Koroner yavafl ak›m saptanan normotansif hastalarda

advertisement
Türk Kardiyol Dern Arfl - Arch Turk Soc Cardiol 2005;33(6):319-325
319
Koroner yavafl ak›m saptanan normotansif hastalarda
nondipper durum s›kl›¤› ve bunun prognoz ile iliflkisi
The incidence of nondipping state in normotensive patients with coronary slow flow and
its relationship with prognosis
Dr. Mustafa Yaz›c›, Dr. Sabri Demircan, Dr. Kenan Durna, Tek. Erdo¤an Yaflar, Dr. Mahmut fiahin
Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dal›, Samsun
Amaç: Artm›fl sempatik aktiviteyle iliflkili oldu¤u düflünülen
nondipper durumun, koroner yavafl kan ak›m› (KYA) saptanan hastalarda görülme s›kl›¤› ve bunun hastal›¤›n patogenezi ve prognozu üzerine etkileri araflt›r›ld›.
Çal›flma plan›: Çal›flmaya, koroner anjiyografi ve TIMI
(thrombolysis in myocardial infarction) kare say›s› yöntemiyle KYA tan›s› konan 51 normotansif hasta (22 kad›n,
29 erkek; ort. yafl 54) al›nd›. Adrenalin ve noradrenalin
düzeylerinin ölçümü için günün ayn› saatlerinde venöz
kan örnekleri al›nd›. Tüm hastalar›n 24 saatlik ambulatuvar kan bas›nçlar› kaydedildi. Ortalama sistolik ve diyastolik kan bas›nc› de¤erlerinin gece, gündüze göre
%10’dan fazla düflmesi dipper, %10’dan daha az veya
hiç düflmemesi nondipper olarak kabul edildi. Sonuçlar,
koroner ak›m› normal bulunan 44 olgunun (18 kad›n, 26
erkek; ort. yafl 55) sonuçlar›yla karfl›laflt›r›ld›.
Bulgular: Koroner yavafl ak›m saptanan grupta nondipper
durumu (n=35, %68.6) dipper durumdan (n=16, %31.4),
kontrol grubunda ise dipper (n=41, %93.2) nondipper (n=3,
%6.8) durumdan anlaml› derecede fazlayd› (s›ras›yla,
p<0.001 ve p<0.0001). Koroner yavafl ak›m grubunda plazma noradrenalin (127.9 ng/ml’ye karfl›n 79.3 ng/ml) ve adrenalin (63.9 ng/ml’ye karfl›n 44.7 ng/ml) düzeyleri kontrollere göre daha yüksekti (p<0.001). Hastalar›n TIMI kare
say›lar› ile noradrenalin (r=0.421, p=0.012) ve adrenalin
(r=0.445, p=0.008) düzeyleri aras›nda pozitif iliflki saptand›. Nondipper hastalar›n noradrenalin (p<0.01) ve adrenalin (p<0.05) düzeyleri, her üç damarda da KYA varl›¤›
(p<0.01) ve TIMI kare say›lar› (p<0.05) dipper olanlardan
daha yüksekti. Dört y›ll›k takipte, KYA grubunda nondipper
hastalarda karars›z angina benzeri klinik, tekrarlayan gö¤üs a¤r›s›, malign ventriküler aritmi yo¤unlu¤u ve ani kardiyak ölüm dipper olanlardan daha fazla bulundu.
Sonuç: Koroner yavafl ak›m saptanan hastalarda nondipper durumu sempatik hiperaktivite ve kötü prognoz ile iliflkili bulunmufltur.
Objectives: We investigated the frequency of nondipping
pattern, which is thought to be related with increased sympathetic activity, and its influence on the pathogenesis and prognosis of patients with coronary slow flow.
Study design: The study included 51 normotensive patients
(22 females, 29 males; mean age 54 years) in whom coronary
slow flow (CSF) was diagnosed by coronary angiography and
TIMI (thrombolysis in myocardial infarction) frame count.
Venous blood samples were obtained at the same hours of the
day to determine noradrenaline and adrenaline levels and 24hour ambulatory blood pressure monitoring was performed. At
least 10% of sleep-related nocturnal decrease in systolic and
diastolic pressures was accepted as dipping, while decreases
below 10% were defined as nondipping. The results were compared with those of 44 subjects (18 females, 26 males; mean
age 55 years) with normal coronary flow.
Results: The number of nondippers compared to dippers was
significantly higher in the CSF group (n=35, 68.6% vs n=16,
31.4%, p<0.001), and vice versa in the control group (n=3,
6.8% vs n=41, 93.2%, p<0.0001). Compared to controls, CSF
was significantly associated with increased plasma noradrenaline (127.9 ng/ml vs 79.3 ng/ml, p<0.0001) and adrenaline
(63.9 ng/ml vs 44.7 ng/ml, p<0.001) levels (p<0.001). A positive correlation was found between TIMI frame counts and
noradrenaline (r=0.421, p=0.012) and adrenaline (r=0.445,
p=0.008) levels in the CSF group. Nondippers in the CSF
group exhibited significantly higher noradrenaline (p<0.01)
and adrenaline (p<0.05) levels, existence of slow flow in three
coronary arteries (p<0.01), and TIMI frame counts (p<0.05)
compared to dippers. During a four-year follow-up, chest pain
like that of unstable angina, recurrent chest pain, malignant
ventricular arrhythmias, and sudden cardiac death were more
frequently encountered in nondippers than in dippers.
