bankalarda bağımsız dış denetim ve bağımsız dış denetimin türkiye

T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
MUHASEBE FİNANSMAN BİLİM DALI
BANKALARDA BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM VE BAĞIMSIZ
DIŞ DENETİMİN TÜRKİYE’DEKİ BİR BANKADA
UYGULANMASI
Yüksek Lisans Tezi
MİNE KURT
İSTANBUL 2007
T.C.
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
MUHASEBE FİNANSMAN BİLİM DALI
BANKALARDA BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM VE BAĞIMSIZ
DIŞ DENETİMİN TÜRKİYE’DEKİ BİR BANKADA
UYGULANMASI
Yüksek Lisans Tezi
MİNE KURT
PROF.DR. GÜLÜMSER ÜNKAYA
İSTANBUL 2007
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
1. GİRİŞ ………………………………………………………………………………...1
2. BANKA VE DENETİM HAKKINDA GENEL AÇIKLAMA
2.1 Banka Hakkında Genel Açıklama…………………………………………………3
2.1.1 Banka Kavramı...................................................................................................3
2.1.2 Banka Türleri .....................................................................................................4
2.1.2.1 Merkez Bankası……………………………………………………………4
2.1.2.3 Ticaret ve Mevduat Bankaları……………………………………………..4
2.1.2.4 Yatırım Bankaları………………………………………………………….5
2.1.2.5 Kalkınma Bankaları………………………………………………………..5
2.1.2.6 Kredi Bankaları…………………………………………………………….5
2.1.2.7 Halk Bankaları……………………………………………………………..5
2.1.2.8 Ziraat Bankaları…………………………………………………………....6
2.1.2.9 İş Bankaları………………………………………………………………...6
2.1.3 Bankanın Temel İşlevleri………………………………………………………6
2.2 Denetim Hakkında Genel Açıklama……………………………………………….8
2.2.1 Denetim Kavramı Ve Özellikleri………………………………………………8
2.2.2 Denetimin Amacı………………………………………………………………9
2.2.3 Denetimin Türleri……………………………………………………………...9
2.2.3.1 Amaçlarına Göre Denetim…………………………………………………9
2.2.3.1.1 Mali Tabloların Denetimi……………………………………………...9
2.2.3.1.2 Uygunluk Denetimi…………………………………………………..10
2.2.3.1.3 Faaliyet Denetimi…………………………………………………….10
2.2.3.2 Denetçinin Statüsüne Göre Denetim……………………………………..10
2.2.3.2.1 Bağımsız Denetim……………………………………………………10
2.2.3.2.2 İç Denetim……………………………………………………………11
2.2.3.2.3 Kamu Denetimi………………………………………………………11
2.2.3.3 Uygulama Zamanına Göre Denetim……………………………………..12
2.2.3.3.1 Devamlı Denetim…………………………………………………….12
2.2.3.3.2 Ara Denetim………………………………………………………….12
2.2.3.3.3 Son Denetim……………………………………………………….....12
2.2.3.4 Yapılış Nedenine Göre Denetim…………………………………………12
2.2.3.4.1 Zorunlu Denetim……………………………………………………..13
2.2.3.4.2 İsteğe Bağlı Denetim………………………………………………....13
2.2.3.5 Kapsamına Göre Denetim………………………………………………..13
2.2.3.5.1 Genel Denetim………………………………………………………...14
2.2.3.5.2 Özel Denetim……………………………………………………….....14
2.2.4. Denetim Raporları……………………………………………………….....14
2.2.4.1 Denetim Raporunun Tanımı Ve Özellikleri…………………………….14
2.2.4.2 Denetim Görüşü ve Görüş Bildirme Türleri…………………………….15
2.2.4.2.1 Olumlu Görüş Bildirme……………………………………………….16
I
2.2.4.2.2 Şartlı Görüş Bildirme………………………………………………….16
2.2.4.2.3 Olumsuz Görüş Bildirme……………………………………………...17
2.2.4.2.4 Görüş Bildirmekten Kaçınma…………………………………………17
2.2.5. Denetçi ve Türleri…………………………………………………………..18
2.2.5.1 Denetçinin Tanımı ve Özellikleri……………………………………….18
2.2.5.2 Denetçi Türleri…………………………………………………………..18
2.2.5.2.1 Bağımsız Denetçiler………………………………………………...19
2.2.5.2.2 İç Denetçiler………………………………………………………...20
2.2.5.2.3 Kamu Denetçileri…………………………………………………....21
2.2.6 Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları…………………………………21
2.2.6.1 Genel Standartlar………………………………………………………..22
2.2.6.2 Çalışma Alanı Standartları……………………………………………...23
2.2.6.3 Raporlama Standartları…………………………………………………26
3. BANKALARIN DENETİMİ
3.1 Bankaların Denetiminin Gereği ve Önemi……………………………………….29
3.2 Bankaların Denetiminin Amacı…………………………………………………..31
3.3 Bankaların Denetimi……………………………………………………………...31
3.3.1 Bankaların İç Denetimi……………………………………………………….32
3.3.1.1 Bankalarda İç Kontrol Sistemi…………………………………………...32
3.3.1.1.1 İç Kontrol Sistemi……………………………………………………32
3.3.1.1.2 Bankalarda İç Kontrol Sistemi……………………………………….33
3.3.1.2 Bankalarda İç Denetim…………………………………………………...34
3.3.1.2.1 Tanımı………………………………………………………………..34
3.3.1.2.2 Amacı………………………………………………………………...36
3.3.1.2.3 Kapsamı………………………………………………………………37
3.3.1.2.4 İç Denetimde Görev ve Yetkili Organ ve Kurullar…………………..37
3.3.1.2.4.1 Banka Yönetim Kurulunun Gözetim ve Denetim ile İlgili
Görevleri……………………………………………………………………………….38
3.3.1.2.4.2 Banka Denetçilerinin Görevleri………………………………….38
3.3.1.2.4.3 Banka Teftiş Kurulu ve Görevleri………………………………..39
3.3.2 Bankaların Dış Denetimi……………………………………………………..39
3.3.2.1 Tanımı…………………………………………………………………….39
3.3.2.2 Amacı……………………………………………………………………..39
3.3.2.3 Dış Denetim İle Yetkili Kuruluş Kurum ve Kurullar…………………….40
3.3.2.3.1 T.C.Merkez Bankası Tarafından Gerçekleştirilen Denetim………….40
3.3.2.3.2 TBMM Tarafından Gerçekleştirilen Denetim………………………..42
3.3.2.3.3 Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Tarafından Gerçekleştirilen
Denetim………………………………………………………………………………...43
3.3.2.3.4 Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Tarafından Gerçekleştirilen
Denetim………………………………………………………………………………...43
3.3.2.3.5 Bağımsız Denetim Kuruluşları Tarafından Gerçekleştirilen Denetim.44
3.3.2.3.6 Bankalar Yeminli Murakıplar Tarafından Gerçekleştirilen Denetim...44
3.3.2.3.7 Türkiye Bankalar Birliği Ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği
Tarafından Gerçekleştirilen Denetim…………………………………………………..45
II
3.3.2.3.8 Bankacılık Düzenleme Ve Denetleme Kurulu Tarafından
Gerçekleştirilen Denetim……………………………………………………………….46
3.3.2.4 Türleri…………………………………………………………………….49
3.3.2.4.1 Kamusal Denetim…………………………………………………….49
3.3.2.4.1.1 Tanımı……………………………………………………………49
3.3.2.4.1.2 Gereği ve Önemi…………………………………………………50
3.3.2.4.1.3 Amaçları…………………………………………………………50
3.3.2.4.2 Bağımsız Dış Denetim………………………………………………51
3.3.2.4.2.1 Tanımı…………………………………………………………...51
3.3.2.4.2.2 Amacı……………………………………………………………52
4. BANKALARDA BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM VE BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM
KURULUŞLARINA İLİŞKİN ESASLAR
4.1 Bağımsız Dış Denetime İlişkin Esaslar…………..………………………………53
4.1.1 Bağımsız Dış Denetimin Tanımı……………………………………………..53
4.1.2 Bağımsız Dış Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi…………………………….53
4.2 Bağımsız Denetim Kuruluşlarına İlişkin Esaslar…………………………………54
4.2.1 Yetkilendirilecek Bağımsız Denetim Kuruluşlarında Aranacak Şartlar……...54
4.2.2 Yetkilendirilecek Kuruluş Ortaklarında, Yönetim Kurulu Başkanı ve Üyeleri,
Denetçiler, Yöneticileri ve Bağımsız Denetçilerde Aranacak Şartlar……………….....54
4.2.3 Bağımsız Denetim Yapma Yetkisin Verilmesi………………………………54
4.3 Bağımsız Denetim Sözleşmesi…………………………………………………...55
4.4 Bağımsız Dış Denetim Süreci Ve Planlanması ………………………………….56
4.4.1 Bağımsız Denetim Süreci…………………………………………………….56
4.4.2 Denetimin Planlanması……………………………………………………….57
4.4.3 Denetim Programının Yürütülmesi…………………………………………..59
4.4.4 Denetim Sonuçlarının Raporlanması…………………………………………60
5.TÜRKİYE’DEKİ BİR BANKADA BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM
UYGULANMASI
5.1 Amaç……………………………………………………………………………62
5.2 Uygulanması……………………………………………………………………62
5.2.1 Banka Hakkında Genel Bilgiler……………………………………………62
5.2.2 Konsolide Olmayan Finansal Tablolar ve Bunlara İlişkin Açıklama ve
Dipnotlar………………………………………………………………………………63
5.2.2.1Aktif Kalemlere İlişkin Açıklama ve Dipnotlar…………………………63
5.2.2.2 Pasif Kalemlere İlişkin Açıklama ve Dipnotlar……………………………….65
5.2.2.3 Nazım Hesaplara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar……………………….66
III
5.2.2.4 Gelir Tablosuna İlişkin Açıklama ve Dipnotlar………………………………...66
5.2.2.5 Özkaynak Değişim Tablosuna İlişkin Açıklama Ve Dipnotlar……………….....67
5.2.2.6 Nakit Akım Tablosuna İlişkin Açıklama ve Dipnotlar……………………….....68
5.2.2.7 Bilanço Dışı Yükümlülükler Tablosuna İlişkin Açıklama ve Dipnotlar…………68
5.2.2.8 Bilânço Sonrası Hususlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar………………………68
5.2.3 Muhasebe Politikalarına İlişkin Açıklamalar………………………………………69
5.2.4 Mali Bünyeye İlişkin Açıklamalar………………………………………………....73
5.3 Sonuç…………………………………………………………………………………76
6. SONUÇ……………………………………………………………………………...78
EKLER………………………………………………………………………………...81
KAYNAKÇA…………………………………………………………………………150
IV
1.GİRİŞ
Günümüzde para ile ilgili işlemler hem bireysel hem de kurumsal olarak
bankalarca yapılmaktadır. Bankaların konusu para olunca da hata ve hilenin önlenmesi
ve işlemlerin düzenli yürütülmesi için bankaların hem iç hem de dış denetime tabi
tutulması gerekir.
Bankalarda bağımsız dış denetim ve bağımsız dış denetimin Türkiye’deki bir
bankada uygulanması adlı bu tezde bağımsız dış denetimin bankalarda nasıl yapıldığını,
kimler tarafından gerçekleştirildiğini ve bunların dayandığı hukuki temelleri belli bir
sistematik içerisinde bir bütün olarak açıklayıp ortaya koymaya ve değerlendirmeye
çalıştık.
Bu çalışmanın ikinci bölümünde banka ve denetim hakkında genel
açıklamalara yer verilmiştir. Bu bölümde öncelikle banka tanımı, türleri ve bankanın
temel işlevlerinden bahsedilmiştir. Daha sonra ise denetimin tanımına, özelliklerine,
türlerine, denetim raporlarına, denetçi ve türlerine ve genel kabul görmüş denetim
standartlarına değinilerek birinci bölüm tamamlanmıştır.
Üçüncü bölümde bankaların denetimine yer verilmiştir. Bu bölüme bankalarda
denetimin önemi, gereği ve amacından bahsedilerek girilmiş ve bankalardaki denetim
türlerine yer verilerek devam etmiştir. Öncelikle bankalardaki iç denetimin tanımı,
amacı ve iç denetimi yapan kuruluşlara değinilmiştir. Ayrıca iç kontrol sistemi de
anlatılmıştır. Daha sonra bağımsız dış denetimin tanımı, amacı, yararları ve bağımsız
dış denetimi gerçekleştiren kuruluşlardan bahsedilmiştir.
Dördüncü bölümde ise bağımsız dış denetime ilişkin yürürlükte bulunan
yönetmeliklere yer verilmiştir. Bunlardan ilki Sermaye Piyasası Kurulu tarafından
yayımlanan yönetmelik, diğeri ise Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
tarafından yayımlanan yönetmeliktir.
Çalışmanın en son bölümü olan beşinci bölümde ise bağımsız dış denetimin bir
bankada nasıl gerçekleştiğine ilişkin bir uygulama yapılmış ve bu uygulama sonucunda
denetçinin banka ile ilgili ulaşmış olduğu görüşü rapor şeklinde sunulmuştur. Ayrıca bu
1
uygulama ile ilgili tablolar ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Tarafınca
yayımlanan
Bankalarda
Bağımsız
Denetim
Gerçekleştirecek
Kuruluşların
Yetkilendirilmesi ve Faaliyetleri Hakkındaki Yönetmeliğe ekler bölümünde yer
verilmiştir.
2
2.BANKA VE DENETİM HAKKINDA GENEL AÇIKLAMA
2.1 Banka Hakkında Genel Açıklama
2.1.1 Banka Kavramı
Tüm banka mevzuatlarında ve yürürlükteki tüm mevzuatta bankanın açık bir
tanımı bulunmamaktadır. Bankanın tanımı tam olarak yapılmamakla birlikte, bankacılık
işlevlerini tanımlayarak bankayı ifade edebilmemiz mümkündür. Banka, faizle para alıp
veren,
iskonto
ve
kambiyo
işlemleri
yapan
finansal
bir
kuruluş
olarak
tanımlanabilir1.Diğer bir değişle bankalar, ekonominin öteki işletmelerinden farklı
olarak, mahsup yoluyla para(kaydi para) yaratabilen, bu yoldan para değeri üzerine
doğrudan doğruya etkide bulunabilen işletmelerdir2.
Banka; kuruluş ve faaliyete geçmek için resmi izne tabi, hisse senetlerinin
tamamı ya da yazılı kendi ödenmiş sermayesi en az otuz milyon YTL olan anonim
şirket şeklinde kurulan, bir yandan kendi veya müşterilerinin tasarruf mevduatı olarak
biriktirdikleri paraları toplayarak bunları faiz karşılığında diğer müşterilerine ödünç
vererek yatırıma katkıda bulunan, diğer yandan yurt içi ve yurt dışı ödeme işlemlerini
kolaylaştıran Bankacılık Kanununa tabi bir ticari işletme olarak tanımlanabilir3.
Bankalar fonların toplanması, bunların ihtiyaç duyan özel ve kamu
kuruluşlarına aktarılması, kaynak kullanımında etkinliğin sağlanması, ekonomide
kaynak dağılımının etkinleştirilmesi, kaydi para yaratma veya azaltma, kendi kaynakları
ile birlikte daha çok yabancı kaynaklardan sağladıkları fonlarla(mevduat ve diğer
işlemler altında topladıkları fonlar) çalışma ve bununla ilişkili olarak ekonomik
birimlerin güvenine dayalı işlemlerin yürütülmesi gibi görevleri yerine getirirler4.
1
Obut, A.Nizamettin; “Türkiye de Bankaların Dış Denetimi” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
Marmara Üniversitesi SBE, 1991), s.4.
2
Yüksel, Ali Sait; Bankacılık Hukuku ve İşletmesi, 8. Basım, İstanbul, M.Ü. Nihad Sayar Eğitim
Vakfı, 1997, s.92.
3
Kaplan, İbrahim; “Bankaların Gözetimi, Denetimi ve Hukuki Sorumluluk”, Banka ve Ticaret Hukuku
Dergisi, Cilt 23, Sayı: 3 (Haziran 2006), s.8.
4
Andaç, Füsun; “Bankalarda Denetim ve Teftiş Kurullarının Yeri”( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1998), ss. 27-28
3
2.1.2 Banka Türleri
Bankalar; Merkez Bankası, Ticaret ve Mevduat Bankaları, Tasarruf Bankaları,
Yatırım Bankaları, Kalkınma Bankaları, İş Bankaları, Kredi Bankaları, Halk Bankaları,
Ziraat Bankaları olmak üzere dokuz başlık altında toplanabilmektedir.
2.1.2.1 Merkez Bankası
Merkez Bankasının en temel işlevlerinden biri, para emisyonudur. Merkez
Bankaları bu işlevlerini devlet adına banknot ihraç etmek suretiyle yaparlar. Merkez
Bankalarının işlevleri arasında; para ve kredi hacmini ekonomik gidişe ve devletçe
izlenen amaçlara göre ayarlamak, para değerini korumak, verilecek kredilerin verimli
olacak alanlarda kullanılmasını sağlamak, devletin hazine işlemlerini yapmak,
bankaların tutmak zorunda oldukları karşılık oranlarını belirlemek ve bunları saklamak,
uluslararası ödemelere aracı olmak suretiyle kliring kurumu görevini görmek, ülkenin
altın ve döviz rezervlerini yürütmek, reeskont oranlarını belirlemek ve açık piyasa
işlemlerini yapmak gibi işlevleri vardır5.
2.1.2.2 Tasarruf Bankaları
Tasarruf Bankaları topladıkları tasarruf mevduatını kredi bankalarına toptan
yatırmak suretiyle değerlendirmekte ve topladıkları mevduatı az kazançlı ancak tam
emniyetli yatırımlara özellikle de devlet tahvillerine yatırmaktadır.
2.1.2.3 Ticaret ve Mevduat Bankaları
Ticari Bankalar genel anlamda mevduat kabul eden kredi kurumları olarak
tanımlanmaktadır.
Ticaret
bankalarının
fon
kaynakları
tasarruf
sahiplerinden
topladıkları mevduatlardan oluşması nedeniyle, ticaret bankaları mevduat bankaları
olarak da ifade edilmektedir6.
5
6
Parasız, İlker; Para Banka ve Finansal Piyasalar, Bursa, Ezgi Kitapevi, 1994, s.263.
Öcal, Tezer ve Ö.Faruk Çolak; Para Banka, İstanbul, İmge Kitapevi, 1991, s.11.
4
2.1.2.4 Yatırım Bankaları
Mevduat toplama yetkisi olmayan, geniş bir şubenin olmaması sebebiyle
bankacılık hizmet ürünlerinin tamamını sunamayan ve ticaret bankalarına kıyasla ticari
faaliyetleri kısıtlı olarak yerine getirebilen bankalardır7.
2.1.2.5 Kalkınma Bankaları
Kalkınma Bankaları, mevduat toplama yetkisi olmayan, az gelişmiş bölgelerde
üretken yatırımların gelişmesine, teknik yatırım ve orta-uzun vadeli fon teminine
yönelik kurulmuş bankalardır8. Kalkınma Bankaları bu bölgelerde halkın kısa ve uzun
süre kullanmadığı paraların, ekonominin uzun vadeli finansmana ihtiyaç olan
yatırımlara
aktarılmasını
genişletilmesini
ve
hızlı
sağlayarak,
bir
bu
bölgelerdeki
ekonomik
kalkınmanın
üretim
kapasitesinin
sağlanmasına
katkıda
bulunmaktadır. Bu bankalar kaynaklarını, iç ve dış kamu fonları yanında, uluslararası
kuruluşlar, hükümet yardımları ve iç borçlanmalar yoluyla sağlamaktadır9.
2.1.2.6 Kredi Bankaları
Yeni kuruluşlar gerçekleştirmek, emisyonu yönetmek ve çok riskli iştiraklere
katılmak yanında kısa süreli kredi veren bankalardır.
2.1.2.7 Halk Bankaları
Halk bankaları genellikle devlet ve belediyeler tarafından kurulan, küçük esnaf
ve zanaatkârların, küçük çiftçilerin, sabit ve düşük gelirlilerin kısa vadeli işletme kredisi
ve orta vadeli araç ve gereç kredisi ihtiyaçlarını karşılayan kurumlardır. Halk bankaları
böylece kredi verdiği bu kişilerin işlerinin gelişmesi ve üretimlerinin arttırılması ve
değerlendirilmesini sağlamaktadır10.
7
http:// tr. Wikipedia.org/ wiki/ Banka ( 20 Mayıs 2007)
http:// tr. Wikipedia.org/ wiki/ Banka ( 20 Mayıs 2007)
9
Zarakolu, Avni; Para ve Kredi Bilgisi, Ankara, 1993.ss.86–87.
10
Öcal, Tezer ve Ö.Faruk Çolak; a.g.e. , s.24.
8
5
2.1.2.8 Ziraat Bankaları
Ziraat bankaları tarım ve hayvancılık alanında çalışan küçük çiftçilerin kredi
ihtiyaçlarını karşılayan kurumlardır11.
2.1.2.9 İş Bankaları
Öz kaynaklarından, uzun süreli mevduat kabulünden ve tahvil ihracı suretiyle
elde ettikleri fonlarla, sanayinin, ziraatın ve yapı inşaatının uzun vadeli kredi
ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
2.1.3 Bankanın Temel İşlevleri
Bankaların temel işlevlerini aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz12.
a) Mevduat kabulü.
b) Katılım fonu kabulü.
c) Nakdî, gayri nakdi her cins ve surette kredi verme işlemleri.
d) Nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya
çek hesaplarının kullanılması dâhil her türlü ödeme ve tahsilât işlemleri.
e) Çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri.
f) Saklama hizmetleri.
g) Kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının
ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri.
h) Efektif dâhil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı;
kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri.
11
12
Öcal, Tezer ve Ö.Faruk Çolak; a.g.e. , s.23.
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.4.
6
i) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala,
kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon
sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal
araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri.
j) Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım
taahhüdü işlemleri.
k) Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık
işlemleri.
l) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık
maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri.
m) Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi
işlemleri gibi garanti işleri.
n) Yatırım danışmanlığı işlemleri.
o) Portföy işletmeciliği ve yönetimi.
p) Hazine Müsteşarlığı veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde
oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde alım satım
işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı.
r) Faktöring ve forfaiting işlemleri.
s) Bankalar arası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık.
t) Finansal kiralama işlemleri.
u) Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri.
v) Kurulca belirlenecek diğer faaliyetler.
Mevduat bankaları birinci fıkranın b ve t, katılım bankaları a, kalkınma ve
yatırım bankaları a ve b bentlerinde belirtilen faaliyetleri gerçekleştiremezler.
7
2.2 Denetim Hakkında Genel Açıklama
2.2.1 Denetim Kavramı ve Özellikleri
Denetim, genel olarak bir şeyin özelliklede bir belgenin, bir işlemin
doğruluğunun ve geçerliliğinin kontrol edilmesi işlemidir13.
Günümüzde denetim kavramı değişik şekillerde tanımlanmaktadır. Yapılan bu
tanımlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir.
Denetim; iktisadi hareket ve olaylar hakkındaki açıklamalarla ilgili objektif
bilgi elde edilerek değerlendirilmesi ve bu açıklamalarla var olan kriterler arasındaki
tutarlık derecesinin belirlenerek, sonuçlarının ilgililere iletilmesidir14.
Denetim, bir kişinin, kurumun veya yönetim biriminin yapısı, işlerliği ve
uğraşlarının önceden belirlenmiş kriterler çerçevesinde ölçülmesi, gözlenmesi ve bu
kriterlere göre yanlışlık, tutarsızlık, çelişki veya eksiklik içerip içermediğinin
belirlenmesi için yazılı veya sözlü olarak yapılan bir araştırmadır15.
Muhasebe Denetimi, bir ekonomik birim veya döneme ait bilgilerin önceden
belirlenmiş ölçütlere olan uygunluk derecesini araştırmak ve bu konuda bir rapor
düzenlemek amacıyla bağımsız bir uzman tarafından yapılan kanıt toplama ve
değerlendirme sürecidir16.
Denetimin bu tanımı içerisinde yer alan bazı özellikleri aşağıdaki şekilde
sıralamak mümkündür.
1.Denetim belli bir ekonomik birime veya döneme ait bilgileri kapsar.
2. Denetim bir karşılaştırma sürecidir.
3.Denetim delil toplama ve değerleme sürecidir.
13
“Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi”, Cilt 6,İstanbul, Milliyet Yayınları,1996, s.3016.
Taylor, Donald H. ve G. Williams Glezen, Auditing Integrated Concepts and Procedures, 6.Basım,
New York, 1994, s.3.
15
Altuğ, Figen; Mali Denetim, 2. Basım, Bursa, Ezgi Kitapevi,2000, s.3.
16
Bozkurt, Nejat; Muhasebe Denetimi, 3.Basım, İstanbul, Alfa Yayınları, 2000, s.23.
14
8
4.Denetim konusunda uzman ve bağımsız kişiler tarafından gerçekleştirilir.
5.Denetim çalışmaları sonucunda rapor düzenlenir.
2.2.2 Denetimin Amacı
Denetim çalışmalarının amacı, belli bir işletme veya döneme ait bilgilerin
önceden belirlenmiş kriterler ile karşılaştırılması ve aralarındaki uygunluk derecesinin
belirlenmesidir.
İşletme faaliyeti sonuçlarının olumlu olduğu yönünde rapor hazırlamak değil,
faaliyet sonuçlarının mali tablolara gerçek durumu yansıtacak şekilde geçirilip
geçirilmediğini ortaya çıkartmaktır17.
2.2.3 Denetimin Türleri
Denetim çalışmaları çeşitli yönlerden sınıflandırılabilmektedir. Genellikle
denetim; yapılma amacına, denetçinin statüsüne, uygulama zamanına ve kapsamına
göre bölümlere ayrılabilmektedir.
2.2.3.1 Amaçlarına Göre Denetim
Amaçlarına göre denetim; mali tabloların denetimi, uygunluk denetimi ve
faaliyet denetimi olmak üzere üç grupta incelenir.
2.2.3.1.1 Mali Tabloların Denetimi
Mali tabloların denetimi, bir işletmenin mali tablolarının önceden belirlenmiş
kriterlere uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği konusunda bir görüş belirlemek
amacıyla bu mali tabloların incelenmesini kapsar. Söz konusu kriterler genel kabul
görmüş muhasebe ilkeleri veya vergi mevzuatı hükümleridir. Bu tür denetimler
bağımsız denetçiler ile kamu denetçileri tarafından yürütülür18.
17
Kırlıoğlu, Hilmi ve Nermin Akyel; “Enron Sonrası Bağımsız Denetimde Yaşananlar”, Muhasebe
Finansman Dergisi, Sayı:23 (Temmuz 2004), s.29.
18
Kepekçi, Celal; Bağımsız Denetim, 5.Basım, İstanbul, Avcıol Yayınevi, 2004, s.3.
9
2.2.3.1.2 Uygunluk Denetimi
Uygunluk denetimi, işletme içinde konulan kural, ilke ve kriterlerle; kamu
otoriteleri tarafından konulan kural, ilke ve ölçütlere uygun davranılıp davranılmadığı
araştırma, inceleme ve sorgulama süreci olarak tanımlanabilinir. Bu denetim türü
işletmenin kendi bünyesi içerisinde görev alan denetim elemanları tarafından
yapılabildiği gibi, kamu otoritesi adına hareket eden bağımsız denetim elemanlarınca
veya kamu otoritesinin kendi denetim elemanları tarafından gerçekleştirilebilir19.
2.2.3.1.3 Faaliyet Denetimi
Faaliyet denetimi, bir işletmenin amaçlarına ulaşıp ulaşmadığı ve ekonomik
işleyip işlemediğini belirlemek amacıyla işletme politikalarını ve bunların uygulama
sonuçlarını değerleme ve yönetime tavsiyelerde bulunma sürecidir20.
Faaliyet denetimi iç denetçiler ve kamu denetçileri tarafından yapılmasına
rağmen uygulamada daha çok iç denetçiler tarafından yapıldığı görülmektedir. Faaliyet
denetimi tüm işletme faaliyetlerinin denetimini kapsayacağı gibi, kısmi denetim de
içerebilir.
2.2.3.2 Denetçinin Statüsüne Göre Denetim
Denetçinin statüsüne göre denetimi üç başlık altında toplarız. Bunlar bağımsız
denetim, iç denetim ve kamu denetimidir.
2.2.3.2.1 Bağımsız denetim
Bağımsız denetim, bir işletmenin mali tablolarında sunulmuş olan bilgilerin
doğru dürüst ve genel kabul görmüş muhasebe kavram, ilke ve standartlarına uygunluğu
ile bilgilerinin doğruluğunun ve gerçeği dürüst bir biçimde yansıtıp yansıtmadığı
hakkında bir görüşe ulaşmak amacıyla, bu işletmenin iç kontrol sistemi ve muhasebe
kayıtlarının bağımsız denetim elemanları tarafından denetim ilke ve kurallarına göre
defter kayıt ve belgeler üzerinden incelenmesini ve tespit edilen sonuçların rapora
19
20
Erol, Ahmet; Finansal Kurumların Denetim ve Vergilemesi, Ankara, Yaklaşım Yayınları, 2000,s.27.
Gürbüz, Hasan; Muhasebe Denetimi, 4.Basım, İstanbul, Bilim Teknik Yayınevi, 1995,s.13.
10
bağlanmasını ifade etmektedir21. Diğer bir deyişe bağımsız denetim, işletmelerin kendi
organlarınca hazırlanan mali tablolarının kendi iç bünyeleri dışında, güven duyulan
konusunda uzman kişi veya kurumlarca denetlenmesi ve elde edilen sonuçların rapora
bağlanması sürecidir. Bağımsız denetim, bağımsız denetim sözleşmesi adı verilen bir
sözleşme çerçevesinde yürütülür. Bu sözleşme bağımsız denetim kuruluşu ile denetleme
talep eden işletme arasında yapılmaktadır22.
Bağımsız denetim faaliyeti sonucunda ulaşılan veriler işletme içi bilgilerin
güvenilirliğini ortaya koyacağı için, işletme hakkındaki hayati önem taşıyan kararlara da
temel teşkil edecektir23.
2.2.3.2.2. İç Denetim
İç denetim, bağımsız denetimin tersine, işletmenin kendi içinde oluşturulan ve
işletmede görevli iç denetçiler tarafından işletmenin tüm faaliyetlerinin gözden
geçirilerek değerlendirildiği bir denetim türüdür.
İşletmelerin bünyesinde oluşturulan iç denetim bölümü, işletmenin iç kontrol
sistemini yönetim adına inceler. İç denetimde esas olarak alt ve orta düzey yöneticilerin
faaliyetleri değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirme sonuçları üst düzey yöneticilere
rapor şeklinde sunulur24.
2.2.3.2.3 Kamu Denetimi
Kamu denetimi, kamu düzeninin sağlanması ve kamu haklarının korunması
amacıyla kamusal kuruluşların kendi denetim elemanlarına yaptırdığı denetimdir. Resmi
denetçi, işletmenin faaliyetleriyle ortaya çıkan mali tabloların sonucunda hazırlanan
vergi beyanlarının vergi kanunlarına uygunluğunu denetler. Resmi denetçinin yapmış
21
Yavaşoğlu, Mustafa, Bağımsız Denetim, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2001, s.22.
Çelik, Aytekin; Bağımsız Denetim Kuruluşlarının Sorumluluğu, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2005,
s.38.
23
Kırlıoğlu ve Akyel, s.29.
24
Arkun, Serap; “Türkiye’de Bağımsız Dış Denetimin Dünü, Bugünü, Sorunları ve Çözüm
Yoları”(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1994), s.3.
22
11
olduğu hizmet bir kamusal hizmeti olduğundan bu denetime resmi denetimde
denmektedir25.
Ülkemiz itibariyle bu denetimi yapan belli başlı organlar; Maliye Bakanlığı,
Sayıştay, Devlet Denetleme Kurulu, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, Sermaye
Piyasası Kurulu ve Bankacılık Denetleme Kurulu’ dur26.
2.2.3.3 Uygulama Zamanına Göre Denetim
Uygulama zamanına göre denetimi devamlı denetim, ara denetim ve son
denetim olarak sınıflandırılır.
2.2.3.3.1 Devamlı Denetim
Devamlı denetim, denetlenen işletmenin muhasebe çalışmalarının bütün yıl
boyunca denetlenmesi ve gerekli düzeltmelerin yapılması şeklindeki denetimdir27.
2.2.3.3.2 Ara Denetim
Ara denetim, işletme faaliyetlerinin belirli aralıklarla denetlenmesidir.
2.2.3.3.3 Son Denetim
Son denetim, hesap dönemi kapandıktan sonra yapılan denetimdir. Bu
denetime tam denetim veya nihai denetim de denmektedir28.
2.2.3.4 Yapılış Nedenine Göre Denetim
Yapılış nedenine göre denetim, zorunlu denetim ve isteğe bağlı denetim olmak
üzere ikiye ayrılır.
25
Çelen, Erol; “ Bağımsız Dış Denetim ve Yeminli Mali Müşavirlik Kurumu”(Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, 1998), s.7.
26
Bakır, Mehmet; Denetim; Rize, Akademisyen Yayınevi, 2003, s.21.
27
Bakır, Mehmet; a.g.e., s.22.
28
Gürbüz, Hasan; a.g.e. , s.16.
12
2.2.3.4.1 Zorunlu Denetim
Zorunlu denetim, genel olarak her yıl ya da hesap dönemimin incelenmesi ve
mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve mevzuat hükümlerine
uygunluğunun denetlenmesi esasına dayanan denetimdir29.
Zorunlu denetim kendi içerisinde sürekli denetim ve özel denetim olmak üzere
ikiye ayrılır. Sürekli denetim, denetime tabi kurumların her yıl yapılacak denetlenmesini
ifade eder30.Özel denetim, bazı özel durumlarda yaptırılması zorunlu olan denetimdir.
