EDĠTÖR Ahmet Nafiz DEMĠR

www.ebimegitim.com
EDĠTÖR
Ahmet Nafiz DEMĠR
www.ebimegitim.com
1
www.ebimegitim.com
1. Bölüm. PSĠKOLOJĠNĠN TANIMI VE TEMEL KAVRAMLAR
ÖZET TABLO
Hümanist (Ġnsancıl)
Kuram
Yapısalcılık
(Strüktüralizm)
Gestalt (Bütüncül)
YaklaĢım
ĠĢlevselcilik
(Fonksiyonalizm)
Psikanalitik
(Psikodinamik) Kuram
DavranıĢçı YaklaĢım
BiliĢsel Kuram
Fenomenolojik Kuram
Biyolojik Kuram
PSĠKOLOJĠ KURAMLARI
İnsanın doğasının olumlu özelliklerden oluştuğunu, insanın biricik ve
kendini geliştirme potansiyeline sahip bir varlık olduğunu savunan bir
psikoloji kuramıdır.
İnsanın doğuştan iyi bir varlık olduğunu, uygun çevresel ortamlarda bu
potansiyelin en üst noktasına kadar kullanılarak kendini
gerçekleştirme yeteneğine sahip olduğunu savunur.
Bilinçaltı olayların bir takım psişik olaylardan meydana geldiğini
savunur. Psikolojinin amacı, bilinç denen karmaşık olayı çözümlemek,
zihnin en yalın ögelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri
bularak kanunlar halinde formüle etmektir
Bireyin algıları üzerinde durur. Algı, algılama yasaları, içgörüsel
öğrenme, unutma, dikkat gibi konularla, yani davranışlardan çok
zihinsel süreçlerle ilgilenir.
Bu kurama göre davranışlar bir bütündür ve parçalara ayrılamaz.
Bilincin ne olduğundan çok, ne için olduğunu bilmenin önemli
olduğunu savunur.
Davranışı cinsel güdüler, toplumsal baskılar gibi bilinçdışı etkiler
açısından ele alır. Erken yaşam deneyimlerinin, yetişkinlik
dönemindeki uyum açısından önem taşıdığını öne sürer.
Bilinç durumlarının değil davranışların, gözlenebilir durumların
incelenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Davranışların, gözlenebilir
objektif, bilimsel yöntemlerle incelenmesi gerekir.
Bilgiye ulaşma, bilinçli duruma gelme sürecinin öğrenme ve davranış
üzerindeki etkilerini konu alır.
Önemli olan, dış dünyanın ne olduğu değil, birey için ne anlam ifade
ettiğidir. İnsanı anlamanın yolu, dış dünyanın onun için ne anlam ifade
ettiğini anlamaktır.
İnsan, bütünselliği olan biyolojik bir birimdir. İnsan davranışını
anlamak için psikoloji ve sosyolojiden yararlanan bir kuramdır.
2
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
Deneysel
Yöntem
Betimsel
Yöntem
PSĠKOLOJĠDE KULLANILAN ARAġTIRMA YÖNTEMLERĠ
Temel olarak bireyin içinde bulunduğu çevresel koşullarda değişiklik yapılarak, bu
değişikliğin davranışlar üzerindeki etkisinin incelenmesi yoluyla gerçekleştirilen
araştırmalardır.
Örnek; Sınıfın boyasının belirli periyotlarla farklı renklerde boyanarak, renklerin
öğrenci davranışları üzerinde nasıl bir etkisinin olduğunun araştırılması.
Gelişimde önemli olabilecek değişkenler arasındaki ilişkilerin saptanmasıdır.
Enlemesine (kesitsel) ve uzunlamasına (boylamsal) olmak üzere iki şekilde
gerçekleştirilebilir.
Enlemesine (kesitsel) araĢtırmalar: Gelişimsel özelliklerin farklı gruplar açısından
incelenmesi amacıyla gerçekleştirilir. Farklı yaş gruplarının her birinden alınmış
bireylerden oluşan bir örneklem grubunda, belli bir gelişimsel özelliğin ne tür
özellikler taşıdığını ortaya koyar. Örnek; İlköğretimin tüm düzeylerinde (8 sınıf-yaş
düzeyinde) öğrencilerin problem çözme becerilerinin incelenmesi.
Uzunlamasına (boylamsal) araĢtırmalar: Belli bir gelişim özelliğinin, aynı
bireylerde farklı yaşlarda incelendiği araştırmalardır.
3
www.ebimegitim.com
2. Bölüm. GELĠġĠMĠN TEMEL KAVRAMLARI
ÖZET TABLO
Kavram
GeliĢim
GeliĢme
Öğrenme
OlgunlaĢma
HazırbulunuĢl
uk
Büyüme
Deneyim
Dönem (Evre)
Kritik dönem
(Kritik Evre)
GeliĢim
alanları
GeliĢim
ödevleri
(Görevleri)
GELĠġĠMĠN TEMEL KAVRAMLARI
Tanım
Örnek
Döllenme ile başlayıp yaşam boyu
 Araba kullanabilmek için belli bir boy
devam eden değişme ve hareket
uzunluğuna erişme.
örüntüsüdür.
 Yazmayı öğrenmek için parmakların
uzama süreci.
Gelişme organizmadaki hem nitelik
 Bireyin bir yabancı dili konuşmayı
hem de nicelik olarak meydana gelen
öğrenmesi.
değişmeleri içerir. GeliĢim bir süreç,
 Çocuğun okuma-yazmayı
geliĢme bir üründür.
