– — ˜ ™ - İslam Ansiklopedisi

ÞÝNKœTÎ, Muhammed Habîbullah
Eserleri. 1. Zâdü’l-müslim fîme’ttefeša £aleyhi’l-BuÅârî ve Müslim. Øa¼î¼ayn’daki müþterek hadislerin alfabetik
olarak sýralandýðý bir çalýþmadýr. Müellif
eserinde 1370 civarýnda hadis bulunduðunu söylemiþse de (V, 539) matbu nüshadaki (Beyrut 1981) sayý 1296’dýr (M. Fuâd
Abdülbâký esere ilâveler yapmak suretiyle el-Lüßlüßü ve’l-mercân ’ý oluþturmuþtur).
Takrîrî sünnet kapsamýndaki hadisler yanýnda merfû hükmündeki bazý rivayetler
esere alýnmadýðýndan bu çalýþmada Øa¼î¼ayn’daki müþterek rivayetlerin tamamý
bulunmamaktadýr. Müellif eserin hâtime
bölümünde “kâne” ile baþlayan siyer ve
þemâil hadislerini, “lâ” ile baþlayan rivayetleri ve “nehâ” ile baþlayan yasaklarý da
kaydetmiþtir. Senedlerini hazfederek aldýðý hadislerin Øa¼î¼ayn’daki yerlerine elMu£lim (et-Tašyîdü’l-mu£lim) bi-mevâ²ý£i e¼âdî¦i Zâdi’l-müslim adýný verdiði
notlarda iþaret etmiþ ve Fet¼u’l-mün£im
bi-beyâni mâ u¼tîce li-beyânihî min
Zâdi’l-müslim’de hadisleri kýsaca açýklamýþtýr. Bu üç eser birlikte basýlmýþtýr (Kahire 1348, 1954-1956, 1967; Dýmaþk 1981).
Müellifin Esa¼¼u mâ verede ba£de’lÆurßân li’l-müslim mimme’ttefeša £aleyhi’l-BuÅârî ve Müslim ve Ýt¼âfü ebnâßi’zzemen bi-¼a½ri me’ttefeša £aleyhi’þÞeyÅân mine’l-e¼âdî¦ el-mu½addera bimen adlý eserleri de onun Zâdü’l-müslim’den yaptýðý özetlerdir. 2. Delîlü’s-sâlik ilâ Muva¹¹aßi’l-Ýmâm Mâlik. el-Muva¹¹aßýn Buhârî’nin el-Câmi£u’½-½a¼î¼’inden üstün olduðunu anlatan 922 beyitlik
bir eserdir (nþr. Muhammed Ali b. Hüseyin, Kahire 1340). Þinkýtî bu manzumeyi
önce Tebyînü’l-medârik li-na¾mi Delîli’s-sâlik adýyla þerhetmiþ, daha sonra bu
þerhten yaptýðý seçmelerle ÝŠâßetü’l-¼âlik min elfâ¾i Delîli’s-sâlik ilâ Muva¹¹aßi’l-Ýmâm Mâlik’i meydana getirmiþtir
(Kahire 1354/1935; Beyrut 1995). Onun ayrýca el-Muva¹¹aß üzerine Zübdetü’l-mesâlik li’l-icâze fî rivâyâti Muva¹¹aßi Mâlik adlý bir risâlesi ve Fet¼u’l-šadîri’lmâlik fî þer¼i elfâ¾i Muva¹¹aßi Mâlik
isimli yarým kalmýþ bir þerhi vardýr. 3. Kitâbü Κå¾i’l-a£lâm li-vücûbi ittibâ£i resmi’l-Mu½¼afi’l-Ýmâm. Eserde Hz. Osman’ýn mushaflarýnýn imlâsýna uymanýn
gerekliliði vurgulanmaktadýr (Beyrut 1345/
1926; 1402/1982). 4. Hediyyetü’l-mu³¢¦
fî ümerâßi’l-müßminîn fi’l-¼adî¦. Hadiste
“müminlerin emîri” diye nitelendirilen on
altý âlimin tanýtýldýðý seksen dokuz beyitlik bir manzume olup (Kahire 1939; nþr.