Sermaye piyasası araçlarının halka sunumu, birleşme, bölünme, devir gibi durumlarda
yapılmaktadır31.
2.2.3.4.2 İsteğe Bağlı Denetim
İsteğe bağlı denetim, kanuni bir zorunluluk olmamasına rağmen işletmeler
tarafından çeşitli amaçlarla yapılan denetimdir. Muhasebe denetiminin işletme dışındaki
kişilere yararı olduğu kadar işletme içindeki kişilere özelliklede yöneticilere büyük
yararı vardır. Bu nedenle işletmeler, kanuni bir zorunluluk olmamasına rağmen
işletmelerini denetlettirebilirler. Böylelikle hem işletmelerin mali durumu hakkında
sağlıklı bilgiler elde edilmekte, hem de işletme dışındaki kişilere karşı işletmenin mali
durumuyla ilgili güven verilmektedir32.
2.2.3.5 Kapsamına Göre Denetim
Kapsamına göre denetim, genel denetim ve özel denetim olmak üzere ikiye
ayrılır.
29
Özer, Mevlüt; Denetim, Ankara, Özkan Matbaacılık, 1997, s.94.
Tükenmez, M. ve N. Kutay; “Türkiye’de Bağımsız Dış Denetim”, D.E.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı:10, 1994, s.191.
31
Yüksel, Ali Sait, Aslı Yüksel ve Ülkü Yüksel; Banka Yönetimi El Kitabı, İstanbul, Alfa Yayınları,
2002, s.122.
32
Çelik, Aytekin; a.g.e., s.33.
30
13
2.2.3.5.1 Genel Denetim
Bir işletmenin her türlü işlem ve kayıtları ile muhasebe çalışmalarının tümünü
kapsar33.
2.2.3.5.2 Özel Denetim
Belli bir konuda derinlemesine yapılan denetim türüdür34.
2.2.4. Denetim Raporları
2.2.4.1 Denetim Raporunun Tanımı ve Özellikleri
Denetim raporu, denetçinin yapmış olduğu çalışmaların içeriği ve mali tablolar
hakkında varmış olduğu görüşünü belirttiği bir belgedir35.
Genel olarak denetim raporları iki farklı biçimde düzenlenmektedir. Bunlar;
1.Kısa şekilli denetim raporu,
2.Uzun şekilli denetim raporu.
Kısa şekilli denetim raporunda, denetim içeriği ile denetçinin görüşü yer
almaktadır. Bu rapor tipinde, yapılan çalışmalar ve ulaşılan görüş kısa ve öz olarak
belirtilmektedir ve bu tür denetim raporlarına özet rapor veya standart rapor da
denilmektedir. Bu rapor işletme ilgilileri için düzenlenmektedir36.Standart denetim
raporu aşağıdaki koşulların varlığı halinde düzenlenmektedir37:
1. İncelemeyi yürüten denetçi finansal tabloların dürüstçe hazırlanıp açıklanmış
olduğu hususunda yeterince kanıt toplamıştır.
33
Doğaner, Ayhan; “ Türkiye’de Bankaların Denetimi”(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Üniversitesi S.B.E., 1992), s.12.
34
Doğaner, s.12.
35
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.365.
36
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.366.
37
Güredin, Ersin; Denetim, 8.Basım, İstanbul, Beta Yayınları, 1998, s.45.
14
2. Yayınlanan finansal tablolar bir önceki döneme ait muhasebe politika ve
uygulamaları temel alınarak genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uyumlu bir
biçimde hazırlanmıştır.
3. Finansal tablolarda dipnot olarak veya başka bir şekilde uygun ve gerekli
açıklamalara tam olarak yer verilmiştir.
4.Gelecek ile ilgili ve bugünden çözümü olanaksız gözüken olağan dışı
durumların meydana gelmesi beklenmemektedir.
Uzun şekilli denetim raporunda, denetim çalışmaları ve varılan sonuçlar
ayrıntılı olarak belirtilmektedir. Ayrıca bu rapor denetçinin açıklamalarını ve
yorumlarını da içermektedir. Bu rapor türü yönetim için düzenlenmektedir38.
Her denetim raporunda mutlaka bulunması gereken ortak özellikler şunlardır39:
1. Raporun adı,
2. Raporun tarihi ve rapor numarası,
3. İncelenen konunun özü, denetlenen dönem ve denetleyen yer,
4. Ulaşılan bulgular ve delillerin irdelendiği içerik,
5. Sonuç ve kanatlar,
6. Denetçinin isim ve imzası.
2.2.4.2 Denetim Görüşü ve Görüş Bildirme Türleri
Denetçi yapmış olduğu çalışmalar sonucunda vardığı görüşü raporunda
yazmalıdır. Denetçi ulaşmış olduğu görüşünü dört farklı biçimde bildirir.
1.Olumlu Görüş Bildirme
38
Çelebi, Ali; “Bağımsız Denetim ve Yeminli Mali Müşavirlik Mesleği”(Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, Marmara Üniversitesi S.B.E., 2002), s.22.
39
Güçlü, Faruk; Muhasebe Denetimi, Ankara, Detay Yayıncılık, 2005, s.23.
15
2.Şartlı Görüş Bildirme
3.Olumsuz Görüş Bildirme
4.Görüş Bildirmekten Kaçınma.
2.2.4.2.1 Olumlu Görüş Bildirme
Denetçi denetlediği işletmenin mali durumu veya faaliyet sonuçları hakkında
genel olarak olumlu bir kanaate ulaşmışsa raporunda olumlu görüş bildirir. Olumlu
görüş içeren denetim raporuna da olumlu ya da şartsız rapor denmektedir40.
Denetçi aşağıdaki koşulların var olması halinde olumlu rapor düzenler41:
1. Genel standartlara, denetim çalışmalarında uyulmuştur.
2.
Denetim
çalışmaları,
çalışma
alanı
standartlarına
uygun
olarak
yürütülmüştür.
3. İncelenen mali tablolar, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun
olarak düzenlenmiştir.
4. Önceki yıl mali tabloları ile incelenen yılın mali tablolarında uygulanan
muhasebe politikaları uyum içerisindedir.
5. Mali tablolarda yer alan bilgiler yeterli açıklıktadır.
6. İşletmeyle ilgili olarak mali tabloları etkileyecek bir belirsizlik
bulunmamaktadır.
7. Denetçi çalışmalarında herhangi bir kısıtlama ile karşılaşmamıştır.
2.2.4.2.2. Şartlı Görüş Bildirme
Bir bütün olarak mali tabloların güvenirliliğini bozmayacak aksaklıkların
bulunması halinde denetçi görüşünü şartlı olarak bildirir. Şartlı görüş içeren rapora da
40
41
Gürbüz, Hasan; a.g.e., s.225.
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.367.
16
şartlı rapor denir42.Şartlı bir görüş bildirmesi gerektiğinde denetçi bunun nedenlerini
yazacağı ayrı bir açıklama bölümünde belirtir.
Şartlı görüş bildiren rapor, müşteri işletmenin denetiminin kapsamına bir
sınırlama koyması veya genel kabul görmüş muhasebe ilkelerini izlememesi halinde
düzenlenir43.
2.2.4.2.3. Olumsuz Görüş Bildirme
Bir bütün olarak finansal tabloların; finansal durumu, faaliyet sonuçlarını ve
finansal durumdaki değişmeleri genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri doğrultusunda
açık ve dürüst olarak yansıtmaması halinde denetçi raporunda olumsuz görüş bildirir.
Olumsuz görüş içeren denetim raporlarına olumsuz rapor denir44.
Genel olarak aşağıdaki durumların varlığı halinde denetçi olumsuz görüş
bildirir45:
1. Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden mali tabloların bütünlüğünü
bozacak biçimde önemli sapmalar,
2. Muhasebe politikalarının devamlılığında çok önemli sapmalar,
3. Tam açıklama kuralından çok önemli düzeyde ayrılma,
4. Hata ve hilelerin kabul edilemeyecek kadar büyük olması,
5. Yasal düzenlemelere aykırılıklardır.
2.2.4.2.4 Görüş Bildirmekten Kaçınma
Denetçi bazı nedenlerden dolayı raporunda herhangi bir görüş bildirmekten
kaçınabilir. Denetçi görüş bildirmekten kaçınıyorsa bunun nedenlerini ayrı bir açıklama
bölümünde açıklar.
42
Tükenmez, M. ve N.Kutay; a.g.e., s.192.
Kepekçi, Celal; a.g.e., s.239.
44
Güredin, Ersin; a.g.e., s.53.
45
Çelebi, Ali; a.g.e., s.24.
43
17
Denetçinin görüş bildirmekten kaçınmasına yol açan nedenler aşağıda
sıralanmıştır46:
1. Denetçinin çalışmalarının önemli ölçüde engellenmesi,
2. İşletmelerin önünde önemli belirsizliklerin bulunması.
2.2.5. Denetçi ve Türleri
2.2.5.1 Denetçinin Tanımı ve Özellikleri
Denetçi, denetim faaliyetlerini sürdüren, mesleki bilgi ve deneyime sahip,
bağımsız davranabilen ve yüksek ahlaki nitelikleri taşıyan uzman bir kişidir47.
Denetim çalışmalarının ve bunun sonucunda hazırlanan denetim raporunun
güvenilir olması için denetçinin şu özellikleri taşıması gerekir48:
1. Denetçi bağımsız olmalıdır.
2. Denetçi yeterli mesleki bilgi ve tecrübeye sahip olmalıdır.
3. Denetçi çalışmalarında gerekli özeni göstermelidir.
4. Denetçi kişilikli ve ahlaklı olmalıdır.
2.2.5.2 Denetçi Türleri
Denetçiler
“Bağımsız Denetçiler”, “İç Denetçiler” ve “Kamu Denetçiler”
olmak üzere üçe ayrılır.
46
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.371.
Kardeş, Seval; Denetimin Etkinliğinin Arttırılmasında Analitik İnceleme Prosedürlerinin
Kullanımı ve Türkiye’deki Denetim Firmalarına Yönelik Araştırma, Ankara, Sermaye Piyasası
Kurulu, 1996, s.8.
48
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.31.
47
18
2.2.5.2.1 Bağımsız Denetçiler
Bağımsız denetçi, bağımsız denetim faaliyetini sürdüren, mesleki bilgi ve
deneyime sahip, denetlediği işletme ile hizmet ilişkisi içerisinde bulunmayan, ücret
karşılığında çalışan, meslek kurallarına ve disiplinine bağlı serbest meslek icra eden
muhasebe uzmanı veya kuruluşlardır49.
Bağımsız denetçilerin temel sorumluluğu işletme yönetiminin hazırladığı mali
tabloları incelemek ve onların doğruluğu hakkında görüş bildirmektir. Bunun yanında
denetçi, mali tablolardaki bütün önemli hata ve hilelerin bulunmasından, müşteri
tarafından yapılan tüm kanunsuz işlerin tespit edilip ortaya çıkarılmasından ve
işletmenin hayatının gelecekte de süreklilik göstereceğinin tespit edilerek bu bağlamda
mali durumunun da yeterli derecede güvence altında olduğunun belirlenmesinden
sorumludur. Kısacası, denetçiler denetim işlevini yerine getirme sorumluluğunu üzerine
almış kişiler olarak bir denetim etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılmasıyla yakından
ilgilidirler50.
Bağımsız denetçiler denetim faaliyetini genel kabul görmüş denetim
standartları olarak adlandırılan standartlara göre yürütmek zorundadırlar. Bu standartlar
denetim faaliyetinin geçerliliğinin sağlanması ve denetim çalışmasının kabul edilmesini
sağlayan asgari standartlardır51.
Bağımsız denetçilerin asıl görevleri işletmelerin mali tablolarını denetlemek
olmasına rağmen bağımsız denetçiler bu hizmetlerinin yanında aşağıdaki hizmetleri de
vermektedirler52.
1. Çeşitli konularda yönetim danışmanlığı yapmak,
2. Muhasebe sistemleri kurmak veya mevcut durumu incelemek ve önerilerde
bulunmak,
49
Çelik, Aytekin; a.g.e., s.43.
Kardeş; s.8.
51
Tamur, Serkan U.; “Türkiye’de Bağımsız Denetim, Bağımsız Denetim Şirketleri ve
Sorunları”(Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, İstanbul Üniversitesi S.B.E.,1997), s.33.
52
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.32.
50
19
3. İç kontrol yapısını oluşturmak,
4. İşletmede iç denetim işlevinin oluşumuna yardımcı olmak,
5. İşletmeler adına çeşitli kurumlarda temsil görevini yürütmek,
6. Kamu kurumlarının işletmelerden istediği belge ve bilgilerin onaylanması
işlevini yerine getirmek,
7. İşletmelere işgören bulunmasında yardımcı olmaktır.
2.2.5.2.2 İç Denetçiler
İşletmede çalışan ve işletme bünyesinde denetim faaliyetlerini sürdüren
kişilerdir.
İç denetçilerin yaptıkları başlıca işler şunlardır53:
1. Finansal kontrollerin, muhasebe kontrollerinin ve diğer faaliyetler ile ilgili
kontrollerin sıhhatini, yeterliliğini ve uygulanmasını dikkatle gözden geçirerek
değerlemek ve uygun maliyetli etkin kontrol sistemlerini geliştirmek ve uygulatmak,
2. Faaliyet ve işlemlerin belirlenmiş politikalara, planlara ve yönergelere
uygunluğunu soruşturmak,
3. İşletmenin varlıklarının her türlü zararlara karşı korunmakta olduğunu
araştırmak,
4. Yönetimin düzenleyip sunduğu her türlü bilginin doğruluk ve güvenilirliğini
araştırmak,
5. Üstlenilen sorumlulukların yerine getirilmesi ile ilgili faaliyetlerin kalitesini
araştırmak,
6. Faaliyetlerle ilgili gerekli iyileştirme önlemlerini yönetime tavsiye etmek,
53
Güredin, Ersin; a.g.e., s.10.
20
7. Bağımsız denetçilere çalışmalarında yardımcı olmak.
2.2.5.2.3. Kamu Denetçileri
Kamu denetçileri, kamusal kuruluşlara bağlı olarak çalışan kişilerdir. Bu
denetçiler, kamu ve özel işletmelerin yasalara, yönetmeliklere, devletin ekonomik
politikasına ve kamu yararına bağlılık derecesini izler ve denetler54.
Kamu denetçileri kendi kurumlarında denetim yaptıklarında iç denetçi
sayılırlar ve yaptıkları denetime iç denetim denir. Özel sektör kuruluşlarında denetim
yaparlarsa kamu denetçisi sayılırlar ve yaptıkları denetimde kamu denetimi olarak
adlandırılır55.
2.2.6 Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları
İşletmelerin bağımsız denetimi için belirlenmiş ve denetçilerin çalışmaları
esnasında uymak zorunda oldukları ve uluslar arası alanda genel kabul görmüş temel
kurallara genel kabul görmüş denetim standartları denilmektedir56.
Genel kabul görmüş denetim standartları, denetim faaliyetinin kimler
tarafından, nasıl ve ne şekilde yapılacağını, sonuçlarının nasıl raporlanacağını belirleyen
ilke ve kurallar niteliğindedir57.
Bu standartlar, denetçinin denetim çalışmasının ve denetim raporunun
kalitesini sağlamak ve ölçmek için meslek örgütlerince kabul edilmiştir58.
54
Altan, Mikail; Fonksiyonlar ve İşlemler Açısından Bankacılık, İstanbul, Beta Yayınları, 2001,s.306.
Bakır, Mehmet; a.g.e., s.23.
56
Dönmez, Adnan, P. Başak Berber oğlu ve Ayten Ersoy; “Ülkemiz Bağımsız Dış Denetim
Standartlarının ABD Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları – AB Sekizinci Yönergesi ve Uluslar
arası Denetim Standartlarıyla Karşılaştırılması”, Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 5,
Sayı:9(Mayıs 2005),s.53.
57
Kaval, Hasan; Uluslar arası Finansal Raporlama Standartları(IFRS / IAS ) Uygulama Örnekleri
ile Muhasebe Denetimi, 2.Basım, Ankara, Gazi Kitapevi, 2005, s.37.
58
Kepekçi, Celal; a.g.e., s.16.
55
21
Genel kabul görmüş denetim standartları bir bütün oluşturmaktadır. Bu
standartlardan bir veya bir kaçının uygulanmaması ya da bu standartlara uyulmaması
denetim sonuçlarını önemli ölçüde etkileyebilir59.
Genel kabul görmüş denetim standartları 1947 yılında AICPA tarafından
geliştirilmiş ve genel kabul görmüştür. Bu standartlar çok az bir değişiklikle günümüze
kadar gelmiştir. AICPA tarafından kabul edilen genel kabul görmüş denetim standartları
on standarttan oluşmakta ve üç gruba ayrılmaktadır.
1.Genel Standartlar
2. Çalışma Alanı Standartları
3. Raporlama Standartları.
2.2.6.1 Genel Standartlar
Genel standartlar, denetçilerin karakterleri, davranışları ve mesleki eğitimleri
ile ilgili esasları içermektedir. Bu açıdan bu standartlara kişisel standartlar da
denilmektedir.
Genel standartlar mesleki eğitim ve deneyim, bağımsızlık ve mesleki özen
olmak üzere üç başlık altında incelenir.
1.Mesleki Eğitim ve Deneyim
Bu standarda göre, denetim faaliyeti gerekli teknik eğitim, deneyim ve
yeteneğe sahip uzman kişilerce yürütülmelidir.
Denetçinin muhasebe, finans, denetim, istatistik, ticaret hukuku, vergi hukuku
konularında lisans düzeyinde öğrenim görmesi birçok ülkede mesleğe girmek için bir ön
koşuldur. Ayrıca birçok ülkede mesleği yürütmek için meslek odalarının açmış olduğu
59
Özer, Mevlüt; a.g.e., s.45.
22
sınavlarda başarılı olmak ve sınava girebilmek için belirli bir süre uzman denetçi
yanında çalışmış olma koşulları aranmaktadır60.
2. Bağımsızlık
Denetçinin denetim mesleğini yaparken hiçbir etki altında kalmaması
gerektiğini ifade eder. Yani denetçi denetimini yaptığı kuruluşların etkisi dışında
tarafsız ve dürüst bir yaklaşımla denetim çalışmalarını sürdürmelidir61.
Bağımsızlık denetim mesleğinin vazgeçilmeyecek en temel unsurudur.
Denetçilerinde vazgeçemeyecekleri bir niteliktir. Çünkü denetim sonucu oluşan
bilgilerin güvenirliliği denetçinin taşımak zorunda olduğu bağımsızlık ilkesinin
sonucudur.
3. Mesleki Özen
Denetçinin denetim çalışmalarında mesleğinin gerektirdiği dikkat ve özeni
göstermesini ifade eder.
Denetçi denetim çalışmalarını yaparken ve raporunu düzenlerken tüm
olasılıkları dikkate alarak hareket etmeli ve denetim görevinin gerektirdiği ciddiyetini
korumak zorundadır. Denetçilerin tüm kanıtları tek tek irdelemesi, incelemesi, gereken
tüm belge ve bilgilere ulaşması gerekir. Herhangi bir konuda kendi bilgi ve görüşünün
yetmediği hallerde bilirkişi görüşüne başvurabilir62.
2.2.6.2 Çalışma Alanı Standartları
Çalışma alanı standartlar, denetçinin denetim çalışması esnasında en azından
neler yapması gerektiğini ortaya koymaktadır.
60
Kepekçi, Celal; a.g.e., ss.17-18.
Bakır, Mehmet; a.g.e., s.26.
62
Güçlü, Faruk; a.g.e., s.15.
61
23
Çalışma alanı standartları, genel standartlara göre daha özeldir ve denetçiye
güvenilir bir denetim görüşüne ulaşmak için kanıt toplamada ve bu kanıtları
değerlemede yardımcı olan standartlardır63.
Çalışma alanı standartlarını planlama ve gözetim, iç kontrol sisteminin
incelenmesi ve yeterli sayı ve kalitede kanıt toplama olarak sıralayabiliriz.
1.Planlama ve Gözetim
Denetçi denetime başlamadan önce, yeterli bir şekilde planlama yapmalı ve
eğer denetçiye yardımcı olan denetçi yardımcıları da varsa bunlar da gerektiği şekilde
gözlemlenip kontrol altında tutulmalıdır.
Denetçi işe başlamadan önce;
a)Yardımcı denetim elemanı alıp almayacağına,
b) Denetimde yararlanacağı diğer yardımcı elemanların özelliklerine,
c) Denetim süresine,
d)Öncelikle iç denetim mi dış denetim mi yapacağına,
e)Denetim sürecinde ulaşması gereken kişi ve kanıtlara, karar vermesi
64
gerekir .
2. İç Kontrol Sisteminin İncelenmesi
Bir işletmenin faaliyetlerinin değerlendirilmesiyle ilgili olarak kendi içerisinde
geliştirdiği denetim mekanizmasıdır.
İç kontrol sisteminin incelenmesindeki amaç iki tanedir. Birincisi sistemin
kendisine olan güvenin araştırılarak sistemin etkinliğinin saptanmasıdır. İkincisi de,
63
64
Dönmez,Adnan, P.Başak Berber oğlu ve Ayten Ersoy; a.g.e., s.56.
Güçlü,Faruk; a.g.e., s.16.
24
uygun bir denetim görüşüne ulaşmada uygulanacak denetim işlemlerinin kapsamını ve
ayrıntı derecesini belirlemektir65.
Denetçiler ilgili işletmede denetime başlamadan önce iç kontrol sisteminin
olup olmadığına, varsa etkili olup olmadığına bakmalıdırlar. Bir kuruluşta etkin bir
kontrol sisteminin bulunması halinde; yayınlanan raporların ve bilgilerin doğruluk ve
güvenilirlik derecesi artar, hatalı olma riski azalır ve böylece denetim riski de azalır.
Denetim riskinin azalması sonucu denetçinin denetim görüşüne ulaşabilmesi için
yapması gereken işlemlerin ve toplaması gereken kanıtların sayısı azalacaktır.
3. Kanıt Toplama
Denetçinin denetlediği işletmeyle ilgili yaptığı denetim çalışmalarının
sonucunda bir görüş oluşturabilmesi sağlıklı ve güvenilir kanıtları toplamasına bağlıdır.
Kanıt toplamada amaç; tasdik konu ve kapsamı ile sınırlı olmak kaydıyla;
a) Tüm varlık, kaynak, gelir ve giderlerin gerçek olup olmadığı ve bunlara
ilişkin bütün işlemlerin doğru kaydedilip kaydedilmediği,
b) Mali tablolara yansıtılması gereken bütün işlem ve hesapların bu tablolarda
gerçek şekliyle yer alıp almadığı,
c) Varlıklara ilişkin hakların ve borçlara ilişkin yükümlülüklerin işletmeye ait
olup olmadığı yönünden fiili durum ve belgelerin esas alınarak araştırılmasıdır66.
Denetim
kanıtları
elde
edildikleri
kaynaklar
açısından
şu
şekilde
sınıflandırılabilir67.
a) Fiziksel olarak var olmanın saptanması amacıyla denetçinin fiziki
incelemeleri sonucu elde edilen direkt kanıtlar,
65
Kenger, Erdal; “Denetçi Yardımcıları Eğitim Notu”, Yüksek Denetim Dergisi, 2001,
http://www.ydk.gov.tr (5 Ocak 2007).
66
Gücenme, Ümit; Muhasebe Denetimi, İstanbul, Aktüel Yayınları, 2004, ss.43–44.
67
Güredin, Ersin; a.g.e., ss.31-32.
25
b) Yönetimin yayınladığı yönergelere uygun olarak davranıldığını saptamak
amacıyla denetçinin gözlemleri sonucu toplanan uygunlukla ilgili kanıtlar,
c) Denetlenen işletmenin dışındaki kişilerden alınan sözlü ifadeler,
d) Müşteri işletmeden veya iş görenlerden alınan sözlü ifadeler,
e) İşletme içinde hazırlanan belgesel kanıtlar,
f) İşletme dışından hazırlanarak müşteriye gönderilen ve müşterinin dosyaları
arasında saklanan belgesel kanıtlar,
g) İşletme dışı kaynaklarca hazırlanarak doğrudan doğruya denetçiye
gönderilen dış belgesel kanıtlar,
h) Denetçi tarafından düzenlenen analitik kanıtlar.
2.2.6.3 Raporlama Standartları
Bir
denetim
raporunda
en
azından
bulunması
gereken
özellikleri
göstermektedir. Bu standartlar, denetim raporunun yapısı ve hazırlanması ile ilgili
ilkeleri içerir.
Raporlama standartları, bir taraftan rapor düzenleme kılavuzu olarak
kullanılırken diğer taraftan da düzenlenmiş raporların kalitesini ölçme kıstasları olarak
kullanılır68.
Raporlama standartları, Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk,
devamlılık özelliği, açıklayıcı bilgiler ve denetçi görüşünün beyanı olmak üzere dört
tanedir.
1.Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk
Bu standart, denetçinin raporunda incelediği mali tablolar ile defter ve
belgelerin genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olup olmadığını açıkça
68
Gürbüz, Hasan; a.g.e., s. 221.
26
belirtmesini öngörmektedir69.Bu ilkelerden sapmalar varsa denetçi bunları ve
sonuçlarını önem düzeyine göre raporunda açıklama zorundadır.
2. Devamlılık Özelliği
Bu standart, işletmenin denetlendiği yıl ile önceki yıla ait mali tablolarında yer
alan bilgilerin karşılaştırılabilir özellik taşıp taşımadıklarını kontrol altına almaktadır70.
Denetçi, raporunda denetimini yaptığı işletmede genel kabul görmüş muhasebe
ilkelerinin denetimi yapılan dönemde de bir önceki dönemde olduğu gibi değişmeden
uygulanmış olduğunu açıklamak zorundadır.
Denetçi herhangi bir farklılığa
rastlamamışsa bunu raporunda belirtmek zorunda değildir. Ancak farklı bir durumla
karşılaşırsa bunu denetim raporunda belirtmek zorundadır.
3. Açıklayıcı Bilgiler
Bu standart, muhasebe temel kavramlarından tam açıklama kavramına dayanır.
Tam açıklama kavramı, mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların
doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade
eder. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo
kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek,
gerçekleşmesi olası olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir71.
Denetçi mali tablolarda herhangi bir önemli durumun veya olayın açık ve
anlaşılır bir biçimde ifade edilemediği kanaatine varırsa; bu durumu raporunda
açıklamalı ve olabilecek yanlış anlamaları önlemelidir. Denetçi ayrıca mali tablolara
etki edebilecek kapanış tarihinden sonraki olayları da raporunda açıklamalıdır72.
4. Denetçi Görüşünün Beyanı
Bu standart, denetçinin denetlediği mali tablolar hakkındaki görüşünü
raporunda belirtmesini eğer herhangi bir görüşe ulaşmamışsa bunun nedenlerini
69
Güçlü,Faruk; a.g.e., s. 19.
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.41.
71
Gücenme, Ümit; a.g.e., s.56.
72
Gürbüz, Hasan; a.g.e., s.224.
70
27
açıklamasını öngörmektedir. Denetçi yaptığı çalışmalar sonucunda dört görüşe varabilir.
Bunlar; olumlu görüş, olumsuz görüş, şartlı görüş ve görüş bildirmekten kaçınmadır.
28
3.BANKALARIN DENETİMİ
3.1 Bankaların Denetiminin Gereği ve Önemi
Bankacılık sisteminin, fonların toplanması; fonların, gereksinme duyan özel ve
kamu kuruluşlarına yönlendirilmesi; fonlara yurt yüzeyinde hatta uluslararasında
hareketlilik sağlanması; ekonomide kaynak kullanımının etkinleştirilmesi; kısa süreli
fonların uzun süreli fon şekline dönüştürülmesi gibi önemli işlevleri vardır73.Bankaların
kendilerine yüklenen bu görevleri yerine getirebilmeleri için, gerekli düzenlemelerin
yapılmasına, uygulamanın gözetimine ve uygulama sonuçlarının denetimine ihtiyaç
vardır.
Bankalar, çağımızda önemli hizmetler gören kurumlar olmaları sebebiyle
denetime tabi tutulması, gerek bankaların kendi iç gerekleri için gerekse yasal açıdan
zorunludur. Bankaların denetlenme zorunluluğu, bu kuruluşların topluma ait kaynakları
toplamlarından, piyasada kaydi para yaratarak para hacmini etkilemelerinden, kredi
kullandırarak ekonomiye yön vermeleri gibi diğer fonksiyonlarından ileri gelmektedir74.
Bankaları denetleme gereksinimi, bu kuruluşların kamuya ait kaynakları
toplamakla kazandıkları önemden; kaydi paranın gelişmesine, tedavülüne ve
çoğalmasına aracı olmaları ve kredi rakamlarına etki yapma gereğinden doğmaktadır75.
Kısacası, banka denetiminin en az iki nedeni vardır. Birincisi, Merkez
Bankasının para politikasını ekonomiye aktarmaktır. İkincisi de, banka müşterilerinin
tasarruflarının
kaybı
halinde,
diğer
alacaklılardan
daha
fazla
korunmalarını
76
sağlamaktır .
Banka denetim çalışmaları aşağıdaki konuları içermektedir77:
-
İhtiyatlı düzenlemelerin açıklanması,
73
Akgüç, Öztin; Batı Avrupa Ülkelerinde Bankacılığın Denetim Ve Gözetimi, İstanbul, İstanbul
Sanayi Odası Araştırma Dairesi Yayın No:10, 1982, s.1.
74
Altan, Mikail; a.g.e., s.297.
75
Eyüpgiller, Servet; Çağdaş Banka İşletmeciliği, 2.Basım, Ankara, Kısmet Matbaası, 1979, s.156.
76
Obut, Nizamettin; a.g.e., s.15.
77
Lindgren, Carl Johan, Gillian Garcia ve Matthew I. Saal; Bank Soundness And Macroeconomic
Policy, IMF, Washington, 1996, s.185.
29
-
Yeni bankalara lisans verme,
-
Faaliyetine devam eden bankaların faaliyetlerinin, performanslarının ve
durumlarının izlenmesi,
-
Bankalar ve müşterilerle ilgili bilgileri elde etmek ve bunları kullanmak,
-
Bankalar ile ilgili kanun ve düzenlemeleri uygulamak, bankaların hata ve
eksiklerini düzeltmek,
-
Gerekli gördüğünde banka lisanslarını iptal etmek.
Bankacılık sektörünün denetiminde ilkeler78;
- Bankacılıkta gözetim ve denetim işlevinin temel amacı, mali sistemde
istikrarı ve güveni temin etmek ve böylece ödünç alan ve ödünç verenlerin maruz
kalacakları riskleri en aza indirmektir.
- Gözetim ve denetim mercii, iyi banka yönetimini teşvik etmek( her bankanın
uygun yapıda ve yeterli sorumlulukları taşıyan bir yönetim kurulu ve üst düzey
yönetime sahip olması) ve mali piyasalarda şeffaflığın ve denetimin arttırılmasını
sağlamak suretiyle piyasa disiplininin oluşturulması ve muhafaza edilmesini
desteklemek olmalıdır.
- Gözetim ve denetim mercii taşıdığı sorumlulukları yerine getirmek ve
görevlerini etkin olarak sürdürebilmek için faaliyetlerinde bağımsız olmalı, bankalardan
gerekli bilgilerin temin edilmesi ve aldığı kararların uygulanması konusunda gerekli
yasal yetki araçlara sahip olmalıdır.
- Gözetim ve denetim mercii bir bankanın yaptığı işleri tam olarak anlamalı ve
taşıdığı risklere ilişkin etkin risk yönetimi yapmasını sağlamalıdır.
78
Çolak, Nusret İlker; Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve ABD Örneği, Ankara, Seçkin
Yayıncılık, 2003, s.47.
30
- Etkin bankacılık gözetim ve denetimi her bir bankanın risk profilinin
bilinmesini ve denetime ilişkin kaynaklarının uygun olarak dağılımını sağlamaya
yönelmelidir.
- Gözetim ve denetim otoritesi bankaların taşıdıkları riskler için yeterli kaynak
bulundurmalarını( sermaye, yönetim etkin kontrol sistemi açılarından olduğu gibi)
temin etmelidir.
- Diğer ülkelerin gözetim ve denetim otoriteleri ile dayanışma ve işbirliği
içinde olunmalıdır. Bu husus özellikle sınır ötesi faaliyet gösteren bankaların
denetiminde daha fazla önem taşımaktadır.
3.2 Bankaların Denetiminin Amacı
Bankaların denetiminde güdülen amaç; bankacılık faaliyetlerinin aksamadan
ülkenin ekonomik ve sosyal gereksinmelerinin karşılanmasına katkıda bulunacak
şekilde sürdürülmesinin sağlanmasıdır. Bankaların denetlenmesi bu kuruluşların
güvenirliliğini arttıracak, daha ekonomik ve verimli çalışmalarına imkân verecektir79.
Diğer bir değişle bankalar zerindeki denetim ve gözetimin amacı, emanet
edilen tasarrufların zamanında sahiplerine geri verilebilmesini ve bankacılık
işlemlerinin
ekonomiye
zarar
vermeyecek
biçimde
aksamadan
yürütülmesini
sağlamaktır80.
3.3 Bankaların Denetimi
Bankaların denetimini genel olarak iç denetim ve dış denetim olarak iki başlık
altında toplamak mümkündür. Dış denetim; bağımsız dış denetim ve kamusal(devlet)
denetimi alt başlıklarına ayrıldığında denetim; iç denetim, bağımsız dış denetim ve
kamusal(devlet) denetimi olarak üç bölümde incelenebilmektedir.
79
Obut,Nizamettin; a.g.e., ss.15-16.