öğrenmesi.
 Çocuğun tuvaletini kendisinin
yapması
Bireyin yaşantıları yoluyla davranış Bireyin bir yabancı dili konuşmaya
larında oluşan kalıcı izli davranış
başlaması.
değişiklikleridir.
 Çocuğun bir öykü kitabını okumaya
başlaması.
Organların kendilerinden beklenen
 Konuşma için ağız ve çene
potansiyelleri ortaya çıkarabilecek
bölgesinin sesleri çıkarma ve
duruma gelmiş olmasıdır.
konuşma gücüne erişmesi.
Olgunlaşmaya ve öğrenmeye paralel
 Okuyabilmek için harfleri tanıma.
olarak bireyin kendisinden beklenen
 Bölme işlemini yapabilmek için
ön bilgi, beceri ve tutuma sahip olma
çarpma işlemini biliyor olma.
durumudur.
Yapısal artışı ifade eder, vücuttaki
 Parmakların, kaşık tutabilecek
sayısal artış anlamı taşır.
uzunluğa erişmesi.
 Çocuğun boyunun raflara
yetişebilecek uzunluğa erişmesi.
Bireyin yaşantı yolu ile kazandıkla Öğrencinin bir yılsonu gösterisinde
rıdır.
görev alması.
Bireylerin belli yaş aralığında,
 Erinlik dönemi,
gelişimlerinin bir yönünün ön plana
 Ergenlik dönemi
çıktığını ifade eder.
 …..
Gelişimde belirli becerilerin asgarisi Erikson‟a göre bebek ilk bir yıl içinde
nin kazanılması için gerekli dönem-dir.
temel güven duygusunu elde eder.
 Freud‟a göre, yaşamın ilk altı yılı
kişilik gelişiminin kritik dönemidir.
Gelişim tek bir alanda ve tek başına
 Dil gelişimi,
gerçekleşmez. Birçok alanın aynı anda  Zihin gelişimi,
etkileşimi sonucunda gerçek-leşir.
 Bedensel gelişim
 Duygusal gelişim ….
Gelişim ödevi, bireyin gelişim aşaBebeğin 0-2 yaş döneminde;
masında gerçekleştirmesi gereken
 Dışkı kontrolü,
asgari becerilerin tanımlanmasıdır.
 Katı yiyecekler yiyebilmesi,
 Uyuma zamanını düzenleyebilmesi…
4
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
Kalıtım



Çevre



Tarihsel Zaman


Anne-Babanın
YetiĢtirme Tarzı




Doğum Sırası


GELĠġĠMĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER
Anne ve babadan genetik yollarla geçen özelliklerdir.
Cinsiyet, göz rengi, fiziksel özellikler, yaratıcılık ve düşünme
kapasitesi, problem çözme becerileri ve bazı kişilik özellikleri kalıtım
yoluyla geçer.
İnsanın gizil gücünü etkileyip geliştirecek her türlü kalıtım dışı
etkenleri kapsar.
Etkisi, döllenmeyle başlar.
Bazı fiziksel görünüm özellikleri, eğitim düzeyi, zekanın kullanım
oranı, karakter ve kişilik özellikleri, çevrenin etkisiyle ortaya çıkar.
Her davranışın kazanılması gereken dönemler vardır ve bu
davranışlar ilgili oldukları zaman dilimi içerisinde kazanılmazsa
sonraki dönemlerde kazanılmasında güçlük çekilir.
Gelişim döneminde, içinde bulunulan zamana göre var olan yenilir ve
değişmelerin, sahip olunan olanakların etkisi gelişim üzerinde önemli
rol oynar.
Anne babanın yetiştirme tarzı, kuralları, çocuğa yaklaşımı, model
olma gibi tüm etkenler, ailenin etkisi çerçevesinde ele alınır.
Ailedeki ilişki biçimi, yaşanan duygular ve bu duyguların ifade tarzı,
şiddet, parçalanmış aile yapısı, çocuğun gelişimi üzerinde önemli
etkilere sahiptir.
Aile tipleri, baskıcı, ilgisiz, aşırı koruyucu, tutarsız ve demokratik aile
olarak gruplandırılır. İstenen aile tipi “demokratik aile”dir.
Ailedeki çocuğun doğuş sırası gelişimde belirleyicidir.
Çok çocuklu ailelerde önce doğan çocuklar erken yaşlarda annebaba rolleri üstlenebilmektedir.
İlk çocuklarda beklenti daha yüksektir. İkinci, üçüncü çocuklarda
beklenti düşer.
Ortanca çocuklar büyük ve küçük kardeşlerden kaynaklı
baskılanmalar yaşayabilir.
5
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
GELĠġĠMĠN ĠLKELERĠ
1. GeliĢimin belli yönleri vardır.
a. Gelişim baştan ayağa doğrudur.
b. Gelişim içten dışa doğrudur.
c. Gelişim genelden özele doğrudur.
2. GeliĢim süreklidir, birikimlidir ve belirli aĢamalarda gerçekleĢir.
Gelişim birikimli olarak ilerler. Her aşama bir önceki aşamanın sonucu; bir sonraki aşamanın nedenidir. Gelişim aşamaları iç içe geçmiş aşamalarla gerçekleşir.