Remzî Sa‘deddin Dýmaþkýyye, Beyrut 1410/
1989) Abdülfettâh Ebû Gudde esere on
174
âlim daha ekleyerek Ümerâßü’l-müßminîn fi’l-¼adini oluþturmuþtur (Cevâbü’l¼âfý¾ Ebî Mu¼ammed £Abdil£a¾îm el-Mün×irî el-Mý½rî [Halep 1990] içinde, s. 103125). 5. Ýkmâlü’l-minne bi’tti½âli sene-
di’l-mu½âfa¼a el-mudÅile li’l-cenne.
Musâfaha* ile alýnan müselsel hadis isnadlarýný ihtiva eder (Kahire 1345, 2. bs.).
6. el-ƒulâ½atü’n-nâfi£atü’l-£aliyye( £ilmiyye) el-müßeyyede bi-¼adî¦i’r-ra¼me elmüselsel bi’l-evveliyye. Eserde müselsel bazý hadislerle birlikte müellifin icâzetleri yer almaktadýr (Kahire 1338, en-Ne½âßi¼u’d-dîniyye ile birlikte). 7. Kifâyetü’¹¹âlib li-menâšýbi £Alî b. Ebî ªâlib (nþr.
Muhammed Mahmûd Vuld Muhammed
el-Emîn, el-Ayn 2005).
Þinkýtî’nin Mýsýr’da basýldýðý söylenen
eserleri arasýnda Tezyînü’d-defâtir bimenâšýbi Veliyyillâh eþ-ÞeyÅ £Abdilšådir, el-Fet¼u’l-bâ¹ýnî ve’¾-¾âhirî fî
ne¦ri ve na¾mi’l-virdi’l-Æådirî, E½a¼¼u
mâ verade fi’l-Mehdî ve £Îsâ, el-Cevâbü’l-mušni£ el-mu¼arrer fî aÅbâri £Îsâ
ve’l-Mehdiyyi’l-munta¾ar, e½-Øa¼âbiyyât ve a¼dâ¦ü’s-sîre, el-Fevâßidü’s-seniyye fî ba£²i’l-meßâ¦iri’n-nebeviyye,
Hidâyetü’r-Ra¼mân fîmâ ¦ebete mine’d-du£âßi’l-müsta£mel fî leyleti’n-ný½fi min þa£bân bulunmaktadýr (Sa‘deddin
Mansûr Muhammed, s. 70-71). Onun diðer bazý eserleri þunlardýr: Ahdarî’nin mantýða dair es-Süllemü’l-mürevnaš adlý eserinin þerhi es-Sebkü’l-bedî£i’l-mu¼kem
fî þer¼i na¾mi’s-Süllem; yine Ahdarî’nin
meânî, beyân ve bedî‘ ilimleri hakkýndaki
el-Cevherü’l-meknûn’unun þerhi Ýbrâzü’d-dürri’l-ma½ûn £ale’l-Cevheri’l-meknûn; Ýmâmü’l-Haremeyn el-Cüveynî’nin elVarašåt’ýnýn Yahyâ b. Nûreddin el-Umraytî tarafýndan yapýlan nazmýnýn þerhi
Envârü’n-nefe¼ât fî þer¼i Na¾mi’l-Varašåt; dayýsý Muhammed b. Ahmed b. Tebeyy’in manzum siyeri el-Lübâb üzerine kaleme aldýðý Müsâmeretü’l-a¼bâb fî
þer¼i’l-Lübâb adlý þerh ve onun muhtasarý Münyetü’¹-¹ullâb fî ¼alli elfâ¾i’l-Lübâb; el-Muva¹¹aß ve Øa¼î¼ayn’da MâlikNâfi‘-Ýbn Ömer isnadýyla gelen hadislerden
oluþturduðu Erba£ûne ¼adî¦en bi-rivâyeti Mâlik £an Nâfi£ £an Ýbn £Ömer; kadýlýk ahkâmýyla ilgili manzumesi Süllemü’l-šu²ât ilâ sülûki ¹uruši’n-necât;
peygamberlerle tevessül ve teberrük etmenin cevazýna dair 700 beyitlik bir manzume olan, daha sonra üzerine hâþiye yazdýðý ¥ücecü’t-tevessül; Arap diliyle ilgili
Fâkihetü’l-Åivân fî na¾mi a£lâ düreri’lbeyân ve bunun hâþiyesi Ferâßidü’l-beyân £alâ Fâkiheti’l-Åivân; Abdülazîz ez-
Zemzemî’nin tefsir usulüyle ilgili manzum
eserinin þerhi olan Teysîrü’l-£asîr min
£ulûmi’t-tefsîr ve bunun muhtasarý Tašrîbü’t-teysîr min £ulûmi’t-tefsîr; Ýbn Hacer’in NuÅbetü’l-fiker’ine dair Ýncâ¼u’lšarye þer¼u’n-NuÅbe. Þinkýtî’nin ayrýca
þiirlerini topladýðý büyükçe bir divaný vardýr (eserleri hakkýnda ayrýca bk. Ebû Bekir b. Ahmed el-Habeþî el-Alevî, s. 74-76).