Delikanlı, İhsan Uğur; “ Bankaların Denetimi ve Gözetimi: Türkiye ve Avrupa Birliği Uygulamaları”,
Active Dergisi, Sayı:1 (Haziran-Temmuz 1998), ,s.8.
80
31
3.3.1 Bankaların İç Denetimi
3.3.1.1 Bankalarda İç Kontrol Sistemi
3.3.1.1.1 İç Kontrol Sistemi
İç kontrol sistemi, iç kontrol sistemi kayıtlarının ve kayıtlara dayanarak
çıkartılan mali tabloların sağlıklı olmasını sağlayan bir sistemdir. İç kontrol sisteminin
varlığı ve sıhhati denetçinin hata yapma riskini azaltır ve sağlıklı bir iç kontrol sistemi
kolay denetim sağlar81.Buna göre denetçiler ilgili işletmede denetime başlamadan önce,
iç kontrol sisteminin olup olmadığına, varsa etkili olup olmadığına bakmalıdırlar. Eğer
ilgili işletmede iç kontrol sistemi var fakat mevcut işletme faaliyetlerini etkili bir şekilde
denetleyemiyorsa böyle bir işletme için yapılacak denetim planlaması geniş bir açıdan
ele alınmalı, daha ayrıntılı bir planlama çalışması yapılmalıdır. İlgili işletmede mevcut
iç kontrol sistemi var ve faaliyetlerini de etkili bir şekilde denetleyebiliyorsa böyle bir
işletmede yapılacak denetimle ilgili planlamanın kapsamı daha dar tutulmalıdır82.
Bir işletmede iç kontrol sisteminin varlığı ve etkinliği yapılacak denetim
çalışmalarının kapsamı üzerinde etkili olabileceği gibi, işletmenin ürettiği bilgilerin
güvenilirlik derecesini artıracak ve işletme ile ilgilenen taraflara sağlıklı bilgiler
verebilecektir.
İç kontrol sisteminin amaçlarını şu şekilde sırlayabiliriz83:
1.İşletme varlıklarını korumak ve her türlü kayıpları önlemek,
2.Muhasebe verilerinin doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak,
3.İşletme faaliyetlerinin etkinliğini arttırmak,
4.Yönetim politikalarına bağlılığı sağlama.
81
Güçlü,Faruk; a.g.e., s.16.
Bakır, Mehmet; a.g.e. , s.28.
83
Bozkurt, Nejat; a.g.e., s.122.
82
32
3.3.1.1.2 Bankalarda İç Kontrol Sistemi
Bankalar, maruz kaldıkları risklerin izlenmesi, kontrolünün sağlanması,
faaliyetlerinin kapsamı ve yapısıyla uyumlu ve değişen koşullara uygun, tüm şube ve
konsolidasyona tâbi ortaklıklarını kapsayan yeterli ve etkin bir iç kontrol, risk yönetimi
ve iç denetim sistemi kurmak ve işletmekle yükümlüdürler 84.
Bankaların kuracakları iç kontrol, iç denetim ve risk yönetim sistemlerine ve
bunların işleyişine ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla 5411 Sayılı Bankalar
Kanununa dayanılarak “Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik” 01.11.2006
Tarih ve 26333 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir85.
İç kontrol sisteminin amacı, bankanın varlıklarının korunmasını, faaliyetlerin
etkin ve verimli bir şekilde Kanuna ve ilgili diğer mevzuata, banka içi politika ve
kurallara ve bankacılık teamüllerine uygun olarak yürütülmesini, muhasebe ve finansal
raporlama sisteminin güvenilirliğini, bütünlüğünü ve bilgilerin zamanında elde
edilebilirliğini sağlamaktır. Bankalar iç kontrol sisteminin etkin bir şekilde yerine
getirilmesi amacıyla,
- Banka bünyesinde işlevsel görev ayrımının tesis edilmesi ve sorumlulukların
paylaştırılması,
- Muhasebe ve finansal raporlama sisteminin, bilgi sisteminin ve banka içi
iletişim kanallarının etkin çalışacak şekilde tesis edilmesi,
- Acil ve beklenmedik durum planı hazırlanması,
- İç kontrol faaliyetlerinin oluşturulması,
- Bankanın iş süreçleri üzerinde kontrollerin ve iş adımlarının gösterildiği iş
akım şemalarının oluşturulması zorunludur86.
Risk yönetimi sisteminin amacı, bankanın gelecekteki nakit akımlarının ihtiva
ettiği risk-getiri yapısını, buna bağlı olarak faaliyetlerin niteliğini ve düzeyini izlemeye,
kontrol altında tutmaya ve gerektiğinde değiştirmeye yönelik olarak belirlenen
84
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md. 29.
Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik, 01.11.2006 Tarih ve 26333 Sayılı Resmi Gazete, Md.1.
86
Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik, Md.9.
85
33
politikalar, uygulama usulleri ve limitler vasıtasıyla, maruz kalınan risklerin
tanımlanmasını, ölçülmesini, izlenmesini ve kontrol edilmesini sağlamaktır87.
İç denetim sistemi; iç kontrol sistemi ile teftiş sisteminden oluşan
bütünleştirilmiş süreci ifade etmektedir. İç denetim sisteminin amacı, üst yönetime
banka faaliyetlerinin Kanun ve ilgili diğer mevzuat ile banka içi strateji, politika, ilke ve
hedefler doğrultusunda yürütüldüğü ve iç kontrol ve risk yönetimi sistemlerinin
etkinliği ve yeterliliği hususunda güvence sağlamaktır88.
3.3.1.2 Bankalarda İç Denetim
3.3.1.2.1 Tanımı
İç denetim, ortakların menfaati açısından pay sahiplerine veya pay sahipleri
adına genel kurula veya (ortaklık yönetiminin yönetim görevinin daha etkin bir şekilde
yerine getirilmesini sağlamak amacı ile) yönetim kuruluna bilgi ve hesap vermek üzere
banka anonim ortaklığının denetim organları (banka denetçileri ve banka müfettişleri)
tarafından ortaklık faaliyetlerine ilişkin yapmış olduğu tüm iş ve işlemlerin denetim ilke
ve esasları doğrultusunda yapılan denetim faaliyeti olarak tanımlanmaktadır89.
Bankaların ülke ekonomisinde oynadıkları rolün önemi ve mevduat sahiplerine
ait fonları kullanmakta oluşları, gerek kendi yapılarının bütünlüğü ve sağlamlığının
sağlanabilmesi, gerekse mevduat sahiplerinin haklarının korunabilmesi nedeniyle, kendi
bünyelerinde kurmuş oldukları denetim organları vasıtasıyla iç denetimlerini
gerçekleştirmektedirler90.
Bankaların iç denetimi; genel kurul, yönetim kurulu, banka genel kurullarınca
seçilen denetçiler ve bankaların teftiş kurulları tarafından gerçekleştirilir.
Denetçilerin; ortaklık yönetim kurulu ile iş birliği yaparak bilançonun
düzenleniş şeklini saptamak, ortaklık işlemlerinden bilgi edinmek, en az altı ayda bir
87
Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik, Md.35.
Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik, Md.21.
89
Yıldırım, Zeki; “Türkiye’ de Bankaların Denetimi ve Gözetimi”( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1997), s.10.
90
İspir, Eda; “ Banka İşletmelerinin Denetim ve Türkiye Uygulaması”( Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.,1995), s.45.
88
34
ortaklık defterlerini incelemek, üç aydan az olmayan aralıklar ile ortaklık kasasını
kontrol etmek, en az altı ayda bir olmak üzere ortaklık defterlerini incelemek suretiyle
ortaklık bünyesindeki her türlü kıymetli evrakın varlığını kontrol etmek, bütçe ve
bilançoyu kontrol etmek, yönetim kurulu üyelerinin kanun ve ana sözleşme
hükümlerine uygun hareket etmelerine nezaret etmek, idare işlemleriyle ilgi saptanacak
noksanlık ve yolsuzlukları ihbar etmek gibi yetkileri vardır91.
Bankalarda,
banka
yönetiminin
bir
işlevi
olan
denetim
faaliyetini
gerçekleştirmek üzere, ihtiyaçtan doğan ve bu amaçla yetiştirilen kişilerden oluşan
banka teftiş kurulları kurulmuştur92.Genel olarak görevlerini, banka faaliyetlerinin
bankacılık
ilkelerine
ve
ilgili
kanunlara
uygunluğunun
saptanması
şeklinde
tanımlayabileceğimiz teftiş kurulları, bu konularda hazırladıkları raporlarla banka üst
yönetiminin, faaliyet sonuçlarını değerlendirmesine, hatalı işlemlerin zamanında tespit
edilip yönetime ulaştırılmasına, planlanan ve gerçekleşen hedeflerin birbirine
uygunluğunun saptanmasına, uygunsuzluk durumunda ise bunun nedenlerinin
araştırılmasına hizmet etmektedirler. Bu denetim teftiş kurullarına bağlı müfettişler
tarafından yürütülmektedir. Banka müfettişlerinin yaptıkları denetim, bankaların iç
denetiminde etkin ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Müfettişler hazırladıkları
raporlarda bankaların başarılı olması yolunda önerilerde bulunurken yapıcı, banka
varlıklarının korunması ve içsel düzenlemelere uygunluğunu sağlamaya çalışırlarken de
koruyucu bir iç denetim söz konusudur. Ayrıca banka genel müdürlüğü ile şubelerin
karşılıklı isteklerinin değerlendirilmesinde teftiş kurullarının tarafsız bir aracılık görevi
üstlendiklerini de söylemek mümkündür93.
91
Sayıt, Sedef; “ Bankacılıkta Risk ve Denetim”( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik
Üniversitesi FBE, 2001), s.56.
92
Yıldırım, Zeki; a.g.e., s.30.
93
Serinkan, Murat; “Bankaların Denetiminde Teftiş Kurullarının Yeri”( Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE,1987), s.19.
35
3.3.1.2 Amacı
İç denetimin temel amacı; mali tablo hazırlama ile ilgili denetimler de dâhil
bankanın iç denetim sistemlerini incelemek ve değerlendirmek amacıyla banka içinde
oluşturulmuş bağımsız bir değerlendirmedir94.
İç denetimin amaçlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz95:
-Faaliyetlerin verimliliği ve etkinliği (performansa ilişkin amaçlar): Banka
kaynaklarının etkin ve verimli olarak kullanılması ve olası zararların önlenmesidir. İç
denetim ile tüm banka personelinin banka çıkarlarını kişisel ya da diğer her türlü
çıkarların üstünde tutarak, birlik ve beraberlik içinde banka amaçları doğrultusunda
etkin olarak çalışması amaçlanır.
- Mali ve idari konulara ait bilgilerin güvenirliliği, bütünlüğü ve zamanlaması
( bilgi sistemlerine ilişkin amaçlar): Bankanın karar organlarına güvenilir ve doğru bilgi
ve ile raporların zamanında temin edilmesidir. Aynı zamanda yılsonu bilânço verileri ve
diğer mali rakamların hissedarlara, gözetim ve denetim otoritelerine ve diğer üçüncü
kişilere verilen raporların doğru ve güvenilir olması amaçlanmaktadır.
- Mevcut yasalara ve düzenlemelere uygunluk: Tüm banka faaliyetlerinin ilgili
yasal düzenlemelere, gözetim ve denetim otoritelerinin belirlediği standartlara ve
bankanın politika ve yöntemlerine uygun olması amaçlanır. Bankanın itibarının
korunması için söz konusu esaslara uygunluk önemlidir.
İç denetim, sonuç olarak banka yönetiminin başarı düzeyinin tayini ve
işletmenin karlılık birikiminin, kanunlara uygun olarak arttırılması amacına yöneliktir96.
94
Erol, Ahmet ve Ertuğrul Avcı; “Bankalarda Denetim- Tanımlar, Prensipler ve Bankacılık Düzenleme
Kurulu İle İlişkiler”, Mükellefin Dergisi, Sayı:108 (Aralık 2001), s.212.
95
Basel Committee, Framework for Internal Control Systems in Banking Organization, September 1998,
s.7.
96
Eyüpgiller, Servet; Bankalarda Denetim, Ankara, Kısmet Matbaası, 1985, s.2.
36
3.3.1.3 Kapsamı
İç denetimin kapsamı aşağıdakileri içermektedir97:
- İç denetim sisteminin yeterliliğinin ve etkinliğinin incelenmesi ve
değerlendirilmesi,
-
Risk yönetim yöntemlerinin ve risk değerlendirme metodolojilerinin
uygulanmasının ve etkinliğinin incelenmesi,
- Elektronik bilgi sistemi ile elektronik bankacılık hizmetleri dahil olmak üzere
yönetim ve mali bilgi sistemlerinin gözden geçirilmesi,
- Muhasebe kayıtları ile mali tabloların doğruluğunun ve güvenirliliğinin
incelenmesi,
- Bankanın, risk tahmini ile bağlantılı olarak kendi sermayesini değerlendirme
sisteminin incelenmesi,
-
Hem işlemlerin hem de belirli iç denetim yöntemlerinin işleyişinin
sınanması,
- Yasal koşullar ile düzenleyici otoritelerin koşullarına, etik kurallara,
politikalara ve yöntemlerin uygulanmasına uygunluk ve uyum,
- Düzenleyici raporlamanın doğruluğu, güvenirliliği ve zamanlılığının
sınanması,
- Özel soruşturma ve sorgulamaların yapılması.
3.3.1.4 İç Denetimde Görev ve Yetkili Organ ve Kurullar
Bankaların iç gözetim ve denetimi, bankanın üst karar organı olan idare meclisi
ve denetim organı olan banka murakıpları ile bankanın icraya yetkili üst yönetimi ve üst
yönetime bağlı teftiş kurulu tarafından yerine getirilir.
97
Erol, Ahmet ve Ertuğrul Avcı ; a.g.e., s.214.
37
3.3.1.4.1 Banka Yönetim Kurulunun Gözetim ve Denetim ile İlgili Görevleri
Banka Yönetim Kurulu, kanun hükmü gereği(B.K. md.22; TTK md. 317 ve
331), üst yönetimle ilgili sadece bir karar organı değil aynı zamanda bankanın gözetim
ve denetimi ile görevlidir.
Banka Yönetim Kurulu’nun üst gözetim ve denetim faaliyetinin kapsamına, ilk
olarak, bankanın uygulaması yapılmış olan işlemleri ile mali gelişmelerinin yasa,
yönetmelik, statü ve iç talimatlara uygunluğu açısından kritik şekilde değerlendirmesi
girmektedir. Özellikle banka hesaplarının incelenmesi, 3 ve 6 aylık ara bilânçolar ile
yıllık bilânço, kar ve zarar hesaplarının, yarıyıl ve yıl sonu hesap kapanışlarının,
bağımsız denetçi kuruluşu tarafından yıllık hesaplar hakkında verilen raporun
değerlendirilmesi gerekir98.
3.3.1.4.2 Banka Denetçilerinin Görevleri
Banka denetçileri, banka ortakları genel kurulunda hissedarlar tarafından
seçilmiş, bankanın karar ve yönetim organlarının gözetim ve denetimi ile görevli bir üst
organdır. Bankanın bir anonim şirket olarak, yönetim kurulu yanında bir denetleme
organına sahip olması yasal bir zorunluluktur. Denetim Kurulu veya denetçiler,
Yönetim Kurulu gibi, bankanın daimi bir organıdır. Banka Genel Kurulu devamlı bir
organ olmadığından bankayı yönetemeyeceği ve temsil edemeyeceği gibi, Yönetim
Kurulu’nu da doğrudan denetleme imkânı bulunmamaktadır. Bankanın işlemleri ve
Banka Yönetim Kurulu’nun kararları ve bunların uygulanmasını Genel Kurul adına
denetlemek veya gözetlemek, banka denetçilerinin yasal bir görevidir.5411 sayılı
yasanın 24.maddesinde banka Yönetim Kurulunca oluşturulacak “denetim komitesinin”
Yönetim Kurulu üyeleri arasından seçilecek en az iki üyeden oluşması öngörülmüştür.
Bu komite yönetim kuruluna bağlıdır99.
98
99
Kaplan, İbrahim; a.g.e., s.12.
Kaplan, İbrahim; a.g.e. , ss.14-.15.
38
3.3.1.4.3 Banka Teftiş Kurulu ve Görevleri
İç inceleme-gözetim ve denetimin üçüncü alanı ise, yönetim ve icra organı olan
genel müdürlük teşkilatının, merkez ve şubelerdeki imzaya yetkili yöneticiler üzerinde
yaptığı gözetim ve denetimden ibarettir. Bu denetim teftiş kurulu tarafından
gerçekleştirilir. Banka teftiş kurulu, banka idare meclisi ve genel müdürü tarafından
çıkarılan ve yürürlüğe konulan yönetmelik hükümlerine göre atanan ve banka iç
inceleme-gözetim ve denetimi ile görevli kılınan, Kurula bağlı müfettişlerden oluşan bir
iç denetim organıdır. Bu kurul doğrudan idare meclisi ve genel müdüre bağlı olarak
görevlerini yürütür ve teftiş ve inceleme raporlarını bu organlara sunar. Teftiş Kurulu,
banka müfettişleri vasıtasıyla bankanın günlük faaliyetlerinden bağımsız, yönetimin
ihtiyaçları ve bankanın yapısına göre, finansal faaliyet ve uygunluk denetimlerini,
bankanın tüm faaliyetleri, birimleri ve personeli üzerinde yapan, değerlendirmelerde
kullanılan kanıt ve bulguları raporlama, izleme ve mütalaa hazırlayan; banka
işlemlerinin mevzuat ile banka içi yönetmelik ve talimatlara uygunluğunu denetleyen
bir iç denetim kuruluşudur100.
3.3.2 Bankaların Dış Denetimi
3.3.2.1 Tanımı
Dış denetim, kamu düzeni ve yararı açısından devlet veya yetkili denetim
kuruluşları tarafından gerçekleştirilen denetim olarak ifade edilmektedir101.
Dış denetim, daha çok yasal düzenlemelerden kaynaklanan bir denetim
türüdür. Bu nedenle dış denetimde bir buyurganlık, bir zorunluluk ve bir kamusal yan
bulunmaktadır102.
3.3.2.2 Amacı
Dış denetimin kısa dönemde amacı, finansal tabloların güvenilirliğini tahkik
etmektir. Uzun dönemdeki amacı ise, yönetimin gelecekteki tüm mali kararları
100
Kaplan, s.15.
Yıldırım, Zeki; a.g.e., s.40.
102
Erol, Ahmet; a.g.e., s.31.
101
39
verebilmesi için, tahmin yapma, kontrol, analiz ve raporlamada rehberlik edebilecek
şekilde hizmette bulunmaktır103.
3.3.2.3 Dış Denetim İle Yetkili Kuruluş Kurum ve Kurullar
3.3.2.3.1 T.C. Merkez Bankası Tarafından Gerçekleştirilen Denetim
Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını
sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını
doğrudan kendisi belirler. Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek
kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler. Bankanın temel görev
ve yetkileri şunlardır104:
1. Bankanın temel görevleri;
a) Açık piyasa işlemleri yapmak,
b) Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli
tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye
yönelik kur rejimini belirlemek, Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin
belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin
Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak,
c) Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların
yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve
esasları belirlemek,
d) Reeskont ve avans işlemleri yapmak,
e) Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek,
f) Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet
transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz
103
104
İspir, Eda; a.g.e., s.87.
TCMBK, Md.4.
40
işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik
ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek,
g) Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili
düzenleyici tedbirleri almak,
h) Mali piyasaları izlemek,
ı) Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki
katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir.
2. Bankanın temel yetkileri;
a) Türkiye’de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir.
b) Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu
olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve
sorumludur.
c) Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla bu Kanunda belirtilen para
politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da
doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir.
d) Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun
kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu
Fona avans vermeye yetkilidir.
e) Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütür.
f) Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde
uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye
yetkilidir.
g) Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali
kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan
gerekli bilgileri istemeye ve istatistikî bilgi toplamaya yetkilidir.
41
3. Bankanın başlıca müşavirlik görevleri;
a) Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır.
Bankanın Hükümetle ilişkisi, Başbakan aracılığı ile sağlanır.
b) Banka, finansal sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda Hükümete görüş
verir.
c) Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer mali kurumlar hakkındaki
görüşlerini ve tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve
denetleme yetkisine sahip kuruluşlara bildirebilir.
Banka, bu Kanunla ve mevzuatla kendisine verilen yetki ve görevlerle ilgili
olarak düzenlemeler yapmaya ve bunları uygulamaya, bu düzenlemelere tabi kurum ve
kuruluşlar nezdinde bunlara uygun hareket edilip edilmediğini ve kendisine gönderilen
bilgilerin doğru olup olmadığını denetlemeye görevli ve yetkilidir.
Banka, bu Kanun ile kendisine verilen görev ve yetkileri, kendi sorumluluğu
altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır.
Banka, para politikası araçlarının kullanımı sırasında işlem yaptığı banka, kişi
veya kurumun iflası halinde, alacaklı olduğu miktar ve faizi için iflas masasına imtiyazlı
alacaklı sıfatıyla iştirak eder.
Banka mensuplarının görevlerini yerine getirmelerinden doğan tazminat
davaları ancak Banka aleyhine açılabilir. Bankanın rücu hakkı saklıdır.
3.3.2.3.2 TBMM Tarafından Gerçekleştirilen Denetim
Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkileri, kanun koymak,
değiştirmek ve kaldırmak; Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar
Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek; bütçe ve
kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek; para basılmasına ve savaş
ilânına karar vermek; milletlerarası anlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, Türkiye
Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararı ile genel ve özel
42
af ilânına karar vermek ve Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri
kullanmak ve görevleri yerine getirmektir105.
3.3.2.3.3 Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Tarafından Gerçekleştirilen
Denetim
Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu, denetim alanına giren kamu
bankalarını iktisadi, mali, idari, hukuki ve teknik yönden devamlı olarak denetim ve
gözetim altında tutmaktadır.
3.3.2.3.4 Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu(TMSF) Tarafından Gerçekleştirilen
Denetim
Bu Kanun ve ilgili diğer mevzuat ile verilen yetkiler çerçevesinde tasarruf
sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması amacıyla, mevduatın ve katılım fonlarının
sigorta edilmesi, fon bankalarının yönetilmesi, malî bünyelerinin güçlendirilmesi,
yeniden yapılandırılması, devri, birleştirilmesi, satışı, tasfiyesi, fon alacaklarının
takip ve tahsili işlemlerinin yürütülmesi ve sonuçlandırılması, fon varlık ve
kaynaklarının idare edilmesi ve Kanunla verilen diğer görevlerin ifası için kamu tüzel
kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahip Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
kurulmuştur. Fon görevini yaparken bağımsızdır. Fonun kararları yerindelik denetimine
tâbi tutulamaz. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, Fon Kurulunun kararlarını
etkilemek amacıyla emir ve talimat veremez. Fon, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu
Kurulu ile Başkanlıktan oluşur106.Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Kurulu, Fonun karar
organıdır. Fon Kurulu, biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşur.
Fon Kurulu Başkanı Fonun da başkanıdır. .Fon Kurulu Başkan ve üyelerinin görev
süresi altı yıldır. Süreleri biten başkan ve üyeler yeniden atanamazlar107.
Fon Kurulu, bu Kanun ve diğer mevzuatla verilen görevler yanında ayrıca
aşağıdaki görevleri yapar ve yetkileri kullanır108:
105
Türkiye Cumhuriyet Anayasası; Md.88.
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.111
107
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.112
108
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.117.
106
43
a) Fonun ana stratejisini, performans ölçütlerini, amaç ve hedeflerini, hizmet
kalite standartlarını belirlemek, insan kaynakları ve çalışma politikalarını oluşturmak,
Fonun hizmet birimleri ve bunların görevleri hakkında öneride bulunmak.
b) Fonun ana stratejisi ile amaç ve hedeflerine uygun olarak hazırlanan bütçe
teklifini görüşmek ve karara bağlamak.
c) Fonun performansını ve malî durumunu gösteren raporları onaylamak.
d) Fon Başkanının önerisi üzerine, başkan yardımcıları ve daire başkanlarını
atamak.
3.3.2.3.5 Bağımsız Denetim Kuruluşları Tarafından Gerçekleştirilen Denetim
Bağımsız Denetim Kuruluşları, bankaların iç ve dış özetim ve denetim
sisteminde bir kilit kuruluş niteliğindedir. Bağımsız Denetim Kuruluşu tarafından,
bankalarda yapılan gözetim ve denetim, dış gözetim ve denetimin bir parçası olarak
dolayısıyla denetimdir. Bankalarda denetim yapacak Bağımsız Denetim Kuruluşları
önce liste halinde üst gözetim organı olan Bankalar Komisyonu veya Banka Düzenleme
ve Denetleme Kurulu tarafından, Merkez Bankası ile Mali Müşavir ve Yeminli Mali
Müşavir Odaları Birliği’nin ve birlik Kuruluşlarının Görüşleri alınarak belirlenmektedir.
Bankalar da, bağımsız denetim için, bu kuruluşlardan birini seçip BDDK’ya bildirerek
onay almak zorundadırlar. Bağımsız Denetim Kuruluşları, bankaların genel kurullarına
sunacağı yıllık bilânçoları ile kar ve zarar cetvellerini incelemek ve bir rapor hazırlamak
ve onayı ihtiva eden bu raporlarını BDDK’ya vermekle yükümlüdür. Bankalar da Bu
onaylı raporlarını şeffaflık gereği yayımlatmakla yükümlüdürler109.
3.3.2.3.6 Bankalar Yeminli Murakıplar Tarafından Gerçekleştirilen Denetim
Bankalar yeminli murakıpları, kurumun meslek personeli olarak, kurum adına
dış denetim ve gözetim görevi yapmaktadırlar. Bu elemanlar denetledikleri banka ve
diğer mali kuruluşlardan her türlü bilgi ve belgeyi talep etme yetkisine sahiptirler110.
109
110
Kaplan, İbrahim; a.g.e. , s.16.
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.95.
44
3.3.2.3.7 Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği
Tarafından Gerçekleştirilen Denetim
Mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları, tüzel kişiliği haiz ve
kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu olan Türkiye Bankalar Birliğine; katılım
bankaları ise aynı nitelikteki Türkiye Katılım Bankaları Birliğine, faaliyet izni aldıkları
tarihten itibaren bir ay içinde üye olmak zorundadır111.
Birliklerin görev ve yetkileri aşağıda sıralanmıştır112:
a) Mesleğin gelişmesini temin etmek,
b) Meslek ilkelerini belirlemek suretiyle üyelerin birlik ve mesleğin
gerektirdiği vakar ve disiplin içinde ekonominin ihtiyaçlarına uygun olarak
çalışmalarını sağlamak,
c) Üye banka mensuplarının uyacakları meslek ilkeleri ve standartlarını
Kurumun uygun görüşünü alarak belirlemek,
d) İlgili mevzuat uyarınca alınan kararlar ile Kurumca alınması istenilen
tedbirlerin uygulanmasını takip etmek,
e) Üyeleri arasında haksız rekabeti önlemek amacıyla gerekli her türlü tedbiri
almak ve uygulamak,
f) Üyelerin ilân ve reklâmlarında uyacakları esas ve şartları tür, şekil, nitelik ve
miktarları itibarıyla Kurumun uygun görüşünü alarak tespit etmek,
g) Kurum ile işbirliği yapmak suretiyle bankalar arasında ortak projelere ilişkin
işbirliğini temin etmek,
h) Üyelerinin ortak menfaatlerini ilgilendiren konularda yönetim kurulu
kararına istinaden dava açmak,
111
112
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.79.
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.80.
45
i) Müşteri haklarına dair hükümlerde öngörülen sözleşmelerin şekil ve
içeriklerine ilişkin usul ve esasları belirlemek,
j) 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri ve diğer
kanunlarla tanınmış müracaat hakları saklı kalmak kaydıyla üyeler ve bireysel
müşterileri arasındaki ihtilafların değerlendirilmesi ve çözüme kavuşturulmasını temin
etmek üzere hazırlayacakları ve Kurulca onaylanan usul ve esaslar dâhilinde hakem
heyeti oluşturmak ile görevli ve yetkilidir.
3.3.2.3.8
Bankacılık
Düzenleme
ve
Denetleme
Kurulu
Tarafından
Gerçekleştirilen Denetim
Kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahip Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurumu kurulmuştur. Kurumun merkezi Ankara'dadır. Kurum,
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ile Başkanlıktan oluşur. Kurum, bu
Kanunla ve mevzuatla kendisine verilen düzenleme ve denetlemeyle ilgili görev ve
yetkileri kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır. Kurumun
kararları yerindelik denetimine tâbi tutulamaz. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi
Kurumun kararlarını etkilemek amacıyla emir ve talimat veremez113.
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Kurumun karar organıdır. Kurul;
biri başkan, biri ikinci başkan olmak üzere yedi üyeden oluşur. Kurul Başkanı Kurumun
da başkanıdır. Başkanın izin, hastalık, yurt içi ve yurt dışı görevlendirme ve görevde
bulunmadığı diğer hâller ile görevden alınması durumunda ikinci başkan, onun da
bulunmadığı hâllerde Kurul tarafından belirlenecek bir üye Başkana vekâlet eder114.
Kurul bu Kanun ve diğer mevzuatta belirtilen görevler yanında aşağıdaki
görevleri yapar ve yetkileri kullanır115:
a) Düzenlemek ve denetlemekle görevli olduğu sektör veya alanla ilgili
uluslararası ilke ve standartlarla uyumlu ikincil düzenlemeleri yapmak ve kararlar
almak.
113
5411 Sayılı Bankalar Kanunu; Md.82.
5411 Sayılı Bankalar Kanunu; Md.83.
115
5411 Sayılı Bankalar Kanunu; Md.88.
114
46
b) Kurumun stratejik plânını, performans ölçütlerini, amaç ve hedeflerini,
hizmet kalite standartlarını belirlemek, insan kaynakları ve çalışma politikalarını
oluşturmak, Kurumun hizmet birimleri ve bunların görevleri hakkında öneride
bulunmak.
c) Kurumun stratejik plânı ile amaç ve hedeflerine uygun olarak hazırlanan
bütçe teklifini görüşmek ve karara bağlamak.
d) Kurumun performansını ve malî durumunu gösteren raporları onaylamak.
e) Başkanın önerisi üzerine, başkan yardımcıları ve daire başkanlarını atamak.
f) Taşınmaz alımı, satımı, kiralanması konularındaki önerileri görüşüp karara
bağlamak.
g) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Kurum, bu Kanun ve ilgili diğer mevzuatın verdiği yetkiler çerçevesinde
finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde
çalışması, malî sektörün gelişmesi, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin
korunması için116;
a) Bankalar ve finansal holding şirketleri ile diğer kanunlarda ve ilgili
mevzuatta yer alan hükümler saklı kalmak kaydıyla finansal kiralama, faktoring ve
finansman şirketlerinin; kuruluş ve faaliyetlerini, yönetim ve teşkilat yapısını, birleşme,
bölünme, hisse değişimini ve tasfiyelerini düzenlemek, uygulamak, uygulanmasını
sağlamak, uygulamayı izlemek ve denetlemek,
b) Yurt içi ve yurt dışı muadil kurumların katıldığı uluslararası malî, iktisadî ve
meslekî teşekküllere üye olmak, görev alanına giren hususlarda yabancı ülkelerin yetkili
mercileri ile mutabakat zaptı imzalamak,
c) Kanunla verilen diğer görevleri yapmak ile görevli ve yetkilidir.
116
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.93.
47
Kurum, tasarruf sahiplerinin haklarını ve bankaların düzenli ve emin bir
şekilde çalışmasını tehlikeye sokabilecek ve ekonomide önemli zararlar doğurabilecek
her türlü işlem ve uygulamaları önlemek, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını
sağlamak üzere gerekli karar ve tedbirleri almak ve uygulamakla yükümlü ve yetkilidir.
Kurum; her türlü faaliyetinde, kuruluş kanununda verilen yetkiler saklı kalmak
kaydıyla kalkınma plânı, programlar ve hükûmet programında yer alan ilke, strateji ve
politikalara uyar.
Kurum, bu Kanun ve ilgili diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde kendisine
verilen yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek veya özel nitelikli kararlar alarak
kullanır. Kurum, Kurul kararıyla bu Kanunun uygulanmasına ilişkin yönetmelikler ve
tebliğler çıkarmaya yetkilidir.
Kurum, iç düzenlemeleri dışındaki düzenleyici işlemlerini yürürlüğe koymadan
önce sektör stratejisi ve politikaları ile ilişkisinin kurulması bakımından ilişkili
Bakanlığın, kalkınma plânı ve yıllık programla ilişkisinin kurulması açısından Devlet
Plânlama Teşkilatı Müsteşarlığının ve diğer ilgili kurum ve kuruluşların görüşünü alır.
İlişkili Bakanlık ve Devlet Plânlama Teşkilatı Müsteşarlığı en geç yedi gün içinde cevap
vermezse olumlu görüş verilmiş sayılır.
Kurumun hazırlayacağı ikincil düzenleme taslakları en az yedi gün süreyle
Kurumun internet sayfası başta olmak üzere uygun vasıtalarla kamuoyunun bilgisine
sunulur.
Özel nitelikli kararlardan gerekli görülenler doğrudan ilgili kişi ve kuruluşlara
ve uygun görüldüğü takdirde Kurumun haftalık bülteni ile duyurulur.
Kamu kurum ve kuruluşları, Kanun ile belirlenmiş görev alanlarında Kuruma
gerekli yardımı sağlamakla yükümlüdür.