3. GeliĢim nöbetleĢe devam eder. (Belli bir sıra izler, evreler halindedir.)
Gelişimde tüm süreçler aynı anda ve aynı hızda gerçekleşmez. Bazı aşamalarda gelişimi
hızlanırken, bazı aşamalarda gelişim yavaşlayabilir. Bununla birlikte bazı gelişim alanlarında
gelişim hızlanırken, bazı gelişim alanlarında gelişim yavaşlayabilir.
4. GeliĢim bir bütündür.
Gelişim alanlarındaki hızlar farklı olsa da, bir gelişim alanındaki durum diğer bir gelişim alanını
etkiler.
5. GeliĢimde bireysel farklar vardır.
Her bireyin gelişim özellikleri birbiri ile aynı değildir. Bireye içinde bulunduğu gelişimin ortalama
değerlerine ulaşması değil, kişinin bireysel durumu ile gelişime ait durumu gerçekleştirmesi
beklenir.
6. GeliĢim kalıtım ve çevre etkileĢiminin ürünüdür.
Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin ortak bir sonucudur. Çevresel olarak bir çok imkana sahip bir
birey zihinsel engelli olması kalıtımsal bir sonucun çevreden etkileşimini sınırlar. Basketbol
oynamak için tüm fiziksel ve psikolojik özelliklere sahip bir birey içinde yer aldığı çevrede basketbol
ön planda olmayan bir etkinlik ise birey yeteneklerini sergilemede zorlanabilir.
7. GeliĢimde kritik dönemler vardır.
Çocuklar bazı gelişim dönemlerinde ve yaşlarda belli tür öğrenmelere karşı yüksek duyarlılık
gösterme eğilimindedir. Yani çevre etkilerine karşı daha duyarlıdırlar. Psikologlar bu dönemlere
“kritik gelişim dönemleri” demektedirler.
8. Türe özgü hazır oluĢ.
Her canlı, kendi türüne ait donanımla dünyaya gelir ve türünün gelişim ilkelerine göre gelişim
gösterir. Büyümesi, olgunlaşması ve öğrenmesi türsel özelliğine göredir.
6
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
GELĠġĠMĠN DÖNEMLERĠ VE GÖREVLERĠ
Dönem
Önemli Özellikler
Bebeklik Dönemi GeliĢim
Bedensel olarak dış dünya ile uyumun sağlanmaya
Görevleri (0-2 YaĢ)
çalışıldığı dönemdir.
Okul Öncesi Dönem (Ġlk
Öz bakım becerilerinin kazanıldığı, cinsiyetin ve cinsiyet
Çocukluk) GeliĢim Görevleri
farklılıklarının öğrenildiği, sosyal ilişki kurma becerilerinin
(2-6 YaĢ)
görüldüğü dönemdir.
Okula başlama, okul programlarına uyum sağlama,
Okul Dönemi (Son Çocukluk)
sorumluluk alma, sözel becerilerin ve mantıksal düşünmenin
GeliĢim Görevleri (6-12 YaĢ)
arttığı dönemdir.
Çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir.
Ergenlik Dönemi GeliĢim
Kimlik kazanma, bağımsız bir birey olarak hareket etme
Görevleri (12-18 YaĢ)
dönemin karakteristik özelliğidir.
Gençlik Dönemi (Genç
İşe başlama, eş seçme, evlenme, ekonomik olarak yaşamını
YetiĢkinlik) GeliĢim Görevleri
sürdürecek bir düzen oluşturma, yurttaşlık görev ve
(18-30)
sorumluluklarının başlaması dönemidir.
YetiĢkinlik Dönemi (Orta YaĢ)
Dönemin fizyolojik ve biyolojik değişimlerini kabul etme, bu
GeliĢim Görevleri
değişimlere uyum sağlama, çocuklarına sorumlu ve mutlu
(30-60)
yetişkinler olarak yetişmelerinde yardım etme dönemidir.
Sağlıkta ve fiziksel güçteki gerilemeye uyum sağlama,
YaĢlılık Dönemi GeliĢim Görevleri
yaşamını sağlıklı bir şekilde yürütecek etkinliklerde
(60 YaĢ ve üstü)
bulunmayı gerektiren dönemdir.
7
www.ebimegitim.com
3. Bölüm. FĠZĠKSEL VE MOTOR GELĠġĠM
ÖZET TABLO
FĠZĠKSEL VE MOTOR GELĠġĠM
Doğum Öncesi
Dönem
Zigot
Dölüt
Emriyo
Fetüs
Doğum Sonrası
0-2 YaĢ
Arası:
Bebeklik
Dönemi
2-6 YaĢ
Arası:
Oyun ve
Okul
Öncesi
Dönem
6-12 YaĢ
Arası:
Okul
Dönemi
12-18 YaĢ
Arası:
Ergenlik
Dönemi
Özellikler
Anne üreme hücresi ile baba üreme hücresinin döllenmesinden yaklaşık 3
saat sonra ortaya çıkan hücreye zigot denir.
Döllenmeden sonraki ilk 1-2 haftalık döneme “dölüt” denir.
Zigottan sonraki embriyo dönemi hücre dönemi ile insani yapı arasındaki
geçiş dönemidir.
Fetüs döneminde artık insanın tüm fiziksel yapısı belirmiş olur. Fetüs
döneminin başı ile sonu arasındaki fiziksel yapı aynıdır.