BÝBLÝYOGRAFYA :
Muhammed Habîbullah eþ-Þinkýtî, Zâdü’l-müslim fîme’ttefeša £aleyhi’l-BuÅârî ve Müslim, Beyrut 1401/1981, I, 3-6; V, 537-540, 544, 549-567;
a.mlf., ÝŠâßetü’l-¼âlik, Beyrut 1415/1995, s. 2, ayrýca bk. Ýbnü’s-Sýddîk el-Cekenî eþ-Þinkýtî’nin giriþi, s. 1-12; Ziriklî, el-A£lâm, VI, 79; M. Nâsýrüddin el-Elbânî, ¿a£îfü’l-Câmi£i’½-½a³¢r ve ziyâdetüh,
Beyrut 1969, I, 39 vd.; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, I, 49-57; II, 1173-1175; Zekî M. Mücâhid, el-A£lâmü’þ-þaršýyye, Beyrut 1994, I, 374375; Ebû Bekir b. Ahmed el-Habeþî el-Alevî, edDelîlü’l-müþîr, Mekke 1418/1997, s. 72-83; M.
Fuâd Abdülbâký, el-Lüßlüßü ve’l-mercân fîme’ttefeša £aleyhi’þ-þeyÅân, [baský yeri ve tarihi yok]
(Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye), I, 8-9; Mahmûd
Saîd Memdûh, Teþnîfü’l-esmâß bi-þüyûÅi’l-icâze
ve’s-semâ£, Kahire, ts., s. 155-158, 587-588; Seyyid Alevî b. Abbas el-Hasenî, Fihristü’þ-þüyûÅ
ve’l-esânîd, [baský yeri yok] 1423/2003, s. 73-74
vd.; Abdullah Muhammed el-Habeþî, Câmi £u’þþürû¼ ve’l-¼avâþî, Ebûzabî 1425/2004, III, 1694,
1995, 2018; Sa‘deddin Mansûr Muhammed,
“Zâdü’l-müslim fîme’ttefeka .aleyhi’l-Bupârî ve
Müslim li’þ-Þeyp Muhammed Habîbullah eþÞinkýtî”, ed-Dirâsâtü’l-Ýslâmiyye, XLI/3, Ýslâmâbâd 2006, s. 67-85.
ÿMehmet Özþenel
–
ÞÝNKœTÎ, Muhammed Mahmûd
( ÀI5‫&"א‬AN;"+N; )
—
Muhammed Mahmûd b. Ahmed
b. Muhammed et-Türküzî eþ-Þink¢tî
(1829-1904)
˜
Moritanya asýllý
Arap dili ve edebiyatý âlimi.
™
Yaygýn kanaate göre 1245 (1829) yýlýnda Moritanya’nýn Þinkýt vilâyetinin Tagant
bölgesinde ilim ehli bir ailenin çocuðu olarak dünyaya geldi (farklý doðum tarihleriyle ilgili olarak bk. Râid b. Sa‘d eþ-Þelâhî,
s. 18). Öðretimle meþgul olan babasýnýn
Telâmîd lakabýyla anýlmasýndan dolayý Þinkýtî Ýbnü’t-Telâmîd diye de bilinir. Ýlk eðitimini babasýndan aldý. Küçük yaþta Kur’an’ý
ezberleyerek tecvid, sarf, nahiv, belâgat,
fýkýh ve usul gibi dersler okudu. Þinkýt’ta
Ýcdûd (Ecdûd) lakabýyla tanýnan Abdülvehhâb b. Ekteveþnî b. Seyyid el-Alevî’den Arap
dili ve edebiyatý dersleri aldýktan baþka
Kutb Kemâleddin Seydî b. Heybe ve Muhammed es-Sagýr gibi âlimlerden fayda-
ÞÝNKœTÎ, Muhammed Mahmûd
landý. Ahmed Teymür Paþa onun öðrencilerindendir. 1280 (1863) yýlýnda bir grup
âlimle birlikte hac maksadýyla yola çýktý.