Kurum, finansal hizmetler sektörünün geliştirilmesi amacıyla117;
117
5411 Sayılı Bankalar Kanunu, Md.94.
48
a) İşlem ve aracılık maliyetlerinin azaltılarak bankaların kârlı, verimli ve
rasyonel çalışmalarının ve finansal piyasaların tarafları arasında rekabet ortamının
sağlanması,
b) Finansal sisteme rekabet gücünün kazandırılması, finansal piyasalara ilişkin
diğer düzenlemeler ve uygulamalar ile bütünleşmenin gerçekleştirilmesi ve piyasanın
daha etkin işleyişinin sağlanması suretiyle etkin ve şeffaf bir finansal sistemin
oluşturulması,
c) Denetim ve faaliyet alanları bakımından uluslararası bankaların durumunun
yakından izlenmesi, tecrübelerinden yararlanılması,
d) Birimler, kurumlar, meslek mensupları ve uluslararası diyalog ve işbirliğinin
artırılması suretiyle malî piyasalarda meslek mensupları arasında bütünleşmenin
sağlanması,
e) Malî piyasalara ilişkin düzenlemelerin ilgili taraflarla istişare edilerek
hazırlanması hususlarında strateji belirlemeye yetkilidir.
3.3.2.4 Türleri
Dış denetim; kamusal(devlet) denetim ve bağımsız dış denetim olmak üzere
ikiye ayrılmaktadır.
3.3.2.4.1 Kamusal( Devlet) Denetim
3.3.2.4.1.1 Tanımı
Kamu düzeninin korunması, ekonomideki piyasalara yön verilerek istikrar
sağlanması ve piyasalardaki dengenin bankalar lehine tekelci güç oluşumuna yol
açmaması için belli kamu otoritelerince yapılan denetim kamu denetimi olarak ifade
edilmektedir118.
118
Önder, Mehmet Fahrettin; Tük Hukukunda Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun
Bankaları Denetimi ve Hukuki Sonuçları, İstanbul, Beta Yayınları, 2002, s.34.
49
3.3.2.4.1.2 Gereği ve Önemi
Bankacılık sisteminin; ekonomideki kaynak ve gelir dağılımını etkilemesi,
kaydi para(banka parası) yaratma gücüne sahip olması ve kaydi paranın para arzının çok
önemli bölümünü oluşturması, ekonomik istikrarı etkileyerek enflasyonist baskıların
şiddetlenmesine
veya
ekonomik
durgunluğun
derinleşmesine
yol
açabilmesi,
kredilendirme işlerinde kendi öz kaynaklarından çok birikim sahiplerinden mevduat ve
diğer isimler altında topladıkları fonları kullanması, başarısızlığının dar bir çerçevede
kalmayarak tüm ekonomiye bunalım şeklinde yansıması gibi nedenler, bankaların kamu
denetimine tabi tutulmasını kaçınılmaz kılmaktadır. Ayrıca para politikasıyla bankacılık
sistemi arasındaki yakın ilişkiler, para politikası uygulamasının diğer kesimlere kıyasla
bankacılık sektöründe daha etkili olması, etkin para politikasının ancak bankalar
aracılığıyla yürütülebilmesi, bankalar üzerindeki kamu denetimine yeni boyutlar
getirmekte ve bu denetimin daha da artmasını sağlamıştır119.
3.3.2.4.1.3 Amaçları
Bankalar üzerindeki kamu denetiminin amaçları şöyle sıralanabilir120:
- Koruyucu,
- Yönlendirici,
- İstikrar sağlayıcı,
- Bankaların ekonomiye egemen tekelci güçler haline gelmesini önleyici,
- Bu amaçlara ek olarak bazı ülkelerde bankacılık sisteminin kamu kesiminin
finansmanına katkıda bulunmasıdır.
Koruyucu amaçla yapılan denetim, bankanın alacaklarının, özellikle mevduat
sahiplerinin haklarını, kendi müşterilerini, bankanın varlığını ve nihayet ekonominin
genel çıkarlarını güvence altına almaya yöneliktir.Bankalar, finansal sistemin temel
119
Akgüç, s.1.
İme, Mustafa; “Bankaların Kamuoyu tarafından Finansal Denetimi”(Yayınlanmamış Doktora Tezi,
Marmara Üniversitesi S.B.E. , 1985), s.11.
120
50
taşlarını oluşturduğundan, ekonomideki birikimlerin önemli bir bölümü bankalarda
toplanmaktadır.Bankalarda toplanan bu fonların ekonomik, sosyal ve kültürel gelişme
için kullanılması bu fonların öncelikli alanlara yönlendirilmesi, kaynak kullanımında
etkinliğin sağlanıp savurganlığın önlenmesi, kalkınma açısından son derece önem
taşımaktadır.Kamu otoriteleri, saptadıkları ekonomik ve sosyal önceliklere göre
bankalarda toplanan kaynakları yönlendirmek amacıyla bankacılık sistemine müdahale
ettiklerinde, burada “yön verici” amaç ön plana çıkmaktadır.Ticaret bankaları,
borçlanarak daha açık bir değişle mevduat toplayarak, ödeme aracı yaratabilen
finansman kurumlardır..Bu nedenle bankalar izledikleri politikalarla ekonomik istikrar
üzerine etki yapabilmekte, ekonomik istikrarı bozabilmektedirler.Bankalar üzerindeki
denetimin ir amacıda bankaların ekonomiye egemen büyük güçler haline gelmelerini
önlemektir.Bankalar ellerinde büyük fonlar bulundurduğu için ekonomide kaynak
tahsisi konusunda büyük bir güce sahip bulunmaktadır.hangi ekonomik sistem olursa
olsun sermaye tahsisine egemen olmak en önemli ekonomik güçtür.Bu olanakları
sayesinde bankalar, kredi kararları ile belirli firmaları başarılı kılabilmekte ve bazı
firmaların gelişmelerini de sınırlayabilmektedir121.
3.3.2.4.1.2 Bağımsız Dış Denetim
3.3.2.4.1.2.1 Tanımı
Bağımsız dış denetim, işletmelerin mali tablolarının ve bunların dayanağını
oluşturan bilgi ve belgelerin, bağımsız dış denetçiler eliyle denetlenmesi, denetim
sonucu elde edilen bilgilerin gerçekliği ve güvenilirliği hakkında görüş bildirilmesi
olarak tanımlanmaktadır. Bağımsız denetim kuruluşları hizmetlerinden iki yönlü yarar
sağlayan
kurumlar
bankalardır.
Bankalar,
kredi
ilişkilerinde
müşterilerinin
güvenilirliğini belirleyebilmek için denetlenmiş finansal tablolara gereksinim duyarlar,
dolayısıyla bağımsız denetimden yararlanan taraf durumundadırlar. Bankalar aynı
121
Akgüç, Öztin; 100 Soruda Türkiye’de Bankacılık, 3. Basım, İstanbul, Gerçek Yayınevi, 1992,
ss.199-201.
51
zamanda kendi finansal tablo ve raporlarını denetlettirmek yolu ile bağımsız denetim
kuruluşlarının hizmetlerini kullanan kurumlardır122.
3.3.2.4.1.2.2 Amacı
Bağımsız dış denetimin ana amacı, denetlenen kurumun finansal tablolarının
Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri ışığında doğruluk ve dürüstlüğünün
tespitidir123.Diğer bir ifadeyle, yönetim tarafından hazırlanan finansal tablolara
güvenirlilik unsuru ilave etmek olarak söylenebilir.
122
Atalay Kaya, İdil; “ Bankaların Bağımsız Dış Denetimi ve Türkiye Uygulaması”( Yayınlanmamış
Doktora Tezi İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1991), s.xvı-xvıı.
123
Kulabaş, Haluk; “ Türkiye’deki Bağımsız Dış Denetimin İncelenmesi” (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1993), s.26.
52
4. BANKALARDA BAĞIMSIZ DIŞ DENETİM VE BAĞIMSIZ DIŞ
DENETİM KURULUŞLARINA İLİŞKİN ESASLAR
4.1 Bağımsız Dış Denetime İlişkin Esaslar
4.1.1 Bağımsız Dış Denetimin Tanımı
Bankalarda bağımsız dış denetim, bankaların ve kayıt düzeni ile finansal
tablolarının doğruluğunun, güvenirliğinin, bankacılık düzenlemelerine uygunluk
derecesinin araştırılması ve sonuçların ilgili taraflara bildirilmesi amacıyla kanıt
toplanması ve bu kanıtların değerlendirilerek görüş oluşturulup rapora bağlanmasıdır.
Bankalarda bağımsız dış denetim yıllık denetim, ara denetim ve özel amaçlı denetim
olmak üzere üç şekilde yapılmaktadır.
4.1.2 Bağımsız Denetim Faaliyetin Yürütülmesi
Bağımsız denetim faaliyetleri, sorumlu ortak baş denetçi başkanlığında stajyer
denetçi yardımcısı unvanına sahip olanlar tarafından yürütülmektedir.
Bağımsız denetçiler görevlerini yerine getirirken ilgili meslek kuruluşunca
belirlenen ilkeler ile uluslar arası denetim standartlarında benimsenen meslek ilkelerine
uymakla yükümlüdürler. Aynı zamanda bağımsız denetim görevleri süresince bağımsız
davranmak zorundadırlar. Bağımsız denetçiler, denetledikleri banka ve bankanın bağlı
olduğu herhangi bir kuruşta herhangi görev alamazlar ve bunlarla borç alacak ilişkisi
içerisinde bulunamazlar, ticaret yapamazlar, meslek onuruyla bağdaşmayan işlerle
uğraşamazlar, reklâm sayılabilecek faaliyetlerde bulunamazlar ve iş öneremezler.
Bağımsız denetçiler görevleri süresince denetledikleri bankanın denetim
konularıyla ilgili tüm defter, kayıt ve belgelerini incelemek, denetim işlemini
ilgilendiren tüm bilgileri yönetimden, iç denetçilerden istemek ve istenildiği takdirde
yönetim ve genel kurul toplantılarına katılarak denetim faaliyeti ve sonuçları hakkında
açıklamalarda bulunmakla yetkilidirler.
53
4.2 Bağımsız Denetim Kuruluşlarına İlişkin Esaslar
4.2.1 Yetkilendirilecek Bağımsız Denetim Kuruluşlarında Aranacak Şartlar
Bankaların mali tablolarının ve bunlarda yer alan bilgilerin dış denetimi ile
görevlendirilecek bağımsız denetleme kuruluşlarının; anonim şirket şeklinde kurulmuş
ve hisse senetlerinin tamamının nama yazılı olması, esas sermayesinin yüzde elli birinin
sorumlu ortak baş denetçiye ait olması ticaret unvanlarında yeminli mali müşavir veya
serbest mali müşavir ibarelerinin bulunması,meslek odasına ayıtlı olduğunu belgelen
oda faaliyet belgesi ve türmob ’dan denetim şirketi tescil belgesi almış olması, mesleki
sorumluluk sigortası yaptıracaklarını taahhüt etmeleri şarttır.
4.2.2 Yetkilendirilecek Kuruluş Ortaklarında, Yönetim Kurulu Başkanı ve
Üyeleri, Denetçiler, Yöneticileri ve Bağımsız Denetçilerde Aranacak Şartlar
Denetim yetkisi almış, serbest mali müşavir veya yeminli mali müşavir
unvanına sahip ya da yabancı ülkelerde bağımsız denetim yapma yetkisi sağlayan
belgeye sahip olmaları, mesleki faaliyetleri dışında ticari bir faaliyetinin bulunmaması,
bağımsızlıklarını ortadan kaldıracak bir hususun ortaya çıkması halinde bağımsız
denetimden çekileceklerini taahhüt etmeleri, müflis olmamaları, yüz kızartıcı bir suçtan
dolayı ceza görmemiş olmaları gerekir.
4.2.3 Bağımsız Denetim Yapma Yetkisin Verilmesi
Yetkilendirilmek isteyen bağımsız denetim kuruluşları; bağımsız denetim
kuruluşunun esas sözleşmesi, ilgili meslek odasından alınacak meslek faaliyet belgesi
ve türmob’dan alınmış denetim şirketi tescil belgesinin bir örneği, bağımsız denetim
kuruluşunun merkezinin varsa şubelerinin adresleri, bağımız denetim kuruluşunun
başvuru tarihindeki bilançosu, ortakların, üyelerin, yöneticilerin ve bağımsız
denetçilerin özgeçmişleri, diplomaları, ikametgah ilgileri, nüfus cüzdanlarının noter
onaylı örnekleri, adli sicil belgeleri, mesleki faaliyetleri dışında herhangi bir ticari
faaliyet bulunmadığına dair yazılı beyanları gibi gerekli belgelerle birlikte başvuru
dilekçelerini BDDK’ya verirler. BDDK, kendisine sunulan bilgi ve belgeler ile yazılı
başvuruda bulunan kuruluşların faaliyet konularını yürütebilecek yeterliliğe sahip
54
olduklarına dair kanaatine varması halinde bağımsız denetim kuruluşlarına bankalarda
bağımsız denetim yapma yetkisi verir ve yetkilendirilen bağımsız denetim kuruluşları
Kurumun internet sayfasında kamuoyuna duyurulur.
Bağımsız denetim kuruluşlarının kuruluş şartlarını kaybetmeleri, mesleki
sorumluluk sigortasının yaptırılmaması, yetkinin birden fazla geçici olarak kaldırılması,
bağımsız denetim sözleşmesinin fesih edilmiş olması ve bağımsız denetim faaliyetine
aykırı olarak hareket edilmesi halinde yetkili denetim kuruluşlarının bağımsız denetim
yapma yetkisi iptal edilir.
4.3 Bağımsız Denetim Sözleşmesi
Yetkili denetim kuruluşu, banka ile denetim sözleşmesi yapmadan önce
bağımsız denetimin kapsam ve planlamasını belirlemek amacıyla gerekli ön araştırmayı
yapmak zorundadır.
Bağımsız denetim yetkili denetim kuruluşu ile banka arasında yapılacak yazılı
sözleşme çerçevesinde yürütülür. Yapılacak bu denetim sözleşmesinde; bağımsız
denetimin amacı, kapsamı, dönemi ve varsa özel nedenleri, tarafların yükümlülükleri,
denetçilerin adı, soyadı ve unvanları, bağımsız denetçinin uymakla yükümlü olduğu
denetim standartları, mesleki sorumluluk sigortası yaptırılacağı, bağımsız denetimin
başlama ve bitiş tarihleri ve bağımsız denetim raporunun teslim edileceği tarih ile ilgili
hükümler bulunmalıdır.
Bağımsız denetim faaliyetini yürütecek yetkili denetim kuruluşu yönetim
kurulu tarafından seçilir. Seçilen bağımsız denetim kurulu ile yapılan bağımsız denetim
sözleşmesi banka yönetim kurunca imzalanarak yürürlüğe girer. Yönetim kurulunca
yapılan bağımsız denetim kuruşlu seçimi sürekli denetimlerde genel kurulun onayına
sunulur.
Yetkili denetim kuruluşunun bağımsız denetimden çekilmesi veya bankanın
bağımsız denetim sözleşmesi feshetmesi halinde bağımsız denetim sözleşmesi sona
erdirilir.
55
4.4. Bağımsız Dış Denetim Süreci Ve Planlanması
4.4.1 Bağımsız Denetim Süreci
Denetim süreci, müşteri seçimi ve işin kabulü ile başlar, denetim çalışmalarını
yürütülmesi ile devam eder ve denetim raporunun sunulması ile sona erer.
Denetim faaliyetine başlayabilmek için öncelikle müşteri seçiminin yapılarak
denetim işinin alınması gerekir. Denetim şirketi bir denetim anlaşma mektubu ile işin
kabul edildiğini müşteriye bildirir ve denetim anlaşması müşteri işletme tarafından
imzalanarak denetim şirketine geri gönderilmesi ile denetim işi alınmış olur. Bu
aşamadan sonra denetim sürecinin birinci safhasını oluşturan denetim planlamasına
geçilir.
Bankalarda denetim süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur:
a) Banka, bankanın faaliyetleri ve finansal tabloları üzerinde önemlilik arz
edecek ölçüde etkisi olabilecek olay, işlem ve uygulamalara ilişkin gözlemlerde
bulunulur, ilgili personel hakkında bilgi toplanır, ilgili tüm belge ve dokümanlar
incelenir.
b) Denetim riskini değerlendirmek üzere risk değerlendirme tekniklerinin
uygulanması ve önemlilik arz edecek seviyenin belirlenmesi amacıyla bankanın faaliyet
sonuçları ile finansal durumu analitik yöntemle incelenir.
c) Bankanın hesap ve kayıt düzeni hakkında bilgi edinilmesi, iç sistemlerinin
değerlendirilmesi amacıyla bankanın iş akışları, iç kontrol sistemi ve muhasebe
sisteminin işleyişi gözlemlenir ve bu hususlar ile ilgili bilgi toplanır.
ç) Bağımsız denetçi, finansal tablolarda yer alan tutarların ve bunlarda
meydana gelen hareketlerin maddi test teknikleri uygulanarak doğruluğunun
araştırılmasında ne dereceye kadar güvenilir kontrol mekanizmalarının oluşturulduğunu
veya kontrol açısından hangi önemli eksikliklerin bulunduğunu belirleyerek iç kontrol
sisteminin ön değerlendirmesini yapar.
56
d) Muhasebe sisteminde üretilen kayıtlara ve hesap bakiyelerine ilişkin
verilerin doğruluğunun, geçerliliğinin ve eksik olup olmadığının değerlendirilmesi
amacıyla dış kaynaklardan teyit alma, yeniden hesaplama, kayıt sistemini yeniden
izleme gibi detaylı testlerden ve özel analitik incelemeden oluşan maddi doğrulama
testleri uygulanır.
e) Bağımsız denetim görüşüne esas teşkil edecek yeterli ve uygun denetim
kanıtının sağlanması amacıyla şarta bağlı yükümlülükler ve bilânçonun düzenlendiği
tarihten sonra ortaya çıkan hususlar gözden geçirilir, yapılan çalışmalar tamamlanarak
finansal tabloların doğruluğu ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı hakkında görüş
oluşturulur.
4.4.2 Denetimin Planlanması
Denetimin planlanması, denetim amacına ulaşabilmek için denetim sırasında
yapılacak işleri belirlemek ve düzenlemektir. Denetim planının amacı, denetim
konusunu
denetim
safhalarına
ayırmak,
denetçileri
bu
safhalarda
arasında
görevlendirmek, denetim sırasında uygulanacak denetim yöntemlerini, tekniklerini
belirlemek ve denetim faaliyetini zamanlamaktır.
Sorumlu baş denetçi tarafından hazırlanan denetim planı;
a) Bankanın organizasyonu, iç sistemleri, iş kolları ve diğer hususlarda yapılan
araştırmaların sonuçları,
b) Banka yönetimi ve ilgili diğer personel ile yapılacak müzakere sonrasında
belirlenecek bağımsız denetim faaliyetlerinin türü, kapsamı ve zamanlaması,
c) Bankanın iç sistemlerinin güvenilirliği, denetim riski ve önemlilik düzeyinin
nasıl değerlendirilmesi gerektiği,
ç) Finansal tablolar, önceki döneme ait çalışma kâğıtları ve denetim raporları
ile ilgili belgelerin nasıl gözden geçirileceği,
57
d) Uygulanan muhasebe politikalarının, muhasebe ve bağımsız denetim
uygulamalarında veya düzenlemelerinde meydana gelen ve finansal tabloları önemli
ölçüde etkileyebilecek değişikliklerin sonuçlarının nasıl değerlendirileceği,
e) Bağımsız denetim faaliyeti sırasında, bağımsız denetçilere bilgi verecek ve
veri hazırlayacak personel ile koordinasyonun nasıl sağlanacağı,
f) Denetim ekibinde yer alan bağımsız denetçilerin sorumluluk, mesleki
yeterlilik ve deneyimleriyle ilgili hususlara dikkat edilmek suretiyle, ekip içinde iş
bölümünün ve koordinasyonun nasıl yapılacağı,
g) Önceki döneme ait bağımsız denetimin farklı bir yetkili denetim kuruluşu
tarafından yapılmış olması halinde, herhangi bir yasal düzenleme ile yasaklanmadıkça,
söz konusu yetkili denetim kuruluşunun denetim faaliyetlerine ilişkin çalışma
kâğıtlarının incelenmesi ve önceki bağımsız denetçiler ile görüşmeler yapılması
gereğinin nasıl belirleneceği,
ğ) Önemli ölçüde yanlış beyan riski taşıyan işlem türleri, hesap bakiyeleri ve
dipnot açıklamalarının nasıl tespit edileceği, bunlar için hangi ek denetim tekniklerinin
uygulanacağı,
h) Bankanın faaliyetlerinin coğrafi dağılımına göre denetim ekipleri arasında
işbirliğinin nasıl sağlanacağı,
ı) Bankanın dâhil olduğu risk grubu ile yapılan işlemlerin nasıl inceleneceği,
i) Finansal tabloların düzenlenmesinde yapılan yanlışlıkların, bankanın gerçek
finansal durumunun finansal tablolara yansıtılmasını engelleyip engellemediğinin nasıl
değerlendirileceği,
j) Alınan destek hizmetlerinin bankanın muhasebe ve iç kontrol sistemi
üzerindeki etkileri,
k) Risk değerlendirmesinde uygulanacak analitik inceleme teknikleri,
l) Bankanın finansal performansına ilişkin ön değerlendirme,
58
m) Finansal tablolarda hatalı beyanla sonuçlanabilecek muhasebe politikaları
ve uygulamaları ile riskler,
n) Bankacılık sektöründeki gelişmeler, uyulması gereken düzenlemeler ve
diğer faktörlere ilişkin değerlendirmeler hakkında yazılı bilgiler içermektedir. Bu plan
genel denetim stratejisine uygunluk bakımından seçilen sorumlu ortak baş denetçiler
tarafından değerlendirilir ve kabul edilmesi halinde uygulanır.
Denetim planı yapıldıktan sonra denetçi fiilen inceleme çalışmasına
başlamadan önce denetlediği bankayı tanımak için bilgiler toplamalıdır. Denetçi daha
sonra denetim çalışmalarını etkin bir şekilde yürütebilmek için denetim programı
oluşturur. Oluşturulan bu denetim programları, denetçinin denetim esnasında ne gibi
işler yapacağı, ne zaman yapacağı ve bu işlerin kimler tarafından yapılacağı hakkındaki
kararlarının ayrıntılı dökümüdür. Denetçi yapmış olduğu denetim planlamasını,
uyguladığı denetim testlerini, topladığı bilgi ve kanıtları ve ulaşmış oldukları sonuçları
çalışma kâğıtlarına kaydederler.
4.4.3 Denetim Programının Yürütülmesi
Bu safha denetim çalışmalarının yapıldığı, kanıtların toplanıp değerlendirildiği
safhadır. Denetim kanıtı, denetçinin görüşünü dayandırdığı sonuçlara ulaşmak amacıyla
kullandı tüm bilgilerdir.
Bu safha, denetçinin iç kontrol sistemini incelemesi ve değerlendirmesiyle
başlar. Denetçi iç kontrol sistemini inceledikten sonra denetim tekniklerini kullanarak
finansal tablolarının ve bu tablolardaki bilgilerin doğruluğunu araştırır. Kullanılan bu
denetim teknikleri; fiziki inceleme, gözlem, doğrulama, bilgi toplama, kayıt sistemini
yeniden izleme, yeniden hesaplama, belge incelemesi, analitik inceleme, örnekleme
sağlama ve teyit almadır. Yapılan araştırmalar sonucunda toplanan denetim kanıtları
değerlendirilir ve denetlenen müşteri hakkında bir yargıya ulaşılır.
59
4.4.4 Denetim Sonuçlarının Raporlanması
Denetçi yapmış olduğu çalışmalar sonucunda denetlediği banka hakkında bir
görüş belirtir. Denetçinin görüşünün yer aldığı belge denetim raporu olarak
adlandırılmaktadır.
Denetçi raporunda dört tip görüş bildirebilir. Bunlar olumlu görüş, olumsuz
görüş, şartlı görüş ve görüş bildirmekten kaçınmadır.
Sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin de
görüşlerini alarak,
a) Bağımsız denetim çalışmalarında genel denetim ilkelerine uyulmuş olması,
b) Bankanın finansal tablolarının, Kanunun 37. ve 38.maddeleri uyarınca
yürürlüğe konulan muhasebeye ilişkin düzenlemelere uygun bulunması,
c) Uygulanan muhasebe politikalarında uyumluluk olması,
ç) Finansal tablolarda yer alan bilgilerin yeterli açıklıkta olması,
d) Finansal tabloları etkileyecek bir belirsizliğin bulunmaması,
e) Çalışmalarında herhangi bir kısıtlama ile karşılaşmaması halinde olumlu
görüş bildirir.
Sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin
görüşlerini de alarak, olumlu görüş vermesinin mümkün olmadığı ancak buna yol açan
hususların etkisinin olumsuz görüş bildirme ya da görüş bildirmemeye yol açacak kadar
önemli olmaması durumunda şartlı görüş bildirir. Denetim kapsamında kısıtlama olması
durumunda ve yönetimle görüş ayrılığı, finansal tablolarda düzeltme gerektiren tespit bulunması
durumunda denetçi şartlı görüş bildirir.
Sorumlu ortak baş denetçi;
60
a) Görüş bildirmekten kaçınmayı gerektirecek önemde olmamakla birlikte
bağımsız denetim faaliyetini sınırlayan herhangi bir hususun varlığı nedeniyle finansal
tablolara ilişkin bilgi ve belgelerin elde edilememesi,
b) Şüphe doğuran hususların tespiti veya muhasebe kayıtlarına yansıtılan
işlemlerin niteliği dikkate alınarak, denetlenen finansal tabloların ileri bir tarihte önemli
değişikliklere maruz kalabileceğinin görülmesi,
c) Finansal tabloların Kanunun 37. ve 38.maddeleri uyarınca yürürlüğe
konulan muhasebeye ilişkin düzenlemeler ile banka tarafından seçilen muhasebe
politikalarına uygun olarak hazırlanmaması,
ç) Finansal tablolarda yer alan kalemlerde tespit edilen hata ve suiistimaller ile
bunların etkilerinin giderilmesine ilişkin olarak bankayla görüş ayrılığı bulunması
hallerinde, kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin görüşlerini ve birinci ve ikinci
fıkralarda belirlenen usul ve esaslar ile konunun finansal tabloların güvenilirliğine etki
düzeyini dikkate alarak şartlı veya olumsuz görüş bildirir. Ancak, bankanın
devamlılığını tehlikeye düşürecek nitelikte durumların varlığı konusunda kanaat
oluşması halinde şartlı görüş verilir.
Sorumlu ortak baş denetçinin, şartlı ya da olumsuz görüş içeren bir denetim
raporu hazırlaması durumunda, bunun sebepleri ve finansal tablolar üzerindeki
muhtemel etkileri raporda belirtilir. Bu açıklama, görüşün açıklandığı paragraftan
hemen önce yer alır ve ayrıca bu durum daha detaylı olarak finansal tablolara ait
açıklama ve dipnotlarda da yer alır.
Bağımsız denetim çalışmalarında karşılaşılan belirsizlik ve sınırlamaların,
bağımsız denetçinin olumlu, şartlı ya da olumsuz herhangi bir görüş belirtmesini
engelleyecek derecede önemli olması, finansal tablolarda yer alan önemli bir kalem
hakkında yeterince kanıt toplanamaması, etkin olmayan bir muhasebe ve iç kontrol
sisteminin bulunması durumunda, sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız
denetim ekibinin görüşlerini de alarak finansal tablolar üzerinde görüş bildirmekten
kaçınabilir. Görüş bildirmekten kaçınma durumunda düzenlenecek raporda, kaçınmaya
yol açan nedenlere yer verilir.
61
5.
TÜRKİYE’DEKİ
BİR
BANKADA
BAĞIMSIZ
DIŞ
DENETİMİN
UYGULANMASI
Bu uygulama ile teoride yer alan bilgilerin uygulamada da aynı şekilde kullanıp
kullanılmadığını anlamak ve teori ile uygulamayı birbirleriyle pekiştirerek konunun daha iyi
anlaşılmasını sağlamak istenmiştir.
5.1 Amaç
Yapılan bu bağımsız dış denetimin amacı, X bankasının tüm mali tablolarının ve bu
tablolarda yer alan bilgilerin doğru dürüst, muhasebe ilke ve standartlara uygun olup olmadığının
araştırılmasıdır.
5.2. Uygulanması
Denetçi bağımsız denetim süreci boyunca banka hakkında genel bilgileri toplar,
bankanın konsolide olmayan finansal tabloları ve bunlara ilişkin açıklama ve dipnotları, bankanın
muhasebe politikalarını, bankaya ait mali bünyeye ilişkin bilgileri inceler ve bütün bu
incelemeler sonunda ulaşmış olduğu görüşü bağımsız denetim raporu düzenleyerek sunar.
5.2.1 Banka Hakkında Genel Bilgiler
X bankası ticari bankacılık faaliyetinde bulunmak üzere 27 Haziran 1990 tarih ve
90/644 sayılı Bankalar Kurulu kararıyla izin verilmiş ve ana sözleşme 18 Eylül 1990 tarih ve
2611 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. X bankası yabancı sermayeli bir bankadır. Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonu bünyesinde bulunan Y A.Ş.’nin bütün hisselerinin tamamı ile aktif ve
yükümlülüklerinin bir bölümü X bankasına devredilmiş ve 14 Aralık 2001 tarihinde X bankası
adı altında birleşerek faaliyetlerine devam etmiştir.
X bankasının 31 Aralık 2006 tarih itibariyle nominal sermayesi 277.290 bin YTL olup,
beheri bin Türk Lirası tutarında 277.290.000.000 adet kayıtlı ve tatmamı ödenmiş hisseden
meydana gelmiştir. Bu bankanın sermayesinin tamamı İngiltere’ de bulunan X Bank B’ ye aittir.
X bankası 2006 tarih itibariyle 193 şube ile hizmet vermektedir.
X bankasının hizmet türü ve faaliyet alanlarından önemli olanları,
62
1.Yeni Türk lirası ve döviz cinsinden her türlü mevduatı kabul etmek,
2.Yeni Türk lirası ve döviz fonları temin etmek, bu fonları bizzat kullanmak ve
kullanımına aracılık etmek,
3.Tüm sektörlere nakdi ve gayri nakdi kredi sağlamak,
4.Iskonto ve iştira faaliyetlerinde bulunmak,
5.İlgili mevzuat hükümlerinin izin verdiği ölçüde sermaye ve menkul kıymetler
borsalarına ilişkin işlemler yapmak, menkul kıymetler yatırım fonları kurmak, işletmek ve
yönetmek,
6. Yerli ve yabancı şirketlere kurucu veya hissedar olarak katılmak, yönetim ve
denetimlerini yüklenmek, hisse senetlerini, tahvilleri ve diğer menkul değerleri satın almak ve
üzerlerinde tasarrufta bulunmak,
7.Tahvil ve diğer menkul kıymetlerin ihraçlarına aracılık etmek,
8.Faktoring ve Forfaiting faaliyetlerinde bulunmak.
Finansal tablolar ve bunlara ilişkin açıklama ve dipnotlarda yer alan bilgiler aksi
belirtilmedikçe bin Yeni Türk Lirası olarak hazırlanmıştır.
5.2.2 Konsolide Olmayan Finansal Tablolar ve Bunlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
5.2.2.1 Aktif Kalemlere İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
31 Aralık 2006 tarih itibariyle aktif toplamı %30 oranında artarak 7.868.226 bin YTL ‘
den 10.272.243 bin YTL’ ye ulaşmış.30 Eylül 2006 itibariyle banka 9.575.734 bin YTL
tutarındaki aktif toplamı ile aktif büyüklüklerine göre sıralamada 12. sırada yer almıştır. Aktifleri
oluşturan ana kalemlerden krediler 2006 yılında %45 oranında büyümüş ve toplam aktiflerde
%30 artış göstermiştir.Bir önceki dönemdeki bilanço içindeki %66 olan krediler kalemi
5.184.393 bin YTL’ den 7.524.235 bin YTL ‘ye yükselerek bilanço payı içindeki payı %73
olarak gerçekleşmiş..31 Aralık 2006 tarih itibariyle 96.274 YTL tutarında gerçeğe uygun değer
farkı kar/zarara yansıtılan finansal varlıklar serbest depoda bulunmaktadır ve 6.114 YTL
63
tutarındaki satılmaya hazır finansal varlık serbest depoda bulunmaktadır.Bankanın repo
işlemlerine konu olan, teminata verilen ve bloke edilen vadeye kadar elde tutulacak yatırımı
bulunmamaktadır.Bankanın iştiraki bulunmamaktadır.Bankanın birlikte kontrol edilen herhangi
bir ortağı bulunmamaktadır ve bu nedenle bunların muhasebeleştirilmesi ile ilgili yöntem
belirtilmemiştir.Bankanın herhangi bir finansal kiralama sözleşmesi bulunmamaktadır.
Cari dönemde binalar ekspertiz değerlemesine tabi tutulmuş ve net defter değeri
ekspertiz değerinden düşük olan binalar için aradaki fark kadar değer düşüş karşılığı ayrılmıştır.
Cari dönemde kaydedilmiş veya iptal edilmiş olan her biri veya bazıları mali tabloların bütünü
açısından önemli olmamakla birlikte toplamı mali tabloların bütünü açısından yukarıda belirtilen,
binalar için ayrılmış değer düşüklüğü haricinde önemli olan değer düşüklüğü bulunmamaktadır.
Satış amaçlı elde tutulan duran varlık bulunmamaktadır. Bankanın maddi olmayan duran
varlıkları içinde marka ve şerefiye değerleri mevcuttur. Şerefiye 83.333 YTL, marka 20.480
YTL tutarındadır. Bankanın diğer maddi olmayan duran varlıkları satın alınan bilgisayar
yazılımlarından oluşmaktadır ancak 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle bankanın devam eden
bilgisayar yazılımları bakiyesi bulunmamaktadır. Devlet teşvikleri kapsamında edinilen herhangi
bir maddi olmayan duran varlık bulunmamaktadır. Kullanımında herhangi bir kısıtlama bulunan
ve rehnedilen maddi olmayan duran varlık bulunmamaktadır.