Yeni doğan bir bebeğin fiziksel görünümü baş geniş, yüz yuvarlak, vücut
ısısı değişkendir.
İlk günlerde ortaya çıkan fiziksel değişimlerin çoğu ana rahmindeki durumun
ortadan kalkması biçimindedir: Göbek bağının düşmesi, vücudu kaplayan
yağın emilmesi gibi.
İlk 18 ayda motor davranışlarda, belirli bir modelde kontrol gerçekleşir.
Boy uzaması ve kilo artışı 2-6 yaş arasında yavaşlar.
2-6 yaş arasında büyüme yavaşlasa bile motor davranışlar için gerekli
olgunluğa erişilmiştir. Zıplar, parmak ucu ile yürüyebilir, merdivenleri birer
birer çıkabilir.
Bu dönemde özellikle ayak kontrolü ve ayağa bağlı özel davranışlar öne
çıkar. Küçük kaslar denilen el kaslarında beceri geliştirildiği dönemdir.
Makasla kağıt kesme, yazma, çizme, ayakkabı bağlama gibi davranışları
istenilenden uzun zamanda yapar.
Bu dönemde de boy ve kilo artışı belirgin değildir. Yıllık boy uzaması 5/5,5
cm‟dir. 7 yaşındaki bir çocuğun ortalama kilosu 24 kg. civarıdır.
Bu dönemin en belirgin özelliği küçük kasların gelişimi ve olgunlaşmasıdır.
Küçük kasların gelişimi ile nesneye uygun özel motor beceriler kullanılmaya
ve geliştirilmeye başlanır.
Makas ile doğru ve düzgün kesme; topu istediği yöne atma; müzik aleti
çalma vb. özel davranışlar rahat sergilenmeye başlar.
Ergenlik dönemi çocukluk ve olgunluk arasında, olgunluğa doğru geçiş
dönemidir. Bu dönemde birey hem çocukluk izlerini taşır aynı zamanda
olgunluk dönemine ait davranışları ortaya çıkarmaya başlar.
8
www.ebimegitim.com
4. Bölüm. BĠLĠġSEL (ZĠHĠNSEL) GELĠġĠM
ÖZET TABLO
PĠAGET’NĠN BĠLĠġSEL GELĠġĠM KURAMI / TEMEL KAVRAMLAR
Kavram
Açıklama
Organizmanın kendisini ve çevresini anlama, dünyayı algılama ve anlamaya
BiliĢsel GeliĢim
dönük etkinlikleri sürecidir.
Bireyin dış dünyayı tanımasına yarayan ilk bilme formudur. Bireyin, çevresiyle
etkileşimi sonucu oluşan davranış ve düşünce kalıplarıdır. Çevredeki
ġema
problemleri anlama, çözme, karşılaştığı problemlerle baş etme yolları,
yapılarıdır. Davranışsal veya bilişsel olabilir.
Adaptasyon
Yeni karşılaşılan durumun kendine ait özellikleri
(Uyum)
Özümleme
öğrenilinceye kadar var olan eski bir şema ile
Bireyin zihinsel
(Asimilasyon)
özdeşleştirilmesidir.
yaşantısının
devamı için
Uyumsama–
çevreyle girdiği
Yeni karşılaşılan durumun kendi özelliği ile önceki bilinen
Uyma
etkileşimde olası
durum arasındaki farkın algılanmasıdır.
(Düzenlemekarmaşadan uzak
Akomodasyon)
durması çabasıdır.
Dengeleme
Zihinsel bütünlüğün tutarlı ve dengeli olmasıdır.
Organizasyon
(Örgütleme)
Süreçleri tutarlı ve sistemli bir şekilde koordine etme, fikir ve eylemleri
birleştirme çabasıdır.
Çocuk ya da yetişkinin o anda var olan organizasyonu ya da zihinsel
yetileridir.
Zeka çevreye uyum sağlama yeteneğidir. Uyum sağlama, uyumu engelleyen
durumlarla da başa çıkma becerisidir.
BiliĢsel Yapılar
Zeka
ÖZET TABLO
PĠAGET’YE GÖRE BĠLĠġSEL GELĠġĠMĠ ETKĠLEYEN FAKTÖRLER
Faktör
Açıklama
Sosyal etkileĢim
Bireyin çevresindeki diğer bireylerle etkileşime girmesi zihinsel gelişimini
(Sosyal geçiĢ)
belirler.
Bireyin bedensel açıdan gelişmesi anlamına gelir. Bireyin olgunlaşması ile
OlgunlaĢma
doğru orantılı olarak bilişsel gelişimi de ilerler.
YaĢantı
Yaşantıların zenginliği, bireyin bireyin bilişsel gelişimini de etkiler. Bu faktör,
(Deneyim)
diğer faktörlere göre insan müdahalesine daha uygun olan bir faktördür.
Öğrenilen bilgiler önce dengesizlik yaratır, sonra dengeye kavuşur.
Dengeleme
Dengesizlik, öğrenmeyi doğurur.
9
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
PĠAGET’NĠN BĠLĠġSEL GELĠġĠM DÖNEMLERĠ
Dönem
Özellikler
Nesne Sürekliliği, taklit, devresel tepkiler, döngüsel tepkiler,
Sensori (Duyusal) Motor
ertelenmiş taklit, ilk deneme yanılma.
