17334_Cümlenin Ögeleri Ve Fiilde Çatı

8. SINIF DİL BİLGİSİ KONULARI
CÜMLENİN ÖGELERİ – FİİL ÇATILARI
A. ÖZNE: Yüklemden sonra cümlenin en önemli ögesidir. Cümlede işi yapandır. Yükleme kim? / ne?
sorularını sorduğumuzda aldığımız cevaptır. Dörde ayrılır:
1) Gerçek özne: Cümlede işi yapan bellidir.
ÖRNEK:
Yaşlı amca ağaç dikiyordu. >>>>>
GERÇEK ÖZNE
2) Gizli özne:
ÖRNEK:
Ağacı diken kim?
YAŞLI AMCA
( İşi yapan belli)
Özne cümlede açıkça görülmüyorsa gizli özne adını alır.
Dışarı çıktılar. >>>>>>>>>>>>>> Kim dışarı çıktı? ONLAR ( Gizli özne)
3) Sözde özne: Gerçekte nesne olan, ancak cümle içinde özneymiş gibi görünen ögeye sözde özne denir.
Sözde özne olabilmesi için yüklemde –l veya –n ekinin olması gerekir.
ÖRNEK: Camlar kırıldı. >>>>> Camı kıran belli değil, CAMLAR burada özneymiş gibi göründüğü için sözde
öznedir.
SÖZDE ÖZNE
4) Örtülü özne: Yüklemi edilgen çatılı cümlelerde bazen “–ce
işi bizzat yapan varlığa da yer verilebilir.
ÖRNEK:
ve - tarafından” gibi sözcükler kullanılarak
Meclisçe karar alındı. >>>>> Kim tarafından karar alındı? MECLİSÇE
Yarışma halk tarafından beğenildi. >>>>>> Kim tarafından beğenildi. ? Halk tarafından
B) YÜKLEM: Cümlenin en temel ögesidir. Cümlenin başında, ortasında ve çoğunlukla sonunda bulunur. Yargı
bildirir.
ÖRNEK: Bugün çarşıya çıkalım.
YÜKLEM
C) DOLAYLI TÜMLEÇ ( YER TAMLAYICISI) : Yükleme “kime? / neye? / nerede? / kimden? / nere?”
sorularını sorduğumuzda aldığımız cevaptır.
ÖRNEK:
Adapazırı’ndan çıktık yola. Nerden çıktık? ADAPAZARI’NDAN
DOLAYLI TÜMLEÇ
D) ZARF TÜMLECİ: Yükleme “ne zaman? / niçin? / nasıl? / neden?” sorularını sorduğumuzda aldığımız
cevaptır.
ÖRNEK:
Akşam nasıl olsa eve döner. Ne zaman döner? AKŞAM
ZARF TÜMLECİ
E) BELİRTİLİ NESNE: Yükleme “kimi? / neyi?” sorularını sorduğumuzda aldığımız cevaptır.
ÖRNEK:
Bıçağı biledim. >>> Neyi biledim? BIÇAĞI
B’Lİ NESNE
F) BELİRTİSİZ NESNE: Özneyi bulduktan sonra yükleme “ne?” sorusunu sorduğumuzda aldığımız cevaptır.
Ek almaz, yalın hâldedir.
ÖRNEK:
Ayşe top aldı. >>>> Ne aldı? TOP
B’SİZ NESNE
FİİLDE ÇATI
A) ÖZNE ALIŞINA GÖRE FİİL ÇATILARI
1. Etken fiiller: Cümlede işi yapan bellidir.
ÖRNEK: Oduncu odunları pahalıya sattı. Kim pahalıya sattı? ODUNCU( İşi yapan bellidir.)
Bu cümle etkendir.
2. Edilgen fiiller: Cümlede işi yapan belli değildir. Ekleri:
-l
/ -n
ÖRNEK: Eşyalar kutulara konuldu. Koyan kişi kim? Belli değil.
Meyveler yıkandı.
Yıkayan kim? Belli değil.
3. Dönüşlü fiiller: Cümlede işi yapan bellidir ve yaptığı işten de kendi etkilenir. Eki: -n
ÖRNEK: Çocuk ağaca yaslandı. >>>
Emre duvara tırmandı. >>>>
Safiye yıkandı. >>>>>
Hem işi kendisi yapmış hem de yaptığı işten kendisi etkilenmiştir.
Hem işi kendisi yapmış hem de yaptığı işten kendisi etkilenmiştir.
Hem işi kendisi yapmış hem de yaptığı işten kendisi etkilenmiştir.
4. İşteş fiiller: Birden çok öznenin bir işi beraber veya karşılıklı olarak yapmakta olduğunu bildirir. Eki: -ş
ÖRNEK:
Okulda onunla hep selamlaşırım.
Boksörler çok yaman dövüştüler.
Konuyu uzun uzun tartıştık.
Kuşlar etrafta uçuşuyor.
İş karşılıklı yapılmaktadır.
İş karşılıklı yapılmaktadır.
İş karşılıklı yapılmaktadır.
İş beraber yapılmaktadır.
B) NESNE ALIŞINA GÖRE FİİLLER:
1. Geçişli fiiller: Cümlede eğer nesne varsa ( b’li / b’siz nesne) bu geçişli fiildir. Yükleme kimi? / neyi? / ne?
sorularını sorduğumuzda cevap almamız gerekir.
ÖRNEK:
Silgiyi bana verir misin? Neyi verir misin? SİLGİYİ >>> Bu cümlede geçişli fiil vardır.
B’Lİ NESNE
2. Geçişsiz fiiller: Cümlede eğer nesne yoksa bu geçişsiz fiildir.
ÖRNEK: Gizli özne (BEN) Bugün
Z.T
anneannemlere
D.T
gideceğim. >>>> Nesne olmadığı için geçişsiz fiildir.
ÖZNE
3. Oldurgan fiiller: Geçişsiz olan bir fiilin ettirgenlik eklerini alarak geçişli hâle gelmesine oldurganlık, bu
hâldeki fiillere ise oldurgan fiiller denir. Ekler: -t / -r / -dir
ÖRNEK: Bebek uyudu.
Bebeği uyut.
Nesne var mı? >>>>
Nesne var mı? >>>>
HAYIR
EVET
>>>>> Ek alarak oldurgan fiil olmuştur.
4. Ettirgen fiiller:Geçişli bir fiili aldığı eklerle geçişliliği artırıldığında buna ettirgen fiil denir. Ekler: -r / -t / -dır
ÖRNEK: Evin kapısını kırdı. >>>>> Nesnesi vardır, geçişli bir fiildir.
Evin kapısını kırdırdı. >>>> Aldığı ekle birlikte geçişliliği artırıldı ve ettirgen fiil oldu.
Volkan YALAN / Türkçe Öğretmeni