Bankanın
31
Aralık
2006
tarih
itibariyle
net
ertelenmiş
vergi
aktifi
bulunmamaktadır.Bu tutarın hesaplanmasına esas oluşturan vergiden indirebilecek zarar
bulunmamaktadır.Uygulanan muhasebe politikaları ve değerleme esasları ile vergi mevzuatı
arasındaki zamanlama farkları üzerinden hesaplanan aktif ve pasifleri net tutarları üzerinden
hesaplanan ertelenmiş vergi tarı net ertelenmiş vergi pasifi olarak mali tablolara
yansıtılmıştır.Önceki dönemlerde üzeriden vergi aktifi hesaplanmamış ve bilânçoya
yansıtılmamış indirilebilir geçici fark bulunmamaktadır.Ertelenmiş vergiler için ayrın değer
düşüş karşılığı bulunmamaktadır.
Bilançonun diğer aktifler kalemi, nazım hesaplarda yer alan taahhütler hariç bilanço
toplamının %10’unu aşmamaktadır. Bilânçonun diğer aktif kalemleri; ödenen geçici vergi, peşin
ödenmiş giderler, borçlu geçici hesaplar, diğer gelir reeskontları, muhtelif alacaklar ve diğerdir.
64
5.2.2.2 Pasif Kalemlere İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
31 Aralık 2006 tarih itibariyle bilanço pasiflerinin %57’si mevduat hesaplarından
oluşmaktadır. Döviz tevdiat hesaplarının tutarı toplam mevduatın %61’ini oluşturmaktadır.
Mevduat dışı kaynaklar 1.504.654 YTL’den 1.794.354 YTL’ ye yükselerek %17oranında atış
göstermiştir.31 Aralık 2006 tarih itibariyle krediler mevduat dışı kaynakları %82
oluşturmaktadır. Yurtiçi bankalardan kullanılan YTL krediler Eximbank kredilerden
oluşmaktadır. Yurtdışı bankalardan kullanılan krediler kredilerin %97’sini oluşturmaktadır.
2006 yılında özkaynak tutarı 1.275.660 YTL’dir. Bankanın ödemiş sermayesi nominal
olarak gösterilmiştir.31 Aralık 2006 tarihi itibariyle ödenmiş sermayenin enflasyona göre
düzeltilmesinden kaynaklanan 272.693 YTL sermaye yedeği bulunmaktadır ve diğer sermaye
yedekleri yardımcı hesabına intikal ettirilmiştir. Kayıtlı sermaye sistemi uygulanmaktadır.
Bankanın sermaye yeterlilik oranı 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle %12.21, serbest sermaye tutarı
%13, nitelikli sermaye tutarı %12 oranında artış göstermiştir. Cari dönem içinde sermaye artırımı
yapılmamıştır. Cari dönem sermaye yedeklerinden sermayeye ilave edilen kısım
bulunmamaktadır. Bankanın herhangi bir sermaye taahhüdü bulunmamaktadır. Bankanın
kullandığı sermaye benzeri kredi bulunmamaktadır. Bankanın gelirleri karlılığı ve likiditesine
ilişkin geçmiş dönem göstergeleri ile bu göstergeler ve değişen muhasebe standartları
çerçevesinde yapılan değerlendirmelere istinaden banka özkaynaklarını güçlendirme yönünde
aksiyon almaktadır.
Bankanın 31 Aralık 2006 tarih itibariyle net ertelenmiş vergi borcu 4.169 YTL’dir.
Ertelenmiş vergi borcunun hesaplanmasına esas oluşturan vergiden indirebilecek zarar
bulunmamaktadır.Uygulanan muhasebe politikaları ve değerleme esasları ile vergi mevzuatı
arasındaki zamanlama farkları üzerinden hesaplanan aktif ve pasifleri net tutarları üzerinden
hesaplanan ertelenmiş vergi tutarı, net ertelenmiş vergi pasifi olarak mali tablolara
yansıtılmıştır.Satış amaçlı duran varlıklara ilişkin borç bulunmamaktadır.Y A.Ş.’den devralınan
geçmiş yıllar mali zararlarının kurumlar vergisinden mahsubu konusunda banka ve vergi idaresi
arasındaki ihtilaf sebebiyle 100.000 YTL tutarında tahmini karşılık tutarını ve 20.286 YTL
tutarındaki şarta bağlı yükümlülük tutarını “diğer karşılıklar” altında sınıflandırmıştır.
65
5.2.2.3 Nazım Hesaplara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
Bankanın 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle toplam 5.002.749 tutarında gayrikabili rücu
nitelikte taahhüdü bulunmaktadır. Nazım hesap kalemlerinden kaynaklanan muhtemel zararlar
bulunmamaktadır. Bilânço dışı yükümlülüklerden oluşan taahhütler “Bilanço Dışı
Yükümlülükler Tablosu”nda gösterilmiştir.
Bankanın 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle toplam 446.459 YTL tutarında teminat
mektubu, 262.996 YTL tutarında aval ve kabuller ve 455.925 YTL tutarında akreditifler
sebebiyle garanti ve kefaletleri bulunmaktadır. Ayrıca 151.790 YTL tutarında diğer garanti ve
kefaletleri bulunmaktadır. Banka 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle toplam 1.440.833 YTL tutarında
vadeli döviz alım ve satım; 4.874.325 YTL tutarında swap para alım satım;1.028.858 YTL
tutarında para alım satım opsiyonu; 272.686 YTL tutarında futures faiz alım satım; 74.396 YTL
tutarında swap faiz alım satım işlemine girmiştir. Yabancı para pozisyon riski ve faiz riskini
azaltmak amacıyla yapılan söz konusu işlemler alım satım amaçlı türev finansal araç olarak
değerlendirilmekte ve banka tarafından rayiç değerleri ile izlenmektedir.
31 Aralık 2006 tarihi itibariyle açıklanması gereken şarta bağlı varlık
bulunmamaktadır. Banka’nın bankacılık faaliyetleri kapsamında yapmış olduğu işlemler
nedeniyle devam eden çeşitli dalara ilişkin şarta bağlı yükümlülükleri bulunmaktadır.31 Aralık
2006 tarihi itibariyle banka aleyhine açılmış bu davaların toplamı 3.401 YTL tutarındadır. Söz
konusu davalardan aleyhte sonuçlanma olasılığı yüksek olanlarla ilgili 179 YTL tutarında
karşılık ayrılmıştır. Banka başkalarının nam ve hesabına menkul değer alım satım ve saklama
hizmetleri vermektedir.
5.2.2.4 Gelir Tablosuna İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
31 Aralık 2006 tarih itibariyle net kar 280.618 YTL’dir. Faiz gelirleri bir önceki
döneme göre %41 oranında artarak 1.384.625 bin YTL yükselmiştir. Kredilerden alınan faiz
toplam faiz gelirlerinin %83’ünü oluşturmaktadır. Faiz giderleri büyümeyle orantılı olarak %64
artarak 706.591 bin YTL’ ye yükselmiştir.Mevduata verilen faiz toplam faiz giderlerinin
%69’unu oluşturmaktadır.Bunun yanında net faiz geliri önceki döneme göre %23, net ücret ve
komisyon gelir %16 artış göstermiştir.
66
Banka’nın net faiz dışı faaliyet gelirleri bir önceki yıla göre %6 azalarak 377.629 bin
YTL’ düşmüştür.Faiz dışı faaliyet gelirlerindeki azalış, kambiyo işlemleri ile kar ve
zararlarındaki değişimden kaynaklanmaktadır. 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle bankanın faaliyet
gelirleri 1.050.129 YTL’dir. Bankanın kredi ve diğer alacaklar karşılığı tutarı 72.540 YTL, diğer
faaliyet giderleri 626.063 YTL, vergi öncesi karı 351.526 YTL’dir. Banka’nın 31 Aralık 2006
tarihi itibariyle ayrılan kurumlar vergisi karşılığı 63.876 YTL ve ertelenmiş vergi gideri ise
7.032YTL’dir.Bankanın 31 Aralık 2006 tarihi itibariyle mali tablolarına yansıtılan 7.032 YTL
ertelenmiş vergi giderinin tamamı uygulanan muhasebe politikaları ve değerlemem esasları ile
vergi mevzuatı arasındaki zamanlama farkları üzerinden hesaplanan geçici farklardan
oluşmaktadır. Vergi sonrası faaliyet zararına ilişkin açıklanacak husus bulunmamaktadır.
31 Aralık 2006 tarihi itibariyle gelir kalemleri içerisinde net faiz geliri 678.034 YTL,
net ücret ve komisyon gelirleri ise 184.756 YTL ile önemli bir yer tutmaktadır.Faiz gelirlerinin
içerisindeki dağılım göz önünde bulundurulduğunda bankanın faiz gelirlerinin en önemli
kaynakları kredilerden, bankalar arası para piyasasından ve menkul değerlerden alınan
faizlerdir.Faiz
giderlerinin
ise
en
büyük
bölümünü
mevduata
ödenen
faizler
oluşturmaktadır.Komisyon gelirlerinin en önemli kısmını ise kredi kart işlemlerinden alınan
komisyonlar oluşturmaktadır.
31 Aralık 2006 tarihi itibariyle gelir tablosunda ve ilgili dipnotlarda yer alan diğer
kalemler, gelir tablosu toplamının %10’unu aşmamaktadır.
5.2.2.5 Özkaynak Değişim Tablosuna İlişkin Açıklama Ve Dipnotlar
2006 yılında özkaynak tutarı 1.275.660 YTL’dir.24 Mart 2006 tarihli 2005 yılı Olağan
Genel Kurulunda alınan karar uyarınca 2005 yılı faaliyetleri sonucu elde edilen kardan 68.779
bin YTL tutarındaki kısmı 3 Ağustos 2006 tarihinde ortaklara dağıtılmıştır. 31 Aralık 2006 tarihi
itibariyle 6.821 YTL tutarında “menkul değerler artış fonu” bulunmaktadır. Söz konusu tutar,
satılmaya hazır finansal varlıklardan borçlanma senetlerinin etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak
hesaplanan faiz gelirleri ile gerçeğe uygun değer farkı ile hisse senetlerinin maliyetleri ile gerçeğe
uygun değer farkları ve söz konusu işlemlerin kar zarar ile ilişkilendirilmeyen ertelenmiş vergi
etkilerinden oluşmaktadır.
67
Nakit akış riskinden korunma amaçlı yapılan herhangi bir işlem bulunmadığı için
dönem başı ve dönem sonu mutabakatı yapılmamıştır. Nakit akış riskinden korunma amaçlı
yapılan herhangi bir işlem bulunmadı için, nakit akış riskinden korunmalarda, riskten korunma
aracı olarak belirlenmiş bir türev ve türev olmayan finansal varlık ve yükümlülüğe ait kazanç ya
da kayıp, özkaynaklara kaydedilmemiştir. Bankanın cari dönemde kur farklarının
muhasebeleştirilmesi ile ilgili yaptığı herhangi bir değişiklik olmadığı için dönem başı ve dönem
sonundaki tutarlarına ilişkin mutabakat yapılmamıştır.
Kar payına ilişkin herhangi bir bildirimde bulunulmamıştır. Kar payı dağıtımına Genel
Kurul toplantısında karar verilecek olup Genel Kurul henüz toplanmamıştır. Banka tarafından
cari dönemde yapılan hisse senedi ihracı bulunmamaktadır.
5.2.2.6 Nakit Akım Tablosuna İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
Faaliyet karına ilişkin 553.695 YTL gelir, 1.316.703 YTL alınan faizlerden, 595.723
YTL verilen faizlerden, 266.479 YTL personel giderlerinden ve 99.194 YTL diğer faiz dışı
gelirler ve giderlerin netinden oluşmaktadır.Diğer borçlardaki 11.908 YTL artış muhtelif
borçlardaki, diğer yabancı kaynaklardaki ve ödenecek vergi, resim, harç ve primlerdeki
değişimlerden oluşmaktadır.Döviz kurundaki değişimin nakit ve nakde eşdeğer varlıklar
üzerindeki etkisi net kur farkı karı/ zararı hesabına yansıtılmıştır.Söz konusu kur farkı kar/zararı
tutarı nakit akım tablosunda “Bankacılık faaliyet konusu aktif ve pasiflerdeki değişim öncesi
faaliyet karı” içinde yer alan “Diğer” kalemi içinde gösterilmektedir.Nakit ve nakde eşdeğer
varlıkların birikmiş faiz ve gelirleri nakit akım tablosunda dikkate alınmamaktadır.Menkul
değerler, elde edilme tarihleri itibari ile üç aydan kısa süre içerisinde itfa olacak kıymetleri
içermektedir.Bankalar bakiyesi, Bankalar ve Diğer Mali Kuruluşlar ile T.C. Merkez Bankası
Serbest hesaplarını içeren nakde eşdeğer varlıklardan oluşmaktadır.
5.2.2.7 Bilanço Dışı Yükümlülükler Tablosuna İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
Bankanın 31 Aralık 2006 ve 2005 tarihindeki bilanço dışı yükümlülükleri, teminat
mektupları, kabul kredileri, akreditifler, diğer garantiler, cayılamaz taahhütler, döviz ve faiz haddi
ile ilgili işlemlerden oluşmaktadır.2006 yılında bilanço dışı yükümlülüklerden döviz ve faiz
haddi ile ilgili işlemler toplam kalemlerin %55 ‘ini, cayılamaz taahhütler %36’sını
oluşturmaktadır.
68
5.2.2.8 Bilânço Sonrası Hususlara İlişkin Açıklama ve Dipnotlar
Bankanın %100’üne sahip olan X Bank B. Banka sermayesinin, yeni hisse senedi
ihracıyla, nakden 125.000.000 YTL arttırılarak 277.290.000 YTL’ den 402.290.000 YTL’ ye
çıkarılmasını ilk olağan Genel Kurul toplantısında resmi olarak onaylanmak üzere taahhüt
etmiştir. Söz konusu tutar 30 Ocak 2007 tarihi itibariyle X Bank A.Ş. hesaplarına aktarılmış ve
banka tarafından bloke edilmiştir. Mali tablolara etkisi olmamakla beraber, Banka Yönetim
Kurulu Üyelerinden birinin 12 Şubat 2007 tarihinde istifa etmesi nedeniyle 16 Şubat 2007
Tarihinde başka birinin yapılacak ilk Genel Kurul’da onaya sunmak üzere atanmasına karar
verilmiştir ve 27 Şubat 2007 tarihinde de atama gerçekleşmiştir. Kurlarda bilânço tarihinden
sonra ortaya çıkan e açıklanması gereken önemli bir değişiklik yoktur.
5.2.3 Muhasebe Politikalarına İlişkin Açıklamalar
Banka finansal tablolarını yönetmelik uyarınca TMS’ ye uygun olarak ilk kez 31
Aralık 2006 tarihi itibariyle hazırlamıştır. TMS’ ye geçiş tarihi 1 Ocak 2005 olup, 31 Aralık 2006
tarihli finansal tablolarla karşılaştırmalı olarak sunulan önceki hesap dönemi olan 31 Aralık 2005
tarihli finansal tablolara uygulanmıştır.31 Aralık 2005 tarihli finansal tablolara TMS farklarının
etkileri yansıtılırken 1 Ocak 2005 tarihli TMS açılış bilânçosu da düzeltilerek, oluşan farklar
“Özkaynaklar” altında “Olağanüstü Yedekler” hesabında muhasebeleştirilmiştir. TMS’ nin ilk
kez uygulanması sebebiyle 31 Aralık 2005 tarihli finansal tablolar üzerinde düzeltme işlemi
yapılmamıştır.31 Aralık 2004 tarihine kadar “yüksek Enflasyonlu Ekonomilerde Finansal
Raporlamaya İlişkin Türkiye Muhasebe Standardı” uyarınca enflasyon düzeltmesine tabi tutulan
finansal tablolara BDDK’nın 21 Nisan 2005 tarih 1623 sayılı kararı ve 28 Nisan 2005 tarihli
Genelgesi ile 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren enflasyon muhasebesi uygulanmamıştır. Finansal
tabloların hazırlanmasında izlenen muhasebe politikaları ve kullanılan değerlemem esasları TMS
kapsamında yer alan esaslara göre belirlenmiş ve uygulanmıştır.
Bankanın ana kaynakları müşteri mevduatı ve yurtdışından kullanılan kredilerdir.
Banka plasmanlarını yüksek getirili, düşük riskli, yeterli teminatı bulunan varlıklara
yöneltmektedir. Piyasa riskinin ölçümünde ve limit belirlemede tarihsel benzetim yöntemiyle
Riske Maruz Değer yaklaşımı kullanılmaktadır. Limit kullanımları gün içinde çeşitli kontrol
noktaları vasıtasıyla izlenmekte ve üst yönetime raporlanmaktadır. Risk izleme ve kontrol
69
faaliyetleri bağımsız birimlerce yürütülmektedir. Bankanın yabancı işletmelerde herhangi bir
yatırımı bulunmamaktadır. Yabancı para işlemlerden doğan kur farkı gelirleri ve giderleri işlemin
yapıldığı dönemde kayıtlara intikal ettirilmiştir. Dönem sonlarında, yabancı para aktif ve pasif
hesapların bakiyeleri, dönem sonu banka döviz kurundan YTL’na çevrilmiş ve oluşan kur
farkları, kambiyo karı veya zararı olarak gelir tablosuna yansıtılmıştır.31 Aralık 2006 tarih
itibariyle yabancı para işlemlerin Türk parasına dönüştürülmesinde ve bunların finansal tablolara
yansıtılmasında kullanılan ABD doları kur değeri 1.4056 YTL, EUR kur değeri 1.8515 YTL ve
YEN kur değeri 0.0117 YTL’dir.
Bankanın 31 Aralık 2006 ve 2005 tarihleri itibariyle iştiraki bulunmamaktadır. Bağlı
ortaklıklar konsolide olmayan finansal tablolarda “Finansal Araçlar: Muhasebeleştirme ve
Ölçmeye İlişkin Türkiye Muhasebe Standardı”na göre muhasebeleştirilmektedir. Teşkilatlanmış
piyasalarda işlem görmeyen ve gerçeğe uygun değeri güvenilir bir şekilde belirlenemeyen bağlı
ortaklıklar değer kaybı ile ilgili karşılık düşüldükten sonra, maliyet bedelleri ile finansal tablolara
yansıtılmıştır.
Banka yabancı para pozisyon riskini azaltmak amacıyla vadeli döviz alım satım, para
alım satım ve para opsiyonu alım satım sözleşmeleri yapmakta, faiz riskini azaltmak amacıyla da
faiz futures, faiz swap ve vadeli faiz sözleşmesi işlemlerine girmektedir ve bunlar gerçeğe uygun
değerleri ile izlenmektedir.31 Aralık 2006 tarih itibariyle bankanın türev ürünleri
bulunmamaktadır. Bankanın riskten korunma amaçlı türev finansal aracı bulunmamaktadır.
Etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak hesaplanan faiz gelirleri ve giderleri tahakkuk esasına göre
muhasebeleştirilmektedir. Komisyon gelirlerinden, bankacılık hizmet gelirleri tahsil edildikleri
anda gelir kaydedilmekte, bunların dışındaki tüm komisyon gelirleri ve giderleri dönemsellik
ilkesine bağlı olarak tahakkuk esasına göre etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak ilgili kar zarar
hesaplarına aktarılmaktadır.
Banka finansal varlıklarını gerçeğe uygun değer farkı kar/zarara yansıtılan finansal
varlıklar, satılmaya hazır finansal varlıklar, krediler ve diğer alacaklar ve vadeye kadar elde
tutulacak finansal varlıklar olarak sınıflandırmaktadır. Bütün bu finansal varlıklar teslim tarihine
göre kayıtlara alınmakta ve kayıtlardan çıkarılmaktadır. Bunların sınıflandırılması da varlıkların
satın alma tarihi itibariyle yapılmaktadır. Gerçeğe uygun değer farkı kar /zarara yansıtılan
finansal varlıklar işlem maliyetleri de dahil olmak üzere maliyet değerleri ile bilançoya
70
alınmaktadır. Satılmaya hazır finansal varlıklar bilançoda gerçeğe uygun değerle takip
edilmektedir. Bu varlıklar elden çıkarıldığında özkaynak içinde takip edilen değer farkları gelir
tablosuna yansıtılmaktadır. Kredi ve diğer alacaklar, borçluya para, mal veya hizmet sağlama
yoluyla yaratılan finansal varlıklardır. Bunlar etkin faiz yöntemi kullanılarak iskonto edilmiş
bedel üzerinden bilançoya yansıtılmaktadır. Vadeye kadar elde tutulacak finansal varlıklar,
vadesine kadar saklama niyetiyle elde tutulan ve fonlama kabiliyeti de dahil olmak üzere vade
sonuna kadar elde tutulabilmesi için gerekli koşulların sağlanmış olduğu, sabit veya belirlenebilir
ödemeleri ile sabit vadesi bulunan ve banka kaynaklı krediler ve diğer alacaklar dışında kalan
finansal varlıklardan oluşmaktadır. Bu varlıklar, etkin faiz oranı yöntemi kullanılarak iskonto
edilmiş değerleri ile değerlenmekte ve maliyet ile değerlenmiş tutar arasında oluşan faiz gelir
tablosu ile ilişkilendirilmekte, varsa hesaplanan değer azalışı yine gelir tablosuna
yansıtılmaktadır.
Gerçeğe uygun değere göre muhasebeleştirilen finansal varlıkların gerçeğe uygun
değerinin maliyet değerinden düşük olması veya etkin faiz oranı yöntemi ile iskonto edilen kredi
ve diğer alacaklar ile vadeye kadar elde tutulacak finansal varlıkların varsa gerçeğe uygun
değerinin bilanço değerinden düşük olması durumunda değer düşüklüğü için karşılık ayrılır ve
ayrılan karşılık gider hesapları ile ilişkilendirilir.Finansal araçların yasal olarak netleştirilmesi
mümkün ise ve bankanın varlık ve yükümlülüğü net tutarları üzerinde tahsil veya ödeme niyeti
varsa bilançoda net tutarlarıyla gösterilmektedir.
31 Aralık 2005 tarihi itibariyle bankanın gerçeğe uygun değer farkı kar veya zarara
yansıtılan finansal varlıklar portföyü içerisinde yer alan 13.580 YTL ve satılmaya hazır finansal
varlıklar portföyü içerisinde yer alan 201.801 YTL tutarındaki finansal varlığı repo işlemine
konu edilmiştir.31 Aralık 2006 tarih itibariyle bankanın ters repo işlemlerinden kaynaklanan
alacağı bulunmamaktadır. Bankanın herhangi bir şekilde konu edilmiş menkul değeri
bulunmamaktadır.31 Aralık 2006 tarihi itibariyle bankanın bağlı ortaklığı X Yatırım adına
İMKB Tahvil Bono Piyasası teminatı olarak verdiği nominal 43.574 YTL tutarında devlet tahvili
bulunmaktadır. Bankada durdurulan faaliyet bulunmamaktadır.
Tüm maddi olmayan duran varlıklar, TMS 38 “ Maddi Olmayan Duran Varlıklar
Standardı” uyarınca kayıtlara elde etme tutarları ve varlığın kullanılabilir hale getirilebilmesi için
gerekli diğer doğrudan giderlerin ilavesi suretiyle bulunmuş maliyet bedelleri üzerinden
71
alınmaktadır. Maddi olmayan varlıklar, bilançoda ilk kayıttan sonra maliyet bedelinden birikmiş
amortisman tutarları ve varsa birikmiş değer azalışları düşüldükten sonra kalan tutarları
üzerinden gösterilmektedir. Maddi olmayan bir duran varlığın amortismana tabi değeri, faydalı
ömrüne sistemli bir biçimde dağıtılmaktadır.
Tüm maddi duran varlıklar TMS 16 “ Maddi Duran Varlıklar Standardı” uyarınca
kayıtlara elde etme tutarları ve varlığın kullanılabilir hale getirilebilmesi için gerekli diğer
doğrudan giderlerin ilavesi suretiyle bulunmuş maliyet bedelleri üzerinden alınmaktadır. Maddi
duran varlıklar kayda alınmalarını izleyen dönemde maliyet bedelinden birikmiş
amortismanların ve varsa birikmiş değer azalışlarının düşülmesinden sonra kalan tutarları
üzerinden değerlenmiştir. Banka Demirbank ile birleşmeden önceki maddi duran varlıkları için
azalan bakiyeler yöntemini kullanırken, birleşmeden sonraki maddi duran varlıkları için doğrusal
amortisman yöntemini kullanmıştır.Maddi duran varlıkların elden çıkarılmasıyla kaynaklanan
kar veya zarar, net elden çıkarma hasılatı ile ilgili maddi duran varlığın net defter değerinin farkı
olarak gelir tablosuna yansıtılmaktadır.Maddi duran varlığın ekonomik ömrünü uzatıcı nitelikte
olan onarım maliyetleri aktifleştirilmekte, diğerleri gider olarak kayıtlara yansıtılmaktadır.Maddi
duran varlıklar üzerinde rehin, ipotek veya tedbir bulunmamaktadır.
Banka TMS 17 “ Kiralama İşlemleri Standardı” uyarınca finansal kiralama yoluyla
elde ettiği sabit kıymetlerini gerçeğe uygun değeri ile kira ödemelerinin bugünkü değerinden
düşük olanını esas almak suretiyle kaydetmektedir. Bu tür varlıkların değerinde azalma tespit
edildiğinde değer düşüklüğü karşılığı ayrılmaktadır. Finansal kiralama sözleşmesinden
kaynaklanan borçlar pasifte finansal kiralama borçlarına kaydedilecektir. Finansal kiralama ile
ilgili faiz giderleri gelir tablosuna yansıtılmaktadır.31 Aralık 2006 tarihi itibariyle bankanın
herhangi bir finansal veya faaliyet kiralaması işlemi bulunmamaktadır. Faaliyet kiralaması ile
ilgili işlemler ilgili sözleşme uyarınca ve tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmektedir.
Banka TMS 37 “ Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklara İlişkin Türkiye
Muhasebe Standardı” uyarınca koşullu yükümlülük ve varlıklarını değerlendirmektedir.
Karşılıklar bilanço tarihi itibariyle belirlenmiş ve geçmişten kaynaklanan yasal veya yapısal bir
yükümlülüğün bulunması, yükümlülük tutarı konusunda güvenilir bir tahmin yapılabilmesi
durumunda muhasebeleştirilmektedir.
72
Kıdem tazminatı ve izin haklarına ilişkin yükümlülükler “ Çalışanlara Sağlanan
Faydalara
İlişkin
Türkiye
Muhasebe
Standardı”
hükümlerine
göre
muhasebeleştirilmektedir.Banka emeklilik veya istifa ve İş Kanununda belirtilen davranışlar
dışındaki sebeplerle iş akdi fesh edilen çalışanlara belirli bir toplu ödeme yapmakla
yükümlüdür.Kıdem tazminatı karşılığı, tüm çalışanların Türk İş Kanunu uyarınca doğacak
gelecekteki olası yükümlülük tutarlarının tahmini karşılığının net bugünkü değeri üzerinden
hesaplanmış ve finansal tablolara yansıtılmıştır.Kıdem tazminatı hesaplanmasında gelecekteki
yükümlülük tutarlarının hesaplamasında yıllık maaş artışı olarak %6 kullanılmış ve gelecekteki
tutarların bugüne indirgenmesinde iskonto oranı olarak yıllık %12 kullanılmıştır.Çalışanın
bankada emekliliğe hak kazanma olasılığının hesaplamasında kullanılan çalışan devir hızı son
beş yıllık fiili devir hızı olan %11’dir.
31 Haziran 2006 tarihli ve 26205 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ile 1 Ocak tarihinden itibaren yeni kurumlar vergisi oranı
%20 olarak belirlenmiştir. Banka kar dağıtımı yapmadığı sürece %20 oranındaki kurumlar
vergisi dışında ayrıca gelir vergisi stopajı hesaplamayacaktır. Karın sermayeye ilave edilmesi hali
kar dağıtımı sayılmayacak ve stopaja konu olmayacaktır. Bankanın tam mükellef kurumlar ile
Türkiye’deki işyeri veya daimi temsilcisi vasıtasıyla kar payı elde eden dar mükellef kurumlar
dışında kalan kişi ve kurumlara yapacağı kar dağıtımı %15 oranında gelir vergisi stopajına tabi
olacaktır. Banka üçer aylık döneler itibariyle hesaplanan mali karı üzerinden %20 oranında
geçici vergi hesaplamakta ve ilgili dönemi izleyen ikinci ay içinde beyan ettiği tutarı bağlı
bulunduğu vergi dairesine yatırmaktadır. Yıl içinde ödenen geçici vergi o yıla ait olup izleyen yıl
verilecek kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanacak kurumlar vergisinden mahsup
edilebilmektedir.
5.2.4 Mali Bünyeye İlişkin Açıklamalar
31 Aralık 2006 tarihi itibariyle Banka’nın sermaye yeterliliği standart oranı %11.83
olarak hesaplanmıştır. Bu oran, 1 Kasım 2006 tarih ve 26333 sayılı resmi gazetede yayımlanan
“Bankaların Sermaye Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik” ve
“Bankaların Özkaynaklarına İlişkin Yönetmelik” esaslarına göre hesaplanmaktadır.
73
Kredi borçluları, coğrafi bölgesi, grubu veya sektörü ile ilgili olarak herhangi bir risk
sınırlamasına tabi tutulmamakla birlikte, sektör yoğunlaşmalarının kabul edilebilir sınırlar
dâhilinde olmasına özen gösterilmekte ve tüm bankacılık faaliyetlerinde X Grubu standartları ve
mevzuata uyum gereği uluslararası kara listelere karışmış kişi ve kurumlar ile çalışmamak
prensibi ile hareket edilmektedir. X Grubu standartlarına göre tüm bankacılık işlemlerinde yetki
onay ve kontrol mekanizması ile sistemsel limit/risk kontrolü mevcuttur. Kredi limit tahsis ve
kullandırılması, vadeli işlem ve diğer türev ürünler ile ilgili işlemlerde, müşterilerin günlük nakit
finansmanı limit ve risklerinin işlem aşamalarında yetki onay limitlerine bağlı olarak yönetim
kademelerinin onay aşamalarından geçmektedir. Günlük olarak yapılan bilanço içi ve dışı
işlemlerle ilgili olarak risk limitleri e dağılımları ile risk yoğunlaşması, günlük olarak müşteri
bazında ve bankaların hazine bölümü yetkilileri bazında izlenmektedir. Kredi verilecek
müşterinin en son denetlenmiş mali tabloları ve piyasadaki mali durumu doğrultusunda, kredi
komitesi tarafından kredi kullandırılmaya uygun görülmüş ise kredi komitesi kararı ile müşteriye
kredi limiti tahsis edilir ve bu limit dahilinde nakdi yada gayri nakdi kredi kullandırılır. Kredi ve
diğer alacakların borçluların kredi değerlilikleri en az yılda bir kez olmak üzere düzenli
aralıklarla ve mevzuata uygun şekilde izlenmekte, gerekli görüldüğü takdirde limit artırımı veya
azatlımı yapılmaktadır. Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesi ve benzer araçlar için üstlenilen kredi
riski, piyasa hareketlerinden kaynaklanan potansiyel riskler ile beraber yönetilmekte ve önemli
ölçüde kredi riskine maruz kalınacak işlemlerden kaçınılmaktadır. Banka yurtdışındaki
bankacılık faaliyetleri ve kredilendirme işlemlerini X Grubu bankaları aracılığı ile ve genellikle
OECD ülkeleri ile yürütmekte olduğundan önemli bir risk unsuru olmadığı düşünülmektedir.
Bankanın ilk büyük 100 nakdi kredi müşterisinden olan alacağının toplamı nakdi krediler
portföyü içindeki payı %19’dur.Bankanın ilk büyük 100 gayri nakdi kredi müşterisinden olan
alacağının toplam gayri nakdi krediler portföyü içindeki %75’tir. Bankanın ilk büyük 100 kredi
müşterisinden olan nakdi ve gayri nakdi alacak tutarının toplam bilanço içi ve bilanço dışı
varlıklar içindeki payı %23’tür.Banka tarafından üstlenilen kredi riski için ayrılan genel karşılık
tutarı 47.474 YTL’dir.
Banka piyasa riskinin yönetimi ve kontrolünde balı bulunduğu grup paralelinde
gelişmiş yöntemleri günlük olarak uygulamaktadır. Piyasa riskinin ölçümünde ve limit
belirlemede tarihsel benzetim yöntemiyle Riske Maruz Değer yaklaşımı kullanılmaktadır. Limit
kullanımları gün içinde çeşitli kontrol noktaları vasıtasıyla izlenmekte ve üst yönetime
74
raporlanmaktadır. Risk izleme ve kontrol faaliyetleri bağımsız birimlerce yürütülmektedir. Faiz
riskine tabi olan portföylerde, portföylerin faiz oralarındaki değişkenliğine olan hassasiyeti
Bugünkü Değer Baz Puan yöntemiyle analiz edilmekte ve ilgili limitler belirlemektedir. Yapılan
analizler, limit kullanım ve kontrolleri haftalık olarak Aktif-Pasif komitesi toplantılarında
tartışılmakta ve geliştirici kararlar alınmaktadır.
Banka yabacı para yönetiminde son derece titiz davranmakta, genellikle kur riski
almamaya özen göstererek pozisyonlarını düzenlemektedir. Bilanço içi oluşabilecek muhtemel
kur riskleri bilanço dışı işlemler ile azaltılmaktadır. Baka yabancı para pozisyonlarını
düzenlemesinde gerek yasal sınırlamalar gerekse Banka Yönetim Kurulu’nun belirlediği limitler
çerçevesinde hareket etmektedir. Banka tarafından ilan edilen bilanço tarihideki ABD doları gişe
döviz alış kuru 1,4065 YTL’dir.2006 yılı Aralık ayı basit aritmetik ortalama ile ABD doları
döviz alış kuru 1.42 YTL’dir.