Dönem
(0-2 YaĢ)
ĠĢlem Öncesi Dönem
(2-7 YaĢ)
Toplu monolog, benmerkezci düşünme, animizm, özelden
özele akıl yürütme, korunum ilkesinin var olmaması, tersine
çevirememe, odaklanma. 4-7 yaşlarda yapaycılık.
Somut ĠĢlemler Dönemi
(7-11 YaĢ)
Tersine Çevirme, korunum ilkesinin kazanılması, somut
nesnelerle işlem yapabilme, mantıklı düşünme, üst düzey
sınıflama, sıralama ve karşılaştırma yapabilme.
Soyut ĠĢlemler Dönemi
(12 YaĢ ve Üstü)
Ergen benmerkezciliği, soyut kavramlarla işlem yapma, göreli
düşünme, fikirler üzerinden düşünme, akıl yürütme.
ÖZET TABLO
Kuram
BRUNER’IN
BĠLĠġSEL
GELĠġĠM
KURAMI
VYGOTSKY’NĠN
BĠLĠġSEL
GELĠġĠM
KURAMI
GAGNE’NĠN
BĠLĠġSEL
GELĠġĠM
KURAMI
GARDNER’IN
ÇOKLU ZEKA
KURAMI
GOLEMAN’IN
DUYGUSAL
ZEKA KURAMI
BĠLĠġSEL GELĠġĠMLE ĠLGĠLĠ DĠĞER KURAMLAR
Özellikler
Bruner zihin gelişimini, zihnin olay ve objelerle kurduğu ilişki biçimlerine göre
üçe ayırarak ele alır: Eylemsel, imgesel ve sembolik dönemler.
Vygotsky‟in kuramı birey ve çevre etkileşimini dikkate aldığı için zihinsel
gelişimden sosyal kökene önem verir.
Vygotsky‟in zihinsel gelişim kuramının iki temel kavramı vardır: Yakınsal
gelişim alanı ve işbirlikli öğrenme.
Gagne‟nin bilişsel gelişim kuramı „problem çözme‟ eylemine odaklıdır.
Gagne‟ye göre çocuklar doğuştan zihinsel işlem donanımı ile dünyaya gelirler.
Doğuştan gelen bu zihinsel işlem becerileri deneyimle birlikte geliştirilir.
Gagne için, deneyimler önemlidir. Bu deneyimler basitten karmaşığa doğru
ilerler. Gagne için zihinsel gelişimin son deneyimi problem çözmedir.
Gardner‟ın çoklu zeka kuramı, bilişsel yapının özellikleri ile zihinsel gelişimi
açıklama çabasıdır.
Gardner‟ın çoklu zeka kuramı da zekayı belirli niteliklerle tanımlar. Ancak diğer
zeka tanımlarından farklı olarak zekayı hiyerarşik bir durum olarak görmez.
Her insanda baskın olan bir zeka alanının olduğunu belirtir.
Gardner zekayı daha çok ortaya çıkarılması gereken potansiyel alan olarak
ele alır.
Duygusal zeka; bireyin öz denetimini sağlaması, kendi kendini güdülemesi,
isteklerini erteleyebilmesi, duygusal değişimleri düzenleyebilmesi, kendine
karşı yönelen engellemelere direnç gösterebilmesi, sevecen bir tavırla
yaklaşması, insanların en derin duygularına karşı empatik bir anlayış ve tutum
içerisinde olması, kişiler arası ilişkilerde rahat, esnek ve saydam olabilmesidir
10
www.ebimegitim.com
5. Bölüm. DĠL GELĠġĠMĠ
ÖZET TABLO
Kuram
DavranıĢçı Kurama göre dil
geliĢimi
Piaget’in Dil GeliĢim Kuramı
Sosyal Öğrenme Kuramına
göre dil geliĢimi
Psikolinguistik Kurama göre dil
geliĢimi
DĠL GELĠġĠMĠ
Özellikler
Skinner ve diğer davranış kuramcılarına göre, bebekler günlük
konuşma dilinde var olan kelimeleri kullandıklarında büyükler
tarafından ödüllendirilirler. Pekiştireç niteliği taşıyan bu ödüller
aracılığı ile bebek ana diline uygun sesleri nasıl kullanacağını
öğrenmeye başlar.
Piaget dil gelişimini bilişsel gelişim gibi basamaklara ayırarak
açıklar. Piaget‟in dil gelişimi dört dönem içerisinde ele
alınmaktadır.
1. Agulama evresi
2. Tek sözcük evresi
3. Telgrafik konuşma
4. İlk gramer süreci
Tek sözcük evresi, konuşmanın kritik evresidir. Konuşmanın
başlangıcı sayılır.
Sosyal öğrenme kuramcısı Bandura‟ya göre dil bebeğin
anne babasını taklit etmesi ile gelişir. Bebekler, çevrelerindeki
en yakın kişi olarak bulunan anne babalarını model olarak dil
gelişimini tamamlarlar.
Chomsky, McNeil ve Lenneberg‟e göre dil gelişimi biyolojik
temellidir. İnsan beyni dil öğrenmeye hazır olarak dünyaya
gelir. Beyinde dil öğrenmek için gerekli alt yapı hazırdır.
Chomsky bu altyapıyı dil öğrenme mekanizması olarak
tanımlar. İnsanlar cümle kurmayı yapı olarak kavrar. Daha
sonra yapılar arası değişkenleri fark ederek, farklı yapılar
arasında dönüştürme işlemlerini öğrenir.