Conclusion: Nondipping pattern seen in patients with CSF
is associated with sympathetic hyperactivity and poor prognosis.
Anahtar sözcükler: Angina pektoris; kan ak›m h›z›; kan bas›nc›;
gö¤üs a¤r›s›; koroner anjiyografi; koroner dolafl›m; koroner damarlar; egzersiz testi.
Key words: Angina pectoris; blood flow velocity; blood pressure;
chest pain; coronary angiography; coronary circulation; coronary
vessels; exercise test.
Gelifl tarihi: 08.06.2005 Kabul tarihi: 16.08.2005
Yaz›flma adresi: Dr. Mustafa Yaz›c›. Ondokuz May›s Üniversitesi T›p Fakültesi Kardiyoloji Anabilim Dal›, 55139 Kurupelit, Samsun.
Tel: 0362 - 312 19 19 / 3489 Faks: 0362 - 457 60 41 e-posta: drmeyaz@hotmail.com
320
Türk Kardiyol Dern Arfl
Tipik angina ya da angina benzeri gö¤üs a¤r›s› ile
baflvuran ve koroner arter hastal›¤›n› düflündüren yavafl koroner kan ak›ml› hastalar›n, klinik ve elektrokardiyografik olarak tan›mlanmas› oldukça güçtür.
Bu hastalarda yap›lan egzersiz testi, miyokard perfüzyon sintigrafisi ve laktat metabolizmas›na yönelik
araflt›rmalarda, miyokard iskemisinin objektif bulgular› genelde yoktur.[1,2] Bu durum koroner anjiyografi
endikasyonu aç›s›ndan sorun yaratmaktad›r. Normal
koroner arterlere ra¤men “yavafl kontrast progresyonu” gösteren bu anjiyografik bulgu ilk kez Tambe ve
ark.[3] taraf›ndan tan›mlanm›flt›r. Bu olgularda, koroner kan ak›m› TIMI (thrombolysis in myocardial infarction) kare say›s› yöntemi[4] ile incelendi¤inde,
normal bireylere göre say›sal olarak art›fl göstermektedir.[5]
Gö¤üs a¤r›s› ile birlikte aritmiye e¤ilim olabilece¤i bildirilmiflse de, hastal›¤›n klinik önemi ve etyolojisi halen tam olarak bilinmemektedir.[6] Sendrom X
hastalar›nda varl›¤› gösterilen artm›fl sempatik aktivitenin[7-10] bu hasta grubundaki önemi ortaya konmam›flt›r. Bu çal›flmada, koroner yavafl kan ak›m›
(KYA) olan hastalarda sempatik aktivite ile iliflkili
oldu¤u kabul edilen nondipper durumun[11-13] görülme
s›kl›¤›, bunun hastal›¤›n patogenezine etkisi ve prognostik önemi araflt›r›ld›.
HASTALAR VE YÖNTEMLER
2000-2001 tarihleri aras›nda klini¤imizde tipik
angina veya angina benzeri gö¤üs a¤r›s› nedeniyle
yap›lan koroner anjiyografide epikardiyal koroner arterleri normal bulunan; ancak KYA saptanan hastalardan, anjiyografi öncesinde Bruce protokolüyle
maksimal efor testi yap›lan 51 hasta (22 kad›n, 29 erkek; ort. yafl 54±4) çal›flma grubunu oluflturdu. Kontrol grubu olarak, gö¤üs a¤r›s› nedeniyle tan› amaçl›
yap›lan koroner anjiyografide epikardiyal koroner arterleri ve kan ak›mlar› normal bulunan 44 hasta (18
kad›n, 26 erkek; ort. yafl 55±6) al›nd›. Hastalar sözlü
olarak bilgilendirildi ve anjiyografi öncesinde yaz›l›
onaylar› al›nd›.
Efor testleri de¤erlendirilirken, J noktas›ndan 80
msn sonra 1 mm’den fazla horizontal veya down
slopping ST segment depresyonu saptanmas› iskemi
aç›s›ndan pozitif kabul edildi. Ancak, baz› hastalarda
egzersiz testleri iskemi aç›s›ndan negatif olmas›na
ra¤men, koroner arter hastal›¤› yönünden destekleyici klinik bulgular›n olmas› nedeniyle tan› amaçl› anjiyografi yap›lm›flt›.
Koroner arterler sa¤ ve sol oblik pozisyonlarda
kranyal ve kaudal aç›land›rmalar kullan›larak görün-
tülendi. Sol ventrikülografi pigtail kateterle, sa¤ anterior oblik 30° görüfl ile yap›ld›; sol ventrikül ve aort
bas›nçlar› ölçüldü.
Herhangi bir obstrüktif koroner arter hastal›¤›, koroner vazospazm, ektazi veya ifllem s›ras›nda kare say›lar›n› etkileyebilecek hemodinamik de¤ifliklikleri
olanlar çal›flmaya al›nmad›. Ayr›ca, kardiyomiyopati,
sol ventrikül hipertrofisi, dilatasyonu, valvüler veya
do¤ufltan kalp hastal›¤›, ba¤ dokusu hastal›¤›, diyabetes mellitus, tiroid fonksiyon bozuklu¤u, aritmi ve
dal bloku olanlar çal›flmaya al›nmad›.
