyup görebilirler
veya siz onlara yaklaşabilirsiniz.
―― Demonstrasyonu yaparken katılımcıların materyalleri alıp incelemelerine fırsat verin ve onların da kendi
başlarına uygulamalarını sağlayın. Sadece sizin yaptığınızı seyretmek yerine kendileri de denerlerse daha iyi
öğrenirler.
12
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Sunu veya demonstrasyonun bitiminde
Katılımcıların soru sorması ve sizin de cevap vermeniz için zaman ayırın.
Katılımcılardan el kitaplarında bu oturumun özet notlarını bulmalarını isteyiniz. İlgili sayfaları belirtiniz. Bu notları aynı gün okumalarını isteyiniz. Onlara önerilen referans (kaynak) materyalleri de tanıtınız ve okumaları önerilen yerleri bildiriniz (her oturum sonunda verilen listeler).
Grup çalışmaları
Grup çalışmaları öğretimin daha iyi iletişim içinde ve katılımcı olmasını sağlar ve herkesin soru sormasına olanak yaratır. Sessiz katılımcıların konuşmaları için de daha çok fırsat olur.
8 - 10 kişilik gruplar ve iki eğitici ile yapılan grup çalışmaları daha çok tartışmaya, okumaya, kısa demonstrasyonlara, rol oynamaya, uygulama eksersizlerine yöneliktir.
İki eğitimcinin genellikle birbirlerinden farklı güçlü yönleri vardır ve birbirlerini destekleyip, birbirlerinden öğrenebilirler. Oturumu nasıl yürüteceklerini birlikte planlamaları gerekir.
4 - 5 kişilik gruplar ve bir eğitici ile yapılan çalışmalar ise beceri pratikleri, örneğin emzirirken bebeğe pozisyon
vermek, öykü almak ve danışmanlık içindir. Küçük gruplar herkese becerileri uygulama fırsatı verir.
Yürüteceğiniz grup çalışmaları için buna ilişkin talimatları okuyunuz ve bunları nasıl uygulayacağınızı planlayınız.
• Tartışmaları yönetmek
Bazı tartışmalar (bir konuyu anlatırken yaptığınız gibi) gruba basit sorular sormak ve katılımcıları cevap vermeye ve düşüncelerini belirtmeye özendirmek şeklinde yönetilir. Ana soruyu ve cevapların ana hatlarını “flipchart”
(levha) ya yazmak yardımcı bir yöntemdir.
Çok konuşan birkaç katılımcının, tartışmaya hakim olmalarına izin vermeyiniz. Gerekirse gruptaki bireylere isimleriyle hitap ederek cevap vermelerini ve bunu da sırayla yapmalarını isteyin. Çok konuşan katılımcılar konuşmadan önce sessiz bireylere düşündüklerini söylemeleri için destek verin.
Katılımcıların soruyu tartışmalarını devam ettirmek için zaman zaman neler söylendiğini özetleyin ve soruyu
başka bir şekilde tekrar sorun. Katılımcılar eksik cevap verdikleri zaman, onlardan ne söylemek istediklerini tamamlatmak için açıklama yapmaya çalışmalarını isteyin. Gerekli açıklamaları siz ekleyin ve her katılımcı tarafından
iyi anlaşılmasını sağlayın.
Katılımcılara kendi sorularını sormaları için zaman tanıyın. Soruları istekli bir şekilde cevaplayın. Onları soruyu
akıllarına geldiği anda sormaları için cesaretlendirin ve soruyu ileri bir zamana atmalarını engelleyin. Ancak, eğer
çok soru sorarlarsa ve oturumun düzeni bozuluyorsa beklemelerini söyleyebilirsiniz.
• Liste ve şemalar geliştirin
Bazı oturumlarda katılımcılarla birlikte, bir konu için liste ya da şemalar hazırlamanız gerekmektedir. Bu şema
ve listeleri dikkatlice planlayın. Yeterli flipchart (levha)ya da kâğıdınız olduğundan emin olun. Her listeyi bir kâğıda
sığdırabilecek şekilde plan yapın.
• Okumak
Bazı oturumlarda, katılımcılara metnin bir bölümünü kendi başlarına okumalarını söyleyin. Daha sonra konuyu
beraberce tartışın ve okuduklarını anladıklarından emin olun. Daha sonra bu bilgileri alıştırma egzersizlerinde kullanarak pratik yapabilirler.
Katılımcıların tek başlarına okudukları bilgileri özümsemeleri zordur. Bunun için metni sesli okumalarını isteyebilirsiniz. Sırayla her katılımcıya bir cümleyi veya metnin bin bölümünü okuyup, her bölümden sonra okunanları
tartışabilir ve sorular yöneltebilirsiniz.
13
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
• Kısa demonstrasyonlar yapın
Birkaç kısa demonstrasyon içeren grup çalışmalarında danışmanlık yöntemleri ve diğer beceriler öğretilir. Bu
çalışmalar için her gruba sağlanabilecek bir göğüs modeli ve oyuncak bebekler dışında araç gerekmez.
Bu demonstrasyonları nasıl yürüteceğinizi prova edin. Gerek görüyorsanız, prova için elinizde bir bebek ve
göğüs modeli bulunsun. Bir katılımcıdan yardım isteyecekseniz onun hazırlanmasına yardım edin ve neler söyleyeceğini hazırlayıp önceden eline verin.
• Rol yapma
Oyuncuları önceden seçin, onlara ne yapmalarını istediğinizi dikkatlice açıklayın ve ne yapacaklarını hatırlatacak yazılı talimatlar veriniz.
Eğer katılımcıların rol yapmak için hazır olmadıklarını düşünüyorsanız, rolü bir eğitici yardımıyla kendiniz yapınız. Bu şekilde katılımcılar rol yapmanın ne olduğunu ve hata yapmalarının önemli olmadığını da anlarlar. Böylece
de bir daha ki sefere rol yapmak için kendilerini güvenli hissederler.
• Alıştırmalar
Bazı egzersizler bütün grupla beraber yapılır. Bunlar tartışma gibidir. Bazı egzersizler ise yazılı egzersizlerdir.
Bunlar katılımcıların öğrenmeleri için, ayrıca bir konuyu açık seçik bilip bilmediklerini kendilerinin anlamaları açısından önemli bir uygulamadır. Bu yöntem de grupta size kimin kolayca anladığını, kimin yardıma ihtiyacı olduğunu
keşfetmenize de yardımcı olur. Yardıma ihtiyacı olan katılımcılar bunu sizden istemeyebilirler ve sizde bir egzersiz
yaptırana kadar bu gereksinimlerini anlayamayabilirsiniz. Ayrıca bu egzersizler hangi konuların grup için kolay,
hangilerinin zor olduğunu anlamada yardımcı olur.
Yazılı egzersizler için katılımcılar 8 - 10 kişilik gruplar şeklinde oturtulur, kendi başlarına çalışırlar. İki eğitici
salonda dolaşır ve katılımcılar egzersizleri yaparken gerekli ilgiyi gösterirler. Dikkatinizi özel olarak kendi küçük
grubunuzun üyelerine yöneltebilirsiniz, ancak her iki eğiticinin de tüm katılımcılarla konuşması daha uygundur.
Katılımcılar yazmakta zorlanıyorsa soruların cevapları çiftler veya küçük gruplar oluşturularak tartışılmalıdır.
Aslında eğer mümkünse, her katılımcının soruları kendi başına cevaplandırması en uygun yöntemdir.
Yazılı alıştırmalara yardımcı olmak
• Egzersizleri nasıl yapacaklarını açıklayın
Katılımcılara hangi egzersizi yapacaklarını ve onu kitaplarında hangi sayfada bulabileceklerini anlatın. Hepsinin
bulunduğundan emin olun.
Soruları okumaları gerektiğini ve cevaplarını el kitaplarına yazmaları gerektiğini açıklayın. Kolayca silebilmeleri
ve cevaplarını düzeltebilmeleri için kurşun kalem kullanmaları gerekir. Hepsinin kurşun kalem ve silgisi olduğundan
emin olun.
“Egzersizin nasıl yapıldığı” ve “Örnek” talimatlarını okumalarını söyleyiniz. Yararlı olacağına inanıyorsanız siz
örneği yüksek sesle okuyun, tamamen anlaşılmıyorsa soru sormalarına fırsat verebilirsiniz.
Katılımcılara acele etmemelerini, kendi tempolarında çalışmalarını ve cevaplayabildikleri kadar soruyu cevaplamalarını söyleyin. Tüm soruları bitirmeleri gerekli değildir. Bitirmelerini beklediğiniz en az soru sayısını söyleyebilirsiniz. Hızlı çalışan katılımcılara, zorunlu olmayan ek soruları da cevaplandırmalarını söyleyebilirsiniz. Eğiticilerin
kendilerine tek tek açıklama yapacaklarını ve gerektiğinde yardım edeceklerini anlatın.
Katılımcıların ayrı oturmalarını sağlayın, böylece diğerlerinin cevaplarını görüp, işitmezler.
Katılımcıların ne yapacaklarını anladıklarından emin olduktan sonra kendi başlarına çalışmaları için 5 - 10 dakika verin.
Daha sonra salonda dolanarak yaptıklarını gözlemleyin. Her katılımcıyla tek tek ve olabildiğince gizli olarak ko-
14
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
nuşun. Diğer katılımcıların ne konuştuğunuzu duymamasına çalışın. Cevaplarını rehberinizdeki cevaplarla karşılaştırın. Başarılı cevaplamışlarsa onları takdir edin. Bir cevap doğru değilse kendilerini alay edilmiş (küçük düşmüş)
hissetmelerine izin vermeyin. Onlara başka bir düşünceleri olup olmadığını sorun ve düzeltilmesi için bir fırsat
daha verin. Yapamıyorlarsa doğru cevabı bulması için yardımcı olun ve hatalarını açıklayın. Doğru cevapları çok
kolaylıkla vermemeye çalışın.
Egzersizi kolay bulan katılımcılara açıklamaları çabuk yapmalısınız. Zorluk çeken katılımcılara daha fazla zaman
harcamalısınız ve egzersizin önemli noktalarının anlaşıldığından emin olmalısınız. Eğer bir soru birkaç katılımcı
tarafından zorlukla karşılanıyorsa, onu daha sonra tüm grupla beraber tartışın.
Oturumun sonunda katılımcılara egzersizin “Cevap Kâğıdını” verin. Oturumdan sonra zamanında bitiremedikleri cevapları tamamlamalarını ve cevaplarını düzeltmelerini önerin. Cevapları anlamadılarsa daha sonra bir eğiticiye
sorabilirler.
Küçük grup çalışmalarını yönetmek
Katılımcılara öykü alma ve danışmanlık becerilerinin öğretildiği oturumlar, 4 - 5 kişi ve bir eğiticiden oluşan
küçük gruplarla yürütülür.
Her eğiticide bir dizi öykü kartları bulunur. 18. oturum için öykü 1 - 5 adet ve 25. oturum için Danışmanlık Öyküsü 1 – 10 adet bulundurmaktadır. Her oturum için en uygun öyküleri seçin ve oturumdan önce her katılımcıya
birer tane verin, böylece çalışmaya zamanları olur. Bu kartları arkadaşlarına göstermemeleri gerekir.
Oturum sırasında, katılımcılar çiftler halinde öykü alma veya danışmanlık becerileri için pratik yaparlar. Çiftlerden biri elindeki karttaki öyküye göre anne rolü yapar, diğeri ise danışman rolündedir ve Emzirme öyküsü veya
Danışmanlık Becerileri Kontrol Listesini kullanır. Buna “çift pratiği” denir.
Katılımcıları yönlendirmek ve beklenileni öğrendiklerinden emin olmak için gerek öyküyü gerekse bu konuda
kısa talimatları içeren Eğitici Rehberini izlemeniz size yardımcı olacaktır. Yapılan uygulamanın grupta tartışılmasını
sağlayın ve danışmanlık rolünü yapana bu becerilerini geliştirmesi için yardımcı olun. Ayrıntılı bilgiler oturum notlarında verilmiştir.
Klinik uygulama
Her eğitici, 4 - 5 kişilik grubunu oturumda öğrendikleri becerileri anneler ve bebekler üzerinde uygulamak için
bir kliniğe veya koğuşa götürür. Her anne ve bebeği, katılımcılarla tartışmak için “Klinik Uygulama Tartışma Kontrol
Listesi”ni kullanır.
Küçük grubunuzdaki her katılımcının gelişmesini “Klinik Uygulama Gelişme Formu” ile izleyin. Her katılımcıda
bu form vardır ve her gördüğü bebek ve anne hakkında ki bilgileri bu forma doldurur. 2. ve 3. Klinik Uygulamadan
sonra katılımcı ile formu kontrol edin ve anneyi değişik durumlarda görüp görmediğine karar verin. Eğer görmediği
önemli durumlar varsa ”Klinik Uygulamada” görmesine yardımcı olun. Bunun yerine rol yapma yöntemi ile bu durumdaki bir anneye danışmanlık uygulaması yaptırabilirsiniz.
Her klinik uygulama için, notlar da ayrıntılı bilgi verilmiştir.
REHBERDE KULLANILAN İŞARETLER
ÊÊ Eğitici olarak size talimat
* Eğiticinin (sizin) katılımcılara söyleyeceği
 Katılımcıların yardımını isteyin
Tahtaya veya flipcharta (levhaya) yazmalısınız
• Genel talimat, örneğin bir işi veya bir dizi uygulamayı yapmak
15
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 1
ANNE SÜTÜ İLE BESLENME NİÇİN ÖNEMLİDİR?
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidir:
―― Anne sütü ile beslenmenin yararlarını, yapay beslenmenin tehlikelerini anlatmalı
―― Anne sütü ile yapay sütler arasındaki temel farklılıkları tanımlamalı
―― Süt çocuğu beslenmesinde kullanılan terimleri tanımlamalı
―― Günümüzde önerilen süt çocuğu besleme yöntemlerini tanımlamalı
Oturum taslağı
Eğiticinin yapacağı sunu için katılımcılar toplu olarak katılır (60 dakika)
I.
Konuya giriş (5 dakika)
II.
Slaytların gösterilmesi
(45 dakika)
III. Katılımcıların sorularının cevaplandırılması
(10 dakika)
Hazırlık
Slaytlarınızın hazır olduğundan emin olun.
Slaytları ve onlarla beraber giden metni çalışın ki onları sunabilesiniz
Ek bilgi bölümlerini okuyun ki, içindeki fikirlerle tanışmış olun
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir
I. Konuya giriş (5 dakika)
ÊÊ Şu noktaları belirtin:
* Annelere nasıl yardım edeceğinizi öğrenmeden önce, emzirmenin önemini ve yararlarını öğrenmeniz gerekir.
* Anne sütü ve yapay sütler arasındaki farklılıkları ve yapay sütler ile beslenmenin tehlikelerini bilmelisiniz.
* El kitaplarınızın 7 - 9. sayfalarında tartışacağınız konunun ana hatlarının bir özetini bulabilirsiniz.
II. Slaytlarının gösterilmesi Slayt: Emzirmenin yararları
* Bu diyagramda emzirmenin yararları ana başlıklarıyla özetlenmiştir.
16
(45 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Hem anne sütünün (solda) hem de anne sütü ile beslenmenin (sağda) yararlarını birlikte düşünmek uygun
olacaktır.
Anne sütü ile beslenmenin yararları sadece bir bebeğin anne sütü ile beslenmesi sürecinin ötesindedir. Emzirme annenin sağlığını da birçok yönden korur, ayrıca bu tip beslenmeden tüm aile duygusal ve ekonomik yönden
yararlanır.
Anne sütü ile beslenmenin bebek açısından yararları şunlardır:
―― Tam olarak bebeğin gereksinimi olan besinleri içerir
―― Kolaylıkla sindirilir ve bebek organizması tarafından verimli şekilde kullanılır
―― Bebeği enfeksiyonlara karşı korur
―― Diğer tüm sütler değişiktir ve insanlar için bu derece uygun değildir. Anne sütü ile beslenmenin diğer yararları şunlardır:
―― Yapay sütlerle beslenmeden daha ucuzdur
―― Anne - bebek bağını (bonding) yani yakın, sevgi dolu bir ilişkiyi kolaylaştırır
―― Bebeğin gelişmesine yardımcı olur
―― Yeni bir gebeliğin gecikmesine yardımcı olabilir
―― Annenin sağlığını korur
Uterusun ilk büyüklüğüne dönmesine yardımcı olur. Bu da kanamanın azalmasını sağlayıp anneyi anemiden
koruyabilir. Emzirme annede over kanseri riskini azaltmakla birlikte olasılıkla meme kanseri riskini de azaltır.
Gelecek birkaç slaytda bu yararlardan bazılarını daha ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
Slayt: İnsan ve hayvan sütlerindeki besin öğeleri
* Önce, bebek için ne kadar uygun olduklarını görmek amacıyla anne sütündeki besin öğelerine bakalım. Bu
tablo anne sütündeki besin öğelerini inek ve keçi sütündekilerle karşılaştırıyor.
Bütün sütlerde yağ bulunur, bu insan ya da hayvan yavrusunun ihtiyacı olan enerjinin çoğunu sağlar; hepsinde
protein bulunur, bu ise büyüme için gereklidir ve hepsinde özel süt şekeri laktoz bulunur ki o da enerji sağlar.
Sor: İnsan sütü ve hayvan sütlerinin içerdikleri protein miktarları arasındaki farklar nelerdir?
Hayvan sütleri, insan sütünden daha fazla protein içerirler. Protein önemli bir besin maddesidir. Daha fazla
proteinin daha iyi olduğunu düşünebilirsiniz, ancak hayvanlar insanlardan hızlı büyürler ve daha yüksek protein
konsantrasyonu içeren sütlere ihtiyaçları vardır. Bir bebeğin tam olgunlaşmamış böbrekleri için hayvan sütündeki
proteinin fazlasını atmak zordur.
Bileşimleri ayarlanmış olmakla birlikte formül sütleri de anne sütünden farklıdır. Formül sütleri; soya, bitkisel
yağ ve hayvan sütleri gibi birçok değişik maddeden yapılmışlardır. Bebekler için mükemmel olmaktan çok uzaktır.
Ek bilgi
Sütteki ana karbonhidrat laktoz şekeridir. Hiç bir sütte nişasta yoktur. Nişasta, büyük çocuklar ve erişkinler için
çok önemli bir besindir. İnsan diyetinin temel maddelerinden biridir ve birçok tamamlayıcı yiyecekte de bulunur.
Ancak küçük bebekler nişastayı kolay sindiremezler ve ilk birkaç ayda onlara nişastalı besinler vermek uygun değildir. Anne sütü, diğer sütlerden fazla laktoz içerir.
17
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Slayt: Değişik sütlerdeki proteinlerin niteliği
* Değişik sütlerdeki protein, nitelik ve nicelik yönünden farklıdır.
Bu tablo, inek sütündeki proteinin çoğunun kazein olduğunu gösteriyor. Kazein, bebeğin midesinde yoğun ve
sindirilemeyen pıhtılar oluşturur. İnsan sütünde daha az kazein vardır ve sindirimi kolay olan yumuşak pıhtılar
oluşturur.
Çözünebilir ya da whey proteinleri de farklıdır. İnsan sütündeki whey proteinlerinin çoğu anti-enfektif proteinlerdir ve bebeği enfeksiyonlardan korurlar. Hayvan sütlerinde bebekleri koruyan anti-enfektif protein türleri
yoktur.
Yapay beslenen bebeklerde hayvan sütü proteinine intolerans gelişebilir. Değişik türde protein içeren besinleri
aldıklarında ishal, karın ağrısı, döküntü ve diğer semptomlar görülebilir. İshal kronikleşebilir ve malnütrisyonun
gelişmesi kolaylaşır.
Hayvan sütü ya da süt formülleri ile beslenen bebeklerde, anne sütü alanlara göre egzemaya ya da astıma yol
açan allerjiler daha sık görülür. Hayatının ilk birkaç gününde birkaç kez yapay süt almış bebekte bile intolerans ya
da allerji gelişebilir.
Ek bilgi
―― Değişik sütlerdeki whey proteinleri farklıdır. İnsan sütünde alfa-laktalbümin, inek sütünde β-laktoglobülin
vardır.
―― Ayrıca, hayvan sütlerinde ve süt formüllerinde aminoasit dengesi anne sütündekinden farklıdır ve bu, bebek
için ideal olmayabilir. Hayvan sütleri ve süt formüllerinde sistin bulunmayabilir. Süt formüllerinde yeni doğanın özellikle beyin gelişmesi için gerekli olan taurin de bulunmayabilir. Bazı süt formüllerine bugün taurin
eklenmektedir.
―― Anne sütündeki anti-enfektif proteinler arasında laktoferrin (demiri bağlayarak üremeleri için demire gereksinimi olan bakterilerin çoğalmasını engeller) ve lizozim (bakterileri öldürür), ayrıca antikorlar vardır
(immunglobulinler, özellikle IgA).
―― Diğer önemli bir anti-enfektif faktör, bifidus faktörüdür (lactobacillus bifidusun gelişmesini kolaylaştıran faktör; L. bifidus zararlı bakterilerin büyümesini inhibe eder ve anne sütüyle beslenen bebeklerin dışkılarına bir
yoğurt kokusu verir). Anne sütü antiviral ve antiparazitik faktörler de içerir.
Slayt: Değişik sütlerin yağlarındaki farklılıklar
* Değişik sütlerdeki yağın önemli nitelik farkları vardır.
İnsan sütünde, hayvan sütü ya da süt formüllerinde bulunmayan esansiyel yağ asitleri vardır. Bu esansiyel yağ
asitleri bebeğin büyüyen beyni ve gözleri ile sağlıklı kan damarlarının gelişimi için gereklidir.
İnsan sütü ayrıca yağ sindirimine yardımcı olan lipaz enzimini içerir. Bu enzim hayvan sütleri ya da formüllerde
bulunmaz.
Böylece anne sütündeki yağ, inek sütü ya da formüllerdeki yağa göre daha iyi sindirilir ve bebek vücudu tarafından daha iyi kullanılır.
Yapay beslenen bir bebeğin dışkısı emzirilen bir bebeğinkinden farklıdır. Bunun bir nedeni yapay beslenen bebeğin dışkısının daha fazla kullanılmamış besin içermesidir.
Ek bilgi
Yapay besinlerle beslenen düşük doğum ağırlıklı bebeklerde, esansiyel yağ asitleri eksikliği sonucu yetersiz
mental gelişme ve yetersiz görme saptanmıştır.
18
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
İnsan sütünde lipaz:
Doğumda bir bebeğin bağırsağında sütteki yağın sindirimi için gerekli enzimlerin tümü henüz gelişmemiştir.
Anne sütündeki lipaz, yağın tümüyle sindirilmesine yardım eder. Anne sütündeki lipaza, safra tuzuyla uyarılan
lipaz denir, zira bu enzim safra tuzlarının varlığında aktivite kazanır. Lipaz memede ya da anne sütü safra tuzlarıyla
karşılaşmadan midede aktif değildir.
Slayt: Değişik sütlerdeki vitaminler
* Bu tablo insan ve inek sütündeki vitamin miktarlarını karşılaştırmaktadır.
Bazı önemli vitaminlerin anne sütünde daha fazla olduğu görülmektedir. İnek sütü B vitaminlerini fazlasıyla
içerir ancak insan sütündeki kadar A ve C vitaminleri içermez.
Sağlık personeli, çok erken yaşlarda C vitamini sağlamak için bebeğe meyve suları verilmesini önerir. Bu yapay
beslenen bebekler için gerekli olabilir, ama emzirilen bebekler için gerekli değildir.
Anne yeterli besin alıyorsa, sütü bol A vitamini içerir. Anne sütü çocuğa, yaşamın ikinci yılında bile yeterli miktarda A vitamini sağlar.
Sor: Bir kadının beslenme durumundan ve sütünde yeterli vitamin olmamasından şüpheleniyorsanız ne yaparsınız?
Anneye ek vitamin verin!
Ek bilgi
Anneler için A vitamini desteği: Doğumdan sonra anneye 4 - 6 haftadan uzun bir süre yüksek doz A vitamini kapsülleri (10.000 u/günden fazla) vermeyin. 6 haftadan sonra azda olsa hamile kalma olasılığı vardır. Erken gebelikte
verilen yüksek A vitamini dozları fetusa zarar verebilir.
Değişik sütlerde B vitamini: B vitaminlerinin çoğu inek sütünde, anne sütündekinin 2 - 3 katı bulunur. Bu yüksek
konsantrasyonlar bebeğin gereksiniminden fazladır. Keçi sütünde bir B vitamini olan folik asit yoktur, bu durum
anemi yapabilir.
Slayt: Sütteki demir
* Anemiyi önlemek için demir önemlidir. Değişik sütler benzer miktarlarda, çok az demir içerir (50 - 70 ug/l00
ml, 0.5 - 0.7 mg/l). Fakat önemli bir fark vardır.
Sor: Bu tablo değişik sütlerdeki demirin emilimi hakkında ne gösteriyor?
İnek sütündeki demirin % 10’u, insan sütündekinin ise % 50’si emilir.
İnek sütüyle beslenen bebekler yeterli demir alamayıp genelde anemik olurlar. Yalnız anne sütü alanlar ise yeterli demiri alırlar ve en az 6. aya kadar demir eksikliği anemisinden korunurlar.
Ek bilgi
Bazı hazır (ticari) mamalara demir eklenmiştir. Ancak bu demir iyi emilmediğinden, bebeği anemiye karşı korumak için fazla miktarda demir eklenmesi gerekmektedir. Eklenmiş demir bazı bakteri türlerinin üremelerini kolaylaştırmakta ve bazı enfeksiyonların (örneğin, menenjit ve septisemi) riskini arttırmaktadır.
Slayt: Enfeksiyonlardan korunma
* Anne sütü bebekler için sadece bir besin değildir. Bebeği enfeksiyonlara karşı koruyan canlı bir sıvıdır.
19
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Hayatın ilk yıllarında immün sistem tam olarak gelişmemiştir ve çocuk, enfeksiyonlarla büyük çocuklar ya da
erişkinler gibi savaşamaz. Bu nedenle bebeğin, annesi tarafından korunması gerekmektedir.
Anne sütü, bebeği enfeksiyonlara karşı koruyan akyuvarlar ve bir dizi anti-enfektif faktörleri içerir. Ayrıca annenin geçirmiş olduğu enfeksiyonlara karşı antikorlar da içerir.
Bu şekil, anne sütünün, bebeği, annenin edindiği yeni enfeksiyonlara ya da aile ortamındaki enfeksiyonlara
karşı nasıl koruduğunu göstermektedir.
Anne enfekte olursa (1), vücudundaki akyuvarlar aktif hale geçer ve kadını enfeksiyona karşı korumak için antikorlar yapar (2).
Bu akyuvarların bazıları annenin memelerine gider ve antikorlar yapar (3). Bunlar bebeği korumak üzere süte
salınırlar (4).
Bu nedenle annede bir enfeksiyon hastalığı varsa, bebek anneden ayrılmamalıdır, çünkü annenin sütü bebeği
bu enfeksiyona karşı korumaktadır.
Yapay besinler ölüdür. Canlı akyuvarlar ya da antikorlar içermez. Diğer anti-enfektif faktörler de bu besinlerde
çok az miktarda bulunur. Anne sütüne kıyasla bu besinler enfeksiyonlara karşı çok daha az korunma sağlar. Ayrıca
Anne sütündeki HAMLET (Human Alpha-lactalbumin Made LEthal to Tumor cells) adı verilen bir maddenin 40 çesit
kanser hücresini sağlıklı hücrelere zarar vermeden yok ettiği kanıtlanmıştır.
Ek bilgi
Anne sütündeki temel immünoglobülin, IgA’dır. Buna sekretuar IgA da denir. Annenin enfeksiyon durumlarında
bu immünoglobülin de yapılır ve süte salgılanır. Bu açıdan IgA, kan yoluyla taşınan diğer Ig’lerden (örneğin, IgG)
farklıdır.
Slayt: Anne sütü bileşiminin değişkenliği
* Anne sütünün bileşimi hep aynı değildir. Bebeğin yaşına göre ve emzirmenin başından sonuna dek değişir.
Öğünden öğüne ve gün içinde de değişir. Tablo da temel varyasyonlardan bazılarını görüyorsunuz.
Kolostrum kadınların doğumdan sonraki ilk birkaç gün içinde ürettikleri özel bir süttür. Koyu, sarımsı ya da berrak renktedir.
Birkaç gün içinde kolostrum, olgun süte dönüşür. Süt miktarı artar, memeler dolu, sert ve ağır hissedilir, bazıları
bu süreç için “süt bastı” terimini kullanırlar.
Önsüt, emzirmeye başlarken üretilen mavimsi süttür.
Sonsüt, emzirmenin sonlarında üretilen beyazımtırak süttür.
Sor: Tabloda, değişik türdeki anne sütleri arasında ne gibi farklar görülmektedir?
Kolostrum, daha sonraki sütten fazla protein içerir.
Son süt, ön süte göre daha fazla yağ içerir.
Son süt içerdiği fazla yağ nedeniyle, ön süte göre daha beyaz görünümdedir. Anne sütü ile beslenmede sağlanan enerjinin büyük bölümünün kaynağı, son sütteki bu yağdır. Bunun için bebeği anne memesinden çabuk ayırmamak önemlidir. Bebek istediği sürece memede tutulmalı, bu şekilde yağdan zengin son sütü almasına olanak
sağlanmalıdır.
Ön süt daha fazla miktarda yapılır ve bebeğe protein, laktoz ve diğer besinleri bol miktarda sağlar. Bebek bu
sütten fazla miktarda aldığı için, ihtiyaç duyduğu tüm suyu da ondan sağlar. Sıcak iklimlerde bile anne sütü ile
beslenen bebeklere 6 aylık olmadan önce ilave su vermek gerekmez. Ayrıca bebeğin susuzluğu diğer içeceklerle
giderilirse anne sütünü daha az alabilir.
20
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Anneler bazen sütlerinin “çok sulu” olmasından endişe duyarlar. Süt hiçbir zaman “çok sulu” olmaz. Bebeğin
tam bir “öğün” ve gereksinimi olan suyu alması için hem ön sütü, hem de son sütü alması önemlidir.
Ek bilgi
Anne sütü birden ön süt bileşiminden son süte değişmez. Yağ içeriği öğünün başından sonuna doğru yavaş
yavaş giderek artma gösterir.
Slayt: Kolostrum
* Bu tablo kolostrumun özelliklerini ve niçin önemli olduğunu gösteriyor.
―― Kolostrum, olgun sütten daha fazla antikor ve anti-enfektif protein içerir.
―― Ayrıca,olgun sütten daha fazla akyuvar içerir.
Bu anti-enfektif özellikler ve akyuvarlar, bebeğin doğumdan sonra karşılaşacağı hastalıklara karşı ilk bağışıklığı
sağlar. Kolostrum yeni doğan için bir tehlike olan bakteriyel enfeksiyonlardan korunmaya yardım eder. Antikorlar
bebeği alerjilerden de korur.
―― Kolostrumun bebeğin bağırsaklarını mekonyumdan (ilk dışkı)temizlemeye yardım eden, hafif müshil bir etkisi de vardır. Bu şekilde bilirübin de bağırsaktan atılır ve sarılığın önlenmesi kolaylaşır.
―― Kolostrum, bebeğin olgunlaşmamış bağırsaklarının doğumdan sonra olgunlaşmasına yardımcı büyüme faktörleri içerir. Bağırsağın erken olgunlaşması bebekte allerji ve diğer besinlere intolerans gelişmesini önler.
―― Kolostrum, bazı vitaminler (özellikle A vitamini) yönünden olgun sütten daha zengindir. A vitamini bebekte
olabilecek enfeksiyonların daha hafif geçirilmesine yardım eder.
Sonuçta ilk birkaç beslenmede bebeklerin kolostrum almaları çok önemlidir. Bebek doğduğunda kolostrum
memelerde hazırdır. Olgunlaşmış süt salgılanana kadar bebeklerin çoğunluğunda kolostrum bebeğin tüm besin
gereksinimlerini karşılar.
Bebeklere ilk emzirmeden önce herhangi bir yiyecek ya da içecek verilmemelidir. Kolostrum almamış bir bebeğin yapay besinler alması özellikle tehlikelidir.
Ek bilgi
Kolostrum ve anne sütü birçok hormon ve büyüme faktörü içerir. Bunların hepsinin işlevi tam belli değildir. Ancak ikisinde de bulunan epidermal büyüme faktörünün barsak villuslarının büyüme ve olgunlaşması üzerine uyarıcı
etkisi olduğu gösterilmiştir. Sindirilmemiş inek sütü proteinleri henüz olgunlaşmamış bağırsaklardan kana karışıp
inek sütü proteinine intoleransa ve allerjiye yol açabilir. Epidermal büyüme faktörü bağırsağın hızla olgunlaşmasını uyararak büyük moleküllerin emiliminin engellenmesine yardımcı olur. Bu, bebeğin bağırsaklarını “kilitler” ve
sindirilmemiş proteinlerin emilmesini zorlaştırır. Antikorlar olasılıkla barsak mukozasını kaplayarak ve büyük moleküllerin absorbsiyonunu engelleyerek alerji gelişimini önler.
Slayt: Emzirmenin psikolojik yararları
* Emzirmenin bebek ve annesi için önemli psikolojik yararları vardır.
Emzirme annenin bebeğiyle yakın ve sevgi dolu bir ilişki kurmasına yardımcı olur ve anne de duygusal olarak
tatmin olur. Doğumdan hemen sonraki yakın temas bu ilişkinin kurulmasını kolaylaştırır. Bu sürece bağlanma (bonding) denir.
Bebekler doğumdan hemen sonra annelerinin yanına alınır ve emzirilirlerse az ağlarlar ve daha hızlı gelişebilirler.
21
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Emziren anneler bebeklerine daha şefkatli davranırlar ve bebeğin bakımı ve gece beslenmesi konusunda daha
az yakınırlar. Bebeklerini terk etme ya da hırpalama olasılıkları daha düşüktür.
Bazı çalışmalara göre emzirme, çocuğun entelektüel gelişimine yardımcı olabilir. İlk haftalarda emzirilen düşük
doğum ağırlıklı çocuklar her yaştaki zeka testlerinde yapay beslenmiş olan çocuklardan daha başarılı olurlar.
* Şimdi göreceğimiz birkaç slayt günümüzdeki bebek beslenmesi ile ilgili önerileri ve nedenlerini açıklayacak.
Ayrıca süt çocuğu beslenmesinde kullanılan terimleri de size tanıtacağız.
Slayt: İshalden korunma
* Bu tablo emzirmenin bebeği ishale karşı nasıl koruduğunu anlatıyor.
Tablo, Filipinler’de yapılan bir çalışmanın ana bulgularını gösteriyor. Değişik şekilde beslenen bebeklerin ne
sıklıkla ishal olduklarını karşılaştırıyor.
Soldaki sütun yalnızca anne sütü alan bebeklere ait. Buna doğal beslenme (yalnızca anne sütü ile beslenme)
denir. Bu sütun çok kısa, çünkü doğal beslenen pek az bebek ishal olur.
Sağdaki sütun hiç anne sütü almamış, yapay beslenen bebeklere ait. Bu sütun 17 kat daha yüksek, çünkü bu
bebekler doğal beslenen bebeklerden 17 kat daha fazla ishal olmuşlar.
Bazı bebeklere, hem anne sütü hem de Filipinler’de “besinsel katkılar” denen yapay besinler verilmiş. Buna karışık
beslenme (parsiyel emzirme)denir. Bunların ishal olma olasılığı doğal beslenenlerden fazla, hiç emzirilmeyenlerdense az bulunmuştur.
Bazı bebekler hem emzirilmiş, hem de besin değeri olmayan çay gibi sıvılar verilmiştir. Bunlar anne sütünün ön
planda olduğu bebeklerdir. Bunların ishal olma olasılıkları doğal beslenenlerden yüksek, diğer iki gruptan düşük
bulunmuştur. Yapay beslenen bebekler, bu besinlerde anti-enfektif faktörler olmaması ve sıklıkla bu besinlerin
zararlı bakterilerle kontamine olmaları nedeniyle ishal olurlar. Anne sütü ise kontamine değildir.
Ek bilgi
Bu çalışmadaki bebekler 0 - 2 ay arasında idiler. Küçük süt çocuklarında enfeksiyon riski en fazladır. Ancak diğer
çalışmalar göstermiştir ki anne sütü, normal bebeklerde 1 yaşına kadar , malnütrisyonlu bebeklerde ise 2 yaşına
kadar ishalden olan ölümlere karşı koruyucudur. Anne sütü örneğin kolera ve shigelloz gibi bazı ishal tiplerine karşı,
2 - 3 yaşına kadar koruyucu özelliğini sürdürür.
Çevre hijyeninin kötü olduğu durumlarda yapay beslenmenin tehlikeleri en fazladır. Ancak gelişmiş ülkelerdeki
çalışmalar, çevre hijyeninin iyi olduğu yerlerde de enfeksiyonların yapay beslenen bebeklerde daha fazla olduğunu
göstermiştir.
12. slaytı görenler inek sütünün süt formüllerine kıyasla neden daha az tehlikeli olduğunu sorabilirler. Bu kesinlik kazanmamıştır, ancak bunun nedeni inek sütünün suyla karıştırılma zorunluluğu olmaması olabilir, böylece
inek sütü daha az kontamine olur.
Slayt: Solunum yolu enfeksiyonlarından koruma
* Emzirme, bebekleri solunum yolu enfeksiyonlarından da korur.
Bu tablo, Brezilya’da 8 gün ile 12 ay arası bebeklerde yapılan bir çalışmanın bazı sonuçlarını gösteriyor. Değişik
şekillerde beslenen kaç bebeğin pnömoniden öldüğünü belirtiyor. Bu çalışmada yapay sütlerle beslenen bebeklerde pnömoniden ölümün, doğal beslenen bebeklere göre 3 - 4 kat daha fazla olduğu gösterilmiştir. Karışık beslenen
bebeklerde ölüm sayısı bu ikisinin arasındadır.
Benzer çalışmalar, emzirmenin bebeği (örneğin, kulak enfeksiyonları ve menenjit gibi) başka enfeksiyonlardan
da koruduğunu göstermiştir.
22
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Slayt: İkinci yaşta anne sütü
* Hayatın ilk 6 ayında tek başına anne sütü, bebeğin gereksinimi olan tüm besin maddelerini ve suyu sağlar.
Altı aydan sonra anne sütü tek başına yeterli olmaz. 6. aydan itibaren tüm bebekler, ek besinler denen diğer
besinlerden de almalıdır. Ek besinler fincandan içirilerek ya da kaşıkla verilebilir. Biberon kullanılmamalıdır.
Ancak yaşamın ikinci yılı boyunca ve ilerisinde anne sütü, enerjinin ve yüksek nitelikli besinlerin önemli bir
kaynağı olmaya devam eder.
Bu tablo 1 - 2 yaş arasındaki bebeğin günlük enerji ve besin ihtiyacının ne kadarının anne sütü tarafından karşılanabileceğini gösteriyor.
Sor: İkinci yılda bebeğin gereksinimi olan enerji ve proteinin ne kadarını anne sütü sağlayabilir?
Yaklaşık üçte birini sağlayabilir.
Sor: Bu yaşta çocuğun A vitamini gereksiniminin ne kadarını anne sütü sağlayabilir?
% 45’ini sağlayabilir. Emzirme kseroftalmi’yi (A vitamini eksikliği) önleyebilir.
Sor: Çocuğun C vitamini ihtiyacının ne kadarını anne sütü sağlayabilir?
Annede eksiklik yoksa tamamını sağlayabilir.
* Anne sütü en azından 1 - 2 yaş arasında bebeğin yeterli enerji ve yüksek nitelikli besinler almasına yardımcı
olur. Bu tür besinler ailenin diyetinde bulunmayabilir. Özellikle risk altındaki çocuklarda, emzirmenin devam
ettirilmesi 1 yaşından sonra malnütrisyonu engelleyebilir.
Ek bilgi
İkinci yaşta anne sütünden alınan A vitamini:
Çocuğun 1 - 2 yaşları arasındaki A vitamini gereksiniminin ne kadarının anne sütünden karşılanabileceği konusunda % 38’den % 75’e değişen tahminler vardır. Miktar annenin A vitamini durumuna ve emzirilen süt miktarına
bağlıdır. Ancak bildiğimiz şudur ki; ilk yaştan sonra emzirme çocuğu A vitamini eksikliğinden koruma da yararlıdır.
Slayt: Yapay beslenmenin tehlikeleri
* Bu tablo suni beslenmenin tehlikelerini özetliyor.
―― Yapay beslenme, anne-bebek bağlanmasını engelleyebilir. Anne ve bebek arasında yakın bir ilişki kurulamayabilir.
―― Yapay beslenen bir bebeğin ishal, solunum yolu ve kulak enfeksiyonları ile diğer enfeksiyon hastalıklarına
yakalanma olasılığı artar.
―― İshal kronikleşir.
―― Öğün sayısı az ya da süt, aşırı sulandırılmış ise alınan besin miktarı yetersiz olur ve malnütrisyon gelişebilir.
A vitamini eksikliği de ortaya çıkabilir.
―― Yapay beslenen bir bebekte doğal beslenen bir bebeğe göre enfeksiyonlardan ya da malnütrisyondan ölme
olasılığı daha yüksektir.
―― Yapay beslenenler egzama ve astım gibi allerjik sorunlara daha eğilimlidir.
―― Hayvan sütüne intolerans gelişebilir, bu durumda yapay süt ishale, döküntüye ve başka belirtilere yol açar.
23
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― Diabet gibi bazı kronik hastalıkların riski yapay beslenenlerde artmıştır.
―― Fazla miktarda yapay süt içen bir bebekte obezite gelişebilir.
―― Yapay beslenen bebek mental yönden çok iyi gelişmeyebilir, zeka testlerinde düşük puan alabilir.
―― Emzirmeyen bir anne daha çabuk fertil olur ve daha kolay gebe kalabilir.
―― Doğumdan sonra anemi riski daha fazladır. Daha sonra over ve olasılıkla meme kanseri gelişmesi riski artmıştır.
Görülüyor ki yapay beslenme çocuklar ve anneleri için zararlıdır. Anne sütü ile beslenme çocukların sağlığı ve
yaşaması için, ayrıca anne sağlığı için çok önemlidir.
Slayt: Süt çocuğu beslenmesinde terimler
ÊÊ Katılanlara, kitaplarının 9. sayfasını açmalarını ve “Süt Çocuğu Beslenmesinde Terimler” listesini bulmalarını
söyleyin.

Listeden her terimin tanımını yüksek sesle okumalarını isteyin.
* Bu slayt süt çocuğu beslenmesinde kullanılan çeşitli yöntemlere ilişkin ana terimleri açıklıyor.
Bebek 1 doğal beslenmektedir (Bir katılımcı tanımı okur)
Bebek 2 anne sütü ağırlıklı olarak beslenmektedir. Emziriliyor, fakat masada küçük bir kap su var (bir katılımcı
tanımı okur).
Bebek 1 ve 2 anne sütü ile tam emziriliyorlar (Bir katılımcı tanımı okur).
Bebek 3 biberonla besleniyor (Bir katılımcı tanımı okur).
Bebek 3 aynı zamanda yapay besleniyor (Bir katılımcı tanımı okur).
“Biberonla beslenme“ ve “yapay beslenme” terimlerinin ikisi de gereklidir, çünkü bir bebek biberonla anne
sütü de alabilir, ya da yapay besin biberon olmadan, örneğin fincanla verilebilir.
Bebek 4 Emziriliyor, ancak annenin elinde yapay formül içeren bir biberon da var. Bu bebek karışık emziriliyor
(Bir katılımcı tanımı okur).
Bebek 5, 4 - 6 aylıktan büyük ve annesi onu hem emziriyor, hem de bir kaseden yemek veriyor. Bu uygun zamanlı tamamlayıcı beslenmedir (Bir katılımcı tanımı okur).
SÜT ÇOCUĞU BESLENMESİNDE TERİMLER
Doğal beslenme
Bebeğe anne sütüne ek olarak hiç bir yiyecek ya da su dahil içecek verilmemesidir (ilaçlar ve vitamin ya da mineral damlaları dışında; sağılmış anne sütü de verilebilir).
Anne sütü ağırlıklı beslenme
Bu anne sütü ile beslenme demektir, fakat ek olarak az miktarda su ya da temeli su olan, çay gibi içeceklerin
verilmesidir.
Tam emzirme
Doğal beslenme ya da anne sütü ağırlıklı beslenme demektir.
24
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Biberonla beslenme
Bebeğe besini biberonla vermektir, içinde sağılmış anne sütü dahil her şey olabilir.
Yapay besleme
Bebeğin hiç emzirilmemesi ve sırf yapay besinlerle beslenmesidir.
Karışık beslenme
Bebeği emzirmek aynı zamanda süt ya da tahıllar ya da başka besinler vermektir.
Uygun zamanlı tamamlayıcı beslenme
6 aylıktan sonra bebeğe anne sütüne ek olarak başka besinler verilmesidir.
Slayt: Öneriler
* Bu slaytta süt çocukları ile küçük çocukların beslenmesine ilişkin günümüzdeki öneriler özetlenmiştir.
―― Doğumdan sonraki ilk 1 / 2 - 1 saatte emzirmeye başlanmalıdır. Emzirmeden önce başka yiyecek ya da içecek
verilmemelidir.
―― İlk 6 ayda bebeklere doğal beslenme uygulanmalıdır.
―― Ek (tamamlayıcı) besinlere 6. ayda başlanmalıdır.
―― 6 ayın üzerindeki tüm bebekler ek besin almalıdırlar.
―― Çocuklar 2 yaşına ve devam edebiliyorsa sonrasına kadar emzirilmelidirler.
ÊÊ Katımcılara, el kitaplarının 9. sayfasında bu ÖNERİLERİ bulabileceklerini söyleyin.
ÖNERİLER
• Doğumdan sonra 1 / 2 - 1 saatte emzirmeye başlatın
• 0 - 6 ay arasında doğal beslenme uygulayın
• Ek tamamlayıcı besinler 6. ayda vermeye başlayın
• 6 ayın üstündeki tüm bebeklere tamamlayıcı ek besinler verin
• Anne sütü ile beslenmeyi 2 yaş ve ötesine değin sürdürün
III. Katılımcıların sorularını cevaplandırın
(10 dakika)
ÊÊ Katılımcılara sunduğunuz konu hakkında soruları olup olmadığını sorun ve cevaplandırmaya çalışın
Daha sonraki oturum konularına ait soruları varsa, kısa bir cevap verin ve ayrıntılı bilgiyi ileride tartışacağınızı
açıklayın.
25
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 2
YEREL ANNE SÜTÜ İLE BESLENME DURUMU
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Ülkede sık rastlanan süt çocuğu beslenme modellerini ve yaygın olan uygulamaları anlatmak.
―― Anne sütü ile beslenmenin özendirilmesi için nelerin yapılmış ve yapılmakta olduğunu anlatmak.
Oturum taslağı
(30 dakika)
Katılımcılar sunu (I) ya da sınıfta tartışma (II)amacıyla bir eğitici ile toplu olarak bulunurlar.
I.
Süt çocuğun beslenmesine ilişkin yerel bilgilerin sunulması
Yerel bilgi elde yoksa;
II.
Katılımcıların deneyimlerinin tartışılması
Hazırlık
Kurstan önce:
Bu oturumda hangi seçeneğin (I ya da II) kullanılacağına karar verin. Ülkedeki süt çocuğu beslenmesi konusunda bilgi toplamaya çalışın; Örneğin, yapılmış çalışma ya da tarama sonuçları, sağlık kuruluşlarından
toplanabilecek her türlü bilgi. Yerel uzmanlar, araştırıcılar ve Sağlık Bakanlığı yetkililerine başvurun. Köy ve
kentlerde doğal beslenme bebeklere çaylar, hububatlı yiyecekler, hayvan sütü, süt formülleri verilmesi, biberon kullanımı ve diğer beslenme uygulamaları ile ilgili bilgiler toplamaya çalışın.
Çok miktarda ayrıntılı bilgiye gerek yoktur, ancak durumun genel bir tablosunu çizmek yararlı olacaktır.
Yeterli yerel bilgi toplayamazsınız, bu oturum için 2. seçeneği kullanın.
Anne sütü ile beslenmenin özendirilmesi için nelerin yapılmış ve yapılmakta olduğunu da öğrenin.
Oturumdan önce
Sunumunuzu hazırlayın.
Slaytlarınızı ya da levhalarınızı hazırlayın.
I. Yerel süt çocuğu beslenmesi bilgilerinin sunulması
ÊÊ Aşağıdaki anahtar soruları cevaplandırabilecek mümkün olduğunca çok bilgi verin.
Mümkünse değişik durumlardan, örneğin köyden ve kentten veriler verin.
• Annelerin yüzde kaçı doğumdan sonra emzirmeye başlıyor?
• Bebeklerin yüzde kaçına 6 ay boyunca doğal beslenme uygulanıyor?
• Bebeklerin yüzde kaçına 1. 2. ve 3. aylarda başka besin ya da içecekler veriliyor?
• Bebeklerin yüzde kaçı 6. 12. ve 24. aylardan sonra emzirilmeye devam ediliyor?
26
(30 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Bu soruların önerilerle ilişkili olduğunu belirtin.
ÊÊ İshal gibi hastalıklarla, beslenme biçimleri arasındaki ilişkiyi gösteren veriler verin.
Bu, belirli bazı beslenme biçimlerinin sağlık sorunlarına yol açıp açmadığını gösterecektir.
ÊÊ Doğum sırasındaki sağlık ve bakım uygulamalarına ilişkin bilgi verin (8. oturumdaki “Sağlık ve bakım uygulamaları”na bakın)
• Bebeklerin yüzde kaçının emzirilmesine doğumdan sonraki ilk saatte başlanıyor?
• Bebeklerin yüzde kaçına emzirilmeye başlamadan önce başka besin yada içecekler veriliyor?
ÊÊ Annelerin, başka besinler verme ve emzirmeyi erken kesme nedenlerine ilişkin bilgiler verin.
Bu bilgileri kısaca sunun. Duvara asmak üzere bir liste hazırlayın. Gelecek oturumlarda özel durumlar ve zorluklar tartışıldığında konuyu tekrar hatırlayın.
II. Katılımcılardan deneyimlerinin tartışılması (30 dakika)
 Katılımcılardan el kitaplarının 10. sayfasını açmalarını isteyin, orada bir soru listesi bulacaklar.
ÊÊ Yapılacakları açıklayın:
* El kitaplarınızda her sorunun yanında 3 değişik cevap var:
(biraz, yarısı, çoğu)
Sizin deneyimlerimize en uygun cevabı etrafına bir yuvarlak çizerek işaretleyin.
(Cevaplandırmaları için 5 dakika verin)
ÊÊ “iyi ve hatalı, uygulamalar gösteren bir liste geliştirin.
bu soruları bir slayta ya da levhaya yazın.
Sorular
İYİ
HATALI
Kaç çocuk emzirilmeye başlanıyor?
ÊÊ
ÊÊ
Kaçı doğumdan sonra 1 saat içinde emziriliyor
ÊÊ
ÊÊ
Emzirmeye başlamadan önce kaçına başka besin ya da içecekler veriliyor?
ÊÊ
ÊÊ
Kaçı 6 ay boyunca doğal besleniyor?
ÊÊ
ÊÊ
1. ayda?
ÊÊ
ÊÊ
2. ayda?
ÊÊ
ÊÊ
3. ayda?
ÊÊ
ÊÊ
6. ayda?
ÊÊ
ÊÊ
12. ayda?
ÊÊ
ÊÊ
24. ayda?
ÊÊ
ÊÊ
Kaçı diğer besin ve içecekler alıyor
Kaçı şu süreden daha fazla emzirilmeye devam ediliyor
ÊÊ Her uygulama için hangi cevabın daha fazla işaretlendiğini ve genelde uygulamaların. slaytlarda verilen önerilere uyup uymadığını grupla tartışın.
Grupla birlikte, uygulamanın genel olarak “iyi” yada “hatalı” olarak işaretlenmesine karar verin.
27
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Slayt üzerindeki listenizde “iyi ya da hatalı” uygulamaları işaretleyin.
ÊÊ Annelerin aşağıdaki uygulamaları niçin yaptıkları konusunda sık bildirilen nedenleri içeren bir liste geliştirin.
―― Bebeğe 6 aydan önce başka besin ve sıvılar vermek
―― Emzirmeyi erken kesmek
Bir levhaya şu başlığı yazın:
EK BESİNLER VERMENİN YA DA EMZİRMEYİ ERKEN KESMENİN NEDENLERİ
Katılımcılardan, kendi deneyimlerine dayanarak sık görülen nedenleri belirtmelerini isteyin.
Bunları listeye yazın.
(10’dan fazla neden olmamasına çalışın)
Listeyi duvara asın
ÊÊ Şu konuları tartıştığınızda listeye tekrar dönüp, içerdiklerini katılımcılara hatırlatın: “Meme ile ilgili durumlar” (Oturum 14) “Memeyi ret” (Oturum 26) “Yetersiz süt salgısı” (Oturum 21) “Ağlama” (Oturum 22)
“Düşük doğum tartılı ve hasta bebekler” (Oturum 26) “Kadınların beslenmesi, sağlığı ve doğurganlık” (Ek
oturum 31) “Kadınlar ve çalışma” (Ek oturum 32).
28
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 3
EMZİRME NASIL OLUYOR
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Memenin temel bölümlerini isimlendirmek ve işlevlerini açıklamak
―― Annede süt oluşumunun ve salgılanmasının hormonsal kontrolünü açıklamak
―― Bebeği memeye “iyi ve “yanlış” yerleştirmenin farkını açıklamak
―― Etkin ve etkin olmayan emme arasındaki farkı anlatmak
Oturum taslağı
(60 dakika)
Sunu için bir eğitici ile birlikte katılımcıların tümü toplu olarak bulunurlar.
I.
Konu başlığının takdimi
(2 dakika)
II.
Slaytlarının gösterilmesi
(45 dakika)
III. “Emzirme nasıl oluyor”un özetlenmesi
(5 dakika)
IV. Katılımcıların sorularının cevaplandırılması
(8 dakika)
Hazırlık
Slaytların hazır olup, olmadığını kontrol edin. Slaytları ve bunlara eşlik eden metni çalışın ki onları sunabilesiniz.
“Ek bilgi” bölümlerini okuyun ve içerdekileri düşünceleri öğrenin; böylece katılımcıların sorularını
cevaplandırabilirsiniz.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğitimciye, size verilen talimatı gösterir
• Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir
“Ek bilgi” bölümlerini anlatmayın. Bu bilgileri soruları cevaplandırmak için kullanın.
I. Konuya giriş (2 dakika)
Katılımcılara, sunu sırasında el kitaplarını kapatmalarını söyleyin
ÊÊ Şu noktaları belirtin
* Bu oturumda emzirmenin anatomisi ve fizyolojisi hakkında bilgiler edineceksiniz. Annelere yardımcı olabilmek için emzirmenin nasıl olduğunu anlamalısınız.
29
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Her duruma ve her soruna uygun öğütler verebilmenin özel bir yolunu öğrenemezsiniz. Ancak emzirmenin
nasıl gerçekleştiğini bilirseniz, sorunun ne olduğunu anlayabilir ve her annenin kendine en uygun çözümü
bulmasına yardımcı olabilirsiniz.
II. Slaytların gösterilmesi
(45 dakika)
ÊÊ Her slayt üzerinde ya da ekranda açıkladığınız yeri gösterin.
Slayt: Memenin anatomisi
* Bu diyagram memenin anatomisini gösteriyor
Önce meme ucuna ve bunu çevreleyen areola isimli koyu renkli deriye bakın. Areolada Montgomery bezleri
denilen ve deriyi sağlıklı tutmak için yağlı bir sıvı salgılayan küçük salgı bezleri vardır.
Memenin içinde de süt salgılama hücreleri kümelerinden oluşan ve alveol adı verilen küçük kesecikler vardır.
Şekilde birkaç tanesi gösterilmiş olan bu alveollerden milyonlarca vardır. Kutuda 3 alveol büyütülmüş olarak gösterilmiştir. Prolaktin adlı hormon bu hücrelerinden süt salgılanmasını sağlar.
Alveollerin çevresinde, kasıldıklarında sütü meme ucuna doğru sağan kas hücreleri vardır. Oksitosin adlı hormon bu kas hücrelerinin kasılmasını sağlar.
Küçük tüpler ya da kanallar sütü alveolden dışarı taşır. Areolanın yakınlarında tüpler genişler ve laktifer sinüsleri
(süt sinüsleri, süt havuzları)
oluşturur, sonra kanallar tekrar daralırlar.
Salgılayıcı alveoller ve kanallar destek dokusu ve yağ ile çevrelenmiştir. Memeye şeklini veren ve küçük ile büyük meme farkını yapan bu yağ dokusu ve diğer dokudur. Küçük ve büyük memeler yaklaşık aynı miktarda salgı
bezi dokusuna sahiptir ve ikisi de yeterince süt üretebilir.
Slayt: Prolaktin
* Bu şekil, prolaktin hormonu hakkında bilgi vermektedir. Bebek meme emdiğinde, meme ucundan duyusal
ileti beyne gider. Yanıt olarak da beyin tabanında bulunan hipofiz bezinin ön lobu prolaktin salgılar. Prolaktin
kan dolaşımına karışarak memeye gider ve süt salgılayıcı hücrelerin süt salgılamalarını sağlar.
Her emzirmede bebek memede önceden sağlanmış ve hazır olan sütü kullanır.
Sor: Bu bilgilerin annenin süt salgılamasını arttırmakta bir rolü var mı?
Bu bize, bebek ne kadar fazla emerse, memenin o kadar fazla süt yapacağını söylüyor. Yani FAZLA EMME, FAZLA
SÜT YAPAR
Birçok kadın bebeklerinin gereksinimi olan miktardan ya da olabileceğinden fazla süt oluşturur. Bir annenin iki
bebeği varsa ve ikisi de emiyorlarsa, memeler, ikisi için de süt yapar. Bir çok anne en az iki bebeğe yetecek miktarda
süt üretebilir.
Bebek az emerse, memeler az süt yapar. Bebek emmeyi keserse, memeler kısa bir süre sonra süt üretmeyi
durdururlar.
Prolaktin hakkında hatırlanması gereken bazı özel durumlar:
• Geceleri daha fazla prolaktin yapılır; demek ki süt üretimini arttırmak için gece emzirmek özellikle yararlıdır.
• Prolaktin anneyi gevşetir ve bazen uykusunu getirir; demek ki, geceleri emzirse bile genellikle anne iyi dinlenir.
• Prolaktinle ilgili hormonlar ovulasyonu baskılar; demek ki emzirme yeni bir gebeliği önleyebilir. Geceleri
emzirme bunun için de önemlidir.
30
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Slayt: Oksitosin refleksi
* Bu şema oksitosin hormonu hakkında bilgi veriyor.
Bir bebek meme emdiğinde, meme ucundan beyne duyusal iletiler gider. Cevap olarak beynin tabanındaki
hipofiz bezinin arka bölümü oksitosin hormonunu salgılar. Oksitosin kan yoluyla memeye gider ve alveol çevresindeki kas hücrelerinin kasılmasını sağlar. Böylece sütün alveollerden kanallara ve laktifer sinüslere akması kolaylaşır.
Bazen süt dışarı akar. Bu da, oksitosin - ya da süt salgılanması refleksidir.
Oksitosin, prolaktinden daha çabuk üretilir. Bu şekilde memedeki süt bu emzirme için akıtılır. Anne bebeğinin
acıktığı beklentisine girdiğinde, oksitosinin etkisi bebek emmeye başlamadan ortaya çıkabilir.
Oksitosin refleksi iyi işlemezse, bebek sütü almakta zorlanabilir. Memede süt yapımının durduğu sanılabilir.
Oysa, memeler süt yapmaktadır, fakat süt dışarı akamamaktadır.
Oksitosin konusunda diğer bir önemli nokta, doğumdan sonra annenin uterusunun kasılmasını uyarmasıdır. Bu,
kanamanın azalmasına yardımcı olur, ancak ilk günlerde bazen ağrıya ve emzirme sırasında kanamaya yol açabilir.
Bu ağrılar bazen çok şiddetli de olabilir.
Ek bilgi
Oksitosin refleksine “boşalma refleksi’ de denir.
Slayt: oksitosin refleksini kolaylaştırmak ve engellemek
* Bu tabloda oksitosin refleksinin annenin düşünceleri, duyguları ve algılamalarıyla nasıl kolay etkilendiğini görüyorsunuz.
İyi duygular, bebeğiyle mutlu olmak, sevgiyle onu düşünmek ve sütünün onun için en iyi şey olduğunu düşünmek, oksitosin refleksinin çalışmasına ve sütün akmasına yardımcı olur. Bebeği görmek ve ona dokunmak, ağladığını duymak da refleksi harekete geçirebilir.
Ancak, ağrı, endişe ya da sütünün yeterli olmadığını düşünmek gibi kötü duygular refleksi baskılayıp sütün akmasına engel olabilirler.
Sor: Oksitosin refleksini anlamak niçin önemlidir?
Anne ve çocuk bakımı hakkındaki şu iki temel noktayı açıklar.
―― Anne çocuğunu görebilmek, ona dokunabilmek ve ona kendini hissettirmek için, bebeğini hep yanında ister.
Bu vücudu emzirmeye hazırlar ve sütün akmasına yardımcı olur. Öğünler arasında anne bebekten ayrı olursa, oksitosin refleksi o kadar iyi çalışmaz.
―― Anneyle her konuştuğunuzda bir annenin duygularını anımsamanız gerekir. Sütünün iyi gelmesi için kendini
iyi hissetmesini ve kendine güvenmesini sağlamaya çalışmanız önemlidir. Sütünün yeterliliği konusunda kuşku duymasına ya da kaygılanmasına yol açacak bir şey söylememelisiniz.
Anneler genelde oksitosin refleksinin bilincindedirler. Aktif bir refleksin farkına varmak için sizin ya da annenin
algılayabileceği birçok işaret vardır.
ÊÊ Katılanlara el kitaplarının 12. sayfasını açmalarını ve şu listeyi bulmalarını söyleyin: AKTİF OKSİTOSİN REFLEKSİNİN BELİRTİ VE DUYGULARI
 Katılımcılardan belirtileri sırayla okumalarını rica edin.
31
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
AKTİF OKSİTOSİN REFLEKSİNİN BELİRTİ VE DUYGULARI
Anne şunları fark edebilir:
• Emzirmeden hemen önce ya da tam emzirirken memelerinde ezilme ya da karıncalanma hissi
• Bebeğini düşününce, ya da ağladığını duyunca memeden süt akması
• Bebek meme emerken diğer memeden süt damlaması
• Emzirme sırasında bebek memeden ayrılırsa memelerden ince ince süt akması
• İlk haftalardaki emzirmelerde uterus kasılmalarıyla ağrı ve bazen kan boşanması
• Sütün ağzına aktığını gösterir şekilde bebeğin yavaş ve derin emme ve yutmaları.
* B
u belirtilerin bazılarını anne ve bebeğini gözlemlerken fark edebilirsiniz, ya da anneye fark edip etmediğini
sorabilirsiniz.
Bu belirti ve duygulardan bir ya da fazlası mevcutsa, anne oksitosin refleksinin aktif olduğundan ve sütünün geldiğinden emin olabilir. Ancak refleks aktif olduğu halde de duyguları duymayabilir ve belirtiler belirgin olmayabilir.
Slayt: Anne sütündeki inhibitor (önleyici) maddeler
* Süt oluşumu memede de kontrol edilmektedir.
Oksitosin ve prolaktinin, iki memeye birden eşit gitmesine karşın memelerden biri süt salgılamaya devam ederken diğerinde süt yapımının nasıl durabildiğini merak edebilirsiniz. Bu tablo bu durumun nedenini gösteriyor.
Anne sütünde, süt oluşumunu azaltabilen ya da önleyebilen bir madde vardır. Memede fazla süt varsa, bu inhibitor madde, hücrelerin daha fazla salgılamalarını durdurur. Bu mekanizma ile çok fazla dolu olmanın zararlı etkilerinden korunur. Aynı zamanda bebek ölür ya da herhangi bir nedenle emmeyi keserse de bu mekanizma gereklidir.
Memedeki süt, emme ya da sağma ile boşaltılırsa önleyici de memeden atılmış olur ve memede süt yapımı
devam eder.
Bu, şunların nedenlerini anlamamıza yardımcı olur:
―― Bebek bir memeden emmeyi durdurursa, o meme süt yapmayı durdurur.
―― Bebek bir memeden daha fazla emerse, o meme daha fazla süt yapar ve diğerinden büyük olur.
―― Aynı zamanda şunu anlamamıza da yardımcı olur.
―― Bir memenin süt yapmaya devam etmesi için, sütün boşalması gerekir.
―― Bebek bir ya da iki memeden ememiyorsa, süt yapımının devam edebilmesi için memenin sağılması gereklidir.
ÊÊ Slayt’ı kapatın
Sor: Öğrendiklerinizden süt yapımını neyin kontrol ettiğini söyleyebilir misiniz? Prolaktin yapımını, oksitosin
refleksini ve sütteki önleyici maddeyi ne kontrol eder?
(Katılımcıların cevap vermelerine izin verin. Düşünmeleri için bir kaç dakika verin sonra slaytı açın).
Temel ana nokta: Bebeğin emmesi hepsini kontrol eder. Memenin süt oluşturmasını sağlayan, bebeğin emmesidir.
ÊÊ Şu noktaları vurgulayın:
32
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
* Bazen annenin daha fazla süt oluşturmak için daha fazla yemesi, içmesi, dinlenmesi ya da ilaçlar alması gerektiği söylenir. Annenin yeteri kadar yiyip içmesi önemlidir, fakat bebeği emmezse bunlar işe yaramaz.
* Annenin yeterli süt oluşturabilmesi için, bebeğin yeterli sıklıkta ve doğru şekilde emmesi gerekmektedir.
Slayt: memeye yerleştirme
* Bu şekil bebeğin emmek için memeyi nasıl ağzına aldığını gösteriyor.
Şu noktalara dikkat edin:
―― Areola ve alttaki dokunun çoğunu ağzına almış.
―― Laktifer sinüsler bu alttaki dokunun içinde bulunur.
―― Meme dokusu, uzun bir meme başı çıkıntısı oluşturmak üzere gerilmiş.
―― Meme başı bu çıkıntının sadece üçte birini oluşturuyor.
―― Bebek meme başından değil, memeden emiyor.
―― Bebeğin dilinin pozisyonuna dikkat edin:
―― Dil önde, alt dişetlerinin üzerinde ve laktifer sinüslerin altında. Dili, aslında meme başı çıkıntısını sarmalıyor.
Bunu bu çizimde göremiyorsunuz, ama bir bebeği izlerken görebilirsiniz.
Bebek memeyi bu şekilde ağzına alırsa, doğru şekilde emebilir. Bebek için “memeye iyi yerleşmiş” deriz.
Slayt: Emme olayı
* Bu bebek, 3 / 6. slaytdaki bebek. Emerken diline ne olduğunu görebiliyoruz.
Ok, bebeğin dili boyunca önden arkaya giden bir dalgayı gösteriyor. Dalga meme başı ucunu bebeğin sert damağına doğru itiyor. Bu sütün laktifer sinüslerden bebeğin ağzına akmasını sağlıyor.
Yani bebek sütü memeden çekmiyor, kamışla içiyormuş gibi alıyor.
Onun yerine:
―― Emme hareketini meme dokusunu çekip meme başı ucu oluşturmak ve meme dokusunu ağzında tutabilmek için
kullanıyor.
―― Oksitosin refleksi, sütün laktifer sinüslere akmasını sağlıyor.
―― Dilin hareketi sütü laktifer sinüslerden ağzına itiyor.
Bebek iyi yerleştirilmiş ise, sütü kolayca alabilir ve buna etkin emme denir.
Bir bebek bu şekilde emerse, ağzının ve dilinin memeyi ve memenin ucunu aşındırmayacağı da anlaşılır.
Slayt: İyi ve yanlış yerleştirme
* İki resim görüyorsunuz. 1. resimde 3 / 6. slaytdaki bebek var. Memeye iyi yerleştirilmiş.
bir şekilde emen bir bebeği gösteriyor.
2. resim değişik
Sor: 2. resim, 1. resimden hangi yönleriyle farklı?
Bırakın katılımcılar yapabildikleri kadar gözlem yapsınlar. Sonra şu üç noktanın açıkça anlaşıldığından emin olun.
Katılımcılar slayt 3 / 9’daki belirtileri fark ederlerse, gözlemlerini kabul edin, ancak onları tekrarlama ya da vur33
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
gulama yoluna henüz gitmeyin.
2. resimde görülmesi gereken en önemli fark şudur:
―― Sadece meme ucu bebeğin ağzında, altta kalan doku değil.
―― Laktifer sinüsler bebeğin ağzının dışında, dilinin ulaşamayacağı bir yerde.
―― Bebeğin dili ağzının içinde ve süt sinüslerine baskı yapmıyor.
2. resimdeki bebek yanlış yerleştirilmiş. “Meme ucunu emiyor”
Slayt: Yerleştirme - dıştan görünüş
* Bu resim aynı iki bebeği dışardan gösteriyor.
Sor: 1. ve 2. resimler arasında ne fark görüyorsunuz?
1. resimde:
―― Bebeğin çenesi memeye dokunuyor.
―― Ağzı geniş açık
―― Alt dudağı dışa dönmüş
―― Ağzının üzerinde daha fazla, altında daha az areola görülüyor.
Bu gösteriyor ki, sütü sağmak için diliyle laktifer sinüslerin altına ulaşıyor.
Bunlar dışarıdan görerek bebeğin memeye iyi yerleştirildiğini anlayabileceğiniz belirtilerden bazılarıdır.
2. resimde:
― Bebeğin çenesi memeye dokunmuyor.
― Ağzı geniş açık değil ve ileriye doğru uzanmış.
― Alt dudağı dışa dönmemiş.
― Ağzının üzerinde ve altında aynı boyutta areola görülüyor, bu laktifer sinüslere ulaşamadığını işaret ediyor.
Bunlar dışarıdan görebileceğiniz ve bebeğin memeye yanlış yerleştirildiğini gösteren bazı işaretlerdir.
Yanlış yerleştirilmiş bebeğin ağzının dışında daha fazla areola fark edebilirsiniz.
Temel nokta: Areolanın büyük bir kısmının görülmesi, yanlış yerleştirmenin güvenilir bir göstergesi değildir.
Bazı annelerde areola çok büyüktür ve bebek uygun yerleştirildiğinde bile büyük bir kısmını görebilirsiniz. Bebeğin
ağzının üzerinde ve altında görülen areola büyüklüğünün karşılaştırılması daha güvenlidir.
Gerçek bir bebeğe baktığınızda görebileceğiniz başka farklar da vardır, bunları 4. ve 5. oturumlarda öğrenebileceksiniz.
Ek bilgi
Bebeğin ağzı dışında gördüğünüz areola miktarı, aynı bebeğin, sizin düzeltmenizden önce ve sonraki yerleştirilmesini karşılaştırmanıza yarar. Ancak ilk gördüğünüz de güvenilir bir belirti değildir. Annenin çok küçük bir areolası
olabilir, kolaylıkla hepsi ağzına girer; ya da çok büyüktür ve her zaman dışarıda bir bölümünü görürsünüz.
ÊÊ Slaytı tekrar göster!
34
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Sor: Bebeğin yanlış (uygun olmayan) bir pozisyonda emmesi ne gibi sonuçlara yol açabilir? (Slaytta gördükleriyle, 4 - 5 tahmin yaptırın. Sonra cevabı tamamlamak için ilgili slaytı gösterin.
Slayt: Yanlış yerleştirmenin sonuçları
ÊÊ Tüm slaytı birden göstermeyin.
Metnin satırları teker teker çıkacak şekilde gösteriyi ayarlayın.
Doğru tahmin ettikleri noktalarda katılımcıları kutlayın.
Diğer noktaları da anladıklarından emin olun.
Gerekirse bazı noktaları açıklamak için slayt 3 / 8 ‘i gösterin.
* Bu tablo, memeye yanlış yerleştirilen bir bebeğe neler olabileceğini özetliyor.
• Bebek meme ucunda ağrıya ve zedelenmeye neden olabilir.
Bebek yanlış yerleştirilmiş ve “meme ucunu emiyorsa” bu, anne için ağrılıdır. Yanlış yerleştirme, meme ucu
çatlaklarının en önde gelen nedenidir.
Bebek sütü alabilmek için bu şekilde emerken, meme ucunu içeri ve dışarı çeker. Böylece meme ucu derisi ağzına sürtünür. Bu şekilde emmeye devam ederse, meme ucu derisine zarar verebilir ve çatlaklar oluşur.
Meme ucundan emmek, uç çevresinde bir çatlağa yol açabilir. Meme ucunun tabanını tahriş etmek ise tabanın
çevresinde çatlaklara neden olur.
• Bebek sütü etkin bir şekilde alamaz.
Bir bebek memeye yanlış yerleştirilmişse, sütü etkin bir şekilde alamaz. Bu emme şekline etkisiz emme denir.
Sonuçta şunlar olabilir:
―― Memeler sütle dolu kalabilir.
―― Süt yavaş geldiğinden bebek tatmin olmayabilir.
―― Fazla ağlayabilir, sık beslenmek ya da uzun süreli beslenme isteyebilir.
―― Bebek yeterli süt almayabilir.
―― O kadar sinirlenir ki anne sütü ile beslenmeyi tümden reddedebilir. Ağırlık kazanması duraklayabilir. Oksitosin refleksi iyi çalışıyorsa en azından birkaç hafta sık beslenerek yeterli anne sütü alabilir. Ancak bu anneyi
çok yorar.
―― Süt boşalmadığından, memeler daha az süt yapar.
Sonuçta yanlış yerleştirme, annenin yeterli süt yapamadığı görüntüsünü verebilir. Diğer bir deyişle görünüşte
az sütü vardır. Ve bu durum devam ederse, memeleri gerçekten az süt yapar. İki durumda da sonuç bebeğin az kilo
alması ve başarısız emzirmedir.
Ek bilgi:
Etkisiz emme sonucu sık emme, “fazla emzirme fazla süt yapar” kuralıyla çelişiyor gibi görünebilir. Bebek iyi
yerleştirilmiş, etkili emiyor, memede yeterli süt alana kadar tutuluyorsa, fazla emzirme, fazla süt yaptırır. Bu durumda bebek daha sık emerse, memeler fazla süt yapar.
Etkili emen bir bebek çok sık emmek istemeyebilir, beslenme araları da düzensiz olabilir. Bebek 1 – 1,5 saatte
birden daha sık emmek istiyorsa, ya yanlış yerleştiriliyordur, ya da çok kısa süre emiyor ve yeterince süt alamıyordur. Bunlar düzeltilmeden emzirme sıklığını arttırmak ile memede daha fazla süt yapılmayacaktır. Bak. 21. Oturum
35
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
“Yetersiz Süt”.
Slayt: Yanlış (uygun olmayan) yerleştirmenin nedenleri
ÊÊ Başlık dışında, tüm slaytı gösterme
Her noktayı tartışırken satır satır aç.
* Bu slayt memeye yanlış yerleştirmenin sık rastlanan nedenlerini özetliyor.
• Biberon kullanılması
Bebek henüz anne memesini almaya alışmadan önce biberondan beslenirse, etkili emmede zorlanabilir. Birkaç
haftalıkken biberonla beslenen bazı bebekler de etkisiz emmeye başlayabilirler.
Biberondan emme işlevi, memeden emmeden farklıdır. Biberondan emmiş bebekler, memeden de biberon
gibi emmek isteyebilirler ve böylece (meme başı emerler) Bu duruma ‘’emme şaşkınlığı’’ (konfüzyonu) ya da
‘’meme başı şaşkınlığı’’ denir. Sonuçta bebekleri biberonla beslemek, Anne sütü ile beslenmeyi engelleyebilir. Sorunu çözmek için deneyimli kişilerin yardımı gerekir.
• Deneyimsiz anne
Bu annenin ilk bebeği ise ya da önceki çocuklarını biberonla beslemiş ya da emzirme ile ilgili sorunlar olmuşsa
bebeğini memeye iyi yerleştirmede sorunları olabilir (daha önceden başarıyla emzirmiş annelerin bile sorunları
olabilir).
• İşlev ile ilgili güçlükler
Bazı durumlar, bebeği memeye iyi yerleştirmeyi daha da zorlaştırabilir.
Örneğin:
―― Bebek çok küçük ya da zayıfsa;
―― Annenin meme başı ve alttaki dokusunun esnekliği azsa (meme başı ucu oluşturmak için gerilmede zorluk bkz. 14. oturum “Meme ile ilgili durumlar”)
―― Memelerde çok süt birikmişse
―― Emzirmeye başlamada bir gecikme olmuşsa.
Bütün bu durumlarda emzirme gerçekleşebilir, fakat başarı için deneyimli bir kişinin yardımı gerekebilir.
• Deneyimli bir desteğin eksikliği
Yanlış yerleştirmenin çok önemli bir nedeni deneyimli bir kişinin yardım ve desteğinin eksikliğidir.
Bazı kadınlar yalnızdır ve çevrelerinden destek görmezler. Kendi annelerinden yada mahalle ebeleri gibi kişilerin yardımlarından yoksun olabilirler. Oysa ebeler genellikle emzirme konusunda çok tecrübelidir.
“Biberonla beslenme”nin yaygın olduğu toplumlarda kadınlar bebeğin nasıl tutulacağı ve nasıl emzirileceği konusuna yabancı olabilirler. Emzirilen bir bebeği hiç görmemiş olabilirler.
Anne ve bebeğe bakması gereken sağlık görevlileri, örneğin doktor ve ebeler emzirmede yardımcı olmak üzere
eğitilmemiş olabilirler.
Slayt: Bebeğin refleksleri
* Önceki görüntülerde annedeki refleksleri görmüştük, bebekteki refleksleri bilmek de yararlı olacaktır.
36
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
3 temel refleks vardır - Arama refleksi, emme refleksi, yutma refleksi
Bir bebeğin dudaklarına ya da yanaklarına bir şey dokunursa, bebek ağzını açar ve memeyi aramak için başını o
tarafa çevirebilir. Dilini aşağı ve öne uzatır. Bu meme olmalıdır.
Bebeğin damağına bir şey dokunursa emmeye başlar ve ağzı sütle dolduğunda yutar. Bunların hepsi reflekstir
ve bebeğin öğrenmesine gerek olmayan otomatik hareketlerdir.
Ancak, annenin ve bebeğin öğrenmesi gereken işlevler vardır. Annenin bebeği memesine iyi yerleştirebilmek
için, memesini ve bebeği nasıl tutacağını öğrenmesi gerekir. Bebeğin de etkili emebilmek için memeyi nasıl ağzına
alacağını öğrenmesi gerekir.
Birçok anne ve bebek bunu kolayca yapar. Fakat bazılarının özellikle Slayt 3 / 11’deki durumlarda yardıma ihtiyacı vardır.
Çizimdeki bebeğin memeye dümdüz gelmediğine dikkat edin. Memeye meme başının altından yaklaşıyor. Bu
yerleşmesine yardım eder, zira:
Meme başı bebeğin damağına doğrudur, böylece emme refleksini uyarabilir.
Bebeğin alt dudağı meme ucunun altını kavrar ve böylece bebek dilini laktifer sinüslerin altına getirebilir.
III. “Emzirme nasıl oluyor”un özetlenmesi (5 Dakika)
ÊÊ Oturumu şu nokta ve sorularla özetleyin:
* Annelere emzirmede yardım etmek için, emzirmenin nasıl olduğunu anlamak önemlidir.
Sor: Oksitosin refleksini bilmek neyi anlamamıza yardımcı olur?
Annenin sütü onun duygularından, düşüncelerinden ve hislerinden etkilenir. Anneyi ve bebeği gece gündüz bir
arada bulundurmak ve annenin emzirme için iyi şeyler düşünmesini sağlamak önemlidir.
Sor: Bebeklerin nasıl emdiğini bilmek neyi anlamamıza yardımcı olur?
Sık rastlanan birçok sorun bebeğin memeye yanlış yerleştirmesi ile ilgilidir:
Anneye bebeği memeye yerleştirmede yardımcı olarak bu güçlükler aşılabilir. Bu yardım ilk günlerde yapılırsa
bu sorunlar önlenebilir.
Sor: Prolaktin refleksini bilmek neyi anlamamıza yardımcı olur?
Memelerin ürettiği süt miktarı kısmen bebeğin ne kadar emdiğine bağlıdır. Fazla emmek fazla süt yapar. Birçok
anne bebeklerinin aldığından fazla süt üretir. Bir anne ikizlere de yetecek kadar süt üretebilir.
Sor: Sütteki inhibitörü (önleyici madde) bilmek neyi anlamamıza yardımcı olur?
Bir memenin ürettiği süt miktarı kısmen de, boşalan süt miktarına bağlıdır. Bir memenin süt yapmaya devam
etmesi için sütün boşaltılması gereklidir.
ÊÊ Katılımcı el kitaplarının 15. sayfasında “EMZİRME BİRÇOK DURUMDA BAŞARILI OLACAKTIR, EĞER” kutusunu bulmalarını söyle.
Kutuyu oku ve oturumun temel hatlarını özetlediğini belirt.
37
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
EMZİRME BİRÇOK DURUMDA BAŞARILI OLACAKTIR, EĞER;
• Anne kendini iyi hissediyorsa
• Bebek etkili emecek şekilde memeye iyi yerleştiriliyorsa
• Bebek istediği kadar sık ve istediği süre emziriliyorsa
• Çevre emzirmeye destek oluyorsa
IV. Katılımcı sorularının cevaplandırılması ÊÊ Soruları olup olmadığını sorun ve cevaplandırmaya çalışın.
38
(8 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 4
BİR EMZİRMEYİ DEĞERLENDİRMEK
Bu oturum, 3. oturum “Emzirme nasıl olur”u izlemelidir.
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidir:
―― Anne ve bebeği gözlemleyerek bir emzirmeyi değerlendirmeli
―― Yardıma gereksinimi olabilecek bir anneyi belirlemeli
Oturum taslağı (60 dakika)
Katılımcıların tümü bir eğitici ile birlikte olacaktır
I.
Konu başlığının takdimi
(5 dakika)
II.
Bir emzirmenin nasıl değerlendirileceğinin gösterilmesi ve anlatılması (35 dakika)
III. Katılımcıların sorularının cevaplandırılması
(10 dakika)
IV. E – M – Z – İ – R – M - E Gözlem Formunun açıklanması
(10 dakika)
Hazırlık
Nasıl demonstrasyon yapılacağı konusunda genel bilgi için 11-13. sayfalara bakın.
Ne yapılacağından emin olmak için oturum notlarınıza bakın.
II. Bölüm için:
1. ve 2. noktalar
İki katılımcıdan size yardım etmelerini isteyin. Onlardan ne yapmalarını istediğinizi anlatın ve prova yapmalarına yardım edin. Demonstrasyon için oyuncak bebekleri olduğundan emin olun. Katılımcıların bu görevi
yapamayacaklarını düşünüyorsanız, diğer eğiticilerden yardım isteyin.
5. ve 6. noktalar
Bir meme modeliniz olduğundan emin olun (4.sayfada “Meme modeli hazırlamak” ile ilgili bilgiyi bulabilirsiniz).
7. nokta
3/9 no.lu slaytı hazırda tutun.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
39
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
I. Konu başlığının takdimi
(5 dakika)
ÊÊ Şu açıklamaları yapın.
* Bir emzirmeyi değerlendirmek, annenin yardım gereksinimi olup olmadığına ve nasıl yardım edeceğinize
karar vermenize yarar.
* Emzirmenin nasıl gittiği konusunda daha soru sormadan, gözlemleyerek birçok bilgi edinebilirsiniz.
* Emzirmeyi gözlemlemek diğer klinik muayeneler gibi (örneğin; dehidratasyon belirtilerine bakmak, solunum
sayısını belirlemek) klinik yaklaşımın önemli bir parçasıdır.
* Bazı belirtileri bebek emzirilmeden de gözlemleyebilirsiniz. Diğerlerini ise yalnızca bebek emerken görebilirsiniz.
II. Bir emzirmenin nasıl değerlendirileceğinin demonstrasyonu (35 dakika)
ÊÊ Katılanlar el kitaplarının 16. sayfasını açıp “BİR EMZİRME NASIL DEĞERLENDİRİLİR” listesini bulsunlar.
BİR EMZİRME NASIL DEĞERLENDİRİLİR?
1. Anne ile ilgili olarak neler gözlemliyorsunuz?
2. Anne bebeğini nasıl tutuyor?
3. Bebek ile ilgili olarak neler gözlemliyorsunuz?
4. Bebek nasıl tepki veriyor?
5. Anne bebeği memesine nasıl yerleştiriyor?
6. Anne besleme süresince memesini nasıl tutuyor?
7. Bebek memeye iyi yerleşmiş görünüyor mu?
8. Bebek etkili emiyor mu?
9. Emzirme nasıl bitiyor?
10. Bebek tatmin olmuş gözüküyor mu?
11. Annenin memelerinin durumu ne?
12. Annenin emzirme ile ilgili duyguları ne?
ÊÊ Her maddeyi sırayla anlatın.
Bu maddeleri ya da madde çiftlerinin sırasını ve başlığını okuyun.
Sonra demonstrasyonu ya da açıklamayı yapın, ya da anlatıldığı şekilde tartışmayı yürütün.
Katılımcılar listeyi önlerinde tutsunlar ve siz konuyu açıklarken baksınlar.
Madde 1. Annede ne fark ettiniz?
Madde 2. Anne bebeğini nasıl tutuyor?
ÊÊ İki katılımcıdan yapma bebek kullanarak anne ve bebek rollerini yapmalarını isteyin.
Anne A gevşemiş ve rahat oturuyor, bebeğiyle mutlu ve memnun gözüküyor. Bebeğin yüzü memeye dönük,
alttan destekle kendine yakın tutuyor. Bebeğine bakıp ona sevgiyle dokunuyor ve onu okşuyor.
Anne B rahatsız oturuyor, üzgün ve ilgisiz gözüküyor. Bebeği gevşek tutuyor, bebeğin boynu düz değil alttan
40
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
desteklenmeden anneden uzak tutuluyor. Anne bebeğine ne bakıyor, ne de okşuyor, ancak emmesi için bebeği
birkaç kere sallıyor ya da dürtüklüyor.
ÊÊ Katılımcılara “anneleri ve bebekleri” gözlemlemelerini söyleyin.
Madde 1 ve 2 için soruları sorun.
Düşünmeleri ve öneri yapmaları için birkaç dakika izin verin.
Anne rolünü yapanların “Anneler” ile ilgili neleri gösterdiğini anlatın.
Madde 1. Bir annede gözlemle neler fark edebilirsiniz?
* Şunları fark edebilirsiniz:
―― Yaşını, genel sağlık durumunu, beslenme durumunu, sosyo - ekonomik durumunu: (Sağlık merkezine gelirken giyimine özen gösteriyorsa giysiler yanıltabilir). Bunlar kadının yaşam durumu hakkında bazı bilgiler
verebilir ve bebeğin bakımının ve emzirmenin bu kadın için güç ya da kolay mı olacağı konusunda fikriniz
olabilir.
―― Kadının yüz ifadesini: Bebeğiyle mutlu ve memnunsa, başarılı emzirme olasılığı daha fazladır (anne A). Gergin ve rahatsızsa başarılı emzirme olasılığı daha azdır (anne B).
―― Annenin görünümüne göre rahat mı ve gevşek mi yoksa rahatsız ve gergin mi olduğunu: Rahat ve gevşek
olması emzirmeyi kolaylaştırır (anne A). Rahatsız ve gergin olması emzirmeyi zorlaştırır (anne B).
* Değişik durumlarda fark edilebilecek pek çok şey daha vardır. Örneğin:
―― Baba ya da büyükanne gibi diğer aile bireylerinin varlığı ve bunların bebeğe ve annesine karşı tavırları,
―― Annenin çantasında biberon taşıyıp taşımadığı,
―― Annenin emzirmeyi zorlaştıracak giysiler giymesi.
Madde 2. Annenin bebeğini tutuşunu gözlemleyerek neler fark edebilirsiniz?
* Şunları yapıp yapmadığını fark edebilirsiniz:
―― Bebeği memesine dönük ve yakın, ya da uzak ve gevşek mi tutuyor;
―― Bebeği memesine dönük ve yakın tutuyorsa etkili emme kolaydır (anne A). Gevşek ve boynu dönecek kadar
ters tutuyorsa, etkili emme zordur (anne B).
―― Bebeği emin ve güvenle mi ya da sinirli bir şekilde mi tutuyor;
―― Anne bebeği emin ve güvenle tutuyorsa etkili emmek daha kolaydır ve süt daha kolay akar (anne A). Anne
kendinden emin değil ve sinirliyse bunu bebeğin emmesi için onu sallayıp dürtükleyerek gösterir. Bu bebeği
sinirlendirebilir; emmeyi ve süt akışını engelleyebilir (anne B).
―― Bebeğine bağlanma işaretlerini gösteriyor:
Annenin bebeğine bakması, ona dokunması, konuşması bağlanma belirtileridir ve emzirmeye yardımcı olur
(anne A). Bebeğe bakmayıp onunla konuşmaması bebeğine iyi bağlanmadığının göstergesidir. Bu durumda emzirme ile ilgili sorunları olma olasılığı fazladır (anne B).
―― Anne bebeğini alttan tutuyor ya da yalnızca başını ve omuzlarını destekliyor;
―― Küçük bir bebek için sırf başın desteklenmesi değil, alttan desteklenmesi de memeye iyi yerleşmek için
önemlidir (anne A). Büyük bebekler için vücudun sadece üst tarafının desteklenmesi yeterlidir.
41
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Anne emzirme konusunda olumlu duygular besliyorsa, bebek de etkili emecek şekilde iyi yerleştirilmişse,
emzirmenin başarılı olma olasılığı yüksektir. Bunu 3. oturumdan hatırlayın.
ÊÊ Anne rolünü oynayan iki katılımcıya teşekkür edin!
Madde 3. Bebekte gözlemle neler fark edebilirsiniz?
* Genel sağlık durumuna, beslenme durumuna ve etrafla ilgisine bakın.
* Emmeye olumsuz etki yapabilecek durumların işaretlerine bakın.
―― tıkalı burun
―― zor nefes alma
―― pamukçuk
―― sarılık
―― dehidratasyon
―― dil bağı
―― yarık dudak ya da damak
Madde 4: Bebeğin tepkisi nasıl?
* Şu tepkiler açısından gözlem yapın:
―― Küçük bebeklerde, emmeye hazırsa memeyi aramasına bakın. Başını çevirebilir, ağzını açabilir, dilini aşağı ve
ileri doğru uzatabilir ve memeye uzanmaya çalışabilir.
―― Büyük bebeklerde, dönüp eliyle memeye uzanmasına bakın. Bu hareketler, bebeğin emmek istediğini gösterir.
―― Ağlayan ya da kendini geri çeken, annesinden uzaklaşmaya çalışan bebek; Bu cevap bebeğin emmek istemediğini ve emzirmede bir sorun olduğunu gösterir.
―― Beslenme sırasında sakin olan ve sonra gevşeyip memnun olan bebek; Bu işaretler bebeğin yeterli süt aldığını gösterir.
―― Huzursuz ve emmeyi reddeden bebek: Bu bulgular bebeğin iyi yerleşmediğini ve süt alamadığının işareti
olabilir.
Madde 5. Anne bebeği memesine nasıl tutuyor?
ÊÊ Bu maddeleri bir meme modeli kullanarak gösterin.
* Şu belirtilere bakınız:
―― Anne memesinin ucunu bebeğin ağzına itmeye çalışıyor.
―― Bunun için öne eğilebilir ya da meme ucunu sıkıştırabilir. Bu bebeğin memeye yerleşmesini daha da zorlaştırabilir.
―― Anne bebeğini memesine yaklaştırıyor.
―― Tüm memeyi eliyle destekleyebilir ve gerekirse memeye başparmağıyla üstten şekil verebilir. Bu bebeğe
yardımcı olur.
42
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Madde 6: Beslenme süresince anne memesini nasıl tutuyor?
ÊÊ Bu maddeleri bir meme modeli kullanarak gösterin.
* Şu belirtilere bakınız:
― Anne memesini meme başına çok yakın yerden tutuyor. Bu bebeğin emmesini çok zorlaştırır. Süt kanallarını
bloke ederek sütü almasını zorlaştırır.
― Anne memesini bebeğin burnundan parmağıyla uzaklaştırıyor. Bu gerekli değildir.
― Anne memesini “makas tutuşu” ile tutuyor.
― Bazen “sigara tutuşu” da denen bu “makas tutuşu” meme ucunu üstten işaret parmağı, alttan da orta parmakla tutmaktır. Bu, bebeğin memenin yeterli bölümünü ağzına almasını zorlaştırır. Parmakların basıncı süt
kanallarını tıkayabilir.
― Anne eliyle bütün memesini kendi göğüs duvarına doğru destekliyor.
― Bu, genelde ve özellikle annenin büyük memeleri varsa bebeğin etkili emmesine yardımcı olur.