11
www.ebimegitim.com
6. Bölüm. KĠġĠLĠK GELĠġĠMĠ
ÖZET TABLO
KURAM
Topografik
Kuram
FREUD’UN KĠġĠLĠK KURAMLARI
DÖNEM-AġAMA AÇIKLAMA
Bilinç
Farkında olunan yaşantıların bulunduğu bölgedir.
Dikkat yoğunlaştırıldığında, bilinç düzeyine getirilebilen
Bilinçöncesi
yaşantıların bulunduğu bölgedir.
İradi biçimde ortaya çıkarılamayan, özel tekniklerle ulaşılan
Bilinçaltı
tamamen farkında olmadığımız alandır.
Ġd
Yapısal KiĢilik
Kuramı
Ego
Süperego
Oral Dönem
Anal Dönem
Psikoseksüel
GeliĢim
Kuramı
Fallik Dönem
Gizil Dönem
Genital Dönem
Kişiliğin ilkel yönüdür. Haz odaklıdır. Mutlak doyum ister.
Gerçeklik ilkesine göre hareket eden bilinçli bölümdür. İd‟in
sınırsız istekleri ile süper egonun sınırlayıcı durumları
arasında arabuluculuk yapar.
Kişilikte toplumsal yapıyı temsil eder. Toplumsal kurallar,
yasaklar, gelenekler, vicdan, ahlak kuralarını içerir.
Haz kaynağı ağız ve ağız çevresindeki organlardır. Bu
dönemde çocuğun beslenmesi, emzirilmesi önemlidir.
Haz kaynağı anüstür. Anüsün kontrol edilmesinin öğrenilmesi,
diğer bir değişle tuvalet eğitimin verildiği dönemdir.
Bu evrede çocuklar cinsel organlarını fark eder ve cinsel
konulara yoğun ilgi gösterirler. Çocuk cinsel olarak karşıt
cinsiyetle olan anne veya babaya yönelir. Dönemin haz
kaynağı cinsel organlardır.
Bu dönemde haz örtük biçimde vardır. Cinsiyete bağlı
toplumsal davranışlar ve ilişkiler bu dönemde öğrenilir.
Hormonlardaki değişime bağlı olarak haz yeniden cinsel
organa doğru yönelir. Ancak bu dönem Fallik dönemden farklı
olarak öncelikle cinsel (üreme) ve cinsiyet odaklıdır.
12
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
Temel Güven /
Güvensizlik
(0-1 YaĢ)
Özerklik / Utanç ve
KuĢku
(1-3 YaĢ)
GiriĢimcilik / Suçluluk
(3-7 YaĢ)
ÇalıĢkanlık / AĢağılık
(7-11 YaĢ)
Kimlik Kazanma / Rol
KargaĢası
(11-17 YaĢ)
Yakınlık / Yalnızlık
(18-30 YaĢ)
Üretkenlik / Durgunluk
(30-60 YaĢ)
Benlik Bütünlüğü /
Mutsuzluk
(60 YaĢ ve üstü)
ERĠKSON’UN PSĠKOSOSYAL GELĠġĠM KURAMI
Bebeklerde beslenme, sindirim, uyku gibi işlevlerde düzen ve rahatlık,
güven duygusunun ilk belirtileridir. Bu güven duygusunun niceliği daha
çok, anne çocuk ilişkilerinin niteliğine bağlıdır. Temel güvenden yoksun
olarak büyüyen bireyde başta kendisine olmak üzere sosyal çevresine
karşı sürekli bir güvensizlik içinde olacaktır.
Anne-babaya hala bağımlı olduğu halde çocuklar davranışlarında bir
özerklik sergilerler. Çocuklarının özerk davranışlar sergilemeye başladığını
fark eden ebeveynler çocuklarının özerkliğine karşı tutumları kişilik
gelişiminde belirleyicidir.
Korumacı ve baskıcı tutum çocuğun her hareketini engellemeye çalışır.
Engelleme sonucu çocuk yaptığı özellikle olumsuz davranışlardan
utanması sağlanır.
Çevresindeki yaşantıyı anlamak için çocuk sık sorular sorar, kendi
deneyimlerini arttırmaya çalışır. Bu dönemde çocukların merakını
gidermemek, engellemek, ters cevaplar vermek, azarlamak, çocukta
öncelikle suçluluk duygusunu yaratır.
Girişimciliği engellenen çocuk ileriki yıllarda bağımsız düşünme, sorgulama
geliştirememe, düşünce sistematiği kuramama durumları ile
karşılaşabilecektir.
Bu dönemde çocuk hem kendisine göre hem de diğer çocuklara göre
başarılı olmak için çabalar. Yaptığı işlerde beğeni toplamak, takdir edilmek,
başarı hazzını yaşamak ister.
Erikson‟a göre bu dönemde çocuğun başarısını özellikle bir başkasına
göre kıyaslamak çocukta aşağılık, işe yaramazlık duygusunu
geliştirecektir.
Erikson‟a göre bu dönemde bireyler „ben kimim‟ ve „ben ne olacağım‟
sorularına cevap ararlar. Bu nedenle de sorularına cevap verebileceklerini
düşündükleri her türlü uyarıcıyla karşı etkin bir ilişkiye girmeye çalışırlar.
Sorularına uygun gelen cevaplara sahip uyarıcıların fazla olması, bu
uyarıcılar arasındaki farkların henüz tam olarak fark edilememesi
nedeniyle birey olası her uyarıcının rolünü uygulamak ister. Bu durumda
da rol çatışması ile karşı karşıya kalır.