Ülke ekonomisinin sonucu olarak, mevduatların kısa vadede yoğunlaşması nedeniyle
banka bilânçosunda kısa vadede faize duyarlı açık söz konusudur. Faize duyarlı varlık ve
yükümlülüklerin oluşturacağı muhtemel faiz riskine karşın türev enstrümanlar kullanılmakta,
bilanço içi ve dışı faiz oranı riskini minimize edecek faiz futures ve swap işlemleri yapılmaktadır.
Banka’da faiz riskini takip edebilmek için günlük faize duyarlılık analizleri yapılmakta ve faiz
oranlarındaki %0.01’lik artışın portföy üzerideki etkisi değerlendirilmektedir. Faiz duyarlılık
seviyesinin Banka Yönetim Kurulu’nun belirlediği üst limitler içerisinde kalması gerekmektedir.
Banka dönem içerisinde faiz oranı riskine karşı faiz türevi işlemleri yapmış olup, beklenen
olumlu etkisi dönem içerisinde alınmıştır.
Likidite riski, ilgili zaman dilimlerinde beklenen nakit akışı, piyasadan borçlanma
kapasite ve imkânları ile bilançodaki aktiflerin kredi kalitesi gibi temel faktörler dikkate alınarak
yönetilmektedir. Bankanın varlık ve yükümlülükleri pozitif faiz getirisi taşımakta ve varlıklar
ortalama altı ay ve yükümlülükler ise ortalama üç ay içinde yeniden fiyatlanmaktadır.
Dolayısıyla Banka sınırlı miktarda faiz oranı riski taşımaktadır. Banka likidite riskinden
korunmak amacıyla fonlama kaynaklarını müşteri mevduatı ve yurtdışından kullanılan krediler
olmak üzere çeşitlendirmekte ve belirli bir düzeyde nakit ve benzeri varlıklar bulundurmaktadır.
Banka genelinin nakit akışları sistemsel olarak takip edilmekte ve gerekli likidite ihtiyacı bu
75
doğrultuda planlanmaktadır. Banka nakit çıkışlarını tam olarak ve zamanında karşılayacak
düzeyde ve nitelikte nakit mevcuduna ve nakit girişine sahiptir.
5.3 Sonuç
X Bankası A Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş.
tarafından tam kapsamlı denetime tutulmuş ve 9 Mart 207 tarihli denetim raporunda olumlu
görüş verilmiştir. Bu raporda yer alan konsolide olmayan finansal tablolar ile bunlara ilişkin
açıklama ve dipnotlar Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerin Saklanmasına İlişkin
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, “ Türkiye Muhasebe Standartları, Türkiye Finansal
Raporlama Standartları, bunlara ilişkin ek ve yorumlar ile Bankamız kayıtlarına uygun olarak,
aksi belirtilmediği müddetçe bin Yeni Türk Lirası cinsinden hazırlanmış olup, bağımsız denetime
tabi tutulmuş ve ilişikte sunulmuştur.
BAĞIMSIZ DENETİM RAPORU
X Bankası Anonim Şirketi Yönetim Kurulu’na
X Bank Anonim Şirketi ve Bağlı Ortaklıklarının(Ana Ortaklık Banka) 31 Aralık 2006
tarihi itibarıyla hazırlanan konsolide bilançosu ile aynı tarihte sona eren hesap dönemine ait
konsolide gelir tablosu, konsolide nakit akım tablosu, konsolide özkaynak değişim tablosu ve
önemli muhasebe politikaları ile diğer açıklayıcı notlarının bir özetini denetlemekle
görevlendirilmiş bulunuyoruz.
Banka Yönetim Kurulu’nun Sorumluluğuna İlişkin Açıklama:
Banka Yönetim Kurulu, rapor konusu finansal tabloların 1 Kasım 2006 tarih ve
26333 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve
Belgelerin Saklanmasına ilişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ve Türkiye
Muhasebe Standartları ile Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına ve Bankacılık
Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) tarafından muhasebe ve finansal raporlama
esaslarına ilişkin yayımlanan diğer yönetmelik, açıklama ve genelgelere uygun olarak
ve hata ya da suiistimal dolayısıyla önemlilik arzeden ölçüde yanlış bilgi içermeyecek
şekilde hazırlanmasını ve sunulmasını sağlayacak bir iç kontrol sistemi oluşturulması,
uygun muhasebe politikalarının seçilmesi ve uygulanmasından sorumludur.
76
Yetkili Denetim Kuruluşunun Sorumluluğuna İlişkin Açıklama:
Bağımsız denetimi yapan kuruluş olarak üzerimize düşen sorumluluk,
denetlenen finansal tablolar üzerinde görüş bildirmektir. Konsolide finansal tabloların
önemlilik arzedecek ölçüde bir hata içermediğine ilişkin makul güvence sağlayacak
şekilde bağımsız denetim planlanmış ve gerçekleştirilmiştir. Bağımsız denetimde;
finansal tablolarda yer alan tutarlar ve finansal tablo açıklama ve dipnotları hakkında
denetim kanıtı toplamaya yönelik denetim teknikleri uygulanmış, bu tekniklerin seçimi
mesleki kanaatimize göre yapılmış ancak duruma uygun denetim teknikleri, konsolide
finansal tabloların hazırlanması ve sunumu sürecindeki iç kontrollerin etkinliği dikkate
alınarak
ve
uygulanan
muhasebe
politikalarının
uygunluğu
değerlendirilerek
belirlenmiştir. Aşağıda belirtilen bağımsız denetim görüşünün oluşturulması için yeterli
ve uygun denetim kanıtı sağlanmıştır.
Bağımsız Denetçi Görüşü:
Görüşümüze göre, ilişikteki konsolide finansal tablolar, bütün önemli
taraflarıyla, X Bank A.Ş. ve Bağlı Ortaklıkları’nın 31 Aralık 2006 tarihi itibarıyla mali
durumunu ve aynı tarihte sona eren hesap dönemine ait faaliyet sonuçları ile nakit
akımlarını 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 37. maddesi gereğince yürürlükte
bulunan düzenlemelerde belirlenen muhasebe ilke ve standartlarına ve BDDK
tarafından muhasebe ve finansal raporlama esaslarına ilişkin yayımlanan diğer
yönetmelik, açıklama ve genelgelere uygun olarak doğru bir biçimde yansıtmaktadır.
İstanbul
9 Mart 2007
A Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci
Mali Müşavirlik Anonim Şirketi
Adı Soyadı
Sorumlu Ortak Baş Denetçi
77
6. SONUÇ
Yürürlükteki tüm mevzuatlarda bankanın açıkça tanımı yapılmamış olup,
sadece işlevleri ifade edilmiştir. Banka, konusu para ile ilgili işlemler olan, çeşitli
kurumlarca denetlenen finansal bir kuruluştur.
Bankaların; Merkez Bankası, Ticaret ve Mevduat Bankaları, Tasarruf
Bankaları, Yatırım Bankaları, Kalkınma Bankaları, İş Bankaları, Kredi Bankaları, Halk
Bankaları ve Ziraat Bankaları olmak üzere dokuz türü vardır.
Denetim; mali nitelikteki işlem ve olayların doğruluğunun ve güvenirliğinin
tüm işletmelerce kabul edilen bir takım denetim standartlarına uygun olarak ölçülmesi
amacıyla yapılan ve sonucun raporlandığı bir süreçtir.
Denetim türleri çeşitli şekillerde sınıflandırılır. Amaçlarına göre; mali tablolar
denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi, denetçin statüsüne göre; bağımsız
denetim, iç denetim ve kamu denetimi, uygulama zamanına göre; devamlı denetim, ara
denetim ve son denetim, yapılış nedenine göre; zorunlu denetim ve isteğe bağlı denetim,
kapsamına göre ise; genel denetim ve özel denetim olarak türlere ve sınıflara ayrılır.
Denetim raporu, denetçinin denetim çalışmalarını ve bu çalışmalar sonucu
varmış olduğu görüşü bildiren bir belgedir. Denetçi denetim çalışması sonucunda
işletmelerin mali nitelikteki işlem ve olaylarının doğruluğu ve güvenirliği hakkında
olumlu görüş, şartlı görüş ve olumsuz görüş verebilir ya da görüş bildirmekten
kaçınabilir.
Denetçi, denetim çalışmalarını bağımsız davranarak yapan ve denetim
konusunda uzman olan kişidir. Denetçiler bağımsız denetçi, iç denetçi ve kamu
denetçileri olmak üzere üçe ayrılır. Bağımsız denetçi, işletmeye dışarıdan gelen yani
işletmenin herhangi bir çalışanı olmayan ve işlemenin mali nitelikteki işlem ve
olaylarının kaydedildiği belgeleri genel kabul görmüş denetim standartlarına uygun
olarak denetleyen kişi ya da kuruluşlardır. İç denetçi, işletmenin içinde olan yani
işletmenin çalışanı olan ve denetim faaliyetini yürüten kişidir. Kamu denetçisi ise kamu
kuruluşlarına bağlı olarak çalışan işletme dışı denetçilerdir.
78
Denetçiler yaptıkları denetim çalışmalarını genel kabul görmüş denetim
standartlarına uygun olarak yaparlar. Bu standartlar denetim çalışmalarında denetçilere
yol gösterir. Bu standartlar; genel standartlar, çalışma alanı standartları ve raporlama
standartları olmak üzere üçe ayrılır. Genel standartlar, denetçinin denetim yaparken
sahip olması gereken özeliklerini gösterir. Bu standartlar; mesleki eğitim ve denetim,
bağımsızlık ve mesleki özenden oluşur. Çalışma alanı standartlar, denetçinin denetim
çalışmasında yapması gerekenleri gösterir. Bu standartlar; planlama ve gözetim, iç
kontrol sisteminin incelenmesi ve yeterli sayı ve kalitede kanıt toplamaktan oluşur.
Raporlama standartları ise bir denetim raporunda olması gerekenleri gösterir. Bu
standartlar; genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk, devamlılık özelliği,
açıklayıcı bilgiler ve denetçi görüşünün beyanından oluşur.
Bankalar yapmış olduğu tüm çalışmaların doğru ve güvenilir olup olmadığını
anlamak ve bu çalışmaların düzenli olarak yürütülmesi için denetim yaparlar.
Bankaların bu denetimi iç ve dış olmak üzere ikiye ayrılır.
Bankaların iç denetiminin temelini, çekirdeğini bankaların iç kontrol sistemi
oluşturur. Bu sistem, işletmelerin içyapısında olan kontrol mekanizmasıdır. Tüm iç
denetim çalışmaları bu mekanizmanın içindedir. Bankaların iç denetimi; bankanın iç
faaliyetlerinin gerekli denetim ilke ve esaslarına uygun olarak ve bankanın bünyesinde
oluşturulan organ tarafından yapılan denetim faaliyetleridir. Söz konusu organlar; genel
kurul, yönetim kurulu, banka genel kurullarınca seçilen denetçiler ve bankaların teftiş
kurullarıdır.
Bankaların dış denetimi; işletme dışı kişi ya da kurumlar tarafından işletmenin
finansal tablolarının doğruluğu ve güvenirliğini anlamak amacıyla ve yasal olarak
yapılan denetim çalışmalarıdır. İşletme dışı denetim yapan bu denetim kuruluşları; T.C.
Merkez Bankası, TBMM, Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Bağımsız Denetim
Kuruluşları, Bankalar Yeminli Murakıplar, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
Kurulu olarak sayabiliriz. Bu kuruluşlar yetki alanına giren konular dahilinde bankaları
denetlemektedirler. Bankaların dış denetimi; kamusal denetim ve bağımsız dış denetim
olmak üzere ikiye ayrılır.
79
Kamu denetimi, kamu düzeninin korunması, ekonomideki piyasalara yön
verilerek istikrar sağlanması ve piyasalardaki dengenin bankalar lehine tekelci güç
oluşumuna yol açmaması için belli kamu otoritelerince yapılan denetimdir. Bankalar
üzerindeki kamu denetiminin amaçları;
koruyucu, yönlendirici, istikrar sağlayıcı,
bankaların ekonomiye egemen tekelci güçler haline gelmesini önleyici olması ve bu
amaçlara ek olarak bazı ülkelerde bankacılık sisteminin kamu kesiminin finansmanına
katkıda bulunmasıdır. Bağımsız dış denetim ise denetlenen kurumun finansal
tablolarının genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ışığında doğruluk ve dürüstlüğünün
tespitidir. Bağımsız dış denetimin tanımı, amacı, nasıl ve kimler tarafınca yapıldığı
Bankalar Kanunun da ve yayımlanan çeşitli yönetmelik ve tebliğlerde açıklanmıştır.
Kısacası bankalar ülke ekonomisi içinde çok büyük bir ekonomik ve sosyal
öneme sahiptir. Çünkü bankalar kendilerine ait olamayan halka ait olan ve mal
varlıklarının çok üzerindeki mevduatları kontrol ederek bunları yönetme imkânına
sahiptirler. Bankalar uğraş konuları itibariyle kamu düzeni ve çıkarlarıyla yakından
ilgilidir. Bu nedenle bankalara karşı güvenin sağlanması ve sağlanan bu güvenin
korunması gerekmektedir. Bu amaçla devlet halkın tasarruflarının çarçur edilmemesi ve
milli ekonominin yararına kullanılmasını sağlayabilmek için bankaları denetler.
Günümüzde önemli işlevler üstlenen bankalar üzerindeki denetim kamu yararı ve
düzeni açısından kaçınılmazdır.
Sonuç olarak X bankasında yapılan uygulama ile bu bankanın bağımsız dış
denetimine ışık tutularak, bankanın mali tablolarının ve bu tablolarda yer alan bilgilerin
gerçek durumu yansıttığı ortaya konulmuş ve X bankasının mali tablolarının genel
kabul görmüş muhasebe ilkeleri ve standartları ışığında doğruluğu, dürüstlüğü ve
gerçekliği bağımsız denetçi tarafından düzenlenen olumla raporla da gösterilmiştir.
80
EKLER
81
EK 1
BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMUNDAN
BANKALARDA BAĞIMSIZ DENETİM GERÇEKLEŞTİRECEK
KURULUŞLARIN YETKİLENDİRİLMESİ VE FAALİYETLERİ HAKKINDA
YÖNETMELİK
(1Kasım 2006 tarih 26333 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanmıştır.)
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar
Madde 1- Amaç
Bu yönetmeliğin amacı, bankalarda bağımsız denetim yapacak bağımsız denetim
kuruluşlarının yetkilendirilmesine, faaliyetlerine ve yetkilerinin kaldırılmasına ilişkin usul ve
esasları düzenlemektir.
Madde 2- Kapsam
Bu yönetmelik;
1.Bağımsız denetim yetkisi almış kuruluşlar ile bankalarda yapılacak bağımsız
denetim faaliyetlerini,
2.Bankaların finansal raporlamaları çerçevesinde bağımsız denetimlerini kapsar.
Konsolide finansal tablo hazırlama yükümlülüğü bulunan ana ortaklık niteliğindeki
bankaların konsolidasyon kapsamında bulunan ortaklıklarının hesap ve kayıt düzeni, ana
ortaklık niteliğindeki bankaca hazırlanan konsolide finansal tabloları denetlenmesi ve görüş
oluşturulması amacı ile sınırlı olmak üzere bu yönetmelik hükümleri kapsamında denetlenir.
Madde 3- Dayanak
Bu Yönetmelik 19.10.2005 tarihi ve 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 15, 33, 36.
maddeleri ile 39. maddesinin ikinci fıkrası ve 93. maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.
82
Madde 4-Tanımlar
Bu yönetmelikte yer alan;
1.Bağımsız Denetçi: Yetkili denetim kuruluşu adına bağımsız denetim görevini icra
eden ve 3568 sayılı Kanun uyarınca Yeminli Mali Müşavirlik veya Serbest Muhasebeci Mali
Müşavirlik ruhsatına sahip sorumlu ortak baş denetçi, baş denetçi, kıdemli denetçi, bağımsız
denetçi, bağımsız denetçi yardımcısı ve aynı Kanuna göre yeminli mali müşavir ve ya serbest
muhasebeci mali müşavir yanında staj yapan stajyer bağımsız denetçi yardımcısını,
2.Banka: Kanunun 3. maddesinde tanımlanan bankaları,,
3.Bağımsız Denetim Ekibi: Yetkili denetim kuruluşu adına aynı bankada bağımsız
denetim görevini icra eden sorumlu ortak baş denetçi ile sorumluluğu altında görev yapan
bağımsız denetçileri,
4. Bağımsız Denetim Raporu: Finansal tabloların yıllık ya da ara denetime tabi
tutulması sonucunda hazırlanan bağımsız denetçi görüşünün yazılı olarak açıklandığı metni,
5. Denetçi: 29.06.1956 tarihli ve 6762 sayılı Türk Ticaret Kanununun 347.maddesi
uyarınca teşkil olunan denetçiyi,
6.Diğer Bağımsız Denetçi: Bankayı denetleyen bağımsız denetçiler dışında bankanın
bağlı ortaklık, iştirak ve birlikte kontrol edilen ortaklıklarının bağımsız denetimiyle
görevlendirilmiş bağımsız denetçiyi,
7.Finansal Tablolar: Bankaların muhasebe uygulamalarına ve belgelerin saklanmasına
ilişkin usul ve esaslar hakkında yönetmelikte belirtilen finansal tabloları,
8.Hesap Dönemi: Bir takvim yılını,
9.İç Sistemler: Bankaların iç sistemleri hakkında yönetmelikte tanımlanan iç denetim,
iç kontrol ve risk yönetim sistemlerini,
10. Kanun: 5411 sayılı Bankacılık Kanunu,
11. Kurul: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunu,
12.Kurum: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu,
83
13. Nitelikli pay: Kanunun 3. maddesinde tanımlanan nitelikli payı,
14. Önemlilik: Bağımsız denetimin kapsamı, türü, zamanlaması belirlenirken ve her
bir hesap bakiyesi, defteri kebir kayıtları ve dipnotlar ile ilgili yanlışlıkların finansal tablolar
üzerindeki etkisi değerlendirilirken dikkate alınmak üzere; bir bilginin, finansal tablolara dahi
edilmemesi ve ya finansal tablolarda yanlış ifade edilmesinin, kullanıcıların finansal
tablolardaki bilgilerden yararlanarak aldıkları ekonomik kararları etkileme düzeyinin yüksek
olmasını,
15. TÜRMOB: Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali
Müşavirler Odaları Birliğini,
16.Uzman: Muhasebe ve bağımsız denetim dışındaki bir alanda bilgi, beceri, tecrübe
ve ehliyete sahip kişi veya kuruluşu,
17.Yanlış Beyan: Hata ya da suiistimal nedeniyle finansal tablolarda verilen bilgilerin
önemlilik arz edecek ölçüde yanlış olmasını,
18.Yetkili Denetim Kuruluşu: Kurulca bankalarda bağımsız denetim yapmakla
yetkilendirilen bağımsız denetim kuruluşunu,
19. Yönetim: Bankanın yönetim kurulu başkanı ve üyeleri, denetim komitesi üyeleri,
genel müdürü ile finansal raporlamadan sorumlu genel müdür yardımcısı ve ilgili birim
müdürleri veya bu unvanlara eş değer kişileri,
20. 3568 sayılı Kanun: 13.06.1989 Tarihli Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci
Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununu ifade eder.
İKİNCİ BÖLÜM
Bağımsız Denetime İlişkin Genel Esaslar
Madde5- Bağımsız Denetim ve Amacı
Bağımsız denetim, bankaların hesap ve kayıt düzeni ile finansal tablolarının
doğruluğunun, güvenilirliğinin, bankacılık düzenlemelerine uygunluk derecesinin araştırılması
ve sonuçlarının ilgili taraflara bildirilmesi amacıyla kanıt toplanması ve bu kanıtların
değerlendirilmesi sonucunda görüş oluşturulması ve rapora bağlanması aşamalarından oluşan
84
süreçtir. Bankaların düzenledikleri konsolide ve konsolide olmayan finansal tablolar bağımsız
denetime tabi tutulur.
Bağımsız denetim, bankalar ile konsolidasyon kapsamında bulunan ortaklıklarının
defter, kayıt ve belgeleri üzerinden ve gerektiğinde işlem yapılan üçüncü kişilerle hesap
mutabakatı da sağlanarak yürütülür. Bankaların hesap ve kayıt düzeniyle ilgili birimlerinin,
muhasebe, iç kontrol, risk yönetimi ve iç denetim sistemlerinin etkinliği de bu kapsamda
değerlendirilir.
Bağımsız denetim uygulaması bu yönetmelik hükümleri çerçevesinde aşağıda
belirtilen şekillerde yapılır.
a) Yıllık denetim; tam kapsamlı olarak ve gerekli tüm denetim teknikleri kullanılarak
hesap dönemi sonları itibarıyla bağımsız denetim yapılmasıdır.
b) Ara denetim; sınırlı denetim ilke ve kurallarına uygun şekilde yıllık denetimi
gerçekleştiren yetkili kuruluş tarafından yıllık denetim planına uygun bir şekilde ara dönemler
itibarıyla bağımsız denetim yapılmasıdır.
c) Özel amaçlı denetim; vergi mevzuatı hariç olmak üzere, Kurumca belirlenecek
özellik arz eden konularda bu Yönetmelikte belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağımsız
denetim yapılmasıdır.
Madde 6- Bağımsız Denetim Faaliyetinin Yürütülmesi
Bağımsız denetim faaliyetleri, sorumlu ortak baş denetçi başkanlığında, yetkili
kuruluşta istihdam edilen 3568 sayılı Kanuna göre meslek mensubu ve/veya meslek
mensubunun nezaretindeki stajyer denetçi yardımcısı unvanına sahip olanlar tarafından
yürütülür.
Madde 7- Bağımsız Denetçilerin Yetkileri
Bağımsız denetçiler;
a) Denetlenen bankanın denetim konularıyla ilgili tüm defter, kayıt ve belgelerini
gizli dahi olsa incelemek,
b) Denetim işlemini ilgilendiren tüm bilgileri banka yönetiminden, iç
denetçilerden ve diğer ilgililerden istemek,
85
c) Denetlenen banka tarafından talep edildiği takdirde, yönetim kurulu ve genel
kurul toplantılarına katılarak, denetim faaliyetini ve sonuçlarını ilgilendiren konularda
açıklamalarda bulunmak hususlarında yetkilidir.
Madde 8- Makul Güvence
Makul güvence, finansal tabloların bir bütün olarak nitelik ve nicelik bakımından
önemlilik arz eden ölçüde yanlış beyan içermediğine dair bir sonuca ulaşılması için yeterli
denetim kanıtı toplanmasıdır. Bu esas bağımsız denetimin her aşamasında dikkate alınır.
Madde 9- Denetim Riski
Denetim riski, bağımsız denetçinin aşağıdaki risklere bağlı olarak doğru görüş
vermemesi olasılığıdır:
a) Yapısal risk: Bankanın iç kontrol sisteminin olmaması veya çalışmaması
halinde, beyan edilen hususların önemli ölçüde yanlış olması riski.
b) Kontrol riski: Bankanın muhasebe ve iç kontrol sistemiyle ilgili olarak
oluşturduğu politika ve uygulamaların, önemli ölçüde yanlış beyanları önleyememesi, ortaya
çıkaramaması ve bunların zamanında düzeltilememesi riski.
c) Tespit riski: Bankanın finansal tablolarında önemlilik arz eden ölçüdeki yanlış
beyanı bağımsız denetçinin ortaya çıkaramama riski.
Madde 10- Hata ve Suiistimal
Hata, finansal tablolardaki, bir tutarın veya açıklamanın yanlış olması da dâhil olmak
üzere, değerleme, muhasebeleştirme, sınıflandırma, dipnot ve açıklama ya da sunum ile ilgili
belirlenen kuralların sehven ya da yorum farklılığı nedeniyle doğru olmayan bir şekilde
uygulanması, muhasebe verilerinde ve kayıtlarında kasıtlı olmayan yanlışlıklar yapılması veya
bunlara benzer uygulamalarda bulunulmasıdır.
Suiistimal, banka yönetiminin, personelinin ya da üçüncü kişilerin birlikte ya da tek
başlarına kendilerine veya başkalarına çıkar sağlamak amacıyla belge veya kayıtları kasten
gerçek mahiyetlerine uygun olmayan şekilde düzenlemesi, içeriğini değiştirmesi veya tahrif
etmesi, varlıklarını, yükümlülüklerini veya öz kaynaklarını yanlış tasnif etmesi, kayıtlarda ve
belgelerde yer alan işlemlerin sonuçlarını hesaplara yansıtmaması ve muhasebe politikalarını
86
belirli bir amaca yönelik olarak kasten yanlış uygulaması veya bunlara benzer uygulamalarda
bulunmasıdır.
Madde 11- Mesleki İlkeler
Yetkili kuruluşlar, ortakları, yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile bağımsız denetçiler,
3568 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca ilgili meslek kuruluşunca belirlenen ilkeler ile
uluslararası denetim standartlarında benimsenen meslek ilkelerine uymakla yükümlüdürler. Bu
yükümlülük, asgari olarak, yetkili kuruluşların ve bağımsız denetçilerin görevlerini icra ederken
gösterecekleri mesleki özen ve titizlik ile birlikte bağımsızlıklarına, doğruluk ve
tarafsızlıklarına, gizliliğe, mesleki şüpheciliğe, mesleki itibarın zedelenmemesine ve mesleki
yeterliliğin kazanılmasına ve korunmasına dair tüm sorumlulukları kapsar. Yetkili denetim
denetim kuruluşlarının denetçileri de bu sorumlulukları yerine getirmekle yükümlüdür.
Yetkili denetim kuruluşları, ortakları, yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri ve
yöneticileri ile istihdam ettikleri bağımsız denetçiler, iş elde etmek için dolaylı veya dolaysız
reklâm yapamaz, reklâm sayılabilecek faaliyetlerde bulunamazlar ve iş öneremezler. Yetkili
denetim kuruluşunu tanıtıcı bilgiler içeren broşürler hazırlanması, eleman aramaya yönelik
ilanlar verilmesi, mesleki konularda bilimsel nitelikte yayın yapılması, seminer, konferans gibi
toplantılar düzenlenmesi bu yasağa aykırılık oluşturmaz.
İkinci fıkra kapsamındaki uygulamalar ile bankalar nezdinde yapılacak görüşmelerde,
yetkili bir denetim kuruluşunun diğer bir ya da birkaç yetkili denetim kuruluşuyla
karşılaştırması yapılamaz.
Madde 12- Bağımsızlık İlkesi ve Bağımsızlığı Ortadan Kaldıran Haller
Bağımsızlık, yetkili denetim kuruluşlarının ortakları, yönetim kurulu başkan ve
üyelerinin, denetçileri ile yöneticilerinin ve istihdam ettikleri bağımsız denetçilerin mesleki
faaliyetlerini doğruluk, tarafsızlık ve mesleki şüphecilik ilkeleri çerçevesinde yürütmelerini
sağlayacak davranışlar ve anlayışlar bütünüdür.
Bağımsız denetçiler, çalışmaları sırasında ortaya çıkabilecek menfaat ilişkisinden
uzak kalmak, dürüstlük ve tarafsızlıklarını etkileyebilecek hiçbir müdahaleye imkân vermemek,
bağımsız denetim sonucunda ulaştıkları görüşlerini, kendilerinin ya da başkalarının doğrudan
veya dolaylı menfaatlerini düşünmeksizin raporlarında açıklamak zorundadır.
87
Yetkili denetim kuruluşları, ortakları, yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçiler,
yöneticiler ve istihdam ettikleri bağımsız denetçiler ile bu kuruluşların hukuki bağlantısı
bulunan yurt içinde veya yurt dışında kurulu bağımsız denetim kuruluşları, denetlenen banka ile
veya bankanın doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettiği ortaklıklar ile ortaklık ya da piyasa
koşullarına göre imtiyazlı bir şekilde kredi ilişkisine veya bağımsız denetimin etkin bir şekilde
yapılmasını engelleyecek herhangi bir menfaat ilişkisine giremezler.
Bağımsız denetçi, bankanın ve bankanın doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettiği
ortaklıkların yönetimi ile ilgili karar alma sürecine katılamaz, bunlar ile bağımsızlık ilkesini
zedeleyecek mali, ticari veya herhangi bir ilişki içinde ise bağımsız denetim faaliyetinde görev
alamaz.
Yetkili denetim kuruluşları, aynı yetkili denetim kuruluşu ile hukuki bağlantısı olan
Türkiye’de yerleşik diğer kuruluşlar ile bunların ortakları, yönetim kurulu başkan ve üyeleri,
denetçileri, yöneticileri ve istihdam ettikleri bağımsız denetçileri denetledikleri bankaya veya
bankanın doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettiği ortaklıklara, bağımsız denetim faaliyetleri
ve 3568 sayılı Kanun çerçevesinde finansal tabloların ve vergi beyannamelerinin vergi mevzuatı
hükümlerine uygunluğu bakımından incelenmesi, uygunluğunun tasdik edilmesi veya yazılı
görüş verilmesi faaliyetleri hariç, aşağıdaki hizmetleri veremez:
a) Finansal bilgi sisteminin tasarımının yapılması ve uygulanması,
b) Bilirkişi raporu hazırlanması,
c) Aktüeryal hizmetler verilmesi,
ç) Yönetim veya insan kaynakları yönetimi ile ilgili hizmet verilmesi,
d) Yatırım danışmanlığı hizmeti verilmesi.
Geçmiş dönemlere ilişkin denetim ücretinin, geçerli bir nedene dayanmaksızın, banka
tarafından ödenmemiş veya buna karşın alacak davası açılmamış olması ya da denetim
ücretinin, denetim sonuçları ile ilgili şartlara bağlanmış olması veya denetim işleminin
tamamlanmasından sonra belirlenmesi durumunda bağımsız denetim faaliyetinde bulunulamaz.
Yetkili denetim kuruluşunun ortakları ile yönetim kurulu başkan ve üyeleri,
denetçileri, yöneticileri veya iştirak ettiği ortaklıkları, yetkili denetim kuruluşu adına denetim
88
yapan bağımsız denetçilerin yürüteceği denetim çalışmalarının bağımsızlığını ve tarafsızlığını
zedeleyecek müdahalelerde bulunamaz.
Bağımsız denetçiler, bağımsızlıklarını ya da yasal düzenlemelere uygunluğu tehlikeye
düşürecek hususları ve bunları önleyici tedbirleri çalışma kâğıtlarına aktarmak ve ilgili sorumlu
ortak baş denetçiyi ve 13.maddenin ikinci fıkrası uyarınca kalite güvencesi sisteminden sorumlu
olmak üzere görevlendirilen sorumlu ortak baş denetçileri bilgilendirmekle yükümlüdür.
Yetkili denetim kuruluşunun ilgili sorumlu ortak baş denetçisi, bankanın denetim
komitesi ile bağımsızlığı zedeleyecek hususları, bunlara karşı alınacak tedbirleri ve sağlanan
ilave hizmetleri müzakere eder ve sonuçları hakkında yazılı olarak yılda en az bir defa banka
yönetim kuruluna sunulmak üzere banka denetim komitesine bilgi verir.
Yetkili denetim kuruluşlarının ortakları, yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçiler,
yöneticiler ve istihdam ettikleri bağımsız denetçiler, görevlerinden ayrıldıkları tarihten itibaren
asgari iki yıl geçmeden denetledikleri banka veya bankanın doğrudan ya da dolaylı olarak
kontrol ettiği ortaklıkların yönetiminde görev alamaz veya beşinci fıkra kapsamındaki işlerle
iştigal edemez.
Yetkili denetim kuruluşu adına bağımsız denetim çalışmalarını yürüten bağımsız
denetçiler, aynı bankanın bağımsız denetim çalışmalarında birbirini izleyen azami beş hesap
dönemi için görev alabilir. Banka, bir yetkili denetim kuruluşu ile birbirini izleyen asgari üç
azami sekiz hesap dönemi için bağımsız denetim sözleşmesi yapabilir. Azami sürenin sonunda
farklı ortaklık ve bağımsız denetçi kadrosuna sahip olsa bile yurt içi veya yurt dışındaki aynı
bağımsız denetim şirketi ile hukuki bağlantısı bulunan bir başka yetkili denetim kuruluşu ile
imzalanan bağımsız denetim sözleşmesi aynı yetkili denetim kuruluşu ile yapılmış kabul edilir.
Yetkili denetim kuruluşlarının ortakları, yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri,
yöneticileri ve istihdam ettikleri bağımsız denetçiler, üçüncü derece dâhil kan ve ikinci derece
dâhil kayın hısımları ile eşlerinin, ortağı, yönetim kurulu başkanı, üyesi, denetçisi, genel
müdürü, genel müdür yardımcısı veya başka unvanlarla istihdam edilseler dahi, yetki ve
görevleri itibarıyla genel müdür yardımcısına denk veya daha üst konumlarda icraî nitelikte
görev yapan yönetici oldukları bankalarda bu Yönetmelik kapsamında denetim faaliyetinde
bulunamazlar.
89
Yetkili denetim kuruluşunun ortakları, yönetim kurulu başkanı ve üyeleri, denetçileri,
yöneticileri ve istihdam ettikleri bağımsız denetçiler bir bankada yönetim kurulu başkanı, üyesi,
denetçi, genel müdür, genel müdür yardımcısı veya imza yetkisini haiz banka personeli olamaz.