Madde 7: Bebek memeye iyi yerleşmiş görünüyor mu?
ÊÊ Bunun 3. oturumda anlatıldığını hatırlatın. Gerekli slaytı tekrar gösterin.
Sor: İyi yerleştirmenin hangi belirtilerini görebilirsiniz?
― Bebeğin çenesi memeye değiyor.
― Ağzı geniş açık (Büyük memelerde bu, küçüklere göre daha önemli)
― Alt dudağı ters dönmüş.
― Yanakları yuvarlak ya da annesinin memesine doğru düzleşmiş.
― Ağzının üzerinde altındakinden daha fazla areola gözüküyor.
― Emzirme sırasında meme yuvarlaklaşmış görünüyor.
Sor: Yanlış yerleştirmenin hangi belirtilerini görebilirsiniz?
― Bebeğin çenesi memeye dokunmuyor.
― Ağzı geniş açık değil (özellikle büyük memelerde).
― Dudakları öne doğru uzanmış ya da alt dudak içe dönmüş. Emerken yanaklar gergin ya da içe çekiliyor.
― Areola bebeğin ağzının altında daha fazla ya da üzeriyle eşit.
― Emzirme sırasında meme gergin ya da çekilmiş gözüküyor.
Madde 8: Bebek etkili emiyor mu?
ÊÊ Açıklarken şu demonstrasyonları yapın:
İyi yerleşmeyi göstermek için:
Ağzınız iyice açık, diliniz önde ve alt dudağınız geriye kıvrılmış olarak yumruğunuzu emin.
Yavaş ve kuvvetli bir şekilde saniyede bir emme hareketi yapın.
Yanlış yerleşmeyi göstermek için:
43
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Ağzınız neredeyse kapalı, dudaklarınız öne uzanmış ve yanaklarınızı içeri çekerek başparmağınızı emin. Hızlı ve
küçük emme hareketleri yapınız.
* Şu işaretlere bakınız:
― Bebek yavaş ve derin emme hareketleri yapıyor.
― Bu, bebeğin sütü aldığının önemli bir işaretidir. Memeye iyi yerleşmiş ve etkili emiyor.
― Bir bebek genellikle oksitosin refleksini başlatmak için başlangıçta birkaç hızlı emme hareketi yapar. Sonra
süt akmaya başlayıp ağzı doldukça emmeler derinleşir ve tempo yavaşlar, sonra duraklar ve birkaç küçük
emme ile yeniden başlar.
― Bebek sürekli hızlı hızlı ve yüzeysel emiyor.
― Bu, süt alamadığının bir belirtisidir. Bebek iyi yerleşmemiştir ve etkili ememiyordur.
― Görebileceğiniz ya da duyabileceğiniz şekilde yutuyor.
― Bebek yutuyorsa bu sütü aldığı anlamına gelir. Bazen yuttuğunu duyarsınız, bazen de yutma hareketini görmek daha kolaydır.
― Bebek emerken şapırdama sesi çıkarıyor.
― Bu iyi yerleşmediğinin bir işaretidir.
― Bebek yutkunurken çok ses (lak-lok) çıkarıyor.
― Bu ses, çok miktarda sıvının birden yutulduğunu gösterir. Bu bebeğin çok süt aldığının bir işaretidir. Bazen
annenin aşırı sütü olduğunu ve bebeğin çok hızlı olarak çok süt aldığını gösterir. Fazla süt oluşturmak da
bazen emzirme sorunlarına yol açabilir.
Madde 9: Emzirme nasıl bitiyor?
Madde 10: Bebek tatmin olmuş gözüküyor mu?
* Şu belirtilere bakınız:
― Bebek memeyi kendiliğinden bırakıyor, doymuş ve uykulu gözüküyor. Bu, memeden bütün istediğini aldığını
gösterir. Diğer memeyi isteyebilir ya da istemeyebilir.
― Anne, bebek daha bitirmeden bebeği memesinden uzaklaştırıyor. Bazen anne, bebeği memesinden erkenden ayırabilir. Bunu bebeğin emmesi durduğu için bitirdiğini düşünerek ya da diğer taraftan da emeceğinden
emin olmak için yapar.
― Memeden erken alınan bir bebek yeterince son süt alamayabilir. Kısa süre sonra tekrar beslenmek isteyebilir.
* Bir öğünde emzirmenin ne kadar devam ettiğine dikkat edin.
Kesin süre önemli değildir. Beslenme süreleri normalde çok değişken olabilir. Ancak çok uzunsa (yarım saatten
fazla) ya da çok kısaysa (4 dakikadan kısa) bu bir sorunu gösterebilir. Ancak ilk birkaç günde ya da düşük doğum
ağırlıklı bir bebekte emzirmeler çok uzun olabilir ve bu normaldir.
Madde 11: Annenin memelerinin durumu ne?
Madde 12: Annenin emzirme konusunda duyguları nelerdir?
* Annenin meme ve meme başlarının boyut ve görüntülerine dikkat edin.
Tüm memeler emzirmek için uygundur, ancak anne memelerinin en iyi boyutta olmadığını düşünerek kaygılanabilir. Sonuçta emzirme konusunda güvenini kaybedebilir. Bazen de memenin şekli memeye yerleşmeyi zorlaştırabilir (Bkz. oturum 14 “Meme durumları”).
* Aktif oksitosin refleksinin belirtilerine bakın ve sorun:
44
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
― Annenin memelerinden süt damlıyor ya da akıyor:
― Bu aktif bir oksitosin refleksinin olduğunu gösterir. Ama sütün akmaması refleksin aktif olmadığını göstermez.
― İlk günlerde emzirirken uterus ağrıları.
Bunlara son ağrılar denir. Aktif oksitosin refleksinin diğer bir işaretidir.
* Şu belirtilere de bakın:
― Memelerin emzirmeden önce dolu sonra yumuşak olmaları, bebeğin memeyi boşalttığını ve sütü aldığını
gösterir.
― Sürekli dolu ve şiş olan memeler, bebeğin olasılıkla memeyi etkili bir şekilde boşaltmadığını gösterir.
― Meme ve meme başı derisinin sağlıklı görünümde olması,
― Bir sorun olduğunu gösteren çatlak ve kırmızı deri,
― Bebek memeyi bıraktığında ezilmiş görünen, ucunda ya da yanında bir çizgi olan meme ucu. Bu yanlış yerleştirmenin bir işaretidir.
* Anneye emzirirken neler hissettiğini sorun:
Rahat ve zevkli ise bebek olasılıkla iyi yerleşmiştir. Rahatsız ve ağrılıysa bebek olasılıkla yanlış yerleştirilmiştir.
III. Katılanların sorularının cevaplandırılması
(10 dakika)
ÊÊ Bir emzirmenin değerlendirilmesi konusunda sorularının olup olmadığını sorun ve cevaplandırmaya çalışın.
IV. E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formu’nu açıklayın
(10 dakika)
Katılımcılara el kitaplarının 19. sayfasını açmalarını söyleyin. Orada E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formunu
bulacaklar.
ÊÊ Formu takdim edin:
* Bu E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formudur. Bir emzirmeyi değerlendirmenin temel noktalarını özetliyor.
Bu formu emzirme sırasında anneleri ve bebekleri gözlemlerken kullanacaksınız.
ÊÊ Formu incelemelerini ve anlaşılmayan yerleri sormalarını söyleyin (5 dakika süre verin).
ÊÊ Formu açıklayın:
Siz aşağıdaki noktaları açıklarken formu incelemelerini söyleyin:
* Belirtiler 6 gruba ayrılmıştır: Bunlar emme işlevi, memeye bebeğin yanıtı, zaman (emzirme süresi), iletişim
(bağlanma), rahat emzirme pozisyonu, meme anatomisi, emziren annenin duyguları. Bu gruplamada kelimelerin ilk harflerinin birleştirilmesi ile bu noktaları hatırlamanıza yardım edecek E – M – Z – İ – R – M – E
kelimesi oluşmaktadır. İlerde, bu konuda daha deneyimli olduğunuzda, neye bakacağınızı iyi bileceksiniz ve
bu formu her zaman kullanmanıza gerek kalmayacak.
* Soldaki belirtilerin tümü emzirmenin iyi gittiğini gösteren işaretlerdir, sağdakilerse olası sorunlara işaret
eder.
* Her belirtinin yanında bir daire  var ve gözlemlediğiniz annede bu belirtiyi görürseniz x işaretiyle belirtin.
ÊÊ Formu nasıl kullanacaklarını katılımcılara açıklayın.
* Bir emzirmeyi gözlemlerken gördüğünüz her belirti için kutuya bir x işareti koyun, görmediyseniz koymayın.
ÊÊ Formu nasıl yorumlayacaklarını açıklayın:
* Bütün işaretler soldaysa emzirme olasılıkla başarılıdır.
45
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Sağda da bazı işaretler varsa emzirme pek de iyi gitmiyor olabilir. Annenin bir sorunu ve sizin yardımınıza
ihtiyacı olabilir.
Ek bilgi
Bu bilgiler sizin E – M – Z – İ – R – M – E gözlem formu ile ilgili gelebilecek soruları cevaplandırmanıza yardımcı
olacaktır.
* “Süt salgılanması belirtileri yok” ya da “dili göremiyorum” gibi olumsuz işaretler mutlak bir sorun olduğunu
göstermez. Olumlu işaretler ise her zaman yararlıdır.
* Anne emzirme iyi gidiyor dediği halde bir soruna işaret eden belirtiler gördüğünüzde ne yapacağınıza karar
vermelisiniz.
― Doğumdan hemen sonra, anne hala öğrenirken yardım teklif edebilirsiniz. Anne sorunun henüz farkında
olmasa da, henüz oluşmadan önleyebilirsiniz.
― Daha sonraları, emzirme iyi gidiyor gibi görünüyorsa, hemen girişim yapmayı istemezsiniz. Ancak, anneyi
yakın zamanda tekrar görmek ve bebeğin gelişmesini izlemek isteyebilirsiniz. Bir sorun ortaya çıkmadan işe
karışmanız doğru olmaz.
46
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
E – M – Z – İ – R – M – E GÖZLEM FORMU
Annenin adı: . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tarih: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bebeğin adı: . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bebeğin yaşı:. . . . . . . . . . . . . . . . .
(Parantez içindeki belirtiler sadece yeni doğana aittir)
Emzirmenin iyi gittiğinin belirtileri
Olası sorun belirtileri
VÜCUT POZİSYONU
ÊÊ Anne gevşek ve rahat
ÊÊ Omuzlar gergin, bebeğin üstüne eğiliyor
ÊÊ Bebeğin vücudu yakın, memeye dönük
ÊÊ Bebeğin vücudu anneninkinden uzak
ÊÊ Bebeğin başı ve vücudu düz
ÊÊ Bebeğin boynu eğri duruyor
ÊÊ Çene memeye değiyor
(Bebek alttan destekli)
ÊÊ Çene memeye değmiyor
(Sırf omuzlar ya da baş destekleniyor)
BEBEĞİN DAVRANIŞI
ÊÊ Bebek acıkınca memeye uzanıyor
(Bebek memeyi arıyor)
ÊÊ Memeye uzanma yok
ÊÊ Bebek diliyle memeyi keşfediyor
ÊÊ Bebek memeyle ilgilenmiyor
ÊÊ Bebek memede sakin ve uyanık
ÊÊ Bebek huzursuz ya da ağlıyor
ÊÊ Bebek memeye yerleştirilmiş duruyor
ÊÊ Bebek memeden kayıyor
ÊÊ Süt salgılanması bulguları var (süt akması, son ağrıları)
ÊÊ Süt salgılanması bulgular yok
DUYGUSAL BAĞLANMA
ÊÊ Emin ve güvenli tutuş
ÊÊ Annenin yüz yüze dikkati
ÊÊ Annenin çok dokunması
ÊÊ (Arama gözlemlenmedi)
ÊÊ Sinirli ya da gevşek tutuş
ÊÊ Anne / bebek göz teması yok
ÊÊ Az dokunmak ya da
ÊÊ Sallamak ya da dürtmek
ANATOMİ
ÊÊ Emzirmeden sonra yumuşak memeler
ÊÊ Şiş memeler
ÊÊ İleri uzanmış, dik meme uçları
ÊÊ Meme uçları düz ya da içe çökük
ÊÊ Sağlıklı görünen deri
ÊÊ Deride kırmızılık ya da çatlaklar
ÊÊ Emzirme esnasında yuvarlak memeler
ÊÊ Gergin ya da çekilmiş memeler
EMME
ÊÊ Geniş açıkağız
ÊÊ Ağız aç açık, öne doğru uzanmış
ÊÊ Alt dudak dışa dönmüş
ÊÊ Alt dudak içe dönmüş
ÊÊ Dil memenin etrafında kıvrılmış
ÊÊ Dil gözükmüyor
ÊÊ Yanaklar yuvarlak
ÊÊ Yanaklar gergin ya da içine göçmüş
ÊÊ Ağzın üzerinde daha fazla areola
ÊÊ Ağzın altında daha fazla areola
ÊÊ Yavaş, derin emmeler ve arada dinlenme
ÊÊ Sadece hızlı emme
ÊÊ Yutkunma duyulabiliyor ya da görülebiliyor
ÊÊ Sadece şapırdatma sesi duyuluyor
EMME İÇİN HARCANAN ZAMAN
ÊÊ Bebek memeyi bırakıyor
Bebek .................... dakika emdi.
ÊÊ Anne bebeği memeden ayırıyor
Notlar:H C Armstrong, Training Guide to Lactation Management, New York, IBFAN ve UNICEF I992’den değiştirilerek alınmıştır.
47
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 5
BİR EMZİRMEYİ GÖZLEMLEMEK
Amaçlar
Katılımcıların yapacakları uygulamalar:
―― İyi ve yanlış yerleştirmenin belirtilerini tanımak
―― E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formunu kullanmak
Oturum taslağı
(60 dakika)
Slayt gösterimi ve alıştırma için tüm katılımcılar bir eğitici ile birlikte olacaklardır.
Bütün eğiticiler bir arada katılımcılarla tek tek ilgilenerek alıştırmalarda yardımcı olacaklardır.
I.
Konu başlığının takdimi
II.
Slaytların gösterilmesi ve tartışılması
(5 dakika)
(25 dakika)
III. E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formunu kullanarak pratik
yapma (Alıştırma 5/12-15 slaytları)
IV. “Bir emzirmeyi gözlemek” oturumunun tamamlanması
(25 dakika)
(5 dakika)
Hazırlık
Slaytları gösterirken yol gösterici olarak Girişteki sayfalara bakın.
Oturumdan önce:
Slaytlarınızın hazır olup olmadığını kontrol edin.
Sunumunuz için slaytları ve eşlik eden konuyu birlikte çalışın.
Oturumun başında:
Dinleyicilerin perdenin önünde yarım daire oluşturarak oturmalarını sağlayan ki iyice görebilsinler. Perdede görülenleri göstermeleri istendiğinde, oraya rahatça gidebilmeleri gereklidir.
Katılımcıların yanına oturun, böylece ders verir gibi önlerinde durmazsınız.
Dinleyicilerin formlara işaretlemek üzere birer kurşun kalem ve silgileri olduğundan emin olun.
Metni izlerken şunları hatırlayın:
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir
48
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
I. Konu başlığının takdimi (5 dakika)
ÊÊ Olacakları açıklayın:
* Şimdi emen bebeklere ait bir dizi slayt göreceksiniz.
* Slaytların gösterdiği uygun ve uygun olmayan yerleştirme belirtilerini fark ederek ve E – M – Z – İ – R – M – E
Gözlem Formu’nu kullanarak pratik yapacaksınız.
* Slaytlarda belirtilerin tümünü göremeyeceksiniz.
* Örneğin, hareketlerle ilgili belirtileri göremeyeceksiniz. Bazı slaytlarda bir belirti belirgin olmayabilir. Bazılarında ise bebeğin vücut pozisyonunu göremezken nasıl yerleştirildiğini göreceksiniz.
* Açıkça görülen belirtileri inceleyin ve göremediğiniz belirtiler için endişelenmeyin.
(Ancak, gerçekten anne ve bebekle karşılaştığınızda bütün belirtilere bakmanız gerekir).
II. 5 / 1 – 5 / 11 slaytlarının gösterilmesi ve tartışılması (25 dakika)
ÊÊ Yapılacakları açıklayın:
* Her slayta baktığınızda:
―― Hangi uygun ya da uygunsuz yerleştirme belirtileri gördüğünüze karar verin.
―― Bebeğin pozisyon ve yerleşmesinin uygun olup olmadığına karar verin.
 5 / 1 – 5 / 11 arası slaytlardan her biri için bir katılımcıyı ekrana çağırın.
ÊÊ Her slayt gösterişinizde:
Sor: Bebeğin pozisyonu ve yerleşmesi hakkında ne düşünüyorsunuz?
Ekrana gelmiş kişiye düşünmesi ve gördüklerini anlatması için birkaç dakika tanıyın.
Sonra diğer katılımcılara gördükleri belirtileri değerlendirmelerini söyleyin.
Kaçırdıkları belirtileri siz ekleyin.
Söylemiş oldukları belirtileri tekrarlamamaya özen gösterin.
Aşağıdaki liste her slaytın özellikle iyi görülen ve karar vermede yardımcı olabilecek belirtilerini sıralıyor.
Katılımcılar metinde verilenden fazla belirti sayabilirler. slaytlarda başka belirtiler de var, ancak bunların çoğu
fazla yararlı değil. Katılımcıların gözlemlerini kabul edin ya da onları kırmadan yanlışlarını düzeltin.
5 / 1 – 5 / 11 arası slaytlar. Uygun pozisyon ve yerleştirmenin belirtilerini fark etmek.
Slayt 5 / 1
* Açıkça görülebilen belirtiler şunlardır.
―― bebek memeye yakın ve memeye dönük
―― ağzı oldukça geniş açık
―― alt dudağı dışa dönmüş
―― dilinin ucu görülebiliyor, memenin etrafında kıvrılmış
49
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― yanakları yuvarlak
―― ağzının üst tarafında alttakinden daha fazla areola var
* Bu belirtiler bebeğin memeye iyi yerleştirildiğini gösteriyor.
Ek noktalar
Annesi memesini parmağıyla geriye doğru çekmeden bebek rahat nefes alıyor.
Slayt 5 / 2
* Açıkça görebileceğiniz belirtiler
― bebeğin çenesi memeye dokunmuyor
― ağzı ileri doğru uzanmış
― yanakları içeri çekilmiş
* Bu bebek uygun yerleşmemiş.
Ek noktalar
Anne memesini makas tutuşuyla tutuyor.
Slayt 5 / 3
* Görebileceğiniz belirtiler:
― bebek memeye yakın değil
― çenesi memeye dokunmuyor (çene elin ardında saklı olduğu halde bunu görebiliyorsunuz)
― ağzı çok açık değil ve dudakları öne doğru uzanmış
― ağzının altında ve üzerinde aynı miktarda areola var
* Bu bebek uygun yerleştirilmemiş
Bir biberonla besleniyormuş gibi gözüküyor
Slayt 5 / 4
* Görebileceğiniz belirtiler
― bebek memeye çok yakın (bu diğer belirtileri görmeyi zorlaştırıyor)
― çenesi memeye dokunuyor
― yanaklar yuvarlak ve içeri çekilmiş değil (memeye doğru birazcık düzleşmiş olmalarına rağmen)
― ağzının üzerinde çok az miktarda areola var
* Bebek iyi yerleştirilmiş
Ek noktalar
Bu Slaytdaki bebek 5 / 3 deki bebektir. Resim, sağlık görevlisi anneye bebeğin pozisyonunu düzeltmesine yardım ettikten sonraki durumu gösteriyor.
50
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Slayt 5 / 5
* Görebileceğiniz belirtiler:
― bebeğin vücudu anneninkine yakın değil
― çenesi memeye değmiyor
― ağzı çok açık değil ve dudakları öne doğru uzanmış
― bebeğin ağzının altı ve üstünde eş miktarda areola var
* Bu bebek memeye uygun yerleşmemiş.
Ek noktalar
Bebek uygun yerleşmiş olsaydı bile büyükçe bir miktar areola görürdünüz, çünkü bu annenin areolası çok büyük, ancak yine de bebeğin ağzının altında yukarıdakinden az areola görmeliydik.
Slayt 5 / 6
* Açıkça görebileceğiniz belirtiler
― bebeğin çenesi memeye yakın
― ağzı iyice açık
― alt dudağı dışarı doğru kıvrılmış
― yanakları yuvarlak
― ağzının üzerinde alttakinden fazla areola var
* Bu bebek uygun yerleştirilmiş.
Ek noktalar
Bu annenin areolası 5 / 5 slaytındaki anneden daha küçük, o yüzden ne altta ne de üstte fazla areola göremiyorsunuz.
Bebeğin vücudu anneden hafifçe diğer tarafa dönmüş ve boynu hafifçe kıvrılmış. Yani uygun yerleşmiş gözükmesine rağmen vücudunun durumu pek iyi değil.
Slayt 5 / 7
* Görebileceğiniz belirtiler:
―― bebek memeye dönük
―― başı ve vücudu düz
―― çenesi memeye dokunuyor
―― ağzı yeterince geniş açık
―― alt dudağı dışarı değil içeri dönük
―― yanakları yuvarlak
51
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― ağzının üzerinde, altındakinden fazla areola var
* Bu bebek uygun yerleştirilmemiş.
Diğer belirtiler kötü olmadığı halde alt dudağı içeri dönük, yani yanlış yerleştirilmiş.
Slayt 5 / 8
* A resminde emen bir bebek, B resminde ise aynı bebeğin birkaç saniye sonraki hali görülüyor
* A resminde görebileceğiniz belirtiler
―― bebeğin vücudu annesinden uzak tarafa kıvrılmış
―― çenesi memeye dokunuyor
―― ağzı fazla açık değil ve dudakları öne doğru yönelmiş
―― yanakları içeri çekilmiş
* B resminde görebileceğiniz belirtiler
― bebek annesinin memesinden geri çekilmiş
― hayal kırıklığına uğramış gibi ağlıyor
― annenin meme başı oldukça büyük ve uzun
* Bu bebek memeye uygun yerleştirilmemişti ve süt alamıyordu bu nedenle sinirli bir şekilde memeyi çekiştiriyordu.
Ek noktalar
Bazen annenin uzun ve büyük bir meme ucu vardır ve bebek meme ucu dışında memeyi ağzına alamaz. Bu
sorunu çözmek için yardıma gerek vardır (bkz 14. oturum meme ile ilgili durumlar)
Slayt 5 / 9
* Görebileceğiniz belirtiler:
― bebek memeye yakın ve memeye dönük
― çenesi memeye dokunuyor
― ağzı çok açık değil
― alt dudağı dışarı doğru dönmemiş
― yanakları yuvarlak görünüyor
― ağzının altında üzerindekinden fazla areola var
* Bu bebek uygun yerleştirilmemiş.
Ek noktalar
Bu bebek doymuyordu ve çok sık beslenmek istiyordu, çünkü etkili bir şekilde süt alamıyordu. Annenin oldukça
büyük memeleri var ve olasılıkla bebeği memeye alttan yerine yukarıdan yaklaştırmıştı. Bu da bebeğin ağzına meme
ucu dışındaki meme dokusunu almasını daha da zorlaştırabilir. (bkz. 10. oturum, “Bebeği memeye yerleştirme”).
52
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Slayt 5 / 10
* Görebileceğiniz belirtiler:
― bebek memeye yakın ve memeye dönük
― çenesi memeye yakın ve memeye dönük
― ağzı geniş açık
― alt dudağı dışa doğru dönmüş
― meme etrafında kıvrılmış olan dilini görebiliyorsunuz
― yanakları yuvarlak (gamzesi var fakat yanağı içe doğru dönmemiş)
― ağzının altında üst tarafından fazla areola var
* Belirtiler mükemmel olmamasına rağmen bu bebek iyi yerleştirilmiş.
Ek noktalar
Bebeğin burnunun memeden oldukça uzak olduğuna dikkat edin. Bebek iyi bir pozisyonda yerleşmişse genelde
nefes almak için yeterince yer var.
Slayt 5 / 11
* Görebileceğiniz belirtiler:
― annenin arkasında destek yok, bebeğin üzerine eğiliyor, gergin ve rahatsız olabilir;
― bebeğin vücudu anneninkinin tersi yönüne dönük;
― boynu kıvrılmış;
― annesi alttan desteklemeyip yalnızca başını destekliyor.
* Bu bebek uygun yerleştirilmemiş.
Uygun ya da uygun olmayan yerleştirmeye ait herhangi bir işaret görülmüyor. Ancak anne, memesini memenin
ucuna çok yakından tuttuğu için bebeğin uygun yerleştirilmemiş olma olasılığı yüksek.
III. E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formu’nu kullanarak pratik yapma (25 dakika)
ALIŞTIRMA I. E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formu’nun kullanılması
ÊÊ Ne yapılacağını açıklayın:
* Slayt 5 / 12 – 5 / 15 ‘i gözlemleyip alıştırma yapmak için gözlemlerinizi E – M – Z – İ – R – M – E Gözlem Formu’na dolduracaksınız.
El kitaplarınızda bu formlardan var. Her slayt için bir form doldurun.
ÊÊ Katılımcılara şunları hatırlatın:
* Bir belirti görünce belirtinin yanındaki kutuya x işaretini koyun.
* Bir belirti göremezseniz o kutuyu boş bırakınız.
53
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Önemli olduğunu düşündüğünüz, ancak kutusu olmayan birey görürseniz, formun altındaki “Notlar” bölümüne yazabilirsiniz.
ÊÊ VÜCUT POZİSYONU ve EMME bölümlerini gösterip şunları açıklayın:
* Slaytlarda göreceğiniz belirtilerin çoğu bu iki bölümden olacak. Bu alıştırmada yalnızca onları işaretlemeniz
yeterli olacaktır.
* Klinik uygulama oturumlarında anne ve bebekleri gördüğünüzde formun bütün bölümlerini doldurmanız
gerekecektir.
ÊÊ Şu örneklerle açıklayın:
― bebeğin çenesi memeye dokunuyorsa nereye x ve dokunmuyorsa nereye x konulması gerektiğini gösterin.
― bebeğin ağzı geniş açık görünüyorsa nereye x konulması gerektiğini, değilse nereye x konulması gerektiğini
gösterin.
 Tüm eğiticilerden yardım isteyin:
― Dolaşıp katılımcıların anlayıp anlamadıklarından emin olmalılar. Katılımcılarla tek tek ilgilenerek gözlemlerini kontrol etsinler.
 5 / 12 – 5 / 15. diapozitifleri gösterin.
― Her birini yaklaşık 4 dakika gösterin.
Slayt 5 / 12
Emzirmenin iyi gittiğinin belirtileri
Olası sorun belirtileri
VÜCUT POZİSYONU
ÊÊ Anne gevşek ve rahat
ÊÊ Omuzlar gergin, bebeğin üstüne eğiliyor
ÊÊ Bebeğin vücudu yakın, memeye dönük
××
Bebeğin vücudu anneninkinden uzak
ÊÊ Bebeğin başı ve vücudu düz
××
Bebeğin boynu eğri duruyor
ÊÊ Çene memeye değiyor
××
Çene memeye değmiyor
(Bebek alttan destekli)
(Sırf omuzlar ya da baş destekleniyor)
EMME
ÊÊ Geniş açıkağız
××
ÊÊ Alt dudak dışa dönmüş
ÊÊ Dil memenin etrafında kıvrılmış
ÊÊ Alt dudak içe dönmüş
××
ÊÊ Yanaklar yuvarlak
ÊÊ Ağzın üzerinde daha fazla areola
Ağız aç açık, öne doğru uzanmış
Dil gözükmüyor
ÊÊ Yanaklar gergin ya da içine göçmüş
××
Ağzın altında daha fazla areola
Sonuç: x işaretlerinin çoğu sağda, “olası sorun belirtileri’nin altında, yani 5 / 12. slaytındaki bebek yanlış pozisyonda ve kötü yerleştirilmiş.
54
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Slayt 5 / 13
Emzirmenin iyi gittiğinin belirtileri
Olası sorun belirtileri
VÜCUT POZİSYONU
ÊÊ Anne gevşek ve rahat
ÊÊ Omuzlar gergin, bebeğin üstüne eğiliyor
ÊÊ Bebeğin vücudu yakın, memeye dönük
××
Bebeğin vücudu anneninkinden uzak
ÊÊ Bebeğin başı ve vücudu düz
××
Bebeğin boynu eğri duruyor
ÊÊ Çene memeye değiyor
××
Çene memeye değmiyor
(Bebek alttan destekli)
(Sırf omuzlar ya da baş destekleniyor)
EMME
ÊÊ Geniş açıkağız
××
ÊÊ Alt dudak dışa dönmüş
ÊÊ Dil memenin etrafında kıvrılmış
ÊÊ Alt dudak içe dönmüş
××
ÊÊ Yanaklar yuvarlak
ÊÊ Ağzın üzerinde daha fazla areola
Ağız aç açık, öne doğru uzanmış
Dil gözükmüyor
ÊÊ Yanaklar gergin ya da içine göçmüş
××
Ağzın altında daha fazla areola
Sonuçlar: x işaretlerinin çoğu sağda, olası sorun belirtilerinin altında, yani 5 / 13 slaytındaki bebek kötü pozisyonda ve kötü yerleştirilmiş.
Slayt 5 / 14
Emzirmenin iyi gittiğinin belirtileri
Olası sorun belirtileri
VÜCUT POZİSYONU
××
Anne gevşek ve rahat
ÊÊ Omuzlar gergin, bebeğin üstüne eğiliyor
××
Bebeğin vücudu yakın, memeye dönük
ÊÊ Bebeğin vücudu anneninkinden uzak
××
Bebeğin başı ve vücudu düz
ÊÊ Bebeğin boynu eğri duruyor
××
Çene memeye değiyor
ÊÊ Çene memeye değmiyor
(Bebek alttan destekli)
(Sırf omuzlar ya da baş destekleniyor)
EMME
××
ÊÊ Geniş açıkağız
ÊÊ Ağız aç açık, öne doğru uzanmış
ÊÊ Alt dudak dışa dönmüş
ÊÊ Alt dudak içe dönmüş
ÊÊ Dil memenin etrafında kıvrılmış
ÊÊ Dil gözükmüyor
Yanaklar yuvarlak
ÊÊ Ağzın üzerinde daha fazla areola
ÊÊ Yanaklar gergin ya da içine göçmüş
ÊÊ Ağzın altında daha fazla areola
55
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Sonuçlar: 5 / 14. slaytındaki bebek 13. slayttaki ile aynı, ancak anneye bir sağlık görevlisi yardım ettikten sonra
doğru işaretlerinin çoğu solda ve emzirmenin iyi gittiğini gösteriyor. Bebek memeye çok yakın olduğundan ağız
görünmüyor, ancak herhalde şimdiki pozisyonu daha iyi ve uygun yerleştirilmiş.
Slayt 5 / 15
Emzirmenin iyi gittiğinin belirtileri
Olası sorun belirtileri
VÜCUT POZİSYONU
××
Anne gevşek ve rahat
ÊÊ Omuzlar gergin, bebeğin üstüne eğiliyor
××
Bebeğin vücudu yakın, memeye dönük
ÊÊ Bebeğin vücudu anneninkinden uzak
××
Bebeğin başı ve vücudu düz
ÊÊ Bebeğin boynu eğri duruyor
××
Çene memeye değiyor
ÊÊ Çene memeye değmiyor
(Bebek alttan destekli)
(Sırf omuzlar ya da baş destekleniyor)
EMME
××
ÊÊ Geniş açıkağız
ÊÊ Ağız aç açık, öne doğru uzanmış
ÊÊ Alt dudak dışa dönmüş
ÊÊ Alt dudak içe dönmüş
ÊÊ Dil memenin etrafında kıvrılmış
ÊÊ Dil gözükmüyor
Yanaklar yuvarlak
ÊÊ Ağzın üzerinde daha fazla areola
ÊÊ Yanaklar gergin ya da içine göçmüş
ÊÊ Ağzın altında daha fazla areola
Sonuçlar: Doğru (x) işaretlerinin çoğu solda, “Emzirmenin iyi gittiğinin belirtileri”nin altında. Slayt 5 / 15’deki
bebek iyi pozisyonda ve neredeyse kesinlikle uygun yerleştirilmiş. Annesinin memesine çok yakın olduğu için bebeğin ağzını görmek zor. Annenin oldukça küçük memeleri var, o yüzden memesini desteklemesi gerekmiyor.
IV. “Bir emzirmeyi gözlemek” oturumunun tamamlanması (5 dakika)
ÊÊ Şu maddelerle oturumu sonuçlandırın:
* Her bebekte bütün belirtileri göremezsiniz.
Bazen kötü pozisyona ilişkin bir ya da iki birkaç belirti görürsünüz, ancak diğer belirtiler iyidir. Bu durumda bebeğin
uygun yerleştirilip yerleştirilmediğinden emin olamayabilirsiniz. Annenin yardıma ihtiyacı olup olmadığından da emin
olamayabilirsiniz.
* Canlı bir bebekte bebeğin emmesine de bakacağınızı hatırlayın. Yavaş ve kuvvetli bir şekilde emen bir bebek
olasılıkla uygun yerleştirilmiştir.
* Her zaman bebeğin genel sağlık durumunu, büyümesini ve davranışlarını sorun. Bebek halinden hoşnutsa
ve iyi büyüyorsa olasılıkla etkili emiyordur.
56
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 6
DİNLEME ve ÖĞRENME
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidir:
―― Anneyi fazla soru sormadan konuşmaya cesaretlendirmek için sözlü ve sözsüz yöntemler kullanılmalı;
―― Annenin duygularına anlayışla cevap vermeli;
―― Anne ve bebeği yargılayıcı sözler kullanmaktan kaçınmalı.
Oturum taslağı
(60 dakika)
Katılımcılardan 8 - 10 kişi 2 eğitici ile çalışırlar.
I.
Konu başlığının takdimi
(3 dakika)
II.
Dinleme ve öğrenme becerilerinin demonstrasyonu
(45 dakika)
III. Katılımcıların sorularının cevaplandırılması
(7 dakika)
IV. “Dinleme ve öğrenme”nin özetlenmesi
(5 dakika)
Hazırlık
Gruplar halinde nasıl çalışılacağı konusunda yol gösterici bilgiler için 4-13. sayfalara bakın. Ne yapacağınızı
açıkça bilmeniz için oturum notlarını çalışın.
Özet listeleri yapmak için iki yazıtahtasına veya iki levhaya ihtiyacınız var. Bunları bulamazsanız kağıtları
duvara asın. Katılımcıların bunları görebileceklerinden emin olun.
Bütün demonstrasyonların (B’den P’ve) kopyalarını çıkartın (ya da bu rehberden bir tane daha edinin).
Demonstrasyonları yapmak için üç kişiden yardım isteyin. Ne yapmalarını istediğinizi onlara açıklayın.
1. Katılımcılardan bir kişiye A, B, C ve D demonstrasyonlarında size yardım etmesini söyleyin (Beceri 1 ve 2).
A demonstrasyonu için tüm yapması gereken oturup bir oyuncak bebeği emzirmesidir, siz o sırada değişik
konuşma yollarını göstereceksiniz. Selamınıza karşılık verebilir, ancak başka bir şey söylemek zorunda değildir.
“Uygun dokunuş” ve “uygun olmayan dokunuş’’u göstermek için önceden anlaşın.
B – C ve D demonstrasyonları için annelerin sözlerini okuyacak.
2. Katılımcıdan E, F, G ve H demonstrasyonlarındaki anne sözlerini (beceri 3 ve 4)
okumasını isteyin.
3. Katılımcıdan ise J, K, L, M, N, O ve P demonstrasyonlarındaki (beceri 5 ve 6) anne sözlerini okumasını
rica edin.
Katılımcılara zor gelecek gibiyse bu işi başka bir eğitici yapmalıdır. Ancak katılımcıları bu oturuma mümkün
olduğunca aktif olarak katmak gerekir, zira bu onların öğrenmesine yardımcı olur.
57
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Metni takip ederken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Başlığın takdimi
(3 dakika)
Katılanlara el kitaplarını kapatmalarını söyleyin.
ÊÊ Danışmanlık fikrini şu noktalarla tanıtın.
* Danışmanlık, insanların ne hissettiklerini anlamaya çalıştığınız ve karar vermelerini sağlamakta yardımcı olduğunuz bir çalışma şeklidir. Bu oturumlarda emziren anneleri ve neler hissettiklerini tartışacağız.
* Emzirme, danışmanlığın gerekli olduğu tek durum değildir. Başka pozisyonlardaki hastalar ya da kişilerle
de konuşurken, danışmanlık becerileri gereklidir. Ailenizle, arkadaşlarınızla ya da çalışma arkadaşlarınızla
temaslarınızda da bu beceriler işe yarar. Yöntemlerden bazılarını onlarla da deneyin, sonuçları şaşırtıcı ve
yararlı bulacaksınız.
* İlk iki danışmanlık becerileri oturumları “dinleme ve öğrenme” konusundadır. Emziren bir anne, özellikle de
utangaç ise ve tanımadığı biriyle konuşuyorsa, duygularından kolayca bahsedemeyebilir.
Dinleme becerilerine ihtiyacınız vardır ve ilgili olduğunuzu hissettirmelisiniz. Bu daha fazlasını anlatmak üzere
onu cesaretlendirecektir. “Suspus” olup konuşmama olasılığı azalacaktır.
II. Dinleme ve öğrenme becerilerinin demonstrasyonu
(45 dakika)
 Katılanlara, bu oturumda dinleme ve öğrenme için altı beceri açıklayacağınızı söyleyin.
Tahtaya “DİNLEME VE ÖĞRENME BECERİLERİ” başlığını yazıp altında 6 maddelik bir boşluk bırakın. Tanıttıkça
altı beceriyi alt alta yazın.
Beceri 1. Yararlı sözsüz iletişimin kurulması
Dinleme ve öğrenme becerileri listesinin altına (Yararlı sözsüz iletişimin kurulması) yazın.
Altında 5 maddelik bir liste için yer içeren başka bir levhaya “YARARLI SÖZSÜZ İLETİŞİM” yazın.
 Beceriyi açıklayın:
Sor: “Sözsüz iletişim” dediğinizde ne anlıyorsunuz?
(Birkaç tahmin yapmalarına izin verdikten ve sonra aşağıdaki cevabı verin)
Sözsüz iletişim; tavrınızı konuşma dışında her şekilde, örneğin duruşunuzla, yüz ifadenizle göstermenizdir.
 Beceriyi demonstrasyonla gösterin:
Katılımcılara 5 değişik tür sözsüz iletişim göstereceğinizi söyleyin.
 Bir katılımcıdan yardım isteyin. Emziren anne rolünde oyuncak bir bebekle otursun. Selamınıza karşılık verebilir, ama başka bir şey söylemesi gerekmez.
A demonstrasyonunda bu 5 demonstrasyonu 5 çift olarak yapacaksınız.
Her çiftte anneye iki yol gösteriyorsunuz. Birinci yol iletişime yardımcı olur, ikincisi engeller. Yardım eden yolu
bazen başta, bazen de sonda göster ki izleyenler tahminde bulunamasınlar.
58
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
“Uygun dokunuş” (sosyal yönden kabul edilebilir) ve “uygun olmayan dokunuş”u (sosyal yönden kabul edilemez), yardımcınızla oturumdan önce anlaştığınız şekilde tanıtın.
Diğer katılımcılara şunları sorun:
―― tanıttığınız sözsüz iletişim şeklini tanımalarını;
―― hangisinin iletişime yardımcı olduğunu, hangisinin bunu engellediğini belirlemelerini.
A Demonstrasyonu: Sözsüz iletişim
Her demonstrasyonda hep aynı birkaç kelimeyi söyle ve hep aynı şekilde söylemeye çalışın, örneğin: Günaydın, Ayşe. Emzirmek senin ve bebeğin için nasıl gidiyor?
1. Duruş: Engelleyen: karşınızdaki kişinin önünde, başınız onunkinden yüksekte, ayakta durmak
Yardımcı: başınız karşınızdakinin başı ile aynı düzeyde olacak şekilde oturmak
Levhaya yaz: “BAŞINI UYGUN DÜZEYDE TUT”
2. Göz teması: Yardımcı: ona bakmak ve o konuştuğunda dikkatini ona çevirmek
Engelleyen:
başka yerlere, örneğin notlarına bakmak
Levhaya yaz: “DİKKATİNİ ODAKLA”
(Not: Değişik kültürlerde göz temasının değişik anlamları olabilir. Bazen uzağa bakmak, dinlemeye
hazırlık anlamına gelebilir. Gerekiyorsa, bu yöresel özelliklere uyacak şekilde davranın)
3. Engeller: Engelleyen:
masanın ardında oturmak, konuşurken notlara bakmak.
Yardımcı: masayı ve notları kaldırmak
Levhaya yaz: “ENGELLERİ KALDIR”
4. Zaman harcamak: Yardımcı: zamanın olduğunu karşındakine hissettir. Oturup acele etmeden onu
selamla, gülümseyerek bekle, emzirmesini seyret ve cevabını bekle.
Engelleyen: aceleci olmak, hızla selamlamak, sıkıntı belirtileri göstermek, saatine bakmak.
Levhaya yaz: “ZAMAN HARCA”
5. Dokunma: Yardımcı: anneye uygun şekilde dokunmak.
Engelleyen: uygunsuz şekilde dokunmak.
Levhaya yaz: “UYGUN DOKUNMALI”
(Not: Uygunsuz dokunuşu gösteremezsen, dokunma)
* Bu toplumdaki uygun dokunuşu tartışın.
Sor: Toplumumuzda, bu durumda hangi dokunuş uygun, hangisi uygunsuzdur?
Dokunmak annenin onunla ilgilendiğinizi düşünmesini sağlayacak mı?
Bir erkek için anneye dokunmak uygunsuzsa, bebeğe dokunmak uygun mudur?
(Katılımcılar deneyimlerinden örnekler versinler).
Sor: Annenin, sizin onunla ilgilendiğinizi düşünmesini ve size daha fazla açılmasını sağlayacak başka sözsüz
iletişim yolları biliyor musunuz?
59
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
(Katılımcılardan örnek vermelerini isteyin. Örneğin: Gülümsemek, baş hareketleri)
ÊÊ Şimdi şu listeyi yazıp duvara asın.
YARDIMCI SÖZSÜZ İLETİŞİM
Başını uygun düzeyde tut
Dikkatini odakla
Engelleri kaldır
Zaman harca
Uygun dokun
Beceri 2. Açık uçlu sorunlar sorun
Dinleme ve öğrenme becerileri listesine “Açık uçlu sorular sor” yazın.
ÊÊ Beceriyi açıklayın:
* Anneyle tartışmak, ya da öyküsünü öğrenmek için (oturum 17, “Emzirme öyküsü alma”)
rular sormanız gerekir.
bazı so-
* Anneyi sizle konuşması ve size bilgi vermesi için cesaretlendirecek şekilde soru sormak çok önemlidir. Bu sizi
çok soru sormaktan kurtarır ve az zamanda çok şey öğrenmenizi kolaylaştırır.
* Açık uçlu sorular genelde en yararlı soru şeklidir. Bunları cevaplamak için annenin size bazı bilgiler vermesi
gerekir.
Açık sorular genelde şöyle başlar “Nasıl? Ne? Ne zaman? Nerede? Niçin?” Örneğin, “Bebeğinizi nasıl besliyorsunuz?
* Kapalı uçlu sorular genelde daha az yardımcıdır. Anne beklediğiniz cevabı tahmin edebilir. Bu soruları yalnızca “Evet” ya da “Hayır”la cevaplandırabilirler.
Genelde kapalı uçlu sorular şu şekilde biterler “... misiniz? yaptı mı? var mı?
Örneğin: “Son bebeğinizi emzirdiniz mi?”
Anne bu soruyu yalnızca “evet” diye cevaplandırırsa, hala yalnız emzirdiğini mi yoksa yapay süt de verip vermediğini öğrenmemiş olursunuz.
Bu tür sorularla oldukça bezginleşebilir, annenin konuşmaya istekli olmadığını ya da doğruyu söylemediğini düşünebilirsiniz.
ÊÊ Becerinin demonstrasyonu
 Katılımcılardan birine B ve C demonstrasyonlarında annenin rolünü okumasını söyleyin, siz de sağlık görevlisinin (SG) rolünü okuyun.
Her demonstrasyondan sonra, sağlık görevlisinin ne öğrendiğini tartışın.
60
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
B demonstrasyonu. “Evet” ya da “Hayır” diye cevaplanabilecek kapalı uçlu sorular
S.G: “Günaydın” (isim). Benim adım (isim), bölgenizin ebesiyim (bebek adı) iyi mi?”
Anne: “Evet, teşekkürler”
S.G: “Emziriyor musunuz?
Anne: ”Evet”
S.G: “Sorunlarınız oluyor mu?”
Anne: ”Hayır”
S.G: “çok sık emiyor mu?”
Anne: ”Evet”
Yorum: Sağlık görevlisi sorularına “evet” ve “hayır” cevapları aldı ve fazla bir şey öğrenemedi. Konuşmanın
devamı zor olabilir.
C demonstrasyonu. Açık uçlu sorular
S.G: “Günaydın, (isim). Benim adım (isim), bölgemizin ebesiyim, (bebeğin adı)nasıl?”
Anne: ”İyi ve çok aç”
S.G: “Nasıl besliyorsunuz?”
Anne: ”Emziriyorum. Yalnızca akşamları bir öğün biberon vermem gerekiyor”
S.G: “Niçin bu yolu seçtiniz?”
Anne: ”O sırada çok emmek istiyordu, sütümün yetmediğini düşündüm”.
Yorum: Sağlık görevlisi açık uçlu sorular sordu. Anne “Evet” ya da “hayır” diyerek cevap veremedi, bilgi vermesi
gerekti. Sağlık görevlisi daha fazla bilgi aldı.
ÊÊ Bir konuşmayı başlatmak ve sürdürmek için soruların nasıl kullanılabileceğini anlatın.
* Bir konuşmayı başlatmak için sorular sormalısınız. Bunun için konuya çok genel olarak değinen açık uçlu
sorular yararlıdır. Anneye önemli olduğunu düşündüğü şeyleri söyleme fırsatı verir. Örneğin:
“Emzirme nasıl gidiyor?”
“Bana bebeğinden bahseder misin?”
* Ancak bazen anne sadece “Ah, çok iyi, sağol” der.
O zaman konuşmaya devam etmek için başka sorular sormak gerekir. Bunun için bazı özgün sorular gereklidir.
Örneğin:
“Bebeğin şu anda kaç aylık?”
“Doğduktan kaç saat sonra ilk kez beslendi?”
* Bazen kapalı bir soru sormanız gerekebilir. Örneğin: “Başka yiyecek ya da içecek veriyor musun?” veya “Başka besinleri biberonla mı veriyorsun?”
* Annenin cevabından sonra, başka bir açık soruyla devam edebilirsin.
61
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Örneğin: “Böyle hissetmenin sebebi nedir?” “Bunu seçmenin sebebi nedir?”
ÊÊ Becerinin demonstrasyonu:
 D – demonstrasyonunda bir katılımcıya anne rolünü okumasını söyleyin. Siz de sağlık görevlisinin (SG)
rolünü okuyun.
Demonstrasyondan sonra, sağlık görevlisinin ne öğrendiğini tartışın.
D demonstrasyonu. Bir konuşmayı başlatmak ve sürdürmek.
SG: “Günaydın, (isim). Sen ve (bebeğin ismi) nasılsınız?
Anne: “Ah, sağolun, ikimiz de iyiyiz”
SG: “(adı)
şimdi kaç günlük?”
Anne: ”2 günlük oldu”
SG: “Ne veriyorsunuz?”
Anne: ”Hem beni emiyor, hem de su içiyor”
SG: “Su vermeye nasıl karar verdiniz?”
Anne: “Memelerimde süt yok ve o da emmek istemiyor”
Yorum: “SG açık uçlu bir soru sordu ve bu soru bilgi almaya pek yardımcı olamadı. Sonra iki özgün soru sordu
ve açık uçlu bir soruyla devam etti. Başta anne iyi olduklarını söylemesine rağmen, SG sonradan annenin emzirme
konusunda yardıma ihtiyacı olduğunu anladı.
Beceri 3. İlgilendiğinizi gösteren cevaplar verin ve jestler kullanın
Dinleme ve öğrenme becerileri listesine “ilgiyi gösteren cevaplar ver ve jestler kullan” yaz.
ÊÊ Beceriyi açıklayın:
ÊÊ Annenin konuşmaya devam etmesini istiyorsanız, dinlediğinizi ve söyledikleriyle ilgilendiğinizi göstermelisiniz.
ÊÊ Dinlediğinizi ve ilgilendiğinizi gösteren önemli yollar şunlardır:
-jestler, örneğin; ona bakın ve gülümseyin, başınızı sallayın. Basit cevaplar verin. Örneğin; “Hmm”, “Hay Allah”,
“Yapma”.
ÊÊ Becerinin demonstrasyonu:
 2. Katılımcı, E demonstrasyonunda anne rolünü okusun, siz de sağlık görevlisi (SO) rolünü okuyun. Basit
cevaplar verin, başınızı sallayın, yüz ifadenizle ilginizi ve daha fazla duymak istediğinizi gösterin.
E demonstrasyonu: İlgiyi gösteren cevap ve jestlerin kullanılması
SG: “Günaydın, (ismi). Bu günlerde emzirme nasıl gidiyor?
Anne: ”Günaydın, iyi diye düşünüyorum”.
SG: “Hmm”. (gülümser, başını sallar)
Anne: “Aslında önceki gün biraz endişelendim, zira kustu”.
SG: “Ah canım! (kaşlarını kaldırır, ilgili bakar)
Anne: ”Acaba verdiğim bir şey mi diye düşündüm. Belki de sütüm yaramadı.
SG: “Hıhı!” (anlayışla başını sallar).
62
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Yorum: “SG konuşmayı başlatmak için bir soru sordu. Sonra jestleri ve cevaplarıyla anneyi konuşmaya devam
etmesi için cesaretlendirdi.
ÊÊ Yerel olarak uygun cevapları tartışın:
* Değişik ülkelerde insanlar değişik cevaplar kullanırlar, örneğin: “Hıı”, “Ayy”. Bunlar dilin bir parçasıdır.
Sor: Sizin toplumumuzda insanlar ne tür cevaplar kullanıyorlar?
Katılımcılar kullanılabilecek birkaç cevap örneği versinler.
Beceri 4. Annenin söylediklerini tekrarlayarak vurgulayın.
Dinleme ve öğrenme becerileri listesine “Annenin söylediklerini tekrarlayarak vurgula” yaz.
ÊÊ Beceriyi açıklayın:
* Sağlık görevlileri annelere bazen birçok olaylara ilişkin soru sorarlar. Ancak bu soruların cevapları genelde işe
yaramaz. Anne sorulara giderek daha az cevap verir.
Örneğin, anne; “Bebeğim dün gece çok fazla ağladı” dediğinde siz şöyle sormak isteyebilirsiniz: “Kaç defa uyandı?”. Ama cevap işe yaramaz.
* Tekrarlamak ya da annenin söylediklerini vurgulamak daha yararlıdır. Anladığınızı gösterir ve anne kendisinin önemli bulduğu şeyleri söylemeye daha eğilimli olur. En iyisi annenin söylediğini biraz farklı sözlerle
söylemektir ki, anne onu tekrarladığınızı düşünmesin.
Örneğin, anne: “Bebeğim dün gece çok fazla ağladı” dediğinde Siz: “Bütün gece ağlayarak sizi uyutmadı mı?”
diyebilirsiniz.
ÊÊ Becerinin demonstrasyonu:
 2. Katılımcıya F ve G demonstrasyonlarında anne rolünü okumasını söyleyin. Siz de sağlık görevlisini (SG)
okuyun. Her demonstrasyondan sonra, SG’nin öğrendiklerini yorumlayın.
F demonstrasyonu: Soru sormaya devam etmek
SG: “Günaydın (isim). Sen ve (bebeğin ismi) nasılsınız?”
Anne: “Fazla beslenmek istiyor, sürekli mememde”
SG: “Ne kadar sık?’
Anne: “Yarım saatte bir”
SG: “Gece de emmek istiyor mu?”
Anne: “Evet”
Yorum: Sağlık görevlisi olaya ilişkin sorular soruyor ve anne giderek daha az bilgi veriyor.
63
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
G demonstrasyonu: Tekrarlayarak Vurgulama
SG: “Günaydın (isim). Sen ve (bebeğin ismi) nasılsınız?”
Anne: “Fazla beslenmek istiyor, sürekli mememde”.
SG: “(Adı)
çok sık mı emiyor?”
Anne: “Evet, bu hafta çok aç. Sanırım sütüm azaldı”.
SG: “Bir haftadır fazla acıkıyora benziyor”
Anne: ”Evet, kardeşim biraz da biberon vermemi söylüyor”.
SG: “Kız kardeşin bebeğin daha fazla besine mi ihtiyacı var diyor?”
Anne: “Evet, hangi süt formülü daha iyi?”
Yorum: Sağlık görevlisi annenin söylediğini tekrarlayarak vurguluyor, böylece anne daha fazla bilgi veriyor.
ÊÊ Şu noktayı açıklayın:
* Annenin her söylediğini tekrarlamaya devam etmek biraz kaba kaçabilir. En iyisi tekrarları başka tür cevaplarla karıştırmaktır. Örneğin: “Sahi mi?”, “Tanrım”, ya da açık uçlu bir soru.
ÊÊ Bunun demonstrasyonunu yapın:
 2. Katılımcı H demonstrasyonunda annenin rolünü okusun, sizde Sağlık görevlisi (SG)
okuyun.
rolünü
H demonstrasyonu. Tekrarlayarak vurgulamayı diğer cevaplar ile karıştırma
SG: “Günaydın. Siz ve (bebeğin adı) bugün nasılsınız?”
Anne: ”Fazla beslenmek istiyor. Sürekli mememde”.
SG: “(Adı)
fazla sık besleniyor mu?”
Anne: “Evet bu hafta çok aç. Sanırım sütüm azaldı”.
SG: “Ah canım!”
Anne: “Evet, korkunç yorucu. Kız kardeşim biraz biberon verip dinlenmem gerektiğini söyledi.
SG: “Kız kardeşin biberon vermeni mi istiyor?”
Anne: ”Evet, böyle uğraşmak aptalca diyor”.
SG: “Sen bu konuda ne hissediyorsun?”
Anne: ”Aslında biberon vermek istemiyorum”.
Yorum: ”Konuşma daha doğal, ancak SG annenin duyguları hakkında daha fazla şey öğreniyor.
Beceri 5. Empati (anlayış) -karşındakinin hislerini anladığını- gösterin
Dinleme ve öğrenme becerileri listesine “Empati - karşındakinin hislerini anladığını - göster” yaz.
ÊÊ Beceriyi açıklayın:
* Anne neler hissettiğini gösteren bir şeyler söylerse, söylediklerini duyduğunuzu ve duygularını onun bakış
açısından anladığınızı gösteren bir şekilde cevap vermek yararlıdır.
64
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Örneğin anne şunu söylerse:
“Bebeğim çok sık emmek istiyor ve ben de kendimi çok yorgun hissediyorum” diyorsa onun hislerine karşılık
olarak belki şöyle cevap vermelisiniz
“O zaman sürekli çok yorgun hissediyorsun !”
* Empati, sempatiden farklıdır. Sempati duyduğunuzda o kişi için üzgünsünüzdür, ancak olaya kendi açınızdan
bakıyorsunuzdur. Sempati duyunca şöyle söyleyebilirsiniz: “Ah, neler hissettiğini biliyorum. Benim bebeğim
de çok sık emiyordu ve ben mahvoluyordum”. Bu dikkati size çeker ve anne onu anladığınızı hissetmez.
* Olaya ilişkin daha fazla soru sorabilirsiniz. Örneğin: “Ne kadar sık emiyor. Başka neler veriyorsun?” Ama bu
sorular anneye onu anladığınızı hissettirmez.
* Annenin bebek hakkında söylediklerini tekrarlayarak vurgulayabilirsiniz. Örneğin: “çok sık mı emmek istiyor?”
* Bu, bebeğin davranışları için annenin söylediğini vurguluyor, ancak annenin hisleri üzerinde durmuyor. Anne
kendini yorgun hissediyor. öyleyse empati, annenin söylediklerini vurgulamanın ötesindedir.
* Annenin iyi duygularını da anladığınızı belirtmeniz yararlıdır. Empati yalnızca olumsuz duygular anladığınızı
göstermek değildir.
ÊÊ Becerinin demonstrasyonu:
3. Katılımcı J, U, L, M ve N demonstrasyonlarında annenin rolünü okusun, siz de sağlık görevlisi rolünü okuyun.
Her demonstrasyondan sonra sağlık görevlisinin ne öğrendiğini yorumlayın.
J demonstrasyonu: Olayları sormaya devam etmek
SG: “Günaydın (isim). Sen ve (bebeğin adı)
Anne: ”(isim)
bugün nasılsınız?”
emmeyi reddediyor - artık sütümü sevmiyora benziyor”
SG: “Ne zamandır reddediyor?”
Anne: ”Yalnız bu hafta”
SG: “Kaç yaşında şimdi?”
Anne: ”6 haftalık oldu”
Yorum: SG olayları soruyor. Annenin duygularına aldırmıyor ve sadece pek işe yaramayan gerçekleri öğrenebiliyor.
K demonstrasyonu: Sempati (Duyguları paylaşma)
SG: “Günaydın (isim). Sen ve (bebeğin adı)
Anne: “(isim)
bugün nasılsınız?”
emmeyi reddediyor – artık sütümü sevmiyora benziyor”
SG: “Ah, neler hissettiğini biliyorum. Benim bebeğim de işten geldiğimde emmeyi reddediyordu”.
Anne: “O zaman ne yaptınız bu konuda?”
Yorum: SG, annenin duygularını paylaşıyor ve dikkati kendi durumuna çekiyor. Bu, özellikle de SG biberonla
beslemeye geçmişse, yararlı değildir.
65
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
L demonstrasyonu: Tekrarlayarak vurgulama
SG: “Günaydın (isim). Sen ve (bebeğin adı)
Anne: “(isim)
bugün nasılsınız?”
emmeyi reddediyor. – artık sütümü sevmiyora benziyor !”
SG: “Emmeyi mi reddediyor?”
Anne: “Evet, birazcık emiyor, sonra ağlayıp memeyi bırakıyor”
Yorum: “SG geri aksettirdiğinde anne konuşmaya devam ediyor, ancak duygularından değil bebekten bahsediyor.
M demonstrasyonu: Empati
SG: “Günaydın (isim). Sen ve (bebeğin adı)
Anne: “(isim)
bugün nasılsınız?”
emmeyi reddediyor. – artık sütümü sevmiyora benziyor !”
SG: “Artık seni sevmediğini mi hissediyorsun?”
Anne: “Evet, sanki beni sevmiyormuş gibi, bu hafta ninesi bizimle kalmaya geldiğinde birden başladı. Ninesi onu biberonla beslemeye bayılıyor”.
SG: “Bebeği besleyenin kendisi olmak istediğini mi düşünüyorsun?”
Anne: “Evet, onu benden almak istiyor !”
Yorum: SG, annenin hislerini anladığını gösteriyor (empati) ve direkt sorular sormadan bazı çok önemli şeyleri öğreniyor.
N demonstrasyonu: Annenin iyi duygularını anladığını gösterme (Empati)
SG: “Günaydın (isim). Emzirme senin ve (bebeğin adı)için nasıl gidiyor?”
Anne: “İyi emiyor ve sonra oldukça hoşnut görünüyor”.
SG: “Böyle iyi gittiği için mutlu olmalısın”.
Anne: “Evet, biberon vermek zorunda olmadığım için çok mutluyum.
SG: “Emzirmeyi gerçekten seviyorsun. Bu harika”.
Yorum: Annenin sorunu olmasa bile onunla ilgilendiğinizi hissettirmeniz önemlidir.
Beceri 6. Yargı kokan sözlerden kaçının
Dinleme ve öğrenme becerileri listesine “Yargı kokan sözlerden kaçın” yaz.
ÊÊ Beceriyi açıklayın:
* “Yargı sözcükleri” şunlar gibidir: doğru, yanlış, iyi, kötü, yeterli, uygun. Anneyle emzirme hakkında konuşurken, özellikle soru sorarken yargı sözcükleri kullanırsanız anne kendinde ya da bebeğinde bir hata olduğunu
hissedebilir.
* Örneğin: Şöyle söylemeyin: “Bebek uyuyor mu?” Böyle söyleyin: “Bebeğin uykusu nasıl?”
ÊÊ Becerinin demonstrasyonu:
3. Katılımcı O ve P demonstrasyonlarında annenin rolünü okusun, siz de sağlık görevlisi rolünü (SG)
yun.
66
o k u -
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Her demonstrasyondan sonra SG ‘nin öğrendiklerini yorumlayın.
O demonstrasyonu: Yargı sözcükleri kullanmak.
SG: “Günaydın (isim). (bebeğin adı) normal besleniyor mu?”
Anne: ”Şey. Sanırım öyle”.
SG: “Bebeğim için yeterince sütün olduğunu düşünüyor musun?”
Anne: ”Bilemiyorum ........ umarım, ama belki de ........ “ (kaygılı görünüyor)
SG: “Bu ay iyi kilo aldı mi? Büyüme kartını görebilir miyim?”
Anne: ”Bilemiyorum .....”
Yorum: SG işe yarar bir şey öğrenemedi, üstelik anneyi çok kaygılandırıyor.
P demonstrasyonu: Yargı sözcüklerinden kaçınma
SG: “Günaydın (isim). Senin ve (bebeğin adı) için emzirme nasıl gidiyor?”
Anne: “İyi gidiyor. İkimiz de hoşlanıyoruz”.
SG: “Kilosu nasıl? Büyüme kartını görebilir miyim?”
Anne: “Hemşire, bu ay yarım kilodan fazla aldığını söyledi, memnunum”.
SG: “Yeterli süt aldığı açıkça görülüyor”.
Yorum: SG anneyi kaygılandırmadan gerekli bilgiyi aldı.
ÊÊ Şu ek maddeleri açıklayın:
* Anneler yargı sözleri kullanabilirler. Annenin güvenini sağlarken özellikle olumlu olanları siz de kullanabilirsiniz. Ancak çok önemli bir gerekçeniz olmadıkça bunları kullanmaktan mümkün olduğunca kaçının.
* Yargı sorularının genelde ucu kapalı sorular olduklarını fark etmişsinizdir. Açık uçlu sorular kullanmak, yargı
sözcükleri kullanmaktan kaçınmanıza yardımcı olur.
III. Katılımcıların sorularının cevaplandırılmasa (7 dakika)
ÊÊ Dinleme ve öğrenme konusunda sorularının olup olmadığını sorun cevaplandırmaya çalışın.
IV. “Dinleme ve öğrenme”nin özeti (5 dakika)
Levhanızda şimdi 6 becerinin listesi var.
Duvara asın.
ÊÊ Listeyi okuyup, katılımcılara bu 6 beceriyi hatırlatın.
El kitaplarında 21. sayfadaki listeyi bulmalarını söyleyin. Listeyi ezberlemeye çalışmalarını isteyin. Listeyi 1. Klinik Uygulama için kullanacaklarını açıklayın.
67
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
DİNLEME VE ÖĞRENME BECERİLERİ
ÊÊ Yararlı sözsüz iletişim kurun.
ÊÊ Açık uçlu sorular
ÊÊ İlgiyi gösteren cevap ve jestler kullanın.
ÊÊ Annenin söylediklerini tekrarlayarak vurgulayın.
ÊÊ Empati – karşınızdakinin hislerini anladığınızı gösterin.
ÊÊ Yargı kokan sözlerden kaçının.
68
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 7
DİNLEME VE ÖĞRENME ALIŞTIRMALARI
Amaçlar
Katılımcılar 6. oturumda öğrendikleri dinleme ve öğrenme becerilerini uyguluyorlar.
Oturum taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplarla ve ikişer eğitici ile çalışıyorlar.
I.
Oturumun takdimi
(3 dakika)
II.
Yazılı alıştırmaları kolaylaştırılması (2 – 4)
(42
daki-
III. Grup alıştırmalarının yürütülmesi
(15
daki-
ka)
ka)
Hazırlık
Girişteki 14. sayfada bulunan yol gösterici bilgilerde yazılı alıştırmaların nasıl kolaylaştırılacağını okuyun.
Ne yapacağınızı açık olarak bilmeniz için oturum notlarını çalışın.
2 – 4 alıştırmalar için oturum sonunda katılımcılara dağıtılacak cevap kağıtlarının hazır olduğunu kontrol
edin.
5. alıştırma için yargı sözlerinin, sorularının ve yargı – olmayan soru örneklerini hazırlayın. Bunu diğer eğiticilerle birlikte yapın. Notlarınızı YARGI SÖZCÜKLERİNİ KULLANMA VE KAÇINMA tablosundaki boşluklara yazın.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Oturumun takdimi (3 dakika)
Katılımcılara, el kitaplarının 22. sayfalarını açıp, 2 – 5. alıştırmaları bulmalarını söyleyin.
ÊÊ Ne yapacaklarını açıklayın:
* Şimdi, 6. oturumda öğrendiğiniz 6 adet dinleme ve öğrenme becerilerini uygulayacaksınız
* 2 – 4. alıştırmalar kişisel, yazılı egzersizlerdir. Cevaplarınızı el kitaplarınıza yazın. Mümkünse kurşun kalem
kullanın ki, cevapları düzeltmek kolay olsun. Eğiticiler, siz alıştırmaları yaparken yardım edecekler ve oturum
sonunda cevap kağıtları dağıtacaklar.
* 5. alıştırma yargı sözcükleri konusunda bir grup alıştırmasıdır.
69
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
II. Yazılı alıştırmaları kolaylaştırma
(42 dakika)
ÊÊ Yapılacakları açıklayın:
* Her alıştırma için “Alıştırmayı nasıl yapmalı” ve “Örnek”i okuyun. Sonra “Cevaplanacak” soruları cevaplandırın. Hazır olduğunuzda cevaplarınızı eğitici ile tartışın.
ALIŞTIRMA 2. Açık uçlu sorular sorma
Alıştırmayı nasıl yapmalı:
1 – 3. sorular “kapalı”dır ve “evet” veya “hayır”la cevaplamak kolaydır. Annenin daha fazla bilgi vermesini gerektiren yeni bir “açık” soru yazın. 4. soru zaman kalırsa yapacağınız isteğe bağlı kısa öykü alıştırmasıdır.
Örnek: (cevaplar)
Bebeğini emziriyor musun?
Bebeğini nasıl besliyorsun?
Cevaplanacak: 1. Bebeğin seninle mi uyuyor?
(Bebeğin nerede uyuyor?)
2. Bebeğinden sık ayrı kalıyor musun?
(Bebeğinden uzakta ne kadar zaman geçiriyorsun?)
3. Memelerin dokununca acıyor mu?
(Memelerinde neler hissediyorsun?)
4. İsteğe Bağlı Kısa Öykü Alıştırması
Yusuf ve Melahat 3 aylık Ahmet’i kliniğe getiriyorlar. Tartı almadığı için sizinle görüşmek istiyorlar.
Yusuf ve Melahat’a soracağınız 2 açık uçlu soru yazın.
Sadece “evet” ya da “hayır’la cevaplandıramayacakları sorular olmalılar.
Sorular şöyle olabilir:
Ahmet’i nasıl besliyorsunuz?
Emzirme sizin için nasıl gidiyor?
Ahmet ne gibi hastalıklar geçirdi?
Ahmet nasıl davranıyor?
Ahmet ‘in nasıl beslendiğini bana anlatır mısınız?
ALIŞTIRMA 3. Annenin söylediklerini tekrarlayarak vurgulama
Alıştırmayı nasıl yapmalı
1 - 5. ifadeler annelerin size söyleyebilecekleri bazı sözler
1 - 3’ün karşısında üç cevap var. İfadeyi “tekrarlayarak vurgulayan” cevabı işaretleyin.
4 - 5. ifadeler için, annenin söylediğini “tekrarlayarak vurgulayan” bir cevabı kendiniz yazın.
6. numara zaman kalırsa yapacağınız, isteğe bağlı kısa öykü alıştırmasıdır.
Örnek: (cevaplar)
Annem yeterince sütüm olmadığını söylüyor.
a. Yeterince olduğunu mu düşünüyorsun?
b. Niçin böyle düşünüyor?
√ c. Sütünün az geldiğini mi söylüyor?
70
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Cevaplanacak:
Bebeğim çok kaka yapıyor. bazen günde 8 kere.
√ a.Her gün böyle çok mu kaka yapıyor?
b.Kakanın görünümü nasıl?
c. Bu her gün mü oluyor, yoksa sırf bazı günler
mi?
Beni fazla emmek istemiyora benziyor.
a. Hiç biberon verdiniz mi?
b.Uzun süredir mi istemiyor?
√ c. Emmeyi reddediyor gibi mi?
Biberon vermek istedim, ama hepsini tükürdü.
a. Niye biberonu denedin?
√ b. Biberondan emmeyi mi reddetti?
c. Fincanla vermeyi denedin mi?
Bazen 3 - 4 gün hiç kaka yapmıyor.
Eşim, bebeğimizin memeden ayrılacak yaşa geldiğini söylüyor.
(Bazı günler kaka yapmıyor mu?)
(Eşin emzirmeyi kesmeni mi istiyor?)
5.İsteğe Bağlı Kısa Öykü Alıştırması
Markette 2 aylık bebeğiyle Ayşe’ye rastladınız. Bebeğin ne kadar iyi göründüğünü söyleyip, nasıl olduklarını
soruyorsunuz. Şöyle diyor: “Ah canım, çok iyiyiz, ama akşamları bir kez biberon vermek gerekiyor”.
Ayşe’yi daha fazla konuşmaya cesaretlendirmek için sözlerini nasıl tekrarlayarak vurgulayabilirsiniz?
Olası örnekler:
Akşam fazladan bir şeyler yemeye ihtiyacı var gibi mi gözüküyor?
Bazen çok mu aç gözüküyor?
ALISTIRMA 4. Empati –nasıl hissettiğini anladığınızı - gösterme
Alıştırmayı nasıl yapmalı:
1 – 5 . ifadeler annenin söyleyebileceği bazı sözler.
1 – 3. ifadelerin karşısında seçebileceğiniz üçer cevap var.
Annenin ifadesinde, duygularını ifade edebilecek sözlerin altını çizin. Empatik cevabı işaretleyin.
4 – 5. İfadeler için duygulu sözlerin altını çizin ve kendi empatik cevabınızı yazın.
6 numara zamanınız kalırsa yapacağınız isteğe bağlı kısa öykü alıştırmasıdır.
71
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Örnek
Bebeğim geceleri o kadar sık emmek istiyor
a. Toplam kaç kere emiyor?
ki kendimi çok yorgun hissediyorum?
b. Her gece uyanıyor mu?
√ c. Gece emzirmek gerçekten yorucu olmalı
Cevaplandırılacak
1. Meme uçlarım o kadar acıyor ki biberon
vermem gerekecek.
√ a.Ağrı yüzünden emzirmeyi kesmeyi mi istiyorsun?
b.Öbür çocuklarına biberon vermiş miydin?
c. Ah, hayır böyle yapma! Sırf memelerin acıyor diye emzirmeyi kesmemelisin.
2. Sütüm o kadar sulu ki, bebeğe yaramayacağından eminim.
a. Bu ön süt, hep böyle sulu görünür.
√ b.Sütünün görüntüsü seni endişelendiriyor
mu?
c. Peki, çocuk kaç kilo?
3. Bebeğim bir günlük oldu ve memelerimde
hiç süt yok.
√ a.Sütün henüz gelmediği için üzgün müsün?
b.Daha emmeye başlamadı mı?
c. Sütün gelmesi hep birkaç gün alır.
4. İşte bütün gün sütüm akıyor, çok sıkılıyorum.
(İşte olursa sıkıcı olacağı kesin).
5. Emzirirken karnım çok fena ağrıyor
(Gerçekten kötü ağrıyor, değil mi?)
6. İsteğe Bağlı Kısa Öykü Alıştırması
Gül, bebeği Sami’yi görmeniz için getiriyor. Endişeli görünüyor. Şöyle diyor: “Sami çok sık emiyor, ama hala çok
zayıf !”
Gül’e ne hissettiğini anladığınızı göstermek için ne söylerdiniz?
Olası cevap örnekleri:
Sami size zayıf göründüğü için mi endişelisiniz?
Sami’nin görünüşü mü sizi endişelendiriyor?
ÊÊ 2. 3. ve 4. alıştırmalar için cevap kağıtlarını dağıtın.
III. Grup alıştırmalarının yürütülmesi ALIŞTIRMA 5. Yargı sözcüklerinin tercüme edilmesi
Katılımcılara el kitaplarında 24. sayfadaki “Yargı sözcükleri” listesine bakmalarını söyleyin.
72
(15 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
YARGILAMA SÖZCÜKLERİ
İyi
Normal
Yeterli
Sorun
“Çok fazla” ağlama
Güzel
Doğru
Uygun
Başarısız
Mutsuz
Kötü
Uygun
Uygun değil
Başarısızlık
Mutlu
Kötü bir şekilde
Haklı
Tatminkar
Başarılı
Huysuz
Yanlış
Fazla
Başarı
Gaz sancılı
Kafi
ÊÊ Liste hakkında şu maddeleri açıklayın.
* Her grup sözcüğün tepesindeki koyu basılmış kelimeler en sık kullanılanlardır. Bunlar alıştırmalarda kullanacağımız sözcüklerdir.
* Bu yaygın sözcüklerin her birinin altında benzer anlamlarda sözcükler var. Örneğin “yeterli”nin altında “uygun” ve “fazla” var. Zıt anlamlı kelimeler de aynı gruptalar.
Örneğin “iyi” ve “kötü”. Bunların hepsi yargı sözcükleridir ve kaçınmak gerekir.
Listedekilerden başka yaygın kullanılan beş değişik sözcüğü yazmalarını isteyin. Herkesin anlaştığı sözcükleri listeye
yazabilirler.
ÊÊ Her sözcük için yargı sorusunu okuyup, normal soruya çevirin.
Sonra katılımcılardan yargılamayan soruları düşünmelerini isteyin. Bu yargı sözcüğünün kullanılmadığı benzer
bir soru olmalıdır.
Yargı sorularının genelde kapalı sorular olduğunu ve açık bir soru sorarak yargı sözcükleri kullanmaktan kaçınabileceklerini hatırlatın.
Yargılayıcı soru
Yargılamayan soru
İyi emiyor mu?
Nasıl emiyor?
Dışkılaması normal mi?
Dışkıları nasıl?
Yeterli kilo alıyor mu?
Geçen ay kaç kilo aldı?
Emzirmeyle ilgili probleminiz var mı?
Emzirme nasıl gidiyor?
Gece çok fazla ağlıyor mu?
Geceleri nasıl davranıyor?
73
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 8
SAĞLIK UYGULAMALARI
Amaçlar
Oturum sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― “Başarılı Emzirme İçin On Adım”la özetlenen sağlık uygulamalarını anlatabilmeli;
―― “On Adım”ın nedenlerini açıklayabilmeli;
―― “Emzirme Destek Grubu”nun ne olduğunu anlatabilmelidir.
Oturum taslağı (90 dakika)
Katılımcılar bir eğiticinin yapacağı sunu için toplu olarak bulunurlar.
I.
Konunun takdimi
II.
Slaytların gösterilmesi
III. Katılımcıların sorularını cevaplama
(10 dakika)
(40 dakika)
(10 dakika)
Katılımcılar her grupta bir eğiticinin bulunacağı 4 – 5 kişilik gruplara ayrılırlar (Oturumun bu bölümü gerekirse ayrı bir zamanda yapılabilir)
IV. Küçük grup tartışması (30 dakika)
Hazırlık
Slaytların hazır olup olmadıklarını kontrol edin.
Sunuyu yapabilmek için metni ve slaytları çalışın.
İçeriğini iyice öğrenmek için “Ek Bilgi” notlarını okuyunuz.
Seansın IV. bölümünü sunudan sonra mı, yoksa ayrı bir zamanda mı yapacağınıza karar veriniz. Küçük grup
kurmakta zorluk çekiyorsanız, tüm grupla devam etmeyi tercih edebilirsiniz.
“On Adım” posterini odanın duvarına asınız.
Çevrenizde bir “Bebek Dostu Hastane” varsa, Oturumdan sonra incelemek üzere, isteyen katılımcılara
metin halinde vermek için uyguladıkları, Emzirme Politikası’nın bir kopyasını elde etmeye çalışın.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek Bilgi bölümlerini oturumda anlatmayınız.
Bunları, soruları yanıtlamakta kullanın.
74
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
I. Konuyu takdim (10 dakika)
Katılımcılardan kitapçıklarının 25. sayfasında “Başarılı Emzirme İçin On Adım”ı bulmalarının isteyiniz. Duvardaki
posteri gösteriniz.
ÊÊ Bu oturumda “On Adım”ı ve bunun gerekçelerini öğreneceklerini açıklayınız.
ÊÊ Giriş için aşağıdaki noktaları belirtiniz:
* Sağlık uygulamalarının emzirme üzerinde büyük etkisi vardır. Kötü uygulamalar emzirmeyi kötü yönde etkiler, yapay beslenmenin yaygınlaşmasını kolaylaştırır.
İyi uygulamalar emzirmeyi destekler ve annelerin başarılı ve daha uzun süre emzirmeleri olasılığını artırır.
* Doğum servisleri annenin bebek doğar doğmaz emzirmeye başlamasına ve doğum sonrası dönemde ise
emzirmeye alışmasına yardımcı olur.
* Emzirmenin 2 yıl ya da daha uzun süre sürdürülmesinin sağlanmasında, diğer sağlık kuruluşlarının önemli
rolü vardır. Bu konu 28. oturumda “Emzirmeyi sürdürme”de tartışılacaktır.
* Ortak Bildirinin bir kopyasını gösterip, şu noktaları belirtiniz: anne Sütüyle Beslenmenin Korunması, Yaygınlaştırılması ve Desteklenmesinde Doğumhanelerin Özel Rolü
* l989’da WHO ve UNICEF “Anne Sütüyle Beslenmeyi Koruma, Yayma ve Destekleme”. “Doğum hanelerin Özel
Rolü” adlı ortak bir bildiri yayınlamışlardır. Bu doğum hanelerin emzirmeyi nasıl destekleyebileceğiyle ilgili
bir çalışmadır.
* “On Adım”, bu ortak bildirideki başlıca önerilerin bir özetidir. Bunlar, “Bebek Dostu Hastane” (Baby Friendly
Hospital)girişiminin temelini oluşturur. Eğer bir doğum servisi “Bebek Dostu” olarak kabul edilecekse, “On
Adım”ın her maddesine uymak zorundadır.
ÊÊ “Başarılı Emzirmede On Adım”ı baştan sona okuyunuz. Katılımcılardan “On Adım”ı sırayla ve yüksek sesle
okumalarını isteyiniz. “On Adım”ın her birini slaytları gösterirken ayrıntılarıyla anlatacağınızı belirtiniz.
Birinci adımdaki politikanın ve ikinci adımdaki eğitimin sonraki sekiz adımda da belirtilen uygulamalarla bağlantılı olduğunu açıklayınız.
Eğer elinizde bir hastanenin emzirme politikası örneği varsa, katılımcılara oturumdan sonra bunu inceleyebileceklerini söyleyiniz.
75
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
BAŞARILI EMZİRME İÇİN 10 ADIM
Doğum ve yeni doğan servisleri bulunan tüm sağlık kuruluşları aşağıdaki ilkelere uymalıdır:
1. Kuruluşta çalışan tüm sağlık görevlilerine düzenli olarak iletilen yazılı bir emzirme politikası oluşturmak.
2. Bu politikayı yürütmek için gerekli becerileri tüm sağlık görevlilerine kazandırmak üzere bir eğitim programı hazırlamak.
3. Tüm hamile kadınları emzirmenin yararları ve uygulaması hakkında bilgilendirmek.
4. Annelere doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde emzirmeye başlamaları için yardım etmek.
5. Annelere nasıl emzireceklerini göstermek bebeklerinden ayrı kalsalar da, emzirmeyi nasıl sürdürebileceklerini öğretmek.
6. Tıbbi bir gereksinme olmadıkça yeni doğana anne sütü dışında herhangi bir yiyecek ya da içecek vermemek.
7. Anne ve bebeğin 24 saat aynı odada kalmasını sağlamak (Rooming - in).
8. İsteğe bağlı emzirmeyi özendirmek.
9. Anne sütü ile beslenen bebeklere biberon veya yalancı emzik vermemek.
10.Anneleri, taburcu olduktan sonra da emzirmeye devam edebilmeleri, sorunları çözebilmeleri, bebeklerinin
ve kendilerinin kontrollerini yaptırabilmeleri açısından başvurabilecekleri sağlık kuruluşları ve emzirme
destek grupları hakkında bilgilendirilmek.
8 / 1 – 8 / 15 slaytları gösterin (40 dakika)
ÊÊ Her slaytı gösterirken ekranda anlattığınız yeri gösteren bölüme işaret ediniz.
Slayt 8 / 1 Doğum öncesi hazırlık
Bu, “Adım 3”ün bir özetidir: “Tüm hamile kadınları emzirmenin yararları ve uygulaması hakkında bilgilendirmek”.
Doğum öncesi bakım için kontrole gelen kadınlarla emzirme konusunda konuşmak önemlidir. Emzirmeyi desteklediğinizi ve onlara yardım etmek istediğinizi göstermelisiniz.
İlk bebeklerini doğuracak genç anneler ile konuşmak özellikle önemlidir. Yardıma en çok gereksinimi olanlar, bu
annelerdir.
Emzirme ile ilgili bazı konular, gebelere yönelik doğum öncesi eğitim gruplarında ya da sağlık eğitimi seminerlerinde tartışılabilir. Ancak annelerle tek tek görüşmenin daha uygun olduğu konular da vardır.
Annelerle grup halinde konuşurken hatırlanacak noktalar:
• Emzirmenin yararlarını ve yapay beslenmenin zararlarını açıklayın.
Annelerin çoğu bebeklerini nasıl besleyeceklerine doğumdan, hatta hamilelikten önce karar vermiştir. Bebeğini
biberonla beslemeye karar vermiş bir anne, fikrini değiştirmeyebilir. Fakat siz, kararsız annelere yardımcı olabilir,
emzirmeye niyetli annelere güven verebilirsiniz. Ayrıca anneleri doğal beslenme konusunda ikna edebilirsiniz.
• Emzirme konusunda basit, geçerli bilgiler verin.
Vermeniz gereken bilgiler, yerel beslenme uygulamalarını ve yerel koşullarda sık rastlanan güçlükleri de içermelidir. Örneğin, sık emzirmenin nasıl süt üretimine yol açtığını anlatmak yararlı olabilir.
76
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
• Doğumdan sonra ne yapılacağını anlatın.
Annelere ilk emzirmeyi ve hastanedeki uygulamaları anlatın ki neyle karşılaşacaklarını bilsinler.
Bu konu, özellikle yakın zamanda uygulamalarını değiştirmiş hastaneler için önemlidir.
• Annelerin sorularını tartışmak.
Hangi konunun daha derinlemesine anlatılması gerektiğini bırakın anneler seçsin. Örneğin, bir kısmı emzirmenin fiziksel görünümleri üzerindeki etkisini merak edebilir. Bu endişelerin birlikte tartışılması onları için yararlı
olacaktır.
Annelerle teker teker konuşurken, grupta tartışılan noktaların anlaşılmış olduğunu kontrol ediniz.
Ayrıca, annelerle yapacağınız bireysel konuşmalarda şunlara dikkat ediniz:
• Eğer önceden doğum yaptıysa, emzirme deneyimini sorunuz.
Başarılı emzirmişse, yine öyle yapacaktır.
Eğer zorluklar yaşamışsa, ya da biberon kullanmışsa, bu defa nasıl başarılı olacağını anlatınız. Anneyi, yardımcı
olacağınıza ikna ediniz.
• Herhangi bir sorusu ya da endişesi olup olmadığını öğreniniz.
Anneyi, emzirme konusunda aklına takılan soruları sormaya özendirin ve bunları cevaplamaya çalışın.
• Memeleriyle ilgili endişeleri varsa, memelerini kontrol edin.
Memelerinin büyüklüğü ya da meme ucunun şekliyle ilgili endişeleri olabilir. Böyle bir sorun yoksa, meme
kontrolü şart değildir.
• Annelerin kendine güvenini arttırın ve ona yardımcı olacağınızı açıklayın.
Hemen daima memelerinin iyi durumda olduğu ve bebeğin anne sütüyle beslenebileceği konusunda anneyi
ikna edebilirsiniz. Yardıma ihtiyaç duyması durumunda sizin ya da başka bir sağlık görevlisinin annenin hizmetinde
olacağını belirtiniz.
ÊÊ Katılımcılara kitapçıklarının 26. sayfasındaki “Emzirme İçin Doğum Öncesi Hazırlık” bölümünde bu noktaların bir özetini bulabileceklerini söyleyiniz.
Ek Bilgi
Genellikle hamilelikte, annenin memelerinin düzenli kontrolü çok önemli bir nokta değildir hatta kendine güveni olan bir kadının bile gereksiz yere kaygılanmasına neden olabilir. Ancak, bu kontrol, çalıştığınız sağlık kuruluşunun programında olabilir. Bu durumda bu kontrolü anneyle emzirme konusunda bir konuşma fırsatı olarak
kullanabilirsiniz. Neredeyse her zaman anneyi memelerinin iyi durumda olduğu konusunda rahatlatabilirsiniz.
Memeleri emzirmeye fiziksel olarak hazırlamak gerekmez. Ancak, bu geleneksel olarak yapılıyorsa, anneye güven verebilir. Bu uygulama annelere psikolojik destek veriyorsa, endişelenmesi gereksizdir.
Eğer meme uçları düz ya da içe çökükse, hamilelik döneminde gerilme egzersizlerinin ya da meme kılıfı (nipple
shell) takmanın bir yararı olmaz. Meme uçlarındaki düzlük veya çöküklük genellikle hamilelik döneminin sonunda ve doğum sonrası ilk haftada düzelme gösterir. Hamilelikte sorun gibi görünen bu durum, doğumdan sonra ortadan kalkar. Annenin içe çökük meme uçları sorunu varsa, onların gelişeceğini, gerekirse emzirmede ona yardımcı
olacağınızı (Bkz. Oturum 15) anlatınız. Bebeğin meme ucunu değil, meme ucunun arkasını emdiğini açıklayınız.
Annenin geçmişte meme ameliyatı, yanık gibi sizin emin olmadığınız konularda bir sorunu varsa, daha deneyimli birine danışınız. Bu arada anneye ameliyatlı memeden emzirebileceğini, ya da bebeğe bir memenin de yeterli
olacağını anlatıp rahatlamasını sağlayınız.
77
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Slayt 8 / 2 Erken temas
* Sıradaki iki slayt Adım 4’ü göstermektedir: “Annelere doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde emzirmeye
başlamaları için yardım etmek”.
Bu anne, bebeğini hemen doğum sonrasında kucağına almıştır. İkisi de çıplak olduğundan tensel temas içindedirler. Doğumdan sonraki ilk iki saat içinde anne bebeğini mümkün olduğunca uzun süre bu pozisyonda tutmalıdır.
Bebek emmeye hazır olduğunu belli ettiği zaman da emzirmeye başlamalıdır.
Bu, anneyle bebek arasında yakın, sevgi dolu bir bağ kurulmasına yardımcı olan “erken temastır”. Erken temas,
annenin emzirmeye başlama ve daha uzun süre emzirme olasılığını arttıracaktır.
Sor: Bebeğin üşümemesi için ne yapılabilir?
Bebek kurulanır ve anneyle aynı battaniyeye sarılırlar.
Slayt 8 / 3 Doğumdan sonra bebeğin anneden ayrılması
* Bu bebek doğalı yarım saat olmuş. Annesi dinlenip temizlenirken ondan ayrılmış.
Sor: Ağzıyla ne yapıyor?
Ağzını açıp memeyi arıyor. Bu, bebeğin emzirmeye hazır olduğunu gösterir.
Bebek annesinden ayrı olduğundan, memeyi aradığı zaman annesi gerekli tepkiyi gösterip emzirmeye başlayamıyor.
Bebeği anneden ayırmak suretiyle emzirmenin başlanması geciktirilmemelidir. Bu tür uygulamalar anne - bebek bağlamasını engeller ve başarılı emzirme olasılığı azalır.
Göze damla damlatma ve mide aspirasyonu gibi işlemler bebeğin davranışlarını değiştirebilir ve emzirmeyi güçleştirebilir. Bu uygulamalar olabildiğince yapılmamalıdır. Ancak cinsel yolla bulaşan hastalık riski yüksekse, körlüğü
önlemek için göze damla damlatmak ya da merhem sürmek gereklidir.
Başarılı emzirmeyi engelleyen diğer bir uygulama, doğum sırasında anneye ağrı kesici ya da sedatif ilaçlar verilmesidir. Bu ilaçlar plasentayı, geçip bebeği emzirmeye karşı tepkisiz ve isteksiz yapabilir. Bu ilaçların kullanımı en
alt düzeyde olmalıdır.
Ek Bilgi
Bağlanma (bonding): Katılımcıların anne – bebek bağlanmasını daha uzun bir süre tartışmaları gerekebilir. Katılımcılar arasında bebeklerinden ayrılmış, ya da onları emzirmeyen anneler olabilir ve çocuklarını yeterince sevmedikleri anlamında söylendiğini düşünebilirler. Gerekiyorsa bu konuyu tartışmak için zaman ayırınız.
Anneler bu bağın birden bire kurulduğunun farkında olmayabilirler. Daha güçlü olan duygusal bağın kurulması
uzun zaman alır, fakat erken yakın temas duygusal bağın kurulması için önemli bir başlangıçtır. Anne - bebek ayrılması, özellikle riskli ailelerde, örneğin desteklenmeyen genç anneler de, bağın kurulmasını zorlaştırır. Buna karşın
erken ayrılmanın sakıncaları ilerde özellikle ilk 9 ay içinde kurulabilecek bağ ile silinebilir. Örneğin hastalık ya da
geleneksel nedenlerle emzirmeye geç başlansa da, başarılı emzirme gerçekleştirilebilir. Anne ve bebeğin en kısa
sürede tensel temasa girmesi ve annenin desteklenmesi her zaman yararlıdır.
Ancak, anneden ayrılma ve emzirmeyi geciktirme bağlanma ve emzirme açılarından risklidir ve önlenmelidir.
Bakteri kolonizasyonu: Erken tensel temasın bir yararı da bebekteki ilk bakteri kolonizasyonunun anneden bebeğe geçecek zararsız bakterilerle olmasıdır. Bunlar bebeği hastane ve personelden bulaşabilecek zararlı bakterilere karşı koruyacaktır.
Gözleri enfeksiyondan koruma: Cinsel yolla bulaşan hastalıkların sık görüldüğü ülkelerde, körlüğe yol açabilen
78
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
gonokok ve chlamydia enfeksiyonlarına karşı bebeğin gözlerine gümüş nitrat damlatmak ya da tetrasiklin merhemi
sürmek bir sağlık politikası olabilir. Bu uygulamanın başarılı olabilmesi için doğumdan sonraki ilk bir saat içinde yapılması gereklidir. Ancak emzirmenin en az engellenmesi için bebek, damla ya da merhem kullanılmadan emzirmeye başlatılmalıdır. Tetrasiklin, gümüş nitrat damlalarından daha az tahriş edici olduğundan daha iyi bir seçenektir.
Slayt 8 / 4 İlk emzirme
* Bu slayt bir bebeğin ilk kez emzirilişini göstermektedir. Bebek yaklaşık bir saatliktir.
Sor: Bebeğin pozisyonu ve yerleştirilmesi konularında ne düşünüyorsunuz?
İyi bir durumda ve gayet iyi tutulmuş.
Doğum sonrası ilk 1/2 – 1 saatte bebekler son derece uyanıktırlar ve uyarılara iyi cevap verirler. Emzirilmeye
hazırdırlar ve memeye kolaylıkla uygun şekilde yerleştirilebilirler.
Kesin bir zaman olmamasına karşın, bebeklerin çoğu doğumdan sonraki ilk yarım saat ile bir saat arasında memeyi almak isterler. Eğer ilk emzirme bir saatten daha geç yapılırsa, emzirmenin başarısı tehlikeye girer. Böylece
bir anne emzirmeyi de genellikle erken bırakır.
Geçmişte anne ve bebek hazır olmadan, hemen doğum sonrasında bebeklere zorla meme verdirmeye çalıştık.
Bu uygulama ne gereklidir ne de yararlı.
Yapılacak en iyi iş bebeği annenin yanında tutup emzirmeye hazır olduğunda başlamaktır. Anneye bebeğin
memeyi aramak ve emmeye hazır olduğunu gösteren diğer davranışlarını tanıması için yardım ediniz. Gerekiyorsa,
özellikle de ilk bebek söz konusuysa, bebeği memeye yerleştirmesi için de yardımcı olunuz.
Slayt 8 / 5 Emzirme öncesi (verilen) besinler
* Bu slayt Adım 6 ve 9’u göstermektedir.