Kimlik kazanma ve rol karmaşası döneminde ortaya çıkan benlik eş ve
dost bulmada temel belirleyicidir. Birey yaşam boyu devam edecek
ilişkilere girer. Eğer benlik tasarımına uygun ilişki kurmazsa yalnızlık
duygusuna kapılır.
İş yaşamında üretim ve bununla birlikte çocukları karşısında çocuklarına
yaşamı öğreten rehber olma bu dönemde gerçekleşir.
Uygun biçimde üretim yapamayan, çocuk sahibi olamayan ya da
çocuklarla istediği ilişkiyi geliştiremeyen birey kendisini izole ederek,
yalnızlığa çekilip durağanlaşacaktır.
Birey bu dönemde yaşadığı tüm dönemleri sorgulama içine girer.
Kişi yaşamının anlamlı olup olmadığını sorgulayacaktır. Geçmiş yaşamını
iyi/kötü yanları ile olumlamak benliğin bir bütünlüğe ulaştığını kabul
etmektir. Ancak tersi durumda birey geçmiş yaşantılarını olumlayamazsa
geçmişi değiştirmenin geç olduğunu kabul ederek umutsuzluğa düşecektir.
13
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
DĠĞER KURAMLARA GÖRE KĠġĠLĠK GELĠġĠMĠ
İnsan kendisine ait yaşantılar ile kendisine ait kavramlar geliştirir.
“Kimim, neyim, yeteneklerim nelerdir, değerlerim nelerdir vb.” soruların
yanıtlarını verebilirler. Bu sorulara verilen cevaplara „benlik bilinci‟ ya da
„benlik algısı‟ denir.
Roegers’ın
Rogers‟e göre kişinin benlik algısının iyi, kötü veya nötr olmasının bir
Benlik
önemi yoktur. Önemli olan benlik hakkında bir farkındalığa sahip
Kuramı
Hümanist
olmaktır.
(Ġnsancıl)
Benlik bilinci, benlik algısı aynı zamanda kişinin ne olmak istediğine
Benlik
dair kanaatlerle de ilişkilidir. Kişi benlik bilinci ile birlikte ne olmak
Kuramları
istediğini de bilir, fark eder.
Maslow daha çok „sağlıklı‟ kişiliğin/benliğin nasıl oluştuğunu
Maslow’un incelemiştir. Bu inceleme sonucunda Maslow sağlıklı kişilik için
Benlik
piramitsel ve hiyerarşik ilişkiler bütününü sunmuştur.
Kuramı
Piramidin en önemli özelliği bir alan tamamlanmadan diğer alanın
gerçekleşemeyecek olmasıdır.
Kişilik özelliklerinin öğrenilmiş davranışlardan oluştuğunu savunur. Elde
DavranıĢçı Kuram
edilen kişilik yapısının cevabı, bireyin geçmiş yaşantılarındaki
öğrenmelere dayanır.
Kişilik, sosyal ortamlarda ve başkalarını model alarak gerçekleşir.
Sosyal Öğrenme Kuramı
Kişilik, gözleyerek kazanılan davranışların bileşkesidir.
Bir bireyin belli bir kişilik özelliğini ne derecede gösterdiğine göre
Ayırıcı Özellik Kuramı
bireyleri sınıflandırır. Birey bu özelliklerden hangisine sahipse, onlara
uygun davranır.
Kişilik gelişimi sürecinde birey, kendisiyle ilgili hipotezler kurar ve bu
hipotezleri sınar. Sınamalar doğru sonuçlanırsa bu hipotezleri
BiliĢsel Kuram
kullanmaya devam eder, aksi halde değiştirir veya yerine yenilerini
koyar. Bu süreçte oluşan yapılar (şemalar) bireyin kişisel yapısını
oluşturur.
Kişiliğin, fizyolojik ve biyolojik özellik ve farklılıklardan kaynaklandığını
savunur. Kişiliğin fizyolojik yapıdan ayrı olarak düşünülemeyeceğini,
Biyolojik Kuram
farklı kişilik özellikleri ve farklı davranışlar gösteren bireylerin fizyolojik
yapılarının da farklı olduğu görüşünü ortaya koyarlar.
14
www.ebimegitim.com
ÖZET TABLO
Güvenli Bağlanma
Güvensiz/Kaçınmacı
Bağlanma
Güvensiz/Dirençli
Bağlanma
Güvensiz/Dağınık
Bağlanma
BAĞLANMA STĠLLERĠ
Çocuk anneyi bir güven temeli olarak kabullenmekte, anneden ayrılıp
bir yabancı ile yalnız kaldıktan sonra teselli edilebilmekte, anneye
yapışma gereksinimi az olmakta, yalnız bırakıldıktan sonra annesi
girdiğinde annesini olumlu karşılamakta ve annesini net bir şekilde
yabancıya tercih etmektedir.
Çocuk annesi ile temas kurmaktan kaçınmakta, özellikle anne odadan
çıkıp tekrar geldiğinde ondan uzak durmakta, annenin temas kurma
çabalarına karşı direnç göstermekle birlikte bir temas arayışı içinde
görülmektedir. Süreç boyunca anneye de yabancıya da aynı şekilde
davranmaktadır.
Çocuk anneden ayrıldığında çok şiddetli huysuzlanmakta ve anne geri
döndüğünde çocuğu rahatlatma çabaları başarısız olmaktadır.