Yetkili denetim kuruluşunun veya ortaklarının, yönetim kurulu başkanı ve üyelerinin,
denetçilerinin, yöneticilerinin ve istihdam ettikleri bağımsız denetçilerinin veya bunların üçüncü
derece dâhil kan ve ikinci derece dâhil kayın hısımları ile eşlerinin,
a) Bankadan veya bankanın dâhil olduğu risk grubundan, doğrudan veya dolaylı
olarak menfaat sağladıklarının ya da menfaat sağlamalarına yol açacak bir teklif veya vaadde
bulunulmasına karşın bu durumun yetkili denetim kuruluşunun yönetim kuruluna ve Kuruma
yazılı olarak bildirilmediğinin ortaya çıkması,
b) Banka veya ortaklarıyla veya bankanın yönetim, denetim veya sermaye bakımından
doğrudan veya dolaylı olarak bağlı bulunduğu veya kontrolü altında bulundurduğu gerçek veya
tüzel kişiler ile doğrudan veya dolaylı ortaklık ya da piyasa koşullarına göre imtiyazlı bir
şekilde kredi ya da borç-alacak ilişkisine girmiş olduklarının belirlenmesi,
c) Beşinci, altıncı, yedinci, sekizinci ve on birinci fıkralara aykırı hareket etmeleri
halinde bağımsızlıklarının ortadan kalktığı kabul edilir.
Madde 13- Kalite Güvencesi Sistemi
Yetkili
denetim
kuruluşu,
bağımsız
denetçilerinin
mesleki
ilkelere,
ilgili
düzenlemelere, kendisi tarafından belirlenen kalite güvencesi ilke ve uygulamalarına
uygunluğunu ve hazırlanan bağımsız denetim raporlarının gerçek durumu yansıttığını teyit
edecek bir kalite güvencesi sistemi kurmakla yükümlüdür.
Yetkili denetim kuruluşunun yönetim kurulunca seçilecek iki sorumlu ortak baş
denetçi, kalite güvencesi sisteminin sağlıklı biçimde işlemesi ve bu sistemin etkinliğinin sürekli
olarak izlenmesini sağlamak üzere görevlendirilir. Kalite güvencesine ilişkin standartların yazılı
hale getirilmesi, bağımsız denetçilerin söz konusu standartlara erişiminin sağlanması, kalite
güvencesine ilişkin ulusal ve uluslararası gelişmelerin takip edilmesi, olabilecek değişiklikler
doğrultusunda standartların güncellenmesi ve bağımsız denetçilere duyurulması, denetim
sırasında mesleki ilkelere ya da yasal düzenlemelere uygunluğu zedeleyebilecek olağan ve
olağanüstü durumlar için önlemler oluşturulması bu ortakların sorumluluğundadır.
90
Kalite güvencesi sisteminin oluşturulmasından ve işleyişinden de sorumlu olmak
üzere görevlendirilen sorumlu ortak baş denetçilerce, kalite güvence sisteminin gözden
geçirilmesini sağlamak üzere, bankalarda asgari üç yıllık bağımsız denetim tecrübesine sahip ve
bağımsız denetçi unvanını haiz bulunan üç kişilik bir komite oluşturulur. Bu kapsamdaki
sorumlu ortak baş denetçiler ve komite üyeleri bağımsız denetim sürecinde yer aldıkları
bankalar ile ilgili kalite güvencesi değerlendirmesine katılamazlar.
Kalite güvencesine ilişkin politikalar belirlenirken aşağıdaki uygulamalar dikkate
alınır:
a) Bağımsız denetim görevindeki tüm personel mesleki sorumluluklarını yerine
getirirken bağımsız, dürüst ve tarafsız olmalı, gizlilik ve profesyonel davranış ilkelerine uygun
davranmalı, mesleki yeterlilik, güvenilirlik, özen ve titizliğe sahip olmalıdır.
b)Herhangi bir bağımsız denetim raporuna ilişkin olarak hazırlanmış çalışma kâğıtları
ile denetim sonucunu etkileyen bilgileri içeren evrak, yetkili denetim kuruluşu tarafından en az
beş yıl süre ile saklanmalıdır.
c) İstihdam edilecek bağımsız denetçiler mesleki sorumluluklarını yerine getirebilecek
niteliklere ve yeterli mesleki bilgi ve eğitime sahip olmalı, 3568 sayılı Kanuna göre belirlenen
sürekli mesleki eğitim de dâhil olmak üzere düzenli ve sürekli olarak hizmet içi eğitime tabi
tutulmalıdır.
ç)Bağımsız denetim ekibindeki bağımsız denetçiler, denetim sona erdiğinde sorumlu
ortak baş denetçi tarafından görev raporu düzenlenmesi suretiyle değerlendirilmelidir.
d)Meslek ilkelerine ya da yasal düzenlemelere uygunluğu tehlikeye düşürebilecek bir
durumun varlığı halinde, 12. maddenin sekizinci fıkrası uyarınca gerekli bildirimler
yapılmalıdır.
Kalite güvencesi sisteminin gözden geçirilmesinin kapsamı, bazı denetim dosyalarının
seçilerek test edilmesini ve uygun denetim standartları ve bağımsızlık ilkelerine uyumun, tahsis
edilen kaynakların nitelik ve niceliği ile ödenen denetim ücretinin karşılaştırılmasını içerir. Bu
kapsamdaki politika ve uygulamalara ilişkin yetkili denetim kuruluşunun internet sayfasında
bilgi verilir.
91
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Bağımsız Denetim Kuruluşlarının Yetkilendirilmesine, Ortaklarına ve Bağımsız
Denetçilerine İlişkin Esaslar
Madde 14- Yetkilendirilecek Kuruluşlarda Aranan Şartlar
Yetkilendirilecek kuruluşların;
a) Anonim şirket şeklinde kurulmuş ve hisse senetlerinin tamamının nama yazılı
olması,
b) Ticaret unvanlarında Yeminli Mali Müşavir veya Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
ibarelerinin bulunması,
c) Esas sözleşmelerinin ilgili mevzuata ve 3568 sayılı Kanun ve bu Kanuna
dayanılarak çıkarılan mevzuata aykırı hükümler taşımaması,
ç) 3568 sayılı Kanuna göre kurulmuş bulunan ilgili meslek odasına kayıtlı olduğunu
belgeleyen oda faaliyet belgesi ve TÜRMOB’ dan denetim şirketi tescil belgesi alınmış olması,
d) Bu Yönetmelik kapsamında bağımsız denetimi gerçekleştirebilecek ölçüde yönetim
yapısına, yeterli sayı ve nitelikte bağımsız denetçiye, gerekli teknik donanıma, belge ve kayıt
düzenine sahip olması ve kalite güvence sistemine ilişkin yapının ve yazılı politikaların
oluşturulması,
e) Verdikleri hizmetlerden doğabilecek zararları karşılamak amacıyla mesleki
sorumluluk sigortası yaptıracaklarını taahhüt etmeleri,
f) Yurt içinde veya yurt dışında bağımsız denetim yapma yetkilerinin iptal edilmemiş
olması,
g) Esas sermayesinin asgari yüzde elli birinin sorumlu ortak baş denetçilere ait olması
şarttır.
92
Madde 15- Yetkilendirilecek Kuruluş Ortaklarında, Yönetim Kurulu Başkanı ve
Üyeleri, Denetçileri, Yöneticileri ve Bağımsız Denetçilerde Aranacak Şartlar
Yetkilendirilecek denetim kuruluşlarının ortaklarının, yönetim kurulu başkan ve
üyeleri ile denetçilerinin, tam zamanlı görev yapmaları zorunlu olan yöneticileri ve istihdam
ettikleri bağımsız denetçilerinin;
a) 3568 sayılı Kanun hükümleri uyarınca denetim yetkisi almış, ilgili meslek odasına
kayıtlı serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir unvanını haiz ya da 3568
sayılı Kanunun 8. maddesinde belirtilen mütekabiliyet esaslarına ve diğer hükümlere uygun
olarak yabancı ülkelerde bağımsız denetim yapma yetkisi sağlayan belge sahibi olmaları,
b) Başka bir bağımsız denetim kuruluşunda ya da bağımsız denetim hizmeti verilen
bankaya değerleme veya derecelendirme hizmeti veren kuruluşlarda ortaklığının bulunmaması,
yönetim kurulu başkanı, üyesi, denetçi ya da yönetici olmaması veya bağımsız denetçi ya da
değerleme veya derecelendirme unvanı altında çalışmaması,
c) Kanunun 8. maddesinin a, b, c ve d bentlerinde belirtilen nitelikleri haiz olmaları,
ç) Yurt içinde veya yurt dışında bağımsız denetim yapma yetkisi iptal edilmiş olan
bağımsız denetim, değerleme veya derecelendirme kuruluşlarında ortak olmaması veya yetki
iptaline neden olan faaliyetlerde sorumluluklarının tespit edilmemiş olması,
d) Mesleki faaliyetleri dışında ticari bir faaliyetinin bulunmaması,
e) Hakkında diğer yetkili kurumlar tarafından yapılan bir disiplin kovuşturması
sonucunda bağımsız denetim yapmalarını engelleyecek nitelikte ceza almamış olması,
f) Yurt dışında bağımsız denetim, derecelendirme ya da değerleme yapma yetkisi iptal
edilmiş bir kuruluşta nitelikli paya sahip olmaması,
g) Bağımsızlıklarını ortadan kaldıran ilişkilerinin ortaya çıkması halinde bağımsız
denetimden çekileceklerini taahhüt etmeleri şarttır.
Tüzel kişi ortaklarının ortaklık yapısının şeffaf ve açık olması ve Kanunun 8.
maddesinin birinci fıkrasının a, b ve c bentleri kapsamında bulunmaması, bunların gerçek kişi b,
c, ç, e ve f bentlerinde belirtilen nitelikleri haiz olması şarttır.
93
Madde 16- Yetki Başvurusu Sırasında Gerekli Olan Bilgi ve Belgeler
Bu Yönetmelik kapsamında yetkilendirilmek isteyen bağımsız denetim kuruluşları,
aşağıdaki bilgi ve belgelerin eklendiği bir yazı ile Kuruma başvururlar:
a) Bağımsız denetim kuruluşunun esas sözleşmesi ve varsa esas sözleşme
değişikliklerinin yer aldığı ticaret sicili gazetelerinin noter tasdikli örnekleri,
b) İlgili meslek odasından alınacak faaliyet belgesinin ve TÜRMOB’dan alınmış
denetim şirketi tescil belgesinin bir örneği,
c) Bağımsız denetim kuruluşunun merkezinin varsa şube ve/veya şubelerinin adresleri,
ç) Bağımsız denetim kuruluşunun başvuru tarihindeki bilânçosu,
d) Yurt dışında bir bağımsız denetim şirketi ile hukuki bağlantının bulunması
durumunda, ilgili yurt dışı şirket ile yapılan sözleşmelerin yurt dışında kurulu şirket
yetkililerince tasdik edilmiş kopyası,
e) Ortakların, yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçileri, yöneticileri ile
bağımsız denetçilerin;
-Mesleki tecrübelerini ve denetimle ilgili aldıkları eğitimlerini içeren ayrıntılı
özgeçmişleri, lisans ve varsa lisansüstü diplomaları ve nüfus cüzdanı veya pasaportlarının noter
onaylı örnekleri, mesleki ruhsat örneği, katılınan eğitim programlarına ilişkin bilgiler,
ikametgah belgeleri, imza sirküleri,
-3568 sayılı Kanun hükümleri uyarınca yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci
mali müşavir unvanını aldığını ve ilgili meslek odasına kayıtlı olduğunu gösterir belgeler,
-Müflis olmadıklarına ilişkin ikametgahlarının bulunduğu ildeki Asliye Ticaret
Mahkemelerinden, konkordato ilan etmiş olmadıklarına ilişkin İcra Mahkemelerinden dilekçe
ile talep edilecek belgeler ile 09.06.1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu hükümlerine
göre müflis veya konkordato ilân etmiş olmadıklarına ilişkin yazılı beyanları,
-Kanunun 71.maddesi uygulanan bankalarda veya Kanunun yürürlüğe girmesinden
önce Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna devredilmiş bankalarda ya da tasfiyeye tâbi tutulan
bankerler ile iradî tasfiye haricinde tasfiyeye tâbi tutulan finansal kuruluşlarda, faaliyet izni
kaldırılan kalkınma ve yatırım bankalarında, ortaklarının temettü hariç ortaklık hakları ile
94
yönetim ve denetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonuna intikal eden veya bankacılık yapma ve
mevduat ve katılım fonu kabul etme izin ve yetkileri kaldırılan kredi kuruluşlarında, Tasarruf
Mevduatı Sigorta Fonuna intikalinden veya bankacılık yapma ve mevduat ve katılım fonu kabul
etme izin ve yetkileri kaldırılmadan önce nitelikli paya sahip olunmadığına veya kontrolün
elinde bulundurulmadığına ilişkin yazılı beyanları ve ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonundan
temin edecekleri belgeler,
-Arşiv kaydını da içeren, son altı ay içinde alınmış adli sicil belgeleri,
-Başka bir bağımsız denetim kuruluşunda ya da değerleme veya derecelendirme
hizmeti veren bir kuruluşta ortaklığının bulunmadığına, yönetim kurulu başkanı veya üyesi,
yöneticisi ile denetçisi ya da bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme faaliyeti ile iştigal
eden personel olarak görev yapmadıklarına ve yurt içinde veya yurt dışında bağımsız denetim
ya da değerleme veya derecelendirme yapma yetkisi iptal edilmiş olan bir kuruluşta ortak,
yönetim kurulu başkanı veya üyesi, yönetici ile denetçi ya da değerleme ve derecelendirme
faaliyeti ile iştigal eden personel olarak görev yapmadıklarına veya yetki iptaline neden olan
faaliyetlerde sorumluluklarının tespit edilmediğine ve bu kuruluşlarda nitelikli paya sahip
olunmadığına dair yazılı beyanları,
-Mesleki faaliyetler dışında ticari faaliyette bulunmadıklarına dair yazılı beyanları,
-Yöneticilerin ve bağımsız denetçilerin bağımsız denetim kuruluşunda tam zamanlı
görev yaptıklarına veya yapacaklarına dair Kuruma verilmek üzere yazılı beyanları,
-12. maddede belirtilen bağımsızlığı ortadan kaldıran hallerin ortaya çıkması
durumunda bağımsız denetimden çekileceklerine dair yazılı taahhütleri,
-Daha önce yapılan ya da yapılacak bir disiplin kovuşturması sonucunda bağımsız
denetimin yapılmasına engel teşkil edecek bir ceza alınmadığının ilgili kurumdan talep edilecek
belge ile tevsik edilmesi kaydıyla, haklarında diğer yetkili kurumlar tarafından bir disiplin
kovuşturması yapılıp yapılmadığına, böyle bir kovuşturma başlatıldığında en geç yedi gün
içinde Kurumun bilgilendirileceğine, kovuşturma sonucunda bağımsız denetimin yapılmasına
engel teşkil edecek bir ceza alınması halinde bulunulan görevden en geç on beş gün içerisinde
istifa edileceğine ilişkin yazılı beyanları,
f) Ortakların tüzel kişi olması durumunda;
95
-Müflis olmadıklarına, uzlaşma suretiyle yeniden yapılandırma başvurularının tasdik
edilmediğine, haklarında iflasın ertelenmesi kararı verilmediğine ilişkin merkezlerinin
bulunduğu ildeki Asliye Ticaret Mahkemelerinden, konkordato ilan etmiş olmadıklarına ilişkin
İcra Mahkemelerinden alınacak belgeler,
-Gerçek kişi ortaklarının 15. maddenin ikinci fıkrasında belirtilen şartları haiz
olduklarını gösteren belgeler,
g) 14.maddenin birinci fıkrasının e bendinde yer alan hususlara uygun kalite güvence
sistemi oluşturulduğunu ya da oluşturulacağını teyit eden belgeler ile bu kapsamda
görevlendirilecek sorumlu ortak baş denetçilerin adı, soyadı ve mesleki tecrübelerine ilişkin
bilgiler eklenir.
Birinci fıkranın e bendinde belirtilen belgelerin hali hazırda faaliyet gösteren yetkili
denetim kuruluşlarında pay edinecek yeni ortaklar ya da görev alacak yeni yönetim kurulu
başkan ve üyeleri, denetçiler, yöneticiler ve bağımsız denetçiler tarafından da Kuruma tevsik
edilmesi zorunludur. Birinci fıkranın e bendinin 2 numaralı alt bendi hükmü bağımsız denetçi
yardımcıları ve stajyer bağımsız denetçiler hariç olmak üzere uygulanır.
Kurum, başvuruların değerlendirilmesi sırasında ek bilgi ve belge isteyebilir. Kurumca
eksikliği tespit edilen veya ek olarak istenen bilgi ve belgeler, yetki başvurusunda bulunan
bağımsız denetim kuruluşuna yazılı olarak bildirilir. Ek bilgi ve belge istendiğine ilişkin yazının
tebliğini takip eden otuz gün içerisinde istenen bilgi ve belgeler Kuruma gönderilir. İstenilen
bilgi ve belgelerin bu süre içerisinde gönderilmemesi halinde yetki başvurusundan feragat
edildiği kabul edilir.
Yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişilerden istenilen belgelerin bu kişilerin yerleşik
olduğu ülkede kayıtların tutulduğu bir merci ya da sistem olmaması nedeniyle temin
edilememesi durumunda, bu durumun ilgili ülkenin yetkili mercilerinden alınacak bir belge ile
Kuruma tevsik edilmesi zorunludur.
Bu Yönetmelikte yer alan başvurularla ilgili olarak yurt dışından temin edilecek
belgelerin ilgili ülkenin yetkili makamlarınca ve Türkiye’nin o ülkedeki konsolosluğunca veya
Lahey Devletler Özel Hukuku Konferansı çerçevesinde hazırlanan Yabancı Resmi Belgelerin
Tasdiki Mecburiyetinin Kaldırılması Sözleşmesi hükümlerine göre onaylanmış olması ve
başvuruya belgelerin noter onaylı tercümelerinin de eklenmesi şarttır.
96
Madde 17- Meslek Mensuplarının Unvanları
Yetkili denetim kuruluşunda çalışan ve 3568 sayılı Kanuna göre denetim yetkisine
haiz bulunan yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci mali müşavir unvanına sahip
bağımsız denetçilerin alabilecekleri unvanlar kıdem sırasına göre; sorumlu ortak baş denetçi,
baş denetçi, kıdemli bağımsız denetçi, bağımsız denetçi, bağımsız denetçi yardımcısı ve stajyer
bağımsız denetçi yardımcısıdır.
Sorumlu ortak baş denetçi, yetkili denetim kuruluşunda en az yüzde beş oranında pay
sahibi olup, baş denetçi unvanını haiz ve denetim çalışmasını yetkili denetim kuruluşu adına
kendi kişisel sorumluluğu ile yürüten ve yetkili denetim kuruluşu adına bağımsız denetim
raporlarını imzalamaya yetkili kişidir.
Baş denetçi unvanının kazanılması için fiilen en az on yıl, kıdemli bağımsız denetçi
unvanının kazanılması için fiilen en az altı yıl, bağımsız denetçi unvanının kazanılması için
fiilen en az üç yıl mesleki deneyim şarttır. Bağımsız denetçi yardımcılığında geçen süre bu
hesaplamalarda dikkate alınır. 3568 sayılı Kanunun 6. maddesinin a, b ve c bentlerinde
belirtilen hizmetlerde geçen süre veya stajyer bağımsız denetçi yardımcılığında geçen iki yıllık
süre bağımsız denetçi yardımcılığında geçen süre olarak dikkate alınır. 3568 sayılı Kanuna göre
mesleki ruhsata sahip olmasına rağmen bilgi, deneyim ve yetenekleri bir üst kıdemin
gerektirdiği nitelikte olmayanlar sürelerini doldursalar dahi yetkili denetim kuruluşu tarafından
bir üst unvana terfi ettirilemez.
Bağımsız denetçiler bu maddede belirtilen unvanların yanında 3568 sayılı Kanuna
göre aldıkları ve yetkili denetim kuruluşunun temsili ile ilgili olarak sahip oldukları unvanları da
rumuz olarak belirtmek zorundadırlar.
Kurul başkan ve üyeliği ile Kurum bankacılık uzmanlığı ve yardımcılığında ve
bankalar yeminli murakıplığı ve yardımcılığında geçen süreler üçüncü fıkrada belirtilen
sürelerin hesaplamasında dikkate alınır.
Madde 18- Bağımsız Denetim Yapma Yetkisinin Verilmesi
Ortakları, yönetim kurulu başkanı, üyeleri, denetçileri, yöneticileri ve bağımsız
denetçileri ile birlikte 14. ve 15.maddelerde sayılan koşulları taşıyan ve 16. maddede belirtilen
belgelerle yazılı başvuruda bulunan bağımsız denetim kuruluşlarına, Kurulca faaliyet konularını
97
yürütebilecek yeterliliğe sahip olduklarının kanaatine varılması halinde bankalarda bağımsız
denetim yapma yetkisi verilir.
Kurum, bu Yönetmelikte yer alan hükümler göz önünde bulundurularak yapılacak
değerlendirmelere ilave olarak denetim yapma yetkisi almak için başvuran bağımsız denetim
kuruluşu nezdinde, mesleki yeterlilik ve teknik donanımın yeterliliğinin tespitine yönelik
yerinde inceleme yapmaya da yetkilidir.
Kurulca yetkilendirilen bağımsız denetim kuruluşları Kurumun internet sayfasında
kamuoyuna duyurulur.
Madde 19- Bağımsız Denetim Yapma Yetkisinin İptali
Aşağıdaki hallerde yetkili denetim kuruluşunun bankalarda bağımsız denetim yapma
izni Kurul tarafından, sürekli olarak kaldırılır:
a) 14. maddede belirtilen kuruluş şartlarının kaybedilmesi,
b) 26.maddenin üçüncü fıkrasına uygun hareket edilmeksizin bağımsız denetim
faaliyetinin gerçekleştirilmesi,
c) Birden fazla olmak üzere Kanunun 36.maddesi uyarınca ve 26. maddenin on birinci
ve on ikinci fıkralarında belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde yaptırılması zorunlu olan
mesleki sorumluluk sigortasının yaptırılmaması,
ç) Olumlu, şartlı ya da olumsuz görüş verilen finansal tabloların güvenilirliğini
önemlilik arz eden ölçüde etkileyecek hususların ortaya çıkması halinde, yetkili denetim
kuruluşunun bu hususta kusurlu olmadığını kanıtlayamaması,
d) Üçüncü fıkra kapsamında yetkinin birden fazla geçici olarak kaldırılması,
e) Kesintisiz olarak beş hesap dönemi Kurumun denetim ve gözetimine tabi tutulan
kuruluşlarda bağımsız denetim faaliyetinde bulunulmaması,
f) Bu Yönetmelik kapsamında devam eden bağımsız denetim sözleşmesinin
bulunmaması ya da 24.maddede belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde bağımsız denetim
sözleşmesinin feshedilmiş olması koşuluyla yetkili denetim kuruluşu tarafından yetki iptalinin
talep edilmesi.
98
Yetki iptalinin sürekli olarak kaldırılmasından önce yetkili denetim kuruluşunun
savunması alınır. Savunma istendiğine ilişkin yazının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde
savunma verilmemesi halinde savunma hakkından feragat edildiği kabul edilir.
Kurul, yetkili denetim kuruluşunun ortaklarının, yönetim kurulu başkan ve üyelerinin,
denetçilerinin, yöneticilerinin ya da bağımsız denetçilerinin 15.maddede belirlenen şartları
kaybetmeleri nedeniyle gerekli değişikliklerin yapılmaması, bağımsız denetçiler tarafından
kullanılan unvanların 17.maddede belirtilen hükümlere uygun olmaması, Kuruma bildirilenler
dışında sorumlu ortak baş denetçi görevlendirilmesi ya da bu Yönetmelikte belirtilen diğer usul
ve esaslara uyulmaması nedeniyle Kurumca uyarı konusu yapılan hususların tekrar edilmesi ya
da bir hesap dönemi içinde birden fazla yerine getirilmemesi halinde yetkili denetim
kuruluşunun bu Yönetmelik kapsamındaki yetkisini altı aydan fazla olmamak üzere geçici
olarak kaldırır.
Kurul, birinci fıkranın ç bendinde belirtilen hususlarda sorumluluğu tespit edilen ya
da 27.maddede belirtilen yükümlülüklere uymayan yetkili denetim kuruluşunun ortaklarının,
yönetim kurulu başkanı ve üyelerinin, denetçilerinin, yöneticilerinin veya bağımsız
denetçilerinin bir başka yetkili denetim kuruluşunda çalışmasını yasaklar.
Sürekli veya geçici yetki iptali ve dördüncü fıkra kapsamındaki yasaklılık hali,
gerekçesi ile birlikte Kurum tarafından ilgili meslek odasına, mesleki ahlak ve disiplin
yönünden incelenmek üzere bildirilir. Yetki iptaline ilişkin karar Kurumun internet sayfasında
ilan edilir. İlan tarihinden itibaren bankanın yetkili denetim kuruluşuna karşı olan mali ve bu
Yönetmelik kapsamındaki yükümlülükleri sona erer.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Bağımsız Denetim Sözleşmesi
Madde 20- Sözleşme Öncesi İnceleme
Yetkili denetim kuruluşu, banka ile bağımsız denetim sözleşmesi yapmadan önce
bağımsız denetimin kapsam ve planlamasını belirlemek amacıyla gerekli ön araştırmayı yapmak
zorundadır.
Yetkili denetim kuruluşu, bankanın faaliyetleri hakkında bilgi edinmelidir. Bankanın
faaliyetleri hakkında bilgi edinme süreci en az bankanın kurumsal yönetim yapısı, mevcut
99
ekonomik ve düzenleyici uygulamalar, bankanın faaliyetlerinin yoğunlaştığı sektörlerdeki
piyasa koşullarının kavranması unsurlarını içerir.
Yetkili denetim kuruluşu, ön araştırma sırasında, denetim sürecini olumlu ya da
olumsuz etkileyebilecek hususların varlığını tespit ederse, bunlar ile sınırlı olmak üzere, önceki
dönemlerde bağımsız denetim faaliyetinde bulunmuş olan yetkili denetim kuruluşlarından,
bankanın iznini almak koşuluyla, bilgi talep edebilir. Önceki yetkili denetim kuruluşu, bu
kapsamda kendisinden talep edilen bilgileri vermek zorundadır.
Madde 21- Bağımsız Denetim Sözleşmesinin Unsurları
Bağımsız denetim, yetkili denetim kuruluşu ile banka arasında yapılacak yazılı
sözleşme çerçevesinde yürütülür. Bağımsız denetim sözleşmesi, yapılacak denetimin kapsam ve
içeriği üzerinde taraflar arasında tam bir mutabakat sağlandığının göstergesidir.
Bağımsız denetim sözleşmesi;
a) Bankacılık düzenlemeleri, Kurumca yapılan resmi duyurular, Türkiye Muhasebe
Standartları Kurulu ve uluslararası muhasebe standardı düzenleyicilerinin düzenleme ve
duyuruları ile finansal piyasalarda yaygın olarak kullanılan esaslar,
b) Bağımsız denetim raporunun ve istenilmesi halinde özel amaçlı denetim raporunun
şekli, içeriği ile bu raporların hazırlanma nedenleri dikkate alınarak hazırlanır.
Bağımsız denetim sözleşmelerinde asgari olarak;
a) Bağımsız denetimin amacı, kapsamı, dönemi ve varsa özel nedenleri,
b) Tarafların yükümlülükleri,
c) Bağımsız denetim ekibinde yer alacak sorumlu ortak baş denetçi ve asgari kıdemli
denetçi unvanını haiz bağımsız denetçilerin unvanları, ad ve soyadları,
ç) Bağımsız denetçinin uymakla yükümlü bulunduğu denetim standartları ve
düzenlemeler,
d) Yetkili denetim kuruluşu tarafından sözleşme kapsamında verilecek hizmetler,
100
e) Bağımsız denetimin örnekleme yöntemiyle yapılan testlere dayanması ve yapısal
riske bağlı denetim riskinin oluşması halinde örneklem grubunun değiştirilmesi, denetim
ekibinde yer alan bağımsız denetçi sayısının artırılması gibi öngörülebilecek tedbirler,
f) Bağımsız denetimle ilgili olarak istenen her türlü kayıt, belge ve diğer bilgilere
sınırsız erişim imkânı sağlanacağı,
g) Bağımsız denetim ekibinde yer alan bağımsız denetçiler için öngörülen çalışma
süreleri ve her biri için uygun görülen ücret tutarının ayrıntılı dökümü ve toplam denetim ücreti,
ğ) Mesleki sorumluluk sigortası yaptırılacağı,
h) Bağımsız denetimin başlama ve bitiş tarihleri,
ı) Bağımsız denetim raporunun teslim edileceği tarih,
i) 22.maddenin ikinci fıkrası kapsamında bağımsız denetim sözleşmesinin
imzalanmasından itibaren en geç yedi gün içerisinde yetkili denetim kuruluşunca mesleki
sorumluluk sigortası yaptırılacağına ilişkin taahhüt,
j) Bankalarca Yıllık Faaliyet Raporunun Hazırlanmasına ve Yayımlanmasına İlişkin
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca yıllık faaliyet raporuna ilişkin olarak özel
amaçlı denetimin de yapılacağı ile ilgili hükümler bulunmalıdır.
Bağımsız denetim ücretinin artması ihtimalinin olduğu ve bu ihtimalin bankaya
bildirilmediği durumlarda, yetkili denetim kuruluşu mevcut veya gelecek dönemde verilecek
olan hizmetler için ücret belirleyemez ve tahmini ücrete dayanan bir bağımsız denetim
sözleşmesi yapamaz. Bağımsız denetim sözleşmesinde belirtilen denetim ücretlerinin; yeterli
denetim kalitesini sağlayacak düzeyde olması, bağımsız denetim sözleşmesinin kapsamı dışında
sağlanan hizmetler ile ilişkilendirilmemesi veya bunlara bağlı olmaması ve herhangi bir
belirsizliğe dayanmaması gerekir.
Madde 22- Bağımsız Denetim Sözleşmesinin Yürürlüğü
Banka yönetim kurulunun değerlendirmesine sunulacak yetkili denetim kuruluşu ya da
kuruluşlarının seçimi, bağımsız denetim sözleşmelerinin hazırlanarak bağımsız denetim
sürecinin başlatılması ve bağımsız denetim kuruluşunun her aşamadaki çalışmalarının gözetimi
banka denetim komitesince gerçekleştirilir.
101
Banka yönetim kurulu, sürekli denetimlerde 12.maddenin on birinci fıkrasında
belirlenen azami süreyi geçmeyecek bir süre ile bağımsız denetim faaliyetini yürütecek yetkili
denetim kuruluşunu belirler ve genel kurulun onayına sunar. Banka genel kurulu tarafından
kabul edilen süre için sözleşme yapılması uygun görülen yetkili denetim kuruluşu ile bağımsız
denetim sözleşmesi, genel kurul toplantısını takip eden on beş gün içerisinde imzalanır.
19.maddenin üçüncü ve dördüncü fıkraları ile 23.maddenin ikinci fıkrasında ve
24.maddede belirtilen hallerde bağımsız denetim faaliyetinin kesintiye uğraması halinde, banka
yönetim kurulu durumun öğrenildiği tarihten itibaren on beş gün içerisinde birinci fıkra
kapsamında belirleyeceği bir başka yetkili denetim kuruluşu ile bağımsız denetim sözleşmesi
yapılmasını genel kurulun onayına sunar.
Yetkili denetim kuruluşlarının bağımsız denetim sözleşmesi imzaladıkları bankalar
Kurumun internet sayfasında duyurulur.
12.maddenin on birinci fıkrasında belirlenen süre içinde veya sonunda aynı yetkili
denetim kuruluşu ile tekrar denetim sözleşmesi imzalanabilmesi için en az iki hesap döneminin
geçmesi zorunludur.
Bankanın bağımsız denetimini gerçekleştirecek yetkili denetim kuruluşunun herhangi
bir nedenle belirlenememesi halinde, bu durum gerekçeleri ile birlikte Kuruma bildirilir.
Kurumca gerekçelerin uygun görülmesi halinde, banka yönetim kurulundan, 12.maddenin on
birinci fıkrasında belirlenen azami sürenin aşılmasının söz konusu olmadığı durumlarda
bankanın bir önceki hesap döneminde bağımsız denetimini gerçekleştiren yetkili denetim
kuruluşu ile aksi durumda ise, kura ile belirlenecek yetkili denetim kuruluşlarından biri ile
sözleşme yapılması hususunun genel kurulun onayına sunulması talep edilir.
İkinci ve üçüncü fıkralarda belirtilen banka genel kurullarına ait yetkiler, bankaların
genel kurullarınca kabul edilmesi halinde yönetim kurullarınca kullanılır. Ancak, bu hallerde,
ilk olağan genel kurul toplantısında banka yönetim kurulu tarafından genel kurula bilgi
verilmesi zorunludur.
102
Madde 23- Bağımsız Denetim Sözleşmesindeki Değişiklikler
Bağımsız denetim sözleşmesinin şartlarında değişiklik yapılması istenildiğinde,
yetkili denetim kuruluşu ile bankanın yeni şartlar üzerinde mutabakat sağlaması gerekir.
Yetkili denetim kuruluşu, bağımsız denetim sözleşmesinde değişiklik yapılması için
geçerli bir gerekçenin olmadığı durumlarda sözleşme değişikliğini kabul etmez. Banka yönetimi
tarafından, bağımsız denetime mevcut bağımsız denetim sözleşmesi hükümlerine göre devam
edilmemesi kararının alınması halinde yetkili denetim kuruluşu tarafından bağımsız denetimden
çekilme kararı alınabilir ve bu durum gerekçesi ile birlikte yedi gün içinde banka yönetim
kuruluna bildirilmek üzere banka denetim komitesine ve Kuruma bilgi verilir.
Madde 24- Bağımsız Denetim Sözleşmesinin Sona Erdirilmesi
Yetkili denetim kuruluşunun bağımsız denetimden çekilmesi veya bankanın bağımsız
denetim sözleşmesini feshetmesi bağımsız denetim sözleşmesinin sona erdirilmesi olarak kabul
edilir.