Cezayir, Fas, Merakeþ ve Mýsýr güzergâhýný takip ederek üç yýl sonra Mekke’ye ulaþtý, hac farîzasýný yerine getirip Muharrem
1284’te (Mayýs 1867) Medine’ye gitti. Bu
arada Mekke þerifi Abdullah b. Muhammed b. Avn ile görüþtü. Þinkýtî’nin ilminden etkilenen þerifin ricasý üzerine Mekke’de kalmayý kabul etti. Burada pek çok
âlimle tanýþtý ve onlarla ilmî müzakerelerde bulundu. Mekke ve Medine kütüphanelerinde bulunan çok sayýda yazma
eseri istinsah etti.
Þinkýtî, Hicaz’da bulunduðu sýrada Ýstanbul’dan gelen talebelere ders verdi. Bunlarýn arasýnda bulunan Hacý Ýbrâhim Efendi, Hicaz Valisi Þerif Paþa’nýn kâhyasý olan
babasý Ýsmâil Efendi ile birlikte Mekke’ye
giderek Þinkýtî’nin talebesi oldu (DÝA, XIV,
481). Hacý Ýbrâhim Efendi, daha sonra Ýstanbul’da açtýðý dârütta‘lîmde Arapça imtihanlarýný yapmasý için hocasýný Ýstanbul’a
davet etti. 1285 (1868), 1292 (1875) ve
1300 (1883) yýllarýnda Ýstanbul’a gelen ve
uzun süre burada kalan Þinkýtî, Ahmed
Cevdet Paþa ve Münif Paþa gibi devrin ünlü âlim ve idarecileriyle tanýþtý, çeþitli âlimlerle sohbetlerde ve münakaþalarda bulundu. Manastýrlý Ýsmâil Hakký Efendi kendisinden ders aldý. Ýstanbul kütüphanelerinde araþtýrmalar yapan ve yazmalar konusundaki bilgisiyle tanýnan Þinkýtî’yi konaðýnda misafir eden dönemin Maarif nâzýrý Münif Paþa, ondan Avrupa kütüphanelerindeki Arapça yazma eserler hakkýnda
bilgi saðlamasýný istedi. Þinkýtî, Sultan Abdülhamid’in onayý ile 1887’de gittiði Londra
ve Paris’teki kütüphanelerle Ýspanya’nýn
muhtelif kütüphanelerinde çalýþtý ve tesbit ettiði yazma eserlerin bir fihristini hazýrladý. Fakat dönüþte çeþitli anlaþmazlýklar yüzünden fihristi teslim etmediði için
proje baþarýsýz kaldý. Osman Nuri Ergin,
Þinkýtî’nin getirdiði malzemeler için kendisine tahsis edilen harcýrahla yetinmeyip fazladan para istediðini belirtir (Türkiye Maarif Tarihi, III, 804). Þinkýtî’nin klasik Arap edebiyatý alanýndaki otoritesi þarkiyatçýlar arasýnda da bilinmekteydi. Ýstanbul’da bulunduðu sýrada 1889’da Stockholm’de toplanacak olan VIII. Müsteþrikler Kongresi’ne Osmanlý hükümetince delege olarak gönderilmesi Ýsveç hükümeti
tarafýndan Bâbýâli’den rica edildi. Ancak
Þinkýtî’nin bunun için bazý þartlar ileri sürmesinden rahatsýzlýk duyan padiþah onun
Medine’ye dönmesini emretti; kongreye
de Ahmed Midhat Efendi gönderildi (Þinkýtî’nin þartlarý ve diðer hususlar için bk.
el-¥amâse, s. 2 vd.). Medine’de rahat edemeyen Þinkýtî, özellikle Ahmed el-Berzencî ile giriþtiði tartýþmalardan sonra 1307’de (1889-90) þehirden ayrýlýp Kahire’ye yerleþti. Burada baþta Muhammed Tevfîk elBekrî ve Muhammed Abduh olmak üzere önde gelen âlim ve þahsiyetlerin desteðini kazandý. Ezher’de bazý ýslah çalýþmalarýyla meþgul olan Abduh, Þinkýtî’nin Arap
dili ve edebiyatý dersleri vermesini saðladý. Çok sayýda talebe yetiþtirdiði gibi bazý
temel eserlerin neþri konusunda önemli
görevler üstlenen Þinkýtî, 23 Þevval 1322’de (31 Aralýk 1904) Kahire’de vefat etti.