Bu kriterlere göre; KYA saptanan 51 hasta (22 kad›n; 29 erkek; ort. yafl 54±4) çal›flmaya al›nd›. Kontrol grubu olarak, gö¤üs a¤r›s› nedeniyle tan›sal
amaçl› koroner anjiyografi yap›lm›fl ve epikardiyal
koroner arterleri ve kan ak›mlar› normal bulunan 44
sa¤l›kl› olgu (18 kad›n, 26 erkek, ort. yafl 55±6) al›nd›. Hastalar sözlü olarak bilgilendirildi ve anjiyografi öncesi yaz›l› onay al›nd›.
Klinik de¤erlendirme. Tüm hastalar en az dört y›l
süreyle kardiyak olay (gö¤üs a¤r›s›, aritmi, miyokard
infarktüsü ve ölüm) aç›s›ndan alt› ayl›k aral›klarla
kontrole ça¤r›ld›. Kardiyak olay nedeniyle randevu
öncesinde baflvuran hastalar›n ise olay an›nda kayd›
yap›ld›.
‹stirahat anginas›, yeni bafllang›çl› eforla geliflen
angina ve eforla geliflen anginan›n ilerleyici nitelikte
olmas› “karars›z angina benzeri klinik” olarak de¤erlendirildi. ‹zlem s›ras›nda hastaneye baflvuruyu gerektiren birden fazla gö¤üs a¤r›s› olmas› “tekrarlayan
gö¤üs a¤r›s›” olarak kabul edildi. Hastalarda beklenmeyen bir zamanda semptom bafllang›c›ndan itibaren
bir saat içinde gerçekleflen ölüm “kalp kökenli ani
ölüm” olarak tan›mland›. Ayr›ca, hastalarda ölümle
sonuçlanan veya resüssitasyon, hemodinamik bozulma veya kardiyoversiyon gerektiren h›zl› ventrikül
taflikardisi, polimorfik ventrikül taflikardisi, ventrikül
flatteri veya fibrilasyonun olmas› durumu “malign
ventrikül aritmisi” olarak tan›mland›.
TIMI kare say›s›. Opak maddenin ölçümü ve
KYA örne¤inin saptanmas› için Gibson ve ark.n›n[4]
“TIMI frame count” yöntemi kullan›ld›. Opak maddenin koroner arter ostiumuna verildi¤i ve koroner
arterin görüldü¤ü kare ilk, opak maddenin distal noktay› ilk görüntülemesi için gerekli kare ise son kare
olarak kabul edildi. Sol ön inen arter için (LAD) distal bifurkasyon, sirkumfleks arter (Cx) için distal bifurkasyon sonu, sa¤ koroner arter (RCA) için posterolateral arterin ilk yan dal› distal nokta olarak al›nd›.
‹lk ve son kare aras›ndaki fark, kare say›s› olarak de-
Koroner yavafl ak›m saptanan normotansif hastalarda nondipper durum s›kl›¤› ve bunun prognoz ile iliflkisi
¤erlendirildi. Sol ön inen arterde proksimalden distal
çatala olan mesafe di¤er koroner arterlere göre daha
uzun oldu¤undan, LAD TIMI kare say›s› RCA ve
Cx’in TIMI kare say›s›ndan anlaml› flekilde yüksek
ç›kmaktad›r. Bu nedenle Gibson, ölçümleri standart
hale getirmek için LAD kare say›s›n› Cx ve RCA’dan
elde edilen kare say›lar›n›n ortalamas›na bölmüfl ve
1.7 sabit katsay›s›n› bulmufltur. Koroner arterlerin
dolmas› için gereken ve koroner arter uzunlu¤una göre düzeltilmifl normal kare say›lar› olarak LAD için
36±1, Cx için 22.2±4 ve RCA için 20.4±3 ortalama
referans de¤erlerini elde etmifltir. Çal›flmam›zda, bu
referans de¤erlerin standart 2 üzeri al›nd› ve LAD
için 38, Cx için 30 ve RCA için 26 de¤erlerinin üzeri KYA olarak kabul edildi.
Adrenalin ve noradrenalin ölçümü. Hasta ve
kontrol grubundan günün ayn› saatlerinde (sabah 8:0010:00) yüzeyel bir venden, befl dakika istirahat sonras› al›nan 5 ml kan, EDTA (ethylenediaminetetraacetic
acid) içeren tüplere konarak k›sa süre içinde 20 °C’de
4000 devirde 15 dakika santrifüj edildi ve plazma örnekleri -70 °C’de çal›flma gününe kadar sakland›. Örnekler, IBL CatCombi-ELISA (IBL GmbH, Hamburg,
Almanya) kiti ile ELISA yöntemiyle çal›fl›ld›. Her hastada iki ayr› ölçüm yap›ld› ve de¤erlendirmede bunlar›n aritmetik ortalamas› kullan›ld›.
Ambulatuvar kan bas›nc› monitörizasyonu. Ambulatuvar kan bas›nc› ölçümü Spacelabs 90207 cihaz› (Space Labs Inc, Richmond, Washington, ABD)
kullan›larak yap›ld›. Eve gönderilirken, hastalara
günlük aktivitelerini yapmalar› ve ölçüm s›ras›nda
kollar›n› düz tutmalar› söylendi. Kan bas›nc› ölçümleri 07:00-23:00 saatleri aras›nda her 15 dakikada bir,
23:00-07:00 saatleri aras›nda 20 dakikada bir yap›ld›.