6. Adım: “Tıbbi bir gereksinme olmadıkça yeni doğana anne sütü dışında herhangi bir yiyecek ya da içecek verilmemelidir”
9. Adım: “Emzirme dönemindeki bebeklere biberon ve emzik verilmemelidir”
Bu bebeğe emzirmeye başlamadan biberonla yapay besin verilmekte. Bebek emzirmeye alıştırılmadan önce
bebeğe verilen her türlü yapay besin vermeye “emzirme öncesi beslenme - prelakteal” denir.
Emzirme öncesi beslenmenin tehlikeleri şöyle sıralanabilir:
• Bebeğin ilk besini olması gereken kolostrumun yerini alır.
― Bebekte ishal, sepsis, menenjit riski artar.
― Yapay besindeki proteinlere intolerans gelişerek ekzema gibi allerjik durumların gelişme olasılığı artar.
• Emzirmeyi etkiler
― Bebeğin açlığı geçtiğinden daha az meme ister.
― Biberonun yapay memesiyle beslenmişse, annesinin memesini emmekte güçlük çekebilir (emme karmaşası)
― Memeyi daha az emer ve daha az uyarır.
― Anne sütünün gelme süresi uzar ve doğal beslenmeyi sağlamak zorlaşır.
Bebeğe birkaç öğün bile yapay besin verilmesi, anne memesinde kanal tıkanması, şişme gibi sorunlara neden
olur. Anne sütü dışında besinler verilmesi ile emzirme kısa süre sonra kesilir.
79
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Emzik verilen bebeklerde de anne sütü ile beslenme erken biter.
ÊÊ Katılımcılara el kitaplarının 26. sayfasında, “Emzirme öncesi besinlerin zararları bölümünde bu noktaların
özetini” bulabileceklerini söyleyiniz.
Ek Bilgi:
Katılımcılar yapay besin vermenin tıbbi nedenlerini tartışmak isteyebilirler. Emzirme öncesi beslenme ve ek
besin vermek için öne sürülen başlıca nedenler şunlardır:
― Kan şeker düzeyinin düşmesini (hipoglisemiyi) önlemek
― Özellikle bebekte sarılık varsa ve fototerapi gerekiyorsa dehidratasyonu önlemek
― Anne sütünün daha “gelmemiş” olması.
Zamanında doğmuş, normal ağırlıktaki bebeklerin vücutlarında hazır sıvı ve glikojen depoları vardır. Başlangıçta
kolostrum, sonra da olgun süt sağlayan emzirme, bebeklerin tüm gereksinmelerini karşılar.
Hasta ya da zayıf doğan bebekler hipogliseminin önlenmesi ya da emmeleri yetersiz olduğu için özel beslenmeleri gerekebilir. Bu bebekler için bile en iyi besin, genellikle anne sütüdür. Sarılıklı bebeklerin de daha fazla anne
sütü almalarıyla sarılık hafifler. Şekerli su gibi diğer sıvıların su kaybı dışında kullanılmalarının gereği yoktur, sarılığı
geçirmez. Bu konu 26. oturumda “Zayıf ve hasta bebekler” ve başvuru dokümanında (Ek besinler için geçerli tıbbi
endikasyonlar) daha ayrıntılı olarak tartışılmıştır.
Slayt 8 / 6 Bebeğin bebek odasında tutulması
* Sıradaki üç slayt 7 ve 8.adımlarla ilgilidir.
7. Adım: Anne ve bebeğin aynı odada kalması (rooming in) sağlanmalıdır.
8. Adım: İsteğe bağlı emzirme özendirilmelidir.
Bu bebek, bebek odasında bir yatağa konmuş. Bebek ağlamakta, fakat annesi başka bir odada kaldığından
çocuğunun ağlamasına cevap veremiyor. Emzirme, üç saatte bir hemşireler bebeği anneye getirdiğinde yapılıyor.
Bebekler annelerinden ayrılıp bebek odasına alındıklarında daha çok ağlarlar. Hemşireler bebeği susturmak için
biberonla besleme yapabilirler. Annelerin emzirme konusunda kendilerine olan güvenleri azalır. Böyle annelerde
emzirme güçlükleri ve emzirmeyi erken kesme daha sıktır.
Anneyle bebeği böyle ayırmak hem bağın kurulmasında hem de emzirmede güçlükler çıkaracağından önlenmelidir.
Ek Bilgi
Hastanede anne ve bebeğin ayrılmasını gerektiren dört ana neden vardır. Bu uygulama iyi niyetle de yapılsa
nedenler bilimsellikten uzaktır. İleri sürülen nedenler sırayla şunlardır:
1. Annenin dinlenmesini sağlamak:
Doğumun hemen sonrasında anne de bebek de genellikle uyanıktırlar ve yakın temasa ihtiyaç duyarlar. Bir süre
sonra birlikte gayet iyi dinlenebilirler.
2. Enfeksiyonu önlemek;
Bebek odalarında tutulan bebeklerin infekte olma risklerinin azaldığını gösterir bir delil yoktur. Aksine, sağlık
görevlilerinin bir bebekte olabilecek bir enfeksiyonu diğerlerine taşıması ile bu riskin artması söz konusu olabilir.
3. Koğuşlarda beşik için yer olmaması;
80
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Birlikte kalmanın önemi anlaşılırsa, yöneticiler yer problemini halledeceklerdir. Birçok hastanede bebek annesiyle aynı yatakta yattığından daha fazla yere gereksinim olmayacaktır.
4. Bebeği gözlemde tutmak;
Sağlık görevlileri bebeği annesinin yanında da bebek odasındaki kadar iyi gözlemleyebilirler. Anneler bebeklerini çok iyi gözlemlerler ve çok zaman olumsuz bir olayı başka işleri olan sağlık görevlilerinden önce fark ederler.
Bebeğin doktoru tarafından muayene edilmesini beklerken de bebek ve annenin ayrılmasının herhangi bir dayanağı yoktur.
Slayt 8 / 7 Anne ve bebeğin birlikte olması (rooming - in)
* Bu slaytta bebekler anneleriyle birlikte kalıyorlar.
Bu uygulama, doğumdan itibaren anne ve bebeğin gece gündüz aynı odada kalması demektir.
İlk resimdeki bebeğin beşiği annesinin yanında. Bebek annesine yakın; anne yatarken bile bebeğe uzanabilmekte. Bazı hastanelerde beşik annenin ayak ucuna konmaktadır. Beşiğin annenin yanında olması, bebeğe kolayca
dokunmasına olanak sağlayacağından daha iyidir.
İkinci resimdeki bebekler anneleriyle aynı yataktalar. Aynı yatakta kalmak, anne yatarken de emzirebileceğinden ve dinlenmesini kolaylaştırdığından daha iyidir. Bu durumda anne uyurken bile bebek onu rahatsız etmeden
memeye ulaşabilir. Aynı yatakta kalmanın bir olumlu yönü de yer sorunu yaratmamasıdır.
Slayt 8 / 8 Aynı odada kalmanın yararları
* Aynı odada kalmanın yararları şunlardır:
―― Bebek acıktığında, annenin onu derhal emzirebilmesini sağlar. Bu hem bağlanmaya hem de emzirmeye yardım eder.
―― Bebek daha az ağlar, biberonla beslenme kimsenin aklına gelmez.
―― Anneler, emzirme konusunda kendilerine daha çok güvenirler.
―― Emzirme, anne hastaneyi terk ettikten sonra da uzun süre devam eder.
Slayt 8 / 9 İsteğe bağlı emzirme
* Aynı odada kalmak, annenin bebeğini “isteğe bağlı olarak” emzirmesini sağlar. İsteğe bağlı beslenme, emzirmenin gece gündüz bebek istediği zaman yapılması demektir.
Annenin meme vermesi için bebeğin sinirlenip ağlamaya başlamasını beklemesi gerekmez. Anne, zamanla bebeğin acıktığını yaptığı hareketlerden, örneğin memeyi aramasından, anlayacaktır.
İsteğe bağlı emzirme yerine bazıları “sınırsız emzirme” ve “bebek tarafından belirlenen emzirme” terimlerini
kullanırlar.
Sor: Bir anneye, bebeğini ne kadar süre emzirmesi konusunda ne söylersiniz?
(Katılımcıların düşüncelerini öğrenin. Cevabın hepsi tarafından anlaşılmasını sağlayın)
Bebek, memeye iyi yerleştirilmiş olması koşuluyla, kendi istediği kadar bir süre emzirebilir.
Emzirmenin zamanını sınırlandırmaya gerek yoktur. Bebek memeye iyi yerleşmişse, annenin meme ucu zedelenmeyecektir.
Özellikle ilk iki haftada, bazı bebeklerin birkaç dakika emdiği sütü, diğer bebekler yarım saatte ancak emerler.
81
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bebekler arasındaki bu farklı davranış normaldir. Eğer bebek doymadan anne bebeği memeden ayırırsa, bebek
yeterince “son süt” alamaz. Genelde yeterince süt emen bebek memeyi kendiliğinden bırakır.
Sor: Sizce anne bir öğünde sadece bir memesini mi yoksa ikisini birden mi vermeli?
(Katılımcıların düşüncelerini öğrenin. Cevabın hepsi tarafından anlaşılmasını sağlayın)
Bebeğin yağdan zengin “son sütü” alması için önce bir memeyi sonuna kadar emmesini bekleyin. Sonra bebeğin isteğine göre ikinci memeyi verin veya vermeyin.
Bir öğünde iki memeyi de vermek şart değildir. Eğer bebek sadece bir memeyle doymuşsa, bir dahaki öğünde
diğer memeyi önce verin ki her iki meme, süt üretimi için aynı derecede uyarılsın.
Slayt 8 / 10 İsteğe bağlı emzirmenin yararları
* İsteğe bağlı beslenmenin yararları şunlardır:
― Sütün gelmesi çabuklaşır
― Bebek daha çabuk kilo alır
― Kanal tıkanması türü sorunlar azalır
― Emzirme alışkanlığı daha kolay yerleşir
ÊÊ Katılımcılara el kitaplarının 26. sayfasındaki “Aynı odada kalmanın ve isteğe bağlı emzirmenin yararları” kutusunda bu konunun özetini bulabileceklerini söyleyin.
Slayt 8 / 11 İlk emzirmelerde annenin yardım gereksinimi
* Sıradaki dört slayt 5. adımla ilgilidir.
“Bebeklerinden ayrı kalsalar da, annelere emzirme ve süt üretimini yeterli düzeyde tutma konusunda bilgi
veriniz”.
Bu anne bebeğini emzirmede birtakım güçlükler çekiyor, fakat çevrede ona yardım edebilecek kimse yok. Annelerin bebekle uğraşırken yalnız bırakılmaları, birçok sağlık kuruluşunda karşılaşılan bir sorundur. Bu sorun ilerdeki
başarısızlıkların da nedeni olabilir.
Doğum servislerinde çalışanlar genellikle her anneyle tek tek ilgilenecek zamanlarının olmamasından yakınırlar. Birçok sağlık kuruluşu, anneyi doğumdan birkaç saat sonra taburcu ettiğinden bu arada emzirme için fırsat da
olmaz.
Ancak daha önemli bir neden, sağlık görevlilerinin pek azının bu konuda eğitim görmüş olması ve temel becerilerden yoksun olmalarıdır.
Slayt 8 / 12 İlk emzirmelerde anneye yardım
* Bu slaytta bir ebenin anneye bebeği memeye yerleştirmede yardım edişini görüyorsunuz.
İlk emzirmelerde anneye deneyimli bir ebe ya da başka birisi yardım etmelidir. Bu yardım doğumdan hemen
sonraki ilk emzirmede, ya da daha sonraki ilk 24 saat içinde ki öğünlerde yapılabilir. Emzirme alışkanlığını yerleştirmek açısından mümkün olduğunca erken yapılmalıdır.
Birçok anneye hiç yardım gerekmez, bazılarının da çok az yardıma ihtiyacı vardır. Fakat bir anne, yardıma ihtiyacı olup olmadığını bilmeyebilir. Bir ebenin her şeyin yolunda gittiğini görmek için tüm annelerin ilk emzirmelerini
gözlemlemesi, iyi bir uygulamadır ve uzun zaman almaz. Bu, her doğum servisinde anneler taburcu olmadan yapılan bir uygulama olmalıdır.
82
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Sor: Sizce bu ebe anneye nasıl yardım etmelidir?
Katılımcıların düşüncelerini öğreniniz. Şunları düşünmeleri için yönlendiriniz.
―― Emzirmeyi gözlemlemek
―― Anneye bebeği doğru pozisyonda tutma konusunda yardım etmek
―― Anneye konuyla ilgili bilgi vermek
Sonra cevapları özetlemek için uygun slaytı gösterin
Slayt 8 / 13 İlk emzirmelere yardım nasıl yapılır?
* Bu slaytta ilk emzirme sırasında anneye yardım özetlenmiştir.
• Acele etmeyin ve gürültüden kaçının.
Çok az zamanınız olsa bile telaş etmeyin ve bağırmadan konuşun.
• Anneye kendisini nasıl hissettiğini ve emzirmenin nasıl gittiğini sorun.
Herhangi bir bilgi ya da öneri vermeden önce bu soruların cevabını alın.
• Emzirmeyi gözlemleyin.
Anne bebeğini emzirirken sessizce seyredin. Bebeğin pozisyonu ve yerleştirilmesi uygunsa anneye bu işi ne
kadar iyi yaptığını söyleyin. Ona yapması gerekeni göstermenize gerek kalmamıştır.
• Gerekiyorsa bebeğe uygun pozisyon vermesine yardımcı olun.
Anne zorluk çekiyorsa ya da bebek memeye iyi yerleşmemişse gerekli yardım yapın.
• Anneye ilgili bilgileri verin.
İsteğe bağlı emzirme konusunu ve bebeğin emmeye hazır olduğunu gösteren belirtileri anladığından emin olunuz. Sütünün nasıl geleceğini açıklayın.
Annenin sorularını cevaplayın.
Annenin aklında sormak istediği sorular olabilir; ya da siz konuştukça açığa çıkan kaygıları olduğunu, emin olmadığı noktalar olduğunu anlayabilirsiniz.
Ne yapması gerektiğini basit ve açık bir şekilde anlatınız.
Sor: Bir anneye bebeğinin emmeye hazır olduğunu gösteren belirtiler konusunda neler söylerdiniz?
(Katılımcılardan birkaç öneri alın, sonra devam edin)
Bebek uyanıktır ve huzursuzdur, ya da hafif sesler çıkarır. Elini ağzına götürmeye çalışır, emme hareketleri yapar,
parmaklarını emebilir, memeyi arama hareketleri yapar.
Katılımcılara el kitaplarının 27. sayfasında “Anneye İlk Emzirmelerde Yardım” konusunda bir liste bulabileceklerini
belirtiniz.
Ek Bilgi
Bebeklerin meme isteme sıklığı çok farklılık gösterir. Bunların hepsi normaldir.
İlk 1 – 2 gün, bebek çok sık emmek istemeyebilir. Bazı bebekler iyi bir emzirmeden sonra 8 – 12 saat uyur. Uygun sıcaklıkta, olan, sağlıklı ve küçük doğmamış bir bebeği iyi bir emzirmeden sonra belirli bir saatte emzirmek için
uyandırmak gereksizdir.
83
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Sonraki 3 – 7 gün, bebek daha sık emmek isteyebilir -bu arada süt salgısı artmaktadır. Bundan sonra bebekler
genelde daha seyrek meme isterler ancak davranışları yine birbirinden çok farklıdır. Herhangi bir bebek, bazı günler ve geceler, diğer günlerden çok ya da az meme isteyebilir.
Slayt 8 / 14 Bebeklerinden ayrı olan anneler
* Bazen hasta ya da zayıf doğmuş bebeklerin özel bakım için annelerinden ayrılmaları gerekebilir.
Ayrı kaldıkları zaman boyunca annenin yardım ve desteğe ihtiyacı vardır. Annenin bebeğine süt sağlayabilmesi
için süt üretimini belirli bir düzeye getirmesi ve bunu sürdürmesi gerekir. Bu da sütün sağılması ile olur ve annenin
bu konuda yardıma ihtiyacı vardır. Sütünün önemli olduğuna ve bebeğe gerçekten yararlı olacağına inanması için
de yardım gerekebilir. Bebek hazır olur olmaz emzirmeye başlayabilmesi için de annenin yardıma ihtiyacı vardır.
Düşük doğum ağırlıklı olan bu bebek annesinin “sağılmış” sütüyle besleniyor. Bebek önceleri oragastrik bir tüp
ile beslenmekteydi. Şimdi, annesi kendi sütünü bir fincandan içirerek veriyor.
Çok küçük bebekler bile fincandan içebilirler. Biberon kullanmaya gerek yoktur. Bebekler için biberonla beslenmek, memeyi emmekten daha zordur (Bkz oturum 26, Düşük doğum ağırlıklı ve hasta bebekler).
Slayt 8 / 15 Sezeryan sonrası
* Bu slayttaki annenin bebeği sezaryanla doğmuş. Anne bebeğini emziriyor.
Genelde anneler sezaryandan 4 saat sonra - kendilerine gelir gelmez - emzirmeye başlayabilirler. Bu süre, annenin durumu ve kullanılan anestezik türüne göre değişebilir. Epidural anestezi sonrasında emzirme, doğumdan
yarım ya da bir saat sonra başlayabilir.
Sor: Bir bebeğe, annesinin onu emzirmesini beklerken başka bir besin vermek gerekir mi?
Zamanında doğmuş, sağlıklı bir bebeğin anne sütünden başka bir besine ihtiyacı yoktur. Annesi hazır olana dek
birkaç saat bekleyebilir.
Bebek diğer bebekler gibi annesiyle aynı odada kalabilir ve acıktığında annesi tarafından beslenebilir. Sezeryanlı
annelerin çoğu ilk birkaç gün emzirmede rahat bir pozisyon bulabilmek için yardıma ihtiyaç duyarlar.
Genelde anneler başlangıçta yatarak emzirmeyi tercih ederler.
― Slaytta olduğu gibi anne sırt üstü yatar, bebeği üzerine alır.
― Anne, yatağa yan yatıp bebeği ile yüz yüze gelecek biçimde karşısına almayı tercih edebilir, böylece bebek
yarasının üzerine baskı yapmış olmaz. Bu pozisyondayken diğer yana dönüp bebeği de karşı tarafa geçirmek
için yardıma ihtiyacı olabilir.
― Sonraları, oturup bebeği ya ameliyat yarasının üzerinde ya da kolunun altında tutmayı deneyebilir.
Hangi pozisyonda olursa olsun, önemli olan bebeğin iyi bir pozisyonda, memeye bakıyor ve iyi yerleştirilmiş
olmasıdır.
III - Kalıtımcıların Sorularını Cevaplama (10 Dakika)
Katılımcıların soruları olup olmadığını öğrenip cevaplamaya çalışınız.
Doğumdan sonraki ilk bir saat içindeki tensel temas, emzirme ve bağ kurulması açısından yararlıdır. (Katılımcıların el kitabında Şekil. 16)
IV - Küçük Grup Tartışmasını Yönetmek
(Gerekirse bu başka zaman yapılabilir.)
84
(30 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ 4 – 5 katılımcıdan oluşan grubunuzu toplayın, odanın birlikte çalışmaya elverişli bir köşesini bulun (diğer
eğitimciler de aynı şeyi yaparlar).
Katılımcılara siz açmalarını söyleyene kadar el kitaplarını kapalı tutmalarını söyleyiniz.
ÊÊ Konuyu şu başlıklarla sununuz.
* “Emzirmede Başarı” için 10. adım,
“Emzirme destek grupları oluşturun ve annelerin klinikten çıkar çıkmaz bu organizasyonlara başvurmasını sağlayın”.
* Annelerin çoğu ilk haftalarda emzirmeyi tümüyle bırakır ya da ek besin kullanmaya başlar.
Sorunlar en çok bu dönemde ortaya çıkar. Buna karşın birçok anne, doğumdan sonraki bir - iki gün içinde, daha
sütleri tam gelmeden ve emzirme alışkanlığı yerleştirilmeden, taburcu edilirler.
* Uygulamaları iyi olan hastaneler bile tüm zorlukları önleyemez.
Hastanedekiler, annenin tek başına anne sütü vermeye devam edeceğinden emin olamazlar. Bunun için eve
gittikten sonra annelerin ne yapacaklarını düşünmek önemlidir.
Sor: Taburcu olup eve gelen bir annenin ne gibi sorunları olabilir?
(Katılımcılardan öneriler alınız. Aşağıdakilerden söylenmemiş olanları siz ekleyiniz)
―― Emzirme konusunda sorunları olabilir
―― Evin diğer bireyleriyle ilgilenmek zorunda kalabilir
―― Bir çok kişinin bebeği besleme konusunda önerilerini dinlemek zorunda kalabilir
―― Yalnız ve yardımsız kalabilir
―― İşe tekrar başlamak zorunda olabilir
Eğer başarılı bir şekilde emzirmeye devam edecekse annenin devamlı yardım ve desteğe ihtiyacı olacaktır.
Sor: Anneye emzirmenin yerleşmesi için devamlı destek ve yardımı nereden bulabilir?
(Katılımcılardan birkaç öneri alınız)
ÊÊ Katılımcıların fikirlerini tartışınız.
Aşağıdaki düşünceleri, içinde bulunduğunuz ortama uygun şekilde kullanınız.
― Bu destek kaynaklarından hangileri mevcut?
― Hangileri olanaksız, neden?
― Sağlık görevlilerinin teşvik edip güçlendirebileceği kaynaklar hangileridir?
― Emzirme konusunda anneye destek verebilecek kaynaklar şunlardır:
• Yardımcı, destekleyici bir aile ve arkadaşlar
Genelde en önemli destek grubu budur. Emzirme geleneğinin ve ailelerin yakın çevrede yaşadığı yerlerde, toplum desteği genellikle güçlüdür. Ancak, bazı gelenekler yanlış olabilir. Kentte yaşayan birçok kadın ise yalnız kalır ya
da biberonu öneren bir çevre içinde olabilir.
• Taburcu olduktan sonraki ilk hafta içinde doğum sonrası kontrolü
85
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bu kontrolde emzirme gözlenmeli, aynı zamanda bu konuda anne ile konuşulmalıdır. Küçük güçlükler büyük
sorunlar haline gelmeden annelere yardım edebilirsiniz.
• 6. haftada doğum sonrası kontrolü
Bu kontrol emzirmenin gözlenmesi yanında aile planlaması konusunun tartışılmasını da içermelidir. (Bkz oturum 3l; “Kadının beslenmesi, sağlığı ve doğurganlığı)
• Sağlık kuruluşlarından yardım
Her sağlık görevlisi, iki yaşından küçük çocuğu olan bir anneyi gördüğünde emzirmeyi desteklemelidir (Bkz.
Oturum 28; Emzirmenin sürdürülmesi).
• Çevredeki sağlık görevlilerinin yardımı
Çevredeki sağlık görevlileri, emzirmeye yardım için ideal bir konumdadırlar. Yakında yaşadıklarından anneyi
daha çok görüp bir kuruluştaki sağlık görevlisinden daha fazla zaman ayırabilirler. Toplumdaki sağlık görevlilerini
emzirme rehberliği konusunda eğitmek yararlı olabilir.
• Bir emzirme destek grubu
(Bu konuyu derinlemesine tartışmak için “EMZİRME DESTEK GRUBU” kutusundaki noktaları kullanınız)
ÊÊ Emzirme destek grubunu tartışınız.
Katılımcılardan el kitaplarının 28. sayfasındaki “EMZİRME DESTEK GRUPLARI” listesini bulmalarını ve sırayla
sesli okumalarını isteyiniz.
Her maddeyi yerel koşullara ve deneyime olan uygunluğuyla tartışınız.
EMZİRME DESTEK GRUPLARI
―― Grup; bir sağlık görevlisi, zaten varolan bir kadınlar grubu, emzirmeye önem veren bir anneler grubu, gebelik kontrollerinde ya da doğum hastanesinde tanışıp emzirmeye devam etmeğe ve birbirine yardımcı olmaya
kararlı bir kadınlar grubu tarafından başlatılabilir.
―― Grup, 1 ya da 4 haftada bir ya birinin evinde, ya da başka bir yerde buluşup “Emzirmenin yararları” ya da
“Zorlukların aşılması” gibi belirli konularda görüş alışverişinde bulunurlar.
―― Birbirlerinin deneyimlerinden yararlanırlar, zorlukların aşılmasında uygulanabilir fikirleriyle ya da cesaretlendirme yoluyla diğerlerine yardımcı olurlar. Vücutlarının nasıl çalıştığını daha iyi öğrenirler.
―― Grubun emzirme konusunda bilgisi olan birine ihtiyacı vardır. Bu kişi yanlış fikirleri düzeltip sorunlara değişik
öneriler getirir. Bu, grubun olumlu davranmasını sağlayacak, şikayetleri önleyecektir. Bu kişi, gruptan biri
konuyu yeterince öğrenene kadar bir sağlık görevlisi olabilir.
―― Grubun gerektiğinde yararlanabileceği bir bilgi kaynağına ihtiyacı vardır. Bu, zaman zaman danışabilecekleri,
emzirme konusunda bilgili bir sağlık görevlisi olabilir. Bir ihtiyaç da katılımcıların kendilerini eğitmeleri için
gerekli olan konuyla ilgili güncel yayınlardır. Bunların sağlanmasında sağlık görevlisi yardımcı olabilir.
―― Anneler, birbirlerini görmek için mutlaka toplantıları beklemek zorunda değildirler. Kendilerini kötü hissettiklerinde ya da ne yapacaklarını bilmedikleri zamanlarda birbirlerine danışabilirler.
―― Emzirme destek grupları, aile ve arkadaş desteği olmayan anneler için önemli bir iletişim fırsatıdır.
―― Annenin emzirme konusunda kendine olan güvenini artıp kaygıları azaltan bir işlevleri vardır.
―― Annelerin ihtiyaç duyduğu ve sağlık kuruluşlarının veremediği özel ilgi ve yardımı kendisi gibi bir kadından
almasını sağlar.
86
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ Katılımcılardan el kitaplarının 28. sayfasındaki “ANNE DOĞUM HASTANESİNDEN TABURCU OLMADAN ÖNCE
YAPILMASI GEREKENLER” listesini bulmalarını isteyiniz.
Bunun taburcu öncesi yapılacakların bir özeti olduğunu açıklayınız.
 Katılımcılardan listeyi sırayla okumalarını isteyiniz.
ANNE DOĞUM HASTANESİNDEN TABURCU OLMADAN ÖNCE YAPILMASI GEREKENLER
• Evde nasıl bir destek olduğunu öğrenmek
• Mümkünse aile bireylerine annenin gereksinimlerinden bahsetmek
• İlk hafta içinde emzirme gözlemini de içerecek bir doğum sonrası kontrol ayarlamak (6. haftadaki rutin
kontrole ek olarak)
• Gerektiğinde emzirmeyle ilgili yardım için bir sağlık görevlisine nasıl ulaşacağını anlatmak
• Yaşadığı çevrede bir emzirme destek grubu varsa, ona başvurmasını sağlamak
Önerilecek kaynaklar:
“Annelere Emzirmede Yardım”
Bölüm 4 “Emzirme nasıl başlamalı”
Bölüm 11 “Danışmanlık”
Bölüm 12. 3 “Kadın grupları ve 12. 4 “Anneden anneye doğrudan destek grupları”
―― Bebek Dostu Hastanelerin Küresel Kriterine Ek: Ek besinler için geçerli tıbbi nedenler
―― Bir hastanenin emzirme politikası (bulunabilirse).
87
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 9
KLİNİK UYGULAMA I
Dinlemek ve Öğrenmek
Emzirmenin Değerlendirilmesi
Amaçlar
Katılımcılar, doğum hastanesinde veya servisinde anneler ve bebeklerle “dinleme ve öğrenme” ve “emzirmenin değerlendirilmesi” pratiği yapanlar.
Oturum taslağı
(120 dakika)
Oturumun hazırlık ve oturum sonrası tartışma bölümü bir eğitici ile birlikte katılımcılara toplu olarak verilir.
Klinik uygulama çalışmaları bir eğitici ile birlikte 4 – 5 kişilik küçük gruplar şeklinde yapılır.
I. Katılımcıları hazırlayın
(20 dakika)
II.
Klinik uygulamaları yönetin
(80 dakika)
III. Klinik uygulamaları tartışın
(20 dakika)
Hazırlık
Oturumu yönetiyorsanız:
Klinik uygulamanın nerede yapılacağını ve her eğiticinin grubunu nereye götüreceğini biliniz. Eğer önceden yapmadıysanız gideceğiniz hastane veya doğum servisini ziyaret edip sorumlu kişilere kendinizi tanıtınız
ve hazırlanmalarını isteyiniz (Bkz Yönetici Rehberi).
Katılımcıları hazırlayabilmek ve klinik uygulamayı yönetebilmek için ileriki sayfalardaki talimatları çalışınız.
Her eğiticiye verilmek üzere “KLİNİK UYGULAMA TARTIŞMASI KONTROL LİSTESİ”nden yeterli sayıda olduğundan emin olun.
Her katılımcıya ve eğiticiye verilmek üzere ikişer adet “EMZİRME İŞLEME FORMU” ve birer adet “DİNLEME
VE ÖĞRENME BECERİLERİ” listesi olduğundan emin olun.
Grubu yönetiyorsanız:
Klinik uygulamayı nasıl yaptıracağınızı ileriki sayfalardaki talimatı okuyarak öğreniniz.
Tartışmaları yönetmede yanınızda bir adet “KLİNİK UYGULAMA TARTIŞMASI KONTROL LİSTESİ”ni yararlanmak için bulundurunuz.
Grubunuzdaki katılımcıların ikişer adet “EMZİRME GÖZLEM FORMU” birer adet “DİNLEME VE ÖĞRENME
BECERİLERİ” listesi bulundurmalarını sağlayınız. Yanınızda da birkaç yedek kopya olsun.
Grubunuzu nereye götüreceğinizi ve uygulama sonrası tartışmayı nerede yapacağınızı öğreniniz.
88
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Katılımcıların hazırlanması
(20 Dakika)
Hazırlık oturumu tüm katılımcılar ve diğer eğiticiler toplu halde iken yapılır ve bir eğitici tarafından yönetilir.
Eğer klinik uygulama uzak bir yerde yapılacaksa, hazırlık seansını yola çıkmadan önce yapınız. Gerekirse bu
seans bir önceki gün de yapılabilir.
ÊÊ Dersin amacını açıklayınız:
* 4, 5, 6 ve 7. seanslarda öğrenilen becerilerle “emzirmenin değerlendirilmesi”, “dinleme öğrenme” uygulaması yapılacaktır.
ÊÊ Katılımcıların yanlarında getirmeleri gerekenleri söyleyiniz:
* Yanınızda olması gerekenler:
―― İki adet “EMZİRME GÖZLEM FORMU”;
―― Bir adet “DİNLEME VE ÖĞRENME BECERİLERİ” listesi;
―― Not tutmanız için kalem ve kağıt.
Kitap ya da kitapçık getirmeniz gereksizdir. Bunlar uygulamada güçlüğe neden olabilir.
ÊÊ Katılımcılara gerekli formları dağıtınız.
ÊÊ Eğiticilerde şunların bulunmasını sağlayınız.
―― Yedek “EMZİRME GÖZLEM FORMLARI” ,
―― Yedek “DİNLEME VE ÖĞRENME BECERİLERİ” listeleri ,
―― “KLİNİK UYGULAMA TARTIŞMASI KONTROL LİSTESİ”nin bir kopyası
ÊÊ Katılımcılara nasıl çalışacaklarını anlatınız:
* 4 – 5 kişilik gruplarda bir eğitimci gözetiminde çalışacaksınız. Başta eğitici, tüm gruba ne yapılması gerektiğini gösterecek, sonra siz bunu uygulayacaksınız. Herkes sırayla anneyle konuşurken diğerleri onu gözlemleyecek. Herkes ne yapılacağını öğrenince iki kişilik gruplar olarak çalışabilirsiniz.
ÊÊ Anneyle konuşan katılımcının ne yapacağını anlatınız:
* Anneye kendinizi tanıtıp konuşmak için izin isteyiniz. Grubunuzu da tanıtıp bebek beslenmesi konusuyla
ilgilendiğinizi açıklayınız. Bebeği, beslenirken gözlemlemek için anneden izin isteyiniz “bebeği emzirmesini”
söylemeyiniz. (Gerekir ise her iki kitapta da yer alan “YAPILMAYACAKLAR” listesine bakınız).
Oturmak için bir sandalye bulmaya çalışın. Gerekiyorsa ve izin aldıysanız yatağa oturunuz. Eğer bebek o sırada
memede ise, anneye devam etmesini söyleyiniz. Bebek beslenmiyorsa anneden bebek hazır olunca normalde
yaptığı şekilde bebeği beslemesini isteyiniz. Grubun izlemesi için anneden izin alınız.
Beslenmeden önce ve sonra anneye bebeğin ve kendisinin nasıl olduğu, beslenmenin nasıl gittiği konusunda
89
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
açık uçlu sorular sorunuz, anneyi kendisi ve bebek hakkında konuşmaya özendirin. Öğrendiğiniz dinleme ve öğrenme becerilerinin birçoğunu uygulamaya çalışınız.
ÊÊ Diğer katılımcıların ne yapacağını anlatınız:
* Arka planda olabildiğince sessiz bekleyiniz (zaten olasılıkla tüm grup için yeterli iskemle olmayacaktır). Yorum yapmayınız ve kendi aranızda konuşmayınız.
Anneyi ve bebeği genel olanak gözlemleyiniz. Anne mutlu görünüyor mu? Yanında biberon ya da süt formülü
var mı?
Anne ve katılımcı arasındaki konuşmanın genel havasını izleyiniz. örneğin kimin daha çok konuştuğuna, katılımcının sorular sorup sormadığına, annenin rahat konuşup konuşmadığına, konuşmadan mutlu olup olmadığına
dikkat ediniz.
Katılıcının dinleme ve öğrenme becerilerini nasıl uyguladığını özellikle gözlemleyiniz. “DİNLEME VE ÖĞRENME
BECERİLERİ” listesinden uyguladığı bir madde olursa listenizde işaretleyiniz ki tartışmada hatırlayabilesiniz. Sözsüz
iletişimi uygun şekilde uygulayıp uygulayamadığına dikkat ediniz.
Katılımcının yargı cümlesi kullanmak ya da cevabı evet / hayır olan sorular sormak gibi hatalarını not ediniz.
ÊÊ Katılımcıların emzirmeyi gözlemlerken yapacaklarını anlatınız:
* Beslenme süresince anne ve bebeği sessizce seyrediniz. Bu arada EMZİRME GÖZLEM FORMU”nu doldurunuz.
Anne ve bebeğin adlarını ve emzirmenin ne kadar sürdüğünü yazıp görebildiğiniz özellikleri işaretleyiniz.
Formun altındaki “Notlar” kısmına gözleminizde emzirme açısından önemli olduğunu düşündüğünüz diğer
noktaları yazınız.
ÊÊ Gözlemden sonra yapacaklarını anlatınız:
* Anneye ayırdığı zaman ve işbirliği için teşekkür ediniz; hoşuna gidecek, onu destekleyecek sözler söyleyiniz.
* Grubunuzla başka bir yere gidip gözlemlerinizi tartışınız.
ÊÊ Katılımcıları “YAPILMAYACAKLAR” konusunda uyarınız:
YAPILMAYACAKLAR
• “Emzirme” ile ilgilendiğinizi söylemeyiniz.
Annenin davranışı değişebilir; biberonla besleme konusunda rahat konuşmayabilir. “Bebek beslenmesi” ya
da “bebekler nasıl beslenir” gibi konularla ilgilendiğinizi söyleyiniz.
• Anneye yardım etmeyiniz, önerilerde bulunmayınız.
Klinik Uygulama I’de anneye yardım gerekiyorsa, durumu eğiticinize ya da klinikte çalışanlara bildiriniz.
• Formların bir engel oluşturmasına izin vermeyiniz.
Anneyle konuşma sırasında katılımcı not almamalıdır. Gerek duyuyorsa yapacakları konusunda notlara
bakabilir fakat yazmak istediklerini konuşmadan sonra yazmalıdır. İzleyen katılımcılar not tutabilir.
ÊÊ Katılımcılara anlatılanların bir özetinin el kitaplarının bulunduğunu hatırlatınız.
II. Klinik Uygulamayı Yönetin
90
(80 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ Grubunuzu servise götürünüz:
―― Yetkili kişiye kendinizi ve grubunuzu tanıtınız.
―― Hangi bebek ve annelerin uygun olduğunu ve onları nerede bulabileceğinizi sorunuz.
―― Bebeğini emzirmekte olan ya da kısa sürede emzireceğini düşünen bir anne bulmaya çalışınız. Eğer bulamazsanız, herhangi bir anneyle konuşabilirsiniz.
ÊÊ Gruba ne yapılacağını gösteriniz:
―― Önce katılımcılara ne yapacaklarını göstereceğinizi söyleyiniz.
―― Katılımcıların arka planda durup “Dinleme Ve Öğrenme Becerileri’ listesini ve “Emzirme Gözlem Formu”na
bakmalarını söyleyiniz.
―― Anneye kendinizi ve grubunuzu tanıtınız.
―― Bir sandalyeye, mümkünse yatağa oturunuz.
―― Açık uçlu, açıklama gerektiren birkaç soru sorunuz.
―― Anneyi kendisi ve bebek hakkında çok şey anlatması için, mümkün olduğunca çok dinleme ve öğrenme becerisi kullanarak teşvik etmeye çalışınız.
―― “EMZİRME Gözlem Formu” ile emzirmeyi gözlemleyiniz.
―― Anneye teşekkür edip destekleyici sözler söyleyiniz.
Eğer annenin dilini bilmiyorsanız bir katılımcıdan tercüme etmesini isteyiniz.
ÊÊ Gösterdiklerinizi tartışınız:
Grubu anneden uzağa bir yere götürüp gözlemlerini tartışınız.
Şunları sorunuz:
― Anne ve bebek hakkındaki genel gözlemleri nelerdir?
― “EMZİRME Gözlem Formu”ndaki hangi belirtileri görmüşler?
― Dinleme ve öğrenme becerilerinden hangilerini uyguladınız?
Eğer bebeğin pozisyonu ve memeye yerleştirilmesiyle ilgili katılımcıların atladığı iyi ya da olumsuz noktalar
varsa, bunları belirtiniz.
ÊÊ Katılımcılardan birinin bir anneyle konuşmasını sağlayınız:
Başka bir anne bulup katılımcılardan birinin onunla konuşmasını isteyiniz. Katılımcı dinleme ve öğrenme becerilerini kullanırken grubun diğer üyeleri onu gözlemleyeceklerdir. Eğer anne o sırada emzirmekte ise, diğer katılımcıların bunu da gözlemeleri gerekmektedir.
ÊÊ Uygulamayı yapan katılımcıyı yönlendiriniz:
Arka planda bekleyip katılımcının işine fazla karışmamaya özen gösteriniz.
Yaptığı her hatayı anında düzeltmeniz gerekmemektedir; mümkünse uygulama sonrası tartışmayı bekleyip yaptığı işi övünüz, yanlışları hakkında da konuşunuz. Katılımcının sürekli hata yapıp herhangi bir ilerleme kaydedememesi durumunda katılımcıyı grup ve anne önünde utandırmayacak bir şekilde yardım etmeye çalışınız.
Katılımcı anneye yardım eder ya da önerilerde bulunursa, uygulama sırasında bunları yapamayacağını uygun
91
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
bir şekilde hatırlatınız.
Bununla beraber, anne ve bebekte katılımcıların gözden kaçırdığı önemli bir belirti varsa, sessizce grubun dikkatini oraya çekebilirsiniz.
Katılımcılar çalışırken onlara en çok neyin öğretici olduğuna karar verin:
Katılımcıların klinik ve danışmanlık becerileri konusunda kendilerine güvenmelerini sağlamak için kendi güveninizi ve destek becerilerinizi kullanınız.
ÊÊ Katılımcının uygulamasını tartışınız:
Grubu anneden uzaklaştırıp gözlemlerini tartışınız.
Tartışmayı yönetmek için “KLİNİK UYGULAMA KONTROL LİSTESİ” nden yararlanınız.
Genel soruları sorduktan sonra “dinleme ve öğrenme” ile “emzirmenin değerlendirilmesi” konusunda özgün
sorulara geçiniz. (“özgüven kurma” ve “öykü alma” konularındaki soruları başka bir klinik uygulamaya bırakınız).
Katılımcının “DİNLEME VE ÖĞRENME BECERİLERİ”ni nasıl uyguladığını tartışınız. Önce uygulamayı yapan katılımcıya kendisini nasıl bulduğunu sorup sonra diğerlerine geçiniz.
Gruba “Emzirme Gözlem Formu”ndaki belirtilerden gördüklerini sorunuz. Katılımcıların bebeğin pozisyonunu
ve yerleştirilmesini iyi mi yoksa kötü mü bulduklarını sorunuz.
ÊÊ Diğer katılımcıların da sırayla annelerle konuşmalarını sağlayınız:
Başka bir katılımcıya başka bir anne ayarlayıp konuşmasını sağlayınız. Grubun izlenimlerini ve katılımcının uygulamasını tartışınız.
Grubun, ne yapıldığını öğrendiğine emin olana dek onlarla çalışınız. İlk katılımcı uygulamayı yaparken kesinlikle
orada bulununuz.
Her katılımcının en az bir kez uygulama yapmasını sağlayınız.
ÊÊ Katılımcıları iki kişilik gruplarda çalıştırınız:
Katılımcıların hepsi en az bir anneyle konuşmuşsa ve ne yaptıklarını anlamışlarsa, diğer annelerle iki kişilik gruplar halinde siz olmadan çalışmalarını söyleyiniz.
Nasıl yaptıklarını görmek için aralarında dolaşınız. İşini bitiren çiftlerin tartışmalarına katılınız.
ÊÊ Yardıma gereksinimi olan anneler:
Eğer yardıma gereksinimi olan ya da özel bir durumu yansıtan bir anne varsa, bunu gruba bir şeyler öğretmek
için bir fırsat olarak değerlendiriniz.
Katılımcılara yardım gereksinimi olan bir anneyi size bildirmelerini söyleyiniz. Anneye yardım etmek için klinik
çalışanlarından izin isteyiniz; kabul edilirse katılımcıyla birlikte anneye yardım ediniz.
Mümkünse klinikte çalışanlar da orada olsunlar ki ne yaptığınızı anlayıp sonradan anneyi bu yönde izleyebilsinler ve destekleyebilsinler.
Durumu tüm katılımcılara gösteriniz ve açıklayınız. Bu, sizi programın dışına çıkaracak olsa da böyle eğitim fırsatlarını kullanmak yararlıdır.
Mümkünse, vakaların izlenmesi için katılımcıların annelerine ertesi gün de ziyaret etmelerini söyleyiniz.
 Katılımcıları sağlık uygulamalarını gözlemeye teşvik ediniz:
Katılımcıları doğum servisinde bulundukları süre içinde aşağıdaki gözlemleri yapmaya teşvik ediniz:
― Anneler bebeklerle aynı odada mı;
92
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
― Bebeklere süt formülleri ya da şekerli su veriliyor mu;
― Biberon kullanılıyor mu;
― Formül sütü (mama) reklamı yapılıyor mu;
― Hasta anneler hastaneye bebekleri ile birlikte kabul ediliyor mu;
― Düşük doğum ağırlıklı bebekler nasıl besleniyor.
Katılımcıların klinikteki sağlık personeliyle konuşup aşağıdakileri öğrenmesini de teşvik ediniz:
―― Emzirme konusuna yaklaşımları;
―― Emziren annelerle iletişimleri;
―― Varsa kendi bebeklerini nasıl besledikleri.
Katılımcıları klinikteyken izlenimleri hakkında yorumda bulunmamaları konusunda uyarınız. Yorumun eğiticinin
düzenleyeceği özel bir konuşmada ya da grup oturumunda yapılacağını söyleyiniz.
III. Klinik uygulamayı tartışınız
(20 dakika)
Tüm katılımcılar, hazırlık oturumunu yöneten eğitici ile klinik uygulamayı tartışmak üzere toplanırlar.
ÊÊ Her gruptan bir katılımcıya neler öğrendiklerini sorunuz:
Şunları uygulamalarını isteyiniz.
― Özel bir durum gösteren anne ve bebeklerden öğrendikleri;
― “EMZİRME” gözlem formu” ve “DİNLEME VE ÖĞRENME BECERİLERİ” listesini kullanma deneyimleri;
Katılımcıların her annenin detaylı raporunu değil, yalnızca konuyla ilgili özelliklerini kısaca anlatmalarını isteyiniz.
Tartışmayı yönetirken “KLİNİK UYGULAMA TARTIŞMASI KONTROL LİSTESİ”nden yararlanınız.
Buna rağmen tüm listeyi kullanmayınız çünkü çoğunu küçük gruplarda uygulamış olmanız gerekir.
ÊÊ Katılımcılardan “KLİNİK UYGULAMA İLERLEME FORMU”nu doldurmalarını isteyiniz:
Formu el kitaplarının 109. sayfasında bulabileceklerini söyleyiniz.
Forma, Klinik Uygulama I’de konuştukları tüm anneleri kaydedeceklerdir. İki yere kayıt yapacaklardır (1. Bölüme
annede uyguladıkları becerileri, 2. Bölüme annenin durumunu).
93
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
KLİNİK UYGULAMA TARTIŞMASI KONTROL LİSTESİ
Genel sorular
ÊÊ Klinik uygulamanız nasıl geçti?
Neler iyi gitti? Nerelerde zorluk çektiniz?
ÊÊ Anne konuşmaya istekli miydi? Sizle konuşmaktan keyif alıyor muydu?
ÊÊ Anne hiç soru sordu mu? Siz nasıl cevap verdiniz?
ÊÊ Anneden öğrendiğiniz en ilginç şey neydi? Bir şey sağlayan özel bir durumu ya da sorunu var mıydı?
Dinleme ve öğrenme
ÊÊ Dinleme ve öğrenme becerilerinden kaçını kullandınız?
ÊÊ Ne gibi hatalar yaptınız? Çok soru sordunuz mu?
ÊÊ Kullandığınız beceriler anneye konuşmasında yardımcı oldu mu?
Emzirme değerlendirmesi
ÊÊ Genel gözlemle neler öğrendiniz?
ÊÊ ‘Emzirme gözlem formu” ile neler öğrendiniz?
Kendine güven ve destek
ÊÊ Kendine güven ve destek becerilerinden kaçını kullandınız? (Özellikle övdüğümüz 2 şey ve 2 konuyla
ilgili bilgi)
ÊÊ Ne gibi hatalar yaptınız? Anneye çok öğüt verdiniz mi?
ÊÊ Becerileri kullanmak anneye yardım etmenize yardımcı oldu mu?
Öykü almak
ÊÊ Emzirme öyküsü olarak ne öğrendiniz?
ÊÊ Formun her bölümünden bir soru sormayı hatırlayabildiniz mi?
ÊÊ Formu kullanmak annenin durumunu öğrenmenizde yararlı oldu mu?
94
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 10
BEBEĞİ MEMEYE YERLEŞTİRMEK
Bu oturum 1. ve 2. klinik uygulamalar arasında yapılmalıdır.
Amaçlar
Seans sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Anneye doğru emzirme pozisyonu verdirmede yardım edebilmeli,
―― Özel durumu olan anne ve bebeklere alternatif pozisyonlar gösterebilmelidir.
Oturum taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar tek eğitici gözetiminde toplu olarak bulunurlar.
I.
Konu başlığının takdimi
(5 dakika)
II.
Anneye emzirme pozisyonu konusunda demonstrasyon
(35 dakika)
Katılımcılar 4 - 5 kişilik gruplarda bir eğiticiyle beraberdir.
III. Katılımcıların bebeğe pozisyon vermelerine yardımcı olun
(20 dakika)
Hazırlık
Oturumdan önceki gün:
Katılımcılardan birinden gösterecekleriniz için size yardım etmesini isteyiniz. Katılımcının bebeğini memeye tutmakta zorlanan
anne rolünü oynayacağını açıklayınız; kendisine ve bebeğe birer isim bulmasını söyleyiniz. İsterse gerçek ismini de kullanabilir.
Ne istediğinizi şöyle açıklayınız.
1. Oturan bir anneye nasıl yardım edileceğini gösterme
Katılımcı kucağında oyuncak bebek, normal pozisyonda oturacak.
Siz onu selamlayıp emzirmenin nasıl gittiğini sorunca, çok acı çektiğini ve meme uçlarının yara olduğunu söyleyecek.
Bebeği emzirmesini isteyecek ve gözleme başlayacaksınız.
Bebeği çok kötü tutacak: gevşek bir şekilde, sadece başını tutarak, bebeğin vücudu kendi vücudundan uzak - ki bunun sonucu
olarak memeyi bebeğin ağzına yetiştirebilmek için öne eğilmek durumunda. Emzirme acı veriyormuş gibi davranacak ve siz de anneyi
rahat oturtarak ve bebeğin pozisyonunu düzelterek ona yardım edeceksiniz.
Daha iyi pozisyona geçince anne ‘Oh! Bu daha iyi’ diyerek daha mutlu görünecek. Boşalma refleksini hissedip diğer memesini
ovacak.
2. Anne otururken diğer pozisyonlar olan koltukaltı ve diğer eli kullanmayı göstereceksiniz.
3. Yatan bir anneye nasıl yardım edileceğini göstereceksiniz.
Katılımcı bir kolunun üstüne yatıp bebeği yatakta kendinden uzak, gevşek bir şekilde tutacak.
Sırayı bilmeniz için göstereceklerinizi katılımcıyla birlikte prova ediniz. Göstereceğiniz rahat oturma pozisyonunu kararlaştırınız.
Yatakta yatan anne rolü için uzun etek, pantolon gibi şeyler giymesini hatırlatınız.
Masayı ve annenin bacaklarını örtmek için “örtüler” bulunuz. Mümkünse yastıkların da olması iyi olur.
Oturumdan önce:
Sandalyeler, ayak taburesi, yatarak emzirme pozisyonu için de bir yatak ya da masa hazırlayınız.
95
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Metni izlerken şunları hatırlayın:
ÊÊ Eğitimciye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konu başlığını takdim
(5 dakika)
Katılımcılara da kitaplarında “Anneye ve bebeğe pozisyon vermede yardım” yöntemini bulacakları 31 - 34. sayfaları açmalarını söyleyiniz.
ÊÊ Oturumun nasıl yapılacağını açıklayınız:
* Bu oturumda bebeğin memeye iyi yerleşip etkin emebilmesi için anneye pozisyon vermede nasıl yardım
etmek gerektiğini öğreneceksiniz.
Sonradan yeniden okumanız için yöntemler, el kitaplarınızda bulunmaktadır.
* Yardım edebileceğiniz üç çeşit anne vardır:
― İlk kez emziren yeni anneler;
― Emzirmede zorluk çeken anneler;
― Önceden biberon kullanıp sonra emzirmeye geçmek isteyen anneler.
ÊÊ Şunları belirtiniz:
* Yardım etmeden önce daima annenin nasıl emzirdiğini gözlemleyin.
Durumunu iyice anlamak için zaman ayırarak, önce annenin ne yaptığını görün. Yeni bir şey göstermek için
acele etmeyin.
* Sadece zorluk çeken annelere yardım edin.
Bazı annelere zorluk yaratan pozisyonlarda, başka bir anne rahat emzirme yapabilir. Bu, iki aylıktan büyük bebeklerde daha sık görülen bir durumdur. Eğer bebek iyi beslenebiliyorsa ve anne de rahatsa, pozisyon değiştirmenin anlamı yoktur.
* Annenin yapabildiği kadarını kendisinin yapmasına izin verin
Annenin yapacağını siz üstlenmeyin. Ne yapmasını - istediğinizi ona anlatın, mümkünse kendi vücudunuzda
göstermeye çalışın.
* Kendi başına yapabilmesi için annenin söylediklerinizi anladığından emin olun. Yapmak istediğiniz, annenin
bebeğini tutuşuna yardımcı olmaktır. Sizin yapabildiklerinizi anne yapamıyorsa, bunun bir yararı olmaz.
II. Annenin bebeğe pozisyon vermesine yardım (35 dakika)
• Aşağıdaki dört demonstrasyonu yapınız.
Her aşamada:
• Bir anneyle nasıl konuşulacağını gösteriniz.
Nazik olunuz. Annenin anlayacağı ve güven kazanacağı bir şekilde konuşunuz.
(Katılımcılar bir sonraki “Özgüveni sağlama ve destek olma” oturumu yapmamış olsalar da baştan iyi yöntem96
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
leri göstermek yararlıdır.
• Ne yaptığınızı katılımcılara açıklayınız.
Zaman zaman oynadığınız rolden katılımcıların bu demonstrasyonla ne yaptığınızı anladığını kontrol ediniz.
1. Oturan bir anneye yardım demonstrasyonu (15 dakika)
 Size yardımcı olacak katılımcıyı ayarladığınız sandalye ya da yatağa oturtunuz. Oyuncak bebeği provasını
yaptığınız gibi kucağında fakat kötü bir şekilde tutuyor olsun: gevşek, vücutlar birbirine uzak, bebeğin yalnızca
başını tutuyor ve bebeğin memeye ulaşılabilmesi için öne eğiliyor.
Anneye emzirmenin nasıl gittiğini soracağınızı, onun da çok acı çektiğini söyleyeceğini anlatınız.
ÊÊ Sırayla şunları uygulayınız:
• Anneyi selamlayın, kendinizi tanıtın, annenin ve bebeğin isimlerini sorun. Anneye nasıl olduğunu ve emzirmeyle ilgili birkaç açık uçlu soru sorun.
Yardımcınız emzirmenin acı verici olduğunu söyleyecek.
• Emzirmeyi değerlendirin.
Bebeğin (ismini söyleyerek) emzirmesini görmek istediğinizi söyleyin. Bebeği her zaman yaptığı şekilde tutmasını söyleyin, siz de birkaç dakika emzirmeyi izleyin.
• Neyin işe yarayabileceğini söyleyin ve göstermenizi isteyip istemediğini sorun. Gerçekten bebek sütünü istiyor, değil mi? gibi heveslendirici şeyler söyleyin.
Sonra:
“Eğer bebek (isim)ağzıyla daha çok meme kavrarsa daha az acı verebilir. Göstermemi ister misin?”
Kabul ederse yardım edin.
• Annenin rahat bir pozisyonda (provada yaptığınız gibi)oturmasına dikkat edin.
Katılımcılara açıklayın:
― Alçak, mümkünse annenin yaslanabileceği bir sandalye en iyisidir. Eğer oturduğu yer yüksekse ayağını bir
yere yaslamasında fayda vardır. Bunu yaparken dizlerin çok yüksekte olmamasına ve bebeğin meme seviyesinden yukarı çıkmamasına dikkat ediniz. Eğer anne yatakta oturuyorsa yastık kullanabilir.
―― Yerde oturuyorsa sırtını bir yere yaslaması gerekir. Bebek annenin dizlerinin üstündeyse, biraz yukarda tutmalıdır ki memeyi vermek için eğilmek zorunda kalmasın.
• Siz de rahat ve yardım etmeye elverişli bir pozisyonda oturun.
Katılımcılara açıklayın:
Eğer kendiniz rahatsız ve güç bir pozisyondaysanız anneye yardım edemezsiniz.
• Anneye bebeği nasıl tutacağını anlatın, gerekirse gösterin.
Şu dört temel noktanın anlaşılmasını sağlayın.
1. Bebeğin başı ve vücudu düz bir hat üzerinde olmalı.
2. Yüzü memeye doğru, burnu meme ucunun karşısında durmalı.
3. Anne bebeğin vücudunu kendi vücuduna yakın tutmalı.
97
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
4. Bebek yeni doğmuşsa sadece baş ve omuzlarından değil, poposundan da tutulmalı.
Katılımcılara açıklayın:
“Dört Temel Nokta”yı EMZİRME GÖZLEM FORMU’nun “B” bölümünde önceden görmüştünüz.
1. Nokta için: Eğer bebeğin başı eğik duruyorsa rahat ememez.
2. Nokta için: Anneyle bebeğin vücutları birbirine bakıyor olmalı, bebek sadece annenin yüzünü görebilecek
kadar çevrilmelidir.
3. Bunun nedeni, meme uçlarının genellikle aşağı doğru olmasıdır (bebek eğer tamamen annenin vücuduna
dönük olursa memeye tutunamayabilir).
4. Nokta için: Bu, yeni doğanlar içindir, daha büyük bebeklerin sadece vücutlarının üst kısımlarından tutulmaları yeterlidir.
Bazen en iyi yol, bulunabilirse yastık kullanmaktır.
Bazı anneler bebeklerini dizlerine koyar ya da öbür ellerini kullanırlar.
Anne, bebeğin poposunu ve başını aynı kolunda taşımalıdır.
Eğer iki elle tutuyorsa bebeğin başı yana kayar ve rahat ememez.
• Anneye bebeğe yardım için eliyle memeyi desteklemeyi gösteriniz.
―― Diğer parmaklar göğüs duvarına yaslanırken işaret parmağı memenin altına destek yapmalıdır.
―― Bu arada başparmakla memenin üst tarafına bastırıp meme ucunu bebek için memeye yerleşmeye elverişli
duruma getirmelidir.
―― El, meme ucuna yakın olmamalıdır.
Katılımcılara açıklayın:
Büyük ve sarkık memeli annelerde destek, sütün akışına daha yardımcı olur, çünkü bebeğin süt sinüslerinin
bulunduğu yere ulaşmasını kolaylaştırır (Bkz. Oturum 3) Küçük ve dik memelerde destek gerekmeyebilir.
• Bebeğin ağzını açması için annenin meme ucuyla bebeğin dudaklarına dokunması gerektiğini açıklayınız.
• B
ebeğin memeyi tüm ağzıyla kavrayabilmesi için, annenin memeyi tutmadan önce bebeğin ağzını genişçe
açmasını beklemesi gerektiğini açıklayınız.
Katılımcılara açıklayın:
Bebeğin ağzını açıp memeyi kavraması için kendi reflekslerini beklemek gerekir; bebeği emmeye zorlayamazsınız.
• Bebek ağzını genişçe açtığında çabucak memeye tutmak gerektiğini açıklayınız ya da gösteriniz.
― Bebek memeye yaklaştırılmalıdır; meme bebeğe değil.
― Bebeğin alt dudağı meme ucunun altına yaslanmalı, çene memeye değiyor olmalıdır.
Katılımcılara açıklayın:
Gerekmedikçe anneye ve bebeğe dokunmayınız. Eğer bir şey göstermek için dokunmanız gerekirse:
― Elinizi annenin elinin ya da kolunun üzerine koyup bebeği onun aracılığıyla tutunuz.
― Bebeği “başından değil” omuzlarından destekleyerek tutunuz. Bebeğin başını öne doğru itmemeye dikkat
ediniz.
98
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
• Annenin nasıl karşılık verdiğine dikkat ediniz.
(Anne rolündeki katılımcı “Oh, bu daha iyi” demelidir.)
Katılımcılara açıklayın:
Eğer emzirmeyi daha rahat hale getirmişseniz, anne kendiliğinden daha iyi hissettiğini söyleyecektir.
(Maalesef zaman zaman anneler, bebekleri iyi tutulduğu halde “Bu çok rahatsız, ben böyle emzirme yapamam
!” deyip eski pozisyonlarını kullanmaktadırlar. Anneye verdiğiniz bilgiden sonra nasıl emzireceğini söylemeyiniz;
kendisi karar versin. Özellikle bebek ne yapacağını öğrendikçe annenin görüşü de değişecektir.)
• Anne bir şey demezse kendisini nasıl hissettiğini sorunuz.
Katılımcılara açıklayın:
Eğer emzirme rahatsa, bebek de iyi yerleşmiş durumda ise anne mutlu görünecektir.
Emzirme rahatsız ve acı vericiyse, büyük olasılıkla bebek memeye iyi yerleşmemiştir.
• İyi yerleşmenin tüm belirtilerini arayınız (oyuncak bebekte göremezsiniz). Bebek iyi yerleşmemişse, tekrar
deneyiniz.
Katılımcılara açıklayın:
Bebeğin memeye iyi yerleştirilmesi genelde birkaç deneme gerektirir. Emzirmenin yoluna girebilmesi için anneyi sonraki bir zaman tekrar görmeniz gerekebilir. Bebeğin ağzına çok meme alması gerektiğini annenin anladığından emin olun. Eğer anne gösterdiğiniz pozisyonda rahat değilse başka bir pozisyon bulmasına yardımcı olun
(örneğin aşağıdaki seçeneklerden birini sununuz).
2. Oturan anne için başka pozisyon seçeneklerini gösteriniz (5 dakika)
Bu kısmı önceki kadar ayrıntılı göstermeniz gerekmez. Her adımın ayrıntısına girmeyiniz.
ÊÊ Sırayla şunları uygulayınız:
• Anneye koltukaltı pozisyonu için yardım ediniz
“Dört Temel Nokta” burada da önemlidir.
Annenin destek için yanlarda yastığa ihtiyacı olabilir.
Katılımcılara açıklayın:
Anne bebeği eliyle destekler, fakat başı memeye itmez.
Koltukaltı pozisyonu şu durumlarda işe yarar:
―― İkizlerde
―― Anne bebeği düz olarak yerleştirmekte zorlanıyorsa
―― Tıkanık meme kanallarının tedavisinde (Bakınız oturum 14: Meme durumları)
―― Anne tercih ediyorsa
• Bebeği diğer meme tarafındaki kolla tutmayı gösteriniz
“Dört Temel Nokta” burada da önemlidir.
Memeyi desteklemek için anne, memeyle aynı taraftaki kolunu kullanabilir.
Katılımcılara açıklayın:
99
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Annenin önkolu bebeğin vücudunu tutar.
Eli, bebeğin başını kulak hizasından ya da altından destekler, arka tarafına bastırılarak baş itilmez.
Bu pozisyon:
―― Çok küçük bebeklerde
―― Hasta ya da özürlü bebeklerde
―― Ya da, anne tercih ederse yararlıdır
(Katılımcıların el kitabından şekil 15)
Şekil 15 a: Bebeğini koltukaltı pozisyonda tutan anne
Şekil 15 b: Bebeğini diğer kolla tutan anne
―― ikizlerde
―― çok küçük bebeklerde
―― tıkanık kanallarda
―― hasta bebeklerde yararlıdır
―― bebeğin yerleşmesinin zor olduğu durumlarda yararlıdır
3. Yatakta yatan anneye yardım demonstrasyonu
(5 dakika)
 Yardımcınız olan katılımcıdan yatarak emzirme provasındaki pozisyonu göstermesini isteyiniz.
Bir dirseği üstüne yaslanarak bebeği kendinden uzakta, gevşek bir biçimde tutacaktır.
ÊÊ Sırayla şunları uygulayınız:
• Annenin rahat yatırmasına yardım ediniz.
Katılımcılara açıklayın:
Rahat olabilmesi için annenin uyumaya elverişli bir pozisyonda olması gerekir. Dirseğinin üstünde yaslanarak
yatmak bazı anneler için rahat olmayabilir. Varsa annenin başının ve göğsünün altına birer yastık koymak işe yarayabilir.
• Bebeği nasıl tutacağını gösteriniz:
“Dört Temel Nokta” burada da önemlidir.
Alttaki koluyla bebeği, üstteki koluyla memeyi destekleyebilir.
Memeyi desteklemiyorsa üstteki koluyla bebeği tutabilir.
Katılımcılara açıklayın:
Yatarken emzirmede genel zorluk, bebeğin meme ucundan yüksekte kalıp başının öne eğilmesi gerekmesinden
kaynaklanmaktadır.
Yatarak emzirme şu durumlarda yararlıdır:
― Anne uyumak istiyorsa kalkmadan da emzirebilir.
― Sezeryan sonrasında sırtüstü ya da yarı yatarak emzirme tercih edilebilir.
(Katılımcı el kitabında şekil 16)
ÊÊ Şunları belirtiniz.
100
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
* Emzirme için başka pozisyonlar da vardır. Pozisyon ne olursa olsun, önemli olan bebeğin ağzıyla olabildiğince
çok meme kavrayıp iyi emebiliyor olmasıdır.
Örneğin:
― Ayakta emzirme mümkündür;
― Bebeği memeye yerleştirme zorluğu varsa bebek yere yatar, anne dirseklerine yaslanıp bebeğin üzerine
eğilebilir.
― Annenin sütü fazlaysa (ve bebek kısa zamanda çok süt emiyorsa) sırt üstü yatıp bebeği üzerine alabilir
(Bkz. Oturum 16: Emmeyi Red)
4. Sık yapılan yanlışlıkların demonstrasyonu (10 dakika)
Oyuncak bebek ve bir meme modeliyle bu bölümü kendiniz çabucak anlatabilirsiniz.
ÊÊ Şunu belirtiniz:
* Bazı tutuş şekilleri bebeğin memeye yerleşmesine ve etkin emmesine engel olur.
ÊÊ Gösteriniz:
• Oyuncak bebekle yanlış pozisyonları gösteriniz:
― Çok yukarıda tutuş (örneğin otururken dizlerin, çok yüksekte tutulması)
― Çok alçakta tutuş (örneğin bebeği desteklemeden ve öne eğilerek tutmak)
― Yanlarda tutuş (örneğin küçük bir bebeği önkol yerine dirsek hizasında tutmak; bebeği tutarken beslediği
memeyle aynı taraftaki kolu kullanan anne, bebeğin poposunu tutarsa bu durum söz konusu olur.)
Katılımcılara açıklayın:
Anne bebeği böyle tutarsa, bebeğin ağzı meme ucunun karşısına gelmez, bebek memeyi ağzına almakta güçlük
çeker.
• Bir meme modelinde şu meme tutuşlarını gösteriniz.
― Parmakları areolaya çok yakın tutuş
― Parmaklarla meme ucunu ya da areolayı sıkıştırıp bebeğin ağzına itme;
― Memeyi sigara ya da makas tutar gibi tutma (işaret parmağı meme üstünde, orta parmak altında)
Katılımcılara açıklayın:
Memenin böyle tutulması, bebeğin memeye yerleşmesini ve emmesini zorlaştırır.
Makas gibi tutma, süt akışını engeller.
• Memeye, bebeğin burnuna değmesin diye parmakla yardımı gösteriniz.
Katılımcılara açıklayın:
Bu gereksizdir; meme ucunun bebeğin ağzından uzaklaşmasına neden olabilir.
Bebek, meme çekilmese de rahat nefes alabilir.
ÊÊ Şunu belirtiniz:
* Sağlık görevlilerinin anneye yardım ederken sıklıkla yaptıkları hatalar vardır.
ÊÊ Gösteriniz:
 Katılımcıdan tekrar yardım etmesini isteyiniz. Bebeği ilk demonstrasyondaki gibi tutacaktır. Ayrıca meme
101
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
modelini de bebek emmeye çalışıyormuş gibi yapıp göğsünde tutacaktır.
• Bir elinizle bebeği, diğeriyle de memeyi kavrayıp ikisini birbirine bastırın ve katılımcılara açıklayınız.
Katılımcılara açıklayın:
lar.
Bazı sağlık görevlilerinin yaptığı budur. Anneye yardım edeceklerine bebeği memeye kendileri tutmaya çalışırBöyle yaparsanız, anne bebeği nasıl tutacağını öğrenemez ve özgüven kazanamaz.
• Bebeği başının arkasından tutun ve memeye itmeye çalışın.
Katılımcılara açıklayın:
Bebeğin başının arkasına baskı uygularsanız, başını arkaya ittirerek cevap verecektir.
Bir sağlık görevlisinin böyle bir durumda normalde yapacağı bebeğin başını daha güçlüce bastırmak olacaktır.
Bebek mücadele edecek, bu arada emzirmeyi reddedecektir.
ÊÊ Katılımcılara soruları olup olmadığını sorunuz, cevaplamaya çalışınız.
III. Katılımcıların bebeğe pozisyon yermelerine yardım ediniz.
(20 dakika)
ÊÊ 4 – 5 katılımcıdan oluşan grubunuzu odanın bir kenarında toplayınız.
Çalışmaları için bir oyuncak bebek veriniz.
El kitaplarının 34. sayfasındaki “ANNENİN BEBEĞE POZİSYON VERMESİNE YARDIM” listesini bulmalarını söyleyiniz.
Bunun, gösterileceklerin bir özeti olduğunu hatırlatınız. (Diğer eğitimciler de gruplarıyla aynısını yaparlar)
ÊÊ Yapılacakları açıklayınız:
* Çiftler halinde annenin bebeği tutuşuna yardım etmeye çalışacaksınız. Biriniz anne, diğeriniz sağlık görevlisi
rolünde olacak, diğerleri izleyecek.
* Anneyseniz: Oturup bebeği kucağınızda tutunuz. Kötü bir pozisyonda tutmaya çalışınız. Sağlık görevlisi emzirmenin nasıl gittiğini sorunca canınızın çok yandığını, meme uçlarınızın yara olduğunu söyleyiniz.
* Sağlık görevlisiyseniz: “ANNENİN BEBEĞE POZİSYON VERMESİNE YARDIM” listesindekileri sırayla uygulayınız. Dinleme ve öğrenme becerilerinizi (örneğin, annenin duygularını anladığınızı belirten şeyler söylemek)
kullanınız.
* Gözlemciyseniz: Listeyi takip edip uygulamadan sonra yorum yapınız. Oynayanların iyi noktalarını kutlayınız,
unuttuklarını hatırlatınız, hataları varsa düzeltiniz.
ÊÊ Her katılımcının sağlık görevlisi rolünü oynamasını sağlayınız.
Zamanınız kalırsa değişik pozisyonları uygulayınız; değişik öykü modelleri deneyebilirsiniz.
102
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ANNENİN BEBEĞE POZİSYON VERMESİNE YARDIM
• Anneyi selamlayıp emzirmenin nasıl gittiğini sorunuz.
• Emzirmeyi değerlendiriniz.
• Annenin rahat bir pozisyonda olmasına, kendini rahat hissetmesine dikkat ediniz.
• Siz de rahat, anneye yakın bir yere oturunuz.
• Bebeği nasıl tutacağını anlatınız, gerekirse gösteriniz.
Dört Temel Nokta:
―― Bebeğin başı ve gövdesi düz bir hatta olacak
―― Yüzü memeye bakacak, burnu meme ucunun karşısında olacak
―― Vücudu anneninkine yakın olacak
―― Yeni doğmuşsa poposundan da tutulacak.
• Memesini nasıl destekleyeceğini gösteriniz:
―― Parmakları memenin altında göğsüne dayalı
―― İşaret parmağıyla memeyi alttan destekliyor
―― Başparmak memenin üstünde ve parmaklar meme ucundan uzakta tutulmalıdır.
• Bebeğin memeye yerleşmesine nasıl yardımcı olacağını açıklayınız, ya da gösteriniz:
―― Meme ucuyla bebeğin dudaklarına dokunmak;
―― Bebeğin ağzını genişçe açmasını beklemek;
―― Bebeği, alt dudağı meme ucunun altına gelecek şekilde çabucak memeye tutmak.
• Annenin nasıl tepki gösterdiğine dikkat ediniz ve şimdi nasıl hissettiğini sorunuz.
• İyi yerleşme belirtilerini arayınız.
Bebeğin iyi yerleşmesini tekrar deneyiniz.
ÊÊ Önerilen kaynaklar:
Annelere emzirmede yardım (Helping Mothers to Breastfeed) Bölüm 2.8 “Bebeği memeye tutmada yardım”
103
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 11
ÖZGÜVENİ SAĞLAMA VE DESTEK OLMA
Amaçlar
Oturum sonunda katılımcılar annenin kendine güvenini sağlayabilmeli ve aşağıdaki konularda anneye destek olabilmelidirler:
―― Annenin düşüncelerini ve duygularını kabul etmek
―― Anne ve bebeğin doğru uygulamalarını görüp övebilmek
―― Geçerli pratik yardım sağlamak
―― Az ve öz bilgi vermek
―― Basit bir dil kullanmak
―― Emir vermek yerine önerilerde bulunmak
Oturum taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplarda iki eğiticiyle çalışacaklardır.
I.
Konuyu takdim (5 dakika)
II.
Büyüme eğrisinin sunulması
(7 dakika)
III. Özgüveni sağlamak ve destek olmak için altı beceriyi gösterme (35 dakika)
IV. Katılımcıların sorularını cevaplama
(10 dakika)
V.
(3 dakika)
“Özgüveni sağlama ve destek olma”nın özeti Hazırlık
Grup çalışmasını yönetmek için “Giriş” bölümünün 14. sayfasına bakınız.
Bir levhaya (flip chart) “Güven ve destek becerileri” listesini yazın.
Q’den W’ye kadar demonstrasyon talimatını çalışınız. Böylece içeriğini anlamış olunuz ki ne yapacağınızı
bilesiniz.
R demonstrasyonu için rol yapma yeteneği olan bir katılımcıdan yardım isteyiniz. Söyleyeceklerini bir kağıda yazıp veriniz. Rolünün önemsiz bir problemde strese girip ağlayan bir anne olduğunu söyleyiniz. Bebeğine
bir isim bulmasını söyleyiniz.
Her katılımcıya verebilecek kadar yerel büyüme eğrileri bulundurunuz.
Konuya girişte büyüme eğrisini kısaca açıklamaya hazırlanınız. Eğrilerden birine aşağıdakileri gösterecek
çizgileri çiziniz:
―― Yeterli büyümeyi göstermek için eğrilere uyan bir büyüme çizgisi
―― Uygun olmayan büyümeyi gösteren 3 çizgi: biri aşağı doğru giden, biri düz, biri çok yavaş yükselen.
104
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir
I. Konu başlığını takdim
(5 dakika)
ÊÊ Giriş için şunları belirtiniz:
* Üçüncü ve dördüncü danışmanlık becerileri oturumları, “Özgüven kazandırma ve destek olma” ile ilgilidir.
Emzirme sürecindeki bir annenin kendine güveni kolaylıkla yıkılabilir. Bunun sonucunda anne gereksiz yere
yapay besin kullanmak ve çevresinden yapay besin kullanma konusunda gelen baskılara cevap vermek zorunda
kalabilir.
Anneye güvenini kazandırmak ve kendisini iyi hissetmesini sağlamak için yardım becerisini kazanmanız gerekir.
Kendine güvenen bir anne, emzirmeyi başarıyla uygulayabilir. Kendine güven, dışarıdan gelen baskılara karşı
koymada da yararlıdır.
* Anneye yanlış bir şey yapmış olduğu hissini vermemek önemlidir.
Anne, kendisinde ya da sütünde bir hata olduğuna, ya da yetersiz kaldığına kolayca inanabilir. Bu, özgüvenin
azalmasına neden olur.
* Emzirme sürecindeki bir anneye ne yapacağını söylemekten kaçınılmalıdır. Anneye, kendisi ve bebeği için
neyin en iyisi olduğuna karar vermede yardım edilmelidir. Bu özgüveni arttırır.
II. Büyüme eğrisini sunuş (7 dakika)
Bu ve sonraki birkaç oturumda katılımcılar bebeğin ağırlığını değerlendirmeyi ve büyüme eğrilerini kullanmayı
tartışacaklardır.
Eğer katılımcılar düzenli olarak büyüme eğrilerini kullanmıyorlarsa, konuyu şimdi kısaca anlatınız. Gerekirse
ayrıntılı bilgi vermek için ayrı bir zaman ayarlayınız.
ÊÊ Katılımcıların tümüne yerel büyüme eğrilerinden birer adet veriniz.
Özgüven ve destek becerilerini tartışmadan önce, katılımcıların büyüme eğrileri konusunda bilgi sahibi olmaları
gerektiğini açıklayınız.
* Siz aşağıdakileri açıklarken katılımcılardan eğriye bakmalarını isteyiniz:
* Aşağıdaki çizgideki rakamlar, bebeğin yaşını göstermektedir. Her sütun bir ay temsil eder.
* Yandaki çizgideki rakamlar, bebeğin ağırlığı içindir.
* Bir bebeği tarttığınızda, yaşına uyan sütundaki ağırlığının karşısına bir nokta koyarsınız.
* Birkaç tartıdan sonra noktaları birleştirip bebeğin büyüme çizgisini elde edersiniz.
* Tablodaki eğriler, sağlıklı bebeklerin gelişmesini gösteren referans eğrilerdir. Bu çizgilerin yükselişleri, bebeğin büyüdükçe kilo aldığını göstermektedir.
* Pratik bir gösterge bebeğin ilk altı ay, ayda en az 500 gr ağırlık kazanmasının gerekli olduğudur.
105
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ÊÊ Hazırladığınız iyi ve kötü büyümeyi gösteren eğrileri sununuz.
* Bebeğin büyüme çizgisini, referans eğrileriyle kıyaslayınız.
―― Bebeğin büyüme çizgisi yükseliyor ve eğrileri izliyorsa bebek iyi büyümektedir.
―― Bebeğin büyüme çizgisi düz ise ya da alçalmaktaysa, bebek iyi büyümüyor demektir.
―― Bebeğin büyüme çizgisi eğrilerden daha yavaş yükseliyorsa, bebek iyi büyümüyor demektir.
* Bebek iyi büyümüyorsa, hastadır, ya da yeterli miktarda beslenemiyordur. Doğal beslenen bir bebeğin yeterli miktarda süt alamaması söz konusu olabilir.
Ek bilgi
Anne sütüyle beslenen bebeklerin büyüme eğrileri
Standart büyüme eğrilerinin çoğu, biberonla beslenen bebeklerin tartılmasıyla oluşturulmuştur. İlk 34 ayda,
doğal beslenen bebekler, standart eğrilerden daha hızlı büyüyebilirler. Fakat 4 – 6. aylarda büyümeleri eğrilerin
biraz altında kalır, sağlıklıdırlar ve yeterince besin almaktadırlar. Biberonla beslenen bebekler bu dönemde daha
şişman olabilirler.
III. Özgüveni sağlamak ve destek olmak için altı beceriyi gösterme (35 dakika)
ÊÊ Katılımcılara özgüveni sağlamak ve destek olmak için altı beceriyi açıklayacağınızı, demonstrasyon yapacağınızı
söyleyiniz.
Tahtaya ya da levhaya “ÖZGÜVEN VE DESTEK BECERİLERİ” yazınız. Sırası geldikçe altı beceriyi tahtaya yazınız.
BİRİNCİ BECERİ: Annenin düşünce ve duygularını kabul etmek
Listeye “Annenin düşünce ve duygularını “kabul etmek” yazınız.
ÊÊ Beceriyi açıklayınız:
* Bazen annelerin, anne sütü ve emzirme konusunda sizin katılmadığınız düşünceleri olabilir - yani “yanlış bir
fikre sahiptirler”.
* Bazen annelerin sizin önemsiz olduğunu bildiğiniz konularda sinirleri çok bozulur.
Sor: Eğer ona fikrine katılmadığınızı söyleyip eleştirmeye başlarsanız, ya da kaygılanacak bir şey olmadığını
söylerseniz anne kendini nasıl hisseder?
(2 – 3 cevap alıp devam ediniz)
Hatalı olduğunu hissetmesine neden olabilirsiniz, bu da özgüveni azaltır. Anne, size başka bir şey söylemek
istemeyebilir.
* Demek ki annenin fikrine katılmadığınızı söylemekten kaçınılmalıdır.
* Yanlış bir fikre “katılmak” da kaçınılması gereken bir durumdur. Daha sonra farklı bir şey önermeyi isteyebilirsiniz. Başta annenin fikrine katılmışsanız çok zor bir durumda kalabilirsiniz.
* Bunun yerine annenin düşüncesini “kabul ediniz”. Kabul etmek, tarafsız bir tepki göstermektir; fikre katılmanız ya da katılmamanız gerekmez.
ÊÊ Annenin düşüncesini kabul etmeye bir örnek veriniz:
Aşağıdaki örneği yüksek sesle okuyunuz. Yanlış düşünceyi, uygun ve uygunsuz tepkileri ve bunları belirten cümleleri de okuyunuz.
106
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Q Demonstrasyonu: Annenin DÜŞÜNCESİNİ kabul etmek
Açıklamaları, düşünceyi ve tepkileri yüksek sesle okuyunuz:
Bu, yanlış bir düşüncedir:
“Sütüm sulu ve yararsız olduğundan biberon kullanmalıyım”.
Bu, düşünceye katılmadığını gösterdiğinden uygunsuz bir tepkidir:
“Oh, hayır ! süt hiçbir zaman sulu ve yararsız olmaz. Sadece öyle görünür !”
Bu, fikre katıldığını gösterdiğinden uygunsuz bir cevaptır:
“Evet, sulu ve yararsız süt bir sorun olabilir”.
Bu, fikri kabul eden uygun bir cevaptır:
“Anlıyorum, sütünün sulu ve yararsız olduğunu düşünüyorsun.
Bu, diğer uygun karşılık olabilir:
“Yaa”.
ÊÊ Şu noktaları ekleyiniz:
* “Tekrarlayarak vurgulama” ve “basit cevap”ların iyi dinleme ve öğrenme becerisi olmaları yanında, kabul
etme konusunda da işe yaradığına dikkat ediniz.
* Yanlış bir düşünceyi düzeltmek için bilgi vermek isteyebilirsiniz.
Bu örnekte, anneye sütün başlangıçta hep öyle göründüğünü fakat besleyici birçok maddeyle dolu olduğunu
anlatabilirsiniz.
* Bu bilgiyi, sonradan iyi bir taktik kullanarak eleştirme dışı bir yol kullanarak da verebilirsiniz. Buna karşın ilk
önce annenin, düşüncesini kabul ettiğinizi hissetmesini sağlayınız. Buraya beceride tekrar geleceğiz.
ÊÊ Annenin DUYGULARINI kabul etmek:
 Bir oyuncak bebek alıp size yardım edecek katılımcıdan R demonstrasyonundaki rolünü oynamasını isteyiniz.
Sizin yazıp verdiğiniz sözleri söyler, çok sinirli davranır ve ağlar.
Uygun hareketleri sergileyerek tepkileri okursunuz, örneğin anneyi rahatlatmak için elinizi omzuna koyarsınız.
Katılımcılara hangi tepkinin annenin duygularını kabul edici olduğunu sorunuz (Yanında işareti olan).
R Demonstrasyonu: Annenin DUYGULARINI kabul etmek:
“Anne” ağlarken şunları söyler (okur):
“Korkunç! (Bebeğin ismi) nezlesi var ve burnu tamamen tıkandı ve şimdi sütünü ememeyecek!
Sadece ağlıyor ve ben ne yapacağımı bilemiyorum !”
Uygun hareketlerle aşağıdaki tepkileri okuyunuz:
Tepki 1: ‘’Üzülme, bebeğin gayet iyi.”
Tepki 2: “(Bebek) için çok kaygılanıyorsun, değil mi? #
Tepki 3: “Ağlama, önemli değil, (Bebek) yakında daha iyi olur.”
107
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ÊÊ Şu noktalarla örneği açıklayınız:
* 1. ve 3. tepkiler annenin duygularını kabul etmiyor. “Üzülme, üzülecek bir şey yok ki” derseniz, anne üzülmekle hata yaptığını sanır. Bu, özgüvenini azaltır (yine de çoğumuz bunu yaparız).
* 2. tepki annenin duygularını kabul ettiğinden özgüveni azaltmaz.
* Duyguları anlamanın (empati) kabul etmede nasıl kullanıldığına dikkat ediniz. Bu, kabul etmede kullanılabilecek bir başka dinleme ve öğrenme becerisidir.
İKİNCİ BECERİ: Anne ve bebeğin doğru uygulamalarını belirleyip övebilmek
 Listeye “Anne ve bebeğin doğru uygulamalarını belirleyip övebilmek” yazınız.
ÊÊ Beceriyi açıklayınız:
* Bizler, sağlık personeli olarak “problemi aramak için” eğitilmişizdir. Bu, genelde sadece yanlışları bulup düzelten insanlar olduğumuz fikrini uyandırır.
Sor: Bir anneye bir şeyi yanlış yaptığını ya da bebeğinin iyi olmadığını söylerseniz kendisini nasıl hisseder?
(2 – 3 cevap alıp devam ediniz).
Kendini çok kötü hisseder ve özgüveni azalır.
* Bizim, danışmanlar olarak yapmamız gereken “anne ve bebeklerin yaptığı doğru şeyleri” bulmaktır. Önce
neleri doğru yaptıklarının farkına varmalı ve bunları onayladığımızı göstermeliyiz.
* İyi uygulamaları ödüllendirmenin yararları şunlardır:
―― Annenin özgüvenini arttırır
―― İyi uygulamalara devam etmesini sağlar
―― İlerdeki önerileri kabullenmesini kolaylaştırır
* İyi uygulamaları fark etmek zor olabilir; bunları fark etmeyi öğrenmemiz gerekir. Sosyo - ekonomik düzeyi ve
eğitimi ne olursa olsun, eğer bir bebek yaşıyorsa annenin yaptığı iyi bir şeyler mutlaka vardır.
* Bebeğin iyi durumunu fark etmek ve övmek her zaman için yararlıdır. Örneğin kilo alması, memeyi iyi emmesi övülecek noktalardır.
ÊÊ Bir örnek veriniz:
Slayt 11 / 1’i gösterip buradaki durumu açıklayınız.
Sonra slayt 11 / 2’yi gösteriniz.
Düşünceleri yüksek sesle okuyup anneye özgüvenini kazanmasında en yararlı olacak düşüncenin hangisi olduğunu katılımcılara sorunuz.
(Yararlı düşünce # ile işaretlenmiştir).
108
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
S Demonstrasyonu: Anne ve bebeğin doğru uygulamalarını belirleyip övebilmek.
Slayt 11 / 1’i açıklayınız:
Tartılan bir bebek ve annesini görüyorsunuz. Bebek yalnızca anne sütüyle beslenmiş.
Anne ve bebeğin yanında, bebeğin büyüme eğrisi bulunmakta. Eğri, bebeğin birinci ve ikinci aylar arasında
biraz kilo aldığını göstermekte.
Ancak tartı eğrisi, referans eğrilere paralel gitmemekte; daha yavaş yükselmekte. Bu, bebeğin büyümesinin yavaş olduğunu göstermektedir.
Slayt 11 / 2’yi gösteriniz:
Sor: Aşağıdaki düşüncelerden hangisi annenin özgüvenini sağlar?
“Bebeğinin gelişim çizgisi çok yavaş yükseliyor.”
“Bence bebeğin yeterince kilo almıyor”
#
“Bebek geçen ay yalnız senin sütünü içerek kilo almış”.
ÜÇÜNCÜ BECERİ: Geçerli pratik yardım sağlamak
 Listeye yazınız: “Geçerli pratik yardım sağlamak”
ÊÊ Beceriyi açıklayınız:
* Bazen bir şeyler yapmak, konuşmaktan daha iyidir. Örneğin:
― Anne kendisini yorgun, kirli ya da rahatsız hissediyorsa
― Aç ise ya da susamışsa
― Zaten yeterince öneri dinlemişse
― Desteğinizi ve kabul ettiğinizi göstermek istiyorsanız
― Annenin belirgin bir sorunu varsa
Sor: Ne tür yardım yapmayı teklif edebilirsiniz?
(2 – 3 cevap aldıktan sonra devam ediniz.)
Anneye yardım için yapılabilecek işlerden bazıları şunlardır:
―― Temizlenmesine ve rahatlamasına yardım etmek
―― Yastıkla desteklemekya da daha alçak ve rahat bir koltukla bebeği tutmasını kolaylaştırmak
―― Emzirme sırasında ya da sonrasında Ilık içecekler ya da yiyecek vermek
―― Anne rahat bir pozisyona geçerken, yıkanırken, ya da tuvaletteyken bebeği tutmak
* Emzirmede bebeği tutmaya yardım ya da memelerde tıkanıklığı açmak da bir şeyler yaparak yardım etmenin
yollarındandır. Bu konuya ileride ayrıca değinilecektir.
ÊÊ Bir örnek veriniz:
Slayt 11 / 3’ü gösterip resimdeki durumu açıklayınız.
109
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Katılımcılara resimde annenin söylediklerini okumaları için birkaç dakika zaman tanıyınız.
Sonra iki cevabı da okuyunuz.
Katılımcılara hangi cevabın uygun, hangisinin uygunsuz olduğunu sorunuz. (Uygun cevap # ile işaretlenmiştir)
 Uygun cevabın yanına # koymalarını isteyiniz.
T Demonstrasyonu: Bir şeyler yaparak yardım edebilmek.
Slayt 11 / 3’ü açıklayınız:
Bu anne doğumdan kısa süre sonra yatağında yatarken görülüyor. Sefil bir halde görünüyor ve morali çok
bozuk.
“Hayır, daha emziremedim. Memelerim boş ve yatakta oturmak çok acı veriyor” diyor.
Cevapları okuyunuz:
Sor: Hangi cevap daha uygun?
“Bebeğin emmeye başlarsa, sütün gelmesini sağlayacaktır”.
#
“Dur seni şöyle bir rahatlatalım da, sonra içecek bir şeyler getireyim”.
Aşağıdaki açıklamayı yapınız:
* Uygun cevap, sağlık görevlisinin bir şeyler yapmayı teklif ettiği ikinci cevaptır. Emzirmeye yardım etmeden
önce anneyi rahatlatma uygulanıyor. Elbette ki emzirmeye erken başlamak önemlidir, fakat annenin kendisini rahat hissetmesi başarı şansını arttıracaktır.
DÖRDÜNCÜ BECERİ: Az ve öz bilgi verebilmek
 Listeyi yazınız: “Az ve öz bilgi verebilmek”
ÊÊ Beceriyi açıklayınız:
* Anneler sıklıkla emzirmeyle ilgili bilgiye ihtiyaç duyarlar. Bilginizi onlarla paylaşmak önemlidir, bu arada yanlış fikirleri de düzeltirsiniz.
* Fakat önemli diğer noktalar da söz konusudur:
―― “O ANKİ” durumla ilgili bilgi vermek gerekir. Birkaç hafta sonra değil, bugün yapılması gerekenleri söyleyiniz.
―― Bir defada bir - iki bilgiden fazlasını vermeyiniz. Bu, annenin yorgun ya da önceden çok öneri dinlemiş olduğu durumlarda daha da önemlidir.
―― Söyleyeceklerinizi, anneyi eleştirmeden ve yanlış bir şey yapmış olduğu hissini vermeden söyleyiniz. Bu,
özellikle yanlış bir düşüncenin düzeltilmesinde önemlidir.
―― Önce annenin söylediklerini kabul ederek ve iyi uygulamalarını överek özgüvenin yerine gelmesini bekleyiniz. Doğru bildiğiniz şeyleri anne hemen aktarmak ve hataları hemen düzeltmek konusunda aceleci davranmanıza gerek yoktur.
ÊÊ Bir örnek veriniz: Slayt 11 / 4’ü gösterip resimdeki durumu açıklayınız. Resimdeki annenin söylediklerini
okumaları için katılımcılara zaman tanıyınız. Cevapları yüksek sesle okuyup hangisinin daha iyi bilgi verme
yolu olduğunu sorunuz. (İyi seçenek # ile işaretlenmiştir).
110
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
U (i) Demonstrasyonu: Az ve öz bilgi verebilmek
Slayt 11 / 4’ü açıklayınız:
Cem iki aylık, yalnızca anne sütüyle besleniyor ve sağlıklı bir şekilde kilo alıyor. Şimdi birden acıkıp daha
fazla meme istiyor. Annesi, yeterince sütü olmadığını düşünüyor.
Cevapları yüksek sesle okuyunuz:
Sor: Hangi cevap daha iyi bilgi veriyor?
Cevap 1: “Oh, Cem sağlıklı bir şekilde büyüyor. Sütün konusunda kaygılanma. En iyisi ilk altı ay sürekli anne
sütüyle beslemek, ondan sonra mamaya geçebilirsin.”
Cevap 2: “Cem çabuk büyüyor. Çabuk büyüyen bebekler bazen böyle acıkabilirler. Cem’in büyüme çizgisi
yeterli besini aldığını gösteriyor. İşler önümüzdeki günlerde yoluna girer .” #
ÊÊ Şu açıklamayı yapınız.
* İkinci cevap, Cem’in şu anki davranışını ve annenin kaygılarını açıkladığından tercih edilen seçenektir.
Birinci cevap Cem’in davranışını açıklamadığı gibi o anla ilgili de değil. Anneye kaygılanmamasını söylemek, hiç bir işe yaramaz. #
ÊÊ Başka bir örnek veriniz:
Slayt 11 / 5’i gösterip şekildeki durumu açıklayınız.
Sonra iki cevabı yüksek sesle okuyunuz. Hangi cevabın daha olumlu - yani uygun - olduğunu katılımcılara
sorunuz. (Uygun cevap # ile işaretlenmiştir.)
U (ii) Demonstrasyonu: Bilgiyi olumlu biçimde vermek Slayt 11 / 5’i açıklayınız:
Üç aylık olan bu bebeğe annesi meme dışında son zamanlarda biberon da vermeye başlamış. Bebek ishal
olmuş.
Cevapları yüksek sesle okuyunuz:
Sor: Olumlu bilgiyi veren hangi cevaptır?
Cevap 1: “Karar vermeden önce sorduğun iyi oldu. Emzirmeye devam edersen ishal daha çabuk geçer”. #
Cevap 2: “Hayır, sakın emzirmeyi durdurma! Durdurursan bebek daha kötü olur.”
