Akılcı İlaç Kullanımı

Akılcı İlaç Kullanımı
Doç.Dr. Osman Raif Karabacak
Dışkapı Yıldırım Beyazıt E.A. Hastanesi
1
Akılcı İlaç Kullanımı
Akılcı ilaç kullanımı tanımı ilk kez 1985 yılında
DSÖ tarafından yapılmıştır
Kişilerin ilaçları;
•
•
•
•
•
Klinik gereksinimlerine uygun biçimde
Kişisel gereksinimi karşılayacak dozlarda
Yeterli zaman diliminde
Kendilerine/topluma en düşük maliyette
Kolayca almaları için uyulması gereken
kurallar bütünü
Rational Use of Drugs, WHO, Nairobi, Kenya, 1985
2
İlaçlar
Akılcı İlaç Kullanımı
• Hastalıklardan korunma
• Teşhis
• Tedavi veya vücudun herhangi bir faaliyetini
değiştirmek için kullanılan kimyasal, bitkisel ve biyolojik
kaynaklı ürünlerdir
• Bu ürünler belirli kurallara göre, belirli dozlarda basit
veya bileşik olarak hastanın kullanımına sunulur
3
Akılcı İlaç Kullanımı
• İlaç, kullananın yararına olacak şekilde kullanılır
• İçindeki kimyasal maddelerin tamamen zararsız
olması mümkün değil
• Bu ürünler, normal olarak vücutta bazı organlarda
beklenen etkilerin yanında, beklenmeyen yan
etkilere de yol açabilir
• İlaç etkileşimleriyle de karşılaşılabilmektedir
4
Akılcı İlaç Kullanımı
• İrrasyonel ilaç kullanımı büyük bir sağlık problemidir
• Dünyada reçetelerin yarısı gereksiz yere yazılmaktadır.
Hastaların yarısı ise ilacını yanlış kullanmaktadır
• İlacın aşırı, eksik veya yanlış kullanımı hem insan
sağlığını bozmakta hem de kaynak israfına neden
olmaktadır
• İrrasyonel ilaç kullanımı gelişmekte olan ülkelerde
daha sık görülmektedir
Rational Use of Drugs, WHO, 2010
5
Akılcı İlaç Kullanımı
• İlaç kullanımı; ülkelerin
içerisinde belirli bir pay alır
sağlık
giderleri
• Bu payın artışı ekonomiye ek yük getirir. Akılcı
kullanım ilaç harcamalarının uygun aralıkta
kalmasını sağlar
• Öte yandan istenmeyen ilaç etkilerinin önüne
geçilmiş olur
6
Akılcı İlaç Kullanımının İlkeleri
•
•
•
•
Etkililik
Güvenlilik
Uygunluk
Maliyet
7
Etkililik
• Reçete edilmesi düşünülen ilacın etkinliğine
ilişkin kanıtlar nelerdir?
• Tedavi hedefleriyle endikasyon uyumlu
mudur?
"İlaç istenilen etkileri gösterebilir olmalıdır”
8
Güvenlilik
• Öngörülen tedavi süresince iyileşmeyi sağlayacak
ve yan etkisi az olan ilaç (kronik kullanımda)
• Başka ilaç veya maddelerle etkileşim
• Hastanın aldığı risk
"İlaçların istenmeyen etkileri kabul edilebilir
olmalıdır."
9
Uygunluk
• Reçete edilmesi düşünülen ilacın aktif madde ve dozaj şekli
uygun mu?
• Kontrendikasyonları
• Özel durumda kullanımı





Çocuklar
Yaşlılar
Hamilelik ve emzirme dönemindeki kadınlar
Kronik hastalığı olanlar
İlaç ve besin alerjisi öyküsü olanlar
• Kullanım süresi
• İlacın veriliş yolu
"İlaç kolayca kullanılabilir formda olmalıdır"
10
Maliyet
• İlacın hastaya günlük toplam maliyeti nedir?
• Tedavi etmemenin iş gücü kaybı vb. nedeniyle
toplumsal bir maliyeti var mıdır?
• Jenerik olarak bulunabilen en ucuz ilaçla tedavi
• Biyoyararlanımı yüksek olan ilaç pahalıda olsa tercih
edilir
• Komplikasyonlar (olası) çıkarsa tedavi maliyeti nasıl
etkilenir?
"Tedavinin maliyeti düşük olmalıdır"
11
Akılcı İlaç Kullanımı
• Etkinliğin azalması
• Yan etki görülme sıklığı veya şiddetinin artması
• İlaçların alışkanlık oluşturması
• Hastaların tedaviye olan güveninin azalması
• Sağlık harcamalarındaki payın artması
Önlenmiş Olur
12
Akılcı İlaç Kullanımı
WHO Önerileri
1. İlaç kullanım politikalarını koordine edecek kurum
2. Klinik Tanı ve Tedavi Rehberlerinden yararlanma
3. İlk seçenek tedavileri için temel ilaçlar listesi oluşturma
4. Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi kurulları kurma
5. Mezuniyet öncesi farmakoterapi eğitimi vermeyi sağlama
6. Hizmet içi sürekli tıp eğitimleri düzenlenmesi
13
Akılcı İlaç Kullanımı
WHO Önerileri
7.