K›sa sabit zaman dilimleri kullan›larak, 10:00-20:00
saatleri aras› gündüz, 24:00-06:00 saatleri aras› gece
dönemi olarak kabul edildi. Ambulatuvar kan bas›nc› ölçümü süresince hastalar hiçbir ilaç kullanmad›.
Yirmi dört saat sonunda, kaydedilen de¤erler incelendi. Gündüz ve gece dönemlerinde, sistolik ve diyastolik kan bas›nc› de¤erleri ve kalp h›z› de¤erlendirmeye al›nd›. Ortalama sistolik ve diyastolik kan
bas›nc› de¤erlerinin gece, gündüze göre %10’dan daha az ya da hiç düflmemesi nondipper, %10’dan fazla düflmesi dipper olarak tan›mland›.[14,15]
‹statistiksel analiz. Sürekli de¤iflkenler ortalama±
standart sapma olarak belirtildi. Sürekli olmayan de¤iflkenler oran olarak ifade edildi. Sürekli olmayan
de¤iflkenlerde gruplar aras›ndaki karfl›laflt›rma ki-kare testi ile yap›ld›. Noradrenalin düzeyleri normal da¤›l›m göstermedi¤inden logaritmik dönüflüm uyguland›. Sürekli de¤iflkenlerin iki grup aras›ndaki karfl›laflt›rmas› Student t-testi, ikiden fazla ba¤›ms›z grubun karfl›laflt›rmas› ANOVA testi ile yap›ld›. Sürekli
veriler aras›ndaki iliflki iki yönlü olarak Pearson testi
ile araflt›r›ld›. P<0.05 olmas› istatistiksel olarak anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
Gruplar aras›nda klinik özellikler ve risk faktörleri aç›s›ndan anlaml› fark yoktu (Tablo 1). Ventrikülografi s›ras›nda ölçülen sol ventrikül diyastol sonu
bas›nçlar› normal s›n›rlarda idi. Anjiyografi süresince yap›lan monitörizasyonda kalp h›z› ve ritimlerinde anormal bulguya rastlanmad›.
Koroner anjiyografide KYA saptanan 51 hastada
ambulatuvar kan bas›nc› monitörizasyonu 35’inde
(%68.6) nondipper, 16’s›nda (%31.4) dipper durumu ortaya koydu (p<0.001). Buna karfl›n, kontrol
grubunda dipper olanlar›n say›s› (n=41, %93.2)
nondipper (n=3, %6.8) olanlardan anlaml› derecede
fazla idi (p<0.0001).
Tablo 1. Gruplar›n klinik ve demografik özellikleri
Koroner yavafl ak›m
Ortalama yafl (y›l)
Cinsiyet (Erkek/kad›n)
Beden kütle indeksi (kg/m2)
Sigara (%)
Kal›t›m (%)
Ejeksiyon fraksiyonu (%)
Kolesterol (mg/dl)
HDL-kolesterol (mg/dl)
Anjiyografi süresince
Kalp h›z› (at›m/dakika)
Sistolik kan bas›nc› (mmHg)
321
Normal koroner ak›m
Nondipper (n=35)
Dipper (n=16)
(n=44)
53±4
21/17
27.3±2.6
13
24
64±5
204±37
39±12
54±3
8/5
26.4±3.8
10
21
66±8
198±42
36±10
54±6
26/18
26.8±3.6
14
22
68±5
211±29
38±9
76±5
132±7
72±9
130±4
76±8
130±8
322
Türk Kardiyol Dern Arfl
Tablo 2. Gruplar›n düzeltilmifl TIMI kare say›lar›
Koroner yavafl ak›m
Damar
Nondipper (n=35)
Sol ön inen arter
Sirkumfleks arter
Sa¤ koroner arter
(n=26)
(n=29)
(n=21)
49.7±9.3
41.11±11.3
47.8±8.1
Baflvuru s›ras›nda, KYA saptanan nondipper hastalar›n 22’sinde (%62.9) karars›z angina, sekizinde
(%22.9) kararl› angina, beflinde (%14.3) atipik gö¤üs
a¤r›s›n› düflündürücü yak›nmalar vard›. Klinik takipte 22 hastada gö¤üs a¤r›s› devam etti. Yine, nondipper olan bir hastada koroner anjiyografi sonras› serviste, iki hastada ise egzersiz testi s›ras›nda resüssitasyona yan›t veren ventrikül fibrilasyonu geliflti. ‹ki
hastan›n Holter kay›tlar›nda, semptomatik süreksiz
ventriküler taflikardi ataklar› saptand›. Ayr›ca, 16
hastan›n monitörizasyonunda s›k ventriküler ekstrasistoller (24 saatlik izlemde 1 saatteki ortalama ekstrasistol say›s› 6 veya daha fazla) gözlendi.
Dipper hastalar›n ise alt›s› (%37.5) karars›z angina, yedisi (%43.8) atipik gö¤üs a¤r›s›, üçü (%18.8)
kararl› angina klini¤i ile baflvurmufltu. Bu hastalar›n
sadece ikisinde gö¤üs a¤r›s› devam etti; üç hastada
ise asemptomatik seyrek ventriküler ekstrasistoller
saptand›.
