Cumhuriyet Halk Partisi

1
Cumhuriyet Halk Partisi
Balya’da 75 yıllık tarihi atık koyunları ve balıkları
öldürüyor…
Tarih : 11.06.2012
Balıkesir’in Balya içerisinde Fransızların
kurşun işlettiği dönemden kalma atıklar 75
yıl sonra hala çevredeki koyunların, balıkların
ölümüne neden oluyor. Bu tarihi atığın insan
hayatı üzerinde yarattığı olumsuz etkiyi ölçen
bir kurum yok. Balıkesir Milletvekilleri Ayşe
Nedret Akova, Namık Havutça ve Çevre
Komisyonu Üyeleri Çanakkale Milletvekili
Serdar Soydan ile İstanbul Milletvekili Melda
Onur’un katılımıyla gerçekleşen bir tespit
gezisinde bu atığın zararlarının tespiti, buradan nasıl kaldırılacağı yönünde bir çalışma
başlatma kararı alındı.
1892-1939 yılları arasında Balya Karaaydın Madenleri A.Ş. adı altında bölgede kurşun
çıkaran Fransızlar, üretimi bitirip bölgeyi terk ettikten sonra arkalarında dev kurşun
atıkları bıraktılar. 75 yıldır atığın buradan kaldırılamaması sonucu bir zehirli atık dağına
dönüşen maden kalıntıları, yağan yağmurlarla zehirlerini bölgedeki içme sularına,
tarıma, bitki, hayvan ve insan sağlığına akıtmayı sürdürüyor.
Yağmurla birlikte sızan kimyasallar dere yoluyla Manyas gölüne ulaşıp toplu balık
ölümlerine neden olurken, hemen yakınındaki Kuş cenneti için de tehlike arz ediyor. Öte
yandan geçtiğimiz aylarda il kez toplu koyun ölümüne de tanık olundu. Madenin
yanındaki dereden su içen 60 kadar koyunun ölmesi yargıya taşındı ve hayvan sahibine
tazminat ödendi. Ancak atık dağı çevre için ciddi bir tehdit olmayı sürdürüyor.
Konuyla ilgili çevredeki yetkililerden bilgi alan milletvekilleri, bu atığın çevreye yarattığı
tehlikenin tespiti ve atığın buradan en kısa sürede kaldırılabilmesi için önümüzdeki
günlerde konuyu yeniden TBMM gündemine taşıyacaklarını söylediler.
Maden atıkları ile ilgili incelemelerinin ardından milletvekilleri Balya’da düzenlenen
hayvan ve emtia festivaline katıldılar. Büyük ve küçükbaş hayvan yarışması ile peynir,
tereyağı ve yoğurt yarışmasını izlediler.
-Bir tarih madeni: Balyaİlk yabancı sermayeyle kurulan ve ilk işçi grevine sahne olan Balya Kurşun Madeni’nden
geride bugün yalnız yıkıntılar ve bölgeyi bir asırdır zehirleyen 4 milyon ton zehirli atık
var. 1860-1940 yıllarında Fransızlar tarafından işletilen Balya Kurşun Madeni’nden
geriye 4 milyon ton zehirli atık kaldı. Bu atıklar günümüzde de Manyas Gölü’nü
Cumhuriyet Halk Partisi
-1/3-
05.08.2013
2
kirletmeyi sürdürürken, Balya 62 yıldır kaderine terk edilmiş.
Balya Kurşun Madeni’nin tarihi antik çağlara dayanıyor. Perikles zamanından beri Balya
çevresinden gümüş, kurşun, çinko gibi madenler çıkarılmış. Madenin hangi tarihte
işletilmeye başlandığı bilinmiyor ama en eski belgeye 1544 tarihli Bursa mahkeme
kayıtlarında rastlanıyor. Romalılar döneminde ‘Cristian Madenleri’ olarak işletilmiş.