Þinkýtî’nin Ýspanya’ya yaptýðý yolculuðu Henri Pérès müslümanlarýn Endülüs’ü yeniden keþifleri olarak deðerlendirmiþtir. Ona
göre Þinkýtî araþtýrma amacýyla Ýspanya’ya
giden ve uzun süre orada kalan ilk müslüman âlimdir (Lewis, s. 130). Þinkýtî matbu ve yazma çok sayýda eserden oluþan
kütüphanesini Þinkýtliler’in hayrýna vakfetmiþtir. Bunlardan yaklaþýk 600 yazma
eser bugün Dârü’l-kütübi’l-Mýsriyye’de bulunmaktadýr.
Eserleri. Telif. 1. ݼšåšu’l-¼aš ve tebrîßü’l-£Arab mimmâ a¼de¦e £Âkiþ el-Yemenî fî lu³atihim ve Lâmiyyeti’l-£Arab.
Þinkýtî’nin Mekke’de bulunduðu sýrada, Âkiþ
lakabýyla tanýnan Ahmed ed-Damedî’nin
Þenferâ’nýn kasidesine yazdýðý þerhin reddiye tarzýnda bir hâþiyesidir. Kahire’de
1319’da (1901) basýlan eserin daha sonra
ilmî neþri yapýlmýþtýr (bk. bibl.). 2. el-¥amâsetü’s-seniyyetü’l-kâmiletü’l-meziyye fi’r-ri¼leti’l-£ilmiyyeti’þ-Þinš¢¹iyyeti’t-Türküziyye (Kahire 1319). Kýsmen
otobiyografi þeklinde olan ve iki kýsýmdan
meydana gelen eserde Þinkýtî’nin bazý kasideleri ve çeþitli konularda reddiyeleri bulunmaktadýr. Burada ayrýca VIII. Müsteþrikler Kongresi’ne davet edildiðinde Ýsveç
Kralý II. Oskar için yazdýðý kasideyi de yayýmlamýþtýr. 3. Fihrisü’l-Eskûriyâl. Þinkýtî’nin Ýslâm kültürüyle ilgili olarak tesbit ettiði Madrid Kütüphanesi’nde on yedi, Escurial Library’de 407, Sevilla’da (Ýþbîliye) üç, Gýrnata’da üç ve Gýrnata yakýnlarýnda bir manastýrdaki üç kitabýn listesidir. Eser Tunus’ta Hasan Hüsnî Abdülvehhâb Kütüphanesi’nde bulunmaktadýr
(Râid b. Sa‘d eþ-Þelâhî, s. 68). 4. £A×bü’lmenhel ve’l-ma£mel ve’l-müsemmâ ½arfu ¦ü£al. Kahire’de Dârü’l-kütübi’l-Mýsriyye’de yazma nüshasý bulunan eser (a.g.e.,
s. 66) “süal” ( Q!R ) kelimesinin münsarif oluþuna dairdir. 5. ªahâretü £ilmi’l-müsten-
cî min necâseti cehli’l-Berzencî. Þinkýtî, el-¥amâse adlý eserinde (II. Kýsým, s.
84) bu isimde bir kitap yazdýðýný söyler. 6.
el-¥aššu’l-mübînü’l-muŠâ£ fî reddi iÅtilâfi’l-ceheleti’l-ev³ådi’l-vuŠŠâ£. Müellifin Ahmed b. Zeynî Dahlân için reddiye
mahiyetinde kaleme aldýðý bir risâle olup
yazma nüshasý Dârü’l-kütübi’l-Mýsriyye’de
bulunmaktadýr (a.g.e., s. 67). 7. Bünyânü’l£ilmi’l-mura½½a½ fî evhâmi’l-MuÅa½½a½.
Ýbn Sîde’nin el-MuÅa½½a½ adlý hacimli sözlüðünü basýma hazýrlayan komisyonda yer
alan Þinkýtî yaptýðý düzeltmeleri bu eserinde toplamýþtýr.
Tahkik ve Tashih. 1. Ta½¼î¼u Kitâbi’lE³ånî. Ebü’l-Ferec el-Ýsfahânî’nin eserinin
Bulak baskýsýndaki hatalara dairdir (Kahire 1334). 2. Þer¼u Þevâhidi’l-Mu³nî.
