AN XVIII. Ulusal Kimya Kongresi, Kars, 2004 β-DİKETON TÜREVLERİNİN METALLERLE KOMPLEKS BİLEŞİKLERİ: SENTEZ, YAPI, ÖZELKLİK VE UYGULAMALARI Famil Çıragov Baku Devlet Üniversitesi, Kimya Fakültesi, Baku, Azerbaycan β-diketonlar ve onların türevlerinin geçiş ve nadir toprak elementleri ile oluşturdukları kompleks bileşikler geniş tatbik alanlarına sahiptirler. Bu nedenle de yeni βdiketonların sentezi, onların yapı ve özelliklerinin incelenmesi hem teorik, hem de pratik açıdan günceldir. Asetilaseton, benzoilaseton, triflorasetilaseton, tenoilasetilaseton esasinda 23 shiff bazlı C-alkilleşmesi neticesinde 8 organik madde sentezlendi. Bu organik maddelerin geçiş ve nadir toprak elementleri ile oluşturdukları 60-a kadar kompleks birleşik sentezlenmiş ve çeşitli fiziko-kimyasal yöntemlerle onların yapı ve özellikleri incelenmiştir. Bunlardan altısının kristal yapısı Röntgen yapı analizi yöntemiyle çözülmüştür. Bu maddeler şelat oluşturma özelliğine sahip olduklarından onların bir sıra metal iyonları ile oluşturdukları komplekslerin CCl4 muhitinde ekstraksiyonu, aynı zamanda bazı komplekslerin ekstraksiyonuna uçuncu komponentlerin etkisi incelenmiş, ekstraksiyon veriminin metal ve reaktifin doğasına bağlılığı belirlenmiştir. Sentezlenmiş kompleks bileşiklerin yapıları ve özellikleri Röntgen faz, Röntgen yapı, IR-spektroskopi, termogravimetri metotları ile incelenmiş, pH-metrik titrleme metodu ile dayanıklık sabitleri, kondüktometrik titrleme metodu vasıtasıyla özgün elektrik iletkenlikleri tayin edilmiştir. Bu tetkiklerden elde edilen neticelere esasen aşağıdakiler belirlenmiştir: - Reagentlerin pK değerleri yükseldikce onların oluşturdukları kompleks bileşiklerin dayanıklık sabitleri ve komplekslerin ekstraksiyon verimi artar; - Kristal kefeste komplekslerin istiflenme emsali yükseldikce komplekslerin erime noktaları artar; - İdeal polihedrona sahip kompleks bileşiklerin analitik seçiciliği gayri-ideal polihedrona sahip kompleks bileşiklere nispeten daha yüksektir ve bu polihedrona sahip kompleks bileşikler daha asidik otamda ekstrakte olunurlar. Cu(II) ve Fe(III) iyonları için tetkik edilen bu kompleks oluşturma tepkimeleri, adı geçen iyonlar için yüksek seçiciliğe sahiptirler. Fotometrik ve ekstraksiyonlu titrimetrik yöntemle Cu(II) ve Fe(III) iyonlarını komplike objelerde tayin etmek için bu kompleks oluşturma tepkimelerinden istifade edilmiştir. Cu(C12H14F6N2O2) kompleksi esasında iyon selektif elektrot yapılmış ve Bakırı komplike objelerde tayin etmek için tatbik edilmiştir. Cu(C12H14N2O2) ve Fe(C12H18N2O2) komplekslerinin antimikrop aktifliğe sahip olması belirlenerek ve antiseptik madde olarak kullanılması teklif edilmiştir. 414 KimyaKongreleri.org