ÊÊ Şu açıklamada bulununuz
* İkinci cevap eleştirici olduğundan anneye hata yaptığını düşündürecek ve özgüvenini zedeleyecektir.
Birinci cevap annenin yanlış yaptığı imajını yaratmadığından özgüveni sarsmaz.
BEŞİNCİ BECERİ: Basit bir dil kullanmak
 Listeye yazınız: “Basit bir dil kullanmak”
ÊÊ Beceriyi açıklayınız:
* Sağlık görevlileri hastalıklar ve tedavilerini teknik ve bilimsel bir dille öğrenirler.
Bilimsel terimlere alıştıktan sonra ise sağlık görevlisi olmayanların bu terimleri anlamayabileceğini unuturlar.
111
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Sağlık görevlileri annelerle konuşurken de teknik bir dil kullanırlar ve anneler bunu anlamazlar.
* Annelere açıklama yaparken basit, açık bir dil ve anlaşılır terimler kullanılmalıdır.
ÊÊ Bir örnek veriniz:
V Demonstrasyonundaki ifadeleri okuyup annenin hangisini daha kolay anlayacağını katılımcılara sorunuz.
V Demonstrasyonu: Basit bir dil kullanmak
İfadeleri okuyunuz:
Sor: Anne, hangi ifadeyi daha kolay anlayacaktır?
İfade 1: “Bebeğin sütü efektif bir şekilde alabilmesi için laktifer sinüslere ulaşabilmesi gerekir”
İfade 2: “Bebek ağzına daha çok meme alırsa, sütü emmesi daha da kolaylaşacaktır.
Şu açıklamayı yapınız:
İkinci ifadenin anlaşılması daha kolaydır. Birinci ifadede annenin anlamayabileceği “laktifer sinüs”, “efektif”
gibi terimler yer almaktadır.
ALTINCI BECERİ: Emir verme birkaç öneride bulunmak
Listeyi yazınız: “Emir yerine birkaç öneride, tavsiyede bulunmak”.
ÊÊ Beceriyi açıklayınız:
* Annenin bazı uygulamaların değiştirmesinin yararlı olabileceğine karar vermiş olabilirsiniz; örneğin daha sık
emzirmesi ya da değişik bir pozisyonda tutması gibi. Fakat bunu belirtirken “yapması gerektiğini söylemekten” ve “emir vermekten” kaçınmalısınız; bu özgüveni zedeler.
* Danışmanlık yapmanız gereken anneye yalnızca “öneri”de bulunursunuz. Uygulamaya karar vermek anneye
kalmıştır. Kontrolün kendisinde olduğunu bilmek, annenin özgüveninin kurulmasında yararlıdır.
ÊÊ Bir örnek veriniz:
Slayt 11 / 6’yı gösterip açıklayınız.
İki cevabı da okuyup hangisinin öneri, hangisinin emir olduğunu katılımcılara sorunuz (öneri # ile işaretlenmiştir).
W Demonstrasyonu: Önerilerde bulunmak
Slayt 11 / 6’yı açıklayınız:
Ayşe günde 4 kez memeyle besleniyor ve çok yavaş kilo alıyor. Annesi, yeterince sütü olmadığını düşünüyor.
Cevapları okuyunuz:
Sor: Cevaplardan hangisinin emir, hangisinin öneri olduğuna karar veriniz?
Tepki 1: “Ayşe’yi günde en az 10 kez emzirmelisin !”
Tepki 2: “Belki Ayşe’yi daha sık emzirmen işe yarayabilir”. #
ÊÊ Açıklamada bulununuz:
* Birinci cevap, Ayşe’nin annesine ne yapacağını söyleyen bir emirdir. Anne kendisini kötü hissedecek ve yapa-
112
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
mazsa özgüvenini kaybedecektir.
* İkinci cevap bir öneridir, daha sık emzirmeye karar verme yetkisini anneye bırakmaktadır.
* Öneride bulunmanın bir başka yolu da soru sormaktır. Örneğin:
“Daha sık emzirmeyi hiç düşündün mü? Bazen işe yarar.”
IV. Katılımcıların sorularını cevaplama
(10 dakika)
ÊÊ Katılımcılara özgüven ve destek becerileri konusunda soruları olup olmadığını sorunuz, cevaplamaya çalışınız.
V. “Özgüveni sağlama ve destek olma”nın özeti
(3 dakika)
Listenizde altı beceri olmalı.
Listeyi duvara asınız.
ÊÊ Altı beceriyi katılımcılara hatırlatmak için bir kere okuyunuz.
Katılımcılardan el kitaplarının 36. sayfasını açmalarını isteyiniz. Bunu ezberlemelerini söyleyiniz.
Bunun
Klinik Uygulama
II’de kullanılacağını
ÖZGÜVEN
VE DESTEK
BECERİLERİ hatırlatınız.
ÊÊ Annenin düşünce ve duygularını kabul etmek
ÊÊ Anne ve bebeğin doğru uygulamalarını belirleyip övebilmek
ÊÊ Geçerli pratik yaparak yardım sağlamak
ÊÊ Az ve öz bilgi verebilmek
ÊÊ Basit bir dil kullanmak
ÊÊ Emir vermek yerine önerilerde bulunmak
113
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 12
GÜVEN KAZANDIRMA EGZERSİZLERİ
Amaçlar
Katılımcılar Oturum 11 deki güven kazandırma ve destekleme becerilerini uygularlar.
Oturum taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplar olarak iki eğitici ile çalışır.
I.
Giriş
(3 dakika)
II.
Grup alıştırmasını yönetme
(12 dakika)
III. Yazılı alıştırmalara yardım (Alıştırma 7 – 12)
(45 dakika)
Hazırlık
Grup çalışmasını yönetmek için giriş bölümünün 14. sayfasına başvurunuz.
Oturum sonunda katılımcılara dağıtılacak Alıştırma 7 - 12 ile ilgili kağıtlarının yanınızda olduğundan emin
olun.
Metni izlerken, şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Oturuma giriş
(3 dakika)
Katılımcılara el kitaplarında sayfa 37’u açmalarını ve alıştırma 6 – 12 yi bulmalarını söyleyin.
ÊÊ Ne yapacaklarını açıklayın.
* Şimdi, oturum II de öğrendiğiniz 6 güven kazandırma ve destek verme becerisinin pratiğini yapacaksınız.
* Alıştırma 6, annenin düşüncelerini kabul etmek konusunda bir grup alıştırmasıdır.
* Alıştırma 7 – 12 bireysel olarak yapılacak yazılı alıştırmalardır.
II. Grup alıştırmasını yönetmek
(12 dakika)
ALIŞTIRMA 6. Annenin düşündüğünü kabul etmek
ÊÊ Örnek 1 – 3 ü açıklayın.
* Bunlar annelerin düşünebileceği yanlış şeylerdir.
* Her yanlış düşüncenin yanında 3 cevap vardır. Bunların birisi düşünceyi paylaşır, öteki karşı çıkar, bir diğeri
114
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ise paylaşmadan ya da karşı çıkmadan kabullenir.
ÊÊ Yanlış düşünceleri okuyun.
 Katılımcılara sırayla cevaplarını okumalarını söyleyin.
Her katılımcıya okuduğu cevabın niteliğini (karşı gelen, paylaşan, ya da kabul eden)sorun.
Örnek 1 – 3:
Eğitici okur:
 Katılımcı okur:
“Oh, bu gerekli değil Anne sütü yeterli suyu içerir.” (Karşı çıkar)
1. “Hava şimdi çok sıcak olduğundan
ona su veriyorum.”
2. “İki gündür emziremiyorum, sütüm ekşimiştir.”
“Evet, bebekler bu havada fazladan suya ihtiyaç duyarlar”
(Paylaşır)
“Bebeğin bazen fazladan suya ihtiyacı olduğunu mu düşünüyorsun? (Kabullenir)
“Süt birkaç gün beklerse iyi olmaz” (Paylaşır)
“Sütünün ekşidiğini düşünerek endişe mi ediyorsun?” (Kabullenir)
“Süt hiçbir zaman göğüste ekşimez.” (Karşı çıkar)
3. “Bebeğim ishal, onun için onu
şimdi emzirmek iyi değil.”
“bebeğin ishal olduğunda onu anne sütüyle beslememen gerektiğini mi düşünüyorsun?” (Kabullenir)
“Bebek ishalken onu emzirmek tehlikesizdir.” (Karşı çıkar)
“Bebek ishalken emzirmeyi durdurmak çoğu zaman iyidir”
(Paylaşır)
ÊÊ Şu noktayı belirtin:
* Annenin düşüncesini paylaştığınızda yanlış bir şey söylediğinizi fark edebilirsiniz.
ÊÊ Şimdi alıştırma örnekleri 4 – 10’ a bakın.
Bunlar, yine bazı yanlış düşünceli annelerin söylediklerini belirten cümlelerdir. Yanlarında olası cevaplar var.
Bunlar “doğru” cevaplar değildir, sadece size fikir vermek içindir. Katılımcıların El Kitabında cevaplar yazılı değildir.
Her yanlış fikri okuyun.
 Katılımcılardan annenin söylediğini paylaşmadan ya da karşı çıkmadan kabullenen bir cevap bulmalarını
isteyin (Katılımcılar doğru cevabı aynen bulmak zorunda değildir, verdikleri cevabın kabullenmeyi göstermesi yeterlidir).
115
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Örnek 4 – 10
Eğitici okur:
 Katılımcıların olası cevapları:
4. “Artık iki aylık olduğu için ona formül süt vermeliyim. Sütüm artık bebeğime yetmez.”
“Anlıyorum ....”
5. “Yine hamileyim, onun için emzirmeyi hemen
bırakmalıyım.”
“Ya, öyle mi?”
6. “İlk birkaç gün emziremem, çünkü sütüm
daha gelmez.”
“Henüz emzirmeye başlamak istemiyor musun?”
7. “İlk süt bebek için iyi değildir, sütüm değişene
kadar emziremem.”
“Onun ilk sütü almasını istemiyor musun?”
8. “Baharatlı yiyecekler yiyemem, bunlar bebeğe dokunur.”
“Canım! Daha önce böyle bir şey başına geldi mi?”
9. “Bebeğinin 10 dakikadan fazla emmesine izin
vermiyorum, çünkü göğsümün ucu tahriş olur.
“Göğüslerinin yara olmasından mı korkuyorsun?”
10. “bebeğim ememiyor, çünkü göğüslerim küçük.”
“Yaa, anneler çok zaman göğüslerinin büyüklüğü
hakkında endişe duyarlar.”
III. Yazılı alıştırmalara yardım
(45 dakika)
Katılımcılara el kitaplarında sayfa 38-41’deki alıştırma 7 - 12 yi bulmalarını söyleyin.
ÊÊ Ne yapacaklarını söyleyin:
* Bunlar bireysel yazılı alıştırmalardır.
Cevaplarınızı el kitaplarınıza yazınız.
Mümkünse kurşun kalem kullanın ki cevapları düzeltmek kolay olsun.
Eğiticiler sizinle alıştırmalar sırasında tek tek ilgilenecekler, oturum sonunda da cevap kağıtlarını verecekler.
* Her alıştırma için, “Alıştırmayı nasıl yapacaksınız” ve “Örnek” bilgilerini okuyun.
Sonra cevaplanacak sorulara cevaplarınızı yazınız.
Hazır olduğunuzda, cevaplarınızı eğitici ile tartışın.
ALIŞTIRMA 7. Bir annenin duygularını kabul etmek
Alıştırmayı nasıl yapacaksınız:
Öykü A, B ve C den sonra üç cevap var.
Annenin hissettiklerini kabullenir cevabı göstermek için # işareti koyun.
Öykü D için kabullendiğinizi gösterir cevabı kendiniz yazın.
Örnek:
116
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Nesrin’in oğlu nezle olmuş ve burnu tıkanmış, onun için emmekte zorlanıyor. Nesrin bunları anlatırken gözyaşlarına boğuluyor.
Nesrin’ in hissettiklerini kabullendiğini gösteren cevabı # ile işaretleyiniz.
a. Kaygılanma - bebeğin çok iyi.
b. Ağlaman gereksiz yakında iyi olur.
# c. Bebek hastayken insan üzülüyor, değil mi?
Cevaplanacak:
Öykü A
Esra ağlamaktadır. Memelerinin yine yumuşadığını ve onun için de sütünün azalmış olduğunu söylemektedir.
Bebeği henüz üç haftalıktır.
a. Ağlama - eminim hala sütün yeterlidir.
# b. Buna gerçekten üzülüyorsun, yanılıyor muyum?
c. Göğüsler bu zamanda çoğu kez yumuşar, bu senin sütün azaldı demek değildir.
Öykü B
Fatma çok sıkkın, bebeği bazen bir veya iki gün hiç kaka yapmıyor. Kakasını yaptığı zaman da, dizlerini çekip yüzü
kıpkırmızı oluyormuş. Kakalar yumuşak ve kahverengiymiş.
a. Bu kadar sıkılmamalısın, bebekler için bu oldukça normaldir.
b. Bazı bebekler 4 veya 5 gün kaka yapmazlar.
# c. Kaka yapmadığı zaman bu seni oldukça kaygılandırıyor, değil mi?
Öykü C
Suzan ağlamaktadır. Bebeğinin elbiselerini çıkarıp, bebeğin poposundaki kızarıklığı gösterir.
# a. Bu kızarıklık seni telaşlandırıyor, değil mi?
b. Bu tür kızarıklık bebekte olur - onu çabuk iyileştiririz.
c. Ağlama - önemli bir şey değil.
Öykü D
Selma çok kaygılı görünmektedir. Bebeğinin çok hasta olduğundan emindir. Dili beyaz lekelerle kaplıdır, bunların pamukçuk olduğunu görüyorsunuz. Bunun çok önemli olmadığını ve tedavi etmenin de kolay olduğunu biliyorsunuz.
Kaygılanmasını anlayıp kabul ettiğinizi göstermek için ona ne söyleyeceğinizi yazın.
Olası cevaplar:
Bu beyaz lekeleri gördüğünde insan oldukça korkuyor, değil mi?
Beyaz lekelerden ötürü oldukça kaygılısın, değil mi?
117
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ALIŞTIRMA 8. Anne ve bebeğin doğru yaptığı şeyi övmek
Alıştırma nasıl yapılacak:
Öykü E, F ve G için, üç cevap vardır. Bunların tümü anneye söylemek istediğiniz şeylerdir.
Anneye güven kazandırmak için, anne ve bebeğin doğru yaptığı şeyi öven cevabı # ile işaretleyin.
(Ona daha fazla bilgiyi sonra verirsiniz.)
Öykü H ve I için anne ve bebeğin doğru yaptığı şeyi öven cevabınızı kendiniz yazın.
Örnek:
Bir anne 3 aylık bebeğini emzirmekte ve meyve suyu vermektedir. Bebek hafif ishaldir.
Annenin yaptığını öven cevabı işaretleyin.
a. Meyve suyunu bırakmalısın - ishalin nedeni olasılıkla budur.
b. Bebeğini emziriyor olman çok güzel, anne sütü onun toparlanmasına yardımcı olur.
c. 6 aylık olana kadar bebeklere anne sütünden başka bir şey vermemek en doğrusudur.
Cevaplanacak:
Öykü E
Bir anne gündüz işteyken, , bebeği biberonla ve yapay besinle beslenmektedir. Anne ve gelir gelmez bebeğini
emzirmektedir, fakat bebek eskisi kadar emmek istememektedir.
a. Eve geldiğinde bebeğini hemen emzirmekle çok akıllılık ediyorsun.
b. Yapay besinleri biberon yerine kapla versen daha iyi olur.
c. Bebekler biberonla beslenmeye başlayınca, çoğu kez memeyi bırakırlar.
Öykü F
3 aylık bir bebeğin annesi bebeğin akşamları çok ağladığını söylüyor ve sütünün azaldığını düşünüyor. Bebek
geçen ay iyi kilo almış.
a. Birçok bebek günün bu saatinde ağlar - endişelenecek bir şey yok.
# b. Bebeğin iyi kilo alıyor - ve bu sadece senin sütünün sayesinde.
c. Daha sık meme emsin - bu kısa sürede sütünü artırır.
Öykü G
15 aylık bir çocuk anne sütü almaktadır, bunun yanında çocuğa bazen sulu unlu bir çorba, bazen de çay ve ekmek verilmektedir. Çocuk 6 aydır kilo almamıştır, zayıf ve perişan görülmektedir.
a. çocuğunun Daha dengeli bir diyete ihtiyacı vardır.
# b. Emzirmeye devam ediyor olman çok iyi, fakat bu yaşında bebeğinin uygun tamamlayıcı beslenmeye de
ihtiyacı vardır.
c. Bu yaşta ona anne sütü ve çorbadan daha fazla şeyler vermelisin.
Öykü H
4 aylık bir bebek tamamen biberonla beslenmektedir ve ishali vardır. Büyüme eğrisi doğduğunda 3.5 kg. olduğunu ve son iki ayda sadece 200 gr. aldığını göstermektedir. Biberon çok ekşi kokmaktadır.
118
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Olası cevap:
Bize başvurman çok güzel, büyüme eğrisini de beraberinde getirmen çok yararlı oldu.
Öykü I
Nevra çalıştığınız kuruma, 3 aylık bebeği Tamer’i memeden nasıl keseceğini öğrenmek için gelmiştir.
Tamer biberonu reddetmektedir, anne sizden öneri istiyor. Tamer uyanık ve hareketlidir.
Olası cevaplar:
Onu 3 ay yalnız anne sütüyle beslemiş olman çok iyi.
Sütünle çok iyi büyüyor ve sağlıklı.
Ne yapacağın konusunda fikir almaya geldiğin için teşekkür ederim.
Ne yapacağını önceden bilmek istemen çok iyi bir şey.
ALIŞTIRMA 9. Kısa, geçerli bilgiler vermek
Alıştırmayı nasıl yapacaksınız:
Aşağıda değişik yaşta bebekleri olan 6 anne vardır.
Yanlarında 6 değişik bilgi (a, b, c, d, e ve f) vardır, bunlar annelerin ihtiyaç duyacağı bilgilerdir, fakat bilgiler
buna en fazla ihtiyacı olan annenin karşısında değildir.
O anda o bilgiye en çok ihtiyacı olan anneyle o bilgiyi karşılaştırın.
Her annenin tanımından sonra 6 harf vardır.
Ona en gerekli olan bilgiyi içeren harfi yuvarlak içine alın. Örnek olarak, 1. anne için doğru cevap parantez içine
alınmıştır.
7. ve 8. anneler için gerekli bilgiyi içeren bir cümleyi siz yazın.
Cevaplanacak:
Anneler l – 6
Bilgiler
İşe başlayan anne
a- Ön süt normalde sulu gözükür ve son süt daha beyazdır.
a b c d (e)
f
12 aylık bebeği olan anne
b- Yalnız anne sütü ile beslemek, bebek 4 - 6 aylık olana kadar en iyisidir.
a b c d e (f)
Sütünün çok sulu olduğunu düşünen anne
(a)
c- Daha fazla emme, daha fazla süt yapar.
bcdef
Yeterli sütü olmadığını düşünen anne
d- Bu zamanda bebeğin yalnız kolostruma ihtiyacı vardır.
a b (c)d e f
2 aylık bebeği olan ve ona yalnız anne sütü veren anne
e- Gece emzirmek bebek için iyidir ve sütün de artmasını sağlar.
a (b) c d e f
Yeni doğum yapmış ve emzirmeden önce yapay besinler
vermek isteyen anne
a b c (d)
f- Emzirme iki yıl ve daha fazlası için iyidir.
ef
119
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Anne 7:
Doğumdan bir gün sonra bir annede göğüsler yumuşaktır. Anne, sütünün “gelmesini” istemektedir:
(Bebeğin emmesi sütünün “gelmesine” yardım eder.)
Anne 8:
5 – 6 aylık sağlıklı ve yalnız anne sütü ile beslediği bir bebeği olan anne.
(Bu yaştaki bebekler genelde artık diğer besinleri almaya hazırdır.)
ALIŞTIRMA 10. Bilgileri olumlu bir biçimde vermek
Alıştırmayı nasıl yapacaksınız:
Aşağıda (bir bölümü alıştırma 7 den olmak üzere) bazı yanlış fikirler verilmiştir ve annenin düşüncelerini kabullendiğinizi gösteren cümleler vardır.
Anneye daha sonra, yanlış düşüncesini düzeltmek için neler söyleyeceğinizi yazın.
Bilgiyi olumlu bir şekilde, onu eleştirmeden veriniz.
Örnek:
Bir anne “Göğüslerim küçük olduğundan yeterli sütüm yok “demektedir.
Öncelikle var olan düşüncesini kabul edin:
“Evet. Anneler çoğu kez göğüslerinin boyutunun sütün miktarını ve emzirmeyi etkileyeceğini düşünürler.”
Doğru bilgiyi olumlu şekilde verin:
“Biliyorsun, büyük memeler sadece daha fazla yağ içerir. Memede sütü yapan kısım boyutu ne olursa olsun tüm
göğüslerde aynıdır.
Cevaplanacak:
1. Bir anne “10 dakikadan fazla emmesine izin vermiyorum, çünkü meme uçlarım tahriş olur.” demektedir.
Düşüncesini kabul edin: “Evet, böyle düşünmeni anlıyorum”
Doğru bilgiyi olumlu şekilde verin: “Eğer bebek ağzını daha çok açar kahverengi kısmı tamamen kavrayabilirse
meme uçları daha az zarar görür”
2. Bir anne “Hava şimdi o kadar sıcak ki ona su veriyorum” demektedir.
Düşüncesini kabul edin: “Bazen onun daha çok su içmeye ihtiyaç duyduğunu mu düşünüyorsun?”
Doğru bilgiyi olumlu şekilde verin: “Biliyorsun, anne sütü yeterli suyu içerir ve sıcak havalarda bile bu onun için
yeterli olur.”
3. Anne “Akşamları ona biberon veriyorum ve sütümü geceye saklıyorum.” demektedir.
Düşüncesini kabul edin: “Akşamları da süt verirsen gece için sütün kalmayacağını mı düşünüyorsun?” ya da
akşamları sadece anne sütüyle doymayacağını mı düşünüyorsun?
Doğru bilgiyi olumlu şekilde verin: “Bebeğiniz ne kadar fazla emerse memelerinizde o kadar fazla süt yapılır. Az
emerse, daha az süt yapılır.”
120
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ALIŞTIRMA 11. Basit dil kullanmak
Alıştırma nasıl yapılacak:
Aşağıda, alıştırma 9 daki bilgileri de içeren anneye vermek isteyeceğiniz, bilgiler vardır.
Bilgi doğrudur, ancak sağlık görevlisi olmayan bir annenin anlayamayacağı teknik terimler kullanılmıştır
Bilgileri annelerin kolayca anlayabilecekleri şekilde tekrar yazın.
Örnek:
Bilgi: Kolostrum bir bebeğin ilk günlerde ihtiyacı olan tek şeydir.
Basit dil kullanarak: İlk gelen sarımsı yoğun süt bebeğinizin ilk günlerinde ihtiyacı olan tek şeydir.
Cevaplanacak:
1. Bilgi: Yalnız anne sütü vermek, bebek 6 aylık olana kadar en iyi beslenme şeklidir.
Basit dil kullanarak: Bebeğin en az 6 aylık olana kadar başka besin veya içeceğe ihtiyacı yoktur.
2. Bilgi: Ön süt normalde sulu gözükür, son süt ise daha beyazdır.
Basit dil kullanarak: Emzirmenin başlangıcında gelen süt daha sulu gözükür. Öğünün sonuna doğru gelen süt ise
daha beyaz görünümdedir.
3. Bilgi: Bebeğiniz emdiğinde, göğsünüzden daha çok süt salgılanmasını sağlayan prolaktin salınır.
Basit dil kullanarak: Bebeğiniz emdiğinde, memenizde daha çok süt yapılır.
4. Bilgi: Etkin emme için, bebek memeye iyi yerleştirilmelidir.
Basit dil kullanarak: daha iyi emebilmek için, bebeğiniz ağız dolusu meme almalıdır.
ALIŞTIRMA 12. Emir vermeyin bir ya da iki öneride bulunun.
Alıştırma nasıl yapılacak:
Aşağıda emziren bir anneye vermek istediğiniz emirler (öğütler)vardır.
Bu emirleri tekrar öneri şekline getirerek yazın.
Soru 4 ve 5 isteğe bağlıdır, zamanınız varsa yapın.
Örnek:
Emir: Bebek yatakta seninle aynı odada yatsın, böylece gece de sık sık beslenebilir.
Öneri: Eğer seninle aynı odada olursa gece beslemek daha kolay olur.
Öneride bulunmak için bazı değişik örnekler: (Sadece bir cevap vermek yeterlidir.)
―― Soru biçiminde öneride bulunmak:
ÊÊ Eğer seninle aynı odada yatarsa, onu beslemen daha mı kolay olur dersin?
ÊÊ Onu seninle aynı odada yatırmayı düşündün mü?
―― Bilgiyle devam eden soru: Bebekle aynı odada yama fikrine ne dersin? Bu şekilde onu beslemek daha kolay
olur.
121
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Cevaplanacak:
1. Emir: Bebeğiniz en az 6 aylık olana kadar hiç su ve şekerli su vermeyin!
Öneri:
― Anne sütünün onun için yeterli olduğunu anlayabilirsin - fazladan su genelde gereksizdir.
― Ona yalnızca anne sütü vermeyi düşündün mü? Bebekler tüm ihtiyaçları olan suyu anne sütünden alabilirler.
2. Emir: Onu daha sık besle, böylece senin sütün artacaktır.
Öneri:
― Sütünü artırmak için bebeğini daha sık emzirmek iyi bir yoldur.
― Onu daha sık emzirebilir misin? Bu, sütünü arttırmak için iyi bir yoldur.
3. Emir: Onu kaptan beslemelisin. Hiç bir besini biberonla verme, yoksa emmeyi reddeder.
Öneri:
― Bazı anneler bebeklerini kaptan beslerler. Kaptan besleme emzirmeyi etkilemez.
― Onu kaptan beslemeyi denemek ister misin? Böylece biberonla kolay emmeye alışmayacak ve onu emzirdiğin zaman emmeyi daha da çok sevecektir.
İsteğe bağlı:
4. Uyarı: Onu kendine yakın tut, yoksa ağzına yeterli meme alamaz.
Öneri:
―― Onu kendine daha yakın tutarsan memeyi alması daha kolay olur.
―― Onu kendine daha yakın tutabilir misin? Bu onun memeyi daha çok ağzına almasına yardımcı olur.
5. Emir: Emzirmek için alçak bir sandalyeye oturmalısın, yoksa rahat edemezsin.
Öneri:
―― Alçak bir sandalyeye oturarak daha rahat olabilirsin, böylece daha gevşek olursun.
―― Daha alçak bir sandalyen var mı? Bu senin rahat etmeni kolaylaştırır.
122
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 13
KLİNİK UYGULAMA II
Özgüveni sağlama ve destek olma
Bebeği memeye yerleştirmek
Amaçlar
Katılımcılar bir koğuş ya da klinikte, annelerle birlikte “özgüveni sağlama ve destek olma” ile “bebeğe memede pozisyon verilmesi” konularını çalışırlar.
Katılımcılar, Klinik Uygulama I’deki becerileri uygulamaya devam ederler.
Oturum taslağı
(120 dakika)
Katılımcılar oturuma hazırlık ve ardından gelecek tartışma için bir eğitici yönetiminde toplu olarak bulunurlar.
Katılımcılar klinikte bir eğiticinin bulunduğu 4 – 5 kişilik, ya da ikişer kişilik gruplar halinde çalışırlar.
I.
Katılımcılar
(20 dakika)
II.
Klinik uygulama
(80 dakika)
II.
Klinik uygulamayı tartışma
(20- dakika)
Hazırlık
İlerideki sayfalardaki talimatı çalışınız, grupları yönetecek eğiticilere de buraları çalışmalarını söyleyiniz.
Klinik Uygulama II’nin yönetilmesi, Klinik Uygulama 1’e benzese de aralarında bazı farklılıklar vardır. Sizin ve
diğer eğiticilerin bu farklılıkları iyi bilmesi gerekmektedir.
Her katılımcı ve eğitici için birer adet “Özgüven ve Destek Becerileri” listesi bulundurunuz.
“EMZİRME Gözlem Formu” ve “Dinleme ve Öğrenme Becerileri” listesinin yedek kopyalarını bulundurunuz.
Tüm eğiticilerin “Klinik Uygulama Tartışması Kontrol Listesi”ni yanlarında bulundurmaları gerektiğini hatırlatınız.
I. Katılımcıları hazırlama
(20 dakika)
ÊÊ Klinik uygulamanın amaçlarını açıklayınız:
* Bu oturumda, 11. ve 12. oturumlarda öğrendiğiniz becerilerle özgüveni sağlamayı ve destek vermeyi uygulayacaksınız.
Aynı zamanda “emzirmenin değerlendirmesi”ne ve “dinleme ve öğrenme”ye devam edeceksiniz.
Olanak bulursanız, anneye bebeğe memede pozisyon verme ya da başka bir zorluğu aşması konusunda yardımcı olmaya çalışacaksınız.
ÊÊ Katılımcıları yanlarında bulundurmaları gerekenleri açıklayınız:
123
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Yanınızda getirecekleriniz:
―― Bir adet “Özgüven ve Destek Becerileri” listesi,
―― Bir adet “Dinleme ve Öğrenme Becerileri” listesi,
―― İki adet “EMZİRME Gözlem Formu”
―― Not tutmak için kalem ve kağıt.
ÊÊ Katılımcılara gereken listeleri dağıtınız.
ÊÊ Katılımcıların nasıl çalışacaklarını açıklayınız:
* Klinik Uygulama I’deki gibi 4 – 5 kişilik gruplarda bir eğiticiyle çalışacaksınız.
Hazır olduğunuzu hissettiğinizde ikili gruplara ayrılacaksınız, eğiticiniz de sırayla hepinizle ilgilenecek.
Bebeği memeye tutmada ya da başka bir konuda yardıma ihtiyaç duyan bir anneyle karşılaşırsanız, nasıl yardım
etmek gerektiğini göstermesi için bir eğiticiye haber veriniz.
ÊÊ Katılımcıların anneyle konuşurken ne yapacaklarını açıklayınız:
* Altı adet özgüven ve destek becerisinden kullanabildiğiniz kadar çoğunu kullanınız.
Özellikle şunları yapmaya özen gösteriniz:
―― Anne ve bebeğin iyi uyguladıkları iki noktayı övünüz.
―― Anneye o anla ilgili iki bilgi veriniz. Fazla öneride bulunmamaya çalışınız.
* Ayrıca, “emzirmenin değerlendirmesi” ve “dinleme ve öğrenme becerileri”ne devam ediniz.
Gözlemleyen katılımcı, eşinin uyguladığı her “ÖZGÜVEN ve DESTEK BECERİSİ”nde listeye bir # işareti koyacaktır.
ÊÊ Klinik Uygulama I’deki zorlukları tartışınız:
Katılımcıların Klinik Uygulama I’de zorlandıkları ya da unuttukları konular hakkında konuşunuz.
II. Klinik uygulamayı yönetin
(80 dakika)
ÊÊ Grubunuzu koğuşa ya da doğum kliniğine götürünüz:
Oturumu Klinik Uygulama I’deki gibi yönetiniz. Tek fark, katılımcıların kendilerini hazır hissettiklerinde ikili gruplara ayrılacak olmalarıdır.
İkili gruplara ayrıldıklarında, gruplar arasında dolaşıp yaptıklarını izleyiniz, yorumda bulununuz, gerekirse yardım ediniz.
Bir katılımcı çifti, bebeği memeye tutmada zorlanan bir anneyi bulunca grubun diğer üyelerini de çağırınız. Bebeğin memeye tutuluşunu tüm gruba gösteriniz.
ÊÊ Katılımcıların uygulamalarını tartışınız:
Uygulamasını bitiren bir çift olursa, tartışma için anneden uzak bir yere götürünüz.
Önce kendilerinin yorumunu alınız.
Sonra bir “Özgüven ve Destek Becerileri” listesiyle, katılımcıların bunları nasıl uyguladıklarını tartışınız.
Tartışmayı yaparken “KLİNİK UYGULAMA TARTIŞMASI KONTROL LİSTESİ”nden yararlanınız.
124
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ Katılımcıların konuşmaları için başka bir anne ve bebek bulmalarına yardım ediniz.
III. Klinik Uygulamayı tartışma
(20 dakika)
Klinik uygulamayı tartışmak üzere tüm grup, hazırlık oturumunu yöneten eğitimci yönetiminde toplanırlar.
ÊÊ Her gruptan, bir katılımcıdan ne öğrendiklerini kısaca anlatmasını isteyiniz.
Katılımcılar, ayrılan 80 dakikalık zamanda anneleri görme işini bitirememiş olabilirler. Klinik uygulamayı bitirmenin daha önemli olduğunu düşünüyorsanız, devam edip bitirmelerine izin veriniz. Gerekirse tartışmayı iptal
edebilirsiniz.
Zamanı en yararlı şekilde nasıl kullanacaklarına siz karar veriniz.
ÊÊ Katılımcılardan “KLİNİK UYGULAMA İLERLEME FORMU”nu doldurmalarını isteyiniz.
Forma, Klinik Uygulama 2’de konuştukları tüm anne ve bebekleri kaydedeceklerdir.
125
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 14
MEMELERE İLİŞKİN SORUNLAR
Amaçlar
Oturum sonunda katılımcılar sıkça görülen aşağıdaki meme sorunlarını tanıyabilmeli ve gerekenleri yapabilmelidirler:
―― Düz, içe çökük ve uzun meme ucu
―― Tıkanma
―― Kanal tıkanıklığı ve mastit
―― Zedelenmiş meme ucu ve meme ucunda çatlaklar
Oturum taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar, slayt gösterimi ve demonstrasyon için bir eğitici yönetiminde toplu halde bulunurlar.
I.
Konu başlığını takdim
(2 dakika)
II.
Slayt gösterimi
III.
Katılımcıların sorularını cevaplama
(10 dakika)
IV.
Konunun özeti
(3 dakika)
(45 dakika)
Hazırlık
Slaytların sunulmasında yol gösterici olarak “Giriş” bölümünün 9-11 sayfalarına bakınız.
Slaytların hazır olup, olmadığını kontrol ediniz.
Sunabilmek için slaytları ve ilgili metni çalışınız.
İçerisine yabancı kalmamak için “Ek Bilgi” bölümlerini okuyunuz.
“X Demonstrasyonu: İçe dönük meme ucu tedavisinde şırınga metodu” için bir 10 ya da 20 ml’lik plastik
şırınga (şekil 17’deki gibi)
hazırlayınız.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek Bilgi bölümlerini anlatmayınız.
Bu bölümlerden gelebilecek soruları yanıtlamadan yararlanınız.
126
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
I. Konu başlığını takdim
(2 dakika)
ÊÊ Şunları belirtiniz:
* Emzirme konusunda sorun çıkaran bazı meme sorunları söz konusudur:
―― Düz ya da içe dönük meme, uçları ve uzun ya da büyük meme uçları
―― Tıkanma
―― Kanal tıkanıklığı ve mastit
―― Yaralı meme ucu ve meme ucunda çatlaklar
* Bu durumların tanısı ve gerekenlerin yapılması, annenin rahatlaması ve emzirmenin devamı açısından
önemlidir.
II. 14 / 1’den 14 / 18’e Slayt gösterimi
(45 dakika)
ÊÊ Her slaytı gösterirken bahsettiğiniz bölümü ekranda belirtiniz.
Slayt 14 / 1 Meme biçimi çeşitleri
* Burada değişik biçim ve boyutlarda memeler görüyorsunuz. Bu memelerin hepsi normaldir ve gerektiğinde
iki ya da üç - bebek için yeterli miktarda süt üretebilirler.
Birçok anne, memelerinin boyutları konusunda kaygılanırlar. Küçük memeli kadınlar yeterince süt üretemeyeceklerini düşünürler. Oysa memenin boyutu yağ miktarına bağlıdır, salgı bezleriyle ilgili değildir. Meme boyutu ne
olursa olsun, tüm kadınları yeterince süt üretebilecekleri konusunda rahatlatmak çok önemlidir.
Meme uçları ve çevresindeki alan da çeşitlilik gösterir.
Sor: Meme ucunun şekli emzirmeyi etkiler mi?
Bazen meme ucunun şekli bebeğin iyi yerleşmesini zorlaştırır. Başlangıçta bebeğin iyi emmeyi gerçekleştirmesi
için annenin yardıma ihtiyacı olabilir.
Bebekler her boyuttaki memelerden, meme ucu ne şekilde olursa olsun yeterince süt alabilmektedirler. Hatırlanması gereken en önemli nokta meme ucu nasıl olursa olsun bebeğin iyi yerleştirilmemesinin söz konusu olabileceğidir. Bir bebeğe biberon verilmişse ya da annenin emzirme tekniği geliştirilmemişse meme ucu nasıl olursa
olsun bebek yeterince anne sütü alamayabilir.
Ek bilgi:
Meme şekli ve büyüklüğü kısmen kalıtımsaldır. Çocuğu olmamış kişilerde memeler uzun olabilir. Bazı çocuk
emzirenlerde meme küçük ve düz görünür. Zaman zaman memenin normal gelişimi aksar ve yeterli süt üretilemez.
Fakat bu olay çok nadir görülür.
Slayt 14 / 2 Düz meme ucu ve uzayabilme
Sor: Birinci resimdeki meme ucu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Meme ucu düz görünüyor.
Bir doktor, bu anneye bebeğinin bu memeleri ememeyeceğini söyledi. Anne, başarılı emzirme konusunda kendine olan güvenini kaybetti.
Üçüncü oturumdan hatırlamamız gerekir ki bebek meme ucunu emmez. Meme ucu ve çevresindeki halkayı
127
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ağzına alıp bir “meme başı” (teat) oluşturur. Meme ucu, bebeğin ağzındaki “meme başının” yalnız üçte birini meydana getirir.
İkinci resimde, anne meme başının uzatıla bilirliğini kontrol ediyor. Görüyor ki memenin altındaki dokuyu görmek ve meme başının uzatılması çok kolaydır, bebek için de ağzındaki meme başının uzatılması hiç zor olmamalıdır.
Temel nokta: Meme başının uzayabilmesi meme başının şeklinden daha önemlidir.
Gebelik döneminde ve doğumdan sonraki ilk hafta meme başının uzayabilme kabiliyeti artar. Yani gebeliğin ilk
zamanlarında memeler düz görünse de bu bebeğin emmesinde bir zorluk çıkarmayabilir.
ÊÊ Katılımcılara kitapçıklarında şekil 8’e bakmalarını söyleyiniz.
Katılımcılara bebeğin ağzında meme başını nasıl oluşturduğunu hatırlatınız.
Slayt 14 / 3 içe çökük
Sor: Bu meme ucu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Meme ucu içe çökük.
* Bir kadın memelerinin uzama kabiliyetini kontrol ederken meme ucu dışarı çıkacağına içeri girer.
Meme ucundaki yaradan bir meme apsesi olduğu anlaşılmaktadır. Bu büyük ihtimalle bebeğin memeye iyi yerleşmemesinden kaynaklanmıştır. Deneyimli birinin yardımıyla bu anne başarılı bir emzirme yapabilirdi.
Neyse ki bu kadar zorluk çıkaran meme uçları çok seyrek görülür.
Slayt 14 / 4 Düz ve içe çökük memelerin düzeltilmesi
* Bu slayt düz ve içe çökük memelerin düzeltilmesi konusunu özetlemektedir.
• Doğum öncesi tedavi genellikle yararsızdır.
Örneğin meme ucunu germek ya da meme kılıfı takmak işe yaramaz.
Meme uçlarının çoğu herhangi bir tedavi gerektirmeksizin doğum zamanı düzelir.
Hemen doğum sonrasında, bebek emzirmeye başladığı zaman yardım önemlidir.
• Anneye özgüven kazandırınız.
Başta zor olacağını, fakat sabır ve kararlılıkla başarılı olacağını anlatınız.
Doğumdan sonraki iki hafta içinde memelerinin gelişip yumuşayacağını belirtiniz.
• Bebeğin meme ucunu değil memeyi emdiğini açıklayınız.
Bebeğin ağzına alabildiğince çok meme alması gerekir. Bu arada bebek emdikçe memeyi ve ucunu dışarıya
çekeceğini açıklayınız.
• Anneyi tensel temas ve bebeğin memeyi keşfetmesi için özendiriniz.
Bebeğin kendi istediği şekilde memeye yerleşmesine izin verin. Bazı bebekler bunu kendi kendilerine öğrenirler.
• Bebeğe memede pozisyon vermeye yardım.
Eğer bebek kendi başına memeye iyi yerleşemiyorsa, anneye bebeğin daha iyi yerleşmesi için yardım edin. Bu
yardımı erken yapın, hatta ilk gün süt gelip memeler dolmadan yapmanız iyi olur.
• Annenin bebeği değişik pozisyonlarda tutmasına yardım.
128
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Bazen bebeğin pozisyonunu değiştirmek memeye yerleşmesini kolaylaştırır. Örneğin bazı anneler koltukaltı pozisyonunun işe yaradığını söylerler. (Oturum 10’daki demonstrasyon).
• Emzirme öncesinde meme ucunu çıkarmak için anneye yardım.
Bazen emzirme öncesinde meme ucu çıkmış olması bebeğin yerleşmesini kolaylaştırır. Bunun için meme ucunun uyarılması bazen yeterli olur. Bu durumda meme pompası ya da şırınga da kullanılabilir (şırınga metodu bu
slayttan sonra gösterilecektir).
Bazen memenin elle şekillendirilmesi de bebeğin işini kolaylaştırır. Elle şekillendirme için avuç memeyi aşağıdan desteklerken başparmakla da yukarıdan yavaşça bastırılır. Eli meme ucundan uzak tutmaya özen gösterilmelidir. (Bkz Oturum 10, “Bebeğe memede pozisyon verme).
İlk iki hafta başarılı emzirme yapılamamışsa, şunlar denenir:
• Anne sütünü sağıp, bebeğe kapla verme.
Anne sütünün boşaltılması memeyi yumuşatacağından bebeğin memeyi almasını kolaylaştırır, aynı zamanda
süt üretiminin devamlılığını sağlar.
Biberon kullanımı bebeğin memeyi almasını zorlaştıracağından bundan kaçınılmalıdır.
• Anne sütünün doğrudan bebeğin ağzına sağılması.
Bazı anneler bunu çok yararlı bulurlar. Bebek sütü doğrudan alacağından sinirlenmez, hatta emmeye bile daha
istekli olabilir.
• Sık sık bebeğe memeyi keşfetmesi için fırsat vermek.
Tensel temasa devam edilmeli, bebeğin memeye kendi başına yerleşmesine izin verilmelidir.
Ek bilgi:
Katılımcılar içe dönük meme ucu tedavisi için başka yollar duymuşlarsa ya da önceden zor bir vaka ile karşılaşmışlarsa konuyu derinlemesine tartışmak isteyebilirler. Aşağıdaki notlar bu konuda işinize yarayabilir. Yine de
katılımcılar bu teknikleri daha önce duymamışlarsa sizin anlatmanıza gerek yoktur.
Meme kılıfları: Bunlar, bebeğin emmesi için meme ucuna takılan geniş plastik ya da cam tabanı olan yapay
meme uçlarıdır. İçe çökük ya da yaralı meme ucu vakalarında kullanan anneler vardır. Sorunun çözülmesinde hiçbir rol oynamadıklarından kılıflar artık önerilmemektedir. Kılıf, süt akışını azaltabilir, meme enfeksiyonuna neden
olabilir (Candida dahil) ve “bebeğin emmesini zorlaştırır. Bazı anneler kılıfı bırakmakta zorlanırlar. Kısa süreli ve
kontrol altında kullanılmadıkça meme kılıfının bir yararı olmaz.
ÊÊ İçe çökük meme tedavisinde şırınga metodunu gösteriniz.
129
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
X Demonstrasyonu: Ters dönmüş meme tedavisinde şırınga metodu: Bakınız şekil 17
Bu metodun doğum sonrası dönemde içe çökük meme ucu tedavisinde kullanıldığını ve bebeğin memeyi
almasını kolaylaştırdığını açıklayınız. Doğum öncesindeki yararı kesin olarak bilinmemektedir.
• Katılımcılara hazırladığınız şırıngayı gösterip ucunu nasıl kestiğinizi anlatınız.
• Pistonu ters biçimde kestiğiniz tarafa takınız.
• B
ir meme modeli kullanıp şırınganın yumuşak tarafını meme ucuna yaslayınız. Pistonu çekip meme
ucunda vakum meydana getiriniz.
(Gerçek memede hava kaçması olmayacağını ve meme ucunun şırıngaya doğru çekileceğini söyleyiniz.)
• Annenin şırıngayı kendi başına kullanması gerektiğini ve öğreneceklerinin şunlar olduğunu açıklayınız:
―― Meme ucuna gösterdiğiniz gibi şırınganın düzgün ucu yaslanacak
―― Sürekli ve hafif basınç için şırınga yavaşça çekilecek
―― Günde birkaç kez, yarım ya da bir dakika süreyle uygulanacak
―― Acı duyulunca basınç azaltılacak (bu, meme ucu ve çevresinin tahriş olmasını engeller)
―― Şırıngayı çıkarırken basınç azaltılacak
―― Şırınga, bebeği memeye tutmadan önce meme ucunu kaldırmak için kullanılacak.
Katılımcıların el kitapçığında şekil 17: İçe çökük meme ucu tedavisinde kullanılacak şırınganın hazırlanışı ve kullanışı.
Slayt 14 / 5 Uzun meme ucu
Sor: Resim 1‘deki meme ucu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Uzun.
Sor: 2. Resim ’deki bebeğin yerleşmesi hakkında ne düşünüyorsunuz?
İyi yerleşmemiş. çenesi memeye uzak kalmış, ağzı kapalı ve meme dışarı çekilmiş gibi duruyor.
* Büyük meme uçlarının emzirmeyi kolaylaştıracak bir avantaj olduğunu düşünebilirsiniz fakat bu slaytta da
görüldüğü gibi büyük meme uçları da zorluk çıkarabilir. Bebek büyük olasılıkla sadece meme ucunu emip süt
sinüslerinin bulunduğu bölgeye ulaşamayacaktır.
Bu anneye emzirme tekniğiyle ilgili yardımda bulunmak gerekir. Bebeğin sadece meme ucunu değil, memeyi
de ağzına alması sağlanmalıdır.
130
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
DOLU VE TIKANMIŞ MEME ARASINDAKİ FARKLILIKLARIN ÖZETİ
DOLU MEME
TIKANMIŞ MEME
Sıcaktır
Acı verir
Aşırıdır
Ödemli gibidir
Serttir
Özellikle meme ucu gevşektir
Parlaktır
Kırmızı görünebilir
Süt akar
Süt AKMAZ
Ateş yoktur
24 saat ateş olabilir
Slayt 14 / 6 Dolu ve tıkanmış memeler
* Resim 1’deki kadının memeleri doludur.
Bu resim doğumdan birkaç gün sonra çekilmiş ve süt gelmiş. Memeler sıcak, ağır ve serttir. Buna karşın süt gayet güzel akar, sütün memelerden damladığını görebilirsiniz.
Bu normal doluluktur. Bazen dolu memeler yumru yumru olurlar.
Anneye gereken tek tedavi daha sık emzirmeyle sütün boşaltılmasıdır. Emzirme sonrası ağırlık, sertlik ve yumru
yumru olma durumu azalır, memeler yumuşayıp rahatlar. Birkaç gün içinde bebeğin ihtiyacına göre bir ayarlama
yapılır ve memeler bu kadar dolu olmazlar.
2. Resimdeki kadın memeleri tıkanmıştır.
Tıkanmak, memelerin kısmen süt, kısmen de fazla kan ve doku sıvısıyla haddinden fazla dolup süt akışının engellenmesi demektir.
Resimdeki memeler ödemden dolayı parlak görünmekte. Memeler acı verir ve süt iyi akmaz.
Sor: Meme ucunda ne dikkatinizi çekiyor?
Deri gergin olduğundan meme ucu düzleşmiş.
Meme ucunun böyle gergin ve düz olduğu durumlarda emzirme ve sütün boşaltılması zorlaşır.
Bazı tıkanmış memelerin derisi kırmızı görünür ve annenin ateşi çıkar. Bu, meme iltihabı gibi görünse de ateş
24 saat sonra düşer.
Dolu ve tıkanmış memelerin arasındaki farkı bilmek gerekir. Tıkanmış memelerin tedavisi kolay olmayabilir.
Ek bilgi
Tıkanmış memelerde süt akmamasının nedenlerinden biri içendeki sıvının yaptığı basınç, bir diğeri de oksitosin
refleksinin çalışmıyor olmasıdır.
ÊÊ Sıradaki birkaç slaytta katılımcılardan el kitapçıklarını kapamalarını isteyiniz.
Slayt 14 / 7 Meme tıkanmasının nedenleri ve önlemleri
* Bu slayt meme tıkanmasının nedenlerini göstermektedir.
131
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Meme tıkanmasının nedenleri:
―― Fazla süt
―― Emzirmeye başlamanın gecikmesi
―― Memeye kötü yerleşme sonucu sütün yeterince boşaltılamaması
―― Sütün seyrek boşaltılması
―― Emzirmenin kısa kesilmesi
Sor: Tıkanmayı önlemek için bir anne ne yapabilir?
(Katılımcıların nedenlere bakarak önlemleri bulmalarını bekleyiniz.)
Tıkanmayı önlemek için yapılacak üç önemli şey şunlardır:
―― Emzirmeye doğumdan hemen sonra başlamak;
―― Bebeğin memeye iyi yerleşmesini sağlamak;
―― Emzirme süresini sınırlandırmamak.
Emzirmenin sıklığında ve süresinde sınırlandırma olmayınca bebek doğum sonrasından başlayarak başarılı bir
emzirme yapacak, bunun sonucunda memenin içinde fazla sütten basınç oluşmayacak ve tıkanma olasılığı azaltılmış olacaktır.
Slayt 14 / 8 Meme tıkanmasının tedavisi
* Bu slayt meme tıkanmasının tedavisini özetlemektedir.
Tıkanmanın tedavisinde esas olan sütün boşaltılmasıdır. Süt boşaltılmazsa iltihap ya da apseye yol açıp süt üretimini
azaltabilir.
Demek ki anneye memeyi “dinlendirmesini” önermeyeceksiniz.
• Bebek emebiliyorsa, sık beslenmelidir.
Sütü boşaltmanın en iyi yolu budur. Bebeğin iyi yerleşmesi için anneye pozisyon konusunda yardım ediniz ki
bebek memeyi iyi alsın ve meme ucunu tahriş etmesin.
• Bebek ememiyorsa, sütün boşaltılmasına yardım ediniz.
Anne bu işi kendi başına elle, meme pompasıyla ya da ılık bir şişeyle yapabilir. (Bkz. Oturum 20: Süt sağılması)
Bazen bebeğin emebileceği yumuşaklığı sağlamak için az miktarda sütün boşaltılması yeterli olmaktadır.
• Emzirmeden ya da süt boşaltılmadan önce oksitosin refleksini uyarınız.
Sizin ya da annenin yapabilecekleri şunlardır:
―― Memelere ılık yaş pansuman ya da ılık duş
―― Omuz ve sırta masaj
―― Memelere hafif masaj
―― Meme ve meme ucu derisini uyarmak
―― Annenin rahatlamasına yardımcı olmak
Bazen ılık duş sütün akmasını ve memelerin bebeğin emebileceği kadar yumuşamasını sağlar.
132
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
• Emzirme sonrası memelere soğuk yaş pansuman uygulayınız.
Bu ödemi azaltır.
• Anneye özgüven kazandırınız.
Kısa zamanda rahatça emzirebileceğini anlatınız.
Slayt 14 / 9 Meme iltihabı (Mastitis)
Sor: Bu memenin nesi var?
Bir kısmı kırmızı ve kabarık görünüyor. Meme ucunda bir çatlak var.
Sor: Bu duruma ne denir?
Meme iltihabı
* Anne çok acı çeker, ateşi vardır ve kendini hasta hisseder. Memenin bir kısmı kabarıp sertleşmiş, üstündeki
deri kızarmıştır.
Meme iltihabı bazen tıkanmayla karıştırılır. Tıkanma tüm memeyi - bazen iki memeyi de etkilerken iltihap sadece - genelde bir memenin - bir kısmını etkiler. Bununla birlikte tıkanma engellenmezse, iltihaba yol açabilir.
Slayt 14 / 10 Tıkalı kanal ve meme iltihabı belirtileri
* Slayt, iltihabın gelişimini özetlemektedir.
İltihap, tıkanık bir memede görülebileceği gibi tıkalı kanal denen durumda da görülebilir.
Tıkalı kanal, memenin bir bölümündeki sütün dışarı verilememesidir. Tıkanıklık, sütün koyulaşmasına bağlı olabilir. Belirtileri dokununca acıyan bir yumru ve yumrunun üstünde derinin kızarmasıdır. Annenin durumu iyidir ve
ateşi yoktur.
Sütün tıkalı kanal ya da tıkanık meme nedeniyle bir bölgede kalmasına sütün birikmesi (süt stazı)
d e n i r.
Eğer süt atılamazsa, meme dokusunun inflamasyonuna, yani enfektif olmayan iltihaba yol açar. Memenin bakterilerle enfekte olması ise infektif iltihabıdır.
Belirtiler iltihabın infektif olup olmadığını anlamamıza yardımcı olmaz. Belirtilerin şiddetli bir hal alması durumunda antibiyotik tedavisi gerekir.
Ek bilgi:
Enfektif olmayan iltihabın nedeni büyük ihtimalle basınçla çevredeki dokuya kaçan süttür. Doku, sütü yabancı
madde olarak kabul eder. Bunun yanında, sütte inflamasyona yol açan maddeler de bulunur. Sonuçta bakteri enfeksiyonu olmasa da acı, kabarıklık ve ateş görülür.
Meme dokusuna travma da iltihaba yol açabilir. Bunun nedeni de sütün dokulara kaçması olabilir
Slayt 14 / 11 Tıkalı kanal ve meme iltihabı nedenleri
ÊÊ Bu slayt tıkalı kanal ve meme iltihabının nedenlerini özetlemektedir. Esas neden, memenin tamamında ya da
bir kısmında süt akşının azalmasıdır.
Akışın azalması memenin tümünde ise şunlara bağlı olabilir:
―― Yetersiz emzirme.
133
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Örneğin:
• Anne çok meşgulse
• Düzensiz ya da az meme isteyen bebeklerde
• Seyahat gibi nedenlerle emzirme programının değişmesinde
• Bebek iyi yerleşmemişse etkin emme yapamaz
―― Kısmi akış azalmasının nedenleri şunlar olabilir.
• İyi yerleşmemiş bir bebek memenin bir kısmında süt alıyorsa tıkanma görülebilir
• Giysilerin darlığı, sütyenin bütün gece giyilmesi, memenin üstüne yatmak kanalları tıkayabilir
• Emzirme sarasında annenin parmakları tıkanmaya neden olabilir
• Büyük memelerin alt bölümünden süt akımı, memenin sarkmasına bağlı olarak azalabilir
Bir başka neden, annenin stresi ve fazla çalışmasıdır ki bu, bebeği daha seyrek ve daha kısa emzirmesine neden
olur.
Daha büyük bir çocuktan kazayla gelebilecek bir tekme ya da yumruğun yol açacağı travma, meme dokusunu
zedeleyip iltihaba neden olabilir.
Meme ucundaki çatlaklar, bakterilerin meme dokusuna girmesini kolaylaştırır. Bu da başarısız emzirmenin iltihaba yol açan bir neden ile olabileceğini göstermektedir.
Slayt 14 / 12 Tıkalı kanal ve iltihabı tedavisi
* Bu slayt tıkalı kanal ve iltihabının tedavisini özetlemektedir:
Tedavideki en önemli nokta, tıkalı bölümdeki süt akışını arttırmaktır.
• Süt akışının iyi olmamasının nedenini arayıp düzeltmeye çalışınız:
―― Yerleşmenin ne kadar başarılı olduğuna bakınız.
―― Giysilerinden, özellikle sütyenden (gece de giyiliyorsa), memenin üstüne baskı oluşup oluşmadığına bakınız.
Bu süreçte annenin mutlaka pamuklu sütyen kullanması gerektiği kendine hatırlatılmalıdır. Birkaç gün sütyen giymemesi de faydalı olacaktır.
―― Emzirirken annenin parmaklarına dikkat ediniz; meme çevresini tutup süt akışını engelliyor mu?
―― Tıkanıklık alt taraftaysa memenin büyüklüğünü dikkate alınız, emzirme sırasında memeyi biraz kaldırıp akıma yol sağlamasını öneriniz.
• Nedenleri bulmasanız da şunları tavsiye ediniz:
―― Sık emzirme
―― En iyisi bebeğin uyuduğu zamanlar dinlenip bebeğin canı istediğinde emzirmektir.
―― Emzirme sırasında meme ucuna doğru hafif masaj
―― Tıkalı bölge üstünde ve tıkalı bölgeden meme ucuna doğru nasıl masaj yapacağını gösterin.
―― Bu tıkanıklığın kanalı terk etmesine yardımcı olur. Anne, tıkanıklığa neden olan koyu tıkacın sütle çıkışını fark
edebilir (bebeğin bu tıkacı yemesinde bir sakınca yoktur).
134
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
―― Emzirme sırasında memeye hafif masaj yapılabilir.
• Bazen aşağıdakiler de yaralı olur:
―― Emzirmeyi sağlam memeden başlatmak.
―― Eğer ağrı oksitosin refleksini engelliyorsa bu uygulama yararlı olacaktır.
―― Refleks tekrar çalışmaya başlayınca tıkalı memeye geçilebilir.
―― Emzirirken değişik öğünlerde değişik pozisyonlar denemek.
―― Bunun yararı, memenin çeşitli bölgelerinden eşit miktarda süt boşalmasını sağlamasıdır. Anneye koltukaltı
ve yüzüstü emzirme pozisyonlarını gösterip sürekli kucakta beslemektense bunları da denemesini söyleyin.
Yine de rahat edemediği bir pozisyonda emzirme önermeyin.
Ağrılı ise, anne bebeğini tıkalı memeden emzirmek istemez. Bazen de bebek tıkalı memeyi emmek istemez.
Bu durumlarda sütün sağılması gerekir; aksi halde apse olasılığı artar. Genellikle süt akımı sağlandıktan bir gün
sonra tıkanıklık ya da iltihap düzelmeye başlar. Fakat aşağıdakiler söz konusuysa annenin özel tedaviye ihtiyacı var
demektir:
―― İlk gördüğünüzde ağır belirtiler varsa, YA DA
―― Bakteri girişine elverişli meme ucu çatlakları varsa, YA DA
―― Annenin 24 saatten uzun süren ateşi varsa
―― Süt akımı sağlandıktan 24 saat sonra bir iyileşme söz konusu değilse
Bu durumda tedavide aşağıdakilere başvurmanız gerekir:
Anneye durumu birkaç günde düzelse de toplamda 10-14 gün antibiyotiğe devam etmesi gerektiğini söyleyiniz.
Eğer tedaviyi zamanından önce keserse, iltihabın tekrarı söz konusu olabilir.
• Tam istirahat
Çalışıyorsa rapor almasını, ev kadınıysa birinden yardım istemesini Mümkünse ailesiyle görev bölümü konusunda konuşunuz. Stresliyse ya da çok çalışıyorsa, daha fazla dinlenmeye teşvik ediniz. Bebeğiyle birlikte dinlenmesi,
emzirme sıklığını arttıracağından süt de iyidir.
• Ağrı kesiciler
Ağrı için anneye hekim tavsiyesi ile uygun antienflamatuar veya aneljezik tedavi başlanır.
Anneye sık emzirmeye, masaja ve ılık yaş pansumana devam etmesini söyleyiniz. Yeterli beslenmesini ve uygun
miktarda sıvı almasını öğütleyiniz.
Meme apsesi: Apse, memenin bir bölümünde cerahat toplanması sonucu oluşur. Memede acı veren, içi sıvıyla
dolu gibi görünen bir kabarıklık meydana gelir. Apsenin cerrahi müdahaleyle akıtılması gerekir. Bebek için tehlike
olmadığından mümkünse emzirmeye devam edilir. Emzirme acı veriyor ya da anne emzirmek istemiyorsa, sütü
nasıl sağacağını gösterin ve 2 – 3 gün sonra ağrı geçince tekrar emzirmeye başlamasını söyleyin. Bu arada diğer
memeden emzirmeye devam etsin. İltihap iyi tedavi edilirse apse oluşması önlenebilir.
Slayt 14 / 13 Meme ucunda çatlak
* Resim 1’de bir annenin memesini, Resim 2’de aynı annenin bebeğini emzirişini görüyorsunuz.
Sor: Memede dikkatinizi çeken ne var?
135
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Meme ucunun tabanında bir yanık, ya da çatlak var. Memenin tıkanık olduğunu da görebilirsiniz.
Sor: Bebeğin tutuluşu ve yerleştirilmesinde dikkatinizi çeken bir şey var mı?
Bebek kötü tutulmuş. Vücudu anne vücuduna ve memeye uzak kalmış. Ağzı kapalı ve dudakları öne doğru.
* Memedeki tıkanıklığın da, çatlağın da nedeni olasılıkla bebeğe iyi pozisyon verilmemiş olmasına bağlıdır.
Oturum 3’ten hatırlayacağınız gibi meme uçlarının zedelenmesinin en sık nedeni uygun olmayan yerleşmedir.
İyi yerleştirilmeyen bir bebek emzirme süresince meme ucunu çekiştirecek meme derisini ağzıyla aşındıracaktır.
Bu anneye büyük acılar verecektir. Başlangıçta çatlak görülmez. Meme ucu normaldir ya da emzirmeden hemen
sonra uçta, boydan boya bir çizgi belirir. Bebek böyle durumda emmeye devam ederse meme ucu derisi zarar görecek, çatlak oluşacaktır.
ÊÊ Katılımcılara kötü yerleşmeyi hatırlatmak için slayt 3 / 8 i tekrar gösteriniz. Eğer gösteremiyorsanız şekli bir
levhada gösteriniz.
Slayt 14 / 14 Bebeğin daha iyi yerleşmesi
* Eğer annenin meme uçları yara olmuşsa, bebeğin daha iyi yerleştirilmesi için anneye yardımcı olunuz.
Genelde bebek daha iyi pozisyona getirilir getirilmez acı azalır. Bebek normal emmeye devam eder. Meme uçlarının düzelmesi için emzirmeye ara vermeye gerek yoktur.
Bu slayt, 14 / 13’teki anneyi gösteriyor. Bir hemşire annenin sütünü sağmaya ve bebeğin duruşunu düzeltmeye
yardımcı olmuş. Bu slayt hemşirenin yardımlarından sonra yapılan bir emzirmeyi göstermekte.
Sor: Bebeğin şimdiki tutuşunu ve yerleşmesi konusunda ne düşünüyorsunuz?
Duruşu şimdi daha iyi görünüyor. Memeye bakıyor ve daha yakında duruyor.
Yerleşme hala yeterince iyi değil. Ağız yeterince açık değil ve alt dudak dışa dönük değil.
Anne ne yapması gerektiğini anlayınca, pozisyonu düzeltmeye çalışması için biraz yalnız bırakın. Sonra gelip
yardıma ihtiyacı olup olmadığına bakın. Eğer bebek daha önce sadece meme ucunu emmişse, düzgün emmesi
biraz zaman alabilir.
Slayt 14 / 15 Tıkalı meme ve çatlak meme ucu
Sor: Bu meme hakkında ne düşünüyorsunuz?
Meme ucunda boydan boya bir çatlak var. Meme derisinin gergin oluşu ve parlaklığı da görülmekte. Ödem var.
Bu meme tıkalı.
Bu anne bebeğini memeye tutmak için üç gün sütünün gelmesini bekledi. Memenin derisi o kadar gergindi ki
ucu düzleşmişti ve dışa çıkmıyordu. Bebek sadece meme ucunu emebildiğinden orada ki deri zedelendi.
Bu, hemen doğum sonrasında emzirmeye başlamak gerektiğini gösteren bir örnektir. Emzirmeye erken başlamak, sütün basınçla tıkanma yapmasını engeller. Aynı zamanda, yumuşak memeyi almak bebek için daha kolay
olur. Meme ucu zedelenmesi de önlenmiş olur.
Slayt 14 / 16 Candida enfeksiyonu
* Bu annenin memeleri yaralı ve kaşınıyor.
Sor: Yaraları açıklayabilecek bir şey görüyor musunuz?
Meme ucu ve çevresinde kırmızı, parlak bir alan var.
136
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Deride yara ve kaşıntıya neden olan bu hastalık Candida enfeksiyonu, ya da pamukçuktur. Candida, genellikle
iltihap ya da başka rahatsızlık tedavisinde antibiyotik kullandıktan sonra görülür.
Anne, emzirmeden sonra da devam eden yanma ve iğne batması hissi tarif eder. Bazen ağrı memenin derinliklerine kadar iner. Anne, memesinin derinlerine şişler sokuluyormuş gibi hisseder.
Deri kızarır, parlar ve pul pul olur. Meme ucu ve çevresinin rengi açılabilir. Bazen meme ucu normal görünebilir.
Bebeğin yerleşmesi iyi ise, buna karşın meme ucunda yaralar devam ediyorsa Candida’dan şüphelenebilirsiniz.
Bebekte pamukçuk kontrolü yapın. Yanaklarının içinde ya da dilinde beyaz lekeler ya da poposunda döküntü olabilir.
Anne ve bebeğe Gentian moru ve nystatin uygulanır (bakınız tablo 2)
Bebeğin emzik, annenin de meme kılıfı gibi şeyleri bırakmasını öğütleyin. Kullanıyorlarsa her gün 20 dakika
süreyle kaynatmalarını ve haftada bir değiştirmelerini söyleyin.
ÊÊ Katılımcılardan el kitaplarının 51. sayfasında Tablo 2’yi bulmalarını isteyiniz.
Tablo 2. MEME CANDİDASI TEDAVİSİ
Gentian moru boyası:
Bebeğin ağzına: % 0.25 lik solüsyon lezyonların geçmesinden 3 gün sonraya kadar ya da 5 gün süreyle her
gün veya iki günde bir sürünüz.
Meme uçlarına: 5 gün süreyle % 0.5 lik sürünüz.
YA DA
Nystatin kremi 100.000 IU / g:
Memelere günde 4 kez emzirme sonrası.
Belirtiler geçtikten sonra 7 gün kullanıma devam ediniz.
Nystatin suspansion 100.000 IU / ml.
Bebeğin ağzına günde 4 kez emzirme sonrası damlalıkla 1 ml
Belirtiler geçtikten sonra 7 gün kullanıma devam ediniz.
Emzik ve meme kılıflarının bırakılması
Slayt 14 / 17 Kısa frenulum (dil bağı)
Sor: Bu bebeğin ağzında ne dikkatinizi çekiyor?
Frenulumu kısa, ya da “dil bağı” var.
Bu bir meme sorunu değildir fakat zaman zaman meme ucunda yaralara yol açabilir.
Anneler bebeklerinde dil bağı olmasından kaygılanırlar. Genelde bebeğin dili normal fakat biraz kısadır. Dil bağı
olan bebekler genelde iyi emebilirler. Bu bebek memeyi iyi alabilmek için yardıma ihtiyaç duydu fakat kısa sürede
öğrendi. Oysa bazen, bebek dilini alt damağına uzatamayınca süt sinüslerine ulaşamaz ve iyi ememez. Yeterince
süt alamadığı gibi meme ucunda yaralara da neden olur.
Bebek emmede zorlanıyorsa ve siz ya da annesi sorunun kısa frenulumdan kaynaklandığını düşünüyorsanız
bebeğin ağzına daha fazla meme almasına çalışınız. Genelde bu yeterli olur. Eğer dilin kısalığı önemli boyuttaysa ya
da zorluklar sürüyorsa, frenulumu ameliyatla kesmek için bebeği bir doktora göndermeniz gerekebilir.
137
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Slayt 14 / 18 Meme ucu yaralarında yapılacaklar
* Bu slayt meme ucu yaralarında yapılacakları özetlemektedir.
Önce nedeni arayınız.
• Emzirmeyi izleyip kötü yerleşme belirtilerini kontrol ediniz.
• Memeleri kontrol ediniz.
Candida belirtilerini arayınız; tıkanıklık ya da çatlak olup olmadığına bakınız.
• Bebeğin ağzında Candida belirtisi ya da dil bağı, poposunda Candida döküntüsü kontrolü yapınız.
Sonra uygun tedaviye geçiniz:
• Annenin özgüvenini sağlayınız.
Yaraların geçici olduğunu ve kısa sürede rahat emzirmeye geçeceğini açıklayınız.
• Bebeğin yerleşmesini düzeltmesine yardımcı olunuz.
Genelde bu gerekli olan tek noktadır.
Emzirmeye ara vermeksizin devam edebilir.
• Tıkanıklığı geçirmede yardımcı olunuz.
Sık emzirme yapmasını ve sütünü sağmasını öğütleyiniz.
• Meme ucu çevresinde deri kızarık, parlak, pul pul ise, ya da kaşıntı, derinlere işleyen acı ya da yaralar geçmiyorsa Candida tedavisi uygulayınız.
Sonra anneye öğütler veriniz:
• Memelerini günde bir kereden fazla yıkamamasını, yıkarken sabun kullanmamasını, havluyla sertçe ovuşturmaktan kaçınmasını öğütleyiniz.
Memelerin emzirme önce ya da sonrasında yıkanması gerekmez - vücudun diğer kısımları kadar yıkanması yeterlidir. Yıkanırken derinin doğal yağları kaybolduğundan, bu yara oluşmasını kolaylaştırır.
• İlaçlı losyon ve merhemlerin deriyi tahriş ettiklerini ve bunların herhangi bir yararı bulunmadığı için kaçınmasını öğütleyiniz.
• Emzirme sonrası çıkaracağı bir miktar sütle meme ucu çevresini hafifçe ovmanın iyileştirici özelliği olduğunu
söyleyiniz.
Ek bilgi
Meme çatlakları için merhemler: Lanolin gibi sade kremler emzirme pozisyonu düzelttikten sonra bazen işe
yarayabilir. Fakat sade krem (içinde başka madde olmayan) bulmak kolay değildir ve genellikle gereksizdir.
Giyecekler: Sıcak havalarda pamuklu sutyenler çatlak meme uçları için daha iyidir. Bunun yerine birkaç gün
sutyen giymemesini de söyleyebilirsiniz.
Meme kılıfları: Bunlar artık yaralı meme ucu tedavisinde kullanılmamaktadır. Ayrıntılı bilgi için slayt 14 / 4 ‘ün
sonundaki ek bilgi bölümüne bakınız.
III. Katılımcıların sorularını cevaplama
ÊÊ Katılımcılara soruları olup olmadığını sorunuz, cevaplamaya çalışınız.
138
(10 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
IV. Konunun özeti
(3 dakika)
ÊÊ Katılımcılardan el kitaplarının 45-52. sayfalarını açmalarını isteyiniz. Slaytlardaki değişik meme sorunlarının
aşağıdaki özetlerini bulacaklar:
• Düz ve içe çökük meme ucunun düzeltilmesi
• Dolu ve tıkalı meme farklarının özeti
• Meme tıkanmasının nedenleri ve önlemleri
• Meme tıkanmasının tedavisi
• Tıkalı kanal ve meme iltihap nedenleri
• Tıkalı kanal ve meme iltihabı belirtileri
• Tıkalı kanal ve iltihabın tedavisi
• Enfektif iltihap için antibiyotik tedavisi
• Meme Candida’sı tedavisi
• Meme ucu yaralarında yapılacaklar
ÊÊ Oturum 2 “Yerel Emzirme Uygulamaları”na da hazırladığınız emzirmeyi kesme ya da erken ek besin verme
listesine dönünüz.
Katılımcıların çalıştıkları toplumda önemli olarak nitelendirmiş oldukları durumlardan yukarıda bulunan varsa,
bunu hatırlatınız.
139
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 15
MEME SORUNLARI ALIŞTIRMALARI
Amaçlar
Katılımcılar 14. Bölümdeki bilgileri kullanacaklardır.
Oturum taslağı
(30 dakika)
Katılımcılar iki eğiticinin eşliğinde 8 – 10 kişilik gruplar halinde çalışacaklardır.
I.
Konu başlığını takdim
(2 dakika)
II.
Yazılı alıştırmalara yardım (13. alıştırma)
(28 dakika)
Hazırlık
Girişteki sayfalara göre yazılı bir alıştırmanın nasıl uygulanacağını okuyunuz.
I. Oturumun konusunu takdim
(2 dakika)
ÊÊ Katılımcılara el kitaplarındaki 53. sayfayı çevirmelerini ve 13. alıştırmayı bulmalarını söyleyin.
Alıştırmaların çeşitli göğüs sorunları olan annelerle ilgili kısa öyküleri ve arkasından bazı sorular içerdiğini açıklayın.
Katılımcılar, 14. bölümdeki bilgileri kullanarak soruları yanıtlamalıdırlar. Eğer arzu ederlerse ellerindeki kitaplardan 14. bölümün notlarına bakabilirler.
II. Alıştırmaya yardım
(28 dakika)
ÊÊ Ne yapılacağını açıklayın
* “Alıştırmanın nasıl yapılacağı” ile ilgili açıklamaları ve “Örnek” ile ilgili talimatı okuyunuz, sonra öyküler ile
ilgili soruları cevaplayınız.
ALIŞTIRMA 13: Meme Sorunları
Alıştırmayı nasıl yapmalı?
Öyküleri okuyunuz ve soruların cevaplarını izleyen boşluğa kurşun kalemle yazınız. Bitirdiğinizde cevaplarınızı
eğiticinizle tartışınız.
Bayan A her iki memesinin de şiş ve ağrılı olduğunu söylüyor. Bebeğini sütü geldikten sonraki üçüncü günde
emzirmiş. Bebeği emiyor fakat şimdi ağrılı olduğundan fazla emmesine izin vermiyor. Sütü eskisi kadar hızlı da
akmıyor.
Tanı nedir: Tıkalı meme
Bu durumda neden ne olabilir: Emzirmeye geç başlanması
Bayan A‘ya nasıl yardım edebilirsiniz: Ona sütünü boşaltması için yardım edin ve bebeğin daha iyi emebileceği
bir pozisyonu bulmasını sağlayın
Bayan B, sağ memesinin dünden beri ağrılı olduğunu söylüyor. Memesinde hassas bir kitle hissetmiş. Ateşi yok
140
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ve kendini iyi hissediyor. Göğüslerini sarkmadan korumak amacıyla, dar olan eski bir sutyenini giymeye başlamış.
Bebeği, şimdilerde, geceleri uyanmadan bazen 6 – 7 saat uyuyor. Bayan B, bebeği kendisine yakın tutuyor ve bebeğin çenesi memesine dayanıyor. Bebeğin ağzı tam olarak açık ve yavaş, kuvvetli olarak emiyor.
Bayan B‘nin vücudu hakkındaki endişelerini anladığınızı (empati) belirtmek için ona ne söyleyebilirsiniz: Siz,
emzirmenin vücudunuzu bozacağından mı endişe ediyorsunuz?
Tanı nedir: Süt kanallarının tıkanması
Neden ne olabilir: Dar giysiler ve gece emzirmeler arasında uzun zaman aralığı. Bebeğin memeye yerleştirilmesi iyi
Bayan B ‘ye verebileceğiniz üç öneri nedir:
1. Bebeğinizi 1 – 2 gün daha sık emziriniz.
2. Bebeği beslerken memenizdeki kitleye hatifçe masaj yapınız.
3. Süt kanallarını tıkamadan memelerinize destek sağlayacak daha büyük bir sutyen bulmaya çalışınız.
Bayan C ’nin üç günden beri sol göğsünde ağrılı bir şiş var. Memesi son derece hassas ve üzerindeki derinin
büyük kısmı kırmızı görünüyor. Bayan C’nin ateşi var ve bugün, kendini işe gidemeyecek kadar kötü hissetmiş.
Bebeği kendisi ile birlikte yatıyor ve gece de emiyor. Gündüzleri bebeğe bırakmak için sütünü sağıyor. Sütünü sağmakta zorluk çekmiyor. çok meşgul olduğu için gün boyunca bebeğini emzirmek ya da sütünü sağmak için zaman
bulamıyor.
Bayan C ’ye sorununu anladığınızı göstermek için ne söylersiniz: Gerçekten kendinizi çok kötü hissediyorsunuz
değil mi?
Tanı nedir: Mastit. Ancak infektif olup olmadığını söylemek mümkün değil
Bayan C’nin niçin bu duruma geldiğini düşünürsünüz: Çok meşgul olduğundan emzirme ve sütünü sağmayı
acele yapıyor. Emzirmeler arasında geçen süre gündüzleri çok uzun oluyor.
Bayan C ‘yi nasıl tedavi edersiniz: Bu durumun meydana gelmesindeki nedenleri tartışınız. Bebeğini daha fazla
emzirmek ya da sütünü sağmak için özellikle gündüzleri daha çok zaman bulabilmelidir. Bu konuda ona yardım
ediniz. Belirtiler ciddi olduğundan ayrıca antibiyotik, analjezik ve istirahat tedavisi veriniz
Bayan D, altı haftalık bebeğini emzirirken meme ucunun acımasından yakınıyor. Bebek uyurken annesinin memelerine bakıyorsunuz ve çatlağa rastlayamıyorsunuz. Bebek uyandığında onu emerken izliyorsunuz. Bebeğin vücudu annesinden uzak çenesi memeye yaslanmıyor ve ağzı yeterince geniş açılmamış. Hızlı ve yüzeysel emdiği
dikkatinizi çekiyor. Bebek memeyi bıraktığında meme başının hırpalanmış olduğunu görüyorsunuz.
Bayan D ’nin meme ucundaki ağrının nedeni nedir: Bebeğini emzirirken iyi yerleştirmemesi
Bayan D ’nin özgüvenini sağlamak için ne yapabilirsiniz?
Olasılıklar şunlardır:
―― Bebeğini yalnız kendi sütüyle beslediği için onu kutlayın.
―― Olumlu yönde ve basit bir dil kullanarak gerekli bilgileri verin: “Eğer bebeğiniz emerken ağzına daha fazla
meme alacak şekilde göğsünüzü kavrarsa emzirmeniz kısa sürede daha rahat olacaktır”
Ona pratik olarak nasıl yardım edebilirsiniz: Bebeğin meme emme pozisyonunu düzeltmesi için ona yardım
sağlayınız
Bayan E ’nin bebeği dün doğmuş. Doğumdan hemen sonra bebeğini beslemek istemiş, ancak bebek yeterince
iyi ememiyormuş. Meme başlarının çökük olduğunu ve emzirmesinin mümkün olamayacağını söylüyor. Göğüslerini
incelediğinizde, meme başlarının düz olduğu dikkatinizi çekiyor. Bayan E ’ye parmaklarını kullanarak, meme başı ve
areolayı gererek meme ucunun dışarı çıkartmasını söyleyiniz. Meme başı ve areolanın uzatılabildiğini göreceksiniz.
141
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bayan E’nin meme başları hakkındaki görüşlerini kabul ettiğinizi belirtmek için ona ne söylersiniz: “Anlıyorum”
veya “Meme uçlarınız yüzünden endişeli misiniz?” benzeri şeyler
Ona özgüvenini nasıl kazandırabilirsiniz: Meme uçlarını çıkarabildiği için onu kutlayın.Ona gerekli bilgiyi veriniz
Örneğin, bebeğin meme ucunu değil memeyi emmesi gerektiğini ve bu şekilde meme uçlarının dışarı çıkartılabildiğini açıklayınız. Bebek, eğer memeyi iyi kavrarsa yeterli süt alabileceğini anlatınız
Bayan E ‘ye nasıl bir pratik yardım yapabilirsiniz: Bebeğin memenin mümkün olduğunca çok kısmını ağzına
alabilmesi için ona yardım ediniz
Bayan F ’nin bebeği üç aylık meme uçlarının sızladığını söylüyor. Birkaç hafta önce geçirdiği mastitten bu yana
sızlama ara ara devam ediyor. Mastit bir antibiyotik küründen sonra düzelmiş. Bu yeni ağrı bebeğini emzirirken
ortaya çıkıyor ve ağrıyı göğsünün derinliklerine doğru iğne batırılıyormuş gibi hissediyor. Onu, bebeğini emzirirken
gözlediğinizde, bebeğin ağzını yeterince geniş açtığını, alt dudağının dışa kıvrıldığını ve çenesinin memeye yaslanmış olduğunu görüyorsunuz. Bebek derin ve yavaş emiyor ve büyük yudumlarla yutkunduğunu görebiliyorsunuz.
Bayan F’nin sızlayan meme uçlarının nedeni ne olabilir: Kandida enfeksiyonu. Bebeği memeye iyi yerleşmiş,
uygun biçimde tutuyor
Bayan F’ye ve bebeğine ve tedavi verirsiniz: Anneye göğüs uçları için jansiyen moru veya nystatin, bebeğin kandida açısından ağız ve poposunun kontrolü
Bayan F’ye öz güvenini nasıl kazandırırsınız?
Olasılıklar şunlardır
―― Bebeğinin emme şekli için onu kutlayınız
―― Geçerli bilgiyi veriniz. Meme uçlarının neden sızladığını anlatınız ve emzirmenin tedaviden sonra yeniden
rahat olacağını açıklayınız
Bu alıştırmanın uygulanıp uygulanmaması isteğe bağlıdır:
Bayan G, göğüslerinin ağrıdığını söylüyor. Bebeği beş günlük. Bayan G’nin her iki memesi de şiş ve parlak görünüyor. Sağ meme ucunun üzerinde bir çatlak var. Bebeğini emzirirken izlediğinizde bebeğini kendinden uzak ve
gevşek tuttuğunu görüyorsunuz.
Bebek emerken ağzını şapırdatıyor, bir iki defadan sonra da memeyi bırakıyor ve ağlıyor.
Bayan G’nin memelerine ne olmuş: Memeleri şişmiş ve sağ meme ucu zedelenmiş
Bayan G ve bebeği neyi “doğru” yapıyorlar: Her ikisi de anne sütüyle beslenme için çalışıyor. Annenin yeterli
sütü var ve biberonla beslemeye başlamamış
Pratik olarak Bayan G ‘ye nasıl yardım edersiniz: Bayan G ’ye sütünün bir kısmını elle veya pompayla sağması
için yardım ediniz. Sonra, ona, bebeğin memede nasıl daha iyi bir pozisyonda tutulacağını gösteriniz.
142
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 16
MEMEYİ RED
Amaçlar
Bu bölümün sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidir:
―― Bir bebeğin meme emmeyi niçin reddettiğinin nedenini belirlemeli.
―― Anne ve bebeğine, anne sütüyle beslenmenin tekrar başlatılması için yardım etmeli.
Alıştırma süresi
(60 dakika)
Katılımcılar, iki eğitici eşliğinde 8 – 10 kişilik gruplar halinde çalışacaklardır.
I.
Konuya giriş
(5 dakika)
II.
Emmeyi reddetme nedeninin tartışılması
(15 dakika)
III. Okuyun ve tartışın: “Memenin reddinin tedavisi”
(15 dakika)
IV. Yazılı alıştırmaların uygulanması (14. Alıştırma)
(25 dakika)
Hazırlık
Giriş sayfalarındaki grup çalışmaları için genel kurallara uyarak alıştırmaları yürütünüz.
Bölümle ilgili notları çalışın, böylece neler yapılacağı hakkında aydınlanmış olursunuz.
Salonda iki levha veya kara tahtanın bulunduğundan emin olun. Eğer yoksa, konu ile ilgili kağıtları tüm
katılımcıların görebileceği şekilde duvara asın.
Alıştırma 14’ün cevap kağıtlarını ders sonunda katılımcılara vermek üzere hazır bulundurun.
Metini izlerken hatırlayınız
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuya giriş:
(5 dakika)
Katılımcılardan, kendilerine söyleninceye kadar, el kitaplarını kapalı tutmalarını rica edin.
ÊÊ Bölümün ne ile ilgili olduğunu açıklayın.
* Bu bölüm, meme emmeyi reddeden veya buna isteksiz olan bebeklerin problemleri ile ilgilidir.
Sor: Meme emmeyi reddeden bebekler olduğunu duydunuz mu?
Katılımcıların kendi deneyimlerini iki, üç dakika için anlatmalarına izin verin, onlara teşekkür edin ve devam edin
ÊÊ Oturum 2’deki (Yerel emzirme durumu) “Emzirmenin erken kesilmesi veya emzirmeye ara verilmesi” ile
ilgili nedenleri içeren listeye geri dönün. Katılımcılardan memenin reddini kendi konumlarında sık nedenler
arasında sayıp saymadıklarını hatırlamalarını isteyin.
143
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Sonra şu noktalarla devam edin.
* Bazı toplumlarda, memenin reddi, sütten kesmek için sık bir nedendir. Bununla beraber, emzirmenin tamamen kesilmesini gerektirmeyebilir, çünkü genellikle düzelen bir durumdur.
* Memenin reddi, annede büyük bir strese sebep olabilir. Anne istenmediğini ve işe yaramadığını hissedebilir.
* Reddin farklı çeşitleri vardır:
―― Bazen bebek memeyi alır fakat emmez ya da çok zayıf emer.
―― Bazen bebek, annesi emzirmeye çalıştığında, ağlar ve meme ile savaşır.
―― Bazen bebek bir dakika kadar emer, sonra memeyi boğulur gibi ya da ağlayarak bırakır. Bunu bir öğünde
birçok defalar tekrarlayabilir.
―― Bazen bebek memelerden birini emer ancak ötekini istemez.
* Bebeğin memeyi niçin istemediğine nasıl karar vereceğinizi ve anne ile bebeğine, emme ve emzirmeden
tekrar hoşlanmalarını sağlamak için nasıl yardım edeceğinizi bilmeniz gereklidir.
II. Memenin Reddedilmesinin nedenlerini tartışın:
Bir yazı levhası ya da kara tahtaya “BEBEKLER NEDEN EMMEYİ REDDEDER” diye bir başlık yazın.
Katılımcılara bir bebeğin memeyi neden reddedebileceğini tartışmalarını söyleyin.
Onların fikirlerini başlığın altına yazın.
Başka bir tahta ya da yazı panosu üzerine aşağıdaki listeyi yazın:
―― Bebek hastadır, ağrısı vardır ya da sedatif almıştır.
―― Emzirme tekniğinde sorunlar vardır.
―― Yapılan bir değişiklik bebeği sinirlendirmiştir.
―― Bebek memeyi gerçekten reddetmiyordur.
ÊÊ Bu 4 grup nedeni tartışınız.
“Bir bebek memeyi niçin reddedebilir” konulu notları kullanınız. Her katılımcının fikirlerinin hangi gruba dahil
olduğunu tartışın. Katılımcıların listesine, onların düşünemedikleri nedenleri de ekleyin. Daha önce üretmiş oldukları fikirleri tekrarlamamaya çalışın.
BİR BEBEK MEMEYİ NİÇİN REDDEDEBİLİR?
1. Bebek hastadır, ağrısı vardır veya ilaç etkisindedir?
Hastalık: Bebek memeyi alır ancak eskisine göre daha güçsüzce emer.
Ağrı: Forseps ya da vakum uygulanan bölgede yara olabilir.
Burun tıkanıklığı: Bebek ağlar ve annesi kendisini beslemeye çalışırsa mücadele eder.
Ağızda acıma: Candida enfeksiyonu (pamukçuk), büyük bebekte diş çıkarma)
durur ve ağlar.
Bebek birkaç kez emer sonra
Sedatif etkisi: Bebek annesine doğum sırasında ya da psikolojik tedavi amacıyla verilen ilaçlar yüzünden uyuklayabilir.
144
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
2. Emzirme tekniğinde bir sorun mu var?
Bazen, emzirme, bebek için zor ve tatsız bir hale gelebilir.
Olası nedenler:
―― Biberonla beslenme veya yalancı emzik kullanımı.
―― Memeye kötü bir pozisyonda tutulma ya da tıkalı meme yüzünden yeterli miktarda süt alamama.
―― Anne ya da yardımcının, bebeği sertçe ve kötü bir pozisyonda tutması ve bu sırada, bebeğin başının arkasından bastırması (bu basınç bebekte “dövüşme” arzusu uyandırır).
―― Annenin memesini, bebeğin almasını engelleyecek şekilde tutuyor veya sallıyor olması.
―― Emzirmenin kısıtlanması, örneğin sadece belli saatlerde meme verme.
―― Fazla birikim sonucu çok fazla süt, çok hızlı gelir. Bu durumda bebek, bir dakika için emer ancak sonra, boşalma refleksi başlayınca ve süt fazla gelince nefes almak için memeyi bırakır ya da ağlar. Bu durum bir öğünde
birçok kereler meydana gelebilir. Anne, bebek memeyi bıraktıktan sonra sütün akmaya devam ettiğini görebilir.
―― Emmeyi düzenlemede, erken dönemde zorluk (Bazı bebeklerin emmeyi öğrenmesi diğerlerinden daha uzun
sürer).
―― Sadece bir memenin reddi (Bazen bebek, sadece bir memeyi istemez. Bu genellikle sorunun istenmeyen
tarafta daha belirgin olmasındandır).
3. Bir değişiklik bebeği üzmüş olabilir mi?
Bebeklerin çok güçlü duyguları vardır eğer üzgünlerse memeyi istemezler. Ağlamayabilirler, sadece memeyi
istemezler. Bu durum en sık 3 – 12 aylar arasında meydana gelir. Bebek birçok öğünü reddeder. Bu davranış, bazen,
“Emme Grevi’ diye adlandırılır.
Olası nedenler:
―― Anneden ayrılma, örneğin, annenin işine tekrar başlaması.
―― Yeni bir bakıcı ya da çok fazla bakıcı değiştirme.
―― Aile düzeninde değişiklik, örneğin, evi taşımak ya da akrabaları ziyarete gitmek.
―― Annede hastalık veya memesinde enfeksiyon.
―― Annenin adet görüyor olması.
―― Annenin kokusunda değişiklik, örneğin değişik bir sabun ya da yemek.
4. Bu “görünüşte” ya da “gerçek” bir ret midir?
Bazen, bebek annesine memeyi istemediğini düşündürecek şekilde davranır, ancak memeyi gerçekten reddetmiyordur.
Yenidoğmuş bir bebek memeye tutulduğunda, başını “hayır” der gibi sağa sola çeviriyordur. Bu, ilgisiz ve normal bir davranıştır.
4. ve 8. aylar arasında bebeklerin dikkati çok kolay çekilir. Örneğin, bir ses duyduklarında aniden emmeyi keserler. Bu, bebeğin uyarıya tepkili olduğunu gösterir.
145
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― 1 yaşından sonra bebek memeyi kendi kendine kesebilir. Bu genellikle kademeli olarak gerçekleşir.
ÊÊ Katılımcılara, el kitaplarında 57. sayfadaki tabloyu bulmalarını söyleyin. Tablodaki başlıkları okuyun tabloda
da söz edilen nedenlerin belirtilmiş olduğunu gösterin, ayrıca 58-59. sayfalarda Memeyi Reddetme konusuyla ilgili notları bulabileceklerini belirtin.
MEMEYİ REDDİN NEDENLERİ
Hastalık, ağrı veya sedatif etkisi
Enfeksiyon
Beyin hasarı
Yaranın ağrıması (vakum, forseps)
Burun tıkanıklığı
Ağzın acıması (pamukçuk, diş çıkarma)
Emzirme tekniğinde sorunlar
Biberon, yalancı emzik
Bol süt gelmemesi (kötü pozisyon ya da tıkalı meme)
Pozisyon verirken başın arkasına bastırma
Annenin memeyi sallaması
Emzirme saatlerini kısıtlama
Fazla süt yapımı
Emmeyi öğrenmede zorluk
Bebeği üzen değişiklikler
Anneden ayrılma
(özellikle 3 – 12 aylar arası)
Yeni bakıcı ya da çok sık bakıcı değiştirme
Aile düzeninde değişiklik
Annenin hastalığı veya mastit
Annenin adet görüyor olması
Annenin kokusunda değişiklik
Yalancı (görünüşte) red
Yenidoğanlarda – arama
4 – 8 aylar arası dikkatinin çekilmesi
1 yaş sonrası anne sütünü kendi kendine kesme
III. “Memeyi Reddetmenin Tedavisi”ni okuyun ve tartışın
(15 dakika)
 Katılımcılara el kitaplarında 57-59. sayfalardaki “Memeyi reddin tedavisi” bölümünü okumalarını söyleyin.
Eğer daha fazla yardımcı olacağını düşünüyorsanız, gruptan bir kişinin ya da değişerek herkesin birer cümleyi
yüksek sesle okumalarını önerin.
MEMENİN REDDİNİN TEDAVİSİ
Eğer bebek memeyi istemiyorsa:
1. Mümkünse nedeni tedavi edin ya da ortadan kaldırın.
146
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
2. Anne ve bebeğe emzirmeden tekrar hoşlanmaları için yardımcı olun.
1. Mümkünse nedeni tedavi edin ya da ortadan kaldırın:
Hastalık:
―― Enfeksiyonları uygun antibiyotiklerle ve diğer yollarla tedavi ediniz.