İzleme, denetim
geliştirilmesi
ve
geri
bildirim
8.
İlaçlar konusunda tarafsız bilgi kaynaklarını kullanma
9.
Kamuoyunun ilaçlar hakkında eğitilmesi
sistemlerinin
10. Etik olmayan mali girişimlerden sakınılması
11. Uygun ve zorunlu düzenlemeleri hayata geçirme
12. Yeterli devlet harcamalarının sağlanması
14
İlaç Kullanımını Etkileyen Faktörler
İş Yükü ve
Personel
Sıkıntısı
Yasal
Etmenler
Yetersiz ve
Eksik Bilgi
Alışkanlıklar
İlaç
Endüstrisinin
Etkileri
Ekonomik
Etmenler
SosyoKültürel
Etmenler
TEDAVİ
SEÇENEKLERİ
Diğer
Etmenler
15
Akılcı İlaç Kullanımından Kimler
Sorumludur
•
•
•
•
•
•
•
•
Hekim
Eczacı
Hemşire
Diğer sağlık personeli
Hasta/ hasta yakını
Üretici
Düzenleyici Otorite
Diğer (Medya, Akademi vb.)
16
Anlatma-Anlama-Doğru Uygulama
• Doğru uygulama
Her ilacın farmasötik dozaj şekli ve kullanım yolu aynı değildir
Kırma
Çiğneme
Suda veya başka sıvıda çözme…
• Aç/tok kullanım
• Kullanım süresi
• Kullanım zamanı
• Doz değişikliği
• Saklama
17
Yanlış İlaç Kullanımının Sonuçları
• Tedavi hataları
• Antibiyotiklere direnç gelişimi
• Advers ilaç reaksiyonları
• İlaç etkileşimleri
• Morbidite ve mortalite artışı
• Kaynak israfı sonucu mali yük
• Geri ödemede yaşanan sorunlar
18
Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Örnekleri
• Tanıya uygun olmayan ilaç seçimi
• Çoklu ilaç kullanımı
• İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı
• Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi
(Civaner M, Turk Psikiyatri Derg. 2008)
• Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi
• İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama
yolu, süre, doz..)
19
Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri
• Gereksiz ve uygunsuz antibiyotik kullanımı
• Çocuk ishallerinde antibiyotik tedavisi
• Fonksiyonel kabızlıkta laksatif alışkanlığı
• Soğuk algınlığı v.b. viral enfeksiyonlarda
antibiyotik kullanımı
20
Akılcı Olmayan İlaç Kullanım Örnekleri
• Analjeziklerin suistimali (Ör; bir reçetede
birden fazla NSAII’ın bulunması)
• Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı
21
Ülkemizde Yapılan Çalışmalar
• Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin ulusal politikalar
belirlemek ve hayata geçirebilmek amacıyla;
• 2010 yılında Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel
Müdürlüğü bünyesinde; Akılcı İlaç Kullanımı Şube
Müdürlüğü
• 2012 yılında da İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde
Akılcı İlaç Daire Başkanlığı kurulmuştur
22
Ülkemizde Yapılan Çalışmalar
Sağlık
Bakanlığı
çalışmalarında;
tarafından
yapılan
alan
• İlaç kutu sayısı açısından bakıldığında tanıya
uygunluk bakımından yaklaşık % 50’sinin akılcı
olmadığı
• İlaç maliyetlerine bakıldığında ise yine % 50’sinin
akılcı olmadığı ortaya çıkmıştır
23
Türkiye’de İlaç Sektörü
• İlaç pazarı son 5 yılda yıllık %12 büyüdü
• 2016 da 2 milyar kutu ilaç satışı oldu
• İlaca harcanan para 22,1milyar TL ( 6,31 milyar
dolar
• Avrupanın 6. dünyanın 17. büyük ilaç pazarı
Kaynak:IMS
24
Türkiye’de İlaç Sektörü
25
Kişi Başına Düşen İlaç Harcaması
Türkiye’de 2013’de ilaç harcamalarının GSHY içindeki payı
%0,9 düzeyindedir
Türkiye OECD ortalamasının altında kalmıştır
26
Kişi Başına Düşen İlaç Harcaması
Türkiye’de kişi başına
ilaç harcaması
2010 yılında 117 dolar
2013 yılında 92 dolar
2014 yılında 86 dolar
27
Türkiye’de İlaç Sektörü
28
Türkiye’de İlaç Kullanım
Dağılımı(maliyet) -2015
29
Türkiye’de Kullanım Dağılımı( Kutu) - 2015
30
Yılmaz G et al. Bir Üniversite Hastanesindeki Antibiyotik Kullanımı, Klimik - 2014
31
Yılmaz G et al. Bir Üniversite Hastanesindeki Antibiyotik Kullanımı .Klimik - 2014