Celâleddin es-Süyûtî’ye ait eserin tashih ve
ta‘likatýdýr (Kahire 1904; nþr. Ahmed Zafîr
Kûcân, I-II, Dýmaþk 1967). 3. el-Æåmûsü’lmu¼î¹. Æåmûs’un pek çok nüshasýna ulaþan ve bunlarý Resûliyye nüshasý ile karþýlaþtýran Þinkýtî’nin tashih ettiði nüsha vefatýndan sonra basýlmýþtýr (Kahire 1330).
4. Esrârü’l-belâ³a. M. Reþîd Rýzâ’nýn neþrettiði Abdülkahir el-Cürcânî’ye ait eserin
tashihidir. 5. Delâßilü’l-i£câz fî £ilmi’lme£ânî. Abdülkahir el-Cürcânî’nin eserini Muhammed Abduh ile birlikte tashih
etmiþ, bu nüshayý Reþîd Rýzâ yayýmlamýþtýr (Kahire 1903-1904). Müellifin Risâle fî
Åuffi’r-Resûl baþlýklý bir eseri ve basýlmadan önce düzelttiði baþka eserleri de bulunmaktadýr. Þinkýtî’nin sekseninci ölüm
yýl dönümü münasebetiyle 18-20 Haziran 1996’da yapýlan anma toplantýsýnda
sunulan tebliðler yayýmlanmýþtýr (Devrü
Mûrîtânyâ fi’t-tevâ½uli’l-fikrî el-meþriš¢ elma³ribî: Bu¼û¦ ve münâšaþâtü nedveti’×-×ikrâ e¦-¦emânîn li’þ-þeyÅ Mu¼ammed Ma¼mûd b. et-Telâmîd eþ-Þinš¢¹î elmüteveffâ bi’l-Æåhire sene 1905: Nuvâkþût
18-20 Yunyu 1996, haz. Hamad Allah Velîd
es-Selîm, Ýskenderiye 2002).
BÝBLÝYOGRAFYA :
Muhammed Mahmûd eþ-Þinkýtî, el-¥amâse,
Kahire 1319, s. 2 vd., ayrýca bk. tür.yer.; a.mlf.,
ݼšåšu’l-¼aš ve tebrîßü’l-£Arab mimmâ a¼de¦e £Âkiþ el-Yemenî fî lu³atihim ve Lâmiyyeti’l-£Arab (nþr. Râid b. Sa‘d eþ-Þelâhî), Küveyt
1426/2005; Muhammed es-Senûsî, er-Ri¼letü’l¥icâziyye (nþr. Ali eþ-Þennûfî), Tunus 1398/1978,
III, 169-171; Türkiye Maarif Tarihi, III, 802805; Kehhâle, Mu£cemü’l-müßellifîn, XI, 313314; Ahmed Teymur Paþa, A£lâmü’l-fikri’l-Ýslâmî fi’l-£a½ri’l-¼adî¦, Kahire 1387/1967, s. 369372; Ziriklî, el-A£lâm (Fethullah), VII, 89-90; B.
Lewis, Islam in History: Ideas, People, and
Events in the Middle East, Chicago 1993, s. 130131; Hilâl Nâcî, “Muhammed et-Türküzî eþ-Þinkýtî”, Mevsû£atü Beyti’l-¼ikme li-a£lâmi’l-£Arab,
175
ÞÝNKœTÎ, Muhammed Mahmûd
Baðdad 1420/2000, I, 449-450; Râid b. Sa‘d eþÞelâhî, Æa¹fü’l-£an⚢d min tercümeti’þ-Þinš¢¹î
Ýbni’t-Telâmîd (Þinkýtî, ݼšåšu’l-¼aš içinde); Hulûsi Kýlýç, “Hacý Ýbrâhim Efendi”, DÝA, XIV, 481;
Ahmed b. Muhammed Yahyâ, “Ýtlâmîd eþ-Þinkýtî, Muhammed Mahmûd Veledü Ahmed”, Mv.AU,
I, 255-257.