―― Eğer gerekliyse uzmana sevk ediniz.
―― Eğer bir bebek ememiyorsa, hastanede özel bakıma ihtiyacı olabilir.
―― Annesine, bebek tekrar emmeye başlayıncaya kadar, onu tüple veya kaşıkla beslemesi için süt sağmayı öğretiniz (20. oturumdan “Sütün Sağılması” konusuna bakınız).
Ağrı:
Yaradan ileri geliyorsa: Anneye, bebeği ağrılı yerine dokunmadan tutabilmesi için yardım ediniz.
Pamukçuktan ileri geliyorsa: Jansiyen moru veya nystatin ile tedavi edin.
(14. oturumda, tablo 2’deki “Meme Sorunları”).
Diş çıkarmadan ileri geliyorsa: Anneyi sabırlı olması ve bebeği emzirmeye devam etmesi için ikna ediniz.
Burun tıkanıklığından ileri geliyorsa: Anneye burnun nasıl temizlenebileceğini gösterin ve kısa süreli ancak sık
sık beslemeyi önerin.
Sedatif etkisi:
Eğer anne düzenli tedavi altındaysa, başka bir yol bulmaya çalışın.
Emzirme tekniği:
Anneyle sorunun nedenlerini tartışın. Bebek emmek için tekrar istekli olduğunda teknik açıdan daha fazla yardımınız dokunabilir.
Fazla süt yapımı:
Bu çok miktarda sütün çok hızlı akmasının en sık nedenidir.
Fazla süt yapımı, bebeğini memeye kötü yerleştirilmesi sonucu olabilir. Bebek etkin bir biçimde ememezse ya
sık meme isteyecek ya da memede uzun zaman kalacaktır. Bu da memenin gereğinden daha çok süt yapımı için
uyarılmasına neden olacaktır.
―― Fazla birikim, annenin her defasında, bebeği iki memesinden de emzirmeye çalışması ile de meydana gelebilir.
―― Fazla süt yapımını düzeltmek için:
―― Anneye bebeğini memeye doğru pozisyonda tutması için yardım edin.
―― Anneye, her defasında bebeği bir memeden emzirmesini tavsiye edin. Eğer bebek, tek memeden emmeye
devam eder ve kendi isteğiyle memeyi bırakırsa, ihtiyacı olan, yağdan zengin “son süt”ü de alabilir. Bir sonraki öğünde diğer meme verilir.
Bazen şunlar da yardımcı olabilir:
―― Emzirmeden önce sütün bir kısmını sağmak.
―― Emzirirken sırt üstü uzanmak (süt yukarı doğru akmak zorunda kalacağından daha yavaş gelir).
147
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― Memesini makas tutar gibi tutarak akımın yavaşlamasını sağlamak (Bkz. 10. oturum “Bebeği memeye yerleştirme”). Ancak, bütün bu teknikler sorunun nedenini ortadan kaldırmaz.
―― Bebeği üzen ne ise, değiştirmek:
―― Anneden ayrılma ya da değişiklikleri, eğer mümkünse azaltmanın gereğini anlatın.
―― Yeni sabun, parfüm ya da yiyeceği kullanmayı bırakmasını öneriniz.
Yalancı (görünüşte) Ret:
Eğer yenidoğanda arama refleksi ise:
Bunun normal olduğunu açıklayın. Anne, bebeğini memeye tutmalı ve onun meme ucunu keşfetmesine izin
vermelidir. Bebeğin memeyi almasını kolaylaştırmak için kendisine yakın tutmasına yardım edin.
Eğer dikkatinin çekilmesi ise:
Anneye, bebeği daha sessiz bir ortamda emzirmesini önerin, sorun genellikle düzelir.
Eğer bebek memeyi kendi kendine bırakıyorsa anneye şunları önerin:
―― Çocuğun, aile yemeğinden yeterince yediğinden emin olmasını
―― Başka yollarla çocuğa daha fazla ilgi göstermesini
―― Geceleri, çocukla beraber uyumaya devam etmesini (bu en az 2 yaşına kadar değerlidir)
2. Anne ve bebeğe emzirmeden tekrar hoşlanmaları için yardım:
Bu zor ve sıkı çalışma isteyen bir iştir. Hiçbir bebeği emmeye zorlayamazsınız. Annenin, bebeğini emzirirken
kendini mutlu hissetmeye ve zevk almaya ihtiyacı vardır. Her ikisi de yakın temastan hoşlanmayı yeni baştan öğrenmek zorundadır. Annenin, öz güvenini kazanmaya ve desteğe ihtiyacı vardır.
Anneye şunları yapması için yardım edin:
• Bebeğini her zaman kendine yakın tutması:
―― Bebeğin bakımını olabildiğince kendisi yapmalı.
―― Büyük annelere ya da yardımcılara, anneye, ev işlerini yapmak ya da büyük kardeşlere bakmak gibi diğer
yollardan yardım etmelerini önerin.
―― Anne, bebeğini sık sık kucaklamalı ve emzirme saatleri dışında da tensel temas sağlamalı. Bebeğiyle birlikte
uyumalı.
―― Anne, eğer çalışıyorsa, bir süre için izin almalı.
―― Konuyu, bebeğin babası, dede ve nineleriyle ya da diğer aile yakınları ile de tartışmanız yararlı olabilir.
• Bebek her istediğinde meme verme
―― Anne, bebeği tekrar beslemek için acele etmemeli ancak bebek ilgi gösterirse emzirmeye hazır olmalıdır.
―― Bebek uykulu iken ya da yediği başka bir besinden sonra emmeye aç durumdan daha istekli olabilir. Anne
değişik pozisyonlarda memesini emzirmeyi deneyebilir. Boşalma refleksi hissediyorsa bu sırada emzirmeye
çalışmalıdır.
• Bebeğin emmesi için şu yollardan yardımcı olun:
148
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
―― Bebeğin ağzına az miktar süt sağın.
―― Memeyi alabileceği en iyi pozisyonu ayarlayın, yerleşmeyi kolaylaştırın.
―― Anne, çocuğun başının arkasına bastırmaktan ya da memesini sallamaktan kaçınmalıdır.
• Bebeği tekrar emmeye başlayana kadar, bardakla besleyin:
―― Anne, sütünü sağabilir ve bebeğe bunu içirebilir. Gerekliyse formül süte geçin ve bunu da bardakla verin.
―― Anne, her çeşit biberon ve yalancı emzik kullanmaktan kaçınmalıdır.
ÊÊ Katılımcılara, konunun özetini, el kitaplarında 60. sayfadaki tabloda bulabileceklerini söyleyiniz.
Tabloyu doğru okumaları ve konunun ana hatlarını tekrar hatırlatmaları için onlara 2 dakika süre veriniz.
YENİDEN EMZİRME İÇİN ANNE VE BEBEĞE YARDIM
Anneye şunları yapmasında yardım edin:
• Bebeğini kendine yakın tutması (başka bakıcılar olmadan)
Beslenme zamanları dışında da yeterince yakın teması sağlaması
Bebeğiyle birlikte uyuması
Diğer kişilerden kendisine başka yönlerden yardımcı olmalarını istemesi
• Bebek her islediğinde emzirmesi
Bebek uykulu ya da başka bir besin verdikten sonra
Değişik pozisyonlarda
Boşalma refleksinin çalıştığını hissettiğinde
• Bebeğe memeyi alması için yardım etmesi
Ağzına biraz süt sağması
Memeyi kolay alacağı bir pozisyon vermesi
Başının arkasına bastırmaktan ya da memeyi sallamaktan kaçınması
• Bebeği bardaktan beslemesi
Mümkünse annenin sütünü sağıp vermesi, gerek varsa ek besin vermesi
Biberon ve yalancı emzik kullanmaktan kaçınması
IV. Yazılı alıştırmaların uygulanması
(25 dakika)
Katılımcılara, el kitaplarında 60. sayfayı açmalarını ve 14. alıştırmayı bulmalarını söyleyiniz.
ÊÊ Alıştırmanın neye ait olduğunu açıklayınız:
* Bu alıştırma, bebekleri memeyi reddeden annelerin kısa öykülerini içerir.
* Öykülerden sonra 6. oturum “Dinleme ve öğrenme” ve 11. oturum “Güven kazanma ve destek verme” konularını kullanarak soruları yanıtlayın. Arzu ederseniz ilgili bölümlere el kitaplarınızdan bakabilirsiniz.
ÊÊ Ne yapılacağını açıklayın:
149
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Nasıl yapılacağı ile ilgili açıklamaları okuyun. “Cevaplandırmak için” adlı bölümdeki soruları, aynen 13. alıştırmadaki gibi yanıtlayın.
ALIŞTIRMA 14. Memenin reddi
Alıştırma nasıl yapılmalı:
Öyküleri okuyun, soruların altındaki boşluklara cevabınız kurşun kalemle yazın. Bitirdiğinizde, yanıtlarınızı eğitici ile tartışın. Bayan K ve L ’ye ait öyküleri cevaplandırmak isteğe bağlıdır (zamanınız varsa).
Cevaplamak için:
Bayan H’nin bebeği 2 gün önce vakumla doğurtulmuş. Başında yarası var. Bayan H emzirmeye çalıştığında bebek bağırıyor ve reddediyor. Bayan H çok özgün ve emzirmenin kendisi için zor olacağını düşünüyor. Onu bebeği
beslemeye çalışırken gördüğünüzde, parmaklarının yaraya basınç yaptığını görüyorsunuz.
Bayan H’nin durumunu anladığınızı (empati)belirtmek için ne söylersiniz: Şu anda, bunun çok zor olduğunu mu
düşünüyorsunuz?
Bayan H’ne özgüvenini kazanması için hangi bilgileri verirsiniz: Emzirmeye devam ettiği için onu övün. Bu dönemde bebeğin yarasının emzirme sırasında ağrıya yol açtığını belirtin
Pratik olarak nasıl yardım edebilirsiniz: Bebeği, ağrı duymayacağı bir pozisyonda tutmasını sağlayın
Bayan I, 3 aylık bebeğinin memeyi istemediğini söylüyor. Bebek hastanede doğmuş ve baştan beri annesi ile
berabermiş (Rooming-in). Emzirmede bir sorun olmamış. Bayan I, bebek 2 aylık olduğunda işine dönmüş. Son bir
haftadır, akşamları eve geldiğinde bebek memeyi istemiyormuş. Bayan I, çok çalıştığı ve bütün gün çok sıcak geldiği
için sütünün iyi olmadığını düşünüyor.
Bayan I’nın sütüyle ilgili düşüncelerine katıldığınızı belirtmek için ne söylersiniz: “Anlıyorum” veya “Sütünüzün
artık kötü olduğunu mu düşünüyorsunuz?”
Bebeğin memeyi reddetmesine ne yol açmış olabilir: Bebek, günün büyük bir kısmında annesinden ayrı kalıyor,
ayrıca onun yokluğunda biberonla besleniyor
Anneye özgüven kazandırmak için ona ne gibi övgüler yapabilirsiniz ve ne bilgi verirsiniz: Şimdiye kadar emzirmeyi sürdürdüğü için onu övün. Bebeğin alışkanlıkları değiştiğinde memeyi reddetmesinin çok sık rastlanan bir
durum olduğunu ve düzelebileceğini anlatın.
Bayan I denemeye karar verirse emzirmeye tekrar başlaması için ona ne önerirsiniz: Mümkünse işinden bir
müddet izin almasını ve bebeğin bakımını kendisinin üstlenmesini, daha çok tensel temas sağlamasını, bebek her
istediğinde meme vermesini öneririz. Bayan I, ek besinleri biberon yerine bardakla vermeli. Böylece bebek annesi
yanındayken emmeyi isteyecektir.
Bayan J’nin 1 aylık bir bebeği var. Bebek hastanede doğmuş ve emzirmeye başlamadan önce üç kez biberonla
beslenmiş. Bayan J, eve döndüğünde bebek çok sık emmek istemiş. Doymamış gibi görünüyormuş. Bayan J sütünün yetersiz olduğunu düşünmüş ve emzirmeye ek olarak biberonla yapay süt vermeye devam etmiş, sütünün
zamanla artacağını umut etmiş. Şimdi, bebeği memeyi reddediyor. Bayan J emzirmeye çalıştığında bebek ağlıyor
ve başını çeviriyor. Bayan J emzirmeyi çok istiyor ve bebeğinin kendisini istemediğini düşünüyor.
Bayan J’ye durumunu anladığınızı nasıl belirtirsiniz: Bebeğinizin sütünüzü istemiyor görünmesinden dolayı çok
üzgünsünüz.
Bayan J’nin bebeği memeyi neden istemiyor: Emzirme düzeni kurulmadan bebek biberonla beslenmiş
Bayan J’ye hangi bilgi yardımcı olabilir: Bebeğiniz sizden süt emmekte güçlük çekiyor bu yüzden de sinirleniyor,
emmek istemiyor, ancak sizi hala yanında istiyor
150
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Bayan J’ye kendisinin ve bebeğinin emzirmeden tekrar hoşlanması için sağlayabileceğiniz dört yardım olanağı
nelerdir?
1. Biberonu bırakın ve bardakla besleyin.
2. Bebekle yakın olmalı, tensel teması sağlamalı ve her istediğinde meme vermeli.
3. Sütünü sağın ve bebeği bununla besleyin.
4. Bayan J’nin, bebeği, memeyi en iyi alabileceği şekilde tuttuğundan emin olun.
İsteğe bağlı (zorunlu değil)
Bayan K, bebeğini 3 gün önce doğurmuş. Bebeğin memeyi reddettiğini ve biberona geçmek zorunda kalacağını söylüyor. Bir hemşire bebeği doğru tutması için yardım ediyor. Hemşire, bebeği yüzü Bayan K’nin memesine
gelecek şekilde tutuyor. Sonra Bayan K’nın memesini bir eline, bebeğin başını da diğer eline alıyor. Bebeği, başının
arkasından tutup memeye itmeye çalışıyor. Bebek kafasını geriye atıyor ve ağlıyor.
Hemşireyi övmek için ne söylersiniz: Bayan K’ve bebeği tutması için yardım etmeniz çok iyi
Bayan K’nın bebeği memeyi neden istemiyor: Çünkü hemşirenin tekniği iyi değil. Bebeğin başını arkadan bastırıyor bu da bebeğin tepkisine ve başını geriye atmak istemesine neden olur
Hemşireye farklı olarak ne yapmasını söylersiniz: Farklı bir tekniğin yardımcı olabileceğini belirtin;
―― Bebeği kafasından değil de omuzlarından ve boynundan destekleyin;
―― Memeye yaklaştırmadan önce ağzın açmasını bekleyin;
―― Annenin bu işi kendisinin yapmasını sağlayın.
Bayan K’ya ne yapmasını önerirsiniz: Bebeğin memeyi alması için şu anda daha fazla uğraşmayın. Ona, tensel
temastan hoşlanması ve emmeyi denemek için istekli olana kadar memeyi ağzıyla keşfetmesi için izin verin. Bebek
memeye alışana kadar beslemek için sütünüzü sağın.
Bayan L, 6 aylık bebeğin aniden memeyi istemediğini söylüyor. Bebek hastanede doğmuş ve bir saat içinde emmeye başlamış. Hiç biberon verilmemiş, ancak son günlerde kaşıkla koyu mamalara başlanmış. Geçen ay aile, baba
iş ararken, birlikte oturmak üzere kasabadaki akrabalarının yanına taşınmış. Evde, bebeğe bakmayı seven ancak
Bayan L’yi sürekli eleştiren bir hala var.
Bayan L ‘nin bebeğinin memeyi reddetmesinin nedeni ne olabilir: Aile içindeki olaylar, evin taşınması, hep
eleştiren bir hala
Bayan L’ye tekrar emzirebilmesi için ne önerirsiniz: Bebeği ile birlikte olmasını, bakımını mümkün olduğunca
kendisinin yapmasını önerin. Bebekle mümkün olduğunca tensel temas sağlamalı ve her istediğinde meme vermelidir.
Hangi pratik yardımda bulunabilirsiniz: Hala ile sizin konuşup kendisine bebeğin bakımı dışındaki işlerde yardım
etmesini rica etmeyi önerin.
151
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 17
EMZİRME ÖYKÜSÜ ALINMASI
Amaçlar
Bu bölümün sonunda, katılımcılar, emzirme ile ilgili sorunları tanımada yardımcı olacak bir emzirme öyküsü alabilecek durumda olmalıdırlar.
Oturum taslağı
(50 dakika)
Katılımcılar, 2 eğitici eşliğinde, 8 - 10 kişilik gruplar halinde çalışacaklardır.
I.
Konuya giriş
(5 dakika)
II.
Bir emzirme öyküsünün nasıl alınacağının açıklanması
(15 dakika)
III. Emzirme öyküsü Formu’nun anlatılması
(10 dakika)
IV. Emzirme öyküsü Formu’nun nasıl kullanılacağının gösterilmesi
(15 dakika)
V.
(5 dakika)
Emzirme öyküsü almanın özetlenmesi
Hazırlık
Girişin 10-13. sayfalarındaki grup çalışmalarında yol gösterici bilgilere dayanarak alıştırmayı yürütünüz.
Bölümle ilgili notları çalışın, böylece neler yapılacağı hakkında aydınlanmış olursunuz.
Uygulama Y için: Emzirme Öyküsü Formununun Kullanılışı
Uygulama için grubunuzdaki diğer eğiticiyle anlaşın.
Kimin Bayan Çelik, kimin Hemşire Ayşe olacağına karar verin.
Bebek Burcu için bir büyüme eğrisi doldurun ve göstermek için hazır bulundurun.
Metni izlerken hatırlayınız
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuya giriş
(5 dakika)
ÊÊ Öykü almanın neden gerekli olduğunu açıklayınız.
* Bir anne sizden yardım istediğinde onun durumunu anlamanız gereklidir. Bilmeniz gereken her şeyi sadece
izleyerek, dinleyerek ve öğrenerek anlayamazsınız. Bazı sorular da sormanız gerekir.
Sor: Sadece anneye sorarak öğrenebilecekleriniz nelerdir?
Katılımcıların 5 – 6 fikir üretmesine izin verin sonra siz devam edin
152
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Örnekler:
―― Bebek ne zaman doğmuş?
―― Doğum sırasında neler olmuş?
―― Bebeğini başka nelerle besliyor? sorularını içerir.
ÊÊ Öykü alma ile ilgili şu noktaları açıklayınız:
* Öykü almak, önemli olan soruları sistematik bir şekilde sormak demektir. Kullanacağınız özel bir form, “Emzirme Öyküsü Formu” size hangi soruları sormanız gerektiğini hatırlatacaktır.
* Formu kullanmayı ilk öğrendiğinizde tüm soruları sormanız gerekecektir. Biraz deneyim kazandığınızda hangi soruların, hangi anneler için daha önemli olduğunu öğreneceksiniz. Böylece, her seferinde tüm soruları
sormanıza gerek kalmayacaktır.
II. Emzirme öyküsünün nasıl alınacağının açıklanması
(15 dakika)
Katılımcılara, el kitaplarında 62. sayfadaki “Emzirme öyküsü Nasıl Alınır” başlıklı kutuyu bulmalarını söyleyin.
 Tabloyu yüksek sesle dönüşümlü olarak okumalarını söyleyiniz. Her noktanın tamamen açıklığa kavuştuğundan emin oluncaya kadar tartışınız.
EMZİRME ÖYKÜSÜ NASIL ALINIR
• Annenin ve bebeğin adını kullanın (eğer uygunsa).
Anneyi nazik ve dostça karşılayın. Kendinizi tanıtın, kendisinin ve bebeğinin adını sorun. Bunları hatırlayın
ve kullanın ya da anneye kültür düzeyine uygun şekilde hitap edin.
• Anneye kendisini ve bebeğini istediği biçimde anlamasını söyleyin.
Kendince önemli olduğunu hissettiklerini size anlatmasına izin verin. Bilmeniz gereken diğer şeyleri daha
sonra da öğrenebilirsiniz.
Annenin size daha çok şey anlatması için dinleme ve öğrenme becerileninizi kullanın.
• Bebeğin büyüme eğrisine bakın.
Bu size bazı önemli olayları açıklayabilir ve böylece bazı soruları sormanıza gerek kalmaz.
• Size en önemli ipuçlarını sağlayacak soruları sorun.
Kapalı uçlu soruları da içeren sorular sormanız gerekecek, bunların fazla olmamalarına dikkat edin.
Emzirme Öykü Formu Öğrenmeye ihtiyacınız olan konularda size yol gösterecektir. Her 6 konudan neleri
öğrenmeniz gerektiğine karar verin.
• Anneyi eleştiren bir davranışta olmamaya dikkat edin.
Soruları nazikçe sorun: Örneğin;
“Neden biberon kullanıyorsun?” diye sormayın. Bebeğe bu besini vermeye nasıl karar verdiniz? diye sormanız daha uygundur.
153
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Destekleyici ve güven kazandırıcı becerileninizi kullanın.
Annenin söylediklerini kabul edin ve doğru yaptıkları için onu övün.
• Soruları tekrarlamamaya çalışın.
Annenin ya da büyüme eğrisinin size bilgi vermiş olduğu konularda soru sormamaya çalışın.
Bir soruyu tekrarlamanız gerektiğinde önce “Acaba iyi anlamış mıyım?” deyin ve sonra, örneğin “Geçen ay
hem ishal hem de zatürre geçirdi dediniz, değil mi?” diye devam edin.
• Daha zor ve duygusal konularda bilgi edinmek için zaman ayırın.
Bazı konularda soru sormak daha zordur ancak annelerin duygularını ya da emzirmeyi gerçekten isteyip
istemediklerini bu şekilde öğrenebilirsiniz.
―― Emzirmesi konusunda çevresindekiler ona neler söylediler?
―― Bazı özel kurallara uymak zorunda mı?
―― Bebeğin babası, kendi annesi, kaynanası neler söylüyorlar?
―― Zamanında bu çocuğa hamile kalmayı istemiş miydi?
―― Şimdi bebeği olmasından ve onun cinsiyetinden memnun mu?
Bazı kadınlar, bunları size kendiliklerinden anlatırlar. Diğerleri ise onlara duygularını anladığınızı belirttiğinizde anlatacaklardır. Bazen bu iletişimi kurmak zaman alır. Eğer bir anne rahat konuşamıyorsa bekleyin ve
daha sonra tekrar deneyin. Başka bir gün, daha özel bir yerde devam etmeniz gerekebilir
III. Emzirme öyküsü Formu’nun Açıklanması:
(10 dakika)
Katılımcılara, da kitaplarında 64. sayfadaki Emzirme Öyküsü Formu’na bakmalarını söyleyin.
ÊÊ Formu, şu noktalarla açıklayın:
* Bu, size düşüncelerinizi düzenlemeniz, böylece anneyle konuştuğunuzda herhangi bir noktayı atlamamanız
için yol göstericidir.
Anne ve bebeği konusunda sormanız gereken ana noktaların bir listesidir. Bazen daha ayrıntılı sorularla devam
etmeniz gerekebilir.
* Bu noktalar, neyi sormanız gerektiğini hatırlatacak şekilde, 6 grupta toplanmıştır:
―― İlk iki bölüm bebek ve şu andaki beslenmesi hakkındadır.
―― 3. bölüm annenin hamileliği ve doğumla ilgilidir.
―― 4. bölüm anne, onun sağlığı ve aile planlaması ile ilgilidir.
―― 5. bölüm, annenin bebek beslenmesine ilişkin geçmişteki deneyimleri ile ilgilidir.
―― 6. bölüm, aile ve sosyal durum ile ilgilidir.
* İlk iki bölümdeki sorular, size genellikle, sorunun ne olduğu hakkında bilgi verir. Bazen ise annenin sorunlarını anlamanız için gebelik, doğum daha önceki çocuklar, ailenin durumu ve annenin kendisi hakkında daha
çok şey öğrenmeniz gerekebilir.
154
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Temel nokta: İlk 2 bölümle başlayın. Bunlar en önemlileridir. Sorun hakkında yeterince fikir sahibi olana kadar
diğer bölümlerle devam edin. Açıklığa kavuştuğunuzda daha fazla soruya gerek kalmayacaktır.
* Bununla birlikte, bütün annelere her bölümden bir takım sorular yöneltmek iyi bir fikirdir. Altı bölümü de
hızlıca gözden geçirin ve size göre bu aile hakkında ne önemli olabilecekse onu sorun.
* Anne kendisi için önemli olan bir şeyden bahsetmek isterse, ona öncelik tanıyın. Diğer soruları sonra yöneltin.
ÊÊ Katılımcılara formu daha iyi tanımalarını söyleyin.
* Formu çalışın ve 6 bölümü de ezberlemeye gayret edin. Eğer bölümleri bilirseniz, her birindeki farklı noktaları hatırlamanız daha kolay olacaktır.
* Formu ilk kullandığınızda bütün soruları sorun. Bu, size emzirme öyküsü alınmasında daha çok şey öğrenme
fırsatı sağlayacaktır. Deneyim kazandıkça, hangi soruların seçilmesi gerektiğini daha kolay bulabileceksiniz.
155
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
EMZİRME ÖYKÜSÜ FORMU
Annenin adı-soyadı:
Bebeğin adı:
Doğum tarihi:
Ne için başvurulduğu:
1. Bebeğin şimdiki beslenmesi
Emzirme
(Bütün sorular sorulacak)
Emzirme sıklığı
Gündüz
Gece
Öğün süresi
İki emzirme arasındaki en uzun süre
Tek meme veya her ikisi
Emzik
Ek besinler (ve su)
Evet/Hayır
Ne veriliyor
Ne zaman başlandı?
Ne kadar
Nasıl veriliyor
2. Bebeğin sağlığı ve davranışları
Doğum tartısı
(Tüm sorular sorulacak)
Prematüre veya İkiz
Şimdiki tartısı
İdrar (günde 6 defadan az/çok)
Dışkı (yumuşak, sarı / kahverengi;
veya katı ya da yeşil; sıklığı)
Beslenme davranışı (kusma, iştah)
Uyku davranışı
Hastalıklar
Anomaliler
3. Hamilelik, doğum, ilk beslenme
Doğum öncesi bakım
Aldı / Almadı
Doğum
Nerede oldu?
Emzirme eğitimi yapıldı mı?
Anne - bebek aynı odada
Evet/Hayır
Erken temas (ilk 1 / 2 – 1 saat)
İlk emzirme zamanı
Emzirme öncesi beslenme
Ne verildi? Nasıl verildi?
Eşantiyon mama verildi mi?
Doğum sonu emzirmeye yardım
4. Annenin durumu ve aile planla- Yaşı
ması
Sağlığı
Aile planlaması yöntemi
Memenin durumu
E m z i r m e n i n özendirilmesi
Alkol, sigara, kahve alıyor mu?
Diğer ilaçlar
5. Önceki çocukların beslenmesi
Önceki çocukların sayısı
Kaçını emzirdi?
6. Aile ve sosyal durum
Biberon kullandı mı?
Nedenleri
Deneyimi
İyi / kötü
Eğitim ve çalışma durumu
Ekonomik durumu
Babanın emzirmeye karşı tutumu
Diğer aile üyelerinin emzirmeye karşı tutumu
Çocuğun bakımına yardım emzirme hakkında diğerleri ne düşünüyor?
156
Büyüme
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
IV. Emzirme Öyküsü Formu’nun nasıl uygulanacağının gösterilmesi (15 dakika)
ÊÊ Emzirme öyküsü Formu’nun nasıl kullanılacağını göstereceğinizi açıklayın.
Katılımcılardan, el kitaplarında 64. sayfayı açmalarını ve siz uygulamayı yaparken izlemelerini isteyin.
Bir hata yaptığınızda, örneğin, yargılayıcı bir dil kullandığınızda ya da kapalı uçlu sorulara fazlaca yöneldiğinizde
uyarmalarını söyleyin.
ÊÊ Uygulamayı yapın.
Bayan Çelik ve Bebeği Burcu’nun aşağıdaki öyküsünü izleyin. Eğiticilerden biri Bayan çelik, diğeri de hemşire
rolü yapacaktır.
Hemşire Ayşe, anneyi karşılıyor ve adını, neler yaptığını soruyor. Bayan Çelik, Hemşire Ayşe’ye yakınmasını anlatıyor, sonra Hemşire Ayşe, onun öyküsünü alıyor. Hemşire Ayşe, bebeğin büyüme eğrisini görmek istiyor. Dinleme,
öğrenme ve güven kazandırma becerilerini göstermeye çalışın.
Bölüm 1’den 6’ya kadar olan sorulardan bazılarını sorarak Emzirme Öykü Formu’nu doldurun.
Bayan Çelik, bu 6 bölümdeki sorulara uygun olarak aşağıdaki öyküyü verir. Bazı bilgileri eklerse, bu bilgilerin
öyküye uygun olması gerekir.
UYGULAMA Y: EMZİRME ÖYKÜSÜ FORMUNUN KULLANILIŞI
Bayan Çelik’in yakınması “Burcu, gerçekten, fazla besleniyor”
Bayan Çelik ‘in öyküsü:
1. Burcu 3 aylık ve günde 10 - 12 kez meme emiyor, bazen 1 - 2 saatte bir, bazen de 5 – 6 saatlik aralıklarla. Geceleri yaklaşık 2 kez emiyor. Bayan çelik ek besin vermiyor, ancak bazen kaşıkla su veriyor.
2. Burcu çok iyi kilo alıyor ve çok sağlıklı. Günde 6 – 8 defa idrar yapıyor. Büyüme eğrisi iyi kilo aldığını
gösteriyor.
3. Burcu, hastanede doğmuş ve doğumdan kısa süre sonra emzirilmiş. Hastanede, annesi ile aynı odada
kalmış ve süt gelmesinden önce besin verilmemiş. Ebe sayesinde annenin hiç sorunu olmamış.
4. Bayan Çelik 25 yaşında ve sağlıklı. Aile planlaması için bir yöntem kullanmıyor. Emzirmenin çok sağlıklı
olduğunu düşünüyor ve devam etmek istiyor.
5. Burcu, ilk bebek.
6. Bayan Çelik evde oturuyor ve dışarıda çalışmıyor. Burcu’nun babası katip olarak çalışıyor. Baba gece
emzirmelerinin artık bitmesi gerektiğini düşünüyor.
ÊÊ Uygulamayı tartışın.
Grup Bayan Çelik’in sorunları ile ilgilenebilir ve tartışmak isteyebilir. Bunu kısaca yapmalarına izin verin. Şunları
sorun:
―― Bayan Çelik’in sorununun nedeni sizce nedir?
Bay Çelik çocuğu sütten kesmek istiyor
―― Bayan Çelik’in sorunu hakkındaki düşüncesi doğru mu?
Hayır, en azından söylediği biçimde değil
―― Hangi yanlış anlama ona bu fikri vermiş olabilir?
157
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bebek bazen çok az aralıklarla emmek istiyor. Ancak, bu normaldir
Şimdi, gruptan emzirme öyküsünü alma tekniği hakkında düşünmelerini isteyin. şu soruları yöneltin:
―― Hemşire Ayşe, Emzirme Öyküsü Formu’ndaki bölümlerin tümünden sorular sordu mu?
―― Önemli bir takım soruları atladı mı?
―― Formdaki her bölümden birtakım sorular sormak, ana problemi anlamada yardımcı oldu mu?
Soru sormayı 6. bölümdeki sorulara kadar sürdürmek ile Hemşire Ayşe’nin babanın davranışları hakkında soru
sormak gereğini hatırladığına dikkat çekin. Babanın Burcu’nun emzirilmesine tepkisinin, Bayan Çelik’in bebeğini sık
emzirmesi konusunda endişelenmesine neden olduğu açıktır.
V. Özet: “Emzirme hikayesi”nin alınışı
(5 dakika)
Katılımcılara, el kitaplarında 65. sayfadaki ÖZET: “EMZİRME ÖYKÜSÜ NASIL ALINMALI”, başlıklı kutuyu bulmalarını söyleyin. Tüm listeyi okuyun ve katılımcılardan öğrenmeye çalışmalarını isteyin.
ÖZET: EMZİRME ÖYKÜSÜ NASIL ALINIR?
Anne ve bebeğin adlarını kullanın (eğer uygunsa)
Anneden kendisini ve bebeğini kendi kelimeleriyle anlatmasını isteyin.
Bebeğin büyüme eğrisine bakın.
En önemli soruları sorun.
Eleştirici bir tavır kullanmaktan kaçının.
Soruları tekrar etmemeye çalışın.
Daha zor ve özel konularda bilgi sahibi olmak için zaman ayırın.
158
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 18
ÖYKÜ PRATİĞİ
Amaçlar
Katılımcılar Emzirme Öyküsü Formu’nu kullanarak emzirme öyküsü alınması konusunda pratik yapacaklardır.
Oturum taslağı
(70 dakika)
Katılımcılar 4 – 5 kişilik gruplar halinde, birer eğitici eşliğinde çalışacaklardır.
I.
Alıştırma için hazırlık
(10 dakika)
II.
İkişer kişilik gruplar halinde uygulama
(60 dakika)
Hazırlık
Küçük grupla nasıl çalışılacağı hakkındaki bilgiler için Girişe bakınız.
1’den 5’e kadar olan öykülerin fotokopilerinin hazır olduğundan emin olun. Bu kopyalarda yorumla ilgili
bölüm bulunmamalıdır. Her 4 – 5 kişiye bir dizi yeterli olacaktır. Her öyküdeki bebek için büyüme eğrisini
işaretleyin.
Emzirme Öyküsü Formu’nu katılımcılar için hazır bulundurun.
I. bölümdeki Alıştırmaya Hazırlık kısmını çalışın, katılımcılara neler yapılacağını açıklayabilirsiniz.
15. alıştırmanın başındaki Alıştırmayı nasıl uygulamalı? kısmını okuyun, böylece ikişer kişilik uygulamaları
ve tartışmayı yönetebilirsiniz.
Bütün öykülerin sonundaki Yorumları okuyun, bu size her uygulama grubu ile tartışmanızda yardımcı olacaktır.
Alıştırmayı nasıl yöneteceğinize karar verin.
Bazı durumlarda katılımcılar öyküyü çabuk okumakta zorlanabilirler. Bir diğer yol da eğiticinin “Anne” rolünü oynaması ve katılımcıların öyküyü ondan almasıdır.
Metni izlerken hatırlayınız
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Alıştırmaya hazırlık
(10 dakika)
ÊÊ Her katılımcıya Emzirme Öyküsü Formu’ndan birer örnek veriniz. Bunun, Oturum 17’de gördükleri ile aynı
olduğunu açıklayınız.
ÊÊ Her katılımcıya öykünün bir örneğini ve bebek için doldurulmuş büyüme eğrisini veriniz.
Neler yapacaklarını açıklayınız.
159
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Emzirme öyküsünü almak alıştırması için rol yapma yöntemini kullanın.
* Emzirme öyküsü Formu’nu takip edin.
* Çiftler halinde çalışın ve değişerek “anne” ya da danışman” olun. “Anne” olduğunuzda, kartınızdaki öyküdeki
“Anne”yi oynayın. Eşiniz öyküyü alacaktır.
* Elinizdeki öykü, grup içinde sadece sizde bulunuyor. Bunu diğerlerine göstermeyin. Yalnızca kendi öykünüze
bakın.
* Kendinize ve bebeğinize birer isim bulun. Bu, gerçek isminiz ya da bir başkası olabilir.
* Katılımcılar, kendilerine sıra gelinceye kadar, uygulamayı yapanları izleyeceklerdir.
ÊÊ Öykülerin nasıl düzenlendiğini açıklayınız.
* Başta, annenin başvurusunun nedeni ve varsa yakınması bulunur.
* Ardından, aynen Emzirme Öyküsü Formunda olduğu gibi 6 bölüme ayrılmış bir öykü gelir. Her bölümde bazı
bilgiler vardır, formdaki her bölüme ait sorulardan yöneltmek bu açıdan önem taşır.
ÊÊ Katılımcılara, öykülerini dikkatle okumalarını ve büyüme eğrisini de incelemelerini söyleyiniz, onlara 3 dakika veriniz.
Size, anlayamadıkları her konuda danışabilirler.
ÊÊ Uygulamayı iki kişi ile nasıl yapacaklarını açıklayınız:
* Eğer “danışman” iseniz:
―― Anneyi karşılayın ve nasıl olduğunu sorun. Annenin ve bebeğin adını kullanın.
―― Öyküyü almaya başlamadan önce konuşmayı başlatmak için emzirme hakkında bir iki açık uçlu soru sorun.
―― Anneye Emzirme Öyküsü Formu’ndaki her bölümden sorular yöneltin. Bebeğin büyüme eğrisine de bakarak
durum hakkında bilgi sahibi olun.
―― Form üzerine kısa notlar alabilirsiniz ancak bunların konuşmayı engellememesine çalışın.
―― Dinleme ve öğrenme becerilerinizi kullanın.
―― Bilgi vermeyin, öneri yapmayın, öğüt vermekten kaçının.
* Eğer “anne” iseniz:
―― “Danışmanın” açık uçlu sorularına, “başvurunun nedeni” bölümünü okuyarak cevap verin.
―― Danışmanın sorularını elinizdeki öyküye dayanarak yanıtlayın.
―― Bir soruyu cevaplandırmakta elinizdeki bilgi yetersiz kalırsa öyküye uyacak cevabı siz oluşturun.
―― Danışmanınız dinleme ve öğrenme becerilerini iyi kullanıyorsa bilgileri daha kolay verin.
* Eğer “Gözlemci” iseniz:
―― Uygulamayı, elinizdeki Emzirme Öyküsü Formu’ndan izleyin ve danışmanın öyküyü doğru alıp almadığını
kontrol edin.
―― Bütün bölümlerden sorular sorup sormadığına, geçerli sorular sorup sormadığına önemli noktaları atlayıp
160
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
atlamadığına dikkat edin. Danışmanın, annenin durumunu doğru anlayıp, anlamadığına karar vermeye çalışın.
―― Tartışma sırasında, oyuncuların doğru yaptıklarını övmek ve neyi daha iyi yapabileceklerini söylemek üzere
hazırlanın.
II. İki kişilik alıştırmanın uygulanması
(60 dakika)
ALIŞTIRMA 15: Emzirme öyküsü alma
Alıştırmayı nasıl uygulamalı
 Bir katılımcı çiftine öykü almayı prova etmelerini söyleyin. Gruptan biraz ayrı olarak yan yana iki sandalyeye
oturmalarını söyleyin.
ÊÊ Çiftin kesintiye uğramadan bir süre devam etmesine izin verin.
Elinizdeki Eğitici Kitabından öyküyü izleyin. Oyuncular başarılı ise bitirinceye kadar devam etmelerine izin verin.
Eğer, çok hata yapıyorlar, olayı karıştırıyorlar ya da öyküyü izlemiyorlarsa onları durdurun ve kendilerini düzeltmeleri için bir şans tanıyın. Onlara yaptıkları hakkında neler hissettiklerini ve neyi daha farklı yapmak istediklerini
sorun.
Diğer katılımcılara izlenimlerini sorun ve kendi düşüncelerinizi açıklayın.
Çifte doğru yaptıkları için teşekkür edin ve şu noktaları belirtin:
―― Danışman öyküyü ne kadar iyi aldı?
―― Annenin durumunu doğru olarak anladı mı?
Tartışmaya yardımcı olması için her öykünün sonundaki yorumları okuyun. Bu yorumlar şunları anlatacaktır:
―― Öyküde belirtilmeye çalışılan ve danışmanın varması gereken ana noktaları,
―― Öykü almanın annenin durumunu daha iyi anlamakta ve yardımcı olmakta nasıl yararlı olduğunu
ÊÊ Eğer gerekli ise çiftin bu uygulamayı çok kısa olarak tekrarlamasını isteyin. Alıştırmayı iyi rol yapan katılımcılarla olumlu bir havada bitirmeye çalışın. Onlara teşekkür edin ve çabaları için kutlayın.
ÊÊ Diğer bir çiftle uygulamayı yapmalarını rica edin.
Gruptaki herkesin en az bir kez “danışman” rolünü oynamasını sağlayın. Uygulamayı başarılı olarak tamamlamış
bir çifte, siz diğerlerine yardım ederken kendi kendilerine çalışmaları için bir öykü daha verin. Ara sıra onlarla ilgilenip ne yaptıklarına bakın. Doğru yaptıkları için onları övün ve eğer varsa sorunlarına yardım edin.
Öykü 1.
Başvuru nedeni: “Bebeği (ismi ile) aşı için getirdim. Her şey iyi”
1. Günde 3 kez biberonla formül süt veriyorum. Doğduğunda emzirmekte güçlük çektim, ben de hem emzirmeye çalıştım hem de biberonla besledim. 2 hafta sonra da memeyi istemedi.
2. Bebeğim 6 haftalık ve 2.5 kg. Hastanede doğdu ve doğduğunda 2.0 kg. idi. Günde iki – üç kez yumuşak dışkılaması oluyor.
3. Doğum öncesi kontrollerde hiç kimse emzirme hakkında benimle konuşmadı. Hastanede, bebeğim, ilk 6
saat bebek odasında kaldı. Ebeler emzirmem için bana yardım etmedi. 24 saat sonra taburcu edildim. 2 gün sonra
bebeği emzirmek için uğraşmaya başladım.
4. Bu benim bir sağlık merkezine ilk gelişim.
5. 19 yaşında ve sağlıklıyım. Yeterli sütüm vardı ve emzirmek istiyordum, ancak meme uçlarım düz olduğundan
başaramadım.
6. Bu benim ilk bebeğim.
161
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
7. Ev hanımıyım. Kocam, formül sütlerden kutularca almış. Aile planlaması hakkında hiç düşünmedim. Annem
çok uzakta yaşıyor.
Yorumlar
Bebek biberonla beslendiği için memeyi istememiş. Annenin, bebeğiyle erken teması olmamış, ilk gün emzirmek için yardım da görmemiş. Annenin düz meme uçları için yardıma ihtiyacı varmış. Bu onun ilk bebeği ve bebek
de ufakmış. Sorunlardan yakınmadığından, siz bu ciddi durumu ancak öykü alarak öğrenebilirsiniz.
Öykü 2. Başvuru nedeni: “(Bebeğin ismi) ’nin ishali var”.
1. Bebeği sık sık emziriyorum ve geceleri benimle uyuyor. Günde 2 – 3 kez biberonla sulu muhallebi veriyorum.
Buna 6 haftalık olduğunda başladım.
2. Hastanede doğdu ve doğduğunda 3.0 kg’dı. 2 aylıkken 4.5 kg geliyordu, şimdi ise 4 aylık ve 4.8 kg.
3. 6 haftalıkken daha sık beslenmek için ağlıyordu, bunun üzerine ben de unlu gıdalara başladım. Fakat şimdi
iştahsız ve sulu kaka yapıyor.
4. Doğumdan hemen sonra emzirmeye başladım. Ebe yardım ettiğinden bir sorunum olmadı.
5. 30 yaşındayım ve iyiyim. Adet görmeye tekrar başlayıncaya kadar aile planlaması için emzirmekle yetineceğim.
6. Daha önce iki çocuğum oldu. Emzirilmelerinde bir sorun çıkmadı.
7. Küçük bir çiftlikte kocam ve onun ailesi ile çalışıyorum. Kaynanam bana çok yardım ediyor. Ağladığı için unlu
gıdalara başlamamı da o önerdi.
Yorumlar
Büyümesinin hızlandığı bir dönemde bebek çabuk acıkıyormuş. Anne, sulandırılmış unlu gıdaları gerek olmadığı
halde vermiş. İshalin nedenini öykünün 1. bölümünün sonundan biliyorsunuz. 6. bölümdeki cevaplardan da bunu
önerenin kaynanası olduğunu öğreniyorsunuz.
Öykü 3.
Başvuru nedeni: “Meme uçlarım sızlıyor”
1. Bebeğimi, her seferinde 20 – 30 dakika olmak üzere günde birçok kez emziriyorum.
2. Doğduğunda 4.0 kg idi. Şimdi 3 haftalık ve 4.5 kg, sağlığı yerinde
3. Sezaryenle doğdu ve bebek odasında kaldığı 2 gün, biberonla beslendi. O zamandan beri emzirmeye çalışıyorum ama bebeğim emmeyi öğrenmede güçlük çekti. Ebeler, biberon tavsiye ettiler ama ben istemedim. Bugüne
kadar emzirmeye devam ettim.
4. Doğum öncesi kontrollerde, hiç kimse emzirme hakkında benimle konuşmadı.
5. 26 yaşında ve sağlıklıyım. Hayal kırıklığına uğradım çünkü gerçekten emzirmek istiyorum. Göğüs uçlarım
öyle acıyor ki bırakmak zorunda kalacağım. Bazen kanadıkları bile oluyor.
6. Daha önce bir bebeğim daha oldu. Onu da emzirmek istedim ama süt hiç yeterli gelmedi ve bebek de hiçbir
zaman doymadı. Birkaç hafta sonra vazgeçtim.
7. Boşandım, ama annem benimle oturuyor ve çocuklara bakmaya yardım ediyor.
Yorumlar
Emzirmeyi başarabilmesi için hastane personelinden gerekli yardımı alamamış. Bebeği kötü bir pozisyonda
emmiyor bu da meme uçlarının zedelenmesine neden oluyor. Bebek büyümekte, demek ki yeterince süt alıyor
ancak etkili bir şekilde ememediğinden sık sık ve uzun sürelerle emmek ihtiyacını hissediyor. Annenin ana sorununu öykünün başında anladınız. Ancak, bir önceki bebeğiyle de emzirme sorunları olduğunu öğrenmek önemlidir.
162
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Öykü 4.
Başvuru nedeni: “6 haftalık kontrolüm için geldim. Her şey iyi”.
1. Yeterince sık emziriyorum ve ek bir şey vermiyorum. Ancak ağladığı zaman emsin diye bir “yalancı emzik”
aldım.
2. Doğum tanısını bilmiyorum. Şimdi 4.9 kg. çok fazla ağlıyor ve doymuş gibi görünmüyor. Günde birçok kez
yumuşak kaka yapıyor. Bunun dışında iyi.
3. Bebek evde doğdu ve kısa süre sonra emzirdim. İlk günler biraz su vermiştim. Emzirmem için annem yardım
etti.
4. 15 yaşındayım ve okulu bırakmak zorunda kaldım. Emzirmenin vücudumu bozacağından korkuyorum. Reklamlardaki gibi biberonla beslemek istiyorum. Param olduğunda biraz süt alacağım.
5. Daha önce bebeğim olmadı.
6. Çiftçi olan annemle yaşıyorum. Annem, çok genç olduğum için bebeğin çok ağladığını ve belki de sütümün
yeterli gelmediğini söylüyor. O da, bebeği, biberonla beslemek istiyor.
Yorumlar
Anne çok genç ve emzirmesi için desteklenmemiş. Her şeyin iyi olduğunu söylüyor, ancak büyükanne annenin
sütüne olan güvenini kaybettiriyor. Bu önemli bilgileri ancak hikayenin sonlarına doğru öğrenebildiniz, onun için
bütün bölümleri kontrol etmek yararlıdır.
Öykü 5.
Başvuru nedeni: Mememde ağrılı bir şişlik var, kendimi ateşli hissediyorum.
1. Bebeğimi evde olduğum zaman emzirmiyorum. Sabahları bir, akşamüstü iki ve gece de bir ya da iki kez. Her
defasında 5 dakika emiyor. Daha uzun sure emzirmek için vaktim yok. İşte olduğum zamanlar, yardımcım, ona biberonla formül süt veriyor. Bu durum, işe başladığım 1 aydan beri böyle. Daha önceleri yalnız emziriyordum.
2. Bebeğim sağlıklı. Doğduğunda 3.5 kg. idi. Şimdi 4 aylık ve 5.9 kg. ağırlığında. İdrarını ne sıklıkta yaptığını
bilmiyorum, çünkü evde değilim.
3. Doğumunu evde yaptım ve hemen emzirdim. Bulunduğumuz yörenin ebesi bana yardımcı oldu.
4. 27 yaşında ve sağlıklıyım. İşe başladıktan hemen sonra diğer mememde ağrı ve şişlik oldu. Ancak hafta sonu
emzirmeye devam ettim ve kendiliğinden düzeldi, ancak bu defa daha kötü.
5. Bir çocuğum daha var. Onu sütüm kesilene kadar 4 ay emzirdim. 2 aylıkken işe başlamıştım ve işte olduğumda onu biberonla beslediler. Sütten kesmek zorunda kaldığım için çok üzülmüştüm.
6. Bir fabrikada çalışıyorum ve günde 10 saat evden uzak kalıyorum. Eve döndüğümde kendimi bitkin hissediyorum. Çocuklara bakan bir yardımcım var. Büyüklerim çok uzakta yaşıyor.
Yorumlar:
Mastiti var. Çünkü bebeği hem seyrek hem de çok kısa süre emziriyor, sonuçta göğüslerini yeterince boşaltamıyor. Mastit tanısı koyduğunuzda durmayıp bütün sorulara devam etmeniz önemlidir. Böylece 6. bölümün cevaplarından annenin ne kadar meşgul ve yorgun olduğunu anlayabilirsiniz. Bu tedaviniz için önemlidir.
163
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 19
MEME MUAYENESİ
Amaçlar
Bu bölümün sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Bir kadının memelerini nazik ve doğru muayene edebilmeli
―― Bulguları hakkında onunla konuşabilmeli
Oturum taslağı
(30 dakika)
Katılımcılar, 2 eğitici gözetiminde, 8 – 10 kişilik gruplar halinde çalışacaklar.
I.
Konuya giriş
(3 dakika)
II.
Meme muayenesinin nasıl yapılacağının gösterilmesi
(15 dakika)
III. Muayenesi yapılan kişiye neler söyleneceğinin tartışılması
(12 dakika)
Hazırlık
Uygulamada genel kurallar ve “Bir meme modeli nasıl yapılır” başlıklı konulardan faydalanınız.
Oturum notlarını çalışınız böylece neler yapılacağı hakkında bilginiz tam olur.
Kurstan önce:
Kumaştan birçok meme modelleri yapın ya da bulun.
Oturumdan önce:
Katılımcılardan birine, siz muayeneyi gösterirken, yardımcı olmasını rica edin. Ona, bir sandalyeye oturacağını ve muayene edeceğiniz kadını oynayacağını anlatın (Elbiselerini çıkartmayacağını açıkça belirtin). İsterse
üzerine meme resmi çizilmiş eski bir tişört giyebilir.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuya giriş
(3 dakika)
Katılımcılara el kitaplarında 66. sayfadaki “Meme muayenesi nasıl yapılır?” başlıklı tabloyu bulmalarını söyleyin.
ÊÊ Muayeneyi önce sizin göstereceğinizi, arkasından kendilerinin de bir model göğüs üzerinde çalışacaklarını
açıklayın, ayrıca muayenesi yapılan kadınla bulgularını hakkında nasıl konuşulacağını tartışacağınızı belirtin.
ÊÊ Şunları yapın:
* Rutin olarak doğum öncesi veya sonrasında memelerin muayene edilmesi gerekli değildir. Bununla beraber,
164
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
çalıştığınız kuruluşun çalışma programı doğum öncesi meme muayenesi programını içeriyor olabilir.
* Eğer bir meme problemi olduğunu düşünüyorsanız ya da bir kadının memeleri için endişesi varsa doğum
öncesi veya sonrasında meme muayenesi yapmanız gerekir.
II. Meme muayenesinin nasıl yapılacağının gösterilmesi
(15 dakika)
ÊÊ Teknik hakkında bilgi verin.
* Vücudun hassas bir bölgesi olduğundan meme muayenesinin dikkatlice yapılması önemlidir.
* Meme muayenesi için önce gözlem gerekir. Doğum sonrasında, emzirmenin öncesinde, emzirme sırasında
ve sonrasında sadece gözleyerek ihtiyacınız olan bilgilerin büyük bir kısmını öğrenebilirsiniz.
* Bazen memeleri elle de muayene etmeniz gerekebilir. Ancak, bu, sadece eğer memede bir problem olduğunu düşünüyorsanız yapılmalıdır. Rutinde gerekmez.
Sor: Memeleri gözlemleyerek neler öğrenebilirsiniz?
Katılımcıların fikirlerini söylemelerine izin verin. Sonra aşağıdaki noktalar içinde değinmedikleri varsa, bunun
hakkında konuşun.
―― Memelerin boyutu ve şekli
(Annenin memelerinin boyutu ve şekli konusunda yersiz kaygıları olabilir.)
―― Meme uçlarının ve areolanın boyutu ve şekli
(Kadınların bu konuda da kaygıları olabilir. Bazı meme uçları çocuğun memeyi almasını zorlaştıracak şekilde
olabilir.)
―― Sütün bir ya da diğer memeden damlayıp damlamadığı
(Eğer damlıyorsa oksitosin refleksinin bir göstergesidir.).
―― Memelerin yumuşak, dolgun ya da şiş görünüp görünmediği
―― Meme ucunun tabanında ya da üzerinde çatlak olup olmadığı
―― İnflamasyon ya da olası bir enfeksiyonun göstergesi olabilecek kırmızılık
―― Memelerde geçirilmiş operasyonlara ait nedbeler, örneğin meme apsesi geçirmiş olabilir
(Bu size annenin daha önce de problemleri olduğunu anlatır)
Sor: Bebek emmeyi bitirdiğinde neye dikkat etmelisiniz?
―― Bebek emmeyi bıraktığında meme başının dışarı doğru uzamış olduğunu görebilirsiniz. Bu size meme başının protraktil, kolayca esneyebilir olduğunu gösterir
―― Meme başının ezilmiş göründüğü ya da üzerinde veya dibinde bir çizgi olduğu dikkatinizi çekebilir. Bu bebeğin memeyi kötü tutuşunu gösterir.
Sor: Memenin elle muayenesinden neler öğrenebilirsiniz?
Katılımcıların düşüncelerini açıklamalarına izin verin sonra aşağıdakilerden akıllarına gelmeyen varsa ekleyiniz
―― Memelerin dolgun, sert veya şiş olup olmadığı
165
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― Kitle, sert bölgeler, sıcak alanlar ya da hassasiyet olup olmadığı
―― Meme ucunun protraktil olup olmadığı
ÊÊ Muayeneyi gösterin:
Her basamağı izlerken:
• Anneyle nasıl konuşulacağını, nasıl davranılacağını gösterin.
Ne yapmak istediğinizi açıklayın ve ondan izin isteyin.
Nazik olun ve özgüveni kazandıracak şekilde konuşun.
Eleştirel davranmamaya özen gösterin. (Aa, meme uçlarınız gerçekten çok düzmüş gibi şeyler SÖYLEMEYİN.)
• Katılıcımlara neler yaptığınızı açıklayın.
 Size yardım eden katılımcıya bir sandalyeye oturmasını ve yüzünü gruba dönmesini rica edin. Bir oyuncak
bebeği emziriyor ve model bir memeyi elinde tutuyor olmalıdır. Onu karşılayıp hatırını sorduğunuzda “Mememde
bir şişlik var” demelidir.
ÊÊ Şu basamakları izleyin:
• Bu doğum sonrası bir muayenedir, bebeğin emmeyi bitirmesini bekleyin ve beslenmeyi kesmeyin. Böylece
emzirmeyi gözlemleme şansını da yakalamış olursunuz.
• Anneye memelerine bakmak istediğinizi açıklayın ve izin isteyin.
• Memeleri dokunmadan gözlemleyin.
(Katılımcılara ne için baktığınızı ve neler gördüğünüzü söyleyin.)
• Anneye hangi belirtilerinin olduğunu ve ağrı ya da hassasiyet olup olmadığını sorun. Şikayeti olan yeri göstermesini isteyin. (Anne şiş olacak yeri gösterecektir.)
• Anneye göğüslerini elle muayene etmek istediğinizi açıklayın ve dokunmadan önce iznini alın.
• Elle muayeneyi meme modelini kullanarak gösterin. Eğer bir modeliniz yoksa ön kolunuzun yumuşak kısımlarını kullanın.
Bir yandan muayeneye devam ederken bir yandan da neler yaptığınızı açıklayın:
―― Elinizi düz, parmaklarınızı bitişik ve kıvırmadan tutun.
―― Elinizin düz kısmıyla tüm memeyi nazikçe hissedin.
―― Muayene sırasında annenin yüzünü inceleyin ve dikkatinizi çeken bir hassasiyet olup olmadığına bakın.
• Neler yapılmayacağını gösterin:
Model memeyi çimdikleyin ve dürtükleyin. Bunun anne için ağrılı olacağını ve kendilerine öğrenmeleri gereken
hiçbir bilgi vermeyeceğini açıklayın.
ÊÊ Protraktilite (esneklik)için yapılan testi gösterin:
(Örneğin meme uçlarının şekli yüzünden endişeliyse)
• Anneye meme uçlarının kolayca dışarı çıkıp çıkmadığını görmek istediğinizi açıklayın. Bunu kendisinin yapmasını istediğinizi belirtin. Anneden baş parmağı ve işaret parmağını meme ucunun iki yanında areola üstüne koymasını ve meme ucunu yavaşça dışarı çıkarmaya çalışmasını isteyin.
166
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
• Anneye teşekkür edin ve bulgularınız hakkında onunla konuşun.
 Katılımcılara memenin elle muayenesini denemelerini söyleyin. Katılımcılar bunu ister model meme üzerinde ister kendi kollarının yumuşak kısmında çalışabilirler. Ellerinin düz kısmını kullanmalı ve memenin her tarafını
muayene etmelidirler.
III. Anneye neler söyleneceğinin tartışılması
(12 dakika)
ÊÊ Şunları yapın:
* Memeyi muayene ettikten sonra anneye neler söyleyeceğinize karar vermeniz de gereklidir.
* Özgüven kazandırma ve destek verme becerilerinizi kullanın.
 Kursiyerlere aşağıdaki durumlarda, doğum öncesi kontrollerde anneye neler söyleyeceklerini denemelerini
söyleyin.
1. Göğüsleri tamamen normal.
2. Anneyi endişelendiren şeyler var ama bunlar emzirmede sorun yaratmayacak türden.
3. Emzirmede zorluklar çıkarabilecek bulgular var.
Sor: Eğer göğüsleri tamamen normalse ne söylemelisiniz?
Bir iki katılımcıya neler söyleyeceklerini sorun
Onu kutlayın ve şöyle bir şeyler söyleyin: “Göğüsleriniz emzirme için çok iyi.”
Sor: Çok küçük areolaları olan ve bu yüzden emzirmenin zor olacağını düşünen bir kadına neler söyleyebilirsiniz?
Katılımcıların neler söyleyebileceklerini tartışmalarına izin verin.
Anneye özgüven kazandırmak için şu şekilde konuşabilirler:
Endişesini anlayıp kabul ettiğinizi gösterin:
―― Onu kutlayın (Örneğin, memelerinin protraktil ya da sütle dolu olduğu için)
―― Geçerli bilgiler verin “Memeler çok çeşitli büyüklükte ve biçimde olabilir ama içinde sütün geldiği yer aynıdır, değişmez” ya da “Bebek ağzına bolca meme alırsa sütü rahatça çekecektir” gibi
Sor: Meme uçları çökük olan kadına neler söylersiniz?
Katılımcıların düşüncelerini söylemelerine izin verin.
Eğer endişeliyse:
―― Durumu hakkında doğru ve geçerli bilgi verin: Bebek meme ucunu değil memeyi emmelidir, doğumdan sonra meme uçları genellikle düzelir, bazı bebeklerin emmeyi öğrenmesi biraz zaman alır.
―― Olumlu olun ve emzirmenin mümkün olacağına inanmasını sağlayın: Birçok bebek böyle memelerden emziriliyor.
―― Bebeğine emmesi için nasıl yardımcı olabileceğini anlatın: Doğumdan hemen sonra bebeğin memeyi keşfetmesine ve emmeye çalışmasına izin verin. Memenin ağzını iyice doldurmasına yardımcı olun. Eğer gerekli
ise sütünüzü sağın ve emmeyi öğrenene kadar bunu bardakla verin.
―― Sizin ya da meslektaşlarınızın ona gereken desteği vereceğinizi açıklayın.
167
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
MEME MUAYENESİ NASIL YAPILIR?
Rutinde gerekmez. Sadece siz ya da anne için önemli bir şeyler varsa yapınız. Doğumdan sonra ise; ya emzirmeden önce muayene edin, ya da bebek bitirinceye kadar bekleyin. Muayeneyi nazik ve dikkatlice yapın.
• Ne yapmak istediğinizi açıklayın ve izin alın
• Memelerine dokunmadan gözlemleyin. Şunlara bakın:
―― memenin boyutu ve şekli (kendine güvensizlik nedeni olabilir).
―― meme ucunun boyutu ve şekli (bebeğin memeyi tutmasını etkileyebilir).
―― sütün damlaması (aktif oksitosin refleksi işareti).
―― dolgun, yumuşak, şiş
―― meme başının tabanında ya da çevresindeki çatlaklar
―― kızarıklık (inflamasyon ya da enfeksiyon)
―― emzirmenin sonunda meme ucu dışarı çıkmış mı, hırpalanmış mı?
―― nedbeler (meme operasyonu, daha önce geçirilmiş meme apsesi)
• Yanlış bir şeyin dikkatini çekip çekmediğini sorun
Eğer “evet” derse göstermesini isteyin.
• Eğer gerekliyse meme palpasyonu yapın ancak önce izin alın.
Elinizin düz kısmını kullanın (parmaklar bitişik ve düz olmalıdır.)
Çimdiklemeyin ya da dürtüklemeyin.
Ağrı ya da hassasiyet belirtilerini görmek için annenin yüzünü inceleyin.
Şunları hissetmeye çalışın:
―― Genelde sertlik, dolgunluk ya da şişlik olup olmadığı
―― Lokal sertlik, sıcak alanlar ya da kitleler
• Anneye meme uçlarının nasıl kolayca dışarı çıkabileceğini (protraktilitesini)göstermesini söyleyin (baş
ve işaret parmaklarını meme ucunun iki yanına areola üstüne koymalı ve dışarı çıkartmaya çalışmalıdır.)
• Bulgularınız hakkında anneyle konuşun.
Özgüven kazandırıcı ve destek verici becerileri kullanın. Eleştirici olmayın ve gerek yoksa anneyi endişelendirecek sözler söylemeyin.
168
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 20
SÜTÜN SAĞILMASI
Amaçlar
Bu bölümün sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidir:
―― Anne için sütünü sağmanın ne zaman yararlı olduğunu açıklamalı;
―― Anneye oksitosin refleksini uyarmasında yardımcı olmalı;
―― Elle sağmak için anneye etkili bir tekniği öğretmeli.
Oturum taslağı
(40 dakika)
I.
Konuya giriş
(2 dakika)
II.
Oksitosin refleksinin nasıl uyarılacağının gösterilmesi
(15 dakika)
III. Sütün elle nasıl sağılacağının gösterilmesi
(15 dakika)
IV. Süt sağmada ılık şişe yönteminin gösterilmesi
(5 dakika)
“Süt sağılması” konusunun özetlenmesi
(3 dakika)
V.
169
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Hazırlık
Demonstrasyon yapmak için genel ve “Bir meme modeli nasıl yapılır” konusundan yararlanınız.
Oturum notlarını önceden çalışınız, böylece ne yapılacağı hakkında daha fazla bilgi sahibi olursunuz.
Kurstan önce:
Anneler için kullanışlı olabilecek, sağılmış sütün saklanabilmesi için uygun olan kaplardan birkaç örnek
bulunuz (örneğin biberonlar ve cam kavanozlar).
İsteğe bağlı uygulamaları yapıp yapmayacağınıza karar veriniz.
Eğer mümkünse, düzenli olarak sütünü sağan bir anneden gelip bunu katılımcılara göstermesini isteyin
(örneğin dışarıda çalışan ya da düşük doğum tartılı bebeği olan bir anne).
Göğüs pompalarını göstermek için:
Hastaneden ya da mağazalardan göğüs pompaları örnekleri toplayın (eğer kullanılmıyorsa ya da her yerde
rastlananlardan bulamazsanız bu uygulamadan vazgeçiniz.
Ilık şişe metodunun gösterilmesi:
Bu uygulamayı yalnızca eğer metod ile ilgili deneyiminiz varsa ve hangisinin bulunduğunuz çevreden kolaylıkla temin edinebilecek türden olduklarını biliyorsanız yapın.
Geniş ağızlı, cam (plastik değil)
bir şişe bulunuz.
Şişe büyük (en az 13 litrelik, 700 ml’den küçük olmamalıdır) ve geniş ağızlı olmalıdır (en az 2 cm,
mümkünse 4 cm çapında)
Şişeyi doğru olarak temizleyin.
El altında bir çaydanlık sıcak su bulundurun
Oturumdan önce:
Bir katılımcıdan oksitosin refleksini uyarmak için yapılacak olan sırt masajını göstermede size yardımcı
olmasını isteyin. Ona ne yapmasını istediğinizi açıklayın.
Metni izlerken şunlar hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuyu sunuş
(2 dakika)
Katılımcılara el kitaplarını kapatmalarını söyleyin.
ÊÊ Dersin amacını söyleyin
* Bu derste sütün etkili bir şekilde nasıl sağılacağını göreceksiniz. Birçok durumda sütün sağılması çok yardımcı olur. Bazı zorluklar ortaya çıkabilir ancak bunlar genellikle tekniğin kötülüğüne bağlıdır.
* Birçok anne sütlerini bazı yöntemlerle sağarlar ve başarılı olurlar. Eğer teknik anne için uygunsa kendi bildiği
yolda devam etmesine izin verin. Ancak anne yeterli sütü sağlamakta zorluklarla karşılaşıyorsa, ona daha
etkili bir teknik öğretin.
170
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ Sütün sağılmasının ne zaman kullanışlı olacağını tartışın.
Sor: Hangi hallerde bir anne için sütünü sağmak yararlıdır?
Katılımcıların fikirlerini söylemelerine izin verin.
Onlara bu konudan 14. bölümdeki “Meme ile ilgili sorunlar” ve 16. bölümdeki “Emmeyi red” oturumlarında söz
edildiğini hatırlatın. Sağmanın yararlı olacağı diğer durumlar 26. oturumda, “Düşük doğum tartılı ve hasta bebekler” ve 32. oturumda, “Anne ve iş” tartışılacaktır.
 Katılımcıların görüşlerini tahtaya yazın.
Aşağıdaki düşüncelerin büyük bir kısmını içeren bir liste yapmaya çalışın. Birkaç dakika sonra eğer katılımcılar
daha fazla düşünce üretemiyorlarsa listeyi onlar için tamamlayın.
Sütün sağılması şu durumlarda yararlıdır:
―― Tıkanık (şiş) memeyi rahatlatmakta
―― Kanal tıkanıklığını ya da süt birikmesini tedavi etmekte
―― Çökük bir meme başından emmeyi öğrenene kadar bebeği beslemekte
―― Emmeyi düzenlemede zorluk çeken bir bebeği beslemekte
―― Memeyi istemeyen bir bebeği emmekten hoşlanmayı öğreninceye kadar beslemekte
―― Düşük doğum tartılı ve ememeyen bir bebeği beslemekte
―― Yeterli ememeyen hasta bir bebeği beslemekte
―― Anne ya da bebek hastaysa sütün kalanını saklamak için
―― Annesi işe gittiğinde bebeği için süt bırakacağı zaman
―― Anne bebeğinden uzakta iken süt akmasını önlemek için
―― Bebeğin çok dolu bir memeyi almasını kolaylaştırmak için
―― Sütü direkt olarak bebeğin ağzına sağmak için
―― Meme ucu ve areolayı kurutmak ve yara olmaktan korumak için
* Demek ki, sütün sağılması annenin emzirmeye başlamasına veya bunu sürdürmesine yardım gereken pek
çok durumda yararlıdır.
* Bazı uzmanlar bütün annelerin süt sağmayı öğrenmesi gerektiğini savununlar, böylece ihtiyaç olduğunda
anneler ne yapacaklarını bileceklerdir. Tabii ki emziren annelerle ilgilenen tüm sağlık personelinin annelere
sütün nasıl sağılacağını öğretebilmesi gerekir.
II. Oksitosin refleksinin nasıl uyarılacağının gösterilmesi
(15 dakika)
ÊÊ Oksitosin refleksinin uyarılmasının neden yararlı olduğunu tartışın.
Sor: Annenin sütünü sağmadan önce oksitosin refleksinin uyarılması niçin yardımcıdır?
Katılımcılardan emzirmenin nasıl oluştuğu hakkında öğrendiklerini hatırlamalarını isteyin. Düşünmeleri ve birkaç fikir üretmeleri için onlara bir dakika verin, sonra devam edin.
Oksitosin refleksi, memelerden sütün akmasını sağladığı için önemlidir.
171
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Oksitosin refleksi, anne sütünü sağarken bebeğin emdiği kadar iyi çalışmayabilir. Anne oksitosin refleksini
uyarmasını bilmelidir. Aksi takdirde sütünü sağmakta zorluk çeker.
Sor: Oksitosin refleksini uyarmak için ne gibi yollar olduğunu düşünüyorsunuz?
Katılımcılara oksitosin refleksi ve neye yardımcı olduğu hakkında bildiklerini hatırlamalarını söyleyin. Birkaç fikir
üretmelerini sağlayın. Bu onlara oksitosin refleksinin nelere yardımcı olduğunu ve neyi engellediğini hatırlatacaktır.
ÊÊ Katılımcılara el kitaplarında sayfa 68’de oksitosin refleksinin nasıl uyarılacağı başlıklı kutuya bakmalarını söyleyin. Tablonun tümü ve yeterince açık olmayan konular hakkında bilgi verin.
Bir meme modeli üzerinde annenin meme uçlarını nasıl uyaracağını memesine nasıl masaj yapacağını gösterin.
Sor: Çevrenizde sütün akmasını sağlayan ne gibi teknikler kullanıldığını biliyor musunuz?
Katılımcıların duydukları çeşitli metotları tanıtmalarına izin verin. Bunların bazısını hatırlamak size de yardımcı
olabilir.
ÊÊ Annenin sırtının nasıl ovuşturulacağını gösterin.
Katılımcıların el kitabında şekil 20, sayfa 68 tekniği göstermektedir.
 Size yardım edecek katılımcıya bir tabureye oturup kollarını masaya dayamasını ve başını kollarının üzerine
koyarak olabildiğince gevşemesini söyleyin.
Giysileri üstünde kalacaktır. Ancak uygulama hastaya yapılacaksa memelerin ve sırtın çıplak olması gerektiğinin
önemini anlatın.
Taburenin memelerin serbestçe sallanmasına izin verecek kadar masadan uzak olduğundan emin olun. Ne yapacağınızı açıklayın ve izin isteyin.
Omurgasının her iki yanını boyundan kürek kemiklerine kadar başparmaklarınızla küçük dairesel hareket yaparak ovuşturun (şekil 20’deki küçük resme bakın).
Ona kendini nasıl hissettiğini ve masajın rahatlatıp rahatlatmadığını sorun.
ÊÊ Katılımcılara annenin sırtının ovuşturulmasını denemelerini söyleyin. Katılımcılara ikişer kişilik gruplar halinde çalışmalarını ve kısaca annenin sırtının ovuşturulmasına çalışmalarını söyleyin.
172
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OKSİTOSİN REFLEKSİNİ NASIL UYARMALI?
Anneye ruhsal yönden yardım edin:
• Özgüven kazandırın
• Kaygı ve ağrı kaynaklarını azaltmaya çalışın
• Bebeği hakkında iyi duygu ve düşünceler taşıması için yardım edin
Anneye pratik olarak yardımcı olun. Şunları yapması için yardım edin ya da öneride bulunun:
• Destek verebilecek bir arkadaşıyla sessiz bir yerde oturması
Bazı anneler, bebeği için sütünü sağan diğer annelerle birlikte iken süt sağmayı daha kolay yaparlar.
• Eğer mümkünse bebeğini tensel temas kuracak şekilde tutması:
Sütünü sağdığı sırada bebeğini kucağında tutabilir. Eğer bu mümkün değilse bebeğe bakarak bu işi yapabilir. Bunun da olanağı yoksa bazı zamanlar sadece bebeğin fotoğrafına bakmak bile ona yardımcı olur.
• Sakinleşmesi için ılık bir şeyler içmesi
Bu kahve olmamalı
• Memelerini ısıtması
Örneğin ılık kuru ya da yaş pansuman, ılık bir duş alabilir.
• Meme uçlarını uyarması
Meme uçlarını hafifçe çekiştirebilir ya da parmakları arasında yuvarlayabilir.
• Memelerine masaj ya da hafif hafif vurması
Bazı kadınlar memelerine parmak uçları ya da yumuşak bir tarak ile hafif hafif vurmayı yardımcı bulmaktadırlar.
Bazı kadınlar meme ucuna doğru yumruklarını hafifçe göğüs üzerinde gezdirmeyi yararlı bulmaktadır.
• Bir yardımcıdan sırtını yumuşakça ovuşturmasını istemesi
Anne oturur, öne doğru eğilir. Önündeki bir masaya kollarını koyar ve başını da kollarına dayar. Memeleri
çıplak olarak ve serbestçe sallanmalıdır. Yardımcı, annenin omurgasının iki yanını birden avuçlayarak aşağı
doğru masaj yapar. Bu sırada yumrukları sıkılı olmalı ve başparmağı öne doğru açık durmalıdır. Yumrukları ile
sıkıca bastırırken başparmağı ile de küçük dairesel hareketler yapmalıdır. Boyundan kürek kemiklerine doğru
omurganın her iki yanını da aynı zamanda iki ya da üç dakika ovuşturur.
III. Anne sütünün elle boşaltılmasını gösterin
(15 dakika)
ÊÊ Şu noktaları belirtiniz:
* Elle boşaltma, süt sağmak için en iyi yoldur. Alet gerektirmez ve kadın her yerde, her zaman yapabilir.
* Memeler yumuşak olduğunda elle sağmak daha kolaydır. Şiş ve hassas memelerde işlem zorlaşır. Bu nedenle
doğum sonu ilk ya da ikinci gününde anneye süt sağmasını öğretiniz. Memelerin dolu olacağı üçüncü güne
kadar beklemeyin.
* Temel nokta: Her kadın sütünü kendisi boşaltmalı. Başka birisi denerse memeler ağrıyabilir. Bir kadına nasıl
173
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
sağması gerektiğini gösterirken mümkünse, bunu kendi üstünüzde gösteriniz. Eğer onun vücudunda göstermek istiyorsanız çok nazik olun.
ÊÊ Sıkılmış sütün toplanacağı kabın hazırlanışını anlatın (Bunu çabuk yapın, fazla vakit kaybetmeyin.)
Katılımcılara sağılmış sütün konulduğu kapları gösterin. Aşağıdaki basamakları izleyin.
SÜTÜN SAĞILACAĞI KAP NASIL HAZIRLANIR?
Geniş ağızlı bir fincan, bardak seçin.
• Su ve sabunla yıkayın (kadın bunu bir gün önce de yapabilir.)
• Kaba kaynar su koyun ve bir iki dakika bekletin. Kaynar su mikropların birçoğunu yok eder.
• Sütü sağmadan önce kabın içindeki suyu boşaltın.
ÊÊ Anne sütünün elle nasıl sağıldığını gösterin.
Mümkün olduğunca kendi vücudunuzda gösterin. Kendi vücudunuzu kullanmak istemiyorsanız, bir model kullanın ya da kolunuz veya yanağınızın yumuşak bir bölgesinde gösteriniz. Kolunuza areola ve meme ucu resmi
çizebilirsiniz.
Katılımcıların el kitabı şekil 21: Anne sütü nasıl elde edilir?
a. Bir ve ikinci parmakları areola çevresine yerleştir ve göğüs duvarına doğru bastır.
b. Meme başı ve areola arkasından parmaklarınla bastır.
c. Yanlardan bastırıp tüm segmentleri boşalt.
ÊÊ Katılımcılara el kitabının 69. sayfasındaki NASIL ANNE SÜTÜ ELDE EDİLİR kutusuna ve 74. sayfasındaki şekillere bakmalarını söyleyiniz.
ÊÊ Süt sağma sıklığını tartışın:
Sor: Bir anne ne kadar sıklıkla sütünü boşaltmalı?
Katılımcıların fikirlerini sorun, doğru fikirler bildirenleri kutlayın ve aşağıdaki verilerin kesin bilinmesini sağlayın
Sütün sağılma nedenine bağlıdır ama genellikle çocuk emmek istedikçe yapılmalıdır.
Aşağıdaki basamakları izleyin:
174
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ELLE ANNE SÜTÜ NASIL SAĞILIR
Anneye kendi kendine yapmasını öğretin. Onun yerine bu işi yapmayın, eğer yapmanız gerekiyorsa da sadece ne yapacağını göstermek için nazikçe dokunun.
Ona şunları öğretin:
• Ellerini iyice yıkasın.
• Rahat bir yere otursun ya da rahatça ayakta durabileceği bir yerde dursun ve kabı memesine yakın
tutsun.
• Başparmağın meme başı ve areolanın üstüne, işaret parmağını ise altına başparmağı hizasına yerleştirsin. Diğer üç parmakla memesini desteklesin (şekil 21).
• Baş ve işaret parmaklarını yavaşça içe, göğüs duvarına doğru bastırsın; (asla bastırmamaya dikkat, yoksa süt kanallarını tıkayabilir.
• Her iki parmağı arasında kalan meme başı ve areola bölgesinde göğse bastırın. Areola arkasındaki süt
sinuslerine bastırması gerekir (slayt 3 / 1’e bakınız.)
Bazen süt veren memede sinüsleri hissetmek olasıdır. Büyük bir fıstığa benzerler; anne bunları hissederse
onlara bastırsın.
• Bas ve bırak, bas ve bırak.
Bu acıtmamalı, acıtıyorsa uygulanan teknik hatalıdır.
İlk başta süt gelmeyebilir; ama birkaç kez bastırdıktan sonra süt damlamaya başlar; eğer oksitosin refleksi
aktif ise süt hızla akar.
• Areolanın yanlarından da aynı şekilde bastırsın ki; süt tüm segmentlerden boşalabilsin.
• Asla deri üstünde parmakları sürtmesin. Parmakların hareketi yuvarlanma gibi olmalıdır.
• Meme ucuna asla bastırmasın. Meme ucuna bastırma ya da meme ucunu çekme süt akımını sağlamaz
bebek sadece meme başını emerse süt alamaz.
• Bir memeyi 3 - 5 dakika, akım yavaşlayıncaya kadar sıksın. Sonra öteki memeyi sıksın sonra işlemi tekrar
etsin. Her meme için aynı eller kullanılabileceği gibi farklı eller de kullanılabilinir.
Anne sütünün yeterli sağılması işlemi özellikle ilk birkaç gün (sütün az geldiği günlerde) 20 – 30 dakika
sürer. Sürenin kısaltılmaması önemlidir.
* Laktasyonu sağlayarak düşük doğum ağırlıklı ya da hasta yenidoğanı beslemek için:
―― Süt ilk günde ve mümkünse doğumun ilk altı saati içinde sağılmaya başlanmalı. Başlangıçta bir iki damla
kolostrum çıkabilir, ama bu anne sütü yapımının başlamasına yarar. Aynı şekilde doğumdan hemen sonra
bebeğin emmesi de anne sütü yapımının başlamasına yardımcı olur.
―― Süt, bebek süt istedikçe verilebilecek miktarda sağılmalıdır. Bu en az her üç saatte bir olmalı ve buna gece
de dahil olmalı. Sadece bir iki kez sağarsa ya da sağımlar arasında uzun aralıklar varsa anne yeterli süt üretemez.
* Hasta bir bebeğe yeterli sütü sağlamak için: En az her üç saatte bir sağma işlemi yapılmalıdır.
* Süt bir iki hafta sonra azalıyor gibiyse süt üretimini arttırmak için: Süt bir iki gün sık (her 1 / 2 ya da 1 saatte,
geceleri ise en az her üç saatte bir)sağılmalıdır
175
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* İşe gittiğinde bebeğe süt bırakmak için: İşe gitmeden önce mümkün olduğu kadar çok boşaltılmalı. Ayrıca
yeterli sütün sağlanması için işte de boşaltılmalı (Bkz. Oturum 32, Kadın ve iş)
* İş yerinde süt akması ya da tıkanık gibi semptomları önlemek için: Gerektiği kadar boşaltılmalı.
* Meme başı derisini sağlıklı tutmak için: Her banyo ya da duştan sonra bir damla kadar sağarak meme ucu
üzerine sürülmeli.
 Katılımcılara tekniği uygulamalarını söyleyin.
Parmaklarının yuvarlanma hareketlerini meme modeli ya da kendi kolları üstünde uygulamalarını isteyin. Çimdiklemekten kaçınmalarını söyleyiniz.
Kendi vücutlarında daha sonra yalnızken uygulamalarını isteyin.
Bir anneden süt sağmayı göstermesini isteyiniz(İsteğe bağlı)
Gruba göstermek isteyen gönüllü bir anne varsa ondan rica edin.
ÊÊ Rahat edebileceği, rahat ve özel bir yer bulun ve mümkünse içecek bir şeyler ikram edin.
Katılımcıların 4 – 5 kişilik gruplar halinde izlemelerini sağlayın. Anne ve sütünü sağmasını söyleyin ve bu sırada
tekniği katılımcılara anlatın.
ÊÊ Annenin tekniğini tartışın.
Tartışmayı anne sağımı bitirdikten sonra, sizi duyamayacağı bir yerde yapın. El kitabında tarif edilen teknikleri
tam uygulamamış olabilir. Eğer yeterli süt boşaltabiliyorsa tekniği onun için iyidir.
Eğer gönüllü bir anne bulamazsanız, katılanların klinik uygulamalarda sütünü boşaltan anneleri gözlemlemeye
çalışmalarını önerin.
Meme pompalarını gösteriniz
ÊÊ Mevcut meme pompalarını gösterin:
Katılımcıların incelemeleri için dolaştırın, kullanıp kullanmadıklarını, kullanıyorlarsa deneyimlerini sorun.
―― Yararlı bulmuşlar mı?
―― Anneler yararlı bulmuş mu?
―― Ne gibi sorunlara rastlamışlar?
―― Pompayı sağmaktan daha tatminkarmı, değil mi?
ÊÊ Meme pompalarına ihtiyacın nedenini açıklayın.
* Eğer memeler şişmiş ve ağrılı ise elle sütü boşaltmak bazen güçtür. Pompa kullanmak daha yararlı olabilir.
Memeler dolu olduğunda pompa kullanımı daha kolaydır. Meme yumuşak ise pompa kullanmak kolay değildir.
Katılımcıların el kitabından şekil 22: Lastik hazneli meme pompası
ÊÊ Lastik hazneli (puarlı) meme pompasını (tire – lait)kullanmayı gösterin:
Emişi sağlayan lastik kısmı gösterin. Meme başına uyacak genişlikte ağzı olan cam tüpü ve sütü toplayan bölümü gösterin.
Annenin pompayı nasıl kullanacağını bir model memenin üzerinde gösterin. Aşağıdaki basamakları izleyip ne
yaptığınızı açıklayın.
176
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
• Havayı boşaltmak için lastik bölümü sıkın.
• Tüpün tüm deriye değmesine dikkat edin, havanın gireceği açıklık kalmasın.
• Hazneyi sıkmayı bırakın. Meme başı ve areola camın içine emilir.
• Birkaç kez lastik kısmı sıkıp boşaltın. Bu işlem birkaç kez tekrarlandıktan sonra süt akmaya başlar. Süt tüpün
yanındaki alana toplanır.
• Sütü boşaltmak için tüpün ağzını memeden çekin ve tekrar işleme başlayın.
ÊÊ Lastik hazneli pompaların sakıncalarını açıklayınız.
* Bebek beslenmesinde kullanılmaları uygun değildir. Temizlenmeleri çok zordur. Süt lastik bölüme dolabilir
ve temizlemesi zor olur. Toplanan süt genellikle mikroplanmıştır.
* Pompalar özellikle yumuşak memeler için uygun değildir. Bunlar en fazla elle sağmanın güç olduğu meme
şişmesi gibi durumlarda yararlıdır. Bu nedenle “meme rahatlatıcı” diye de adlandırılırlar.
Katılımcıların el kitabında şekil 23: Şırıngalı meme pompası
ÊÊ Şırınga pompasının nasıl kullanılacağını gösterin:
Meme başına uyan huni şeklindeki geniş ucu gösteriniz. Huni, pompanın içindeki pistona bağlıdır, bu da daha
dıştaki silindire uygun büyüklüktedir. Süt bu daha geniş dış silindirde toplanmaktadır.
Annenin pompayı nasıl kullanacağını model üzerinde gösterin:
• Pistonun dış silindirin içinde olmasına dikkat edin.
• Lastik yapıştırıcının rahatlıkla hareket edebilir olmasına dikkat edin.
• Huniyi meme ucunun üstüne koyun.
• Dış silindiri aşağı doğru çekin. Meme başı huninin içine emilir.
• Dış silindiri gevşetin ve tekrar aşağı çekin. Bir iki dakika sonra süt akmaya, dış silindirin içine dolmaya başlar.
• Sütün akması durunca huniyi memeden ayırın, sütü boşaltın ve işlemi yineleyin.
ÊÊ Şırınga pompasının üstünlüklerini açıklayın:
* Şırınga pompası lastik hazneli pompadan daha kullanışıdır, temizlenmesi ve sterilize edilmesi de daha kolaydır.
ÊÊ Kısaca elektrikli meme pompalarından bahsediniz:
* Elektrikli pompalar hastanelerde kullanılabilir. Evde annelerin kullanması açısından pratik değildir. Kolayca
enfeksiyon taşıyabilirler ki bu da aynı pompayı kullanan başka bir kadın varsa onun için tehlikeli olur.
IV. Anne sütünün boşaltılması için ılık şişe metodunun gösterilmesi:
(5 dakika)
Katılımcıların el kitabında şekil 24: Ilık şişe metodu
Bu metodu ancak deneyimli iseniz gösteriniz.
Geniş ağızlı cam bir şişe ve bir tas sıcak su hazırlayın
ÊÊ Bu tekniği uygulama nedenlerini açıklayın:
177
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Meme başının sık, memenin sert olduğu aşırı şişmiş ve elle boşaltmanın zor olduğu memenin rahatlatılması
için çok yararlı bir yöntemdir.
ÊÊ Bu metot için neler gerektiğini açıklayınız:
* Uygun bir şişeye ihtiyacınız var:
―― Cam olmalı, plastik değil;
―― 1 – 3 litre hacminde olmalı, 700 ml’den küçük hacimli olmamalı;
―― Şişenin ağzı en az 2 cm. mümkünse 4 cm. çapında olmalı ki meme başı içine kolaylıkla girebilsin.
* Ayrıca şunlara ihtiyacınız olacak:
―― Bir tas sıcak su (şişeyi ılıtmak için),
―― Şişenin ağzını soğutmak için biraz soğuk su;
―― Sıcak şişeyi tutmak için kalın bir kumaş.
* Metodu gösterin:
―― Ilıtmaya başlatmak için şişenin içine biraz sıcak su dökün. Sonra şişeyi tamamına yakın sıcak su ile doldurun.
çabuk doldurmaya kalkmayın yoksa şişe çatlayabilir.
―― Şişeyi biraz bekletin ki cam ısınsın.
―― Şişeyi kumaş parçası ile tutun ve sıcak suyu tekrar tasa dökün.
―― ŞİŞENİN AĞZINI SOĞUTUN. Şişenin hem içini hem dışını soğuk su ile soğutun. (Eğer şişenin ağzını soğutamazsanız meme başı derisini yakalayabilirsiniz.)
―― Şişenin ağzını meme başına değdirin, tüm deriye dokunun ki havanın girebileceği bir boşluk kalmasın. Göstermek için eliniz ya da önkolunuzun yumuşak bir kısmını kullanınız.
―― Şişeyi sıkıca tutun. Birkaç dakika sonra şişe soğur, yumuşak bir emiş yapar, bu da meme başını şişenin ağzının
içine çeker. Bazen anneler emişi hissederek geri çekilebilirler, bu durumda işleme baştan başlamalısınız.
―― Isıtma oksitosin refleksine yardımcı olur, süt akmağa ve şişeye dolmaya başlar. Süt aktığı sürece şişeyi tutmayı
sürdürünüz.
―― Sütü boşaltın ve gerekiyorsa işlemi tekrar edin, ya da işlemi öteki meme için tekrarlayın. Bir süre sonra memedeki akut ağrı azalır ve elle sağma ya da emzirme mümkün olur.
a. Şişeye sıcak su koyun
b. Suyu boşaltın
c. Anne ılık şişeyi meme başına tutar.
V. Sağılmış Süt Nasıl Saklanır? 3-3-3 Kuralı
(3 dakika)
• Temizliğe dikkat edilerek sağılan anne sütü; oda sıcaklığında 3 saat, buzdolabı rafında (+4 derecede)
3 gün ve derin dondurucuda (-18 derecenin altında) 3 aya kadar saklanabilir. Ayrıca uygun kaplarda veya
poşetlerde saklanmalıdır. (3-3-3 Kuralı)
• Sütün saklanması özellikle çalışan anneler için yararlıdır.
• Annenin evde olmadığı saatlerde bu süt verilir.
178
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
• Anne iş yerinde de sütünü sağarak evine getirebilir, böylece evden uzakta olduğu sırada sütün memeden
boşa akması önlenmiş olur.
VI. Sağılmış Süt Bebeğe Nasıl Verilir? (5 dakika)
• Derin dondurucudan çıkarılan dondurulmuş anne sütü öncelikle direk oda ısısında değil buzdolabının içinde
çözdürülmelidir.
• İçinde anne sütü olan kap, sıcak su dolu başka bir kabın içine konarak çözünmüş sütün ılınması sağlanıp,
bebeğe verilmelidir.
• Sağılan anne sütünün biberon yerine kaşık veya geniş ağızlı bir bardak ya da fincanla verilmesi daha uygundur.
• Biberon verilmesi bebeğin anne memesini reddetmesine, bocalamasına neden olur. Biberon emziğine alışan
bir bebek, memeyi iyi kavrama alışkanlığını da kaybedebilir ve meme yerine meme ucunu emmeye çalışır.
• Bu da meme çatlaklarına ve en önemlisi bebeğin yeterince anne sütü alamamasına yol açmaktadır.
• Küçük bebekler bile dillerini kullanarak, adeta kedi gibi yalanarak küçük bir bardaktan süt içebilirler.
VII.Anne sütünü boşaltmayı özetleyin
(3 dakika)
ÊÊ Şunları açıklayın:
* Anne sütünün elde edilmesi için en uygun yöntem elle boşaltmadır. Her an uygulanabilir, enfeksiyon olasılığı
pompadakinden daha azdır.
* Kadınların pompanın gerekli olduğunu düşünmeyip sütlerini elle boşaltmayı öğrenmeleri önemlidir.
* Sütün etkin olarak sağılması için iyi bir teknik ve oksitosin refleksinin uyarılması yararlıdır. Oksitosin refleksin
uyarılması elle sağmada olduğu gibi pompa kullanımında da yararlıdır.
179
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 21
“YETERSİZ SÜT”
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmeli
―― Bebeğin yeterli süt alıp alamadığına karar vermeli;
―― Yeterli süt alamayan bebeklerin annelerine yardım etmeli;
―― Yeterli sütü olmadığına inanan annelere yardım etmeli.
Oturum taslağı
(55 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplar halinde iki eğitici ile birlikte çalışırlar.
I.
Konuya giriş
(5 dakika)
II.
Bebeğin yeterli sütü alıp alamadığına nasıl karar verileceğini tartışın.
(15 dakika)
III. Bebeğin yeterli sütü alamamasının nedenlerini tartışın.
(15 dakika)
Katılımcılar 4 – 5 kişilik gruplar halinde tek eğitici ile birlikte çalışırlar.
IV. Bebeği yeterli sütü alamayan anneye nasıl yardım edileceğini tartışın
(15 dakika)
VI. Yetersiz süt konusunu özetleyin
(5 dakika)
Hazırlık
Giriş sayfalarında grup çalışmaları ile ilgili oturum notlarını okuyun, böylece ne yapacağınızdan kesinlikle
emin olursunuz.
Fikirleri yazabilmek için levha ya da karatahta bulun. Büyük bir karatahta ve bir levha, ya da iki levhaya
(flipchart) ihtiyacınız olacak. Karatahta, “Bebek neden yeterli süt alamıyor?” şeması kadar büyük olmalı. Eğer
bu kadar büyük değilse iki levha oluşturun: Biri sık rastlanan nedenler, diğeri çok sık görülmeyen nedenler
için.
Levhayı asma olanağınız yoksa, duvara yapıştırın. Odanın, katılımcıların listeleri görebileceği şekilde oturmalarına uygun düzenlenmesine dikkat edin.
Bölüm öncesinde şemaları nasıl yazacağınıza karar verin.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara neler söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek bilgi bölümünü katılımcılara sunmayın. Sorulara cevap verirken size yardımcı olarak kullanınız.
180
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
I. Konuya giriş:
(5 dakika)
ÊÊ Şunu belirtiniz:
* Annelerin bebeği biberonla beslemeye başlamalarının ya da emzirmeyi kesmelerinin en sık nedenlerinden
biri sütlerinin yeterli olmadığını düşünmeleridir.