Yavafl ve normal koroner ak›m saptanan olgular›n
düzeltilmifl TIMI kare say›lar›na ait ortalama de¤erler Tablo 2’de sunuldu.
Dipper ve nondipper olan hastalar aras›nda klinik istirahat kan bas›nc› de¤erleri anlaml› farkl›l›k
göstermedi (p>0.05). Gündüz sistolik ve diyastolik
kan bas›nc› de¤erleri de benzer idi (p>0.05). An-
Normal koroner ak›m
Dipper (n=16)
(n=11)
(n=7)
(n=7)
(n=44)
48.4±7.4
43.7±9.6
46.10±5.2
(n=44)
(n=44)
(n=44)
26.6±1.8
23.5±2.4
25.1±4.1
cak, gece ölçülen kan bas›nc› de¤erleri nondipper
olan hastalarda anlaml› derecede daha yüksek bulundu (p<0.01; Tablo 3).
Koroner yavafl ak›m olan hastalar›n düzeltilmifl
TIMI kare say›lar› topland› ve toplam TIMI kare say›lar›n›n 25, 50, 75. persentilleri saptand› (s›ras›yla
89.4 kare, 110.4 kare, 127.4 kare). Yavafl koroner
ak›m› olan nondipper hastalar›n ikisi 25. persentilin
alt›nda, befli 25-50. persentil aral›¤›nda, 28’i 75. persentilin üzerinde bulunuyordu. Dipper olan hastalar›n ise sekizi 25. persentilin alt›nda, alt›s› 25-50. persentil aral›¤›nda, ikisi 75. persentilin üzerinde saptand›. Nondipper hastalar›n TIMI kare say›s› dipper
olanlardan anlaml› derecede yüksekti (p<0.05).
Koroner yavafl ak›m, nondipper olan hastalar›n
10’unun her üç damar›nda, 18’inin iki damar›nda, yedisinin sadece bir damar›nda; dipper olan hastalar›n
ise sekizinin bir damar›nda, beflinin iki damar›nda,
ikisinin üç damar›nda saptand›. Her üç damarda da
KYA varl›¤› nondipper olanlarda istatistiksel olarak
daha fazla idi (p<0.01).
Koroner yavafl ak›m olan hastalarda, kontrollerle
karfl›laflt›r›ld›¤›nda plazma noradrenalin (s›ras›yla
127.9±29.2 ng/ml ve 79.3±27.3 ng/ml) ve adrenalin
düzeyleri (s›ras›yla 63.9±12.6 ng/ml ve 44.7±12.8
ng/ml) anlaml› derecede daha yüksek bulundu
Tablo 3. Koroner yavafl ak›m olan hastalar›n 24 saatlik ambulatuvar
kan bas›nc› monitörizasyonu ölçümleri
Sistolik kan bas›nc› (mmHg)
Klinik
Ambulatuvar monitörizasyon
24 saatlik ort.
Gündüz ort.
Gece ort.
Diyastolik kan bas›nc› (mmHg)
Klinik
Ambulatuvar monitörizasyon
24 saatlik ort.
Gündüz ort.
Gece ort.
Kalp h›z› (at›m/dk)
AD: Anlaml› de¤il.
Nondipper
Dipper
p
130±6
129±8
AD
131±9
132±7
127±9
133±6
130±8
114±7
AD
AD
<0.01
78±2
77±3
AD
73±6
75±5
71±8
74±6
72±8
76±4
63±7
71±8
AD
AD
<0.01
AD
Koroner yavafl ak›m saptanan normotansif hastalarda nondipper durum s›kl›¤› ve bunun prognoz ile iliflkisi
(p<0.001). Öte yandan, KYA’l› nondipper hastalarda,
dipper hastalara göre hem noradrenalin (151.2±38.4
ng/ml ve 129.7±32.6 ng/ml, p<0.01) hem de adrenalin
düzeyleri (76.3±21.4 ng/ml ve 59.9±17.3 ng/ml,
p<0.05) anlaml› derecede yüksek idi.
Koroner yavafl ak›m olan 51 hastan›n alt›s›nda
(%11.8) egzersiz testinde pozitif iskemi bulgular›
saptand›; bu hastalar›n tümünde TIMI kare say›lar›
75. persentilin üzerindeydi. Hastalar›n dördü nondipper, ikisi dipper idi. ‹skemi olanlarda noradrenalin ve
adrenalin düzeyleri iskemi olmayanlardan daha yüksekti (s›ras›yla, noradrenalin 150.9±26.8 ng/ml ve
123.8±31.4 ng/ml; adrenalin 76.5±18.7 ng/ml ve
64.3±13.9 ng/ml); ancak, gruplar›n say›sal uyumsuzlu¤u nedeniyle iskemi aç›s›ndan istatistiksel karfl›laflt›rma yap›lamad›.
Çal›flma grubunda, koroner anjiyografiden elde
edilen düzeltilmifl TIMI kare say›lar› ile hem noradrenalin (r=0.421, p=0.012) hem de adrenalin
(r=0.445, p=0.008) düzeyleri aras›nda pozitif korelasyon saptand›.