1651′de Kütahya Mutasarrıfı’nın Balya Kadısı’na yazdığı mektupta madenin padişahın
malı ve Bali Bey yönetiminde olduğu belirtiliyor.
-Alman’dan Fransız’a1839-1849′da, milliyeti belli olmayan ‘Balya Maden İşletmeleri’ adlı şirket, Balya’da
madencilik yaptı. 1868 yılına gelindiğinde ise Alman Reiser adlı bir kişi maden işletme
hakkını ‘Lorium’ şirketine devrederek ilk yabancı sermayenin girişine neden oldu.
1878′de Riol adındaki Fransız, 99 yıllığına maden atıkları ve cüruflarını işletme
ayrıcalığını aldı.
1892 yılında da Kocagümüş, Karaaydın ve Balya bölgesindeki simli (gümüşlü) kurşun
madeni işletmek üzere ‘Balya Karaaydın Madenleri A.Ş.’ kuruldu. Fransız kökenli bu
şirket sadece Balya’dan kurşun, çinko, gümüş çıkarmakla kalmadı; Mancılık’ta kömür,
Patlak’ta kurşun, çinko ve manganez madenlerini de işletti.
1925 yılına kadar en parlak dönemini yaşayan Fransızlar, 1901′de Mancılık’ta kurdukları
ilk termik santralla elektrik üretip, maden makineleri çalıştırdı, fazlasını da belediyeye
satarak, Balya’nın aydınlanmasını sağladı. Hatta ilk işçi grevi de Balya’da 1908 yılında
yaşandı.
1. Dünya Savaşı sonrasında faaliyetini durduran şirket, 1920′ de yeniden madeni
işletmeye başladı. Dünya Savaşı sonrası krizden etkilenen şirket 24 Ekim 1927′de
kuyulardan birinde çıkan yangınla 500 bin lira zarara uğradı. Adını 1923′ten sonra
‘Balya Karaaydın Maden Şirketi-Türk’ diye değiştiren şirket hükümetten 200 bin lira
yardım alarak faaliyetine devam etti. 1932 yılında faaliyetini durduran şirket yeniden
hükümetten yardım aldı. Şirket, 1933-1934 yıllarında üretimini üç katı artırmasına
karşın kurşun fiyatlarının dünya piyasasında düşmesi üzerine faaliyetine 1939 yılında
son vermek zorunda kaldı.
Maden, 8 Şubat 1940′ta Bakanlar Kurulu kararıyla devletleştirildi. O tarihten itibaren de
Balya’nın kaderi değişti. Yaklaşık 70 yıl boyunca Fransızların işlettiği madenden 400 bin
ton kurşunun çıkarılıp Fransa’ya ihraç edildiği tahmin ediliyor. Bunun karşılığında da 4
milyon ton zehirli atık da Balya çevresinde Maden Deresi’nin kıyısında, neredeyse bir
asırdır duruyor. 1930′lu yıllarda 36 bine ulaşan nüfus, bugün 2 bin 300. Yaşayanların
çoğu da yaşlı ve emekli.
-Malzemeleri işe yaradı Balya madeninden sökülen makine ve aksam, Bolkardağı, Keban Simli Kurşun, Ergani
Bakır ve Soma Kömür madenlerinde kuruldu. Balya madeninin tasfiyesi, Etibank’ın,
hatta Türkiye Kömür İşletmeleri’nin (TKİ) temelinin atılmasına katkı yaptı. Gerek makine
gerek de insan gücü yönünden Keban, Ergani, Şark Kromları, Soma ile Tavşanlı Maden
İşletmeleri buradan giden işçi ve aletlerle hayat buldu.
Cumhuriyet Halk Partisi
-2/3-
05.08.2013
3
Bugün ise Balya’da Fransızlardan kalan birkaç yıkık bina, zehirli atıklar ve ilçeye
girerken genzi yakan kükürt dioksit gazından başka hiçbir şey yok.
Cumhuriyet Halk Partisi
-3/3-
05.08.2013