ÊÊ “Yerel beslenme uygulamaları” adlı ikinci bölümde geliştirdiğiniz emzirmeyi kesme ve ek gıdalara başlama
nedenleri listesine tekrar dönünüz.
Katılımcılardan bu listeye yetersiz süt yazıp yazmadıklarını hatırlamalarını isteyin.
ÊÊ Şunlarla devam edin:
* Genellikle, her ne kadar bir anne yeterli sütünün olmadığını söylese de bebeği yeterince süt almaktadır. Annelerin hemen hepsi bir, hatta iki bebeğe yetecek kadar süt üretebilir. Genellikle de çoğu anne bebeklerinin
ihtiyacından daha fazlasını üretir.
* Bazen bebek yeterince süt alamaz. Ama bunun genelde en sık nedeni bebeğin yeterince sık emzirilmemesi
ya da etkin emmemesidir (Bkz. “Emzirme nasıl olur” 3. Oturum)Annenin yeterli süt üretememesi nadir bir
nedendir.
* O halde önemli olan annenin ne kadar süt ürettiği değil; bebeğin ne kadar süt aldığıdır.
Ek bilgi
Yetersiz süt sorunu meme ile beslenme daha düzene girmeden önce; doğumdan sonraki ilk birkaç gün içinde
de gelişebilir. Bu durumda annenin, emzirmeyi başlatmak için yardıma ihtiyacı vardır.
Sorun emzirmeye başlandıktan sonra, bebek yaklaşık bir aylıkken gelişebilir. Bu durumda annenin süt üretimini
sürdürmek için yardımına ihtiyacı vardır.
Bazı anneler özellikle akşam vakti yeterli sütlerinin olmadığını düşünür ve kaygılanırlar.
Bu tür değişik durumlarda sorunun nedenleri ve annelerin yardım ihtiyaçları farklı olabilir. Bunun bilincinde
olmak önemlidir. Yine de aynı yöntemler uygulanacağından biz bu üç konuyu bir arada ele alacağız.
II.Bebeğin yeterli sütü alıp alamadığına nasıl karar verileceğini tartışın (15 dakika)
ÊÊ Annelerin yeterli sütlerinin olmadığını düşünmelerine neden olan belirtilerin listesini çıkartın.
Sor: Annelerin yeterli sütlerinin olmadığını düşünmelerine neler yol açar?
Levhaya ya da karatahtaya katılımcıların fikirlerini liste halinde yazınız.
En az 10 belirti yazana kadar yazmayı sürdürün, mümkünse bunu bir “yetersiz kilo alımı” diyene kadar sürdürün.
ÊÊ Güvenilebilecek belirtileri açıklayın:
* Bebeğin yeterli süt almadığını gerçekten gösteren sadece iki belirti vardır
―― Yetersiz kilo alımı
―― Bebeğin çok az miktarda ve konsantre idrar çıkarması
 Eğer bu nedenler katılımcıların yazdırdığı listede varsa altlarını çizin ve katılımcıları bunları düşündükleri için
kutlayın.
 Bir başka tabloya “GÜVENİLEBİLECEK BELİRTİLER” yazın. Başlığın altına iki belirtiyi yazın.
181
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
GÜVENİLEBİLECEK BELİRTİLER:
Yetersiz kilo alımı
Bebeğin çok az miktarda konsantre idrar çıkarması
ÊÊ Olası belirtileri açıklayın:
 Aşağıdakilerden katılımcıların yazdırdığı listede mevcut olanlara # işareti koyun.
―― Emzirilmeden sonra bebek tatmin olmamışsa
―― Bebek sık sık ağlıyorsa
―― Çok sık meme emiyorsa
―― Çok uzun süre meme emiyorsa
―― Bebek emmeyi reddediyorsa
―― Bebek sert, koyu veya yeşil dışkı yapıyorsa,
―― Bebek seyrek küçük miktarlarda dışkılıyorsa
―― Anne sağdığında süt gelmiyorsa
―― Memeler büyümemişse (hamilelik sırasında)
―― Süt gelmiyorsa (doğumdan sonra)
* Bunlar olası belirtilerdir.
Bunlar bebeğin yeterince süt alamadığını işaret edebilir.
Ancak emin olamazsınız ve güvenilir belirtileri kontrol etmeniz gerekir.
ÊÊ Katılımcıları düşündükleri belirtiler için kutlayın.
Yaptıkları listede olmayan belirtileri okuyunuz.
Katılımcılara “olası ve güvenilir” sayılabilecek belirtilerin tam listesini el kitaplarının 74. sayfasında bulabileceklerini belirtiniz.
Katılımcıların yazdırdığı listedeki diğer belirtileri X ile işaretleyin.
* Diğer tüm belirtiler güvenilir değildir.
Annenin kaygılanmasına neden olurlar, ama bunlara dayanarak bebeğin yetersiz süt aldığı söylenemez.
Belirtiler listesine bir daha ihtiyacınız olmayacak. Tahtayı ve levhaları diğer gelecek listeler için kullanabilirsiniz.
Ek bilgi
Dışkılama sıklığı: Bebeklerin dışkılama sıklığı çok değişkendir. Bazen bebek günlerce dışkıya çıkmaz, bu normaldir. Böyle bir bebek dışkıya çıktığı zaman, dışkı genellikle çok miktarda ve yarı sıvı şekildedir. Az ve kuru dışkı
çıkartması bebeğin yeterli süt alamadığının bir işareti olabilir.
Bir bebeğin günde sekiz ya da daha fazla yarı sıvı dışkı yapması da normaldir. Eğer bebekte ishal varsa dışkı su gibidir.
Kullanıp atılan bebek bezleri: Bunlar idrar emerler ve bebeğin yeterince idrar yapıp yapmadığını değerlendirmeyi güçleştirirler.
182
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Eğer bir anne, sütünün miktarından şüpheleniyorsa havlu tipi bezleri kullanması daha iyidir.
“Yetersiz sütün” bulguları
Katılımcılar aşağıdaki belirtileri de annenin yeterli sütü olmadığını düşünmesine neden olarak gösterebilirler. Bunların hiçbiri güvenilir işaretler değildir ve bebeğin yeterince süt almadığı anlamına gelmez.
―― Bebek parmaklarını emiyorsa
―― Bebek biberonla beslendikten sonra daha uzun uyuyorsa
―― Doğumdan sonra memeler dolu değilse
―― Memeler eskisinden yumuşaksa
―― Memeden süt damlatıyorsa
―― Oksitosin refleksini hissedemiyorsa
―― Aile üyeleri yeterli sütü olup olmadığını soruyorsa
―― Sağlık görevlisi yeterli sütü olmadığını söylemişse
―― Başkaları meme ile beslemek için çok genç ya da çok yaşlı olduğunu söylemişse
―― Bebeğin çok büyük ya da çok küçük olduğunu söylemişse
―― Daha önceki emzirme denemeleri başarısız olmuşsa
―― Süt çok sulu gözüküyorsa
BEBEĞİN YETERLİ SÜT ALAMADIĞINI GÖSTEREN BELİRTİLER
GÜVENİLİR
• Yetersiz tartı alımı (Bir ayda 500 g.dan az)
• Bebeğin çok az, konsantre idrar yapması (Bir günde altıdan az, sarı ve kuvvetli kokulu)
OLASI
Emzirmeden sonra bebek tatmin olmuyorsa
Bebek sık sık ağlıyorsa
Çok sık meme emiyorsa
Çok uzun süre meme emiyorsa
Bebek emmeyi reddediyorsa
Bebek sert, kuru ya da yeşil dışkı yapıyorsa
Bebek az sayıda, küçük miktarlarda dışkı yapıyorsa
Memeler büyümemişse (hamilelik sırasında)
Süt gelmiyorsa (doğumdan sonra)
ÊÊ Bebeğin yeterli süt alıp almadığını nasıl anlayacaklarını açıklayın:
183
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
• Bebeğin tartı akşını kontrol edin. Bu en güvenilir belirtidir.
Yaşamın ilk altı ayında bebek her ay en az 500 gr. ya da haftada 125 gr. tartı almalı (Ayda bir kilo almak hem
olağan değildir hem de gerekli değildir.) Bebek bir ayda 500 g’dan daha az kilo almışsa yeterli kilo almıyor demektir.) Eğer varsa bebeğin büyüme eğrisini ya da daha önceki tartılarını inceleyin. Eğer bu bilgiler yoksa bebeğin
tartısını ölçün ve bir hafta sonra tekrar tartmayı planlayın.
Eğer bebek yeterli kilo almışsa yeterli süt alıyor demektir.
Ancak bebeğin daha önceki ağırlığına ilişkin herhangi bir kayıt yoksa hemen bir sonuca varamazsınız.
• Bebeğin çıkardığı idrar miktarını inceleyin. Bu çabuk ve yararlı bir metodudur.
Yalnız anne sütü ile beslenen ve yeterli süt alan bebek günde en az 6 – 8 kez dilüe idrar yapar.
Yeterli süt alamayan bebek günde 6 dan az (genellikle 4 den az)idrar yapar. İdrarı konsantre, kuvvetli kokulu
ve koyu sarı ya da portakal rengindedir. Bu, özellikle 4 haftalık bebeklerde dikkati çeker.
Anneye bebeğin ne kadar sıklıkta idrarı yaptığını sorun. İdrarının koyu sarı veya kuvvetli kokulu olup olmadığını
sorun.
―― Eğer bebek yeterince idrara çıkabiliyorsa yeterince süt alıyor demektir.
―― Eğer günde altı kezden daha az ve konsantre yapıyorsa yeterince süt almıyor demektir.
Bu size çabucak, yalnız anne sütü ile beslenen bir bebeğin yeterli süt alıp almadığı konusunda bilgi verir.
Ama bebek başka içecekler de alıyorsa bu konuda bir karara varmanız güçleşir.
Ek bilgi
Yol göstericilerdir. Bunlar kural değildir
Tartı alma ve idrar miktarı yol göstericidir ama kural değildir. Sizin anne sütü ile beslenme sorununu tanımanıza
ve düzeltmenize yardımcı olur. Bu belirtiler tüm annelere, özellikle sorun yoksa, uygulanması gereken katı kurallar
değildir. Deneyimleriniz size yol gösterecektir.
Yenidoğanda tartı değişiklikleri
Yenidoğan bir bebek hayatının ilk günlerinde biraz tartı kaybeder. İki haftalık olduğunda doğum tartısına ulaşması gerekir. Eğer bebekler ilk günden başlayarak isteğe bağlı beslenirse, beslenmenin daha geç başlatıldığı bebeklerden daha çabuk kilo kazanmaya başlarlar. İki hafta sonunda bebek hala doğum tartısına ulaşamamışsa yeterince
kilo alamıyor demektir.
III. Bebeğin yeterli anne sütü alamamasının nedenlerini tartışın (15 dakika)
ÊÊ Katılımcılara bebeklerin yetersiz anne sütü almalarının nedenleri olarak neleri düşündüklerini sorun.
Fikirlerini tahtaya yazın.
Mümkünse katılımcılar en az bir “emzirme ile ilgili faktör”, bir de “psikolojik faktör” söyleyene kadar yazmayı
sürdürün.
Aşağıdaki dört başlığı tahtaya ya da levhaya yazın.
184
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Emzirme ile ilgili faktörler
Anne:
Anne:
Psikolojik faktörler
Fiziksel durum
Bebeğin durumu
ÊÊ Tüm katılımcıların fikirlerini yukarıdaki başlıklardan uygun olanın altına yazmaya çalışın.
Her nedenden bahsederken:
―― kısaca açıklama yapın
―― mümkünse yerel bir örnek gösterin
ÊÊ Birazdan göstereceğimiz BEBEĞİIN YETERLİ ANNE SÜTÜ ALMAMA NEDENLERİ şemasındaki nedenlere benzeyen nedenler geliştiriniz.
Katılımcıların hatırlayamadığı önemli nedenleri ekleyiniz.
Bölgenizde önem taşımayan nedenleri göz ardı edebilirsiniz - örneğin, bazı bölgelerde kadınlar sigara ya da alkol
kullanmamaktadırlar.
BEBEĞİN YETERLİ ANNE SÜTÜ ALAMAMASININ NEDENLERİ
Emzirme ile ilgili faktör-
Anne:
Anne:
psikolojik durum
fiziksel durum
• Geç başlama
• Özgüven azlığı
• Sık emzirmeme
• Kaygı, stres
• K
ontraseptif haplar, diüretikler
ler
• Gece emzirmeme
• Kısa emzirme
• M
emeye kötü yerleşme
• B
iberon, emzik verme
• Emzirmeden
hoşlanmama
• Bebeği kabullenememe
• Yorgunluk
Bebeğin durumu
• Hastalık
• Anomali
• Hamilelik
• Ağır malnütrisyon
• Alkol
• Sigara
• P
lasenta parçası
kalması (nadir)
• Ek besinler verme
• M
eme gelişiminde bozukluk (çok
nadir)
Bunlar OLDUKÇA SIKTIR
Bunlar SIK DEĞİLDİR
ÊÊ Şu noktaları belirtin
* İlk iki sütundaki nedenler (“Emzirme ile ilgili faktörler “ ve “Anne: Psikolojik faktörler”) oldukça sıktır.
Psikolojik faktörler emzirme ile ilgili faktörlerin altında yatan nedendir, örneğin sıklıkla özgüven eksikliği annenin bebeği biberon ile beslemeye geçmesine neden olur.
İlk önce bu sık nedenleri arayınız.
* İkinci sütundaki nedenler (“Anne: Fiziksel durum” ve “Bebeğin durumu”) sık değildir.
Öyleyse annenin yeterli süt üretememesi için fiziksel engel sık bir neden değildir.
185
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Eğer sık nedenlerden herhangi birini bulamıyorsanız, bu sık olmayan nedenleri düşününüz.
ÊÊ Katılımcılara 2 – 3 dakika listeye bakmalarını söyleyiniz.
Emin olmadıkları nokta olup olmadığını sorun.
Aşağıdaki ek bilgi bölümünü sorulara cevap verebilmek için kullanınız. Ancak tümünü kullanmayın, hem tekrarlayıcı olursunuz hem de çok zaman alır.
Ek bilgi
Bu notlar size bebeğin yeterince anne sütü alamama nedenlerini açıklamada yardımcı olur veya size yerel bir
örnek düşünmenizde yardımcı olur.
Emzirme ile ilgili faktörler:
Geç başlama: Eğer bebek ilk günden meme ile beslenmeye başlanmazsa annesinin sütünün gelmesi zaman alır
ve bebeğin tartı alması gecikir.
Sık emzirmeme: İlk 4 haftada günde 8 kezden az emzirme ya da daha sonra günde 5 – 6 kezden az emzirme
bebeğin yetersiz anne sütü almasının sık bir nedenidir. Bazen anne bebeği ağladığı zaman ona cevap vermez, çok
meşgul olduğu için bazı öğünler atlanır. Bazen bebekler sakin görünürler ve aç olduklarını belli etmezler. Bu gibi
durumlarda anne çocuğunun “istemesini” beklememeli, onu beslemek için her 3 - 4 saatte bir uyandırmalıdır.
Gece beslememek: Eğer anne, bebek buna hazır olmadan gece beslenmelerini keserse süt miktarı azalabilir.
Kısa beslenme: Öğünler bazen çok kısa olur ya da aceleye gelir. Bu da bebeğin yağdan zengin son sütü emmesini
engeller. Bazen anne bebeğini memesinden bir iki dakika içinde çeker. Bunun nedeni bebeğin emmeye ara vermiş
olması ve annenin bebeğin doyduğunu sanmasıdır. Ya da annenin acelesi vardır, veya bebeğinin öteki memeden de
emmesi gerektiğini düşünmektedir. Bazen bebek emmeyi çok çabuk bırakır, örneğin çok giydirilmiştir ve sıcaktan
rahatsız olur.
Kötü yerleşme: Bebek etkin ememezse yeterli süt alamaz.
Biberon ve emzik: Biberon ile beslenen ya da emzik kullanan bir bebek memeden daha az emmeğe başlar ve
annesinin süt üretimi azalır.
Ek besinler:6 aylıktan küçük bebekler ek besinlerle (yapay sütler, katı besinler, su ya da sulu besinler) b e s l e nirlerse memeden az emmeğe başlarlar ve annenin süt üretimi azalır.
Anne: psikolojik faktörler:
Özgüven azlığı: Çok genç ya da ailesinden ve dostlarındaki destek göremeyen anneler güvenlerini yitirirler.
Anneler bebeklerinin davranışlarından kaygı duyduklarından özgüvenlerini kaybederler. Güven kaybı anneleri gereksiz yere ek besinler kullanmaya yöneltir.
Kaygı, stres: Bir anne kaygılıysa, stres içindeyse ya da ağrısı varsa, oksitosin refleksi geçici de olsa iyi çalışmayabilir.
Meme ile beslenmeden hoşlanmama, bebeği kabullenmeme, yorgunluk: Bu gibi durumlarda anne bebeğine
cevap veremez durumdadır. Onu kendine yeteri kadar yakın tutmadığından memeye iyi yerleştirmeyebilir, sık beslemez ya da memede çok kısa süre tutar.
Anne: fiziksel durum:
Kontraseptif haplar: Östrojen içeren kontraseptif ilaçlar süt salgısını engeller. Sadece progestagen içeren hapların ve depo - provera’nın süt salgısını etkilememesi gerekir.Diüretikler süt miktarını azaltır (Bkz. 31. Oturum
“Kadının beslenmesi, sağlığı ve doğurganlığı)
Hamilelik: Eğer anne tekrar hamile olursa süt miktarının azaldığını fark eder.
Ağır malnütrisyon: Ağır beslenme bozukluğu olan kadınlar daha az süt üretebilir. Ancak hafif ya da orta derecede beslenme bozukluğu olan bir kadın bebeği sık emzirmeyi sürdürdükçe kendi dokuları pahasına da olsa sütünü
üretmeye devam eder (Oturum 31. Kadının beslenmesi, sağlığı ve doğurganlığı).
186
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Alkol ve sigara:Alkol ve sigara bebeğin aldığı süt miktarını azaltabilir.
Plasenta parçasının kalması: Bu nadirdir. Plasentanın küçük bir parçası uterusta kalır ve süt yapımını önleyen
hormonların salınımına neden olur. Doğumdan sonra kadın normalden fazla kanar, uterusu normal boyutuna dönmez ve sütü gelmez.
Meme gelişiminin iyi olmaması: Bu çok nadirdir. Hamilelik sırasında kadının memeleri gelişmez ve fazla süt üretemez. Anne eğer hamilelik sırasında memelerinin büyüklüğünde artma olduğunu hissediyorsa, meme gelişimi ile
ilgili sorun yok demektir. Bunu her anneye sormak gerekli değildir. Sadece bir sorundan şüpheleniyorsanız sorun.
Bebeğin durumu:
Hastalık: Hasta olan ve yeterince güçlü ememeyen bebekler, yeterince süt alamazlar. Bu sürerse annenin süt
yapımı azalmaya başlar.
Anomali: Kalp anomalisi gibi konjenital problemi olan bebek kilo almada güçlük çeker. Bunun nedeni kısmen
bebeğin yetersiz emmesi ve kısmen de durumun getirdiği sonuçlardır. Kurt ağzı, nörolojik problem ya da zeka geriliği olan bebekler de özellikle ilk haftalarda emmede güçlük çekerler.
ÊÊ Yetersiz süt üretimi nedenleri konusunda yanlış düşünceleri yeniden gözden geçirin.
BUNLAR SÜT YAPIMINI ETKİLEMEZ listesini çabucak okuyunuz.
Buna fazla vakit ayırmayın. Ancak bunların önemsiz olduğuna inanmakta güçlük çeken katılımcıların sorularına
cevap vermeye hazır olun.
* Bazı şeyler yetersiz süt yapımı için neden olarak düşünülür. Oysa süt yapımını etkilemez.
BUNLAR SÜT YAPIMINI ETKİLEMEZ
Annenin yaşı Bebeğin yaşı
Cinsel ilişki Sezaryenle doğum
Menstürasyon Preterm doğum
Akraba ve komşuların eleştirileri
Çok çocuk
Çalışmaya başlamak (Bebek sık emmeyi sürdürüyorsa)
Basit, sıradan diyet
ÊÊ Yetersiz sütün nedenlerini özetleyin:
Şu noktaları vurgulayın:
* Bebeğin yeterli süt alamamasının sık nedenleri:
―― emzirme ile ilgili faktörler
―― psikolojik faktörler
* Süt yapımında fiziksel zorluk ender olarak bir nedendir.
ÊÊ Katılımcılara BEBEK NEDEN YETERLİ ANNE SÜTÜ ALAMIYOR? şemasını da içeren, tüm konuştuklarınızın özetini el kitaplarının 75. sayfasında bulabileceklerini belirtiniz.
VI. Bebeği yeterli anne sütü alamayan anneye nasıl yardım edileceğini tartışın (15 dakika)
ÊÊ Dört ya da beş kişiden oluşan grubunuzu salonun bir köşesine toplayın (diğer eğiticiler de aynısını yapmalı).
Katılımcılara el kitaplarını kapalı tutmalarını söyleyin.
ÊÊ Sorunun nedenini bulmanın gereğini tartışın:
187
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Eğer bebek yeterince süt alamıyorsa NEDENİNİ bulmalısınız.
Sor: Bebeğin yetersiz süt alamamasının nedenlerini nasıl bulursunuz?
Katılımcıların bir süre düşünmelerine ve birkaç öneri yapmalarına izin verin. Kurs boyunca öğrendikleri becerileri kullanmaları için onları teşvik edin. Sonra devam edin.
* Nedeni bulmak için aşağıdaki basamakları izleyiniz:
―― Dinle ve öğren: Psikolojik faktörleri ve annenin nasıl hissettiğini öğrenmek
―― Öykü al: Emzirme ile ilgili faktörleri ve annenin ilaç alıp almadığını öğrenmek
―― Emzirmeyi değerlendir: Bebeğin yerleştirilmesini ve emmesini, anne - bebek bağını ya da bebeği kabullenmemesini değerlendirmek
―― Bebeği muayene et: Hastalık, anormallik, bebeğin büyüme durumunu değerlendirmek
ÊÊ Anneye nasıl yardım edileceğini tartışın:
* Bebeğin yeterli süt alamamasının nedenini bulduğunuzda ona ve annesine nasıl yardım edeceğinize karar
verebilirsiniz.
Sor: Bebeği yeterince süt alamıyorsa anneye nasıl yardım edersiniz?
Katılımcıların düşünüp birkaç fikir üretmelerine izin verin. Bu kursta annelere nasıl yardım edileceği konusunda
öğrendiklerini uygulamalarını isteyin. Sonra devam edin.
* Anneye yardım için özgüven kazandırma ve destek verme becerilerinizi kullanınız.
Anneye, bebeğini daha fazla emzirmesi için yeterince süt üretebileceğine inanması için yardımcı olun.
Sor: Bir anneye yardım için özgüven kazandırma ve destek verme ile ilgili 6 beceriyi nasıl kullanacaksınız?
Katılımcıların her bir beceri konusunda öneriler vermelerini isteyin.
Altı beceriden her biri için fikirleri BEBEĞİ YETERİNCE SÜT ALMAYAN ANNEYE NASIL YARDIM EDERSİNİZ? kutusundan üretin.
Katılımcıları kurstan önceki ya da klinik uygulamalar sırasında edinilen deneyimlerden yararlanıp örnekler üretmeleri konusunda özendirin.
Ek bilgi
Nadir olarak yetersiz süt üretiminin nedenini bulamazsınız; ya da anneye her türlü yardımı yapsanız da süt
artmaz (bebek yeterince kilo alamaz). Bu durumda daha nadir nedenleri aramanız gerekir, buna göre anneye yardımcı olabilirsiniz ya da sevk edersiniz.
Nadir olarak bebeğe uygun bin ek besin vermek için anneye yardımcı olmanız gerekecektir. Bu durumda anneyi
şu konularda özendirin.
―― Mümkün olduğunca emzirmeyi sürdürmesini;
―― Ek besini bebeğin iyi büyümesi için yeterli olacak miktarlarda vermesini;
―― Ek besini, fincanla vermesini;
―― Ek besini, günde bir iki kez vererek emzirmeye devam etmesini.
Unutmayan ki; 6 aydan küçük bebeklerde ek besine ihtiyaç NADİRDİR.
188
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
BEBEĞİ YETERİNCE ANNE SÜTÜ ALMAYAN ANNEYE NASIL YARDIM EDİLİR?
Yapılacak İşler:
Neler öğreneceksiniz?
• Bir neden arayın
Dinleyin ve öğrenin
Psikolojik faktörler, annenin nasıl hissettiği
Öyküyü alın
Emzirme ile ilgili faktörler, kontraseptif haplar, diüretikler
Emzirmeyi değerlendirin
Bebeğin meme yerleşimi, anne - bebek bağı, bebeği kabullenmeme
Bebeği muayene edin
Hastalık, anomali, büyüme durumu, beslenmesi ve sağlığı
Anneyi ve memeleri muayene
edin
Herhangi bir meme problemi var mı?
• Özgüven kazandırın ve destek olun: Annenin bebeğine daha fazla anne sütü vermesi için yardımcı olun ve
daha çok süt üretebileceğine inanmasını sağlayın.
Kabul edin
Övün
Pratik yardım yapın
Geçerli bilgi verin
Basit bir dil kullanın
Ürettiği süt hakkındaki görüşlerini
Bebeği ve emzirme konularındaki duygularını
Bebeğini hala emzirdiği için
Memeleri süt için uygun yapıda olduğu için
Bebeğin memeye daha iyi yerleşmesinde yardımcı olun
Bebeğin emmesinin süt yapımını nasıl kontrol ettiğini açıklayın
Bebeğin nasıl memeden daha çok süt alabileceğini açıklayın
“Bebek çok emerse memelerden daha çok süt gelir”
Daha sık, daha uzun süre, geceleri de emzirin.
Biberon ya da emzik kullanmaktan vazgeçin
(Gerekiyorsa fincan kullanın)
Önerin (duruma göre)
Diğer içecek veya yiyecekleri azaltın ya da kesin (Eğer bebek 6 aylıktan küçükse)
Stres ya da kaygılarını azaltmaya çalışın
Aileyle de konuşmanızı önerin
• Daha nadir nedenler konusunda yardım
Bebeğin durumu
Eğer hasta ya da anormal ise tedavi edin ya da sevk edin.
Annenin durumu
Eğer östrojen hapları ya da diüretik kullanıyorsa; bırakması ya da ilacı değiştirmesine yardımcı olun.
• İzleyin: Bebek tartı almaya başlayana ve anne özgüvenini kazanana kadar önce günlük, sonra haftalık aralarla
bebeği izleyin. Bebeğin kilo almaya başlaması 3 – 7 gün alabilir (Bkz. Oturum 27).
189
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
V. Yeterince sütü olmadığına inanan anneye nasıl yardım edileceğini tartışın (15 dakika)
ÊÊ Şu noktaları belirtin:
* Birçok anne bebekleri yeterince süt aldığı halde sütlerinin yetersiz olduğundan kaygılanır.
* Bu annelerin kendi süt üretimlerine güvenleri yoktur. Bunlara yardım etmek çok önemlidir, aksi takdirde
yapay besinlere başlamaya karar verebilirler.
ÊÊ Anneye nasıl yardım edilmesi gerektiğini tartışın:
Sor: Yeterli sütü olmadığı düşünen bir anneye nasıl yardım edersiniz?
(Katılımcıların düşünmelerine ve fikirler üretmelerine izin verin)
Bebeği yeterince süt alamayan annelere yardım için kullandığınız basamakları aynen uygulayın.
* Durumu anlamak için:
• Dinleyin ve öğrenin
Neden özgüvenini kaybettiğini anlamak, neler hissettiğini anlamak ve kabul etmek (empati)
• Öykü alın
Başkalarının yapay besin vermesi yaptıkları baskıları öğrenmek için
• Emzirmeyi değerlendirin
Kötü yerleşim sorunu olup olmadığını öğrenin. Eğer bebek çok uzun veya
çok sık emiyorsa, bunun nedeni annenin bebeği memeye iyi yerleştirmemesi ve sonucunda bebeğin etkin emmemesi olabilir. Bebek yeterli süt
alıyor olabilir
• Anneyi ve memelerini muayene edin
Meme şeklini, meme başını ve areolayı görün. Memeleri küçük ya da uçları düzse, çok büyük ya da normal şeklinde değilse bu annenin güvenini
yitirmesine neden olabilir
* Anneye yardım için özgüven kazandırma ve destek verme becerilerinizi kullanın.
Sor: Yeterli sütü olmadığına inanan anneye yardımda özgüven kazandırma ve destek verme ile ilgili 6 becerinizi nasıl kullanırsınız?
Katılımcılardan her basamak için örnek düşünmelerini sağlayınız
Katılımcıları kendi deneyimlerinden ya da klinik uygulamalarda gördüklerinden örnekler düşünmeye özendirin.
YETERLİ SÜTÜ OLMADIĞINA İNANAN ANNEYE NASIL YARDIM EDERSİNİZ?
• Annenin durumunu anlayın
Dinleyin ve öğrenin
Güvenini neden kaybettiğini anlamak (empati)
Öyküsünü alın
Başkalarının baskılarını öğrenmek
Emzirmeyi değerlendirin
Bebeğin memeye yerleştirilmesini kontrol edin
Anneyi muayene edin
Memenin boyutları güven eksikliği nedeni olabilir.
• Özgüven kazandırın ve destek verin
190
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Kabul edin
Sütü hakkındaki fikirleri ve duyguları
Övün (duruma göre)
Bebek iyi gelişiyor, sütü ihtiyaçlarını karşılıyor
Pratik yardımda bulunun
Gerekirse bebeğin memeye daha iyi yerleşmesini sağlayın
Yeterli bilgiyi verin
Yanlış fikirleri düzeltin, eleştirici davranmayın
Bebeklerin normal davranışlarını açıklayın
Meme ile beslenmenin nasıl olduğunu açıklayın (dedikleriniz kaygılarına
yönelik olmalı)
Basit bir dil kullanın
“Bazı bebekler çok emmeyi sevenler”
Önerin
Yorgunluğunu azaltmak için fikirler üretin. Aileyle de konuşmanızı önerin
VI. Yetersiz süt konusunu bitirin
(5 dakika)
Katılımcıların el kitaplarının 74-77 sayfalarındaki özet kutularını okumalarını isteyin.
Bu kutucukları çalışmalarını ve içeriğini iyice bilmelerini isteyin.
Bebeğin yeterince süt alamadığını gösteren belirtiler
Bebeğin yeterince süt alamama nedenleri
Bunlar süt üretimini etkilemez
Bebeği yeterince süt alamayan anneye nasıl yardım edilir?
Yeterince sütü olmadığına inanan anneye nasıl yardım edilir?
191
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 22
AĞLAMA
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Bebeklerin neden ağladıklarını sayabilmek
―― Ailelere bebekleri çok ağladığı için memeyi kesip ek besinlere başlamamaları, aksine emzirmeye devam
edebilmeleri için yardımcı olabilmek.
Oturumun taslağı
(30 dakika)
I.
Konuya giriş
(5 dakika
II.
Bebeklerin neden ağladığını tartışın
(10 dakika)
III. Katılımcılar “Bebekleri çok ağlayan aileye yardım”ı okurlar
(10 dakika)
Kolik ağrısı (karın ağrısı)
olan bebeği nasıl tutmak ve taşımak gerektiğini gösterin.
(5 dakika)
Hazırlık
Grup çalışmalarının genel ilkeleri için Giriş Bölümünün uygun sayfalarına dönün.
Notları iyice okuyup ne yapacağınıza iyice karar verin.
Bebeği nasıl rahatlatacağınızı göstermenize yardımcı olmasını erkek bir katılımcıdan isteyin.
Metni takip ederken şunlar hatırlayın
• Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek bilgiyi katılımcılara sunmayın.
Onları sorulara cevap vermede kullanın.
I. Konuya giriş
(5 dakika)
Katılımcılardan el kitaplarını kapatmalarını isteyin.
ÊÊ Şu noktaları belirtin:
* Annenin bebeğinin yeterince süt alamadığına inanmasının en önemli nedenlerinden biri onun ve ailenin
bebeğin çok fazla ağladığını düşünmesidir.
* Birçok anne bebeklerinin ağlamalarından dolayı, gereksiz yere ek besinlere başlarlar. Ek besinler, genelde
bebeğin ağlamasını azaltmaz. Bazen bebeğin ağlaması artabilir.
192
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
* Çok ağlayan bir bebek kendisi ve annesi arasındaki ilişkiyi bozabilir ve ailenin diğer bireyleri arasında huzursuzluk yaratabilir.
* Emziren anneye en önemli yardım, bebeğinin ağlaması hakkında ona bilgi vermektir.
* Daha önce oturum 2 “Yerel anne sütü ile beslenme durumu” için geliştirdiğiniz memeden kesme ve ek
besinlere başlama nedenleri tablosuna geri dönün. Katılımcılardan bu nedenler arasında, ağlamayı sayıp
saymadıklarını hatırlamalarını isteyin.
Ek bilgi:
Çok ağlayan bir bebek ya diğer bebeklerden gerçekten daha fazla ağlıyordur, ya ailesi ağlamasına daha az tolerans gösteriyordur, ya da ailenin bebeği rahatlatma becerisi eksiktir. Ailelerin bebeklerinin ağlamalarına tepkileri
değişik toplumlarda farklıdır. Örneğin bebeklerini daha çok kucakta taşıdıkları bölgelerde bebekler daha az ağlarlar. Eğer bebekler geceleri anneleri ile birlikte yatırıyorlarsa geceleri ağlamaları da azalır. Bunun yanında bebeklerin
ağlamaları bir bebekten diğerine de farklılık gösterir. Bu nedenle ağlamanın normal, ya da anormal olduğuna karar
vermek güçtür.
II. Bebeklerin neden ağladıklarını tartışın
(10 dakika)
ÊÊ Bebeklerin neden ağladıklarını içeren bir liste hazırlayın.
Sor: Bebeklerin çok ağlamalarının nedenleri olarak neler düşünürsünüz?
Katılımcıların 5 – 6 öneri üretmelerini bekleyin, sonra devam edin
Katılanların fikirlerini tahtaya ya da levhaya yazınız.
Aşağıda verilen listeye benzer bir liste yapmaya çalışın.
BEBEKLERİN AĞLAMA NEDENLERİ
Rahatsızlık
(bebeğin pis olması, sıcak ya da soğuk ortam)
Yorgunluk
(çok fazla ziyaretçi)
Hastalık ya da ağrı
(ağlamanın şeklinin değişmesi)
Açlık(yeterli süt alamama, büyümenin hızlanması)
Annenin aldığı ilaçlar
(her türlü yemek, bazen inek sütü)
Memede süt fazlalığı
(kafein, sigara, diğer ilaçlar)
Kolik
Bebeğin “aşırı” ihtiyaçları
Hazırladığınız listeye katılımcıların düşünemediği nedenleri ekleyiniz.
ÊÊ Katılımcılara belki de bilmedikleri şu nedenleri açıklayın:
• Büyümenin hızlanmasına bağlı açlık:
Daha öncesine göre daha hızlı büyüdüğü için bebek birkaç gün çok aç görünebilir. Çok sık beslenmek ister. Bu
durum başka zamanda olabilir, ancak en çok bebek 2 haftalık, 6 haftalık ve 3 aylıkken görülür. Eğer birkaç gün sıkça
emerse, süt yapımı artar ve tekrar daha az emmeye başlar.
• Annenin yedikleri:
193
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bazen anne belli bir yiyeceği yediği zaman bebeğinin huzursuz olduğunu fark edebilir. Çünkü yiyecekten bazı
maddeler sütüne geçebilir. Bu her yiyecekle olabilir, bu nedenle anneye ille de yememesi gereken bir yiyecek söylenemez. Anne belirli bir besini yemeği ancak bir sorun hissederse bırakmalıdır.
Bebekler annelerinin yiyeceklerindeki bazı besinlerin içerdiği proteine alerjik olabilirler. İnek sütü, soya, yumurta ve fıstık bu tür sorunlara neden olabilir. Bebeklerde ilk emzirme öncesi bir iki kez süt formülleri ile beslenme bile
inek sütüne alerjisinin gelişmesine yol açabilir.
• Annenin kullandığı ilaçlar:
Kahvedeki kafein, çay ye kolalar süte geçerek bebeği rahatsız ederler. Eğer anne sigara içiyorsa ya da başka ilaçlar kullanıyorsa bebeğin diğerlerinden daha çok ağlaması olasıdır. Eğer aile fertlerinden başka biri sigara içiyorsa
bu da bebeği etkiler.
• Memedeki süt fazlalığı:
Bu bebeğin memeye iyice yerleştirilmediği durumlarda gelişir. Bebek çok sık ya da çok uzun emer ve memeyi
fazlaca uyarır böylece süt yapımı artar. Fazlalık annenin bebeği daha bitirmeden ilk memeden alıp ikincisine geçirmesi ile de gelişebilir.
• Kolik:
Bazı bebekler yukarıdaki nedenler olmadan da çok ağlayabilirler. Bazen ağlama belirli bir düzen gösterir. Bebek
günün belirli zamanında, özellikle akşamları, sürekli ağlar. Tıpkı karın ağrısı varmış gibi, ayaklarını kendine çeker,
emecekmiş gibi hareket eder ama onu rahatlatmak çok zordur. Bu şekilde ağlayan bebeklerin ya bağırsakları çok
aktiftir ya da gazı vardır, ama nedeni kesin değildir. Buna “kolik” denir. Koliği olan bebeğin büyümesi genelde normaldir.
• Bebeğin “aşırı” ihtiyaçları:
Bazı bebekler diğerlerinden daha çok ağlarlar ve kucağa alınıp taşınmak isterler. Annelerin bebeklerini kucaklarında taşıdıkları toplumlarda ağlama, annelerin bebeklerini bıraktıkları ya da ayrı yataklarda yatırdıkları toplumlara
göre daha azdır.
III. Katılımcıların “Bebekleri çok ağlayan aileye nasıl yardım edilir”i okuması (10 dakika)
 Katılımcıların el kitaplarının 79. sayfadaki ÇOK AĞLAYAN BEBEĞİ OLAN AİLEYE NASIL YARDIM EDİLİR bölümünü okumasını isteyin.
İsterseniz, katılımcıların yüksek sesle okumasını isteyin ve cümle konularına değinin.
BEBEKLERİ ÇOK AĞLAYAN AİLEYE NASIL YARDIM EDİLİR?
• Neden arayın
Dinle ve öğren
Annenin neler hissettiğini anlatmasına yardımcı olun. Duygularını anlamaya çalışın.
―― Kendini suçlu ve beceriksiz bir anne olarak görüyor olabilir. Bebeğine kızıyor olabilir.
―― Başkaları annenin kendisini suçlu hissetmesine neden olabilir, ya da onu bebeğinin kötü, yaramaz veya disiplinsiz olduğuna inandırırlar.
―― Başkaları ek besin ya da emzik kullanmasını önerebilirler.
194
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Öyküsünü alın
―― Bebeğin beslenmesini ve davranışlarını öğrenin.
―― Annenin diyetini, kahve içip içmediğini, sigara, ilaç kullanıp kullanmadığını öğrenin.
―― Ailesi ve başkalarının baskısı altında olup olmadığını öğrenin.
Emzirmeyi değerlendirin
―― Bebeğin emme pozisyonunu ve öğün süresini kontrol edin.
Bebeği muayene edin
―― Ağrısı ya da herhangi bir hastalığı olmadığına emin olun. Büyümesini kontrol edin.
―― Eğer bebeğin hastalığı ya da ağrısı varsa tedavi edin ya da edilmesini önerin.
• Özgüven kazandırın ve destek verin
Kabul edin
―― Annenin sorununun nedeni hakkındaki düşüncelerini kabul edin.
―― Bebeği ve bebeğinin davranışları hakkında hissettiklerini kabul edin.
Anne ve bebeğinin doğru olarak yaptıklarını övün.
―― Bebeğinin iyi geliştiğini hasta olmadığını açıklayın.
―― Sütü bebeğinin tüm ihtiyaçlarını karşılamaktadır – ne onda ne de sütünde bir sorun yoktur.
―― Bebeği iyidir – kötü, yaramaz ya da disipline ihtiyacı olan bir çocuk değildir.
Geçerli bilgi verin
―― Bebeğin rahatlatılmaya gerçekten ihtiyacı vardır. Hasta değildir ama gerçekten ağrısı olabilir.
―― Ağlama bebek 3 – 4 aylık olduğunda azalır.
―― Kolik için ilaç önerilmez. Bunlar zararlı bile olabilir.
―― Ek besinler gerekli değildir, genelde yardımcı da olmaz. Yapay beslenen bebeklerde de kolik gelişebilir. Üstelik bunlarda inek sütü entoleransı ya da alerji gelişebilir ve bebek daha kötü duruma gelebilir.
―― Rahatlatmak için meme emilmesi güvenlidir, ama biberon ve emzik kullanılması değildir.
Bir iki öneri yapın
Önerdikleriniz ağlamanın nedeni konusunda neler öğrendiğinize bağlıdır. Farklı ülkelerde sık rastlanan nedenler
farklı olabilir.
Eğer aşırı sütü varsa:
―― Bebeğini memeye daha iyi yerleştirmesi için yardımcı olun.
―― Her öğünde sadece bir tek memeyi emzirmesini önerin. Bebek kendisi bırakana kadar emzirmeyi sürdürmesini sağlayın.
―― Diğer öğünde öteki memeyi versin. Eğer memesinde bebeği uzun süre tutarsa bebeğin yağdan zengin son
195
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
sütü daha fazla alması sağlanmış olur (16. oturum “Memeyi red”i okuyun).
―― Kahve ve çay ya da kola gibi kafein içeren içeceklerin daha az alınması yararlı olabilir. Sigara kullanıyorsa;
sigarayı bırakmasını ya da mutlaka azaltmasını, sigarayı hiçbir yöntemle bırakamıyor ise de süt vermeden
önce ya da emzirirken değil, süt verdikten sonra içmesini önerin. Emzirmeden önceki 90 dakika annenin
sigara içmemesi toksisiteyi azaltmaktadır. Ailenin diğer üyelerine ve anneye bebeğin bulunduğu her türlü
ortamda sigara içmemelerini öğütleyin.
―― İnek sütü, diğer süt ürünleri ya da diğer alerji yapabilecek besinleri (soya, fıstık, yumurta)
yi kesmesi yardımcı olabilir.
verme-
―― Bu tür besinleri bir hafta kesmeli eğer bebeğin ağlaması azalırsa yememeyi sürdürmelidir. Bebek eskisi gibi
ağlamayı sürdürürse, o zaman bu yenilmesi kesilen besinler ağlamanın nedeni değil demektir ve o besini
yeniden yiyebilir. Eğer yetersiz bir diyet alıyorsa bu yemekleri kesmesini önermeyin. Başka enerji ve proteinden zengin besin, örneğin kuru fasulye yiyorsa o zaman diğer yiyecekleri kesmesini önerebilirsiniz.
Pratik olarak yardımda bulunun
―― Ağlayan bir bebeği rahatlatmanın en iyi yolunun onu yakın tutmak, hafif hareketlerle ve yumuşak bir basınçla karnını okşama olduğunu açıklayın. Anneye, bebeği tutma ve taşıma yöntemlerini isterse göstereceğinizi
söyleyin.
―― Bazen bebeğin anne sütü kokusu almaması için bebeği başkasının tutmasının, daha kolay olduğunu anlatın.
―― Anneye bebeğinin gazını nasıl çıkaracağını gösterin. Bebeği dik tutmalı, örneğin oturur pozisyonda ya da
omzuna yaslayarak tutmalı. (Rutin olarak gaz çıkarmayı öğretmenize gerek yoktur – sadece bebeğin koliği
varsa öğretin).
Sizin annenin ailesi ile bebeğin ihtiyaçlarını ve annenin destek ihtiyacını tartışmanızı önerin.
Annenin ek besinlere gereksiz yere başlamasını önlemek için, ailedeki gerginlikleri önlemek çok önemlidir.
 Katılımcıların “Ağlamak” konusunda soruları olup olmadığını sorun ve soruları cevaplayın.
El kitaplarındaki ÇOK AĞLAYAN BEBEĞE NASIL YARDIM EDİLİR? tablosundaki konu özetine değinin (sayfa 81).
196
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÇOK AĞLAYAN BEBEĞE NASIL YARDIM EDİLİR?
• Neden arayın
Dinleyin ve öğrenin
Annenin neler hissettiğini (suçluluk, kızgınlık)a n l a t m a s ı n a
yardımcı olun.
Öyküsünü dinleyin
Duygularını anlamaya çalışın. Bebeğin beslenmesini ve davranışlarını öğrenin.
Annenin diyetini, kahve, sigara, ilaç kullanımını öğrenin.
Emzirmeyi değerlendirin
Aile ve diğer insanlardan baskı
Memedeki pozisyon, öğün süresi
Hastalık ya da ağrı (tedavi edin ya da tedavi edilmesini önerin)
Büyüme durumunu kontrol edin.
• Özgüven kazandırın ve destek verin
Kabul edin
Ağlamanın nedeni hakkında annenin düşüncelerini
Bebeği ve bebeğinin davranışları hakkındaki duygularını
Övün
Bebeği iyi büyüyor, hasta değil
Sütü bebeğinin tüm ihtiyaçlarını karşılamakta
Geçerli bilgiyi verin
Bebeği iyidir, kötü ve yaramaz değil
Bebeğin rahatlatılmaya ihtiyacı var
Ağlama bebek 3 - 4 aylık olduğunda azalır.
Kolik için ilaç önerilmez
Ek besinler yararlı ve yardımcı değildir. Yapay beslenme ile
beslenen bebeklerde de kolik gelişebilir.
Rahatlatmak için güvenceli olan emzirmektir, biberon ve emzik kullanılması değildir.
Öneri yapın (duruma uygun)
Her beslenmede sadece bir memeyi, diğer öğünde öteki memeyi verin.
Çay ve kahveyi azaltın.
Sigarayı emzirmeden önce ya da emzirme sırasında değil,
sonra için.
Süt, yumurta, soya, fıstık yemeyin (bir haftalık deneme eğer
annenin diyeti uygunsa)
Pratik yardım
Anneye ve yakınlarına bebeği nasıl tutmaları ve taşımaları
gerektiğini, yakın tutulmayı, yumuşak bir şekilde karnını ovmayı
gösterin.
Aileyle durumu tartışmayı önerin.
197
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
IV. Kolikli bir bebeği nasıl tutmak ve taşımak gerektiğini gösterin.
ÊÊ Şu girişi yapın:
Katılımcıların el kitabında şekil 25: Koliği olan bebeği tutmanın değişik yolları
a. Bebeği ön kol boyunca tutmak
b. Bebeği kucağınızda karnını sararak tutmak
c. Babanın bebeği göğsünde tutması
* Bebekler yakın tutulunca, yumuşak hareketlerle ve yumuşak basınçla karınları okşanınca rahat ederler.
Bunu sağlamak için birçok yol vardır.
ÊÊ Nasıl yapıldığını gösterin:
• Bir oyuncak bebeği önkolunuz boyunca uzandırıp tutun, diğer elinizle sırtını ovun. Hafifçe öne ve arkaya
hareket ettirin (şekil 25a).
• Oturun ve bebeği yüzüstü kucağınızda tutun. Bebeğin sırtını yumuşak bir şekilde ovun.
• Bebek kucağınızda, sırtı göğsünüze dönük şekilde dik tutarak oturun, ellerinizi karnına koyun ve hafifçe karnına bastırın (şekil 25b).
 Eğer mümkünse bir erkek katılımcıdan göstermenize yardımcı olmasını isteyin (şekil 25c). Ondan bebeği
yüzü boynuna gelecek şekilde dik olarak göğsünde tutmasını isteyin. Hafif bir ses çıkarmalı ki bebek bu derin sesi
duyup rahatlasın.
 Katılımcılara kendi çevrelerinde ağlayan bir bebeği rahatlatmak için neler yapıldığını sorunuz. Bunları oyuncak bebek üstünde göstermelerini isteyin.
198
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 23
“YETERSİZ SÜT ve AĞLAMA’’ ALIŞTIRMALARI
Amaçlar
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplar olarak iki eğitici ile çalışırlar.
Oturum taslağı
(50 dakika)
Katılımcılar 8 - 10 kişilik gruplar olarak iki eğitici ile çalışırlar.
I.
Konuya giriş
(2 dakika)
II.
Yazılmış alıştırmaya yardım edin (Alıştırma 16)
(48 dakika)
Hazırlık
Yazılı bir alıştırmaya nasıl yardım edeceğiniz konusunu giriş bölümünün sayfalarından okuyun.
Oturum notlarını okuyun ki neler yapacağınıza karar verin.
Metni izlerken hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatları gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuyu sunun
(2 dakika)
Katılımcılardan el kitaplarının 83. sayfasına dönmelerini ve 16. alıştırmayı bulmalarını isteyin.
ÊÊ Alıştırma konusunda bilgi verin.
* Bu alıştırma, üretebildikleri süt miktarından, bebeklerinin ağlamasından kaygılanan anneler hakkında öyküler içermektedir.
* Soruları 21. Oturum “Yetersiz süt”, 22. Oturum “Ağlama” ve 11. Oturum “Özgüven kazandırma ve destek
verme”den elde ettiğiniz bilgilerle cevaplayın. İsterseniz el kitaplarınızdaki notlara bakabilirsiniz.
II. Yazılı alıştırmaya yardım edin
(48 dakika)
ÊÊ Ne yapacağınızı açıklayın:
* Alıştırmayı nasıl yapacaksınız ve Örnek başlıklı bölümleri okuyunuz. Ardından soruların cevaplarını veriniz.
ALIŞTIRMA 16. “Yetersiz süt” ve ağlama
Alıştırma nasıl yapılacak
Sütlerinin yetersiz olduğunu düşünen ve bebeklerinin çok ağladığını söyleyen annelerle ilgili bölümü okuyun.
Bir kurşun kalemle sonraki soruları kısaca yanıtlayın.
Bayan T, bayan U ve bayan V ile ilgili öyküleri vaktiniz kalırsa inceleyin.
199
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Bitirince cevaplarınızı eğitici ile tartışın.
Örnek:
Bayan M sütünün yetmediğini söylemektedir. Bebeği 3 aylıktır ve devamlı ağlamaktadır. Bir hemşire ona bebeğinin yeterince kilo almadığını söylemiş (geçen ay 200 gr. almış). Bayan M özel bir şirkette çalışıyor ve çok meşgul.
Bebeğini geceleyin yaklaşık 2 – 3 kez, gündüzleri ise 2 kez vakti olursa, emziriyor. Bebeğine başka bir besin veya
içecek vermemiş.
Bayan M’ye söylediklerini anladığınızı ve kabul ettiğinizi belirtmek için ne söylersiniz: “Çok meşgulsünüz, bebeği
beslemeye zaman bulmanız çok zor”
Bayan M’nin bebeğinin yeterince süt alamamasının nedeni sizce nedir: Bayan M yeterli sıklıkla bebeğini beslemiyor.
Bayan M’nin bebeğinin yeterince süt alabilmesi için neler önerirsiniz:
―― Bebeğini yanında işe götürebilir mi? Böylece daha sık besleyebilir.
―― Acaba çalıştığı yere bebeğini herhangi biri getirebilir mi?
―― Bebeği için süt sağıp bırakabilir mi?
Cevaplamak için:
Bayan N bebeğinin akşamları daima aç olduğunu söylemektedir. 2 haftalıktan beri ağlamakta ve hiç ağlaması
azalmamaktadır. Kız kardeşi bayan N’ye akşamları yorgun olduğundan yeterince sütü olmadığını söylemektedir. Kız
kardeşi bayan N’ye geceye sütü kalması için akşamları bebeği biberonla beslemesini önermiş. Bayan N günde bir
ya da iki kez çay içmektedir. Sigara kullanmamakta, süt ve kahve içmemektedir.
Bayan N’nin bebeği 5 haftalık ve 4.5 kg. ağırlığında. Bebek doğduğunda 3.7 kg. imiş.
Sizce bayan N’nin bebeği neden ağlamaktadır: Bu olasılıkla bir koliktir. Çok az çay içmektedir, bu miktar bunun
neden olması için yeterli değildir.
Bayan N ve bebeğinin doğru yaptıkları nelerdir: Bebek yeterli tartı almaktadır. Annesinin memesinden ihtiyacına yetecek kadar almaktadır.
Ona verebileceğiniz 3 öneri nelerdir?
1. Bu kolik ağrıları bebek 3 – 4 aylık olunca azalır.
2. Ek besinler gereksizdir ve sütünüzü azaltır.
3. Kolik için ilaç önerilmemektedir.
Bebeğine yardım etmek için bayan N’ye ne önerirsiniz: Bebeğini daha çok rahatlatmak için değişik taşınma ve
rahatlatma yollarını tartışın.
Bayan O 16 yaşında, bebeği 2 gün önce doğmuş ve sağlıklı. İki kez emzirmeyi denemiş ancak memeleri hala
yumuşak. Sütünün olmadığını ve süt veremeyeceğini düşünüyor. Kocası biberon ve süt formülleri almayı önermiş.
Bayan O’nun sütü konusunda söylediklerini kabul ettiğinizi belirtmek için ne söylersiniz: “Memelerinizde süt
olmadığını mı düşünüyorsunuz?”
Bayan O neden süt veremeyeceğine inanıyor: Özgüveni ve bilgisi yok. Sütü daha gelmemiş - ama bu normaldir.
Özgüven kazanması için ona hangi bilgileri verirsiniz: Memeleri şu anda kolostrum şeklinde süt içermekte. Bebeği sık emerse sütün gelmesinin kolaylaşacağını açıklayın. Bir iki gün içinde memelerini dolu hissedecektir.
Bayan O’ya nasıl pratik yardım yaparsınız: Bebeği göğsüne yerleştirmesine yardım etmeyi önerin. Bebeğinin
huzursuzluk, memeyi arama gibi belirtilerle emmeye hazır olduğunu göstereceğini anlamasına yardımcı olun.
200
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Bayan P’nin bebeği 3 aylık. Son bir iki gündür aniden ağlamaya başlayıp sık sık beslenmek istediğini belirtiyor.
Anne aniden sütünün azaldığını düşünmektedir. Bebeği bugüne kadar yalnız anne sütüyle beslenmiş ve iyi tartı
almış.
Bayan P’yi anlamak için ne söylersiniz: “Eskisinden daha fazla ağlaması mı sizi kaygılandırıyor?”
Bayan P’ya özgüven kazandırmak için neler söylersiniz: Sütünüzle beslenince ne kadar iyi büyümüş.
Bayan P’ye hangi geçerli bilgileri verirsiniz: Bu yaşlarda birçok bebekte büyüme hızlanması dönemleri olur ve aç
olurlar. Eğer birkaç gün sık beslerseniz sütünüz artar ve bebeğiniz tekrar rahatlar.
Bayan Ö sütünün azalmakta olduğundan kuşkulanmaktadır. Bebeği 6 aylıktır ve doğduğundan beri yeterince
kilo almaktadır. Geçen ay günde, üç kez unlu besinler vermeye başlamış. Buna başladığından beri bebeğin daha
az meme emdiğini ve emme süresinin de kısaldığını belirtiyor. Bayan Ö bütün gün evinde oturmakta ve bebeği
geceleri onunla yatmaktadır.
Bayan Ö ‘nün sütü sizce neden azalmaktadır: Unlularla beslendiğinden bebek daha az emmektedir.
Bayan Ö ve bebeği neyi doğru yapmaktadır: Bebeği yeterince kilo almaktadır. Bebeği istediği sürece emzirmekte ve bu geceleyin de sürmektedir.
Bayan Ö‘ye ne önerirsiniz ki emzirmeyi sürdürebilirsin: Bebeğini önce emzirsin, sonra unlu mamayı versin. Unlu
mamayı vermeden önce emmesinin bitmesini beklesin. 6 aylık olana kadar bebeğin unlu mamalara ihtiyacı yoktur.
Bayan R’nin bebeği 7 haftalıktır. Sütünün iyi olmadığını söylemektedir. Bebeği emdikten sonra tatmin olmamaktadır. Yarım saat, bir saat içinde tekrar ağlayarak emmek istemektedir. Geceleri de ağlayıp beslenmek istemektedir, bu da bayan R’yi çok yormaktadır. Bebek günde yaklaşık 6 kez idrar yapmaktadır. Emerken alt dudağının içe
döndüğünü ve ağzının altında üstündekinden fazla areola olduğu görünmektedir.
Bebek doğduğunda 3.7. kilo imiş, şimdi 4.8 kilo gelmektedir.
Bayan R’nin bebeği yeterli süt alabilmekte midir: Evet, ihtiyacın kadar süt alabilmektedir.
Bu davranışlarının nedeni nedir: Bebek memeye iyi yerleştirilmemekte ve etkin emmemektedir. Yeterince süt
almak için sık beslenmeye ihtiyacı vardır.
Bayan R’ye özgüven kazandırmak için neler söylersiniz: Bebeği yeterince süt almakta ve büyümesi iyi.
Bayan R’ye yardımcı olmak için ne önerirsiniz: Bebeğinin memeye daha iyi yerleştirilmesi için yardımcı olmayı
önerin.
Bayan S çok yorgun hissettiğini ve 2 aylık bebeğini biberonla beslemesi gerekeceğini söylemektedir. Bebek
emdikten sonra rahatlamamakta ve o kadar çok sık emmek istemekte ki anne günde kaç kez emzirdiğini sayamıyor. Yeterince sütü olmadığına ve sütünün bebeğine yaramadığına inanmakta. Sizinle konuşurken bebeği emmek
istiyor. İyi bir pozisyonda emmekte. İki dakika sonra bebek ara verince bayan S hızla bebeği memesinden çekiyor.
Bebeğin büyüme eğrisi bebeğin geçen ay 250 gr. aldığını göstermekte.
Bayan S’nin sütü hakkındaki düşüncelerini anladığınızı göstermek için ne söylersiniz: “Evet, anlıyorum.”
Bayan S’nin bebeği yeterince süt alabiliyor mu: Hayır çok yavaş bir şekilde kilo almakta.
Bunun nedeni nedir: Annesi yeterince emmesine izin vermemekte.
Bayan S’ye yardım için ne önerirsiniz: Bebeğini her beslenmede memesinde daha uzun süre tutmasını önerin.
Bebeğin memeyi kendisi bırakana kadar emmesine izin vermeli. Eğer bebek emmeye ara verirse tekrar emene
kadar bir süre memede bekletmeli. Eğer her öğünde daha uzun süre memede kalırsa, o kadar sık beslenme istemeyecektir.
201
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
İsteğe bağlı
Bayan T’nin bebeği 6 haftalık. Her 2 - 3 saatte bir bazen de 1 / 2 saatte bir beslenmek istemekte. Bazen beş saat
uyumakta. Doğduğundan beri 800 gr. tartı almış. Bayan T’nin annesi bebeğin çok ağladığını ve zayıf göründüğünü
söylemekte. Bayan T’nin yeterince sütü olmadığını ve bebeği biberonla beslemesi gerektiğini söylüyor.
İyi olarak gelişen nedir: Bayan T bebeğe istedikçe süt vermekte, daha biberonla beslemeye başlamamış.
Bayan T’nin bebeğinin yeterince süt aldığını düşünüyor musunuz: Evet. Bebek yeterince kilo almakta ve davranışları normal görünmekte.
Bayan T’ye yardım için ne yaparsınız: Bebeğin durumunun iyi olduğunu ve biberonla beslemenin tehlikelerini
anlatmak için bayan T’nin annesi ile görüşmeyi önerin.
Bayan U sütünün azaldığını ve emzirmeyi kesmek zorunda kaldığını söylüyor. Oysa emzirmeyi sürdürmek istemekte. Bebeği 6 aylık ve anne üç aydır işine geri dönmüş durumda. Gündüzleri bebek ile bayan U’nun kız kardeşi ilgilenmekte. Bayan U sabahları ve akşamları emzirmekte. İşe gitmeden sütünü boşaltmakta ancak yarım fincandan
fazla süt alamamakta. Bebeğe günde 1 – 2 biberon formül süt verilmekte. Bayan U eve döndüğünde çok yorgun
oluyor ve kız kardeşi genellikle geceleyin bir biberon daha vermekte.
Bebek doğduğunda 3.0 kilo gelmekte iken şimdi 6.5 kilo gelmekte.
Bayan U’nun sütünün neden “azaldığını” düşünüyorsunuz: Sadece sabah ve akşam meme vermekte. Bu süt
yapımını sürdürmek için yeterli değil.
Bayan U neyi doğru olarak yapıyor: Evde olduğunda emziriyor ve bir miktar süt sağıyor.
Bayan U’nun emzirmeyi sürdürebilmesi için ne önerirsiniz: Daha sık meme vermesini ve geceleri de meme verebilmesi için bebeği ile birlikte yatmasını önerin. Bebeğine ek besinleri fincan ya da kaşıkla vermeli ama biberon
kullanmamalı. Eğer annesi evde yokken bebek biberonla beslenmezse memeyi emmeye daha çok ilgi gösterecektir.
Bayan V’nin bebeği 10 haftalık. Sütünün azaldığını söylemekte. 4 haftalık olduğundan beri bebeğine günde bir
kez unlu mama ve biberonla da meyve suyu vermekte. Bunu bebeği çok ağladığı için bir ebe önermiş. Bayan V günde 4 – 5 kez, geceleri de bazen bir kez meme vermekte. Bebek çok ağlamakta, ancak emzik emdiğinde genellikle
susmakta.
Bebek doğumunda 2.8, 1 aylıkken 3.4 kg. imiş. Şu anda ise 3.8 kg.
Bayan V’nin bebeği yeterince kilo alıyor mu? Almıyorsa nedeni ne: Yeterli süt alamıyor. 6 haftada sadece 400
g almış. Bunun nedeni bayan V’nin vaktinden önce ek besinlere başlaması ve bebeğin sık beslenmesini önleyen
emzik kullanmasıdır.
Bayan V’ye hangi 3 öneriyi yaparsınız:
1. Sık emzirsin - geceleri de
2. Emzik kullanmayı bırakıp bebeğini rahatlatmak için kendi memesini kullansın.
3. İlave besinleri biberonla değil fincanla versin ve mümkünse miktarını azaltsın.
202
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 24
EMZİRME ÖYKÜSÜ ALMAK
Amaçlar
Katılımcılar emzirme öyküsü alma uygulamasını klinikteki anne ve bebekler ile yaparlar.
Katılımcılar klinik uygulama 1 ve 2’den elde ettikleri becerileri kullanarak uygulamayı sürdürürler.
Bunları aşağıdaki özellikteki annelerde uygularlar:
―― Normal doğumdan sonra
―― Sezaryenle doğumdan sonra
―― Emzirme zorluğu olan
―― Değişik meme sorunları olan
―― Düşük doğum tartılı bebekler ve ikizler
―― Hasta çocuklar
―― Aşı için ya da büyümesinin izlenmesi için getirilen bebekler
―― Aile planlaması kliniklerinde
―― Antenatal kontrol için gelenlerde
Oturum taslağı
(120 dakika)
Oturuma hazırlık için ve zaman yeterse daha sonra tartışma için tüm katılımcılar tek bir eğitici ile toplanırlar.
Katılımcılar çiftler halinde klinikte çalışırlar. Her eğitici grubundaki 2 – 3 çifte gözlemcilik yapar.
I.
Katılımcıları hazırlayın
(10 dakika)
II.
Klinik uygulamayı yönetin
(90 dakika)
III.
Klinik uygulamayı tartışın
(20 dakika)
203
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Hazırlık
Klinik pratiğin nerede yapılacağını bildiğinizden emin olun. Daha evvel gitmemişseniz, gideceğiniz kliniklere önceden gidin.
Aşağıdaki talimatları okuyun ve diğer eğiticilerden de okumalarını isteyin. Bu klinik uygulamanın, klinik
uygulama 1 ve 2’den farklılıklarını anladığınızdan emin olun.
Değişik grupların değişik anneleri görmelerini sağlayın -Örneğin bazıları normal ya da sezeryan doğumdan
sonraki anneleri görmek için doğum koğuşuna, diğerleri bebek koğuşlarına, özel bakım ünitelerine gidebilir;
bazıları ise hasta ya da sağlıklı çocuk anneleri ya da antenatal bakım veya aile planlaması için gelen anneleri
görmek için başka klinikler ya da sağlık merkezlerine gidebilirler.
Her katılımcı ve eğitici için Danışmanlık Becerilerini Kontrol Listesinin birer kopyasını ve yedeklerini hazır
bulundurun.
Eğitimcilerin yanında Klinik Uygulama Tartışma Listesinin olmasını sağlayın.
I. Katılımcıları hazırlayın
(10 dakika)
ÊÊ Klinik uygulamanın amaçlarını açıklayın
* Bu oturumda emzirme öyküsü alma pratiği yapacaksınız.
Emzirmenin değerlendirilmesi, dinleme, öğrenme ve özgüven kazandırma ve destek verme pratiklerini de sürdüreceksiniz.
Eğer olanağınız olursa anneye bebeğini memesine yerleştirmede ya da diğer güçlüklerde yardımcı olacaksınız.
ÊÊ Her bir katılımcıya DANIŞMANLIK BECERİLERİ KONTROL LİSTESİ’ni verin ve ne olduğunu açıklayın.
* Bu kontrol listesi öğrendiğiniz tüm danışmanlık, değerlendirme ve öykü alma becerilerinizin özetidir.
Klinik uygulamada bu becerilerinizi hatırlamak için bu listeye bakın.
DANIŞMANLIK BECERİLERİ KONTROL LİSTESİ
204
Dinleme ve öğrenme
Emzirmeyi değerlendirme
ÊÊ Yardımcı sözsüz iletişim
ÊÊ Bebeğin vücut pozisyonu
ÊÊ Açık uçlu soru sorma
ÊÊ Anne ve bebeğin tepkileri
ÊÊ İlgilendiğinizi gösterme
ÊÊ Anne-bebek bağı
ÊÊ Tekrar ederek vurgulama
ÊÊ Memenin anatomisi
ÊÊ Anlayış gösterme (empati)
ÊÊ Emme durumu
ÊÊ Yargılayıcı sözlerden kaçınma
ÊÊ Öğün süresi
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Özgüven ve destek
Öykü almak
ÊÊ Annenin dediklerini kabul etmek
ÊÊ Bebeğin şimdiki beslenmesi
ÊÊ Doğru olanları övmek
ÊÊ Bebeğin sağlığı, davranışları
ÊÊ Pratik yardım yapmak
ÊÊ Hamilelik, doğum, ilk öğünler
ÊÊ Geçerli bilgi vermek
ÊÊ Annenin durumu ve aile planlaması
ÊÊ Basit bir dil kullanmak
ÊÊ Bebeğin önceki beslenmesi
ÊÊ Bir iki öneri yapmak
ÊÊ Aile ve sosyal durum
ÊÊ Katılımcıların yanlarında ne getirmeleri gerektiğini açıklayın.
* Yanınızda:
―― Emzirme öyküsü Formunun bir kopyası,
―― Danışmanlık becerileri kontrol listesinin bir kopyası,
―― Not tutmak için kurşun kalem ve kağıt olmalı.
* Öykü almak için Emzirme Öyküsü Formunu kullanın.
Diğer üç formun DİNLEME VE ÖĞRENME, ÖZGÜVEN VE DESTEK VERME ve E – M – Z –İ – R – M – E GÖZLEM
FORMLARI yerine DANIŞMANLIK BECERİLERİ KONTROL LİSTESİ’ni kullanın.
ÊÊ Katılımcıların nasıl çalışacaklarını açıklayın.
* Bir koğuş ya da poliklinikte çiftler halinde çalışacaksınız. Her eğitici, gruplar arasında gözlemlemek ve ihtiyaç
olunduğunda yardım etmek için dolaşacak.
ÊÊ Katılımcıların anne ile konuşurken neler yapacağını anlatın.
* Emzirme öyküsü Formu’nu kullanarak anneden tam bir emzirme öyküsü alın.
En önemli soruları ve formun her bölümünden bazı soruları sormaya çalışın. Dinleme ve öğrenme becerilerinizi
kullanın; fazla soru sormaktan kaçının. Özgüven kazandırma ve destek verme becerilerinizi uygulayın; aşırı öğüt
vermekten kaçının.
Eğer bir annenin emzirme ile ilgili sorunu varsa, nedenini bulmaya ve anneye nasıl yardım edileceğine karar
vermeye çalışın. Ancak anneye yardım etmeden ya da ne yapması gerektiğini söylemeden önce eğitici ile konuşun.
II. Klinik uygulamayı yönetin
(90 dakika)
ÊÊ Gurubunuzu bir kliniğe ya da polikliniğe götürün.
Değişik durumlarda bulunan emziren anne ve bebeği görmek için her grup farklı sağlık ünitelerine gitsin. Yerler
arasındaki uzaklık ve mevcut annelerin birden çok yerde sayısına bağlı olarak bir grup, uygulama süresi boyunca
çalışabilir.
Katılımcıların başından itibaren çiftli gruplar halinde çalışmaların dışında bu oturumu da klinik uygulama 1 ve
2’deki gibi düzenleyin.
Çiftlere, konuşacakları değişik durumlardaki anneleri bulmada yardım edin. Katılımcıların öğrenmesine yarayacak değişik durumları olan anneleri arayın.
205
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ÊÊ Annelere nasıl yardım edeceğinizi tartışın:
Eğer annenin emzirme konusunda yardıma ihtiyacı varsa katılımcıların ona yardım etmesine izin verin; ama
önce neler planladıkları hakkında onlarla tartışın ve uygun olduğundan emin olun.
Gerekiyorsa bu tartışmayı yaparken katılımcıların, annenin duyamayacağı bir yerde olmasını sağlayın. Sonra
anneye yardıma gidin.
Klinik ya da koğuşun çalışanları ile annenin sorunlarını ve nasıl yardımcı olduğunuzu tartışın. Annenin kafasını
karıştırmamak için sizin ve çalışanların söylediklerinin aynı olması önemlidir. Anne ve bebeğin izlenmesinden bu
kişiler sorumludur.
Katılımcıların uygulama becerilerini tartışın.
Bir çift çalışmayı bitirince onları annenin yanından alın ve neler yapıp neler öğrendiklerini tartışın.
―― Onlardan anneyi anlatmalarını isteyin, neleri iyi yapmış, güçlükleri var mı ve ona yardım için neler öneriyorlar?
―― Tartışmayı yönetmek için Klinik Uygulama Tartışma Kontrol Listesi’ni gözden geçirin.
―― Anneden neler öğrendiklerini ve durumunun sık bir durum mu yoksa nadir mi olduğunu tartışın. Bu gibi
benzer durumlarda neler yapılabileceğini tartışın.
III. Klinik uygulamayı tartışın
(20 dakika)
Tüm grup klinik uygulamayı, hazırlığı yöneten eğitimcinin yönetiminde tartışır. Her gruptan bir katılımcıya kısaca neler öğrendiğini sorun.
Gördükleri anne ve bebekler içinde en ilginç olanları anlatmasını isteyin ve neler öğrendiklerini sorun.
Eğer katılımcılar “II. Klinik Uygulamayı Yönetin” için ayrılan 90 dakikada anne ve bebeklerle çalışmalarını bitirmemişlerse bitirmelerine izin verin ve gerekiyorsa grup tartışmasından vazgeçin.
Zamanı en iyi kullanmak için ne yapılması gerektiğine siz karar vereceksiniz.
ÊÊ Katılımcılara KLİNİK UYGULAMA GELİŞME FORMU”nu doldurmalarını söyleyin.
Klinik Uygulama 3 sırasında gözlemledikleri her anne ve bebek ile ilgili bilgileri forma kaydederler.
ÊÊ Her katılımcının bireysel gelişmesini kontrol edin.
Bir sonraki (Klinik Uygulama 4)
klinik uygulamanın sonunda katılımcılar, Klinik Uygulama 3 ve 4’ün amaçlarında belirtilen kadar değişik durumdaki anneleri görmüş olmalılar.
Grubunuzun her bir üyesinin gelişmesini izlemek için oturum sırasında ya da sonunda, onların KLİNİK UYGULAMA GELİŞME FORMU’nu inceleyin. Tüm öğrendiklerini kullanıp kullanmadıklarını kontrol edin.
Değişik durumdaki birçok anne ile karşılaşmaları için onlara yardım edin.
206
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 25
DANIŞMANLIK UYGULAMALARI
Amaçlar
Katılımcı, 6. oturumda öğrendikleri “Dinleme ve Öğrenme”, 11. oturumda öğrendikleri “Özgüven kazandırma ve destek verme” danışmanlık becerilerini uygularlar ve bunlar 17. oturumda öğrendikleri “Emzirme
Öyküsü” ile birleştirirler.
Oturum taslağı
(75 dakika)
Katılımcılar, 4 – 5 kişilik gruplar halinde bir eğitici gözetiminde çiftler halinde.
Oturum için 75 dakika ayrılmıştır, ancak zaman bulunabilirse uzatmak yararlı olacaktır.
Klinik uygulama oturumlarında yeterli sayıda anne ve bebek yoksa, zamanı daha çok Danışmanlık Becerileri Uygulamaları için kullanın.
I.
Çalışma için hazırlanma
(15 dakika)
II.
Çift (ikili grup) çalışması yönetimi
(60 dakika)
Hazırlık
Kursun bu aşamasında grupları yönetme ile ilgili, girişteki sayfalara başvurun.
17. Alıştırmadaki “Danışmanlık “Öyküleri 1 – 10” un kopyalarını çıkarın. Her katılımcı çift için 1 kopya dizisine ihtiyacınız olacaktır.
Duruma en uygun öyküleri seçin.
Kursun bu aşamasında en uygunları 1 – 8 arası öykülerin içerdiği konulardır. Bunlar geçmiş oturumlarda
tartışılmıştır.
9 – 10’daki öyküleri, 31. ve 32. oturumlardan sonra tartışmak daha yerinde olacaktır.
Katılımcılara öykülerle birlikte vermek üzere her öyküdeki bebek için lokal büyüme eğrisini doldurun.
“DANIŞMANLIK BECERİLERİ KONTROL LİSTESİ”nin birkaç yedek kopyasını bulundurun.
Katılımcılara anlatmak için, I. Uygulamaya Hazırlık bölümünü çalışın.
18. Alıştırmanın başındaki Alıştırma nasıl yönetilir bölümünü çalışın. Böylece ikili gruplar çalışmasına rehber
olabilirsiniz.
10. öyküyü izleyen Danışmanlık Öyküleri ile Yorumlar bölümünü okuyun. Bu yorumlar size çiftlerin çalışmalarına yol göstermede ve sonraki tartışmalarda yardımcı olur.
Alıştırmayı nasıl yöneteceğinize karar verin.
Bazı durumlarda katılımcılar öyküyü çabuk okumakta güçlük çekebilirler. Alıştırmayı yönetmenin diğer bir
yolu eğiticilerden birisinin anne rolü yapıp, diğer bir katılımcının ondan öyküyü almasıdır.
207
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Metini izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara sizin söyleyeceklerinizi gösterir.
Oturum Taslağı
(65 dakika + 10 dakika isteğe bağlı)
Katılımcıların tümü bir eğiticiyle toplu halde bulunurlar. Alıştırmalarda bireysel ilgi için tüm eğiticilere ihtiyaç vardır.
Konuya giriş
(5 dakika)
Slaytları göster
(25 dakika)
Bir bebeğin fincanla nasıl besleneceğini göster.
(10 dakika)
(İsteğe bağlı)Bir bebeğe ne kadar süt verileceğini açıkla
(10 dakika)
Yazılı alıştırmaya yardım et 18. Alıştırma
(25 dakika)
I. Alıştırma için hazırlık
(15 dakika)
ÊÊ Her katılımcıya danışmanlık öykülerinin bir kopyasını ve öyküdeki bebeğin büyüme eğrisini verin.
Yapacaklarını anlatın:
* Şimdi Danışmanlık Becerileri olan “Dinleme ve Öğrenme” ve “Özgüven Kazandırma ve Destek Verme” konularında deneyim için rol yapacaksınız. “Anne sütüyle beslenme Öyküsü” becerisini kullanarak anneye nasıl
yardımcı olacağınıza karar verme pratiğini de yapacaksınız.
* Çiftler halinde çalışacaksınız, sırayla “anne” ve “danışman” olacaksınız. “Anne” olduğunuz zaman kartınızdaki öyküdeki anne rolünü oynayın. Durumunuz hakkında size danışmanlık yapacak olan eşinize danışacaksınız.
* Bu alıştırmada emzirmeyi gözleme uygulaması yapmanıza gerek yoktur. Bilmeniz gereken her şey yazılı öyküde vardır. Gerçek bir durumda her zaman gözlemi de birlikte yapmanız gerekir.
* Grupta, sizin öykünüzün bir kopyası sadece sizde vardır. Diğerlerine, özellikle de “danışmanınıza” göstermeyin.
* Kendinize ve bebeğinize bir isim bulun. Bu isim kendi isminiz olabilir.
* Gruptaki diğer katılımcılar, sıra kendilerine gelene dek diğer çiftlerin çalışmasını gözlemlerler.
ÊÊ Katılımcı öyküleri okumak ve büyüme eğrisini incelemek için 5 dakika süre tanıyın. Size, anlamadıkları her
soruyu sorabilirler.
ÊÊ Her katılımcıya DANIŞMANLIK BECERİLERİ KONTROL LİSTESİNİ verin.
ÊÊ Çiftin pratiği nasıl yapacaklarını anlatın:
* Eğer “danışman” iseniz:
―― Anneyi selamlayın ve nasıl olduğunu sorun. Anne ve bebeğe isimleri ile hitap edin.
208
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
―― Konuşmayı başlatmak için emzirme ile ilgili bir ya da iki açık uçlu soru sorun.
―― Danışmanlık becerilerinizi uygulayın. Her beceri grubundan en az 1 örnek kullanmaya çalışın.
―― Öykü alma becerilerinizi kullanın. En uygun soruları sormaya çalışın. Öykü alma ile ilgili her bölümden bir
soru sormaya çalışın.
―― Anne ve bebek hakkında her şeyi öğrenmek ve anneye gerekiyorsa nasıl yardım edebileceğinize karar vermek için pratik yapın.
* Eğer “Anne” iseniz.
―― Gelme nedeninizle ilgili “danışmanınızın” sorduğu açık uçlu sorularından birini cevaplandırın. Bu, öykünün
başındaki cümledir. Örneğin Danışmanlık Öyküsü 1’de “Sütüm iyi değil. (çocuğun ismi)
çok ağlıyor”. deyin.
―― Sonra “danışmanınızın” söylediklerine cevap verin. Soru sorarsa elinizdeki yazılı öyküye göre cevap verin.
Eğer yazılanlar yeterli değilse, durumunuza uygun bir cevap uydurun.
―― Eğer “danışmanınız” “Dinleme ve Öğrenme” becerilerini iyi kullanıyorsa ve sizle ilgilendiğini size hissettirmişse, ona başka şeyler de söyleyeceksiniz.
* Eğer gözlemci iseniz:
―― Danışmanlık Becerileri Kontrol Listesi’ni kullanın ve “danışmanın” hangi becerileri kullandığını, hangilerini
kullanmadığını gözlemleyin. Beceriyi doğru kullandığında kurşun kalemle kontrol listesinde işaretleyin.
―― “Danışmanın” annenin durumunu doğru olarak anlayıp anlamadığına, en geçerli soruları sorup sormadığına
ve anneye uygun yardım yapıp yapmadığına karar vermeye çalışın.
―― Tartışmada, rol yapanların doğru yaptıklarını övün, yanlış yaptıklarında nasıl daha iyi yapabilecekleri konusunda öneriler getirin.
II. Çift uygulamasını yönetme
ALIŞTIRMA 17. Uygulamaya nasıl yöneteceksiniz
 Grup içindeki bit çifte öykülerinden birinin pratiğini yapmalarını söyleyin: Gruptan biraz ayrı, iki sandalyeye
yan yana oturmalarını isteyin.
ÊÊ Çifti bir süre müdahale etmeden izleyin.
“Eğitici Rehberi”nizden öyküyü izleyin. Eğer uygulama iyi gidiyorsa bitirene kadar devam etmelerini bekleyin.
Eğer birçok yanlış yapıyorlar veya kafaları karışıyor veya öyküyü izlemiyorlarsa, durdurun ve düzeltmeleri için bir
fırsat verin. Uygulamayı nasıl yaptıklarını düşünmelerini ve neyi yanlış yaptıklarını düşündüklerini sorun.
Gruptaki diğer katılımcılara ne gözlemlediklerini sorun. Sonra kendi düşüncenizi söyleyin. Doğru yaptıklarını
övün ve şu noktaları yorumlayın:
―― “Danışman”, danışmanlık ve öykü alma becerilerini ne kadar kullandı?
―― Annenin durumunu doğru anlayabildiğini, uygun yardımı yapabildi mi?
Tartışmaya yardım için Danışmanlık öyküleri ile ilgili yorumları kullanın. Bunlar şunları açıklar:
―― Öyküde katılımcıların öğrenmesi gereken ana noktaları.
―― Danışmanın uygulaması gereken en önemli becerileri.
209
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
ÊÊ Eğer gerekirse kısa bir süre çiftin tekrar denemesine izin verin.
Uygulamayı bazı becerileri iyi öğrenerek bitirmelerine çalışın.
Teşekkür edin ve çabaları için onları kutlayın.
ÊÊ Diğer bir çiftin uygulama yapmasını isteyin.
Gruptan herkesin en az bir kez “Danışman” olmasını sağlayın.
Danışmanlık öyküsü: 1
Sütüm iyi değil, (bebeğin ismi) çok ağlıyor:
Bebeğin yaşı: 3 aylık
2 haftalıkken kilosu: 2.9 kg. Bugünkü kilosu: 3.7 kg.
Şimdiki beslenmesi: Yalnız anne sütü. Bebek geceleri sizinle uyuyor ve gün boyu olabildiği kadar, belki 3
kez emiyor.
Bebeğin sağlığı ve davranışları: İyi çok ağlıyor gibi. 7 yaşındaki kızınız onu kucağında gezdiriyor, bebek emzik emiyor. Günde kaç kez idrar yaptığını bilmiyorsunuz, yanında değilsiniz. Günde 3 – 4 bezini yıkıyorsunuz,
ama altını her ıslattığında değiştirildiğini sanmıyorsunuz.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: Evde doğum. Doğumdan biraz sonra emzirme.
Annenin durumu: 32 yaşındasınız ve sağlıklısınız. Sigara – alkol kullanmıyorsunuz. Hiçbir doğum kontrol
yöntemi kullanmıyorsunuz. Kendinizi yorgun hissediyorsunuz ve bebeği biberonla beslemenin daha iyi olacağını düşünüyorsunuz.
Önceki bebeklerin beslenmesi: 5 bebek, hepsi emzirilmiş. 3 tanesi şimdi 5 yaşın altında.
Aile ve sosyal durum: Tarlada ve ev işlerinde çalışıyorsunuz, çok meşgulsünüz. Kaynananız sizden her şeyi
yapmanızı bekliyor ve bebeği emzirmek için zaman bulmak zor.
Danışmanlık öyküsü: 2
yor:”
“Sonraki çocuğumu biberonla besleyeceğim. Sütüm yetmi-
Antenatal kontrol.
Annenin durumu: 28 yaşında ve sağlıklısınız. 6 aylık hamilesiniz. İlk bebeğinizde önce emzirmeyi çok istediniz. Göğüsleriniz ve uçları ortalama büyüklükte.
Önceki bebek beslemeniz: 2 çocuğunuz var. İlki güç bir travaydan sonra sezeryan ile doğdu. Bebek 5 gün
süreyle bebek odasında kaldı ve bu sürede biberonla beslendi. Sonra emzirmek istediniz ama emmek istemedi ve her meme vermeye çalıştığınızda ağladı. İyi emmesini sağlayamadınız ve hemşireler biberona devam
etmenizi söylediler. Çok üzüldünüz ve kendinizi suçlu hissettiniz. Bebek ilk bir yıl içinde birçok kere ishal oldu.
İkinci çocuğunuz vajinal yolla doğdu. İlk günden emzirmeye başladınız, ancak meme uçlarınız çok hassastı.
Ağrıya rağmen emzirmeye 4 hafta boyunca devam ettiniz. Sonra meme uçlarınız çatladı ve kanadı, siz de birkaç günlüğüne bebeğe biberon verdiniz ve meme uçlarınızın iyileşmesini beklediniz. Sonra bebek memenizi
tekrar emmeyi reddetti.
Aile ve sosyal durum: Bir çocuk hastanesinde hemşiresiniz. Bebeğiniz doğduktan sonra doğum iznini ve
birikmiş diğer izinlerinizi kullanarak, 4 ay izin alacaksınız. Hastaneye çok yakın oturuyorsunuz, sizle beraber
kalan kız kardeşiniz işteyken çocuklara bakıyor.
210
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Danışmanlık Hikayesi: 3
“(bebeğin adı) hep ağlıyor ve sütüm kuruyor.”
Bebeğin yaşı: 3 Aylık
1 aylıkken ağırlığı: 4.0 kg
Doğum tartısı: 3.0 kg
2 aylıkken ağılığı: 5.0 kg, şimdiki ağırlığı: 4.8 kg
Şimdiki beslenmesi: Gün boyunca 4 – 5 kez emziriyorsunuz., bazen de gece bir kez daha emziriyorsunuz.
Ayrıca günde 2 kez biberonla süt formülü veriyorsunuz. Her biberona 2 süt tozu koyuyorsunuz. Buna bebek 2
aylık olunca başladınız.
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Küçükken çok ağladı. Hala çok ağlıyor ama biberonu yerince sakinleşiyor.
Geçen ay birkaç gün ishali vardı ama geçti. Artık eskisi kadar emmiyor.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: Evde doğum, ilk günden itibaren anne sütü ile beslenmiş.
Annenin durumu: 17 yaşındasınız ve sağlıklısınız. Doğum sonu 6. haftada RİA takılmış.
Önceki bebek beslemesi: Bu ilk çocuğunuz.
Aile ve sosyal durum: Ev kadınısınız. Anneniz yakında oturuyor ve yardım ediyor. Kocanız bebeğin ağlamasından şikayetçi. Bebeği sakinleştirmek için biberon vermenizi böylece gece rahat uyuyabilmeyi istiyor. İşten
bir arkadaş önermiş.
Danışmanlık öyküsü: 4
“(Bebeğin ismi) çok zayıf ve kabızlık çekiyor”
Bebeğin yaşı: 2 aylık
1 aylıkken tartısı: 3.0 kg
Doğum ağırlığı: 2.8 kg
Şimdiki tartısı: 3.l kg
Bebeğin beslenmesi: Bebeği biberonla sulandırılmış süt tozu ile besliyorsunuz. Günde 3 – 4 biberon veriyorsunuz. Her biberona 2 kaşık süt tozu koyuyorsunuz. Süt bulamadığınızda unlu mama ile suyu karıştırıp
veriyorsunuz. Ara sıra sakinleştirmek için bebeği emziriyorsunuz, ama sütünüz çok az.
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Bebeğiniz çok ağlıyor, fakat çok küçük ve zayıf. Dışkı sayısı az, dışkılar az ve
kuru. Kabız olduğunu düşünüyorsunuz. Günde 3 – 4 kez bazen sadece 2 kez idrar yapıyor. İdrarı koyu sarı
renkte.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: Normal. Bebek hastanede gece doğmuş. Doktor muayene ettikten sonra
ertesi gün emzirdiniz. Hiç süt gelmiyordu ve bebekte emmeye çok istekli değildi. Siz de sütünüz gelene dek
biberonla beslediniz, ama sütünüz hiç bollaşmadı.
Annenin durumu: 19 yaşındasınız ve sağlıklısınız. Sigara – içki kullanmıyorsunuz. Adetleriniz tekrar başlayınca doğum kontrol hapı kullanacaksınız.
Önceki bebek beslenmesi: Bu ilk çocuğunuz.
Aile ve sosyal durum: Ev kadınısınız. Kocanız şoför ve evden uzakta. Anneniz bebeği biberonla beslemenize
yardım ediyor.
211
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Danışmanlık öyküsü: 5
(Bebeğin) iyi ememiyor.
Bebeğin yaşı: 4 haftalık
3 haftalık kilosu: 1.8 kg
Doğum tartsı: l.5 kg
Şimdiki tartısı: 1.95 kg
Şimdiki beslenmesi:
Sadece anne sütü
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Yavaş emiyor, memede uzun kalıyor ve dinlenmek için ara ara emmeyi durduruyor.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: 32 haftalık çok zayıf doğdu ve özel bakım ünitesinde 2 hafta kaldı. 1 hafta
boyunca nasogastrik tüp ile beslendi, sonra fincanla. Siz de hastanede kaldınız ve 3 saat arayla bebek için
sütünüzü sağdınız. O zaman sağdığınız süt bebek için yeterli idi. Bebek yaklaşık 1 hafta önce meme emmeye
başladı.
Annenin durumu: 24 yaşındasınız ve 3 yıllık evlilikte ilk kez bu bebeğe hamile kaldınız. Yeteri kadar sütünüz
olmadığına – memelerinizin çok dolu olmadığına inanıyorsunuz. Çok üzgünsünüz ve iyi bir anne olamadığınızı
düşünüyorsunuz.
Önceki çocukların beslenmesi: Bu ilk çocuğunuz.
Aile ve sosyal durum: Kocanız çiftçi ve birçok çocuk istiyor. Bu hasta ve zayıf bebeğe fazla ilgi göstermiyor.
Danışmanlık öyküsü: 6
Hangi süt formülü en iyisi?
“Sütüm kuruyor, (bebeğin adı)’i biberonla beslemeye başlamak zorundayım.
Bebeğin yaşı: 2 aylık.
Şimdiki tartısı: 5.0 kg
Doğum tartısı: 3.5 kg.
Beslenmesi: Şimdiye dek sadece anne sütü.
Bebeğin sağlığı ve davranışları: Çok sağlıklı. Şimdi beşikte yatıyor. Eğer ağlarsa yaklaşık gecede bir kez
kalkıp onu besliyorsunuz. Günde en az 6 kez idrar yapıyor.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: Normal Doğum: Hastanede. Bebeğiniz bebek odasında kaldı. 24 saat onu
görmediniz. Sonra 3 saatte bir, emzirmeniz için size getirildi. Klinikte kalırken biberon almış olabilir.
Anneniz durumu: 18 yaşındasınız. Eğer zor değilse emzirme taraftarısınız. Fakat arkadaşınız biberonla besliyor ve size de emzirmenin üzerinde bu kadar durduğunuz için aptal olduğunuzu söylüyor. Eğer emzirmeye
devam ederseniz göğüslerinizin sarkacağından ve erkek arkadaşınızın size olan ilgisinin kaybolacağından korkuyorsunuz. Geceleri gezmek istiyorsunuz.
Önceki bebek beslenmesi: Bu ilk bebeğiniz.
Aile ve sosyal durum: Bir kasabada yaşıyorsunuz. Bebeğinizin babası işçi olarak çalışıyor ve size düzenli
olmayarak para veriyor. Anne – babanız uzakta yaşıyor ve onları sık görmüyorsunuz.
212
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Danışmanlık öyküsü: 7
“(Bebeğin adı) sık sık ishal oluyor emzirmeyi keseyim mi?
Bebeğin yaşı:
11 aylık
2 aylık tartısı:
4.5 kg
8 aylık tartısı: 7.5 kg
6 aylık tartısı:
7.5 kg
Şimdiki tartısı: 8.2 kg
Şimdiki beslenmesi: İsteğe bağlı besleniyor. Sizinle uyuyor ve geceleri emiyor. Ayrıca günde 3 kez pirinç ve
sebze yiyor.
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Birçok kez ishal oldu ve sağlık görevlisi size oral rehidratasyon sıvısı hazırlamayı öğretti. İshal sürecinde pirinç ve diğer besinleri vermenizi önerdi. İshal şimdi daha iyi, fakat siz artık
memeden kesmeniz gerektiğini düşünüyorsunuz. Belki de ishalin nedeni anne sütü.
Hamilelik doğum ile ilk öğünler: Evde doğdu ve doğumdan hemen sonra emmeye başladı. Hiç sorun yoktu.
Annenin durumu: 29 yaşında ve sağlıklısınız. Aile planlaması için “depo-provera” enjeksiyonları yaptırıyorsunuz. Hamile kalmak gibi bir kaygınız yok.
Önceki bebek beslenmesi: Bundan önceki 4 çocuk tam 2 yıl anne sütü emdiler.
Aile ve sosyal durum: Kocanız tarlada çalışıyor, diyetiniz sadece tahıl ve sebzeler ve siz de tarlada çalışıyorsunuz, suyunuzu yakındaki bir dereden sağlıyorsunuz.
Danışmanlık öyküsü: 8
“Sütüm kuruyor, emzirmeyi kesmek zorunda kalacağım”
Bebeğin yaşı:
4 aylık
3 aylık ağırlığı: 5 kg
Doğum ağırlığı:
3.2 kg
Bugünkü ağırlığı: 5.3 kg
Bebeğin şimdiki beslenmesi: Yalnız anne sütü
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Şimdiye dek çok iyiydi. Şimdi aç gibi duruyor ve emdikten sonra doymuyor.