Koroner yavafl ak›m olan hastalar›n dört y›ll›k takibi s›ras›nda, nondipper olan 13 hasta (%37.1) devam eden gö¤üs a¤r›s›, 21 hasta (%60) özellikle efor
s›ras›nda geliflen çarp›nt› yak›nmas› ile hastaneye
baflvurdu. Bir hastan›n ise, alt› ayl›k kontrole ça¤›rmak için yak›nlar›yla yap›lan telefon görüflmesinde
ani bir flekilde öldü¤ü ö¤renildi.
Dipper olan hastalar›n ise üçü (%18.8) özellikle
a¤›r eforla geliflen a¤r› ve beraberinde çarp›nt› yak›nmas› ile hastaneye baflvurdu, di¤er 13 hastan›n
(%81.3) önemli bir yak›nmas› olmad›¤› belirlendi.
TARTIfiMA
Koroner kan ak›m›ndaki yavafllama birçok çal›flmada tan›mlanmas›na ra¤men halen iyi bilinen bir klinik durum de¤ildir ve sendrom X’in bir alt grubu olabilece¤i öne sürülmektedir.[5,16] Hastal›¤›n patogenezindeki mikrovasküler disfonksiyondan endotelyal ve nonendotelyal fonksiyonlarda bozulma,[16,17] vazokonstriktör yan›t›n artmas›,[18] endotelin-1 art›fl›,[19] kapiller
ödem ve tonus art›fl›ndan kaynaklanan fonksiyonel daralma sorumlu tutulmaktad›r.[20] Koroner kan ak›m›ndaki yavafllama, TIMI kare say›s› yöntemiyle objektif
ve say›sal olarak ifade edilebilmektedir.[4,5] Bu yönteme göre, çal›flmam›zda KYA saptanan hastalar›n TIMI
kare say›lar› kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmufltur. Bu durumun nedeni olarak, sendrom X hastalar›nda varl›¤› gösterilen sempatik aktivite art›fl›n›n[7-10]
yavafl koroner ak›m saptanan hastalarda çok daha belirgin olabilece¤ini düflünüyoruz.[21]
323
Sempatik uyar›n›n koroner arteryel tonusun düzenlenmesinde önemli bir etkisi vard›r. Bu etki, özellikle adrenoreseptörlerin yo¤unlu¤una ba¤l› olarak
prearteriyollerde daha belirgindir. Heterojen da¤›l›m
gösteren artm›fl prearteriyoler vazokonstriksiyon,
sendrom X’in nedensel mekanizmalar› aras›nda ileri
sürülmektedir.[7] Lanza ve ark.[8] bir katekolamin analo¤u olan 123I-metaiodobenzilguanidin sintigrafisiyle
miyokardda heterojen bölgesel perfüzyon defektleri
saptam›fllar ve bu sonucu hastal›¤›n patogenezinde
anormal kardiyak sempatik disfonksiyona kan›t olarak göstermifllerdir. Adamopoulos ve ark.[9] sendrom
X grubunda artm›fl noradrenalin düzeyleri ile birlikte
baroreseptör sensitivitenin ve kalp h›z› de¤iflkenli¤inin azald›¤›n› ve bu hastalarda sempatovagal dengenin sempatik sistem lehine bozuldu¤unu bildirmifllerdir. Yine deneysel bir çal›flmada, noradrenalin infüzyonu, sendrom X hastalar›nda miyokardiyal iskemiye ba¤l› gö¤üs a¤r›s› oluflturmufltur.[10] Benzer flekilde, nöropeptit Y’nin intrakoroner infüzyonu, koroner
arterleri normal olan hastalarda, epikardiyal koroner
arterlerde de¤iflikli¤e yol açmadan, mikrovasküler
konstriksiyona ba¤l› olarak ciddi miyokard iskemisi
ve koroner yavafl ak›ma neden olmufltur.[22]
Çal›flmam›za göre, nondipper durumu KYA saptanan hastalarda daha s›k görülmektedir. Ayr›ca, nondipper hastalarda TIMI kare say›lar›, her üç damarda
da KYA varl›¤› ve adrenalin, noradrenalin düzeyleri
dipper olanlardan anlaml› derecede daha yüksek bulunmufltur. Bu sonuca göre, nondipper durumu ile
KYA aras›nda bir etkileflim bulunmaktad›r. Verilerimiz, bu etkileflimin nondipper durumun ba¤›ms›z etkisinden ziyade sempatik hiperaktiviteyle iliflkili oldu¤unu göstermektedir. Nondipper durumun, sempatik ve parasempatik yollar aras›ndaki dengesizlikten
kaynakland›¤›[11] ve özellikle artm›fl sempatik aktiviteye ba¤l› oldu¤u ileri sürülmektedir.[12]
Normotansif de olsa nondipper hastalarda riskin
daha fazla oldu¤u, bunun kardiyovasküler mortalite
riskini art›ran eflzamanl›, ancak tan›s› konulmam›fl
bir durumla iliflkili olabilece¤i belirtilmifltir.[23] Bununla iliflkili olarak, uyku s›ras›nda solunumun bozulmas›,[24] Parkinson hastal›¤›[25,26] ve depresyon[27,28]
gibi durumlar›n nondipper olgularda daha s›k görüldü¤ü ve kardiyovasküler riski art›rd›¤› bildirilmifltir.