32
Klinikte Antibiyotik Kullanımı
Servis
Toplam
Antibiyotik
(%)
Dahiliye
Genel Cerrahi
Üroloji
Kadın-Doğum
2059
705
327
318
441 (21)
269 (38)
209 (64)
104 (33)
Pehlivan, ve ark. 1994
33
Rasyonel Olmayan Kullanım
Dahiliye
%6
Genel Cerrahi
%28
Üroloji
%56
Kadın-Doğum
%44
Toplam
%23
Pehlivan, ve ark. 1994
34
Özel Gruplar
•
•
•
•
•
•
•
Bebek ve çocuklar
Hamileler
Emzirme dönemindeki kadınlar
Yaşlılar
Böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalar
Kronik hastalığı olanlar
İlaç veya besin alerjisi öyküsü olanlar
35
Gebelikte İlaç Kullanımı
• Önceleri, memeli embriyosunun, annenin
uterusunda tüm dış etmenlerden korunarak
geliştiğine inanılmaktaydı
• Ancak
1960'larda
yaşanan
thalidomide
felaketinden sonra, gelişmekte olan embriyonun
normalde erişkinlerde önemsiz etkileri bulunan
bazı dış etmenlere karşı oldukça savunmasız
olduğu ortaya çıkmıştır
İlaç veya Kimyasal Bir Maddenin
Teratojenik Olmasındaki Etkili Faktörler
• Gelişimin kritik dönemleri
• İlaç veya kimyasal maddenin dozu
• Maruz kalma süresi
• Embriyonun genetiği
Gebelikte İlaç Kullanılmasındaki En
Çok Rastlanan Hastalıklar
• Soğuk algınlığı
• Bulantı,kusma
• Üriner enfeksiyonlar
• Gastrit belirtileri,
konstipasyon
• Seksüel yolla bulaşan
hastalıklar
• Hipertansiyon
• Diyabet
• Epilepsi
• Diş ve dişeti hastalıkları
Gebelikte İlaç Kategorileri (FDA)
Risk Kategorisi
A
Kontrollü çalışmalar risk belirtmiyor
B
İnsanlarda bilinen risk bulgusu yok
C
Bertaraf edilemeyen risk varlığı
D
Pozitif risk bulgusu
X
Gebelikte kontrendike
39
Gebelikte İlaç Kategorileri (FDA)
Risk
Kategorisi
İlaç Örnekleri
A
İyodotirin, Potasyum Klorür, Folik Asit
B
Penisilin G, Nistatin, Prednizon, Eritromisin, İnsülin
C
Omeprazol, vidarabin, verapamil, sumatriptan
D
Valproik Asit, Varfarin, Kaptopril, nalorfin, povidon
İyodür, Streptomisin, tetrasiklin, fenitoin
X
Oral Kontraseptifler, danazol, lovastatin, ribavirin,
40
tiazolam, Kızamık Aşısı
Teratojen İlaçlar
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ACE inhibitörleri
Androjenler
Alkol
Metotrexat
Siklofosfamid
Fenitoin
Kokain
Valproik asid
Canlı aşılar
41
Gebelikte
• Gebelikte herhangi bir ilacın kullanımı öncesi
potansiyel riskleri
değerlendirilmelidir
ve
yan
etkileri
• En az ilaçla ve olası en düşük dozlarda tedavi
edilmeleri gereklidir
Emzirme Döneminde
Kontrendike İlaçlar
Drugs in breastfeeding. Hotham N,Hotham
E.Aust.Prescr. 2015 Oct;38(5):156-9
43
Çocuklarda Antibiyotik
• Bebek ve çocuklarda antibiotikler en çok
reçete edilen ilaçlardır
Pedıatrıcs Vol. 128, No; 6, Dec.2011
• Çocuklarda antibiyotik farmakokinetiği ve
farmakodinamiğinde farklılıklar vardır.
İlacın emilim, dağılım, metabolizma ve atılımı
özellikle yenidoğan ve süt çocuğunda farklıdır.
44
0-2 Yaşta Antibiyotik Kullanımında
En Sık Neden
• Orta düşük gelirli ülkelerde diare ve solunum yolu
hastalıkları
• Erken antibiyiotik kullanımı en sık ilk 6 ayda
Bull World Health Organ 2017;95:49–61
• ABD gibi yüksek gelirli ülkelerde ÜSYE
Open Forum Infect Dis (2016) 3 (3)
45
Yenidoğanda İlaç Kullanımı
• Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde en sık kullanılan ilaç
antibiyotiklerdir
• Yenidoğanda barsaklar sterildir. Antibiyotik kullanımı
doğum sonrası gelişmeye başlayan floradaki yararlı
organizmaları öldürür
• Başka bakteri türleri barsakta gelişebilir
• Antibiyotik kullanımı barsaktaki normal microflora
kolonizasyon (Bifidobac., Lactobasillus) oluşumunu uzatır
• Barsakların metabolik , trofik ve immun fonksiyonlarında
bozulma olur
46
Teşekkür Ederim
47