Günde 3 – 4 kez idrar yapıyor.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: Hastanede normal doğum. Bebeği hemen kucağınıza aldınız ve yarım saat
içinde emzirdiniz. Emzirme şimdiye dek çok iyi gitti.
Annenin durumu: 24 yaşında, çok sağlıklı. Sigara ve içki kullanmıyorsunuz. Bebeğiniz 10 haftalıkken kontraseptif hap almaya başladınız. Aile planlaması için başvurduğunuz kimse size bebeğinizi emzirip emzirmediğinizi sormadı. Aldığınız hapların “Kombine hap” olduğunu düşünüyorsunuz. Memeleriniz emzirmeden önce
bile dolu hissi vermiyor.
Önceki bebek beslenmesi: 18 aylık başka bir çocuğunuz var. 5 aylıkken yeniden hamile olduğunuz için memeden kestiniz. Daha uzun bir süre yeniden hamile kalmak istemiyorsunuz.
Aile ve sosyal durum: Markette satıcısınız ve iki çocuğunuzu beraber işe götürüyorsunuz.
213
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Danışmanlık öyküsü: 9
“(Bebeğin adı)’i besleyemem çünkü astımlıyım”.
Bebeğin yaşı:
Bebeğin beslenmesi:
2 günlük
Doğum kilosu: 2.9 kg
Biberonla, şimdiye dek sadece glikozlu su aldı.
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Şimdiye dek normal.
Hamilelik, doğum ve ilk öğünler: Hastanede normal doğum. Hiç emmedi.
Annenin durumu: Astım için ilaç almanız gerekiyor. Bir doktor ilaçların sütünüze geçip çocuğu hasta edebileceğini söyledi. Emzirmeyi çok isterdiniz.
Önceki bebek beslenmesi: Biberonla beslediniz. İshal ve malnütrisyondan 5 aylıkken öldü.
Aile ve sosyal durum: Fakirsiniz ve yeterli formül süt alamıyorsunuz. Başlangıç için danışmanınızın size ücretsiz bir eşantiyon vermesini ümit ediyorsunuz.
Danışmanlık öyküsü: 10
“Sütüm giderek azalıyor, ne yapabilirim?”
Bebeğin yaşı:
3 aylık
1 ayık tartısı:
5.0 kg
Doğum tartısı:
4.9 kg
2 aylık tartısı:
5.6 kg
Şimdiki tartı: 6.2 kg
Bebeğin şimdiki beslenmesi: Evde olduğunuz zaman emziriyorsunuz. Siz işteyken biberonla süt formülü
alıyor. Geçen ay işe başlayınca biberona başladınız. Bazen geceleri de biberonla besleniyor.
Bebeğin sağlığı ve davranışı: Şu anda çok iyi.
Hamilelik, doğum, ilk öğünler: Hastanede forsepsle doğdu. Bebek odasında 6 saat kaldı, fakat sonra sizin
odanıza geçti. Emzirmeyi başlatmak için yardıma ihtiyacınız oldu, fakat sonra hiçbir problemle karşılaşmadınız.
Annenin durumu: 23 yaşındasınız ve sağlıklısınız. Günde ortalama 15 sigara içiyorsunuz. Doğumdan hemen
sonra RIA taktırdınız. Uzun süre emzirmeyi çok istiyorsunuz.
Önceki bebek beslenmesi: Şimdi 5 yaşında olan başka bir çocuğunuz ver. İşteyken emzirmeye devam etmek istediniz, ama memenizden süt akması oldu. Sonra da bebeğiniz emmeyi reddetti. Çok üzüldünüz ve
bebeğinizi ihmal ettiğinizi düşündünüz.
Aile ve sosyal durum: Bir ofisteki işinize bebek 2 aylıkken döndünüz. Siz işteyken kız kardeşiniz çocuklarla
ilgileniyor.
Danışmanlık öyküleri üzerine yorumlar
Aşağıdaki notlar katılan çiftlerin çalışmasına yorum getirebilmeniz için her öykünün ana noktalarını açıklıyor.
Danışmanlık öyküsü 1.
Bebek ayda 500 g dan daha az kilo alıyor, yani yeterince süt alamıyor. Anne bebekle ilgilenmek için çok meşgul
ve bebeği yeterli sıklıkla emzirmiyor.
Kursa katılanlar uygulamalarında annenin evdeki zorluklarını anlayışla karşıladıklarını ve kabul ettiklerini (empati) göstermelidir. Annenin bebeğe biberon verme isteğini de fark etmeleri gerekir. Anneye önerilerde bulunmayı denemelilerdir. Örneğin anne bebeği gittiği yere götürebilir. Ya da 7 yaşındaki kardeş bebeğe emzik vermek
yerine onu annesinin yanına götürebilir. Aileyle bebeğin ihtiyaçları hakkında konuşmayı önerebilirler.
214
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Danışmanlık öyküsü 2.
Bu öykü, antenatal kontrol sırasında annenin önceki bebeği emzirmesinden kalan deneyimlerini ortaya çıkarma açısından önemlidir. Bu annenin kötü deneyimleri olmuş ve emzirmede başarısız olma riski var. Özel desteğe
ihtiyacı var. Katılımcılar anneye bilgi vermek ve bu kez emzirebileceğine dair ona güven aşılamak konusunda becerilerini göstermeleri gerekir.
Danışmanlık öyküsü 3.
Bu bebek sadece anne sütü aldığında iyi kilo aldı, fakat biberonla beslenmeye başlayınca kötüleşti. Anne çok
genç ve başaramama riski yüksek. Onun için özel yardıma ihtiyacı var. Aynı zamanda bebeğin babasının biberonla
besleme konusunda baskısı altında. Katılımcılar anneye eleştirdiklerini hissettirmeden biberonu kesmesi gerektiği
konusunda önerilerde bulunmayı uygulamalıdırlar. Ayrıca konuyu aileyle konuşmayı önermelidirler. Sadece anneyle konuşmak yardımcı olmayabilir.
Danışmanlık öyküsü 4.
Bu bebek “iyi gelişmiyor”, çünkü doğum sonu emzirme hemen doğumdan sonra yerleştirilmemiş. Oysa anne ve
bebek de çok sağlıklıydı. Katılımcılar genç ve deneyimsiz anneyi, çocuğunu emzirmeye ikna etme pratiği yaparlar.
Anneye süt tozu kullanmadan bebeğini kendi sütü ile besleyebileceği konusunda güven kazandırılmalı.
Danışmanlık öyküsü 5.
Bu, yeterli süt alan ve büyümesi iyi giden düşük doğum ağırlıklı bir bebektir. Yavaş emmesi normaldir, ama bu
anneyi kaygılandırıyor. Anne güven duygusundan yoksun bunun bir nedeni fertilite problemi olması ve bu bebeğe
hamile kalmasının uzun sürmesi. Özellikle kocası yardımcı olmadığı için, bu annenin desteğe çok fazla ihtiyacı var.
Katılımcılar anneye yeterli sütü olduğu, bebeğinin büyüyüp geliştiği ve çok geçmeden daha büyük ve güçlü olacağı
konusunda güven kazandırma pratiği yapmalıdır. Annenin kaygılarını anlayışla karşıladıklarını göstermelidirler.
Danışmanlık öyküsü 6.
Bu da başka bir genç anne. Bebeği gayet iyi durumda ama bu sefer de bir arkadaş anneye biberona geçmesi
konusunda baskı yapıyor. Bebeğin babası ile olan ilişkisi konusunda anne kendisini güvende hissetmiyor, geceleri
sokağa çıkamamaktan ve vücudunun bozulmasından korkuyor. Katılımcılar anneye destek vermek pratiği yaparlar
ve annenin sosyal güçlükleri konusunu tartışırlar. Danışman sadece anne sütünün yararlarını anlatarak olayı geçiştirmemelidir.
Danışmanlık öyküsü 7.
Bu öykü çocuk hastayken ve 2 yaşına gelene dek anneleri emzirmeye özendirme gereğini gösteriyor. Bu aile
fakir ve iyi bir diyetle beslenmiyor. Bu durumda anne sütü, bebeğin hem temel ihtiyaçlarını karşılama da, hem de
ishalin düzelmesinde yardımcı olur.
Danışmanlık öyküsü 8.
Bu anne östrojen içerikli kontraseptif aldığı için gerçekten yeterli süt üretemez. Katılımcılar bu durumu mantık kullanarak düşünme pratiği yaparlar. Annenin bebeği nasıl beslediği konusunda tüm sorulan sormalıdırlar ve
annenin her şeyi uygun yaptığını ortaya çıkarmalıdırlar. Sonra yetersiz süt sağımına neden olabilecek olası fiziksel
nedenleri ve bu arada, bu vakada olduğu gibi, annenin ostrojen almasını düşünmeleri gerekir.
Danışmanlık öyküsü 9.
Bu öykü, anne ilaç alırken emzirme konusuna aşırı ihtiyatla yaklaşılması sonucu ortaya çıkabilecek sorunlara bir
örnektir. Annenin astım tedavisi görmesi, bebeğini emzirmesini engellemez ve zararlı değildir. Katılımcılar anneyi,
doktor öyle söylemiş olsa da, astım tedavisi gördüğünde bile bebeğini emzirmesinin tehlikeli olmadığı konusunda
güven verme pratiği yapmalıdırlar. İlk bebeği konusunda da eleştirici olmamaya ve annede suçluluk duygusu yaratmamaya özen göstermeleri gerekir.
215
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Danışmanlık öyküsü 10.
Çalışan annelerin sorunlarına bir örnektir. Bebeği süt formülü ile beslemeye başlayınca annenin sütü azalabilir.
Bu annenin önceki bebekle de sorunları olmuş. Şimdiki bebeği için hem sütünü sağmaya istekli hem de kız kardeşinin sütü fincanla vermesini istiyor. Katılımcılar anneye, sütünü sağmak ve bebeği fincanla beslemek konusunda bilgi verme pratiği yaparlar. İşte olduğu zamanda, bebek için bu sütü kullanmasa da, memesini sağmanın süt yapımını
sürdürmede önemli olduğunu anneye anlatmaları gerekir. Danışman anneye sigaradan vazgeçmesini de önerebilir.
216
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 26
DÜŞÜK DOĞUM AĞIRLIKLI(DDA) VE HASTA BEBEKLER
Amaçlar
Bu oturumun sonunda, katılımcıların aşağıdakileri anlatabilmeleri gerekir
―― Düşük ağırlıklı doğan bebekler için neden en iyi besinin anne sütü olduğunu;
―― Çocuk hasta olduğunda ya da sarılık geliştiğinde emzirmeye veya anne sütü vermeye devam etmenin
neden önemli olduğunu.
Ayrıca katılımcılar oturum sonunda aşağıdakileri yapabilmelidir:
―― Düşük ağırlıklı doğan veya hasta olan çocuğun annesinin emzirmesine yardım etmek;
―― Bebeğin fincanla beslenmesine yardım etmek.
Oturum Taslağı
(65 dakika + 10 dakika isteğe bağlı)
Katılımcıların tümü bir eğiticiyle toplu halde bulunurlar. Alıştırmalarda bireysel ilgi için tüm eğiticilere ihtiyaç vardır.
Konuya giriş
(5 dakika)
Slaytları göster
(25 dakika)
Bir bebeğin fincanla nasıl besleneceğini göster.
(10 dakika)
(İsteğe bağlı)Bir bebeğe ne kadar süt verileceğini açıkla
(10 dakika)
Yazılı alıştırmaya yardım et 18. Alıştırma
(25 dakika)
Hazırlık
Slaytların hazır olup, olmadığını kontrol ediniz.
Slaytları ve bunlarla ilgili metni okuyup çalışınız ve sunmaya hazır olunuz.
Anlatacağınız bilgiler hakkında fikriniz olması için Ek bilgi bölümlerini okuyunuz.
“Bebek Dostu Hastaneler için Küresel Ölçütlere Ekler: “Ek besinler için geçerli medikal nedenler” adlı kaynağı
okuyunuz, böylece katılımcılarla konuyu tartışabilir ve katılımcıların kendi kopyalarına atıfta bulunabilirsiniz.
Bulunduğunuz ülkede veya yörede doğan bebeklerin yüzde kaçının düşük doğum ağırlıklı bebekler olduğunu öğrenmeye çalışınız.
Bir bebeği fincanla besleme demonstrasyonu:
Toplumda kolay bulunabilecek, düşük doğum ağırlıklı bebeği beslemede kullanılabilecek küçük fincanlar
edinmeye çalışınız. İlaç kadehleri veya yumurtalıklar bu iş için uygundur. Başka bir şey bulunamıyorsa, küçük
çay fincanları kullanılabilir. Çatlak veya kenarları tırtıklı olmamalı ve kolay yıkanabilmelidirler.
Oyuncak bebek üzerinde fincanla ve kaşıkla göstermek için süt yerine biraz su, bir çay kaşığı bulundurunuz.
Bir bebeğe ne kadar süt verileceğini açıklayınız adli IV. bölümü bu oturum içeriğine ekleyip eklememeye
siz karar veriniz. Bu, bazı katılımcı grupları için uygun olmayabilir.
217
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek bilgiler kısımlarını açıklayınız. Sadece sorulara cevap vermek için kullanınız.
I. Konuya Giriş
(5 dakika)
ÊÊ Aşağıdaki noktaları belirtiniz:
* Düşük doğum ağırlıklı (DDA), 2500 gramın altında bir doğum ağırlığı demektir. Bu kavram zamanından önce
doğmuş, ve prematür olan bebekleri, gastasyonel yaşına göre küçük olan bebekleri kapsar. Bebekler bu iki
nedenle küçük doğabilir.
* Birçok ülkede bebeklerin % 15 – 20’si düşük doğum ağırlıklıdır.
* Bu ülkede doğan bebeklerin % .......’i düşük doğum ağırlıklıdır.
* Düşük doğum ağırlıklı bebekler, özellikle enfeksiyona karşı büyük risk altındadırlar ve anne sütüne zamanında doğmuş ve düşük doğum ağırlıklı olmayan bebeklerden daha çok ihtiyaçları vardır. Buna karşın daha sık
olarak yapay besinler ve biberonla beslenirler.
ÊÊ Memeden kesme nedenleri veya tamamlayıcı besinlere erken başlama nedenlerini açıklamak için 2. Oturumda oluşturduğunuz yöresel beslenme uygulamaları listesine bakınız. Katılımcılardan, DDA olmayı sık
rastlanan bir neden olarak belirtip belirtmediklerini hatırlamalarını isteyiniz.
Sor: Düşük doğum ağırlıklı bebeklerde neden bazen yalnız anne sütü ile beslenme zordur?
(Katılımcıların öneriler yapmalarına izin veriniz. Daha sonra aşağıdakileri tartışınız)
Katılımcıların verebilecekleri olası cevaplar:
―― DDA bebekler, memeyi güçlü bir şekilde ememezler.
―― Anne sütünün sağladığı besinlerden daha fazla besine ihtiyaçları vardır.
―― Annelerin yeterli süt sağmaları güç olabilir.
* Bütün bu yorumlarda gerçek payı vardır ve bundan dolayı birçok hastanede DDA bebekler yapay besinlerle
beslenir.
* Bununla birlikte, birçok DDA bebek hiçbir zorlukla karşılaşmadan meme emebilir. (Doğum haftası 34-35
hafta ve üzerinde, solunum sayısı 60’ın altında, apne, hipotermi yok ve genel durum da stabil ise)
Zamanında doğan, ama normalden daha küçük olan bebekler genellikle etkin olarak meme emebilirler. Bunlar,
genelde çok aç olurlar ve büyük bebeklerden daha sık emzirilmeleri gerekir. Böylece büyüme yakalaması (catch-up) yapabilirler.
* Erken doğan bebekler başlangıçta etkin emmede zorluk çekerler. Fakat anne sütü önceleri orogastrik tüp
veya fincanla verilebilir ve daha sonra tam emzirmeye geçmelerine yardım edilebilir. Bu bebekler için anne
sütü alma, biberonla beslenmeden daha kolaydır.
* Eğer bir anneye yeterli ve doğru yardım ve destek verilirse, bebek meme emmeyi öğrenene kadar anne
218
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
kendi sütünü sağarak tüp veya fincanla bebeğine verebilir. Anne düşük doğum ağırlıklı bebeğini bizim düşündüğümüzden çok daha önce emzirebilir.
Ek bilgi
Ek besinler
Çok düşük doğum ağırlıklı (ÇDDA) (l000-l500 g)veya aşırı düşük doğum ağırlıklı (l000 gr dan az) bebeklerin,
belirli bir süre için anne sütüne ek olarak anne sütü güçlendiricilerine ihtiyaçları vardır. Bu güçlendiriciler protein
dışında bir enerji kaynağı (karbonhidrat ya da yağ), kalsiyum, fosfor, mineraller ve vitaminleri içerirler.
Anne sütü fonksiyonel olarak aktif birçok biyokomponent içermesi nedeniyle hastalıklardan koruyucu etkilere
sahiptir. Ancak yüksek volümlerde verilse bile küçük prematüre bebeklerin yüksek protein ve kalsiyum gereksinimlerini karşılayamaz. Bu nedenle güçlendirilmesi gereklidir.
Bu ek besinleri verme karan, genelde bir uzman tarafından bireysel olarak verilir. Ancak ek besinler ile beraber
verilen anne sütü bebeği infeksiyonlara karşı yapay besinlerden daha iyi korur. Yapay besinler infeksiyona karşı
koruyamazken, anne sütü korur. Anne sütünün içerdiği çok önemli besinler, hiç bir formülde bulunamaz.
Biberondan beslemeyi “öğrenme”
Bir bebek için anne memesini emmeden önce biberondan beslemeyi “öğrenmek” gerekli değildir. Araştırmalar
göstermiştir ki, meme emmek bir DDA bebek için biberondan beslenmekten daha az streslidir. Biberondan beslenme, bir bebeğin meme emmeyi öğrenmesini daha da güçleştirebilir.
Emme, yutma koordinasyonunun daha kolay sağlanması ve bebeğin sakinleşmesi için sonda ile beslenme sırasında ağzına Yenidoğan yoğun bakımlar için kullanılan özel emzikler verilebilir. 30 haftanın üzerindeki prematürede
kap ile beslenme de denenebilir. Kapla beslenen bebeklerin daha sonra anne sütü emerek beslenme oranlarının
biberonla beslenenlere göre daha yüksek olduğu gösterilmiştir.
II. 26 / 1 – 26 / 6 Slaytlarını gösteriniz.
(25 dakika)
ÊÊ Slaytları gösterirken açıkladığınız yeri ekranda belirtiniz
Slayt 26 / 1 Miadında (term)ve preterm anne sütü
• Bu tabloda, term ve preterm sütler karşılaştırılmaktadır.
Sor: Ne gibi farklılık görüyorsunuz?
Tablo preterm sütün term sütten daha fazla protein içerdiğini gösteriyor.
* Fazla proteinin çoğu anti - infektif proteinlerden olmaktadır. İyi büyümeleri için, preterm bebeklerin, term
bebeklere göre daha fazla protein içeren süte gereksinimleri vardır. Preterm bebeklerin enfeksiyonlardan da
daha fazla korunmaları gereklidir.
Böylece, preterm sut özellikleri preterm bebeklerin gereksinimlerini karşılamak üzere farklılaşmış bir süttür.
Düşük doğum ağırlıklı bir bebek için en iyi besin kendi annesinin sütüdür.
Anneler bazen sütlerini yeterli miktarda sağmada zorluk çekerler. Bununla birlikte, eğer bunu iyi bir teknikle yaparlarsa ve yeterli destekleri varsa genelde bu mümkündür (20. oturum - Anne sütünün sağılması). Sütü sağmaya
ilk günden itibaren ve eğer mümkünse doğumdan sonraki ilk 6 saat içinde başlamak önemlidir. Doğumdan hemen
sonra emzirmenin anne sütünün gelmesi için yardımcı olması gibi, bu erken sağma da anne sütünün akmaya başlamasına yardımcı olur. Eğer anne bir kaç mililitre de olsa kolostrum sağabiliyorsa, bu bebek için değerlidir.
Gerekirse, anne kendi sütünü yeterince üretebilene kadar bebeğe başka bir annenin pastörize edilmiş sütünü
veriniz.
219
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Slayt 26 / 2 DDA Bebekleri besleme yöntemleri
• Bu tablo düşük doğum ağırlıklı bebekleri beslemenin değişik yollarını göstermektedir.
İlk bir kaç gün içinde bebek ağızdan besin alamayabilir. Damar yoluyla beslenmesi gerekebilir. Ağızdan besleme,
bebek bunu tolere eder etmez başlatılmalıdır.
Gestasyon yaşları 30-32 haftadan daha az olan bebeklerin genellikle orogastrik tüple beslenmeleri gerekir. Sağılmış anne sütünü tüple veriniz. Anne, bebek tüple beslenirken ona parmağını emdirebilir. Bu hareket, büyük bir
olasılıkla bebeğin sindirim yolunu uyarmakta ve tartı almasına yardımcı olmaktadır.
Doğum haftası 34-35 hafta ve üzerinde olan prematüre bebekler, solunum sayısı 60’ın altında ise, apne, hipotermi yok ve genel durum da stabil ise ağızdan beslenir. Ağızdan yeterli beslenemeyen bebeklere kalan miktar
orogastrik ile verilir.
Doğum haftası 34-35 hafta ve üzerinde olan bebeklerde solunum sayısı 60-80 arasında ise beslenme sondası
ile beslenmelidir.
Emme ve yutma fonksiyonlarının koordine olmayışı nedeniyle 32-34 haftadan küçük bebekler gastrik sonda ile
beslenmelidir.
Eğer mümkünse, bu erken dönemden başlayarak her gün günün belirli bir zamanında anne bebeği kucağına
almalı ve onunla tensel temasını yapmalıdır. Tensel temas, bağlanmaya yardımcı olur. Tensel temas bağlanmaya
yardımcı olarak annenin süt üretimini arttırır, Böylece anne sütü ile beslenmeye yardımcı olur. Gestasyon yaşları
yaklaşık 30-32 hafta arası olan bebekler besinleri küçük bir kaptan veya kaşıktan alabilirler. Bebek hala besinlerinin çoğunu tüple alırken günde bir veya iki kez bebeğe kaptan besin vermeye çalışmaya başlayabilirsiniz. Bebek
bunu iyi alabiliyorsa, tüp besinlerini azaltabilirsiniz. Bu evrede bebeği beslemenin bir diğer yolu da sütü doğrudan
bebeğin ağzına sağarak vermektir.
Gestasyon yaşları 32 hafta veya daha fazla alan bebekler, meme emebilirler. Bebeğin genel durumu düzelir,
düzelmez anne bebeği göğsüne yaklaştırmalıdır. Bebek ilk başta sadece meme ucunu arayabilir, yalayabilir veya bir
miktar emer. Anne sütünü sağarak kap veya tüple vermeye, bebeğin gereksinimini emerek karşılayacağından emin
olana kadar devam ediniz.
Bebek 34-35 haftalık olunca direkt anne memesini emebilir. İlk emme 5-10 dakikayı geçmemeli, ağızdan alamadığı miktar sonda ile sonradan verilmelidir.
Düşük doğum ağırlıklı bir bebek etkin bir şekilde emmeye başladığı zaman, beslenme süresince sık sık ve uzun
süreler için duraksayabilir. Örneğin, 4-5 kez emdikten sonra 4 veya 5 dakikaya kadar uzun bir süre ara verebilir.
Memeden bebeği çabuk çekmemek çok önemlidir. Bebeği hazır olduğunda tekrar emmeye başlayabilmesi için memede tutunuz. Gerekirse bir saate kadar devam edebilir. Memeyi emdikten sonra bebeğe bir kapla besin veriniz.
Bir öğün emzirme, bir öğün fincandan beslemek de olabilir.
Bebeğin iyi bir pozisyonda emdiğinden emin olunuz. İyi yerleştirme ile etkin emme daha erken bir evrede gerçekleşebilir.
Düşük doğum ağırlıklı bir bebek için en iyi emme pozisyonları aşağıda verilmiştir.
―― Anne vücuduna enine olarak, memenin karşı tarafındaki kolla tutma
―― Kol altı pozisyonu
Her iki şekilde de, anne bebeğin vücudunu koluyla destekler ve bebeğin başını eliyle kontrol edip, destekler.
Bu, düşük doğum tartılı bebekler için önemli, ama daha büyük bebekler için önemsizdir. (Bkz. Emzirmede bebeğe
pozisyon verme, 10. Oturum).
Gestasyon yaşı 34 - 36 hafta veya daha fazla (bazen daha erken)olan bebekler genelde tüm gereksinimlerini
doğrudan memeden emerek alabilirler. Örneğin bir bebek bazı zamanlar iyi emer, ama diğer zamanlar yorulur ve
220
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
güçlü ememez. Eğer bir bebek iyi emiyorsa, emzirmeden sonra kaptan beslemeyi deneyiniz. Eğer açsa, sütü kaptan
alacaktır. Eğer yeterince doymuşsa, kaptan verilen sütü almayacaktır.
Bebekleri yeterince anne sütü aldıklarından emin olmak için izleyiniz ve düzenli olarak tartınız.
Ek bilgiler
Düşük doğum ağırlıklı (DDA)bebeklerin bakımı mümkün olduğunca özeI eğitim görmüş bir sağlık görevlisi tarafından yapılmalıdır. Bununla birlikte eğer böyle bir kişi kolaylıkla bulunamıyorsa bu bilgiler size yardımcı olabilir.
Katılımcılar, (DDA) bebeklerin slaytlarda anlatıldığı gibi beslenebileceğini kabul etmekte güçlük çekebilirler.
Soru sormak ve konuyu daha fazla tartışmak isteyebilirler. Aşağıdaki noktalar size yardımcı olacaktır.
Ağızdan ilk beslenme zamanı
Eğer ağızdan besleme bebek doğar doğmaz mümkünse ilk besin, ilk 2 saat içinde verilmeli ve kan şekerinin
düşmesini (hipoglisemi) önlemek için bundan sonra 2 - 3 saatlik aralarla devam edilmelidir.
Anne kolostrum üretene kadar başka annelerden alınan sütü veriniz. Eğer herhangi bir anne sütü bulunamıyorsa formül süt veriniz.
Kaptan beslenme
Kaptan beslenme bebeğe ağızdan besin almanın değerli deneyimini ve tat almanın keyfini verir. Bebeğin sindirimini uyarır. Bu evrede birçok bebek henüz ememedikleri halde, cisimleri ağızlarına alma isteğinin işaretlerini
gösterirler.
Düzenli emmenin gelişimi
Bebekler 32 haftadan çok önce zaten emme ve yutma hareketleri yaparlar. Yaklaşık 32. haftadan başlayarak,
birçok bebek memeden emebilir, bazıları bu yaşta da tümüyle meme emerek beslenmeyi gerçekleştirebilir, ancak
emme, yutma ve soluk alma işlevlerini uyumlu bir şekilde bir arada yapmakta güçlük çekebilir. Meme emme sırasında duraklayıp nefes alması gerekebilir. Kısa bir süre için etkili emme yapabilir, ama genellikle ihtiyaçları olan
anne sütünün tümünü alacak kadar uzun süre meme ememezler. Yaklaşık 36 haftalıktan itibaren birçok bebek
emmeyi ve nefes almayı uyumlu bir şekilde bir arada yapabilir ve gereksinimi olan tüm sütü meme emerek alabilir.
Beslenme yöntemi ve doğum tartısı
Bebeğin beslenme yeteneği doğum ağırlığından çok gestasyon yaşı ile ilgilidir. Ancak gestasyon yaşını her zaman bilmek mümkün değildir. Birçok bebek memeden süt almaya l300 - l500 grama ulaştıklarında başlarlar. Bir
çokları tam meme emmeyi yaklaşık l600 - l800 gram veya daha az ağırlıkta gerçekleştirebilirler.
Tensel temas ve kanguru yöntemi
Anneyle (veya babayla) bebek arasındaki tensel temasın hem bağlanmaya hem de memeden beslenmeye
yardımcı olduğu gösterilmiştir. Kanguru bakımı olarak da nitelendirilen ten-tene temas; özelikle prematüre çocuklarda anne çocuk ilişkisinin kurulmasına ve çocuğun gelişimine katkı sağlamaktadır. Kanguru bakımı, sakin bir
ortamda annenin çıplak göğsüne çocuğun yatırılmasıyla bebek anne tensel temasının sağlanmasıdır. Öncelikle yarım saatle başlanır ve süre giderek arttırılabilir. Hastanelerde yenidoğan ünitelerinde solunum makinesi desteğine
ihtiyaç duymayan her bebekte uygulanabilir. Oksijen ihtiyacı olan ya da nazal CPAP’li bebekler de uygun adaylar
olabilir. Kanguru bakımının prematüre bebeklerde uyku süresini arttırdığı ve bebeğin ağlamasını azalttığı gözlenmiştir. Prematüre bebeklerde en korkulan şeylerden biri de solunumun düzenlenememesi ve nefessiz kalmadır.
Kanguru bakımıyla bebeğin, solunumun ve kalp seslerinin düzene girdiği, dışarıdan oksijen gereksiniminin yüzde
50 düştüğü tespit edilmiştir. Prematüre bebeklerde ısı regülasyonu bir diğer önemli konudur. Kanguru bakımı ile
bebeğin vücut ısısı düştüğünde annenin vücut ısısı yükseliyor ya da bebeğin vücut ısısı yükseldikçe; anne bebeğe
göre vücut ısısını düşürüyor ve bu şekilde en iyi ısı regülasyonu da sağlanmış oluyor. Yine yapılan bir araştırmada
221
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
saptanmış ki, günde 50 dakika anneyle ten kontağı kuran çocuklar 8 kat daha fazla emiyorlar. Ten kontağı sayesinde
daha fazla süt salgılanması sağlanıyor ve çocuk anne memesine daha çabuk ulaşıyor. Kanguru bakımı uygulanan
prematüre bebeklerin hastanede yarı yarıya daha kısa sürede kaldıkları da tespit edilmiş durumda. Bunun nedeni
büyük bir olasılıkla prolaktin ve oksitosin salgılanmasının uyarılmasıdır. Eğer bir bebek hareket ettirilemeyecek kadar ağır hastaysa, temas annenin eliyle bebeğin vücudu arasında da olabilir. Eğer bebek yeterince iyiyse, anne onu
kucağında vücuduna yakın tutmalıdır. Genellikle en iyi yer giysisinin içinden göğüslerinin arasıdır. Aşağıdaki olumlu
etkileri vardır.
―― Annenin sıcaklığı bebeği sıcak tutar. Bebek üşümez ve ısınmak için fazladan enerji kullanmaz. Kuvözlere
daha az ihtiyaç olur.
―― Anne ve bebek ilişkisi güçlenir.
―― Bebeğin kalbi daha iyi çalışır ve daha düzenli nefes alıp verir.
―― Bebek daha az ağlar , stresi azalır ve daha iyi uyur.
―― Yenidoğanlarda ayrıca ağrı veren uygulamalar sırasında verilen kanguru bakımının endorfin salınımını arttırarak analjezik etki yaptığı görülmüştür.
Slayt 26 / 3 Fizyolojik sarılık
* Bir bebeğe ek besin verilmesinin, ya da emzirilmemesinin sık rastlanan bir nedeni sarılıktır. Sarılık bilirubinin
kanda yüksek düzeyde bulunmasından kaynaklanan derinin ve gözlerin sarı renk almasıdır. En yaygın sarılık
türü hayatın ikinci ve onuncu günleri arasında ortaya çıkan fizyolojik sarılıktır.
Sor: Sizin deneyiminizde, sağlık görevlileri sarılık olan bebekleri nasıl beslerler?
Glikozlu su verilir mi? Yapay besinler?
Annelere emzirmeyi durdurmaları önerilir mi?
(Katılımcılara kendi deneyimlerini kısaca anlatmalarına izin verin. Sonra devam edin.)
Sarılığın düzelmesi için bebeklere glikozlu su gibi sıvıların verilmesi bazı hastanelerde rutin bir uygulamadır.
Fakat araştırmalar fazladan verilen sıvıların bir yararı olmadığını göstermiştir.
* Sarılık, yeterli miktarda anne sütü almayan bebeklerde daha sık görülür ve daha şiddetli olur. Bebeğin anne
sütü almasını azalttığı için su veya glikozlu su gibi sıvıların verilmesinin hiçbir yararı olmaz. Eğer emzirmenin
başlaması gecikmiş veya emzirme seyrek yapılıyorsa veya herhangi bir yolla engellenmişse sarılık olasılığı
daha yüksektir. Yapay sütler, daha önce tartışıldığı bütün yollarla emzirmeyi olumsuz yönde etkiler (8. Oturum, slayt 8 / 5).
Sarılığın ağırlaşmasını önlemek için, bebeklerin daha çok anne sütüne ihtiyaçları vardır.
―― Doğumdan hemen sonra emzirmeye başlanmalıdır.
―― Bebekler sık sık ve sınırlamadan anne sütü almalıdırlar.
―― Sağılmış anne sütü ile beslenen bebeklerde aldıkları süt miktarı % 20 arttırılmalıdır.
Erken emzirme, anne sütünün içerdiği kolostrum nedeniyle özellikle yararlıdır. Kolostrum hafif müshil etkisi
yaparak mekonyumun (bebeğin ilk siyah dışkısı)dışarı atılmasına yardımcı olur. Bilirubin de bu dışkı ile dışarı atılır,
böylece kolostrum hem sarılığın önlenmesini hem de azalmasını sağlar.
222
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Ek bilgiler
Katılımcılar diğer sarılık türleri ile ilgili sorular sorabilir. “Anne sütü sarılığı” duymuş olabilirler.
Aşağıdaki notlar soruları cevaplandırmanızda yardımcı olacaktır.
Uzamış sarılık
Uzamış sarılık, yaşamın 7. gününden sonra görülür ve birkaç hafta kadar devam eder. Bazen bebekte ciddi bir
hastalık nedeniyle olabilir. Bazen de anne sütündeki maddelerden kaynaklanabilir. Buna “Anne sütü sarılığı” adı
verilir. Anne sütü sarılığı sık değildir. Hafif ve genellikle zararsız bir sarılıktır. Bir kaç hafta içinde kendi kendine geçer.
Eğer bir bebekte uzamış sarılık varsa, tartısını kontrol ediniz, infeksiyon belirtileri arayınız (Özellikle idrar yolu
infeksiyonu)ve karaciğer büyümesini kontrol ediniz.
―― Eğer bebek iyiyse, iyi emiyorsa tartı alıyorsa ve karaciğerde büyüme yoksa büyük olasılıkla Anne Sütü Sarılığı
vardır. Bu zararsızdır ve emzirmeye devam etmekte bir sakınca yoktur.
―― Eğer bebek hastaysa, tartı alması yetersizse ya da karaciğeri büyümüşse, sarılık büyük olasılıkla daha ciddi
bir hastalıktan dolayıdır ve neden, anne sütü değildir. Bebeği hastaneye sevk ediniz ve anne emzirmeye devam etsin.
Hemolitik sarılık
Bazen sarılık, örneğin ABO uyuşmazlığında olduğu gibi bebeğin kanının hemolizi sonucu gelişebilir. Sarılığın
bu daha ciddi türü yaşamın ilk gününde ortaya çıkabilir ve biluribin 20 mg üzerine çıkabilir, bebeğe ışık tedavisi
yapmak (fototerapi) gerekebilir. Emzirmeye devam edilmeli ve bebek gerekli tedaviyi alırken, anneye emzirmeyi
yapabilmesi için yardımcı olunmalıdır.
Fototerapi bebekte dehidratasyona neden olabilir, bu nedenle fazladan sıvı vermek gerekir. En iyi sıvı anne
sütüdür, bunun için anneye sütünü sağarak kapla ya da tüple verebilmesi için yardımcı olunuz. Eğer mümkünse,
daha sık emzirmelidir. Bazen sarılıklı bebekler uykuludur ve daha az emerler. Eğer gerekliyse anne sütü sağılmalı
ve bebeğe kapla verilmelidir. Diğer sıvıları anne sütü dehidratasyonu önlemezse veriniz.
Slayt 26 / 4 Bebekler hasta olduklarında neden meme emmeyi bırakırlar
ÊÊ Slayt göstermeden önce aşağıdaki soruları tartışınız.
Sor: Bebekler hasta olduklarında neden meme emmeyi bırakırlar?
(Katılımcılara birkaç neden önermeleri için süre tanıyınız, daha sonra devam ediniz.)
Sor: Bu nedenlerden dolayı emzirmeyi kesmek gerekli midir?
(İsteyen katılımcılara düşüncelerini kısaca açıklamaları için izin veriniz. Sonra devam ediniz.)
ÊÊ Slaytın üst yarısını gösteriniz, sonra aşağıdaki noktaları tekrar ele alınız.
* Bazen bebekler meme emmede zorlanırlar. Örneğin:
―― Solunum yolları enfeksiyonları, ağızdan hastalık, örneğin Kandida infeksiyonu emmeyi zorlaştırır.
―― İnfeksiyonlar iştahı azaltır ve bebeğin meme emmeyi reddetmesine ya da daha az emmesine neden olabilir.
―― Çok hasta yeni doğanlar veya cerrahi müdahale gereken bebekler ağızdan besin alamayabilirler.
ÊÊ Slaytın alt yarısını gösteriniz ve aşağıdaki nedenleri gözden geçiriniz.
* Bazen anneler yanlış bilgilendirilmelerinden dolayı emzirmeyi durdurabilirler, örneğin:
223
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― Birisi hastalığın emzirme sonucu olduğunu söylemiştir.
―― Anne sütü bir bebekte hastalığa neden olmaz (ancak nadir olarak anne sütündeki maddeler bebekte koliğe
benzer ağlamaya neden olabilir). (22. Oturuma bakınız “ağlama”)
―― Anneye bir sağlık görevlisi emzirmeyi durdurmasını önermiş olabilir. Bu duruma özellikle ishalli bebeklerde
rastlanmaktadır.
Slayt 26 / 5 Hasta bebeklerin emzirilmesi
ÊÊ Slaytın sol yarısını gösterip şu noktaları gözden geçiriniz:
* Eğer bir bebek hasta olduğunda emmeyi bırakıyorsa:
―― Daha az besin alır
―― Daha çok ağırlık kaybeder
―― İyileşmesi daha uzun sürer
―― Meme emmenin rahatlatıcı etkisinden yoksun olur
―― Annesinin sütü azalır
―― İyileştiğinde meme emmeye tekrar başlamayı reddedebilir.
ÊÊ Slaytın sağ yarısını gösterip aşağıdaki noktaları gözden geçiriniz:
* Eğer bir bebek hastayken meme emmeye devam ederse:
―― En iyi şekilde beslenir
―― Daha az kilo kaybeder
―― Daha çabuk iyileşir (özellikle ishalde)
―― Meme emerken rahatlar
―― Anne sütü üretimi devam eder
―― Bebek iyileştiğinde meme emmeye devam eder.
Slayt 26 / 6 Hasta bir bebeğin emzirilmesine nasıl yardım edilir?
* Bu slayt, bir anneye hasta bebeğini emzirmeye devam etmesinde nasıl yardımcı olunacağını özetler.
Eğer bebek hastanedeyse
Annesini de bebekle beraber kalması için ve bebeğini emzirmesi için hastaneye kabul ediniz.
Eğer bir bebek iyi meme emebiliyorsa
Annesini daha sık emzirmeye özendiriniz. Anne emzirme sayısını çocuğu hasta olduğunda günde 12 veya daha
fazlasına kadar çıkarabilir. Bazen bebek başka besinleri almaz anne sütünü ise istemeye devam eder. İshalli çocuklarda bu çok rastlanan bir durumdur. Bazen bebek memeyi hasta olmadan öncesine göre daha fazla isteyebilir. Bu
da anne sütünün artmasını sağlar.
224
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Eğer bir bebek her öğünde eskisine göre daha az emiyorsa
Öğünler kısa da olsa anneye daha sık emzirmesini öneriniz.
Eğer bir bebek ememiyor, emmeyi reddediyor ya da yetersiz emiyorsa
Annesine sütünü sağıp bir kap ya da kaşıkla vermesinde yardımcı olun. Bir taraftan da bebek istediği zaman
emmeye devam etsin. Damar yoluyla sıvı alan bebekler bile emebilir ya da sağılmış anne sütü alabilir.
Eğer bebek sağılmış sütü kaptan içemiyorsa
Birkaç günlüğüne sağılmış sütü nazogastrik tüpten vermek gerekebilir.
Eğer bebek ağızdan beslenemiyorsa:
―― Anneyi, bebek iyileştikten sonra emebilsin diye, süt üretimini korumak amacıyla sütünü sağması için özendirin. Sütünü bebeğinin emdiği sıklıkla geceleri de dahil olmak üzere sağmalıdır. (20. Oturuma bakın: “anne
sütünü sağmak”) Sütünü biriktirebilir, ya da diğer bir bebeğe bağışlayabilir.
―― Bebek iyileşir iyileşmez emzirmeye başlayabilir. Önceleri bebek emmeyi reddederse, tekrar başlaması konusunda yardım edin. (16. Oturuma bakın: “Anne sütünün reddedilmesi”)
―― Anneyi süt miktarını arttırmak için sık emzirme konusunda uyarın. (27. Oturuma bakın: “Anne sütünü arttırmak ve yeniden emzirmeyi başlatmak”)
Ek bilgi
Özel gereksinimi olan bebekler
Katılımcılar; ikizler, Down Sendromu, yarık damak vb. gibi özel durumları olan bebekler hakkında soru sorabilirler. Bu bebekleri emzirmek fazla zaman ve sabır isteyebilir ve annelerin özel yardım ve desteğe ihtiyaçları olabilir.
Bazı bebeklerin emzirilmek için uzun süre ve sık sık uyarılmaları gerekebilir. Bazı bebekler yeterince emzirildikleri
halde tartı almaları yavaştır. Emzirilme ve anne bebek bağı, özel durumları olan bebekler için daha da önemlidir.
Yeterli zaman olmadığı için, bu gibi durumlar bu kursta ayrıntılı olarak tartışılmadı. Ayrıca, sağlık görevlilerinin
zor durumlarda önce, sağlıklı bebeklere yardım etmeleri önemlidir.
Özel gereksinimleri olan bebeklerin bakım ilkeleri tüm bebeklerin bakımı gibidir:
―― Doğumdan sonra mümkün olan en erken zamanda bebeği emzirme konusunda anneyi özendirin.
―― Bebeği göğsüne yakın tutun, memeye iyi yerleştirin ve memeyi iyi kavramasını sağlayın.
―― Eğer bebek güçlü ememiyorsa, anneye sütünü nasıl sağacağını gösterin.
―― Güçlü emene dek, bebeği sağılmış anne sütü ile besleyin (kaşık – kap).
Bebeğin memeyi keşfetmesi ve memeye kendine özgü şekilde yerleşmesi önemlidir.
Bazı özürlü bebekler emmeyi beklediğimizden daha kolay becerebilirler.
Aşağıda emme ya da memeye yaklaşma zorluğu çeken bebekler için pratik öneriler verilmiştir: Bir bebek için en
uygununu bulabilmek için birçok pozisyon denemek gerekebilir
1. Modifiye koltukaltı pozisyonu.
Örneğin: Yarık damaklı bebekler gibi dik pozisyonda daha rahat emebilen bebeklerde yararlı olabilir.
Bebek anneye kadar bakar pozisyonda dik oturur, bacakları annenin yanında, ayakları annenin sırtına doğrudur.
225
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Yatağa oturulur ya da yastıkla desteklenir. Anne bebeğin sırtını koluyla, başını eliyle destekler.
Bazı yarık damaklı bebekler yarı yatar pozisyonda da rahat emebilirler.
2. At biner pozisyonda.
Emmek için dik durması gereken bebek için diğer bir yoldur.
Bebek anneye yüzü dönük şekilde oturur, bacakları annenin bacaklarının ya da gövdesinin her iki yanındadır.
3. Dansçı eli pozisyonu
Kas güçsüzlüğü çeken bebeği memeye yerleştirmede kolaylık sağlayabilir. Anne memeyi avuç içi ve üç parmağıyla destekler. Baş ve işaret parmağı çene ve yanaklarını desteklemek üzere meme ucunun önünde serbest
durumdadır.
Şekil Kas güçsüzlüğü olan bebeği memeye yerleştirmek için Dansçı eli pozisyonu
Anne göğsünü avuç içi ve son üç parmağı ile
Baş işaret parmakları bebeğin çene ve yanaklarını
destekler.
desteklemek üzere serbesttir.
III. Bir bebeğin kapla nasıl beslendiğini gösteriniz
(10 dakika)
ÊÊ Kapla beslemenin biberonla beslenmeden neden daha güvenli ve daha iyi olduğunu tartışınız.
Sor: Bir bebeği beslemek için kaplar şişelerden daha güvenli ve daha iyidir?
(Katılımcılara bir kaç cevap önermeleri için izin veriniz. Sonra katılımcıların da değinmediği noktaları anlatınız.)
―― Eğer kaynatma mümkün değilse, kaplar sabun ve su ile temizlemek için daha elverişlidir.
―― Kapların biberonlar gibi taşınmaları güçtür. Biberonda sütün uzun sure kalması, bakterilerin üremesi için
yeterli zamanı sağlar.
―― Kaplar bebek kendisi beslensin diye yanına bırakılmaz. Bebeği kapla besleyen kişi bebeği tutmak ve ona
bakmak zorundadır. Bu olay bebeğe gereksinimi olduğu teması sağlar.
―― Kapla beslenme, memeden emmeyi olumsuz yönde etkilemez.
―― Kapla beslenme, bebeği istediği kadar almasını sağlar.
ÊÊ Kapla beslemenin neden bir kaşıkla beslemeden daha iyi olduğunu açıklayınız.
* Kaşıkla besleme kapla beslemeden daha uzun sürer.
* Kaşıkla besleme için üç ele ihtiyaç vardır. Bebeği tutmak için, kabı tutmak için ve kaşığı tutmak için. Anneler,
226
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
özellikle geceleri yardım bulmakta zorlanırlar.
* Bazı anneler kaşıkla beslemeyi bebek yeterince besin alamadan bırakırlar. Bazı kaşıkla beslenmiş bebekler
iyi kilo alamazlar. Anneler kapla beslemeye daha uzun süre devam ederler.
* Buna rağmen, kaşıkla besleme eğer anne yeterince besin veriyorsa ve anne tercih ediyorsa güvenli bir yoldur.
Ayrıca, eğer bir bebek çok hastaysa ve örneğin soluk almada güçlük çekiyorsa, kısa bir süre için kaşıkla beslemek bazen daha kolaydır.
ÊÊ Anne sütünün miktarı ile ilgili olarak aşağıdaki noktalara değininiz:
* Eğer anne bebeğin ihtiyacından fazla süt sağıyorsa her iki memeden de ikinci yarımları başka bir kaba sağmasını söyleyin. Önce sağılmış sütün ikinci yarısı verilmelidir. Böylece bebek daha fazla son süt ve daha fazla
enerji almış olacaktır. Bu bebeğin daha iyi büyümesine yardımcı olur.
* Eğer anne ilk başlarda ancak çok küçük miktarlarda süt üretebiliyorsa:
Ne kadar üretiyorsa hepsini bebeğe versin. Çok küçük miktarda bile bebeği infeksiyona karşı korumada yardımcı olur. Bu annenin özgüvenini arttırarak daha çok süt üretmesine yardımcı olur. Eğer gerekiyorsa, tamamlayıcı
olarak başka bir annenin sütünü veriniz.
ÊÊ Kapla beslemenin demonstrasyonunu yapınız.
Şu basamakları izleyiniz:
* Küçük kaplardan birine biraz su koyunuz.
* Kucağınızda bir oyuncak bebeği tam dik veya yan dik bir şekilde oturacak şekilde tutunuz. Bebeğin tamamen
yatırılmayacağını açıklayınız.
* Küçük kabı veya bardağı bebeğin dudaklarına değecek şekilde tutunuz. Su tam dudaklara değecek kadar
kabı eğiniz. Kabın kenarlarının bebeğin üst dudağının dış kısmına temas ettiğini ve alt dudakta gevşek bir
şekilde durduğunu gösteriniz. Bu, bir insanin içerken aldığı normal bir durumdur.
* Bu durumda gerçek bir bebeğin uyarılacağını, ağzını ve gözlerini açacağını anlatınız. Bebek ağzı ve yüzüyle
hareketler yapar ve sütü ağzına diliyle alır. Gestasyon yaşı 36 haftadan daha fazla olan bebekler bu şekilde
emmeye çalışırlar.
* Bir miktar süt bebeğin ağzından dökülür. Bebeğin giysilerini korumak için bir önlük yerleştiriniz. 36 haftayı
geçmiş bebeklerde dökülme, daha küçük bebeklere oranla daha fazladır.
* Sütü bebeğin ağzına dökmeyiniz. Sadece kabı dudaklarına götürünüz.
* Bebeğin, doyduğu zaman ağzını kapatıp daha fazla besin almayacağını anlatınız. Eğer yeterince besin almadıysa bir daha ki seferde daha çok besin alabilir veya daha sık beslenmek isteyebilir. Aldığı miktarı öğün
olarak değil, 24 saatlik olarak hesaplayın.
* Bir bebeği kaşıkla beslemeye çalışınca neler olacağını oyuncak bebek üzerinde gösteriniz. Kabı ve kaşığı tutmanız veya kabı yere bırakıp ondan süt almanız gerekecektir. İşlem daha da zordur.
ÊÊ Katılımcılara bu tekniğin el kitaplarında sayfa 92’daki “Bir bebek kapla nasıl beslenir” adlı kutuda tanımlandığını anlatınız.
227
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
BİR BEBEK KAPLA NASIL BESLENİR
* Bebeği dizinizde tam dik veya yarı dik oturacak şekilde tutunuz.
* Küçük süt kabını bebeğin dudaklarında tutunuz. Kabı, süt bebeğin dudaklarına ancak değecek şekilde
eğiniz.
Kap, bebeğin alt dudağında gevşek bir şekilde dururken, kabın kenarları bebeğin üst dudağına değer.
* Bebek hareket ederek gözlerini ve ağzını açar.
―― DDA bir bebek sütü ağzına diliyle almaya başlar.
―― Term veya büyük bir bebek sütün bir kısmını dökerek emer.
* Sütü BEBEĞİN AĞZINA DÖKMEYİNİZ. Sadece kabı dudaklarında tutup kendisinin sütü almasını sağlayınız.
* B
ebek yeterince aldığında ağzını kapar, daha fazla almaz. Eğer yeterli miktarda almadıysa bir dahaki
sefere daha çok alacaktır veya daha sık beslemeniz gerekecektir.
* Ne kadar aldığını her besleme için değil, her 24 saat için hesaplayınız.
MEME EMMEYİ BAŞARAMAYAN BEBEKLERE VERİLECEK SÜT MİKTARI
Verilecek sütün tipi:
Seçenek: Sağılmış anne sütü (SAS)
(mümkünse bebeğin annesinden)
Seçenek: Uygun bir formül
Verilecek süt miktarı:
2.5 kg veya üstündeki bebekler için
Günde kg başına 150 ml süt.
Toplam miktarı 8’e bölüp, 3 saatte bir verin.
2.5 kg’dan daha az olan bebekler için (DDT)
Günde kg başına 60 ml ile başlayınız.
Bebek, günde kilo başına toplam 200 ml alana kadar günde kg başına 20 ml arttırınız.
Toplam hacmi 8 – 12 öğüne bölünüz 2 – 3 saatte bir besleyiniz.
Bebek 1800 kg veya daha fazla bir kiloya erişene ve tam olarak meme emmeye başlayana kadar devam
edin.
Bebeğin 24 saatte aldığı besin miktarını kontrol ediniz.
Her öğünde alınan miktarlar değişebilir.
Katılımcıların el kitabında 26’ıncı şekil
IV. Bebeğe Ne Kadar Süt Verileceğini Açıklayınız.
(Fazladan 10 dakika)
Katılımcılara el kitaplarına meme emmeyi başaramayan bebeklerin alacakları süt miktarı adlı konuyu bulacakları sayfa 93’ı çevirmelerini söyleyiniz.
228
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ Onlar el kitaplarından izlerken siz tabloyu okuyunuz.

Bir tahta veya levhaya aşağıdakileri yazınız.
2500 g veya üstündeki bebeklere kilo başına günde 150 ml.
2500 g altındaki bebeklere
ilk gün için kilo başına 60 ml.
Her gün toplam 200 ml’ye ulaşıncaya kadar kilo başına 20 ml arttırınız.
ÊÊ Aşağıdaki noktaları belirtiniz.
* Meme emme de dahil olmak üzere her türlü besleme şeklinde, bebeğin aldığı besin miktarının, her öğünde
farklı olması normaldir.
* Kapla beslenen veya ek besin alan bebekler belirlenen miktardan az veya çok alabilirler (Bkz. Anne Sütünü
Arttırma adlı, 27 oturum). Mümkünse fazla hazırlayın, ancak ne zaman duracağına bebek karar versin.
* Eğer bebek bir öğünde çok az alırsa, bir dahaki sefere daha fazla hazırlayın veya özellikle bebek acıkma belirtileri gösterirse bir sonraki besini erken veriniz.
* Bebeğin 24 saatlik besin alışını değerlendirin. Toplam miktar yeterli değilse, geri kalanını nazogastrik veriniz.
* DDA bebekler ilk günlerde az miktar alırlar. Anne az da olsa göğsünden kolostrum sağabiliyorsa, bu genellikle bebeğin ihtiyacını karşılar.
V. Yazılı Alıştırmalara Yardım Ediniz (25 Dakika)
ÊÊ Ne yapacaklarını anlatınız:
Katılımcılara “alıştırmalar nasıl yapılacaktı” bölümünü okumalarını söyleyiniz.
Eğer isteğe bağlı olan 1. soruyu cevaplandıracaklarsa örneği de okumak zorundadırlar.
Sonra cevaplandırılacak soruları cevaplandırmaları gerekir.
Alıştırma 18.Düşük Doğum Ağırlıklı ve Hasta Bebeklerin Beslenmesi:
Alıştırma nasıl yapılacak:
1. soru için (isteğe bağlı), “Meme emmeyi başaramayan bebeklere verilecek süt miktarı” adlı kutudaki bilgilerden yararlanarak bebeğin ne kadar süt alması gerektiğini hesaplayınız. Örneği okuyunuz.
2, 3 ve 4. Sorular için annenin bebeğini nasıl besleyeceği konusunda nasıl bilgi vereceğine dair kısa bir açıklama
yapınız.
Örnek: (isteğe bağlı)
Ayşe’nin bebeği 8 hafta erken doğmuş. Henüz memeyi iyi ememiyor. Ayşe sütünü bir kaba sağıp bebeğini 3
saatte bir kaptan besliyor. Bebek 1.6 kilo ve 5 günlük.
Ayşe her öğünde ne kadar süt vermelidir?
DDA’lı bir bebeğin ilk gün kilo başına 60 ml süte gereksinimi vardır.
Beşinci günde (60 + 20 + 20 + 20 + 20)ml/kg = 140 ml/kg süt vermek gerekir.
Ayşe’nin bebeği 1.6 kilodur. 5 günlük olduğunda gereksinimi olan günlük miktar:
1.6x140=224 ml’dir.
3 saatte bir beslendiği için günde 8 öğüne ihtiyacı vardır.
229
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Böylece her beslenmede 224 ml/8=8 ml sağılmış anne sütüne (SAS) ihtiyacı vardır.
(Ayşe eğer mümkünse bundan biraz daha fazla süt sağmalıdır – örneği 30 ml. bu dökülme ile olacak kayıpları
da karşılar.)
Cevaplandırmak için:
Soru 1. (isteğe bağlı)
Bebek Gül 32 haftalık doğmuştur ve henüz meme emmeyi başaramamaktadır. 1.5 kilo gelmektedir ve siz onu
annesinin sağılmış sütü ile tüple besliyorsunuz. Beslenmenin ikinci günüdür. Onu 2 saatte bir beslemektesiniz.
Her beslemede ne kadar vereceksiniz?
Gül bebeğin 1.5 x (60 + 20) ml =120 ml / gün süte ihtiyacı vardır.
Eğer günde 12 kez besleniyorsa, her beslenmede 20 ml ye ihtiyacı vardır.
(Tüple beslenme yaptığınızda fazla hazırlamanıza gerek yoktur.)
Soru 2.
Zeynep beklediği tarihten 6 hafta önce bir bebek dünyaya getirdi. 1500 gram gelen bu bebek özel bakım ünitesinde gözlem altındadır. Zeynep bebeği emzirmek istiyor fakat bunu beceremeyeceğinden kaygılanıyor.
Zeynep’e onu anladığınızı anlatmak için ne söylersiniz?
(Bebeğiniz için kaygılanıyorsunuz değil mi?)
Kendine güvenini kazandırmak için ne söyleyebilirsiniz?
Olasılıklar:
“Sizin bebeğiniz kadar bebekler de meme emmeyi başarabilir”
“Emzirmek istemeniz güzel bir şey – sütünüz bebeğinize yardımcı olacaktır”
Soru 3.
Ali adındaki bebek 8 aylıktır. 5 hafta öncesine kadar sadece annesinden meme emiyordu. Şimdi, annesi anne
sütüne ek olarak 3 öğün hazır muhallebi de veriyor. 2 gündür bebek ishal olduğundan mamayı yemek istememektedir. Ali’nin dehidratasyonu yok. Annesine ORS verilmesini ve kontrol için ne zaman tekrar gelmesi gerektiğini
açıklayınız.
Ali’nin annesinin doğru yaptıklarını övmek için neler söyleyebilirsiniz?
“Altı ay sadece anne sütü vererek doğru bir şey yapmışsınız”
“Altıncı ay bebeğin katı yiyecekler yemeye başlaması için uygun bir yaştır”
Ali’yi beslemesi konusunda hangi iki öneriyi yaparsınız?
1. Ali’yi daha sık emzirin memeyi istediği kadar sık ve istediği kadar uzun süre alsın.
2. Ali tekrar istekli olur olmaz, muhallebiye başlayın.
Soru 4.
Zehra 4 aylıktır ve ağır zatürreden hastanede tedavi altındadır. Hasta olmadan önce, sadece anne sütü ile besleniyormuş. Şimdi emmeyi başaramıyor ve nazogastrik tüple beslenmesi gerekiyor.
Zehra’nın annesine onu beslemesi için ne yapmasını söylersiniz?
Anneye bebeği tüple beslemek için sütünü bir kaba sağmasını söyleyiniz.
230
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Bunu hangi sıklıkla yapmasını söylersiniz?
Geceleri de devam etmek üzere Zehra normalde kaç kez besleniyorsa o kadar ya da yaklaşık her 3 saatte bir
kaba sütünü sağmasını söyleyiniz.
Soru 5.
3 günlük olan Duygu isimli bebeğin bugün gözleri ve derisi hafif sarı görünmektedir. Annesi bebeği günde 3 – 4
kez emzirmekte, ayrıca emzirme aralarında şekerli su vermektedir.
Duygu’nun annesine bilgi olarak ne söylersiniz?
Bu yaşta sarılık sıktır ve genelde önemli değildir. Anne sütü vermek sarılığın gerilemesine yardımcı olabilir.
Bebek Duygu’yu beslemek için anneye neler önerirsiniz?
Duygu’yu daha sık emzirmesini önerin.
Şekerli su vermekten vazgeçmesini, bunun yerine daha sık emzirmesini öneriniz.
231
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 27
ANNE SÜTÜNÜ ARTTIRMAK VE EMZİRMEYİ YENİDEN BAŞLATMAK
Amaçlar
Bu oturumun sonunda, katılımcılar şunları yapabilmelidir.
―― Bir anneye sütünü arttırmasında yardımcı olmak.
―― Bir anneye eğer kesmişse yeniden emzirmeye başlamasında yardımcı olmak.
Oturum Taslağı
(45 dakika + 10 dakika)
Tüm katılımcılar bir eğitici ile birlikte toplu olarak bulunurlar.
I
Konuya giriş.
II
Bir anneye sütünü arttırma konusunda nasıl yardımcı
(5 dakika)
olacağınızı tartışınız. III
(15 dakika)
Anne sütüne ek olarak verilen besinlerin nasıl
kullanılacağını gösteriniz.
(15 dakika)
IV Ek besinlerin nasıl verileceğini gösteren diğer
yolları da gösteriniz.
(10 dakika)
(İsteğe bağlı)1. seçenek:
V
Yeniden emzirmeye başlama deneyimi olan bir
anne ile görüşünüz.
(Fazladan 15 dakika)
(Tüm eğitimciler katılımcılarla tek tek ilgilenecektir)
(Fazladan 10 dakika)
(İsteğe bağlı)2. seçenek:
Yazılı alıştırmalara yardım ediniz. (19. Alıştırma)
VII 27 / 1 ve 27 / 2 slaytları gösteriniz.
232
(Fazladan 5 dakika)
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Hazırlık
Girişin 10 – 13. sayfalarındaki bir gösterimin nasıl yapılacağı konusunda yol gösterici bilgileri gözden geçirin.
Oturumun notlarını okuyun. Böylece ne yapacağınızı açık olarak bilirsiniz.
Kurstan önce:
Bölgede daha önce yeniden emzirmeye başlama (relaktasyon) deneyimi yaşamış veya ek besinler kullanan
bir kimse (sağlık görevlisi veya bir başka anne) olup olmadığını araştırınız. Eğer ‘varsa, gelip deneyimlerini
anlatmak isteyip istemediğini sorunuz. Bu kişinin oturumun ne zaman olacağını, nerede olacağını ve eğer
varsa diğer düzenlemeleri bildiğinden emin olunuz.
Yörede, eğer bebek ihtiyacı olan sütü memeden alamıyorsa, uygulanan ek süt verme yöntemlerini araştırınız. (Örneğin çocuk meme alırken ağzına süt damlatma, veya bir pamuk parçasını süte batırıp bebeğin bundan
emmesi.)
Oturumdan önce:
Gösterimde kullanmak için aşağıdakileri bulunuz:
―― İnce bir besleme tüpü, flaster
―― Süt için bir fincan veya başka bir kap
―― Adaptörüne kısa, ince bir boru (5 cm) geçirilmiş 5 veya l0 ml lik bir enjektör
―― Bulunabiliyorsa bir damlalık.
Katılımcılardan birini gösterimde size yardımcı olması için görevlendirin. Ondan ne yapmasını istediğinizi
söyleyin.
27/1 ve 27/2 slaytları göstermek istiyorsanız, bunu nasıl yapacağınıza karar verin. Küçük gruplarda bu
mümkün olmayabilir ve bir dahaki sefer bir araya gelene ve bir projektör ve perde hazır olana kadar beklemek
zorunda kalabilirsiniz.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek bilgiler kısımlarını açıklayınız. Sadece sorulara cevap vermek için kullanınız.
I. Konuya giriş
(5 dakika)
* Şu noktaları belirtin:
* Eğer bir annenin sütü azalmışsa, bunu arttırması gerekir. Bu genellikle emzirmeyle ilgili bir sorun bulunduğunda, bebeğin yeterli miktarda anne sütü alamadığı durumlarda olur.
* Eğer bir anne emzirmeyi kesmişse yeniden başlamak isteyebilir. Buna relaktasyon denir.
* Anneler aşağıdaki durumlarda yeniden emzirmek isteyebilirler:
233
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― Bir bebek hasta olmuştur ve uzun bir süre meme emmemiştir.
―― Bir bebek yapay olarak beslenmiştir, fakat anne şimdi emzirmeyi isteyebilir.
―― Bir bebek yapay besinlerle beslenirken hastalanmıştır ya da iyi büyümemiştir.
―― Anne hasta olmuştur ve emzirmeyi kesmiştir.
―― Bir kadın bir bebeği evlat edinmiştir.
* Azalmış anne sütünü arttırmak ve emzirmeyi yeniden başlatmak aynı ilke ve metotlara göre yapılır, bunun
için ikisini beraber anlatıyoruz.
* Relaktasyon daha zor ve uzundur. Anne iyi motive edilmiş olmalıdır ve başarmak için çok desteğe ihtiyacı
vardır. Bazı durumlarda EMZİRMEYİ REDDETMENİN TEDAVİSİ adlı konuda anlatılan metotların da uygulanması gerekir (16. Oturum “Emzirmeyi Red”)
II. Bir annenin sütünü arttırmak için nasıl yardımcı olabileceğinizi tartışınız.
(15 dakika)
ÊÊ Yöntemin ilkelerini tartışınız:
Sor: Bir kadının anne sütü üretimini arttırması için yapması gereken en önemli şey nedir?
(Katılımcıların 2 veya 3 öneri yapmalarına izin veriniz. El kitaplarında 11. sayfadaki PROLAKTİN diyagramına
bakmalarını isteyin. Daha sonra aşağıdaki cevapla devam ediniz.)
Annenin yapması gereken en önemli şey, memesinin uyarılması için bebeği sık sık emzirmektir. Eğer bebek sık
emmiyorsa, başka ne yapılırsa yapılsın anne sütü artmayacaktır.
* Geçmişte, annelere “daha çok dinlenmeleri, daha çok yemeleri, daha çok içmeleri” önerildi. Kendi başlarına
bunlar etkili değildir.
* Daha çok yemek tek başına anne sütünü arttırmaz. Buna rağmen eğer annenin beslenme durumu iyi değilse
gücünü ve enerjisini kazanması için daha çok yemesi gerekir.
* Emziren birçok anne, özellikle emzirmeden önce normalden çok daha fazla susadıklarını fark eder. Susuzluklarını gidermek için sıvı almalıdırlar. Ancak, istedikleri miktardan daha fazla sıvı almaları anne sütü miktarını
arttırmaz. Aşırı sıvı almak bazen diüritik etki nedeni ile süt miktarını azaltabilir.
* Toplumların çoğunda, deneyimli kadınlar sütü arttırıcı (laktagog) maddeler bilirler. “Laktagog”lar anne sütünü arttırdığına inanılan özel besinler, içecekler veya bitkilerdir. Bunlar ilaç etkisi göstermemekle birlikte,
annenin rahatlamasını ve gevşemesini sağlayabilirler.
Ek bilgiler
Doktorlar bazen anne sütünü arttırmak için bir takım ilaç reçeteleri (chlorpromazine veya metoclopramide)
yazarlar. Bu ilaçlar zor durumlarda yardımcı olabilir fakat sürekli kullanılmamalıdır. Bu ilaçlar kullanılsa bile, süt
miktarını iyi arttırmak için bebeğin sık emmesi gerekir.
ÊÊ Katılımcılardan el kitaplarında sayfa 97’deki BİR ANNEYE SÜTÜNÜ ARTTIRMASINDA NASIL YARDIMCI OLUNUR kutusunu bulmalarını isteyin.

Katılımcılardan metodu sırayla, basamak basamak okumalarını isteyin.
Her basamaktan sonra, açık olmayan noktaları aydınlatın ve soruları cevaplayın.
ÊÊ Aşağıdaki noktaları açıklayın:
234
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
* Anne sütünün artması için gerekli süre çok değişkendir. Annenin çok istekli olması ve bebeğin sık emmek
istemesi bu süreyi kısaltmada yardımcı olur. Bu süre beklenenden uzun sürerse anne kaygılanmamalıdır.
* Eğer bir bebek ara sıra meme emmeyi sürdürüyorsa, anne sütü miktarı birkaç gün içinde artacaktır. Eğer
bebek meme emmeyi bırakmışsa sütün bolca üretilmesi için 1 – 2 hafta veya daha uzun bir süre gerekebilir.
* Bebek küçükse (2 aylıktan küçük) relaktasyon daha büyüklere (6 aydan büyük)göre daha kolay olur. Bununla birlikte emzirme her yaşta yeniden başlatılabilir.
* Memeyi yeni bırakmış bir bebeğin yeniden emzirilmesi, uzun zaman önce meme emmeyi bırakmış bebeğe
göre daha kolaydır. Yine de her zaman mümkündür.
* Bir kadın yıllardır meme emzirmemiş ya da menopozda da olsa, yeniden süt üretebilir. Örneğin bir büyükanne torununu emzirebilir.
Ek bilgi
İndüklenmiş laktasyon: Daha önce hiç emzirmemiş bir kadın veya hiç hamile kalmamış bir kadın evlat edindiği
bir bebeğin emmesi sonucu süt üretebilir. Buna indüklenmiş laktasyon denir. Bu şekilde süt üreten annenin sütünün
miktarı değişir, bebeği tamamen beslemesi mümkün olmayabilir. Katılımcılar bu konuda soru sorarlarsa, bunun mümkün olduğunun kesin olduğunu onlara anlatın. Buna rağmen, inanmakta güçlük çekebilirler ve tartışmalar uzun süre
devam edebilir. Ana konudan uzaklaşmamak için bu konuyu anlatmak istemeyebilirsiniz.
235
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
BİR KADINA SÜTÜNÜ ARTTIRMADA NASIL YARDIMCI OLUNUR
* Anne bebeğe, eğer mümkünse evde yardımcı olmaya çalışın. Bazen yeterince yardımcı olabilmeniz
için bir veya iki haftalığına hastaneye yatırmanız, özellikle anne evde tekrar biberona geçme baskısını
hissedecekse yardımcı olabilir.
* Anne ile sütünün az olmasının nedenlerini tartışın.
* S üt miktarını arttırması için ne yapması gerektiğini anlatın. Ona bunun için sabretmesi ve çabasını sürdürmesi gerektiğini açıklayın.
* Ö
zgüvenini kazandırmak için öğrendiğiniz tüm yolları uygulayın. Tekrar süt üretebileceğini ya da sütünü
arttırabileceğini ona hissettirin. Onu sık görmeye ve onunla sık konuşmaya çalışın (en azından günde 2
kez)
* Yeterince yediğinden ve içtiğinden emin olun.
* Bölgede bulunan bir laktagog (süt yapımını arttırdığı düşünülen yiyecek ya da içecek)
kullanmasını özendirin.
varsa onu
* Daha çok dinlenmesini ve emzirirken gevşemeye çalışmasını söyleyin.
* Ona bebeğini yanında tutmasını, mümkün olduğu kadar tensel temas yapmasını, bebeğe hep kendisinin bakmasını söyleyin. Büyükanneler, diğer başka sorumluluklar alabilirler fakat bebeğe şu an için ilgi
göstermemeleri gerekir. İleride isterlerse bakabilirler.
* En önemli noktanın, bebeğinin sık emmesi olduğunu anlatın (en azından günde 10 kez, eğer isterse
daha fazla)
―― Memeyi iki saatte bir verebilir.
―― Bebek ilgilendiği her zaman emzirilmelidir.
―― Her verişte daha uzun emmesine izin vermelidir.
―― Onu yanında tutmalı ve geceleri de emzirmelidir.
―― Bazen bebek uykulu olduğu zaman en kolay emzirilir.
* Bebeğin memeye iyi yerleştiğinden emin olun.
* Sütünün gelmesini beklerken, diğer süt besinlerini nasıl vereceğini tartışın ve kendi sütü artarken diğer
süt besinlerini nasıl azaltacağını anlatın. Miktarları öğrenmek için 26. Oturumdaki “MEME EMMEYİ
BAŞARAMAYAN BEBEKLER VE VERİLMESİ GEREKEN SÜT MİKTARI” adlı kutuya bakınız.
* Diğer besinleri biberondan değil, kaptan nasıl vereceğini gösterin. Kuru emzik kullanmaması gerekir.
* Eğer bebek süt gelmeyen memeden emmeyi reddediyorsa meme emerken süt vermenin bir yolunu
bulun. Örneğin bir damlalık veya emzirme ekleyicisi kullanılabilir (Bkz. Aşağıda).
* Başlangıçta, anne bebeğe kilosuna uygun miktarda ya da daha önce aldığı miktarda yapay besini vermelidir. Biraz süt gelmeye başlar başlamaz, günlük toplam miktarı her gün 30 – 60 ml azaltmalıdır.
* Bebeğin yeterli miktarda süt aldığından emin olmak için tartısı ve idrar miktarı kontrol edilmelidir.
- Eğer yeterli miktarda almıyorsa, yapay besin miktarını birkaç gün azaltmayın.
- Eğer gerekliyse, yapay süt miktarını 1 veya 2 gün için arttırın.
- Bazı kadınlar yapay süt miktarını günde 30 – 60 ml’den daha fazla azaltabilir.
236
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
III. Bir emzirme ekleyicisinin nasıl kullanılacağının gösterilmesi (15 dakika)
ÊÊ Bir ekleyicinin neden gerekli olduğunu anlatınız:
* Emzirme ekleyicisi, bebeğe yeterli süt üretemeyen memeden emerken ek besin vermeye yarayan bir alettir.
* Aç bir bebek “boş” bir memede birkaç kez emme hareketi yapabilir. Fakat özellikle biberondan emmeye
alışmışsa, sinirlenir ve daha fazla emmeyi reddeder.
* Bir memeyi süt üretmesi için uyarmak için bir bebeğin emmesi gereklidir. Bir emzirme ekleyicisi bebeğin
emmeye devam etmesini sağlamak için gereklidir.
ÊÊ Demonstrasyonu yapınız

Size yardımcı olacak katılımcıya, emzirecekmiş gibi bir oyuncak bebeği kucağına almasını ve rahatça oturmasını
söyleyin.
Aşağıdaki basamakları izleyin:
• Aşağıdaki ekipmanı gruba gösterin:
―― Süt için (sağılmış anne sütü veya yapay süt) bir fincan veya başka bir kap
―― İnce plastik bir tüp, örneğin bir nazogastrik tüp. Eğer tüpün ucunda bir adaptör varsa kesip atın. Ayrıca, bebeğin ağzına gelen uçta, uçtaki delikten ayrı kenarda bir delik açın.
―― Bir flasteri, tüpü annenin memesine tutturacak şekilde yapıştırınız.
• Anne rolü yapan katılımcıya tüpün bir ucunu bebeğin ağzına meme ucu ile birlikte girecek şekilde tutmasını
söyleyiniz. Eğer giysileri üstündeyken mümkünse, tüpü memesinin üstünde kalması için bantla yapıştırın
(mümkün değilse bir model meme üzerinde nasıl yapıştırılacağını gösterin).
• Tüpün serbest kalan diğer ucunu süt kabına koyunuz. Kap için uygun bir yer bulunuz. Annenin yanında olan
bir masanın üstüne koymak veya annenin kabı tutması, bu iş için uygundur.
• Tüpün bir kamış gibi iş göreceğini anlatınız. Bebek, memeyi emerken tüpten süt alır. Bebek süt alabiliyorsa
emmeye devam eder ve memeyi uyarır. Bu, sütün üretilmesini başlatır. Anne sütü üretildikçe, kaptan alınan
süt miktarı azalır, sonuçta bu emzirme ekleyicisine ihtiyaç kalmaz.
• Bebeğin sütü hızlı bir şekilde almasının, memeyi uyarmasından dolayı ödül olarak ona verilmesinin önemini
açıklayınız. Fakat çok hızlı olmamalı bu durumda memeyi yeterli bir süre uyaramaz.
• Kabı yukarıya doğru kaldırın, bunun sütün daha hızlı akması ve bebeğin daha kolay süt alması için yapıldığını
anlatınız. Kabı aşağı indirin ve bunun sütün daha yavaş akmasını sağlayacağını anlatın.
• Tüpe bir ip bağlayın. Yeterince ince bir tüp bulunamamasının sık bir sorun olduğunu anlatın. Tüp eğer yeterince ince değilse, süt çok hızlı akacaktır. Tüpe bir ip bağlamanın ve sıkıştırmanın akış hızını yavaşlatmada
yararlı bir yol olduğunu anlatın (Diğer olasılıklar tüpü elle veya bir araçla sıkıştırmaktır).
ÊÊ Katılımcılardan, el kitaplarında 98. sayfadaki EMZİRME EKLEYİCİLERİNİN KULLANILMASINDA ANNEYE YARDIMCI OLUNMASI isimli kutuyu bulmalarını isteyin.
237
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
EMZİRME EKLEYİCİLERİNİN KULLANILMASINDA ANNEYE YARDIMCI OLUNMASI
Anneye aşağıdakileri nasıl yapacağını gösterin:
* İnce nazogastrik veya başka ince bir plastik tüp ve sütü koymak için bir kap bulunuz. Eğer ince bir tüp
bulunamıyorsa bulabildiğinizin en iyisini kullanın.
* Bebeğin ağzına giden ucun hemen yakınına, kenardan bir delik açınız (uçtaki deliğe ek olarak).
* B
ebeğin bir öğünde alması gerekli miktar kadar sütü kapta hazırlayın (sağılmış anne sütü veya yapay
süt).
* T üpün bir ucunu, bebek meme ucuyla beraber tüpü de emecek şekilde, meme ucunun yanına yerleştirin.
* Tüpün diğer ucunu süt kabına batırınız.
* T üp eğer genişse, tüpe bir ip bağlayın ya da elle ya da bir ataç ile sıkıştırın. Bu şekilde sütün akışı ayarlanır ve bebeğin sütü hemen bitirmesi önlenir.
* Süt akışını bebek öğünü 30 dakikada alacak şekilde ayarlayın. (Kabı kaldırmak sütün akışını hızlandırır,
kabı aşağı indirmek sütün akışını yavaşlatır)
* Bebeği, sadece emzirmeyi ekleyicisi varken değil, istediği her zaman emzirin.
* Anne her kullanımdan sonra, tüpü ve kabı temizlesin ve dezenfekte etsin.
IV. Ek besin vermenin diğer yollarının gösterilmesi (10 dakika)
ÊÊ Katılımcılara bebek meme emerken ek besin vermenin diğer yollarını gösterin.
Bu metodlar, eğer bebek memeden güçlü emmeyi gerçekleştiremiyorsa ya da anne emzirme destekleyicisi
kullanmayı zor buluyorsa yararlıdır.
• Bir enjektörün nasıl kullanıldığını gösterin ve açıklayın.
5 ml veya 10 ml lik bir enjektör kullanın.
5 cm uzunluğunda ince bir tüpü enjektörün ucuna takınız.
Örneğin; bir beslenme tüpünün adaptörüyle beraber kesilmiş ucu bu işe uygundur.
Annenin her seferinde verdiği miktar kadar sütü küçük bir kaba koyması gerektiğini açıklayın.
Enjektörü kaptaki sütle doldurun.
Tüpün ucunu bebeğin ağzının kenarına koyun ve yavaşça bebek emerken enjektörün pistonunu itin.
Enjektörü tekrar doldurun ve bebek tamamen doyana kadar devam edin.
Öğünü 30 dakika kadar devam ettiriniz. (Her memede 15 dakika).
• Bir damlalığın nasıl kullanıldığını gösteriniz ve açıklayınız.
Anne bir öğünde verilecek miktarı ölçer ve bir kaba alır. Sütü, bebek emerken bebeğin ağzına damlatır.
• Memeden sütün nasıl damlatıldığını anlatın ve gösterin.
Sağılmış sütü meme ucundan ve memeden bir kaşık veya küçük bir kap kullanarak akıtın. Bebeği memeye süt
damlalarını memeden yakalayabilecek şekilde yerleştirin. Meme ucunu ağzına koyun ve memeyi kavramasına yardımcı olun. Güçlü bir şekilde emmeye başlaması için bu işleme 3 – 4 gün devam etmeniz gerekebilir.
238
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Örnek:
Özgül, bebeği doğduktan hemen sonra öldü. Özgül’ün annesi bebeğe bakacak ve onu emzirmek istiyor. Tüm çocuklarını emzirmiş, en küçüğü 12 yaşında. Özgül’ün bebeği şimdi 4 haftalık ve 4.5 kg. Özgül’ün annesi bebeğin emmesini istiyor ve sütün tekrar gelmesini beklerken bebeği emzirme ekleyicisi kullanarak süt formülü ile besleyecek.
Başlangıçta Özgül’ün annesi bebeğe günde toplam ne kadar yapay süt vermelidir?
Bebeğin her gün 150 / kg süte gereksinimi vardır.
Yani 150 x 4.5 = günde toplam 675 ml süt.
Birkaç gün sonra, Özgül’ün annesi süt üretmeye başlayınca yapay süt miktarını her gün 30 ml azaltacak.
İlk azaltmaya başladığı gün ne kadar süt verecek?
675 –30 ml = 645 ml
Ertesi gün ne kadar süt verecek?
645 – 30 ml = 615 ml.
Cevaplandırmak üzere:
İki aylık bir bebek son ay biberonla besleniyor. İshal nedeniyle bebek çok hasta olmuş ve süt formülleri ishali
daha da kötüleştiriyor. İlk dört hafta annesi bebeği başarılı emzirmemiş ve tekrar emzirmek (relaktasyon)istiyor.
Bebek memeyi emmek istiyor gibi görünüyor. Annenin sütü gelene dek bebeği başka bir anneden sağılmış kadın
sütüyle besleyecektir. Sağılmış anne sütü miktarını günde 30 ml azaltacaksınız. Bebek 4.0 kg ağırlığında.
Başlangıçta ne kadar sağılmış süt vereceksiniz?
Günde toplam 600 ml verin
Azaltmaya başladığınız ilk gün ne kadar vereceksiniz?
570 ml
Azaltmanın 10. gününde ne kadar sağılmış süt vereceksiniz?
300 ml
Azaltmaya başladıktan kaç gün sonra sağılmış anne sürü vermeyi keseceksiniz?
Sağılmış anne sütü vermeyi yaklaşık 20 gün sonra keseceksiniz
VII.Slayt 27 /1 ve 27 / 2
(Fazladan 15 dakika)
Slayt 27 /1 Emzirme ekleyicisi (1)
Bu slayt, emzirme ekleyicisi kullanarak bebeğini emziren bir kadını gösteriyor. Bebeğini biberonla beslemiş,
bebek ishal olmuş ve sonra tekrar emmeyi reddetmiş. Anne tekrar emzirmeye karar vermiş ve bebeğin emmesini
sağlamak için destekleyici kullanıyor.
İçinde formül olan kap görüyorsunuz. Kaptan çıkan tüp annenin göğsünün yanından geçip bebeğin ağzına giriyor. Yaklaşık l0 günde anne yeteri kadar süt üretebilecek hale geldi ve formül vermeyi kesebildi.
Slayt 27 / 2 Emzirme ekleyicisi (2)
Benzer bir şekilde emzirme ekleyicisi kullanan başka bir anne görülüyor. Bu kez durumu yukarıda görüyorsunuz
(Katılımcının el kitabında şekil 27).
239
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 28
EMZİRMEYİ SÜRDÜRMEK
Amaçlar
Bu oturum sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
Annelere 2 yıl veya daha uzun süre emzirmelerinde yardımcı olabilmeli;
Başka nedenlerle anne ve bebekleri gördüklerinde anne sütü ile beslemeyi desteklemeli.
Oturum Taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplar halinde iki eğitici ile çalışırlar.
I.
Konuya giriş.
II.
Sağlık görevlilerinin emzirmeyi sürdürmeye nasıl
yardımcı olabileceklerini gösterme.
(8 dakika)
(12 dakika)
III. Sağlık görevlilerinin emzirmeyi sürdürmeye
yardım fırsatlarını gözden geçirme
(10 dakika)
IV. Yazılı alıştırmalara (20 ve 21)
(30 dakika)
yardım Hazırlık
Girişteki 10-13 . sayfaları, grup çalışmalarını yönetmek için yol gösterici bilgileri okuyun.
Oturum notlarını okuyun, böylece neler yapmanız gerektiğini anlamış olursunuz.
28 / 1 – 2 8 /2 slaytlarından hangisinin sizin durumunuza en uygun olduğuna
karar verin. Seçenek 1 veya 2. slaytı hazırlayın.
Bir katılımcıya Demonstrasyon 2 (i) ve 2(ii)’de Birsen rolünü yapması için rica edin. Ne yapması gerektiğini anlatın. Birsen’in bebeği için büyüme eğrisi hazırlayın.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuya giriş (8 dakika)
Katılımcılara kendilerine söyleyene dek el kitaplarını kapatmalarını söyleyin.
ÊÊ Şu noktaları belirtin:
* Sağlık uygulamaları, aile desteği ve emzirme tekniği, postnatal dönemde emzirmenin başarılı biçimde başlatılıp sürdürülmesinde ana faktörlerdir.
240
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı

Bu listeyi tahtaya yazın:
―― Sağlık uygulamaları
―― Aile desteği
―― Emzirme tekniği
* Emzirme başladıktan sonra, teknik çok problem yaratmaz. Sosyal faktörler daha önemli duruma geçer.
“Emzirme tekniği”ni parantez içine alın ve tahtadaki listeye “Sosyal faktörler”i ekleyin.
―― Sağlık çalışmaları
―― Aile desteği
―― (Emzirme tekniği)
―― Sosyal faktörler
Fakat sağlık uygulamaları hayatın ilk iki yılında emzirme üzerindeki önemini sürdürür. Emzirmeyi desteklemek için tüm sağlık uygulamaları önemlidir.
Sağlık uygulamalarının altını çizin.
* Bazı toplumlarda birçok anne birkaç hafta sonra emzirmeye son verir.
Sor: Bazı toplumlarda emzirme neden diğerlerine göre daha uzun süre sürdürülmektedir?
(Katılımcılar bir süre tartışsın sonra devam edin)
Toplumun annelere ve emzirmeye olan davranışından dolayı.
* Emzirme daha uzun süreli olmaya eğilimlidir, eğer:
―― Birçok kişi bunun doğal, sağlıklı ve önemli olduğunu düşünürse;
―― İnsanlar iki yıl veya daha uzun emzirmenin normal ve iyi olduğunu düşünürse;
―― Kalabalık içinde emzirme kabul edilebilir olursa;
―― Anne olacak çocuklar, bebeklerin emzirildiğini görürlerse;
―― Çalışan kadınlar emzirmeye destek bulurlarsa.
* Toplumun davranışında değişiklik okul ve halk eğitimi ve sosyal değişim ile sağlanabilir ki bu da çoğu sağlık
görevlisinin görev kapsamı dışındadır.
* Fakat sağlık görevlileri bebeklerini emzirmek isteyen annelere destek verebilir, onları cesaretlendirebilir. İyi
geleneklerin korunmasına yardımcı olabilir. Eğer emzirmeyi aktif olarak desteklemezlerse, onu yanlışlıkla
engelleyebilirler.
* Herhangi bir anneyle kurulan her temel temas, emzirmeyi özendirmek ve desteklemek için bir fırsat olabilir.
II. Sağlık görevlilerinin emzirmeyi nasıl destekleyebileceklerini gösterme
(12 dakika)
ÊÊ Sağlık görevlilerinin neler yapabileceklerini açıkla:
* Bir anne bebeğini herhangi bir sağlık kurumuna örneğin tartı, aşılama gibi rutin bir işlem için getirdiğinde,
örneğin; eğer her şey normalse sağlık görevlisi genelde hiçbir şey söylemez. Sadece kötü bir şeyler varsa
241
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
anneye onları söyler.
* Eğer sağlık görevlisi bir şey söylemez ya da eleştirici olursa anne şaşırır, hatta üzülür. Tekrar gelmek için cesareti kalmaz.
* Sağlık görevlilerinin genelde çok zamanları yoktur, fakat olan zamanı anneyi destekleyecek ve cesaretlendirecek bir şeyler söylemeye ayırabilirler.
* Anneleri her görüşünde, kendine güvenini sağlamaya çalışın.
Kendisi veya bebeğinin iyi yaptığı şeyleri övün.
Geçerli bilgi verin ve uygun bir şeyler önerin.
Tahtaya yazın:
―― Övmek
―― Bilgilendirmek
―― Öneride bulunmak
ÊÊ Bir örnek verin:
Slayt 28 / 1’i gösterin
Sor: Bu sağlık görevlisinin, anneyle ne şekilde konuştuğunu düşünüyorsunuz?
(Katılımcıların düşüncelerini belirtmelerini bekleyin. Cevap verebilmelidirler.)
Sağlık çalışanı eleştiri yapıyor ve annenin kendisini aptal hissetmesine neden oluyor. Annenin güveni azalıyor.
Slayt 28 / 2’yi gösterin
Sor: Sağlık görevlisinin anneyle şimdi ne şekilde konuştuğunu düşünüyorsunuz?
(Katılımcılar düşüncelerini belirtsinler. Aşağıdaki cevabı vereceklerdir.)
Sağlık çalışanı iyi tutumunu övüyor.
Sonra ek besinlere (anne sütüyle birlikte)geçmesini önerebilir.
ÊÊ Beceriyi göster:

Siz Z (i) ve Z (ii) deki sağlık görevlisinin bölümünü okurken bir katılımcının da Birsen olmasını isteyin
Siz bebeği tartarken yanınızda durmasını isteyin ve bebeğin büyüme eğrisini doldurarak katılımcıya verin.
Demonstrasyon Z (i): Çok az şey söylemek
Öyküyü okuyun:
Birsen 5 aylık bebeği Hakan’ı tartı kontrolüne getirdi. Hakan anne sütüyle beslenmiş ve çok iyi durumda. Geçen
1 ayda 800g almış ve şimdi 7 kg.
Sağlık görevlisi rolünü okuyun:
SG: (Birsen’in bebeğini tartarmış gibi yapın ve büyüme eğrisini doldurun. Bunu yaparken hiçbir şey söylemeyin. Bitirince Birsen’e büyüme eğrisini verin ve aşağıdakileri söyleyin:)
SG: Tamam Birsen, teşekkürler. Hakan’ın büyüme eğrisini kaybetme ve gelecek ay tekrar gel.”
242
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Sor: Sağlık görevlisinin Birsen’e söyledikleri yararlı oldu mu?
Özellikle Hakan’ın sağlığı yerindeyse, Birsen tekrar gelmenin yararlı olacağını düşünür mü?
(Katılımcıların düşüncelerini dinleyin.)
Sağlık görevlisinin Birsen’e söyledikleri yardımcı olmadı ya da onun için tekrar gelmeye özendirici değildi.
Birsen’i tekrar göreceğinizi anlatın ve bu sefer ona 3 şey söyleyeceksiniz: Hakan’ın tartısını aldıktan ve gelişme
kartını doldurduktan sonra Birsen’i öveceksiniz, ona bazı geçerli bilgiler vereceksiniz ve bir şeyler önereceksiniz.
Demonstrasyon Z(ii): Emzirmeyi sürdürmek
SG: (Bebeğini tartıyormuş gibi yaparken)
“Nasıl besliyorsun Hakan’ı’?”
Birsen: “Sadece emziriyorum, ne zaman isterse”
SG: “Oo, çok iyi.”
(Hakan’ın büyüme eğrisini doldururken)
“Hakan’ın büyüme çizgisine bak! Ne düşünüyorsun?”
Birsen: “Yükseliyor, değil mi? Kilo alıyor anlamına mı geliyor?”
SG: “Evet, Hakan geçen ay bayağı kilo almış. Bu da anne sütü sayesinde olmuş.(övgü)
“Biliyorsun emzirme, çocuğu 2 yaşına dek sağlıklı tutar. (bilgilendirme)
“Emzirmenin yanında, bazı diğer besinlere başlamayı da düşündün mü? (öneri)
Sor: “Birsen ‘e bunları söylemek yararlı oldu mu?
Hakan‘ı tartarken Birsen ile konuşmak, konuşmamaktan daha mı çok zaman alıyor?
(Katılımcıların düşüncelerini alın. Sonra siz kendi düşüncenizi belirtin).
Birsen’e bunları söylemek yararlıdır ve emzirmeye destek verir. Hakan’ın kilosunu alıp, hiçbir şey söylememekten daha uzun zaman almaz.
III. Sağlık çalışanlarının emzirmeyi sürdürmede fırsatlarını yeniden inceleme (10 dakika)
Katılımcılara el kitaplarının 102. sayfasını açmalarını söyleyin. Orada “SAĞLIK SERVİSLERİ NASIL EMZİRMEYİ
DESTEKLEYEBİLİR” kutusunu bulacaklar.
ÊÊ Açıklayın:
* Bu kutu sağlık çalışanlarının emzirmeye yardımcı olabilmek için kullanacakları fırsatları sıralıyor.

Sırayla her katılımcıya listedeki bir noktayı sesli okumasını söyleyin. Açık olmayan her noktayı tartışın.
ÊÊ Şu ek noktaları belirtin:
* Bir bebeği tartarken emzirmeden bahsetmek özellikle önemlidir. Büyümenin izlenmesi bebeğin yeterli süt
alıp almadığını göstermede yararlıdır. Yetersiz büyüme, annenin ve bebeğin yardıma ihtiyacı olduğunun
önemli bir göstergesidir.
* Eğer annenin elinde büyüme eğrisi yoksa ya da bebeği tartamıyorsanız, yine de emzirmeden bahsedebilirsiniz. Emzirmenin iyi gidip gitmediğini, bebeğin genel durumu ve davranışlarından tahmin edebilirsiniz.
Bebeğin ne kadar idrar yaptığını sorabilirsiniz.
243
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
SAĞLIK SERVİSLERİ EMZİRMEYİ SÜRDÜRMEYE NASIL DESTEK OLABİLİR
* Emziren her anneyi övün
Devam etmeleri ve diğer annelere yardımcı olmaları konusunda özendirin. 1-2 yaş arasında da emzirmeyi
sürdürenleri övmeyi unutmayın.
* En sağlıklı şekilde emzirmelerinde onlara yardımcı olun.
* Örneğin ilk 6 ay: Emzirme teknikleri konusunda anneleri bilgilendirin.
* Anneleri yapay besinlere başlamadan önce size gelmeleri konusunda özendirin.