Koroner yavafl kan ak›m› saptanan hastalar›n
uzun süreli takipleri, bu hastalarda tekrarlayan iskemi ve miyokard infarktüsü geliflme riskinin sa¤l›kl›
bireylere göre daha yüksek oldu¤unu göstermifltir.[29]
Olgular›m›z›n dört y›ll›k takibi s›ras›nda, nondipper
olan hastalarda karars›z angina benzeri klinik, tekrar-
324
Türk Kardiyol Dern Arfl
layan gö¤üs a¤r›s›, malign ventriküler aritmi yo¤unlu¤u ve ani kardiyak ölüm dipper olan hastalardan
belirgin olarak daha fazla bulunmufltur. Bu sonuçlar,
nondipper durumun KYA olan hastalarda riski art›ran bir gösterge oldu¤unu düflündürmektedir. Büyük
ölçekli çal›flmalarda, nondipper durumun daha kötü
kardiyak prognoza neden oldu¤u bildirilmektedir.[30-32]
Koroner yavafl kan ak›m› olan nondipper hastalarda
prognozun kötü olmas›, bu hastalarda kardiyovasküler olay riskini art›ran sempatik hiperaktivite varl›¤›
ile iliflkili olabilir.[13] Çal›flmam›zda, KYA saptanan
hastalar›n TIMI kare say›lar› ile adrenalin ve noradrenalin düzeyleri aras›nda pozitif yönde anlaml› bir
iliflki bulunmufltur. Dolay›s›yla, KYA olan hastalardaki kötü prognoz ile nondipper durum aras›ndaki
iliflki, sempatik tonus art›fl›ndan kaynaklanan ortak
bir patofizyolojik mekanizmayla aç›klanabilir. Ancak, bu iliflkinin neden sonuç fleklinde mi oldu¤u,
yoksa hastal›¤›n patogenezinde etkili olan baflka faktörlere mi ba¤l› oldu¤u kesin olarak söylenemez.
Sonuç olarak, bulgular›m›z, KYA’n›n patogenezinde sendrom X’de oldu¤u gibi sempatik hiperaktivitenin etkisi olabilece¤ini düflündürmektedir. Nondipper durumu, bu hastalarda sempatik hiperaktivite
ve kötü prognoz ile iliflkili bulunmufltur. Koroner yavafl kan ak›m› olan nondipper hastalarda prognozun,
dipper olanlara göre daha kötü oldu¤u göz önüne
al›nd›¤›nda, ambulatuvar kan bas›nc› ölçümü bu hastalarda risk belirlemesinde önemli katk› sa¤layabilir.
Ayr›ca, bu hastalarda sempatik hiperaktiviteye yönelik tedaviler yararl› olabilir.
1.
2.
3.
4.
5.
KAYNAKLAR
Davuto¤lu V, Kurto¤lu N, Dindar ‹. Koroner arteryel
yavafl ak›m saptanan hastalarda miyokard iskemisinin
koroner sinus kan›ndan bak›lan laktat düzeyi tayini ile
de¤erlendirilmesi, Türk Kardiyol Dern Arfl 2000;28:
607-11.
Cesar LA, Ramires JA, Serrano Junior CV, Meneghetti
JC, Antonelli RH, da-Luz PL, et al. Slow coronary runoff in patients with angina pectoris: clinical significance and thallium-201 scintigraphic study. Braz J
Med Biol Res 1996;29:605-13.
Tambe AA, Demany MA, Zimmerman HA,
Mascarenhas E. Angina pectoris and slow flow velocity of dye in coronary arteries-a new angiographic
finding. Am Heart J 1972;84:66-71.
Gibson CM, Cannon CP, Daley WL, Dodge JT Jr,
Alexander B Jr, Marble SJ, et al. TIMI frame count: a
quantitative method of assessing coronary artery flow.
Circulation 1996;93:879-88.
Goel PK, Gupta SK, Agarwal A, Kapoor A. Slow coronary flow: a distinct angiographic subgroup in syn-
drome X. Angiology 2001;52:507-14.
6. Kaski JC, Elliott PM, Salomone O, Dickinson K,
Gordon D, Hann C, et al. Concentration of circulating
plasma endothelin in patients with angina and normal
coronary angiograms. Br Heart J 1995;74:620-4.
7. Cianflone D, Lanza GA, Maseri A. Microvascular
angina in patients with normal coronary arteries and
with other ischaemic syndromes. Eur Heart J 1995;16
Suppl I:96-103.
8. Lanza GA, Giordano A, Pristipino C, Calcagni ML,
Meduri G, Trani C, et al. Abnormal cardiac adrenergic
nerve function in patients with syndrome X detected by
[123I]metaiodobenzylguanidine myocardial scintigraphy. Circulation 1997;96:821-6.
9. Adamopoulos S, Rosano GM, Ponikowski P,
Cerquetani E, Piepoli M, Panagiota F, et al. Impaired
baroreflex sensitivity and sympathovagal balance in
syndrome X. Am J Cardiol 1998;82:862-8.
10. Eriksson B, Svedenhag J, Martinsson A, Sylven C.
Effect of epinephrine infusion on chest pain in syndrome X in the absence of signs of myocardial
ischemia. Am J Cardiol 1995;75:241-5.
11. Kohara K, Nishida W, Maguchi M, Hiwada K.
Autonomic nervous function in non-dipper essential
hypertensive subjects. Evaluation by power spectral
analysis of heart rate variability. Hypertension 1995;
26:808-14.