ÿHilal Görgün
–
—
ÞÝNÞEVRÎ
( A5‫) א‬
Cemâlüddîn Abdullåh b. Muhammed
b. Abdillâh b. Alî eþ-Þinþevrî
el-Maarrî el-Acemî
(ö. 999/1591)
˜ Þâfiî fakihi, hesap ve ferâiz âlimi. ™
Hayatý hakkýnda yeterli bilgi yoktur. 935
(1529) yýlýnda doðdu. Fet¼u’l-šarîbi’lmücîb adlý eserinin mukaddimesinde belirttiðine göre (Ýhsanoðlu v.dðr., I, 90) aslen Þinþevr köyünden olup Suriye’nin kuzeybatýsýndaki Maarretünnu‘mân’da dünyaya gelmiþtir. Mýsýr’da Menûfiye vilâyetine baðlý olan Þinþevr, müellifin er-Ra¼biyye þerhinin bazý hâþiyelerinde (Ali Paþa
Mübârek, XII, 364) ve müellifine okunduðu belirtilen Fet¼u’l-šarîbi’l-mücîb’e ait
bir yazma nüshada (Ziriklî, IV, 129) bu þekilde kaydedilirken Ýbnü’l-Cey‘ân kelimeyi
Þenþûr diye okumuþtur (et-Tu¼fetü’s-seniyye, s. 107; ayrýca bk. Muhammed Remzî,
III, 163-164). Celâleddin es-Süyûtî, Zekeriyyâ el-Ensârî ve Nûreddin el-Mahallî’nin
öðrencisi olup Ezher’de ve diðer medreselerde ders vermiþ, ferâiz konusunda kitaplar telif etmiþ olan (Gazzî, II, 37-38; Ali Paþa Mübârek, XII, 365) babasý Bahâeddin
Muhammed’den ders aldý. Ezher’de hatiplik ve müderrislik yaptý. Onun Süyûtî ve
Zekeriyyâ el-Ensârî’den ders okuduðuna
dair Necmeddin el-Gazzî’nin verdiði bilgi
(el-Kevâkibü’s-sâßire, III, 161) yanlýþ olup
Þinþevrî’nin doðumundan önce vefat eden
bu iki zat yine Gazzî’nin yukarýdaki nakline göre onun deðil babasýnýn hocalarýdýr.
Þinþevrî’den ders alanlar arasýnda Muhammed b. Muhammed el-Meydânî ed-Dýmaþký ve Muhammed b. Ahmed el-Murâdî elKahirî’nin adlarý anýlmaktadýr. Kendisiyle
986 (1578) yýlýnda Kahire’de görüþen Ýbnü’l-Kadî onun hesap ve ferâizde âlim olduðunu kaydeder.
Eserleri. 1. el-Fevâßidü’þ-Þinþevriyye
fî þer¼i’l-Man¾ûmeti’r-Ra¼biyye. Ýbnü’lMütefennine diye tanýnan Muvaffakuddin
Muhammed b. Ali er-Rahbî’nin ferâize dair el-Urcûzetü’r-Ra¼biyye adlý eserinin
þerhi olup (yazma nüshalarý için bk. Ýhsanoðlu v.dðr., I, 91-92) üzerine birçok hâþi-
176
ye yazýlmýþtýr. Bunlar arasýnda Ýbrâhim b.
Muhammed el-Bâcûrî’nin defalarca basýlan (meselâ Kahire 1236, 1282, 1347) etTu¼fetü’l-Åayriyye, Muhammed b. Ali elÝdfînî el-Buhayrî’nin el-Lüßlüßetü’s-seniyye £ale’l-Fevâßidi’þ-Þinþevriyye (a.g.e.,
I, 109), Yûsuf ez-Zeyyât’ýn el-Vesîletü’lberriyye ile’l-Fevâßidi’þ-Þinþevriyye
(a.g.e., II, 567), Ali b. Þattâ el-Menþelîlî’nin Tašyîdât £alâ Þer¼i’þ-Þinþevrî (Melik Suûd Üniversitesi Ktp., nr. 5549), Þemseddin Muhammed b. Abdurrahman elBûlâký’nin el-Cevâhirü’l-mehdiyye li-¹ullâbi’l-Fevâßidi’þ-Þinþevriyye (Dârü’l-kütübi’l-Mýsriyye, nr. 22055 B; nr. Ferâiz 322)
adlý eserleriyle Muhammed b. Sâlim elHifnî (a.g.e., I, 212), Muhammed b. Mustafa el-Hudarî’nin (Kahire 1293) hâþiyeleri