Çocuğun farklı zamanlarda hem temas aradığı hem de temastan
kaçındığı gözlenmiştir. Çocuk annesi ayrılıp geri döndükten sonra
kızgınlık ve şiddet davranışları gösterebilmekte, yabancıdan gelen
temas ya da rahatlama çabalarına direnç göstermektedir.
Çocuk şaşırmış, endişeli, dikkatsiz davranışlar göstermekte, güçlü bir
yakınlık arayışının hemen ardından güçlü bir sakınma davranışı
gösterebilmektedir. Annesine doğru giderken başka yönlere
bakabilmekte, bağlantılı olmayan duygusal dışavurumlar
gösterebilmektedir.
ÖZET TABLO
ÇatıĢma Biçimi
YaklaĢmaYaklaĢma
ÇatıĢması
KaçınmaKaçınma
ÇatıĢması
YaklaĢmaKaçınma
ÇatıĢması
ÇATIġMA (ENGELLENME) BĠÇĠMLERĠ
Özellikleri
Bireyin, iki istenen, olumlu durumla karşı karşıya kaldığı ve tercih yapmak
zorunda olduğu durumlarda ortaya çıkan çatışmadır.
Örnek: KPSS puanı ile MEB‟na öğretmen olarak atanan kişinin, bir özel okuldan
da iş teklifi alması durumunda hangisini tercih edeceği konusunda çatışma
yaşaması.
Bireyin, iki istenmeyen, olumsuz, kaygı verici durumla karşı karşıya kaldığı ve
tercih yapmak zorunda olduğu durumlarda ortaya çıkan çatışmadır.
Örnek: KPSS‟de başarısız olmak istemeyen öğretmen adayının, sınava
hazırlanmak için ders çalışmak da istememesi.
Bireyin, biri olumlu ve istenen, diğeri olumsuz ve istenmeyen iki durum
karşısında ortaya çıkan çatışmadır. Birey, istediği şeyi yaptığında olumsuz bir
durumla karşı karşıya kalır.
Örnek: Öğrencinin, sabah KPSS kursuna derse gitmek yerine, uyumayı
istemesi. (İstediğini yaparsa, yani uyursa, işlenen konuları öğrenemeyecek.)
15
www.ebimegitim.com
7. Bölüm. AHLAK GELĠġĠMĠ
ÖZET TABLO
DĠĞER KURAMLARA GÖRE KĠġĠLĠK GELĠġĠMĠ
Ahlak gelişiminin bilişsel gelişime paralel olarak geliştiğini savunur.
Piaget’nin Ahlak GeliĢim Ahlak gelişimini temel olarak; a) Ahlak öncesi dönem (0-5yaş) b) Dışsal
Kuramı
kurallara bağlılık dönemi (6-12 yaş) ve c) Ahlaki-Özerklik dönemi (12
yaş ve üstü) olmak üzere üç aşamada ele alır.
Kohlberg’in Ahlak
Kohlber‟in ahlak gelişim aşamaları, aynı zamanda zihinsel örgütleme
GeliĢim Kuramı
becerilerine de denk düşer. Ahlak gelişiminin temeline gelenekleri
almıştır. O‟na göre birey dünyaya geldiğinde ahlak vardır ve
kendisinden önceki bireyler tarafından gerçekleştirilmiştir.
Dewey’in Ahlak GeliĢim Ahlak, bireyin aldığı eğitimle doğrudan ilgilidir. Birey, aldığı eğitimle
Kuramı
kendi ahlak sistemini oluşturur.
Gilligan’ın Ahlak GeliĢim Erkek ve kadınların farklı kriterler etrafında ahlaki yargıya ulaştığını
Kuramı
savunur. Ahlak sevgisi kavramı üzerinde durmuştur.
16
www.ebimegitim.com
8. Bölüm. DĠĞER GELĠġĠM ALANLARI
ÖZET TABLO
Kavramsal GeliĢim
Sosyal ve Duygusal
GeliĢim
Oyun GeliĢimi
Mizah GeliĢimi
DĠĞER GELĠġĠM ALANLARI
Kavram; aralarında belirli özellikleri paylaşan bir grup nesne veya olaya
verilen semboldür. Benzer özelliklere sahip olay, nesne ve fikirler
grubuna verilen ortak isimdir.
Kavram gelişimi; bilişsel gelişimin en önemli uğraş alanlarından biridir.
Kavram geliştirme gücü, bir zihin yeteneğidir. Öğrenme, geliştirilen
sağlıklı kavramlara bağlıdır.
Çocukta sosyal ve duygusal gelişim, duyusal, devinimsel ve zihinsel
gelişmeyle paralel olarak ve değişik aşamalarda değişik özellikler
göstererek toplumsallaşma gerçekleşir.
Sosyal ve duygusal gelişim sonucunda elde ettiği özellikler, çocuğun
ayrı bir insan olarak kendisini algılamasında rol oynar.
Oyunun temel işlevi, çocuğun dünyaya uyum sağlamasını
kolaylaştırmaktır. Çocuk gerçek dünyanın ne olduğunu oyun oynayarak
anlar. Dil, kavram vb. gelişmeler, oyun içerisinde gerçekleşir.
İki yaşından sonra başlar. Komik olan her şey bir tutarsızlıktır.
Beklenmedik durumlar tutarsızlığa işaret ettikleri için komik bulunurlar.
17