12. Munakata M, Imai Y, Abe K, Sasaki S, Minami N,
Sekino H, et al. Involvement of the hypothalamo-pituitary-adrenal axis in the control of circadian blood
pressure rhythm. J Hypertens Suppl 1988;6:S44-6.
13. Dodt C, Breckling U, Derad I, Fehm HL, Born J.
Plasma epinephrine and norepinephrine concentrations
of healthy humans associated with nighttime sleep and
morning arousal. Hypertension 1997;30(1 Pt 1):71-6.
14. Pickering TG. The clinical significance of diurnal
blood pressure variations. Dippers and nondippers.
Circulation 1990;81:700-2.
15. Roman MJ, Pickering TG, Schwartz JE, Cavallini MC,
Pini R, Devereux RB. Is the absence of a normal nocturnal fall in blood pressure (nondipping) associated
with cardiovascular target organ damage? J Hypertens
1997;15:969-78.
16. Beltrame JF, Limaye SB, Horowitz JD. The coronary
slow flow phenomenon-a new coronary microvascular
disorder. Cardiology 2002;97:197-202.
17. Chauhan A, Mullins PA, Taylor G, Petch MC, Schofield
PM. Both endothelium-dependent and endotheliumindependent function is impaired in patients with angina
pectoris and normal coronary angiograms. Eur Heart J
1997;18:60-8.
18. Koren W, Koldanov R, Peleg E, Rabinowitz B,
Rosenthal T. Enhanced red cell sodium-hydrogen
exchange in microvascular angina. Eur Heart J 1997;
18:1296-9.
Koroner yavafl ak›m saptanan normotansif hastalarda nondipper durum s›kl›¤› ve bunun prognoz ile iliflkisi
19. Yaz›c› M, Balc› B, Demircan S, Yeflilda¤ O, Sa¤kan O,
fiahin M ve ark. Yavafl koroner ak›ml› hastalarda plazma ET-1 düzeyleri ve düzeltilmifl TIMI kare say›s› ile
iliflkisi. Türk Kardiyol Dern Arfl 2002;30:466-72.
20. Mangieri E, Macchiarelli G, Ciavolella M, Barilla F,
Avella A, Martinotti A, et al. Slow coronary flow: clinical and histopathological features in patients with otherwise normal epicardial coronary arteries. Cathet
Cardiovasc Diagn 1996;37:375-81.
21. Köflüfl A, Sagkan O, Dursun ‹, Elçik M, Yaz›c› M,
fiahin M ve ark. Koroner yavafl ak›ml› hastalarda kalp
h›z› de¤iflkenli¤i ve QT dispersiyonu. Türk Kardiyol
Dern Arfl 2004;32:10-5.
22. Tanaka E, Mori H, Chujo M, Yamakawa A,
Mohammed MU, Shinozaki Y, et al. Coronary vasoconstrictive effects of neuropeptide Y and their modulation by the ATP-sensitive potassium channel in anesthetized dogs. J Am Coll Cardiol 1997;29:1380-9.
23. Ohkubo T, Hozawa A, Yamaguchi J, Kikuya M,
Ohmori K, Michimata M, et al. Prognostic significance
of the nocturnal decline in blood pressure in individuals with and without high 24-h blood pressure: the
Ohasama study. J Hypertens 2002;20:2183-9.
24. Portaluppi F, Provini F, Cortelli P, Plazzi G, Bertozzi
N, Manfredini R, et al. Undiagnosed sleep-disordered
breathing among male nondippers with essential
hypertension. J Hypertens 1997;15:1227-33.
25. Plaschke M, Trenkwalder P, Dahlheim H, Lechner C,
Trenkwalder C. Twenty-four-hour blood pressure profile and blood pressure responses to head-up tilt tests in
Parkinson’s disease and multiple system atrophy. J
325
Hypertens 1998;16:1433-41.
26. Gorell JM, Johnson CC, Rybicki BA. Parkinson’s disease and its comorbid disorders: an analysis of
Michigan mortality data, 1970 to 1990. Neurology 1994;
44:1865-8.
27. Musselman DL, Evans DL, Nemeroff CB. The relationship of depression to cardiovascular disease: epidemiology, biology, and treatment. Arch Gen Psychiatry 1998;
55:580-92.
28. Kario K, Schwartz JE, Davidson KW, Pickering TG.
Gender differences in associations of diurnal blood
pressure variation, awake physical activity, and sleep
quality with negative affect: the work site blood pressure study. Hypertension 2001;38:997-1002.
29. Chambers J, Bass C. Chest pain with normal coronary
anatomy: a review of natural history and possible etiologic factors. Prog Cardiovasc Dis 1990;33:161-84.
30. Staessen JA, Thijs L, Fagard R, O’Brien ET, Clement
D, de Leeuw PW, et al. Predicting cardiovascular risk
using conventional vs ambulatory blood pressure in
older patients with systolic hypertension. Systolic
Hypertension in Europe Trial Investigators. JAMA
1999;282:539-46.
31. Kario K, Pickering TG, Matsuo T, Hoshide S,
Schwartz JE, Shimada K. Stroke prognosis and abnormal nocturnal blood pressure falls in older hypertensives. Hypertension 2001;38:852-7.
32. Verdecchia P, Porcellati C, Schillaci G, Borgioni C,
Ciucci A, Battistelli M, et al. Ambulatory blood pressure. An independent predictor of prognosis in essential hypertension. Hypertension 1994;24:793-801.
Download