anýlabilir. Muhammed b. Muhammed elBesyûnî er-Reþîdî ile el-Emîrü’l-Kebîr esSünbâvî’nin de esere hâþiye yazdýklarý bilinmektedir. J. D. Luciani bu þerhi ve Bâcûrî’nin hâþiyesini Fransýzca tercümesiyle birlikte neþretmiþtir (Traité des successions
musulmanes, éxtrait du commentaire de
la Rahbia par Chenchouri, de la glose d’el
Badjouri et d’autres auteurs arabes, Paris
1890; Cezayir 1896). Müellif bu eserini ayrýca ihtisar etmiþtir (Mektebetü’l-Ezheri’þþerîf, nr. Genel 2168/Özel 35). 2. ed-Dürretü’l-muŠýyye fî þer¼i’l-Fârý²ýyye. Hanbelî âlimi Þemseddin Muhammed el-Fârýzî el-Mýsrî’nin yine ferâizle ilgili el-Man¾ûmetü’l-Fârý²ýyye’sinin þerhidir (nþr. Muhammed b. Abdülazîz b. Mâni‘, Dýmaþk
1381/1961). 3. el-Fevâßidü’l-marŠýyye fî
þer¼i’l-Mülaššabâti’l-Verdiyye. Zeynüddin Ýbnü’l-Verdî’nin ferâize dair el-Vesâßilü’l-mühe××ebe fi’l-mesâßili’l-mülaššabe (el-Mülaššabâtü’l-Verdiyye) adlý eserinin þerhidir (Dârü’l-kütübi’l-Mýsriyye, Me-
Þinþevrî’nin
Bu³yetü’rrâ³ýb adlý
eserinden
iki sayfa
(Süleymaniye Ktp.,
Lâleli,
nr. 2748,
vr. 40b, 55b )
câmi‘, nr. 22, 23; Mektebetü’l-belediyyeti’l-Ýskenderiyye, nr. N 2847 D). 4. Þer¼u’lCa£beriyye. Burhâneddin el-Ca‘berî’nin
ferâizle ilgili eserinin þerhidir (Mektebetü’lEzheri’þ-þerîf, nr. Genel 2972/Özel 51). 5.
ƒulâ½atü’l-fiker fî þer¼i’l-MuÅta½ar. Ýbn
Hacer el-Askalânî’nin NuÅbetü’l-fiker adlý kendi eserini ihtisar ettiði el-MuÅta½ar
fî mu½¹ala¼i ehli’l-e¦er’in þerhidir (nþr.
Sâbýr b. Muhammed b. Sa‘dullah ez-Ziyârî, Küveyt 1405/1984). 6. Fet¼u’l-šarîbi’lmücîb bi-þer¼i Kitâbi’t-Tertîb. Sýbtu’lMardînî’nin Tertîbü’l-Mecmû£ fi’l-ferâßi²
adlý eserinin þerhi olup bu metnin Sýbtu’lMardînî’nin hocasý Ýbnü’l-Mecdî’ye nisbet
edilmesi (a.g.e., I, 90; Mu£cemü’l-maŹû¹ât, II, 660) yanlýþtýr (krþ. Keþfü’¾-¾unûn, II,
1605; Ziriklî, VII, 55). Kitâbü’l-Mecmû£
Þemseddin Muhammed b. Þeref el-Kellâî’nin eseridir. Müellif hattý yazmasý günümüze ulaþan (Chester Beatty Library, nr.
3723) Fet¼u’l-šarîbi’l-mücîb basýlmýþtýr
(kenarýnda Ebû Bekir b. Ahmed es-Sebtî’nin Þer¼u’r-Ra¼biyye ’siyle birlikte, I-II,
Kahire 1301, 1307, 1345). 7. Þer¼u Tu¼feti’l-a¼bâb fî £ilmi’l-¼isâb. Yine Sýbtu’lMardînî’nin eserine yazýlan bu þerhin çeþitli nüshalarý mevcuttur (King, II, 924925; Ýhsanoðlu v.dðr., I, 94-95; Habeþî, I,
549). 8. Bu³yetü’r-râ³ýb fî þer¼i Mürþideti’¹-¹âlib ilâ esne’l-me¹âlib. Ýbnü’lHâim’in hesaba dair eserinin þerhi olup
çeþitli nüshalarý zamanýmýza kadar gelmiþtir (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr.
314, Lâleli, nr. 2748; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 3082, 7579; ayrýca bk. King, II, 908;
Ýhsanoðlu v.dðr., I, 89). Müellif bu eserini
ayrýca ihtisar etmiþtir (Ýhsanoðlu v.dðr., I,
90). 9. Þer¼u’l-Ma£ûne. Ýbnü’l-Hâim’in elMa£ûne fî £ilmi’l-¼isâbi’l-hevâßî adlý eserinin þerhidir (Mektebetü’l-Ezheri’þ-þerîf,