* Örneğin, eğer sütlerinin yetmediğinden şüpheleniyorlarsa, emzirme güçlükleri varsa ya da soruları varsa.
* Eğer gerekiyorsa anneyi, emzirmeyi destekleme gruplarından birisine yönlendirin.
8. oturumdaki “Sağlık Uygulamaları” konusuna bakın.
* Emziren kadınlara uygun aile planlaması yöntemi sağlayın.
* Anneyi şu nedenlerle gördüğünüzde emzirmeyi desteklemeyi unutmayın:
―― Annenin doğum sonu kontrolü (ilk hafta ve 6. hafta)
―― Aile planlaması
―― Büyümenin izlenmesi (özellikle yetersiz tartı alan bebek)
―― Beslenme eğitimi
―― Aşılama (9. Aydaki kızamık dahil)
9. aydaki kontrolde anneyi çocuğu emzirme konusunda 12 – 15 ay daha fazla emzirmesi için özendirin. Bu
süre içinde ek besinler de kullansın.
* Aşağıdaki zor durumlarda annelerin emzirmeyi devam ettirmelerine yardımcı olun.
―― İşe başlamaları gerektiğinde;
―― İkizler ya da düşük doğum tartılı bebeklerde;
―― Özürlü bebeklerde;
―― Anne hasta ya da özürlü ise,
* Annelere hasta bebeklerini ve çocuklarını emzirmeleri konusunda yardım edin.
Bir anne günde 12 kez ya da daha fazla emzirebilir. Eğer bebek emmiyorsa, anneye sütünü sağması konusunda yardımcı olun (20. oturumdaki “Sütü Sağmak” konusunu inceleyin).
* Meslektaşlarınızı, neler yapmaya çalıştığınız konusunda bilgilendirin.
Diğer sektörlerdeki sağlık görevlilerinin emzirme konusunu anladıklarından emin olun. Desteklerini isteyin
ve eğer anneleri ve bebekleri düşünüyorlarsa onlara yardım önerin.
244
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
IV. Yazılı alıştırmalara yardım (30 dakika)
ÊÊ Katılımcılara el kitaplarında 102-106. sayfalardaki alıştırmaları yapmalarını söyleyin.
ÊÊ Ne yapılacağını anlatın:
Alıştırma 20 ve 21 için, katılımcılara Alıştırma nasıl yapılır talimatını ve örneği okumalarını söyleyin. Sonra da
soruları yanıtlayın.
Not: Cevaplar mutlaka o soruya tek cevap değildir. Katılımcılar farklı fakat doğru cevaplar verebilir. Farklı cevapların doğru olup olmadığına siz karar vermelisiniz.
Alıştırma 20. Emzirmeyi Sürdürmek İçin Destek
Alıştırma nasıl yapılmalı:
Bu öykülerdeki anneler size emzirme dışı nedenlerle geliyorlar. Önce diğer sorunlar konusunda yardım edin,
sonra emzirme hakkında neler söyleyebileceğinizi düşünün.
Vaka ile ilgili ayrıntılardan sonraki boşluğa, anneyi övecek, bilgilendirecek şeyler ve öneriler yazın.
3. numara zamana göre, isteğe bağlı olarak yapılır ya da yapılmayabilir.
Hazır olduğunuzda cevaplarınızı eğitici ile tartışın.
Örnek:
Hatice 9 aylık bebeğini kızamık aşısı için getirir. Bebek hem anne sütüyle hem de günde 4 kez ek besinlerle besleniyor. Tartı eğrisi yok, fakat bugün 8.0 kg geliyor.
Övgü: Diğer besinleri verirken, emzirmeye devam etmeniz güzel.
Bilgilendirme: Bugünlerde 2 yaş ve ötesine dek emzirme öneriliyor.
Öneri: Bu yaşta ek yiyecekleri vermeden önce emzirmek daha iyi bir fikirdir. Böylece bebek daha fazla anne
sütü alır.
Cevaplandırmak üzere:
1. Ceyda 14 haftalık bebeğini 3. DPT ve polio aşısı için getiriyor. Bebek sadece anne sütüyle besleniyor ve doğumdan bu yana 2.5 kg almış.
Övgü: Tek başına anne sütüyle bu denli kilo alması sevindirici.
Bilgilendirme: Emzirme bebeği aşılama gibi, hastalıklardan korur.
Öneri: 6 ay boyunca anne sütünden başka şeyle beslememek iyi olur.
2. İnci 12 aylık çocuğunu ateş ve ishal şikayetiyle getirir. Tartı eğrisi yok ama şimdi 8.5 kg geliyor. Annesi iştahsız
olduğunu söylüyor. Hala emiyor (özellikle geceleri). Ateş ve ishal için uygun önerilerde bulundunuz (Hekim Kontrolü). İnci’ye emzirme konusunda ne söyleyeceksiniz?
Övgü: Hala emzirmeniz çok güzel. Özellikle de diğer besinleri alamadığı için
Bilgilendirme: Anne sütü ishale iyi gelir, ayrıca, bebek şimdi az yediği için vücudunun ihtiyacı olan bir kısım
besin ve sıvıyı da karşılamış olur.
Öneri: Daha sık emzirebilir misin? Günde 12 ya da daha sık emzirmek hasta bir çocuğa çok iyi gelir.
İsteğe bağlı olarak (zaman kalırsa) yapılmak üzere:
3. Aynur 15 aylık oğlunu öksürük ve solunum güçlüğünü tedavi ettirmek için getirir. Ateşi var ve iştahı kesilmiş.
Meme emiyor, ama emerken arada nefes almak için duruyor.
245
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Çocuğu muayene ettikten, solunumunu saydıktan ve uygun tedavi önerdikten sonra (Hekim Kontrolü) e m z i rmeyi desteklemek için ne yaparsınız?
Övgü: Emzirmek hasta bir çocuk için çok rahatlatıcıdır.
Bilgilendirme: Emerken arada durup nefes alması, solunum zorluğu çektiğinden dolayı oluyordur, ama hasta
çocuk için anne sütü çok iyidir
Öneri: Solunumu rahatlayana dek daha sık fakat daha kısa süreli emmesi daha kolay olabilir.
Veya
Sütünüzü nasıl sağacağınızı ve bir iki günlüğüne bir kaptan nasıl besleyeceğinizi göstermemi ister misiniz?
ALIŞTIRMA 21. Emzirme ve Büyüme Eğrileri
Alıştırma nasıl yapılacak:
Aşağıdaki bebeklerin büyüme eğrilerini ve yanlarındaki kısa notları çalışın. Sonra soruları kısaca cevaplayın
Örnek:
Bebek sadece anne sütü alıyor. 8 hafta öncesine dek annesiyle, şimdi ise ayrı bir yatakta uyuyor.
Bebeğin annesi övebileceğiniz ne yapıyor?
Anne bugüne dek sadece anne sütü ile beslemiş.
Bebeğin son zamanlardaki kilo alma durumu hakkında ne
düşünüyorsunuz?
Büyüme hızı düşüyor.
Bu neden olmuş olabilir?
Gece beslenmesinden vazgeçilmiş.
Anneye bebeği besleme konusunda ne tavsiye edersiniz?
Bebekle beraber uyumasını söyleyin. Böylece gece tekrar
besleyebilir. Yakında ek gıdalara da geçmeli
246
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Cevaplandırmak üzere 1
Bebek aşılama için geldi annesi cesareti olmadığını söylüyor.
İyi bir bebek ve çok az ağlıyor. Günde sadece 4-5 kez emmek
istiyor. Bu da annenin hoşuna gidiyor. Çünkü anne çok meşgul.
Bebeğin annesinin hissettiklerini kabul ettiğinizi nasıl gösterirsiniz?
(“Mutlu bir bebeğiniz olması hoşunuza gidiyor değil mi”?)
Bebeğin kilo almasını nasıl buluyorsunuz?
(Çok az kilo alıyor)
Nedeni nedir?
(Yeterli sıklıkla emzirilmiyor.)
Anneye bebeği besleme konusunda ne tavsiye edersiniz?
(Daha sık emzirebilir misiniz? Bebeği beslemek için, açlık belirtileri göstermesini beklemek zorunda değilsiniz)
Cevaplandırmak üzere 2
Bebek geçen aya dek sadece anne sütü ile beslenmiş. Şimdi
annesi ona su veriyor çünkü hava çok sıcak ve bebek susamış
görünüyor.
Bebeğin ağırlık alması hakkında ne düşünüyorsunuz?
(İlk 2 ay çok iyi kilo almış, fakat geçen ay çok az almış).
Bu ay az kilo almasının nedeni nedir?
(Su içmeye başladı)
(Not: Su verilince, bebek daha az emebilir, bu da daha az anne
sütü almasına yol açar).
Bebeğin annesine hangi geçerli bilgiyi verebilirsiniz? Olumlu bilgi vermeye çalışın.
(Anne sütü bir bebeğin sıcak havada bile ihtiyacı olan suyu
karşılayabilir).
Anneye ne önerirsiniz?
(“Susadığı zaman su vermek yerine daha sık emzirebilir misiniz?”)
247
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Cevaplandırmak üzere 3
Bebek kızamık aşısı için gelmiş. Gündüzleri sık sık, geceleri
de annesiyle beraber uyuduğu için birkaç defa emziriliyor. 2 ay
önce annesi bebeğe sulu unlu mama vermeye başlamış.
Bebeğin annesinin doğru yaptığı şey nedir?
(Gece ve gündüz sık sık emziriyor)
Bebeğin kilo alması konusunda ne düşünüyorsunuz?
(İlk 6 ayda iyi kilo almış, fakat o zamandan beri büyümesi
durmuş)
Bu değişikliğin nedeni ne olabilir?
(Yeteri kadar ek gıda almıyor)
Anneye hangi iki şeyi önerirsiniz?
―― Günde 4 – 5 kez enerjiden zengin ve besleyici ek gıda verin
―― Ek gıdalarla beraber, bebeğinizi gece-gündüz emzirmeye devam edin. En az 2 yaşına gelene kadar emzirmeyi
düşünün
Cevaplandırmak üzere 4
Bebeğin annesi aile planlaması için gelmiş. Ona yardımı yaptıktan sonra bebek hakkında soru sorun. Bebek 6. Aya dek sadece anne sütü ile beslenmiş. Ondan, sonra, önceleri günde 2
daha sonra da 4 kez ek gıdalarla beslenmeye başlanmış. Günde
birçok kez ve ayrıca geceleri emmeye devam ediyor.
Bebeğin büyümesi için ne düşünüyorsunuz?
(Çok iyi büyüyor.”)
Not: Aşırı kilolu değil. Büyüme çizgisi referans eğriyi takip
ediyor.
Annesini övmek için ne söylersiniz?
(Bu kadar iyi beslediğinizden dolayı bebeğinizin durumu çok
çok iyi. Bundan memnun olmalısınız)
Emzirme konusunda anneye ne tavsiyede bulunursunuz?
(2 yaşına dek bebeği emzirmek çok iyi fikirdir)
Önerilen kaynak: 11 ve 12. Bölümdeki Emzirmede Anneye Yardımcı olmak.
248
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 29
KLİNİK UYGULAMA
Annelere değişik durumlarda danışmanlık yapmak
Amaçlar
Katılımcılar klinik uygulama 1, 2, 3’teki tüm becerileri uygularlar.
Klinik uygulama 3 ve 4’ü bitirince, şu durumlardaki annelerin birçoğunu görmüş olacaksınız:
―― Normal doğumdan sonra
―― Sezeryan ile doğumdan sonra
―― Emzirme sorunlarında
―― Değişik meme sorunları olduğunda
―― Düşük doğum tartılı bebeklerde ve ikizlerde
―― Hasta çocuklarda
―― Aşılanma ya da büyüme izlenmesi için bebeğini getiren anneler
―― Aile planlaması kliniğinde
―― Antenatal kontrolde
Oturum Taslağı
(120 dakika)
Eğitim için tüm katılımcılar bir arada bir eğici gözetiminde bulunurlar.
I
Katılımcıları hazırlayın
(10 dakika)
II
Klinik uygulamayı yönetin
(90 dakika)
III
Klinik uygulamayı tartışın
(20 dakika)
Hazırlık
Klinik uygulamanın nerede yapılacağını öğreniniz. Önceden bilmiyorsanız bu yeri (kliniği) görünüz. İzleyen
sayfalardaki açıklamaları çalışın ve diğer eğiticilerin de böyle yapmasını isteyin. Bu oturumun daha önceki
klinik uygulamalardan hangi yönde farklı olduğunu iyi bilin.
3. Klinik Uygulamada katılımcıların, karşılaştığı annelerden farklı annelerle karşılaşmalarını sağlayın, böylece bu oturum sonunda mümkün olduğu kadar çok değişik durumdaki annelerle karşılaşılmış olunur.
Danışmanlık Becerileri Kontrol Listesi’nin Emzirme Öyküsü Formunun ve Emzirme Gözlem Formunun kopyalarını çıkartın. Sizin ve diğer eğiticilerin Klinik Uygulama Tartışma Kontrol Listesinin kopyalarını yanınızda
bulundurmayı unutmayın.
249
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
I. Katılımcıları hazırlamak
(10 dakika)
ÊÊ Alıştırmanın amaçlarını anlatın:
Öğrendiğiniz tüm klinik ve danışmanlık becerilerini kullanacaksınız.
Mümkün olduğunca Klinik Uygulama 3’te karşılaştığınız durumdakinden farklı durumları olan annelerle çalışacaksınız.
ÊÊ Katılımcıların yanlarında neler getirmeleri gerektiğini açıklayınız:
* Yanınızda bulunduracaklarınız:
―― DANIŞMANLIK BECERİLERİ LİSTESİ’nin bir kopyası
―― Not almak için kalem ve kağıt
―― Gerektiğinde bakmak üzere E - M - Z - İ - R - M - E Gözlem Formu ve Emzirme Öyküsü Formu.
Başka bir şey almanıza gerek yoktur.
ÊÊ Katılımcıların yanlarında kontrol listeleri ve diğer formları bulundurduklarından emin olun
ÊÊ Katılımcılara nasıl çalışacaklarını anlatın:
Klinik uygulama 3’teki gibi çiftler halinde çalışacaksınız. Her eğitici kendi grubundaki çiftleri gözler, öneri yapar
ve gerekirse yardım eder.
ÊÊ Anneyle konuşurken katılımcıların ne yapacaklarını hatırlatın:
* Dinleme ve öğrenme becerilerinizi, öykü alma becerilerinizi kullanarak annenin durumunu, emzirme deneyimini ve emzirmeyi nasıl yaptığını kapsamlı olarak öğrenmeye çalışın.
Emzirmesini değerlendirin ve gerekirse bebeği ve anneyi muayene edin.
Anneye güven kazandırmayı ve ona destek olmayı uygulayın.
Anneye yardım edin ve yapabilirseniz yardımcı öneriler yapın.
II. Klinik uygulamayı yönet
(90 dakika)
ÊÊ Grubunuzu koğuşa ya da kliniğe götürün:
Oturumu Klinik Uygulama 3’teki gibi yönetin.
Gruplar sağlık kuruluşunun değişik bölümlerine dağılmalıdırlar, böylece değişik durumlardaki annelerle karşılaşabilirler.
Katılımcı çiftlere konuşacak ve üzerinde uygulama yapılacak anne ve bebekler bulmada yardımcı olun.
Çiftler arasında dolaşın. Gerekirse yardım edin.
Eğer bir annenin sorunu varsa, katılımcılar yardımcı olabilir. Uygun yardımı yapabilmeleri için neler yapacaklarını tartışın.
Mümkünse sağlık biriminden sorumlu birisinin siz anneye yardımcı olurken yanınızda olmasını isteyin.
Annenin durumunu, onunla ilgilenen personelle tartışın. Bu sayede yapılan öneriler ve yardım tutarlı olur ve
annenin sorunu onlar tarafından da izlenir.
ÊÊ Katılımcının uygulamada yaptıklarını tartışın:
250
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Bir çift anneyle konuşmayı bitirince, anneden uzaklaştırın ve ne yaptıklarını ve ne öğrendiklerini tartışın.
―― Anne hakkında size bilgi vermelerini isteyin. Neyi iyi yaptığını, zorlandığı konuları ve yaptıkları önerileri anlatmalarını söyleyin.
―― Tartışmayı yönetmek için, Klinik Uygulama Tartışma Kontrol Listesini okuyun.
―― Anneden ne öğrendiklerini ve ayrıca annenin durumunun sık ya da seyrek mi görüldüğünü tartışın. Diğer
benzer durumlarda başka neler yapılabileceğini tartışın.
ÊÊ Katılımcıların güvendiği gelişimi kontrol edin:
Grubunuzdaki katılımcıların gelişimini izleyin. Her katılımcının annelerle karşılaşıp tüm becerisini kullanmasına
yardımcı olun.
Bu oturum sonunda katılımcılar tüm becerilerini kullanmış klinik uygulamalar 3 ve 4 ‘ün amaçları olarak listede
belirtilmiş durumdaki annelerin çoğuyla karşılaşmış olacaklardır.
III. Klinik uygulamayı tartışın
(20 dakika)
Hazırlık oturumunu yöneten eğitici gözetiminde tüm grup bir araya gelir ve klinik uygulamayı tartışır.

Karşılaştıkları anne ve bebeklerden en ilginç bulduklarını ve bundan ne öğrendiklerini bildirmelerini isteyin.
Eğer katılımcılar, klinik uygulama için ayrılan 90 dakika içinde anne ve bebekleri görmeyi bitirmemişlerse, devam edebilirler ve gerekirse tüm grup programdan çıkarılabilir.
Zamanı en uygun şekilde kullanmanın yoluna siz karar vereceksiniz. Ancak Klinik Uygulama 3 veya 4’ün sonunda tüm grubun katıldığı bir tartışma yapmanız iyi olur.
251
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 30
UYGULAMALARI DEĞİŞTİRMEK
Amaçlar
Katılımcılar çalıştıkları sağlık birimindeki uygulamaları gözden geçirirler ve bu uygulamaların emzirmeye
destek olup olmadığına karar verirler.
Katılımcılar değiştirilmesi gereken uygulamaları belirler. Kendi başlarına değiştirebilecekleri uygulamaları
ve ancak yönetimin yardımı ile değişebilecek uygulamaların listesini yaparlar.
Oturum Taslağı
(90 dakika)
Çalışma şekillerine göre, katılımcılar 4 – 5 kişilik gruplar halinde çalışırlar. Gerekirse eğiticilere danışırlar.
I.
Oturumu tanıtma
(10 dakika)
II.
Grup çalışmasını yönetme (22. Alıştırma)
(55 dakika)
Oturum sonuçlarını değerlendirmede tüm katılımcılar, bir eğitici yönetiminde tartışırlar
III. Klinik uygulamayı tartışın
(25 dakika)
Hazırlık
Grup ve kişilerin, değerlendirmelerini yazabilecekleri Uygulamaları Değiştirme ve Değerlendirme Formlarının kopyalarından bulundurun. Her katılımcı ve eğitici için bir kopya, ayrıca birkaç tane de yedek bulundurun. Kurs sekreterinden grupların önerilerini kayıt etmesini isteyin.
Yaptıkları işin şekline göre katılımcıları 4 – 5 kişilik gruplara ayırın. Örneğin: Doğumevlerinde çalışan sağlık
görevlileri bir grup oluşturabilirler. Eğer aynı kuruluşta çalışan birçok katılımcı varsa, beraber çalışmalarını
isteyin.
Değişik gruplardaki katılımcıların adlarını karatahtaya veya levhaya yazın, böylece hangi grupta olduklarını
bilsinler.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Oturumu tanıtma
(10 dakika)
ÊÊ Her katılımcıya uygulamaları DEĞERLENDİRME VE DEĞİŞTİRME FORMU verin. El kitaplarının 108. Sayfadaki
alıştırma 22’de bulabilecekleri formun aynısı olduğunu söyleyin.
ÊÊ Oturumun ne hakkında olduğunu anlatın:
* Bu oturumda kendi sağlık kuruluşunuzda ya da diğerlerindeki uygulamaları gözden geçirecek ve bu uygulamaların emzirmeyi destekleyip desteklemediğine karar vereceksiniz.
252
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
* Değişiklik gerektiren uygulamaları belirleyeceksiniz. Kendi yapabileceğiniz ve ancak yönetimin yardımıyla
yapabileceğiniz değişikliklerin ayrı ayrı listesini çıkaracaksınız. Kurstan sonra sizin önerileriniz kullanılabilir,
böylece uygulamaları ne ölçüde değiştirmeyi başardığınız belirlenmiş olur.
II. Grup çalışmasını yönetin.
(55 dakika)
ALIŞTIRMA 22. Uygulamaları Değerlendirmek ve Değiştirmek
ÊÊ Katılımcılarla beraber Alıştırmayı nasıl yapmalı ile ilgili talimatı okuyun.
Alıştırmayı nasıl yapmalı:
* Uygulamaları Değerlendirmek ve Değiştirmek Formu’nu okuyun. İlk 4 sayfada sorular vardır. Son sayfada iki
boşluk vardır.
* Önce sorulardan başlayın.
Çalıştığınız sağlık kuruluşu ile ilgili soruları Evet ya da Hayır şeklinde cevaplandırın.
Neyin iyi yapıldığını ve neyin düzeltilmesi gerektiğini yazın.
* Cevaplarınızı kurs yöneticilerine vermek üzere forma yazın.
Eğer gruplardaki birçok üye aynı sağlık kuruluşundan ise birlikte tek bir form doldurun ve verin. Aksi halde herkes kendi formunu doldurmalıdır.
* Eğer bazı sorular sizin çalıştığınız kuruluşa uymuyorsa (örneğin doğumevinde çalışmıyor ve bebek doğurtmuyorsanız)o aktivite ile ilgili soruları boş bırakın.
* Sonra son sayfadaki kısa formlara bakın.
―― Üstteki forma, kendi uygulamanızı değiştirerek, şu anda yapabileceğiniz 5 – 10 değişiklik yazın.
―― Alttaki forma, yönetici desteği gereken 1 – 4 işe yarar değişiklik sıralayın.
* Eğer isterseniz formdaki cevapları kendi el kitabınızdaki forma geçirebilirsiniz.
ÊÊ Gruplar kendi başlarına çalışsınlar.
Siz ve diğer eğiticiler için başvurulabilecek kaynak oluşturun. Bir grupta tartışmayı başlatabilirsiniz, bir grubun
çalışmasına yardımcı olabilirsiniz ya da zorluklarda yardım edebilirsiniz. Fakat tartışmayı yönlendirmemelisiniz.
253
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
UYGULAMALARI DEĞERLENDİRME VE DEĞİŞTİRME FORMU
―― Uygulama
―― EVET/ HAYIR
Politika
―― Sizin sağlık kuruluşunuzda bir emzirme politikası var mı?
―― Bu, yazılı bir politika mı?
―― “Başarılı Emzirme İçin 10 Adım”ı kapsıyor mu?
Antenatal Hazırlık
―― Tüm hamileleri bilgilendiriyor musunuz?
―― Emzirmenin yararları hakkında
―― Nasıl emzirileceği konusunda
Emzirmeyi Başlatmak
Eğer doğum vajinal yolla ise
―― Normal doğumda rutin sedatif verilir mi?
―― Doğumdan sonraki yarım saat içinde annelere tensel temas olacak şekilde bebeklerini veriyor musunuz?
―― Bu zaman diliminde, bebekler anneleri ile en az 30 dk beraber kalıyorlar mı?
―― Doğumdan sonraki 1 saat içinde personelden birisi anneye emzirmeye başlama için
yardım ediyor mu?
Eğer sezeryan doğumu ise
―― Anneler bebekleri ameliyattan (4– 6)
tutuyorlar ve emziriyorlar?
saat sonra mı yoksa ayılır ayılmaz mı
Emzirmeyi düzene koymak
―― Doğumdan sonraki altı saat içinde hemşireler tüm annelere emzirmede yeniden yardım öneriyor mu?
―― Emzirirken annelerin bebeklerini doğru pozisyonda tuttuklarını ve memeye iyi yerleştirip yerleştirmediklerini kontrol ediyor musunuz?
―― Emziren annelere sütlerini nasıl sağacaklarını gösteriyor musunuz?
―― İlk günden, özel bakım gerektiren bebeklerin annelerine laktasyonu sağlamak için sık
sık anne sütü sağımına yardım ediyor musunuz?
―― Anne ve bebekler günde 24 saat beraberler mi?
―― Emzirmelerin süre ve sıklığını kısıtlıyor musunuz?
―― Anneleri, bebeklerini isteğe bağlı emzirmeleri için özendiriyor musunuz?
―― Bebekler sütten başka yiyecek veya içecek alıyor mu (medikal endikasyon dışında)?
• formül?
• glikozlu su veya su?
―― Emzirmeyi düşünen annelerin bebeklerinde biberon kullanıyor musunuz?
―― Anne sütüyle beslenen bebeklerin emzik kullanmasına izin veriyor musunuz?
―― Kuruluşta bedava süt formülleri var mı?
―― Annelere, eve döndüklerinde verilecek desteği kontrol ediyor musunuz?
254
―― İyi uygulamalar /
düzeltilmesi gerekenler
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
UYGULAMALARI DEĞERLENDİRME VE DEĞİŞTİRME FORMU
―― Uygulama
―― EVET/ HAYIR
―― İyi uygulamalar /düzeltilmesi
gerekenler
Emzirmeyi destekleyerek sürdürmek
―― Doğumdan sonraki 1 hafta içinde, anne evde ziyaret ediliyor, emzirmenin iyi gittiğinden emin
olunuyor ve güçlük durumunda yardım ediliyor mu?
―― Postnatal 6. Hafta ziyaretinde emzirme konusunda bilgi alıp gözlemliyor musunuz?
―― Emziren tüm annelere destek oluyor, onları övüyor musunuz?
―― Çocuğun ikinci yılında emziren tüm annelere destek oluyor, onları övüyor musunuz?
―― Annelere emzirmede problem olabilecek konularda yardım ediyor musunuz?
―― Ciddi zorlukları olmasa da annelere emzirme konusundaki sorunlarında yardımcı oluyor musunuz?
―― Sütlerinin az olduğundan endişelenen annelere yardım edebiliyor musunuz? (böylece gereksiz
ek gıda vermezler.)
―― Annelere göğüslerinin durumu ve emzirme konularında yardım ederek emzirmeye devam etmelerini sağlayabiliyor musunuz?
―― Anne ve bebekler size başka nedenlerle de gelince emzirmeden bahsediyor musunuz?
• büyümenin izlenmesi
• hasta bebeği tedavisi
• aile planlaması
―― Çocuk hastayken anneye emzirmeye devam etmesi için yardım ediyor musunuz?
―― Emziren annelere aile planlaması danışmanlığı yaptığınızda önerdiğiniz metodun emzirmeye en
uygun olmasına dikkat ediyor musunuz?
―― Özel ihtiyaçları olan anne / bebeklere emzirmeyi devam ettirmeleri için yardım edebilir misiniz?
Örneğin:
• düşük doğum tartılı bebekler
• ikizler
• özürlü bebekler
• hasta / sakat anne.
―― Ev dışında çalışan, ama emzirmeye devam etmek isteyen annelere yardım edebilir misiniz?
―― Meslektaşlarınızı, emzirmenin yararları konusunda bilgilendiriyor musunuz?
Sağlık Eğitimi
―― Sağlık eğitimi programınızda emzirme konusu var mı?
―― Beslenme ve ek gıdalar hakkındaki konuşmalarda emzirme ele alınıyor mu?
―― Anneleri, sadece anne sütü ile 6 ay beslemeleri konusunda özendiriyor musunuz?
Çocuğunu 2 yaşına gelene dek anne sütü ile beslemeleri konusunda anneleri özendiriyor musunuz?
255
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
SAĞLIK GÖREVLİLERİNİN KENDİLERİNİN YAPABİLECEĞİ DEĞİŞİKLİKLER
(5 – 10 pratik öneri yapın)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
YÖNETİCİ YARDIMI İSTEYEN DEĞİŞİKLİKLER
(1 – 4 tane yararlı yönetim değişikliklerini sıralayın)
1.
2.
3.
4.
VI. Oturumu Tamamlamak

Gruplardan kendi sonuçlarını bütün gruba anlatmalarını isteyin.
ÊÊ Sonuçları özetleyin
Önerilerin kursun ilerlemesinde ve katılanların ilerideki çalışmalarında yol gösterici olarak nasıl kullanılacağından
bahsedin.
Kurs yöneticilerine Değerlendirme ve Öneriler’in kopyalarını verin. Daha sonra bunlar kursun değerlendirilmesi
için hazır olmalı.
256
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 31
KADINLARIN BESLENMESİ, SAĞLIĞI VE DOĞURGANLIĞI
Amaçlar
Bu oturum sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Emziren bir anneye ne yemesi gerektiğini önerebilmeli;
―― Hasta bir annenin emzirmeye devam etmesine yardım edebilmeli;
―― Emziren bir annenin aldığı ilacın çocuğu için zararlı olup olmadığına karar verebilmeli;
―― Anneleri, emzirmenin aile planlamasına nasıl yardımcı olduğu konusunda bilgilendirebilmeli;
―― Emziren annelerin emzirmeyi etkilemeyecek bir doğum kontrol yöntemi bulmalarına yardım edebilmeli.
Oturum taslağı
(60 dakika)
Tüm katılımcılar bir eğitici ile birlikte bir arada bulunurlar.
I.
Konuya giriş
(3 dakika)
II.
31 / 1 den 31 / 8’e kadar slaytları göster
(30 dakika)
III. Katılımcıların sorularını yanıtla
(7 dakika)
Katılımcılar 4 – 5 kişilik ufak gruplar halinde bir eğitici ile birlikte çalışırlar.
IV. Grup tartışması (23. Alıştırma)
(20 dakika)
Hazırlık
Slaytların hazır olup olmadığını kontrol edin.
Saydamları ve bunlarla ilgili metni çalışın, böylece daha kolay sunabilirsiniz.
Ek bilgi bölümünü okuyun, böylece konuyla ilgili bilginiz olur.
Metni izlerken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
Ek bilgi bölümünü anlatmayınız. Soruları cevaplamak için kullanın.
I. Konuya giriş
(3 dakika)
ÊÊ Oturumun ne hakkında olacağını açıklayın.
257
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Emziren anneye yardım ederken, bebeğinki kadar, annenin de sağlığını korumanın önemini hatırlayın.
* Annenin beslenmesini düşünmelisiniz, çünkü bu onun sağlığını, enerjisini ve genel durumunu etkiler.
* Hastalanırsa, bir anneye emzirmesinde nasıl yardım edebileceğinizi bilmelisiniz. Hastalığının ya da aldığı
ilaçların bebeği etkileyebileceğini düşünmelisiniz.
* Emzirme ve aile planlaması birbirine yardımcıdır. Annelere emzirme ve aile planlaması hakkında ihtiyaç
duydukları bilgileri verebilmelisiniz.
ÊÊ 2. Oturumdaki “Yerel Emzirme Durumu” bölümüne bakın. Burada emzirmeyi durdurma veya ek besinlere
erken geçmenin nedenlerinin listesi vardır. Katılımcılardan, kendi çalıştıkları koşullarda bu listeye hamilelik,
annenin hasta veya malnütrisyonlu oluşu gibi nedenleri koyup koymadıklarını hatırlamalarını isteyin.
II. Slaytları gösterin (31 / 1 ‘den 31 / 8’e)
(30 dakika)
ÊÊ Slaytları gösterirken, açıkladığınız yeri ekranda gösteriniz.
Slayt 31 / 1 Anne sütünde enerji ve besin kaynakları
* Bu şekil, etrafında çizilmiş fazladan bir yağ dokusuyla bir kadın vücudunu gösteriyor. Bu fazla yağ dokusu iyi
beslenen kadının hamilelik sırasında aldığı kilolardır. Laktasyonun ilk birkaç ayında bu yağ dokusu anne sütü
yapımında kullanılacaktır.
Kötü beslenen bir kadında daha az miktarda yağ dokusu depolanacaktır.
Anne sütü yapımı günde yaklaşık 700 kalori harcar. Kadının yanındaki diyagramda, iyi beslenen bir kadında bunun 200 kalorisinin yağ deposundan, 500 kalorisinin de yediği yiyeceklerden geldiği görülüyor.
Enerji yanında anne sütü protein, mineral ve vitamin de içerir.
Bir kadın değişik besinler alıyorsa ve aç kalmıyorsa normalde vücudunun ihtiyacından çok protein, mineral ve
vitamin alır ve emziren bir kadın bu fazla besinleri anne sütü yapımında kullanır.
Eğer bir anne çok kötü bir diyetle besleniyorsa, kullanacağından başka besin almıyor olabilir. Eğer bazı besinleri
depolamışsa, bunları süt yapımında kullanır. Hiç depolamamışsa besinler kendi vücut dokularından gelir ve kadında malnütrisyon gelişir.
Slayt 31 / 2 Annenin beslenmesinin süt üretimine etkisi
* Bu slayt annenin malnütrisyonunun süt üretimine olası etkisini göstermektedir.
Sor: İyi ve kötü beslenen anneler arasında, süt miktarında ne gibi farklılıklar görürsünüz?
Orta derecede malnütrisyonda anne sütü üretimi normal miktarda ve iyi niteliktedir. Anne sütü miktarının azalması sadece ağır malnütrisyonda gözlenir.
Ağır malnütrisyonlu annede, eğer bebek sık sık emerse günlük süt üretimi belki 500 ml olabilir. Annenin sütü
daha az yağ ve vitamin içerebilir, fakat diğer bakımdan iyi kalitedir.
Temel nokta:
* Bazı besinlerden daha az miktarlar içerse de, anne sütü her zaman herhangi bir yapay besinden daha iyidir.
Slayt 31 / 3 Emzirmek için annenin beslenme gereksinimleri
* Emziren bir anne, yeterli süt üretmek ve kendi dokularının kullanılmaması için yeteri kadar gıda almalıdır.
258
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Kendisini iyi hissetmesi ve ailesine bakabilmesi için yeterli besine gereksinimi vardır.
Bu slayt emziren bir annenin normal beslenmesinin yanında ne kadar ek gıdalar alması gerektiğini gösteriyor.
Ortalama fazladan 500 kalori verecek yiyeceklere ihtiyacı vardır. Eğer bunu çeşitli besinlerden karşılarsa, fazladan protein, vitamin ve mineraller de kendiliğinden sağlanmış olur.
Beslenme masraflarını karşılayabilecek kadınlar, iştahlarına göre yiyeceklerini arttırırlar. Bunların genellikle
daha çok yemeleri için değil, fakat daha çeşitli gıdalarla beslenmeleri için önerilere ihtiyaçları vardır.
Maddi durumu kötü annelere daha çok yeme konusunda yardım gerekebilir. Böylece annelere yapılacak en
uygun öneri her gün normalde yediğinden biraz daha fazla yemesini söylemektir. Böyle anneler değişik çeşitte ve
özel yiyecekleri kolayca bulamazlar.
Emzirme sırasında ek gıda verecekseniz, bunu bebeğe değil, anneye verin. Ayrıca sadece ilk birkaç ay için değil,
tüm emzirme döneminde verin.
Bir kadın için hamilelikte olduğu kadar, hamilelik öncesindeki uygun beslenme de önem taşır. Önceki ve hamilelik sırasında uygun beslenme güçlenmesine ve süt üretebilmek için yeterli enerji ve besin toplamasına yardım eder.
Ayrıca eğer iyi beslenmişse, bebeğinin düşük doğum tartılı olma olasılığı azalır.
Ek bilgi
Emzirme sırasında fazla beslenmenin süt üretimini arttırmadığı açık değildir. Bu süre içinde anneye ek besin
vermenin amacı beslenmesini normalde tutmak ve süte yeterli vitamin geçişini sağlamaktır. Süt miktarını arttırmak için bebeğini sık sık emzirmesi konusunda anneyi yönlendirin. Bebek için erken ek gıdalara geçmeyi, özellikle
ekonomik durumu kötü ailelerde önermemeye çalışın.
Slayt 31 / 4 Anne hastayken emzirmek
ÊÊ Saydam göstermeden önce birkaç dakika aşağıdaki soruyu tartışın.
Sor: Hastayken, annenin emzirmeyi kesmesi gerekli midir?
(Birkaç katılımcının görüşünü alın, sonra devam edin.)
* Bir annenin hastalanınca emzirmeyi kesmesi sık rastlanan bir olaydır ve birkaç nedene bağlıdır. Bebeğine
hastalığı bulaştırmaktan korkar, birisi ona emzirmemeyi önermiş olabilir, ya da hastaneye yatırılıp bebeğinden ayrılmış olabilir.
Fakat hasta annenin emzirmeyi kesmesi ancak nadiren gereklidir. Birçok sık görülen enfeksiyonda, bebeğin
hastalanma riski emzirme ile artmaz. Sütteki antikorlar bebek için en uygun korunma yolu olabilir. Tüberküloz ya
da lepra olan anneleri bebeklerinden ayırma fikri artık geçerliliğini yitirmiştir. Eğer gerekirse, anne ve bebek tedavi
edilir.
Asıl problem, annenin bebeğine bakamayacak kadar hasta olduğu durumlardır.
ÊÊ Slayt 31 / 4’ü gösterin. Yukarıdan başlayarak satır satır gösterin.
* Bu slayt emzirmeye devam etmek isteyen hasta bir anneye nasıl yardım edebileceğinizi göstermektedir.
1. Hasta bir kadını tedavi ederken, emzirdiği bebeği olup olmadığını sormayı unutmayın. Emzirmeye devam
etmesi için onu ikna edin ve yardım edeceğinizi söyleyin.
2. Eğer anne hastanede yatıyorsa, bebeğini de beraber yatırın, böylece emzirmeye devam edebilsin.
3. Eğer ateşi varsa, dehidratasyondan dolayı sütünün azalmaması için çok su içmesini tavsiye edin.
4. Emzirmek istemiyorsa, ya da kendisini çok kötü hissediyorsa, süt üretimini korumak için sağmasını söyleyin.
259
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Sütünü, bebeği her emzirilmesi gerektiğinde, ya da 3 saatte bir sağmasına yardım edin. Bebeği anneden sağılan
sütle ya da gerekiyorsa yapay sütle besleyin. Bir kapta besleyin, böylece anne iyileşince tekrar emmek istesin.
5. Bebeğe bakamayacak kadar hastaysa (örneğin: baygınsa), annenin sütünü bir yardımcı sağabilir. Anne iyileşene dek bebeği bir kapla besleyin.
6. Eğer annenin mental bozukluğu varsa, bebeği annenin yanında tutmaya ve ikisine birden bakmaya çalışın.
Yapabiliyorsa anne emzirsin. Mümkünse onlarla kalabilecek bir bakıcı tutun, annenin bebeğe zarar vermesini önlesin.
7. Anne iyileşince, gerekiyorsa sütünü arttırmada ya da yeniden emzirmeye başlamasında yardımcı olun.
Ek bilgi
Son DSÖ önerilerine göre, HIV infekte annenin emzirme durumu ayrı olarak tartışılacaktır. Eğer katılımcılar
sorarsa, aşağıdaki bilgiyi verin. Emzirme ile HIV enfeksiyonu bulaştırma riski düşük olmakla birlikte vardır. Birçok
anne ve bebek için yapay beslenme HIV bulaşmasından daha risklidir. HIV pozitif annelerden, sadece biberonla
besleyebilecek ve formül süt satın alabilecek olanlar emzirmemelidir. Bebeğini biberonla tehlikesiz bir şekilde besleyemeyecek ve HIV pozitifliğini kesin olarak bilmeyen anneler emzirmeye devam etmelidir.
Slayt 31 / 5 Annenin aldığı ilaçlar
* İlaç kullanan anneye bazen bir sağlık görevlisi emzirmemesini söyler. İlacın anne sütüne geçip bebeğe zarar
vermesinden korkar.
Fakat birçok ilaç anne sütüne sadece küçük miktarlarda geçer. Çok azı bebeği etkiler. Birçok vakada emzirmeyi
kesmek ilaçtan daha zararlıdır. Çok az ilaç yan etkilere yol açar. Problemler daha çok bir aydan küçük bebeklerde
ortaya çıkar.
Genelde anneye, sorun çıkarma olasılığı daha düşük bir seçenek önermek mümkündür. Annenin kullandığı
ilaçlar nedeniyle emzirmeyi kesmek çok nadiren gerekir.
Bu slayt bu konudaki bilgiyi özetlemektedir.
―― Çok nadir durumlarda emzirme kontrendikedir.
Anne antikanser ilaçlar alıyorsa, emzirmeyi kesmek gerekli olabilir.
Radyoaktif maddelerle tedavi ediliyorsa, emzirme geçici olarak kesilmelidir.
Yukarıdaki ilaçlar çok sık kullanılmazlar.
―― Bazı ilaçlar emzirmeyi kesmeye neden olabilecek yan etkilere sahiptir.
Eğer anne psikotrop ya da antikonvülsif ilaç alıyorsa, bunlar çocuğu, uykulu ve güçsüz kılabilir. Bu durum özellikle bebek 1 aylıktan küçükse ve anne barbitürat ve diazepam kullanıyorsa görülür.
Bazen bebeğe daha az zarar verebilecek başka bir ilaca geçilebilir. Fakat, özellikle epilepsi tedavisinde olduğu
gibi ilacı aniden değiştirmek anne için tehlikeli olabilir.
―― Eğer başka ilaç değiştirmek olasılığı yoksa emzirmeye devam etsin ve bebeği gözlemleyin.
―― Yan etkiler ortaya çıkarsa, emzirmeyi kesmek gerekebilir.
―― Mümkünse bazı antibiotikler kullanılmamalıdır.
Emziren anneye verilen çoğu ilaç bebek için zararsızdır. Kloramfenikol, tetrasiklin ve metroniazol mümkünse
verilmemelidir. Fakat verilirse, emzirmeye devam edilmeli ve bebek gözlenmelidir. Birçok vakada hiç problem çıkmayacaktır.
260
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Anneye sulfonamid, özellikle çocukta sarılık varken verilmemelidir. Kotrimoksazol, fansidar veya dapsone gerekiyorsa, ilacı verin ve emzirmeye devam edin. Bebekte sarılık varsa ve özellikle anne ilacı alırken sarılık ortaya
çıkmışsa başka bir tedavi metodu düşünün.
―― Anne sütünü azaltan ilaçlar mümkünse verilmemelidir.
Östrojen içeren kontraseptiflerden kaçınınız (Slayt 33 / 8’e de bakınız).
Klortiazid gibi tiazid diüretiklerden kaçınınız. Bunlar anne sütünü azaltabilirler. Mümkünse başka ilaç kullanınız.
―― Diğer sık kullanılan ilaçlar tedavi dozlarında güvenlidir.
Eğer anne emin olmadığınız bir ilacı kullanıyorsa:
* El kitabınızdaki listeden kontrol edin (114. sayfaya bakın)
* Siz daha fazla bilgi bulmaya çalışırken, annenin emzirmeye devam etmesini sağlayın.
* Özellikle anne ilacı uzun süre kullanmak zorundaysa, bebeği uyku hali, iştahsızlık gibi yan etkiler yönünden
izleyin.
* Doktor ya da farmakolog gibi daha uzmanlaşmış sağlık görevlilerinden yardım isteyin.
* Eğer kuşkuluysanız, güvenli olduğunu bildiğiniz başka bir ilaç bulmaya çalışın. Eğer bebekte yan etkiler ortaya çıkmışsa ve annenin tedavi protokolü değiştirilemiyorsa, mümkünse geçici olarak bir beslenme metodu
önerin.
ÊÊ Katılımcılara el kitaplarının 114. sayfasındaki Emzirme ve Annelerde İlaç Kullanımı tablosuna bakmalarını
söyleyin. Slayt 31 / 5’e benzer ama daha ayrıntılıdır. Sık kullanılan ve genelde güvenli olan ilaçların listesini
kapsar.
261
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
EMZİRME VE ANNELERDE İLAÇ KULLANIMI
Emzirme kontrendike
Antikanser ilaçlar (antimetabolitler)
Radyoaktif maddeler (emzirmeyi geçici süreyle
kes)
Emzirmeye devam edin:
Psikiatrik ve antikonvülzif ilaçlar
Yan etki olasıPsikiatrik ve antikonvülzif ilaçlar
Uyku hali için bebeği gözle
Mümkünse başka ilaç kullan
Bebeği sarılık yönünden izle
Başka ilaç kulan (sütü azaltabilir)
Tedavi dozlarında güvenli
Bebeği izleyin
Kloramfenikol, tetrasiklinler, metroniazol, quinolone (örn: siprofloksasin)
Sulfonamid, kotrimoksazol. Fansidar, dapsone
Östrojenler, (östrojen içeren konraseptifler dahil)
tiazid grubu diüretikler
Sık kullanılan ilaçlar:
analjezik ve antipiretikler kısa süreli parasetamol.
asetil salisik asit, ibuprofen. morfin ve pethidin
(nadir kullanım)öksürük ilaçları,
antibiotikler: Ampisilin, kloksasilin ve diğer penisilinler. Pritromisin.
anti tbc, anti lepra (dapsone için yukarıya bak)
anti malaria (mefloquine hariç)
antihelminikler, antifüngaller
bronkodilatatörler (örn: salbutamol)
kortikosteroidler, antihistaminikler, antiasidler, diabet ilaçları.
Çoğu antihipertansifler, digoxin.
İyot, demir, vitaminler
ÊÊ Katılımcılara bu tablonun, önemli bilginin özeti olduğunu söyleyin. Onlara emziren annelere verilebilir ve
verilmemesi gereken ilaçların daha ayrıntılı listesini vereceksiniz.
Slayt 31 / 6 Yeni bir hamileliği geciktirmek için emzirme
* Önümüzdeki üç slayt emzirme ve aile planlaması hakkındadır.
Emzirme ovülasyonu ve menstruasyon periodlarının tekrar başlamasını geciktirir, böylece sık gebelikleri önlemede yardımcı olur. Emzirme yeni bir hamilelikten, ancak annede mestruasyon olmuyorsa, yani doğumdan sonra
anne hala amenoreik ise korur. Eğer annede menstruasyon oluyorsa. Doğurganlığı normale dönmüştür ve emzirmek onu korumaz.
Eğer anne bebeğini tam emzirirse doğumdan sonra 6 aya kadar korunur. Eğer bebeğe ek besinler verirse koruma azalır. Anne gece ve gündüz sık sık emzirirse hamilelikten korunma olasılığı en yüksektir.
262
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
6. aydan sonra emzirme daha az korur. Bu yaşta tüm bebekler ek gıdalar almalıdırlar. Fakat eğer bebek ek gıdaların yanı sıra anneyi sık sık emerse, annenin hamilelikten bir dereceye kadar korunma olasılığı vardır. Eğer anne
sosyal ya da diğer nedenlerle başka bir doğum kontrol yöntemi kullanmıyorsa, bu kısmi korunma da yararlıdır.
Ek Bilgi
Birçok kadında, hamile kalmadan önce menstruasyon tekrar görülmeye başlar. Bu nedenle, menstruasyon kadının tekrar doğurgan olduğunun ana işaretidir. Fakat az sayıda ovülasyon ve hamilelik tekrar menstruasyon görülmeden oluşur. Bu olay genelde bebek 6 aylıktan büyükken olur. Bundan dolayı bebek 6 aydan büyükse, annede
menstruasyon görülmeden hamile kalma olasılığı daha yüksektir.
Slayt 31 / 7 Lastasyonel amenore metodu (LAM)
* Bu slayt sık gebelikleri önlemede Laktasyonel Amenore Metodunu özetler LAM.
Eğer annede menstrüasyon tekrar başlamamışsa, bebek 6 aydan küçükse, yalnızca emiyorsa ve sık sık emiyorsa, yeni bir hamilelik olasılığı çok düşüktür. (% 2’den az). Fakat yinede kesin bir koruma yöntemi olarak önerilmez.
Eğer annede menstrüasyon tekrar başlamışsa veya bebek 6 aydan büyükse veya ek gıdalar almaya başlamışsa
annenin başka bir doğum kontrol yöntemi kullanması uygundur.
Eğer anne doğum kontrolünde emzirmeye güvenmiyorsa, (örneğin, işe geri dönüyor ve işteyken bebeği emziremiyor) doğumdan en geç 6 hafta sonra yani son doğum sonu kontrolünden önce bir doğum kontrol yöntemine
başlamalıdır.
Slayt 31 / 8 Aile planlaması ve emzirmenin diğer yöntemleri
* Bu slayt anne emzirirken kullanılabilecek diğer aile planlaması metotlarını özetler.
Aile planlaması emzirmenin devam edebilmesi için önemlidir. Birçok anne tekrar hamile kalınca emzirmeyi keser. Demek ki emziren annelerle aile planlamasını tartışmak önemlidir. Annenin seçtiği doğum kontrol metodunun
emzirmeye uygun olduğundan emin olunmalıdır.
Hormon içermeyen tüm metotlar uygundur. Laktasyona etkileri yoktur. Rahim içi araç çok uygundur. Doğru
kullanılıyorsa kondomlar, diaframlar ve spermisid kremler de uygundur. Doğru kullanılıyorsa bu yöntemler bebek
6. ayını doldurduktan sonraki emzirmenin sağladığı kısmi korumayı güçlendirir.
Sadece progesteron içeren hormonal metotlar da emzirme sırasında uygundur. Bunlar depo-provera veya daha
yenisi norplant veya sadece progestron içeren haplardır. Bunlar laktasyona etkisizdir. Hatta olasılıkla anne sütü
miktarının biraz arttırırlar.
En az uygun olan grup östrojen ve progesteron içeren kombine hormonal kontreseptiflerdir. Bunlar kombine
hap ya da yeni kullanıma giren aylık enjeksiyonlardır. Bu metotlar anne sütü miktarını azaltır, emzirme sırasında
mümkünse bunlardan kaçınılmalıdır. Bunlardan, bebek ek besinlere başladıktan sonra da kaçınılmalıdır. Fakat başka hiçbir metot yoksa, anne ve bebeğin iyiliği için bunlar kullanılabilir. Çünkü yeni bir hamilelik riskinin tehlikesi
daha büyüktür. Bu durumda, süt miktarının azalmasını önlemek için, anneyi sık sık emzirmeye teşvik edin.
Doğumdan sonraki ilk 6 haftada. hiçbir hormonal metot kullanılmamalıdır.
Ek bilgi
Kısırlaştırma: Göz önüne alınması gerekli diğer bir önemli doğum kontrol yöntemidir. Laktasyonu etkilemez,
ama emzirmenin engellenmesi önemlidir. Bebeği annesinin yanında bulundurun ve ameliyattan hemen sonra emmesini sağlayın.
Doğal metotlar: Menstrüasyon başlamadan emzirme sırasında ritim metodunu kullanmak zordur.
263
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
III. Katılımcıların sorularını cevaplayın
(7 dakika)
ÊÊ Katılımcılara soruları olup olmadığını sorun ve cevaplamaya çalışın.
IV. Grup tartışması
(20 dakika)
ÊÊ 4 – 5 katılımcıdan oluşan kendi grubunuzu toplayın.
ÊÊ Yapacaklarınızı anlatın.
* Alıştırma 23’te aile planlaması konusunda yardıma ihtiyacı olan emziren annelerle ilgili öyküler okuyup tartışacaksınız.
ÊÊ Önce Alıştırmayı nasıl yapmalı bölümünü okuyun. Sonra Tartışılacak öykülerden birini okuyun. Sonra soruları tartışın.
ALIŞTIRMA 23. Emzirme ve aile planlaması
Egzersizi nasıl yapmalı:
Aile planlaması konusunda yardım isteği ile gelen kadınlar hakkında aşağıda kısa öyküleri okuyun.
Her öyküden sonra, grupla beraber soruyu nasıl cevaplandıracağınızı tartışın.
Hazır olduğunuzda önerilerinizi eğitici ile tartışın.
Tartışılacak öyküler:
Fadime ikinci bebeğini iki hafta önce doğurmuş. İlk çocuğu Oğuz 12 aylık. Fadime Oğuz’u anne sütüyle, ayrıca
yeterli sütü olmadığını düşündüğünden, 1 aylıktan itibaren günde 3 biberon formül süt vererek beslemiş. Şimdi
dinlenip uzun süre tekrar hamile kalmamak istiyor. Fakat kocası, aile planlaması metotlarını kullanmak istemiyor,
çalışmıyor ve evde oturuyor.
Fadime’nin hissettiklerini anladığınızı göstermek için ne söylersiniz?
“Birbirine yakın iki bebekten dolayı kendini yorgun hissediyorsun.”
“Hamile kalmadan bir süre dinlenmek istersin.”
Yeni bir hamileliği geciktirmek için Fadime’ye ne önerirsiniz?
Aile planlamasında LAM metodunu açıklayın. Menstrüasyon başlamamışsa, bebeğini hiç ek gıda vermeden
yalnızca anne sütüyle düzgün şekilde emzirirse 6 ay hamilelikten korunacağını söyleyin. Ayrıca 6 aydan sonra da
menstrüasyon başlamazsa kısmen korunacağını anlatın.
Yeterli sütü olduğu konusunda kendine güvenini sağlamak için ona ne söylersiniz?
Sık sık emzirerek bebeği için yeterli süt üretebilir, yani yapay besinlere gerek yoktur.
6. ayın sonunda ya da menstüasyonu tekrar başladığında hangi aile planlaması metodunu önerirsiniz?
Bir doğum kontrol metodu kullanmasını önerin. Kocasıyla konuşmayı önerin.
Emine 2 hafta sonra çalışmaya başlayacak. Bebeği o zaman 8 haftalık olacak. Her gün bebeğinden ayrı 9 – 10
saat geçirecek. Evdeyken emzirecek. Emine işteyken bir yardımcı bebeğe sağılmış anne sütü ve bazı formül sütleri,
bir kapla verecek. Bir gün ikinci bir bebek doğurmak istiyor ama 3 yıldan önce değil.
Emine’ye emzirme ve aile planlaması konusunda ne bilgi verirsiniz?
Günün büyük kısmında, bebeğinden ayrı olacağı için, doğum kontrol konusunda emzirmeye güvenemez.
264
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Aile planlaması konusunda ne önerirsiniz?
Hemen bir metoda başlamasını söyleyin. RIA ya da sadece progestron içeren kontraseptif uygun olacaktır ve
emzirmeyi kötü etkilemeyecektir.
Sütünün azalmasını önlemek için ne yapmasını önerirsiniz?
Evde olduğu her zaman bebeği beslesin, ayrıca geceleri beraber uyusun, böylece bebek geceleri de emebilsin.
İşteyken sütünü sağsın.
Pervin’in sadece anne sütü ile beslediği 7 aylık bir bebeği var. Menstrütasyonu tekrar başlamamış. Çarşıda meyva satıyor ve bebeğini sık sık emzirebilmek için, beraberinde götürüyor. Bu bebek yürüme ve kucakta taşınmaya
ihtiyaç duymayana kadar, yeni bir bebek doğurmak istemiyor.
Pervin’e emzirme ve aile planlaması konusunda ne bilgi verirsiniz?
Bebek 6 ayını doldurduktan sonra emzirmek, güvenli bir aile planlaması metodu değildir. Ancak kısmen ve
menstrüasyonu tekrar başlamadan hamile kalabilir.
İyi yaptığı bir şeyi övmek için ne söylersiniz?
Sık sık emzirmek çok iyi bir düşünce, ayrıca 6 ay sadece anne sütü alan bebeği çok iyi gelişmiş.
Beslenme konusunda hangi bilgiyi verirsiniz?
Bu yaştaki bebekler artık, anne sütüne ek olarak başka besinle beslenmeye hazırdırlar.
Aile planlaması konusunda ona ne önerirsiniz?
Hamile kalmayacağından emin olmak için, bir aile planlaması metodu önerin.
Araç veya sadece progesteron içeren hap olabilir, bunlar emzirmeyi etkilemez.
ÊÊ Önerilen kaynaklar; Annelere emzirmede yardım etmek. Bölüm 8. Emzirme ve Annenin İlaç Kullanmasına Ek:
Temel İlaçlar Listesindeki ilaçlar için tavsiyeler.
265
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
OTURUM 32
KADINLAR VE ÇALIŞMA
Amaçlar
Bu oturumun sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― İşe dönen kadına emzirmeye devam etmesi konusunda danışmanlık yapmak
―― Evden ayrıyken kadınlara, bebeklerine mümkün olduğunca fazla anne sütünü nasıl verebileceklerini
göstermek
―― Gerekli herhangi bir ek besini güvenle nasıl vereceklerini anlatmak
Oturumun Taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplar halinde iki eğitmen ile çalışırlar
I.
Oturumu tanıtın
(3 dakika)
II.
Katılımcıların kendi deneyimlerini tartışın
(15 dakika)
III. “Ev dışında çalışan annelere öğütler” bölümünü okuyun ve tartışın
(20 dakika)
IV. “Ev dışında çalışan anneye yardım etmek” konusunda
rol yapmayı yönetin
(12 dakika)
V.
(10 dakika)
Tartışmayı yönetin
Hazırlık
Kurstan önce
Annelik hakları (ücretli-ücretsiz annelik izni gibi) ve pratikte yasaların nasıl yürüdüğü hakkında bilgi edinin.
İşyerlerinin kreşleri olup olmadığını sorun, öğrenin.
Hemşireler gibi, vardiyalı çalışan işçilere, doğum (annelik) izinden dönünce ne olduğunu öğrenin. Uzun
süreli önlemler için, tüm bunlar önemlidir.
Oturumdan önce
Katılımcılardan 1. oturumdaki “Emzirmek neden önemli” konusunu, özellikle yalnızca emzirmenin ve kısmen emzirmenin yararları ve tam yapay beslenmenin tehlikeleri konusunu yeniden gözden geçirmelerini isteyin.
Katılımcının el kitabı sayfa 118’de bulacakları “Ev dışında çalışan kadına yardım etmek” rolünü, birisi Binnaz diğeri danışman olmak üzere iki katılımcının oynamasını isteyin. Bir iki gün önce söyleyin, böylece düşünüp hazırlanabilirler. Sizin ya da katılımcıların isteğine bağlı olarak öyküyü kendi yerel durumunuza adapte
edebilirsiniz.
“Oku ve tartışma” konusu olan “Ev dışında çalışan annelere öğütler” bölümünü nasıl yöneteceğinize karar
verin. Bunu ya siz sesli okuyup, ya da katılımcılarla birlikte okuyup tartışabilirsiniz.
266
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Metni takip ederken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Oturumu Tanıt
(3 dakika)
ÊÊ Oturumun ne hakkında olduğunu anlat:
* Birçok anne işe dönmek zorunda olduklarından ek gıdalara erken başlar, ya da emzirmeyi keser.
* Bu, birçoğumuzun kendi yaşamımızda karşılaştığımız bir olaydır. Bu nedense hepimiz için çok önemli bir
noktadır.
* Sağlık çalışanlarının, çalışan annelere destek olmak ve bebeklerinin mümkün olduğunca fazla anne sütü
almalarına yardım etmenin birçok yolu vardır. Belirli koşullarda sağlık görevlilerinin neler yapabileceklerini
tartışacağız.
* Annelik haklarının değiştirilmesini tartışamayız. Bu cazip gelebilir, ama hemen yapabilmesi kolay değildir.
ÊÊ Oturum 2, “Lokal Emzirme Durumları”na dönün. Emzirmeyi kesmek ya da ek besinlere erken geçmenin nedenleri listesine bakın.
Katılımcılardan, kendi deneyimlerinde ev dışında çalışmayı önemli bir neden olarak belirtip belirtmediklerini
hatırlamalarını isteyin.
(Not: Eğer katılımcılar annelik haklarını daha fazla tartışmak isterlerse, akşam ya da öğle tatilinde, kurs saatleri
dışında bir zaman ayarlamaya çalışın.)
II. Katılımcıların kendi deneyimlerini tartışma
(15 dakika)

Katılımcılara kendi deneyimleri hakkında konuşmak isteyip istemediklerini sorun.
Kabul eden katılımcılara şu soruları sorun:
Sizin annelik (doğum)izniniz ne kadardı?
Bebeğinizin bakımı için hangi düzenlemeleri yapabildiniz?
Çocuklarınızı nasıl besleyeceğinize nasıl karar verdiniz?
Bu konuda şimdi ne düşünüyorsunuz?
Sizin deneyiminizi daha tatminkar yapabilecek bir şey var mı?
Grubu, konuşurken danışmanlık becerilerini kullanmaları konusunda özendirin, böylece deneyimlerini diğeriyle
paylaşan katılımcılar desteklendiklerini ve eleştirilmediklerini hissetsinler.
ÊÊ Lokal annelik izni, çocuk bakımı koşulları ve kadınların çalışma koşulları konusunda topladığınız bilgileri özetleyin.
Bu bilgilerini gruptakilerin kendi deneyimleriyle ne kadar ilişkili olduğunu tartışın.
III. Oku ve tartış “Ev dışında çalışan kadınlara öğütler”
(20 dakika)

Katılımcılara el kitaplarının 118. sayfadaki “Ev dışında çalışan kadınlara verilecek öğütler” konusunu okumalarını söyleyin.
267
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
10 dakika içlerinden okusunlar ve sonra tartışın.
Eğer isterseniz, önce birlikte sesli okuyun ve sonra tartışın. Katılımcılar sırayla ilk üç paragrafı ve izleyen paragraflardaki (√) işaretinden sonraki ilk cümleyi okusunlar. Siz okuyun ve her ilk satırı izleyen notları açıklayın.
Lokal durum için, belirtilen görüşlerin ne kadar uygulanabilir olduğunu tartışın.
EV DIŞINDA ÇALIŞAN ANNELERE VERİLECEK ÖĞÜTLER
Eğer mümkünse, bebeğinizi birlikte işe götürün. Çalıştığınız yere yakın bir kreş yoksa veya ulaşım güçse bu zor
olabilir.
Eğer çalıştığınız yer eve yakınsa, eve gidip aralarda besleyebilirsiniz, ya da bir yardımcıya bebeği iş yerinize getirmesini söyleyebilirsiniz.
Eğer çalıştığınız yer evden uzaksa, bebeğinizi emzirmeyi şöyle uygulayabilirsiniz:
* Doğum izni sırasında sadece anne sütü ile ve sık sık besleyin.
Bu, bebeğinize emzirmenin yararlarını sağlar, ayrıca sütünüz artar. İlk iki ay en önemlisidir.
* Gerçekten gerek olmadıkça diğer besinlerle beslemeyin.
“Nasıl olsa 12 hafta içinde işe döneceğim, şimdiden biberonla besleyeyim” diye düşünmeyin.
Biberon kullanmak hiç de gerekli değildir. Çok küçük bebekler bile bir kaptan beslenebilirler. İşe geri dönmeye
bir hafta kalana dek bekleyin. Sadece bebeğe fincandan beslenmeyi öğrenmesi için yetecek kadar zaman verin. Bu
süre içinde bebeğe bakacak olan kişi de bebeği kapla beslemeyi öğrenir.
* Geceleri, sabah erken saatlerde ve evde olduğunuz herhangi bir zamanda emzirmeye devam edin.
―― Bu, sütünüzün azalmasını önler.
―― Günde 1 – 2 kez yapay besin verseniz de anne sütünden bebeğiniz yararlanmış olur
―― Birçok bebek geceleri daha çok emmeye çalışır ve ihtiyaçları olan çoğu sütü bu zamanda alırlar. Gündüzleri
ise daha çok uyurlar ve daha az süte ihtiyaçları olur.
* Bebeğiniz doğar doğmaz sütünüzü sağmayı öğrenin.
Bu, bu işlemi daha kolay yapmanızı sağlar.
* İşe gitmeden önce sütünüzü sağın ve bakıcıya, bebeğinize vermesi için teslim edin.
―― Rahat bir şekilde sütünüzü sağabilmek için kendinize yeterli zaman ayırın. Normalden yarım saat erken kalkmak zorunda kalabilirsiniz. (eğer acele ederseniz, yeterli sütü sağamadığınızı fark edebilirsiniz).
―― Çok temiz bir fincan ya da kavanoza sağabildiğiniz kadar süt sağın. Bazı anneler bebeklerini emzirdikten sonra bile 2 fincan (400 – 500 ml) süt sağabildiklerini söylerler. Fakat bir fincan (200 ml) bile bebeğe 3 öğün
yetebilir. (60 – 70 ml her öğünde). Yarım fincan veya daha azı bile bir öğün için yeterlidir.
―― Siz evde yokken her öğün için yarım bardak (100 ml) süt bırakın. Bu kadar çok sağamıyorsanız, sağabildiğiniz kadarını bırakın. Ne kadar bırakabilirseniz yararlıdır.
―― Sağılmış süt bardağının üstünü temiz bir örtü ya da tabakla kapatın.
―― Sütü evin en soğuk yerine koyun. Eğer varsa buzdolabına, yoksa evin güvenli karanlık bir köşesine.
―― Sütü bebeğe vermeden önce kaynatmayın, ya da ısıtmayın. Isı sütteki birçok anti-mikrobik faktörleri yok
eder.
268
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
Önemli Not: Sağılmış anne sütü dışarıda inek sütünden daha uzun dayanabilir, çünkü içinde anti-mikrobik faktörler vardır. Sıcak iklimde ve buzdolabı dışında bile mikroplar sağılmış anne sütünde en azından 8 saat üremezler.
Bebeğe bir iş günü boyunca verilebilir. Fakat annelere sütlerini nasıl saklayacaklarını anlatırken 3-3-3 kuralını hatırlatınız. (Temizliğe dikkat edilerek sağılan anne sütü; oda sıcaklığında 3 saat, buzdolabı rafında (+4 derecede)
3 gün ve derin dondurucuda (-18 derecenin altında) 3 aya kadar saklanabilir. Ayrıca uygun kaplarda veya poşetlerde saklanmalıdır.)
* Sütünüzü sağdıktan sonra bebeğinizi emzirin. Emmek, sağmaktan daha etkilidir, böylece bebek sizin sağamadığınız sütü alabilir.
* Eğer bebeğinizi kısmen ya da tamamen formül süt ile beslemeye karar verdiyseniz.
―― Bir öğün için gerekli tozu ölçerek temiz bir fincan ya da bardağa koyun.
―― Suyu ölçün ve diğer bir bardağa koyun.
―― İki bardağı da temiz bir bezle kapatın ya da temiz kapaklı bir kaba ayrı ayrı koyun.,
―― Bakıcıya bebeği besleyeceği zaman tozu ve suyu karıştırmayı öğretin. Süt formülünü karıştırıp hemen bebeği
beslemelidir, çünkü karıştırdıktan kısa bir süre sonra bozulur.
Not: Bebek için süt bırakmanın birçok yolu vardır. Bunlar uygun metotlardır. Sizin durumunuza daha çok uyan
başka bir metot bulabilirsiniz.
* Bakıcıya dikkatli ve kuralına uygun şekilde öğretin.
―― Bebeğinizi biberonla değil, bardakla (fincanla) beslemesini öğretin. Bardaklar daha temizdir ve bebeğin
emme isteğini tatmin etmez. Böylece eve geldiğinizde memenizi emmek isteyecektir, bu da süt miktarınızı
arttıracaktır.
―― Bir öğünün hepsini bir seferde vermesini öğretin. Kalanı sonra vermek üzere saklamamalıdır ve arada sırada
küçük miktarlarda vermemelidir.
―― Bebeğe emzik vermemesini fakat başka bir şeyle yatıştırmasını öğretin.
* İşteyken sütünüzü 2 – 3 kere sağın (yaklaşık 3 saatte bir).
―― Eğer sağmazsanız, sütünüz azalma eğilimi gösterir. Sağmak, aynı zamanda kendinizi rahat hissetmenizi sağlar ve süt akmasını önler.
―― Eğer çalıştığınız yerde buzdolabı varsa, sağılmış sütünüzü burada bekletin. Eve götürmek üzere temiz bir
kapta toplayın. Evde de soğuk tutabilirseniz bu süt ertesi gün güvenle kullanılır.
―― Eğer sağılmış sütünüzü koruyamıyorsanız, atın. Bebeğiniz bir şey kaybetmez, göğüsleriniz daha çok süt üretir.
Eğer bir sağlık görevlisi iseniz, sizin nasıl yaptığınızı hastalarınız bilir ve görür. Sonra sizin örneğinizi izlerler.
IV. Rol yapmayı yönetin
(12 dakika)

İki katılımcıdan Emine ve danışman rollerini üstlenerek, memeyi sağmak ve Emine işteyken bu sütle bebeği
nasıl beslemek gerektiği konusunda tartışmalarını isteyin. Siz ya da katılımcılar isterse bu öyküyü lokal koşullara
göre uygun bir şekilde değiştirebilirsiniz.
Rolleri oynayan katılımcılara şu noktaları vurgulamalarını söyleyin:
―― Emine’nin birçok zorlukları var; çok işi var, işyerine gidecek, ayrıca ailesine bakacak
269
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
―― Danışmanın Emine’nin kendisi için olanaklı neler yapabileceğini düşünmesini sağlaması.
―― Gece emzirmenin ve Emine evde yokken biberon yerine fincanla beslemenin önemi.
―― Güven kazandırıcı beceriler kullanarak danışmanın Emine’ye nasıl destek olduğu. Başarabildiği her şey için
mutluluk duyma konusunda danışmanın Emine’ye yardımı.
Rol yapma: Ev dışında çalışan bir anneye yardım etmek:
Emine 3. bebeğini 4 hafta önce doğurdu.
Emine bir mağazada çalışıyor. Bebeği 2 aylık olunca işe dönmesi gerekecek. Diğer çocuklarını emzirmeyi 6.
haftada bırakmış ve işe döndüğü için biberonla beslemişti. Çocukları sık sık hastalanmışlar ve Emine emzirmenin
yakınlığını özlemiş.
Emine bu bebeği emzirmeyi yeğliyor ve bir arkadaşı bazı kadınların bu koşullarda emzirdiklerini söylemiş, ama
nasıl olduğunu bilmiyor. İşyerinde süt sızmasından ve kokmasından endişe ediyor. Bu utanç verici olurdu ve müşterileri ile iş arkadaşlarını rahatsız edebilirdi. Emzirmeye çalışmak, işyerine gitmek, diğer çocukları ve kocası ile
ilgilenmek onu endişelendiriyor.
Haftada beş gün ortalama günde 10 saat evden ayrı kalacak. Kız kardeşi bebeğe bakacak ve güvenilir birisi olduğu söylenebilir. Emine iki tane yeni biberon aldı.
V. Tartışmayı yönet
(10 dakika)
ÊÊ Gruba şu soruları tartışmalarını söyleyin:
1. Sağlık görevlilerinin ev dışında çalışan annelerin emzirmelerine nasıl yardım edebilecekleri konusunda Emine öyküsü neler anlatıyor?
2. Sizin durumunuzda, mümkün olabildiğince emzirmek isteyen, ev ve dışında çalışan annelere nasıl yardım
edebilirsiniz?
ÊÊ Önerilen kaynak: Emzirmede Annelere Yardım Etmek Konu 6 ve konu 12.
270
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
OTURUM 33
ANNE SÜTÜ YERİNE KULLANILAN FORMÜLLERİN (BEBEK MAMALARININ) TİCARİ REKLAMLARI
Amaçlar
Bu oturum sonunda katılımcılar şunları yapabilmelidirler:
―― Süt formüllerinin ticari reklamının tehlikelerini açıklamak
―― Genelde kullanılan süt formüllerinin aileye ne kadara mal olacağını hesaplamak
―― Anne sütünün yerini alan formüllerin pazarlamasına ilişkin Uluslararası Yasanın ana maddelerini saymak
―― Bu yasaya göre kendilerinin uyması gereken kuralları saymak
Oturum Taslağı
(60 dakika)
Katılımcılar 8 – 10 kişilik gruplar halinde iki eğitici ile çalışırlar.
I
Konuya giriş.
(3 dakika)
II
İmal edenlerin yapay sütlerin reklamını nasıl yaptıklarını tartış
(10 dakika)
III
Anne sütünün yerini alan süt formüllerini pazarlamaya
ilişkin uluslararası yasayı açıkla
(15 dakika)
IV “En iyi süt formülünü seçme” konusunda rol yapmayı öğret
(15 dakika)
V.
(15 dakika)
Yazılı alıştırmaya yardım et
VI. “Anne sütü yerine kullanılan süt formüllerinin ticari
reklamının” özetlenmesi
(2 dakika)
271
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Hazırlık
Grup çalışmalarının yönetimi konusunda “Giriş” 10-13. sayfalardaki yol gösterici bilgilerden yararlanın.
Oturum notlarını çalışın, böylece ne yapacağınız hakkında açık bilginiz olsun.
Kurstan önce:
Ülkemizde anne sütü yerine kullanılan süt formüllerinin pazarlama kurallarını bulun. Katılanlara bunu anlatabilecek kadar bilgi toplayın. Mümkünse bu konuda size yardımcı olacak bir uzmana danışın.
En çok kullanılan süt formülü çeşitlerinden altı kutu alın. Boş kutular diğer derslerde yeniden kullanılmak
üzere saklanacaktır. Her çeşidin o günkü fiyatını Öğrenin ve kutulara yazın.
Dergi ve gazetelerden süt formülü reklamlarını kesin ve imalatçıların dağıttığı, örneğin anneler için sağlık
eğitimi araç gereçlerini, posterleri, takvimleri, üzerinde firmanın isminin yazılı olduğu kalemleri toplayın.
Ülkedeki tarım işçisi ve şehirdeki işçilerin asgari ücretinin ne olduğunu öğrenin.
Oturumdan önce
3 katılımcıya “en iyi süt formülünü seçme” rolüne hazırlanmalarını söyleyin. Oynayacakları sahne el kitaplarının 120. sayfasında bulunmaktadır. Hazırlanmak için zamanlarının yeterli olduğundan emin olun.
Katılımcıların, anne sütü yerine kullanılan süt formüllerinin Pazarlanmasına Ait Yasa konusunda, Sağlık
Görevlileri için Rehber Kitabına sahip olduklarından emin olun.
Metni takip ederken şunları hatırlayın
ÊÊ Eğiticiye, size verilen talimatı gösterir.
* Katılımcılara söyleyeceklerinizi gösterir.
I. Konuya giriş
(3 dakika)
ÊÊ Katılanlara oturumun nasıl olacağını anlatın:
* İmalatçıların hepsi ürünlerinin reklamını yaparlar. Bu sayede insanları daha fazla satın almaya ikna etmeye
çalışırlar. Formül süt imalatçıları da annelerin bunları daha fazla almalarını sağlamak için ürünlerinin reklamını yaparlar.
* Bu reklam annelerin kendi sütüne -anne sütüne- güvenini azaltır ve anne sütünün bebekleri için en iyisi
olmadığını düşünürler. Bu düşünce anne sütü ile beslenmeye zarar verir.
* Eğer formül sütler doğum hastanelerinde, annelerin alışveriş yaptığı dükkanlarda, doğumdan sonra gittikleri
sağlık merkezinde kolay elde edilebilir şekilde bulunuyorsa bu da annenin güvenini azaltır ve anne sütü ile
beslenmeyi engeller.
* Anne sütü ile beslenmenin formül sütlerin reklamından korunmaya ihtiyacı vardır. Bunu korumanın başlıca
yolu formül sütlerin reklamının düzene konulmasıdır. Bu hem ülke içinde hem de ülkelerarası konumda sağlanmalıdır.
* Sağlık kuruluşları ve sağlık görevlileri de firmaların kendilerini reklam aracı olarak kullanmalarına engel olarak bu duruma yardımcı olabilirler. Bu önemli bir sorumluluktur.
272
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
II. İmalatçıların formül süt reklamını nasıl yaptıklarının tartışılması
(10 dakika)
ÊÊ İmalatçıların halka ve sağlık görevlilerine reklam yapma yollarının listesini çıkarın.
Sor: Hangi yollarla imalatçılar formül sütlerin reklamını halka yapıyorlar?
(Katılanların bu konudaki düşüncelerini alın.)
Tahtaya “Halka Reklam” başlığını yazın ve katılanların fikirlerini yazın.
Liste şunları içermeli:
―― İmalatçılar mağaza ve marketleri formül sütlerle dolduruyorlar. Böylece anneler alışverişte her an onları
görüyor.
―― Annelere formül sütlerin ücretsiz örneklerini veriyorlar. Bazen bunun yanında başka bir hediye de oluyor.
Biliyoruz ki bebeğini emzirmeyi düşünen anneler bile ücretsiz numune alırlarsa bundan vazgeçiyorlar.
―― Annelere formül setlerde indirim için kuponlar veriyorlar.
―― Radyo, televizyon, videolara ilan veriyorlar. Ayrıca bu ilanları otobüslerde, dergilerde de görebiliyoruz.
Sor: İmalatçılar sağlık görevlilerini ve sağlık kuruluşlarını reklam aracı olarak nasıl kullanıyorlar?
(Katılanların bu konuda fikirlerini alın.)
Tahtaya “Sağlık görevlileri yoluyla reklam” yazın ve katılanların fikirlerini yazın.
Liste şunların çoğunu içermeli:
―― Sağlık görevlilerine duvarlara asmaları için posterler ve takvimler veriyorlar. Bunlar çekicidir ve çalışma yerini
güzelleştirir.
―― Çalışanların ailelerine dağıtmak üzere iyi hazırlanmış eğitim materyali veriyorlar. Genelde, hastanelerde dağıtılmak üzere bu tür eğitim materyali yok, bu bilgilerden bazıları da yararlı.
―― Kalem, büyüme eğrileri gibi, üzerinde firmanın logosunun bulunduğu araç gereç veriyorlar. Bazen doktorlara
ya da sağlık kuruluşuna televizyon seti, inkübatör aygıtı gibi daha büyük hediyeler veriyorlar.
―― Doğum hastanelerine ücretsiz dağıtmak için sütler veriyorlar.
―― Sağlık çalışanlarına bazen çok değerli olabilen armağanlar veriyorlar.
ÊÊ Şu ana kadar biriktirdiğiniz reklam malzemelerinden örnekler gösteriniz.
Her grupta tam bir set yoksa gruplar arası malzemeleri değişin. Oturumdan sonra bunları sergileyin.
III. Anne sütünün yerine kullanılan formül sütlerin (mamaların)Pazarlanmasına İlişkin
Uluslararası Yasa’nın açıklanması.
ÊÊ Şu noktaları vurgulayın:
* Anne sütü ve anne sütü ile beslenme formül sütlerin reklamından korunmalıdır. Bu, reklamın ve satışın düzenlenmesi gerekliliğini getirir.
* 1981’de Dünya Sağlık Örgütü Genel Kurulu reklam ve satış konusunu düzenleme görevini üzerine aldı.- Düzenlenen Yasa aşırı değildir -anne sütü ile beslenmeyi bir ölçüde korumaya yöneliktir.
273
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
* Yasa bir pazarlama yasasıdır. Bu bebek formül sütlerini ve biberonları yasak etmez. Biberonla bebeklerini
besleyenleri cezalandırmaz. Yasa bebek sütlerinin her yerde satılmasına ve her ülkenin kendine ait kuralları
olmasına izin verir.
* Bu kurallar hem anne sütü yerine kullanılan formülleri hem de biberonları kapsar.
Anne sütü yerine kullanılan besinler.
―― Formül sütler
―― Annelerin emzirme yerine verebileceği diğer besinler
ÊÊ Yasanın özeti:
Katılanlara el kitaplarının 119. sayfasında ULUSLARARASI YASANIN ESAS NOKTALARININ ÖZETİ kısmını bulmalarını
söyleyin.
 Katılanların her birinin bunu okumasını sağlayın.
Katılanlara bu kurallara aykırı davranışlara tanık olup olmadıklarını sorun.
Tam anlaşılmamış yerleri iyice açıklayın.
ULUSLAR ARASI YASANIN ANA İLKELERİNİN ÖZETİ
1. Anne sütü yerine kullanılan ürünlerin halka reklamının yapılmaması.
2. Annelere ücretsiz numune verilmemesi.
3. Sağlık kurumlarında reklam yapılmaması.
4. Firma elemanlarının annelere önerilerde bulunmaması.
5. Sağlık görevlilerine hediye verilmemesi.
6. Ürünlerin üzerinde suni beslenmeyi idealize eden resimlerin olmaması.
7. Sağlık çalışanlarına verilen bilginin bilimsel ve gerçek olması.
8. Ürünlerin etiketlerinin üzerinde anne sütü ile beslenmenin yararları ve yapay beslenmenin maliyeti
ve zararlarının yazılı olması.
9. Şekerli, koyulaştırılmış süt gibi uygun olmayan ürünlerin bebeklere önerilmemesi ve reklamlarının
yapılmaması.
BEDAVA DAĞITIMA SON yazısını okuyun ve açıklayın.
Katılımcılara el kitaplarının 119. sayfasındaki “Bedava Dağıtıma Son” yazısını bulmalarını söyleyin.
BEDAVA DAĞITIMA SON
1986 Mayısı’nda Dünya Sağlık Örgütü Formül süt bağışını yasakladı. Sağlık Bakanlıkları’ndan aşağıdaki ilkeye uymalarını istedi:
“Az sayıda çocuk için gerekli olabilecek anne sütünün benzeri formül sütlerin hastanelerde ücretsiz dağıtım
ile değil sadece normal yollarla (yani satın alınarak)
bulundurulması.”
Ücretsiz dağıtımın tüm ülkelerde sona erdirilmesi WHO / UNICEF’in “Bebek Dostu Hastane Projesi”nin
amacıdır. Eğer hastane anne sütü yerine kullanılan formüllerin bedava verilmesini kabul ederse bu hastane
“Bebek Dostu” olmaz.
274
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı

Bunu okumalarını isteyin.
Anlaşılmamış yerleri açıklayın.
ÊÊ Şu noktaları belirtin:
* Bu yeni karar hastanelerde bu formüllerin hangi durumda ücretsiz olarak dağıtılacağı konusunda bir karmaşa yaşanması nedeniyle alındı. Yasa, yetimhanelere ya da ciddi ihtiyaç durumunda ücretsiz formül sağlanabileceğini belirtir.
* Buna karşın, bazı firmalar ücretsiz numuneleri hastanelere veriyorlar ve bunlar kullanılıyor. Yasa buna izin
vermiyor.
* Yine 1986 yılında alınan karar, daha büyük bebekler için üretilen mamaların bebek beslenmesinde gerekli
olmadığı yolundadır. Bazı firmalar bunların reklamını yapmakta ve bazı annelerin bunları küçük bebeklere
de verdikleri biliniyor.
* Şu noktalara dikkat ederek ulusal bir yasa fikrini ortaya atın.
* WHO ve UNICEF her ülkenin Uluslararası Yasa’yı temel alarak kendi Ulusal Yasası’nı hazırlamasını öneriyor.
* Hukuken geçerli olması için her ülkede bu konunun yasalaşması gerekir. Yasada, ulusal yasaya uymayan imalatçıların cezalandırılacağını bildiren bölümler ve yasanın uygulanmasını sağlayacak çeşitli önlem maddeleri
bulunmalı. Ulusal Yasa olmasa da firmaların Uluslararası Yasa’ya uygun hareket etmeleri istenmeli.
ÊÊ Ülkemizde ulusal yasanın durumunu anlatın.
Bunun için kurstan önce bilgi edinerek hazırlanın.
ÊÊ Yasayla bağlantılı olarak sağlık görevlilerinin sorumluluklarını tartışın.
Sor: Uluslararası yasayla ilgili olarak sağlık görevlileri bireysel olarak ne yapabilirler?
(Katılanlar ULUSLARARASI YASANIN ÖNEMLİ NOKTALARININ ÖZETİ KUTUSU’na bakmalı ve fikirlerini söylemeli. Katılanları aşağıda belirtilen doğrultuda fikirler üretmeye özendirin).
* Sağlık kuruluşundaki her türlü reklamı, üzerinde firmanın ismi olan reklam amaçlı literatürü, başka amaçla
kullanılsa da eski formül süt kutularını yok edin.
* Bedava ticari formül veya biberon, emzik, oyuncak, vb. eşyaları kabul etmeyin.
* Kalem, takvim gibi diğer hediyeleri kabul etmeyin.
* Üzerinde firmanın adı yazılı olan büyüme eğrisi ve diğer araç gereçleri, özellikle annelerin göreceği yerde
kullanmayın.
* Ticari formül şirketlerinin verdiği yemeklere katılmayın.
* Annelere ücretsiz numune veya reklam malzemesi vermeyin.
* Hastanede örneğin, öksüz çocuklar için kullanılan ticari formüllerin diğer anneler tarafından görülmemesini
sağlayın.
(Katılanlar da kendi durumlarına uyan fikirlerle katkıda bulunabilirler)
III. Rol Yapmanın Yönetimi
(15 dakika)
 Üç katılımcıdan aşağıdaki sahnede rol yapmalarını rica edin.
275
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
Rol yapma: En iyi formül sütün seçimi
Ayten ve Ahmet, 4 aylık Emre’nin anne – babasıdır. Ahmet bir işyerinde çalışmaktadır.
Ahmet işten eve döner, Ayten ona bebek için formül süt almak istediğini söyler. Kendi sütünün Emre’ye yetmediğini düşünmektedir. Hastanede geceleri dinlensin diye Emre biberonla beslenmiştir. Ayten hemşire odasında
bazı formül süt kutuları görmüştür. Ayten aynı markadan almak ister, çünkü hastanede de kullanıldığına göre onun
güvenilir ve sağlıklı olduğunu düşünür.
Ahmet formül sütün ne kadara satıldığını bilmemektedir. Fiyatı konusunda endişelidir çünkü maaşı düşüktür.
Ayten’in emzirmesini tercih eder çünkü bu ucuzdur. Eğer formül süt alırsa Ayten’in en ucuzundan almasını ister
çünkü bütün çeşitlerin aynı olduğunu düşünmektedir.
Nurten, formül sütlerin de satıldığı bir mağazada çalışmaktadır. Ayten’in arkadaşıdır. Hastanede kullanılan çeşit
de o bölgedeki doktorun önerdiği bir marka da dükkanda mevcuttur. Nurten, doktorun onlara bedava numuneler
verdiğini söyler. Ayrıca daha ucuz, Nurten’in kendi bebeğine kullandığı bir marka daha vardır. Bebeği şu anda çok
sağlıklıdır. Bir de ishalli çocuklar için olan daha pahalı bir çeşit daha vardır.
Nurten, Ayten ve Ahmet’e fiyatları söyler ve her çeşidin avantajlarını söyler. Daha tatlı olması veya soğuk suyla
kolayca karıştırılması gibi. Kutunun üzerindeki gülümseyen bebeğin resmini, kutudaki ölçeği gösterir, kutunun ayrıca karıncaları uzaklaştırıcı bir maddeden yapılmış olduğunu söyler.
Ayten ve Ahmet, Emre için hangisinin en iyisi olacağını tartışırlar ve anne sütünü tamamen unuturlar. Doktorun tavsiye ettiği çeşidi mi almalı diye düşünürler. Oysa ki ne doktor onları, ne de onlar doktoru tanıyordur. Ayten
ishalli çocuklar için olanı mı almalı diye düşünür. Bu daha pahalıdır yani çok iyidir. Emre’yi ishal olmaktan kurtaracaktır. Ahmet hala ucuz olanların farklı olmadığını düşünmektedir. Nurten de bunu kullanmaktadır. Sonuçta Ayten
hastanede kullanılan markayı almakta ısrar eder. Ayten formül sütü en az kullanacağını böylece bir kutuyu 2 ayda
bitireceğini söyler.
ÊÊ Oynanan sahneyi tartışın:
Katılanlara bu gösteri hakkında ne düşündüklerini sorun.
Tartışmanın şu noktalara değinmesine dikkat edin:
―― Hastanede gördükleri, Ayten’in karar vermesinde çok etkili oldu. Emre’ye gece biberonla süt vermeleri Ayten’in kendine olan güvenini azalttı. Ayrıca hastanede kullanılan sütün ve ticari formülün iyi olduğunu düşündürttü.
―― Hiç kimse Ayten’e güven kazandırmayı ve başarılı bir şekilde nasıl emzirileceğini öğretmeyi düşünmedi.
―― Kimse Ahmet’e biberonla beslenmenin tehlikelerini anlatmadı. Böylece Ahmet, Ayten’i emzirmesi konusunda teşvik edemedi. Yalnızca ödeyeceği parayı düşündü ve bebeğine çok fazla para harcayamadığı için kendini
kötü hissetti.
―― Ayten ve Ahmet hangi formül sütün daha iyi olduğuna karar vermekte zorlandılar bu çeşitler arasında fiyatları dışında fazla bir fark yoktu. Ayten’in de arkadaşı olan Nurten en ucuz markayı kullanıyor, oysa hastane
ve doktor bu markayı tavsiye etmiyordu. Daha pahalı olan marka gerçekten daha mı iyidir?
―― Eğer bir doktor ücretsiz numune veriyorsa, baktığı anneleri biberonla beslemeye özendirir. Anneler de doktorun kendilerine verdiği markayı satın alırlar. Böylece firmalar doktorlara annelere versin diye ücretsiz olarak bunları dağıtır. Doktorun kullandığı markanın firması ve hastanenin kullandığı markanın firması birbiriyle
rekabet ederler. Hepsi annelerin kendi markasını kullanmaları için ücretsiz numune veriyorlar.
―― Firmalar her ne kadar bu olayı başka türlü göstermeye çalışsa da sonuçta daha fazla anne bebeğini yapay
besinlerle besliyor.
276
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
ÊÊ Şu noktaları sonuçlandırın:
* Sağlık kuruluşları formül sütlerin reklamının yapılmamasından, aynı zamanda firmaların da reklamının yapılmamasından sorumludur. Herhangi bir markayı tercih ettikleri yönünde bir izlenim vermemelidirler.
* Gerçekten belirgin bir tıbbi endikasyon varsa bu ticari formülleri kullanmalılar ve bunu yaparken ailelerin
bundan etkilenmesine izin vermemelidirler. Örneğin bebekleri kapla beslemeleri, biberon ya da firmanın
isminin yazılı olduğu kapla beslememeleri gerekir.
* Anne sütü ile beslenmeyi desteklemek, ailelere bunun yararlarını, yapay beslenmenin tehlikelerini anlatmak sağlık kuruluşlarının sorumluluğu ve görevidir. Bunu yalnız annelere değil ailenin bütün bireylerine ve
babalara da anlatmalıdırlar.
V. Yazılı alıştırmaya yardım
(15 dakika)
ÊÊ Alıştırmanın amacını anlatın:
* Bu alıştırmanın amacı bir bebeği altı ay yapay beslemek için asgari maaşın yüzde kaçının sarf edilmesi gerektiğinin bulunmasıdır.
ÊÊ 8 – 10 kişiden oluşan her gruba 2 – 3 formül süt kutusu verin. Her kutunun üzerinde fiyatı yazılı olsun. Katılan
herkesin alıştırmada hangi çeşidi kullanacağını bildiğinden emin olun.

Tahtaya aşağıdakilerin aylık maaşlarını yazın:
―― Tarım işçisi bir kadın;
―― Şehirde çalışan işçilik veya hizmetçilik yapan bir kadın.
ALIŞTIRMA 24. Formül Sütlerin Tutarı
ÊÊ Ne yapılacağını anlatın:
* Önce bu işlem nasıl yapılır bilgilerini okuyun. Sonra hesaplamaları yapın. Cevaplayın.
Hazır olduğunuz zaman eğitici ile cevaplarınızı tartışın.
İşlem nasıl yapılacak
Ortalama, bir bebeği ilk 6 ay beslemek için 44 x 500 g lık formül süt gerekir.
(İlk bir ay için 5 kutu, ikinci ay için 7 kutu, son dört ay da 8 kutu)
* Kutunuzun fiyatından 44 x 500 g lık kutunun ne kadara mal olacağını hesaplayın.
* 44 kutu formül sütün masrafını tarım işçisi bir kadının ve şehirdeki bir işçi kadının veya bir hizmetçi kadının
6 aylık maaşı ile karşılaştırın.
* Cevaplarınızı eğiticiniz ile ve grupla tartışın.
Cevaplamak için:
Formül sütün markası:
500 g lık bir kutu formül sütün fiyatı:
44 x 500 g lık formül sütün fiyatı:
Asgari ücret
Kırsal kesimde
Şehirde
277
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
1 aylık:
6 aylık:
44x 500 gr formül sütün fiyatı x 100 =
. . . . . . . . . .%
Kırsal kesimdeki 6 aylık maaş
44x 500 gr formül sütün fiyatı x 100 =
. . . . . . . . . .%
Şehirdeki 6 aylık maaş
Bebeği .................... ile beslemek için toplam gereken para:
Kırsal kesimdeki maaşın % ............ ‘si.
Şehirdeki maaşın % ................... ’si.
VI. “Anne sütü yerine kullanılan formül sütlerin ticari reklamının” özetlenmesi (2 dakika)
ÊÊ Şunları yapın:
* Bir bebeği formül sütle beslemek ortalama bir kadın işçi maaşının büyük kısmının harcanmasına neden oluyor. Birçok aile bunu karşılayamaz.
* Formül sütün halka reklamını yasa yasaklıyor.
* Anne sütü yerine kullanılacak formül sütlerin reklamının yapılmasını önlemek konusunda sorumluluk sağlık
kuruluşlarına düşmektedir.
278
Emzirme Danışmanlığı Eğitimci Kitabı
NOT:
279
TÜRKİYE HALK SAĞLIĞI KURUMU
280