Yetkili denetim kuruluşu, bağımsız denetim faaliyetlerinin sözleşme hükümlerine
aykırı olarak sınırlandırılması, bankanın finansal tablolarına ilişkin önemlilik arz eden bilgi ve
belgelerin sağlanamaması, suiistimalden veya suiistimal şüphesinden kaynaklanan önemlilik arz
eden ölçüde yanlış bir beyanın olması veya benzeri durumların gerçekleşmesi söz konusu ise
gerekçesi ile ve kanıtlarını da sunmak koşuluyla yapacağı başvurunun Kurumca kabul edilmesi
halinde denetimden çekilebilir. Çekilen yetkili denetim kuruluşu, çalışma kâğıtlarını ve eki
bilgileri, yerine geçecek olan yetkili denetim kuruluşunun incelemesine imkân sağlamak ve
istenilmesi halinde de fotokopilerini vermekle yükümlüdür.
Yetkili denetim kuruluşu, bağımsız denetimde esas alınan mevzuat hükümlerine
uyumsuzlukların, finansal tablolar üzerinde önemlilik arz edecek ölçüde etkisi olmasa dahi,
denetlenen banka tarafından giderilmemesi durumunda da ikinci fıkrada belirtilen usul ve
esaslar çerçevesinde görevden çekilebilir.
Yetkili denetim kuruluşunca 21.maddenin üçüncü fıkrasının ğ bendi uyarınca,
26.maddenin on birinci ve on ikinci fıkralarında belirlenen usul ve esaslara uygun bir şekilde
mesleki sorumluluk sigortasının yaptırılmaması bağımsız denetim sözleşmesinin feshi olarak
kabul edilir.
103
Muhasebe uygulaması veya bağımsız denetim yöntemine ilişkin görüş ayrılıkları
sözleşmenin sona erdirilmesi için gerekçe oluşturmaz.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Tarafların Yükümlülükleri
Madde 25-Bankanın Yükümlülükleri
Banka, iç sistemlerini, muhasebe ve finansal raporlama birimini, finansal tablolar ve
raporları ile risk grubuna kullandırılan kredilere ilişkin bilgi ve belgeler başta olmak üzere her
türlü kayıt belge ve bilgi işlem sistemini bağımsız denetime uygun ve hazır hale getirmek
zorundadır. Banka, talep edilmesi halinde iç denetim raporlarının bir örneğini yetkili denetim
kuruluşuna verir ve 42. madde kapsamında bağımsız denetçi ile banka müfettişleri arasındaki
işbirliğinin sağlanması için gerekli tedbirleri alır, müfettişlerin yetkili denetim kuruluşunun
bağımsız denetçileri tarafından yöneltilen soruları zamanında yanıtlamalarını ve açıklık
getirmelerini sağlar.
Banka yönetimi, yetki ve sorumlulukların açık bir şekilde belirlenmesi ve bununla
ilgili uygulamanın gözetilmesi, faaliyetlerin mevzuata uygunluğunun sağlanması, bağımsız
denetim sürecinde ortaya çıkabilecek hata ve suiistimallere ilişkin olarak gerekli önlemlerin
alınması ve bunların ortaya çıkarılmasını sağlama konusunda gerekli tedbirleri almakla
yükümlüdür.
Yetkili denetim kuruluşu tarafından talep edilmesi halinde banka, 37.maddede
belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde hazırlanacak beyan mektubunu yetkili denetim
kuruluşuna verir.
Bağımsız denetçilerce yapılacak tespitler hakkında banka yönetim kurulunun
bilgilendirilmesi; bağımsız denetçiler ile banka yönetim kurulu üyeleri ve banka personeli
arasında koordinasyonun sağlanması banka denetim komitesinin sorumluluğundadır.
Bankaca sözleşme süresi içinde yetkili denetim kuruluşunun değiştirilmek istenildiği
ya da yetkili denetim kuruluşu tarafından bağımsız denetim sözleşmesine aykırı hareket edildiği
ve/veya bağımsız denetimin bu Yönetmelikte belirtilen esaslara göre yapılmadığı hallerde,
durumun gerekçesiyle birlikte Kuruma bildirilmesi ve bağımsız denetim sözleşmesinin
feshedilebilmesi için Kurulun uygun görüşünün alınması zorunludur.
104
Madde 26- Yetkili Denetim Kuruluşunun Yükümlülükleri
Yetkili denetim kuruluşları, 14. ve 15. maddelerde belirtilen şartlara ilişkin
değişiklikleri, değişiklik tarihinden itibaren yedi gün içinde Kuruma bildirmekle yükümlüdür.
Yetkili denetim kuruluşunun ortaklık yapısındaki ya da yönetim kurulu başkan ve
üyeleri ile bağımsız denetçilerinde değişiklik yapılması veya en az bağımsız denetçi düzeyinde
yeni bir bağımsız denetçinin istihdam edilmesi halinde bu durumun, 16.maddenin birinci
fıkrasının e bendinde belirtilen bilgi ve belgeler ile birlikte yirmi gün içinde Kuruma
bildirilmesi zorunludur. Kurumca yapılan değerlendirme neticesinde kırk beş gün içerisinde
olumsuz görüş bildirilmeyen değişiklikler geçerli sayılır.
Yetkili denetim kuruluşları, ortaklarının, yönetim kurulu başkan ve üyelerinin,
denetçilerinin
ve
yöneticilerinin
12.maddenin
on
dördüncü
fıkrası
kapsamında
bağımsızlıklarının ortadan kalktığı hallerde, ilgili banka ile bağımsız denetim sözleşmesi
düzenleyemezler, düzenlenmiş ise bağımsız denetimden çekilirler. Görevlendirilen bağımsız
denetçilerin bağımsızlığının ortadan kalktığı hallerde ilgili bağımsız denetçinin değiştirilmesini
sağlamak yetkili denetim kuruluşunun yükümlülüğündedir.
Yetkili denetim kuruluşları, istihdam ettikleri bağımsız denetçilerin sürekli eğitim
programlarına katılmalarını sağlarlar.
Yetkili denetim kuruluşları yıllık faaliyetleri hakkında asgari olarak aşağıdaki
hususları içeren ve yönetim kurulu başkan ve üyeleri tarafından imzalanan bir raporu
hazırlayarak her hesap dönemini takip eden üç ay içinde Kuruma gönderirler.
a) Yetkili denetim kuruluşunun yönetim ve ortaklık yapısına ilişkin açıklama,
b) Yetkili denetim kuruluşunun yurt dışında bir bağımsız denetim kuruluşu ile hukuki
bağlantısının bulunması durumunda, söz konusu kuruluşa, kuruluşun hukuki durumuna ve
bağlantılı olduğu bağımsız denetim şirketleri ile ilişkilerini belirleyen hususlara ilişkin
açıklama,
c) Yetkili denetim kuruluşunun kalite güvence sistemine ve bu sistemin etkinliğine
dair açıklama,
ç) Yetkili denetim kuruluşu tarafından son bir yıl içinde bağımsız denetime tabi
tutulan bankaların listesi,
105
d) Yetkili denetim kuruluşu tarafından bu Yönetmelik kapsamındaki bağımsız denetim
çalışmaları süresince bağımsızlık ilkesine uyulduğuna ve bu uygulamaların yetkili denetim
kuruluşunun kendi içinde incelemeye tabi tutulup tutulmadığına ilişkin açıklama,
e) Yetkili denetim kuruluşunda istihdam edilen bağımsız denetçilerin sürekli eğitime
tabi tutulmasına ilişkin izlenen politika hakkında açıklama,
f)Yetkili denetim kuruluşunun verdiği hizmetler neticesinde elde ettiği kazanca ve
genel finansal durumuna ilişkin bilgiler.
Yetkili denetim kuruluşları 13.madde uyarınca kalite güvencesi sistemi kurmakla
yükümlüdür. Kalite güvencesi sistemi en fazla üç yılda bir gözden geçirilmek zorundadır.
Yetkili denetim kuruluşları, yılda en az bir kez bankalarda gerçekleştirdikleri bağımsız denetim
faaliyetlerini esas alarak hazırlayacakları kalite güvencesi raporunu yönetim kurullarınca kabul
edilmesini müteakip on beş gün içinde, Kuruma gönderirler.
Yetkili denetim kuruluşları; ortakları ile yönetim kurulu başkan ve üyelerinin,
denetçilerinin, yöneticilerinin ve bağımsız denetçilerinin 20.maddenin birinci fıkrası uyarınca
yapacakları ön araştırma sırasında edinecekleri veya bu Yönetmelik kapsamındaki bağımsız
denetim faaliyetleri dolayısıyla öğrenecekleri Kanunun 73.maddesi kapsamında sır niteliğindeki
bilgilerin korunmasına yönelik her türlü tedbiri almakla yükümlüdür.
Banka tarafından bağımsız denetime ilişkin bilgi ve belgelerin yetkili denetim
kuruluşuna verilmemesi halinde bu durum yetkili denetim kuruluşu tarafından Kuruma
ivedilikle bildirilir.
Yetkili denetim kuruluşları, denetim ücretlerinde değişiklik yapılmasına ilişkin banka
yönetim kuruluna yaptığı başvuruları gerekçeleri ile birlikte başvuru tarihinden itibaren yedi
gün içinde Kuruma da bildirirler.
Yetkili denetim kuruluşları, istihdam ettikleri bağımsız denetçilerce bu Yönetmelik
kapsamında düzenlenecek çalışma kâğıtlarını ve denetime ilişkin her türlü bilgi ve belgeyi
istenildiğinde Kuruma göndermek ya da Kurumun denetime yetkili meslek personeline açmak
zorundadır.
Yetkili denetim kuruluşları, sigorta teminatı banka ile imzalanan bağımsız denetim
sözleşmesinde öngörülen tutarın iki katından az olmamak üzere bu Yönetmelik kapsamında
106
verilecek bağımsız denetim hizmeti nedeniyle oluşabilecek zararların tazminini teminen
Kanunun 36.maddesi uyarınca, bağımsız denetim sözleşmesinin imzalandığı tarihten itibaren
yedi gün içinde genel şartları Hazine Müsteşarlığınca belirlenen mesleki sorumluluk sigortası
yaptırırlar. Mesleki sorumluluk sigortası yaptırılacak sigorta şirketi, bağımsız denetim
sözleşmesi yapılan banka ya da bankanın doğrudan ya da dolaylı olarak kontrol ettiği iştiraki
veya bağlı ortaklığı olamaz.
On birinci fıkra kapsamındaki mesleki sorumluluk sigortasına esas matrah, Kurulca
uygun görülmesi halinde, yetkili bağımsız denetim kuruluşunun geçmiş yıla ilişkin ciro
tutarından az olmamak üzere yönetim kurulunca kabul edilen cari yıla ilişkin bütçelenen ciro
tutarının asgari iki katı esas alınarak belirlenir.
On birinci fıkraya göre yaptırılan mesleki sorumluluk sigortasının yaptırıldığı tarihten
itibaren yedi gün içinde mesleki sorumluluk sigortası poliçesinin bir örneği, yetkili denetim
kuruluşu tarafından Kuruma gönderilir ve buna ilişkin olarak ilgili bankanın denetim komitesine
de bilgi verilir.
Bağımsız denetim faaliyetlerine ek çalışma yaptırılmak ya da görüş almak üzere
sözleşme yapılan uzmanların kendi meslek birliklerince belirlenen meslek ilkelerine uyum
sağlayamayacağına bağımsız denetim ekibindeki bağımsız denetçilerce kanaat getirilmesi
halinde sözleşme yetkili denetim kuruluşu tarafından feshedilir.
Yetkili denetim kuruluşları, Kuruma gönderilen ve yayımlanan bağımsız denetim
görüşünü içeren bağımsız denetim raporları ile bu raporlarda esas alınan muhasebe
standartlarından farklı bir standarda göre düzenlenecek finansal tablolara ilişkin görüş ihtiva
eden bağımsız denetim raporları dışında bağımsız denetim raporu düzenleyemezler.
Kanunun 40.maddesi uyarınca düzenlenen ve banka yönetim kurulu tarafından
hazırlanıp genel kurula sunulan yıllık faaliyet raporunun, ilgili olduğu hesap dönemi sonuna
ilişkin bağımsız denetimi gerçekleştiren yetkili denetim kuruluşu tarafından Bankalarca Yıllık
Faaliyet Raporunun Hazırlanmasına ve Yayımlanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik uyarınca denetlenmesi ve görüş bildirilmesi zorunludur.
27. maddenin beşinci fıkrası kapsamında Kurumun bilgilendirilmesinin 27.maddenin
dördüncü fıkrasının g bendinde belirtilen bir durumdan kaynaklanması halinde durumun
öğrenildiği tarihten itibaren yedi gün içerisinde Kurulca, ilgili bankada 16.05.2006 tarihli ve
26170 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bankalarda Bağımsız Denetim Kuruluşlarınca
107
Gerçekleştirilecek Bilgi Sistemleri Denetimi Hakkında Yönetmelik kapsamında bağımsız
denetim yapılmasına karar verilmesi halinde bu denetimin sonucuna kadar yetkili denetim
kuruluşunca ilgili bankada bağımsız denetime ara verilir.
Madde 27- Bağımsız Denetçinin Yükümlülükleri
Yetkili denetim kuruluşunca istihdam edilen bağımsız denetçiler, finansal tabloların
bir bütün olarak, hata ve suiistimalden kaynaklanan önemlilik arz edecek düzeyde yanlışlıklar
içermediğine ilişkin makul güvence sağlamakla yükümlü olmakla birlikte bu konuda kesin bir
güvence veremez ve yeterli danışmanlık veya destek hizmeti almadığı hallerde bağımsız
denetim hizmetini yerine getirmeyi kabul edemez.
Bağımsız denetçi, makul güvence sağlamak için, bağımsız denetim çalışmasını bu
Yönetmelikte belirlenen usul ve esasları dikkate alarak mesleki şüphecilik çerçevesinde
yürütmek, finansal tabloların önemlilik arz eden ölçüde yanlış açıklamalar içerebileceği
varsayımı altında banka yönetiminin açıklamalarını yeterli denetim kanıtı olarak kabul
etmeksizin denetim planını uygulamak ve sonucunda bankanın finansal tablolarına ilişkin görüş
bildirmek ile yükümlüdür.
Bağımsız denetçiler 12.maddenin on dördüncü fıkrası kapsamında bağımsızlıklarının
ortadan kalktığı hallerde ilgili bankanın bağımsız denetim ekibinde yer almamaları için durum
hakkında bağlı oldukları sorumlu ortak baş denetçiyi ve 13. maddenin ikinci fıkrası uyarınca
kalite güvence sisteminden sorumlu olmak üzere görevlendirilecek sorumlu ortak baş
denetçileri bilgilendirmekle yükümlüdürler.
Bağımsız denetçi bağımsız denetim faaliyetleri sırasında aşağıdaki hallerin ortaya
çıktığı tarihten itibaren yedi gün içerisinde banka yönetim kurulunun haberdar edilmesini
sağlamak üzere banka denetim komitesine bilgi verilmesi için ilgili sorumlu ortak baş denetçiyi
bilgilendirir.
a) Muhtemel kısıtlamalar ve ilave çalışma gerekleri,
b) Finansal tablolar üzerinde önemlilik arz edecek şekilde bir etkisi olan ya da
olabilecek muhasebe politikalarındaki değişiklikler,
c) Devam eden davalar gibi finansal tablolarda açıklanması gereken, önemlilik arz
eden bir riskin veya etkinin finansal tablolar üzerindeki muhtemel etkisi,
108
ç) Banka tarafından kayıt edilmiş ya da edilmemiş olan ve finansal tablolar üzerinde
önemlilik arz edecek boyutta etkisi olan ya da olabilecek düzeltmeler,
d) Bankanın sürekliliği üzerinde belirgin şüphe uyandırabilecek olaylarla ilgili
önemlilik arz edecek boyutta belirsizlikler,
e) Finansal tablolara veya bağımsız denetim görüşüne önemlilik arz edecek şekilde
etkisi olabilecek konularda oluşan görüş ayrılıkları,
f) İç sistemlerde etkili olabilecek zafiyetler ile yönetim kurulunun bilgilendirilmesini
gerektiren ve bağımsız denetim sözleşmesi kapsamında kararlaştırılmış diğer konular,
g) Bilgi sistemindeki önemlilik arz eden ölçüdeki zafiyetler ve riskler.
Bağımsız denetim faaliyeti sırasında esas alınan mevzuat hükümlerine uymayan
işlemlerin veya dördüncü fıkrada belirtilen haller nedeniyle olumsuz görüş oluşturmaya veya
görüş vermemeye yol açabilecek herhangi bir gelişmenin ortaya çıkması durumunda bu hususun
öğrenildiği tarihten itibaren on beş gün içinde Kuruma yazılı olarak raporlanmasını sağlamak
üzere bağımsız denetçi tarafından ilgili sorumlu ortak baş denetçi bilgilendirilir. Kanuna ve
diğer kanunlara göre konusu suç teşkil eden hallerde durumun ivedi olarak yetkili mercilere
intikali sağlanmalı ve ayrıca Kuruma yazılı olarak bilgi verilmelidir.
Sözlü olarak bilgilendirmenin yapıldığı durumlarda, bağımsız denetçi bilgi alınan
hususları ispatlanabilecek şekilde çalışma kâğıtlarına aktarır.
Bağımsız denetçi, bağımsız denetim çerçevesinde ilgililerce kendilerine tevdi edilen
defter ve belgeleri işlerinin gerektirdiği süre içinde iyi niyetle ve olduğu gibi muhafaza ve işin
bitiminde iade etmek zorundadır.
Bağımsız denetçi, finansal tabloların düzenlenmesi ve sunumunun ilgili düzenlemelere
uygun olarak yapıldığına, tüm varlık, yükümlülük, gelir ve giderlerin gerçek olduğuna ve
bunlara ilişkin bütün işlemlerin doğru kaydedildiğine ilişkin sorumluluğun kabul edildiğine ve
finansal tabloların onaylandığına dair kanıt elde etmelidir. Bağımsız denetçi, yönetim kurulunun
bu sorumluluğu kabul ettiğine dair kanıtı; yönetim kurulunun ilgili toplantı kayıtları ile tevsik
etmek veya banka yönetim kurulu üyelerinin imzasını taşıyan bir beyan almak veya finansal
tabloların kopyalarını elde etmek suretiyle sağlamalıdır.
109
Bağımsız denetçi, bankanın ilgili düzenlemelere uymamasının önlenmesinden sorumlu
olmamasına karşın, bu durumun denetimin her aşamasında finansal tabloları önemlilik arz
edecek ölçüde etkileyebileceğini göz önünde bulundurmakla yükümlüdür.
Bağımsız denetçi, tespit edilen uyumsuzluğun, finansal tablolar üzerindeki etkisini
değerlendirebilmek için uyumsuzluğun nedenlerini ve gerekli diğer bilgileri inceler, muhtemel
sonuçlarını değerlendirir ve bulgularını banka yönetimi ile paylaşır. Uyumsuzlukla ilgili yeterli
denetim kanıtının sağlanamadığı veya uyumsuzluğun bankadan kaynaklanmadığı durumlarda,
bağımsız denetçi, denetim kanıtı eksikliğinin etkisini denetim raporunda dikkate alır ve
sonucunu raporda belirtir.
Aynı denetim ekibi içerisinde yer alan bağımsız denetçiler, bankanın finansal
tablolarına etki edebilecek hata veya suiistimalden kaynaklanan önemlilik arz edecek ölçüdeki
yanlış beyan riskini daha iyi anlamak, uygulanan denetim tekniklerinin sonuçlarına bağlı olarak
uygulanması gündeme gelecek ek denetim tekniklerinin türü, zamanlaması ve kapsamını
belirlemek amacıyla düzenli olarak toplantı yapmak ve sonucunu bir tutanak ile tespit etmekle
yükümlüdürler.
Bağımsız denetçi, Bankalarda Bağımsız Denetim Kuruluşlarınca Gerçekleştirilecek
Bilgi Sistemleri Denetimi Hakkında Yönetmeliğin 13.maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen
sürelerde bilgi sistemi denetiminin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini denetlemekle
yükümlüdür.
Bağımsız denetçiler, 26.maddenin yedinci fıkrasında belirtilen sır niteliğindeki
bilgileri Kanunen yetkili kılınan merciler dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişiye açıklayamazlar.
ALTINCI BÖLÜM
Bağımsız Denetimin Planlanması
Madde 28- Denetim Stratejisi
Bağımsız denetimin kapsamı, zamanlaması ve denetim sürecinde üzerinde durulması
gereken önemli hususlar için yetkili denetim kuruluşunun yönetim kurulunca, bankanın iç
sistemlerinin yeterliliği dikkate alınarak, risk derecesi yüksek konularda yeterli deneyime sahip
bağımsız denetçilerin görevlendirilmesi veya ilgili konularda uzman yardımına başvurulmasını
da içerecek şekilde insan kaynağının nasıl tahsis edileceği, özel denetim alanları için gerekli
110
kaynakların nasıl sevk ve idare edileceği, gözetiminin nasıl gerçekleştirileceği gibi hususları
ortaya koyan genel bir denetim stratejisi belirlenir. Denetim stratejisinde yapılan değişiklikler
ve gerekçeleri karşılaştırmalı görülebilecek şekilde kayıt altına alınır.
Madde 29- Denetim Planı
Genel denetim stratejisinden daha ayrıntılı olan denetim planı; denetim riskini makul
bir düzeye indirebilecek yeterli denetim kanıtının elde edilmesi için, bağımsız denetçiler
tarafından uygulanacak mutat denetim tekniklerini, önemli ölçüde yanlış beyan risklerinin
değerlendirilmesinde kullanılacak denetim teknikleri ile gerektiğinde yararlanılacak ilave
denetim tekniklerinin kapsamı ve zamanlamasına ilişkin bilgileri içerir. Belgelendirilmiş bir
denetim planı aynı zamanda, ilave denetim tekniklerine geçilmeden önce, o ana kadar planlanıp
yürütülmüş olan denetim tekniklerinin uygunluğuna yönelik gözden geçirme ve onaylama
yapılabilecek kayıtları da sunar.
Sorumlu ortak baş denetçi;
a) Bankanın organizasyonu, iç sistemleri, iş kolları ve diğer hususlarda yapılan
araştırmaların sonuçları,
b) Banka yönetimi ve ilgili diğer personel ile yapılacak müzakere sonrasında
belirlenecek bağımsız denetim faaliyetlerinin türü, kapsamı ve zamanlaması,
c) Bankanın iç sistemlerinin güvenilirliği, denetim riski ve önemlilik düzeyinin nasıl
değerlendirilmesi gerektiği,
ç) Finansal tablolar, önceki döneme ait çalışma kâğıtları ve denetim raporları ile ilgili
belgelerin nasıl gözden geçirileceği,
d)
Uygulanan
muhasebe
politikalarının,
muhasebe
ve
bağımsız
denetim
uygulamalarında veya düzenlemelerinde meydana gelen ve finansal tabloları önemli ölçüde
etkileyebilecek değişikliklerin sonuçlarının nasıl değerlendirileceği,
e) Bağımsız denetim faaliyeti sırasında, bağımsız denetçilere bilgi verecek ve veri
hazırlayacak personel ile koordinasyonun nasıl sağlanacağı,
111
f) Denetim ekibinde yer alan bağımsız denetçilerin sorumluluk, mesleki yeterlilik ve
deneyimleriyle ilgili hususlara dikkat edilmek suretiyle, ekip içinde iş bölümünün ve
koordinasyonun nasıl yapılacağı,
g) Önceki döneme ait bağımsız denetimin farklı bir yetkili denetim kuruluşu
tarafından yapılmış olması halinde, herhangi bir yasal düzenleme ile yasaklanmadıkça, söz
konusu yetkili denetim kuruluşunun denetim faaliyetlerine ilişkin çalışma kâğıtlarının
incelenmesi ve önceki bağımsız denetçiler ile görüşmeler yapılması gereğinin nasıl
belirleneceği,
ğ) Önemli ölçüde yanlış beyan riski taşıyan işlem türleri, hesap bakiyeleri ve dipnot
açıklamalarının nasıl tespit edileceği, bunlar için hangi ek denetim tekniklerinin uygulanacağı,
h) Bankanın faaliyetlerinin coğrafi dağılımına göre denetim ekipleri arasında
işbirliğinin nasıl sağlanacağı,
ı) Bankanın dâhil olduğu risk grubu ile yapılan işlemlerin nasıl inceleneceği,
i) Finansal tabloların düzenlenmesinde yapılan yanlışlıkların, bankanın gerçek finansal
durumunun
finansal
tablolara
yansıtılmasını
engelleyip
engellemediğinin
nasıl
değerlendirileceği,
j) Alınan destek hizmetlerinin bankanın muhasebe ve iç kontrol sistemi üzerindeki
etkileri,
k) Risk değerlendirmesinde uygulanacak analitik inceleme teknikleri,
l) Bankanın finansal performansına ilişkin ön değerlendirme,
m) Finansal tablolarda hatalı beyanla sonuçlanabilecek muhasebe politikaları ve
uygulamaları ile riskler,
n) Bankacılık sektöründeki gelişmeler, uyulması gereken düzenlemeler ve diğer
faktörlere ilişkin değerlendirmeler hakkında yazılı bilgiler içeren bir denetim planı hazırlar. Bu
plan genel denetim stratejisine uygunluk bakımından 13 üncü maddenin ikinci fıkrası
kapsamında seçilen sorumlu ortak baş denetçiler tarafından değerlendirilir ve kabul edilmesi
halinde uygulanır. Denetim planında yapılacak değişikliklerde de aynı usul uygulanır.
112
İkinci fıkra kapsamındaki bilgi ve belgeler yetkili denetim kuruluşunca, çalışma kâğıdı
olarak ilgili bankanın dosyasında saklanır.
YEDİNCİ BÖLÜM
Bağımsız Denetim Süreci ve Teknikleri
Madde 30- Bağımsız Denetim Süreci
Bağımsız denetim süreci aşağıdaki aşamalardan oluşur:
a) Banka, bankanın faaliyetleri ve finansal tabloları üzerinde önemlilik arz edecek
ölçüde etkisi olabilecek olay, işlem ve uygulamalara ilişkin gözlemlerde bulunulur, ilgili
personel hakkında bilgi toplanır, ilgili tüm belge ve dokümanlar incelenir.
b) Denetim riskini değerlendirmek üzere risk değerlendirme tekniklerinin uygulanması
ve önemlilik arz edecek seviyenin belirlenmesi amacıyla bankanın faaliyet sonuçları ile finansal
durumu analitik yöntemle incelenir.
c) Bankanın hesap ve kayıt düzeni hakkında bilgi edinilmesi, iç sistemlerinin
değerlendirilmesi amacıyla bankanın iş akışları, iç kontrol sistemi ve muhasebe sisteminin
işleyişi gözlemlenir ve bu hususlar ile ilgili bilgi toplanır.
ç) Bağımsız denetçi, finansal tablolarda yer alan tutarların ve bunlarda meydana gelen
hareketlerin maddi test teknikleri uygulanarak doğruluğunun araştırılmasında ne dereceye kadar
güvenilir kontrol mekanizmalarının oluşturulduğunu veya kontrol açısından hangi önemli
eksikliklerin bulunduğunu belirleyerek iç kontrol sisteminin ön değerlendirmesini yapar.
d) Muhasebe sisteminde üretilen kayıtlara ve hesap bakiyelerine ilişkin verilerin
doğruluğunun, geçerliliğinin ve eksik olup olmadığının değerlendirilmesi amacıyla dış
kaynaklardan teyit alma, yeniden hesaplama, kayıt sistemini yeniden izleme gibi detaylı
testlerden ve özel analitik incelemeden oluşan maddi doğrulama testleri uygulanır.
e) Bağımsız denetim görüşüne esas teşkil edecek yeterli ve uygun denetim kanıtının
sağlanması amacıyla şarta bağlı yükümlülükler ve bilânçonun düzenlendiği tarihten sonra ortaya
çıkan hususlar gözden geçirilir, yapılan çalışmalar tamamlanarak finansal tabloların doğruluğu
ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı hakkında görüş oluşturulur.
Bağımsız denetçi, bu aşamaların her birinde, denetim riskini oluşturan;
113
a) Yapısal riskin, finansal tabloların bütünü dâhilinde değerlendirilmesi ve önemlilik
düzeyi ile ilişkilendirilmesine,
b) Kontrol riskinin, muhasebe sisteminin varlığı, işleyişi ve etkinliği ile
ilişkilendirilerek değerlendirilmesine,
c) Tespit riskinin, yapısal risk ile kontrol riski düzeyine göre belirlenerek kabul
edilebilir bir seviyede tutulabilmesine yönelik bağımsız denetim uygulamaları geliştirir.
Madde 31- Denetim Kanıtı Toplama ve Değerlendirme
Bağımsız denetim kanıtı, finansal tablolar ve diğer bilgilere temel teşkil eden
muhasebe kayıtlarındaki bilgileri de içeren, bağımsız denetçinin görüşünü dayandırdığı
sonuçlara ulaşmak amacıyla kullandığı tüm bilgilerdir. Bağımsız denetçi görüşü, bu
Yönetmelikte belirlenen denetim tekniklerinden biri ya da birkaçı uygulanarak yeterli ve
güvenilir denetim kanıtı toplanması ve bunların değerlendirilmesi suretiyle oluşturulur.
Bağımsız denetim kanıtı;
a) Finansal tablolarda yer alan tüm varlık, kaynak, gelir ve giderlerin gerçek olduğunu
ve bunlara ilişkin bütün işlemlerin doğru tutarlarıyla ve gerçeğe uygun olarak kaydedildiğini,
b) Hakların ve yükümlülüklerin gerçek olduğunu,
c) Değerlemelerin ilgili düzenlemelerle belirlenen muhasebe ve değerleme ilkelerine
uygun olarak yapıldığını,
ç) Finansal tabloların ana kalemler itibarıyla uygun tanımlama, sınıflandırma ve
açıklama niteliklerine sahip olduğunu tespit etmek amacıyla toplanır.
Bağımsız denetçi, risk değerlendirme sürecinde ve kontrol testi ile maddi doğrulama
testlerinin yapılmasında 33.maddede belirtilen denetim tekniklerini uygulayarak denetim
kanıtlarına ulaşır. Bağımsız denetçi, denetim teknikleri ile muhasebe kayıtlarının tutarlılığını
değerlendirir ve finansal tablolarla mutabakat sağlar.
Bağımsız denetçi;
a) Denetim stratejisi ile belirlenen önemlilik düzeyini,
114
b) Bankanın, finansal tabloların tutarlılığı ve güvenilirliği açısından, iç sistemlerinin
işleyişi ve yeterliliğini,
c) Geçmiş denetimlerde kazanılan tecrübeleri,
ç) Uygulanan denetim tekniklerinin sonuçları ve bu denetim tekniklerinin
kullanılmasıyla ortaya çıkarılan suiistimal veya hataları,
d) Mevcut bilgilerin güvenilirliğini dikkate alarak denetim kanıtının yeterli ve uygun
olup olmadığına karar verir.
Denetim kanıtının kaynağının güvenilir ve belgelenebilir olması şarttır. Kanıtın
kaynağı açısından yapılacak değerlendirmelerde;
a) Dış kaynaklı denetim kanıtlarının bankadan temin edilenlere,
b) Muhasebe ve iç sistemlerin etkin olduğu ortamlardan elde edilen kanıtların bu
sistemin etkin olmadığı ortamlardan sağlananlara,
c) Bağımsız denetçinin uyguladığı denetim teknikleriyle elde edilen kanıtların dolaylı
yollardan elde edilenlere,
ç) Belgeye dayalı ve yazılı haldeki denetim kanıtının sözlü ifadelere,
d) Belgelerin asıllarının suretlerine oranla güvenilirliklerinin daha yüksek olduğu
varsayılır.
Bağımsız denetçi, finansal tabloların ve banka yönetimince beyan edilen hususların
doğru olmama olasılığını dikkate alarak risk değerlendirmesinde bulunur. 34.maddede belirtilen
risk değerlendirme tekniklerinin denetim görüşü oluşturacak yeterli ve uygun denetim kanıtı
sağlamadığı durumlarda, kontrol testi ya da maddi test teknikleri uygulanır.
Bir denetim tekniğinin uygulanmasının ya da o teknik ile denetim kanıtı bulunmasının
zorluğu, kullanılan denetim tekniğinin yerine uygun denetim kanıtını bulmayı sağlayıcı
alternatif başka bir tekniğin olmaması durumunda, o denetim tekniğinin uygulanması
zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.
Bağımsız denetçi, bağımsız denetim kanıtı elde ederken, denetim riskini
değerlendirmek amacıyla mesleki kanaatini kullanır ve riskin makul bir seviyeye inmesini
115
teminen ilave denetim tekniklerinden yararlanabilir. Önceki hesap dönemlerinde yapılan
denetimler sırasında tespit edilen yanlış beyanların önemlilik seviyesine yaklaştığı kanaatine
varılması halinde, ek denetim yöntem ve tekniklerinin kullanılması zorunludur.
Bağımsız denetçi, bankanın dâhil olduğu risk grubuna ilişkin bilgileri kontrol etmek
ve bunlara ilişkin finansal tablolardaki önemli işlemler ve bunlar ile ilgili açıklamalar hakkında
güvenilir denetim kanıtı elde etmek için;
a) Bankanın dâhil olduğu risk grubuna ilişkin önceki dönem çalışma kâğıtlarını,
b) Hâkim ortaklar ile nitelikli pay sahibi ortakların ve bankanın dâhil olduğu risk
grubunun belirlenmesinde uygulanan yöntemleri,
c) Yönetim Kurulu ve genel kurul toplantı tutanakları ile diğer ilgili yasal kayıtları,
ç) Önceki bağımsız denetçilerin veya diğer bağımsız denetçilerin bankanın dâhil
olduğu risk grubuyla ilgili sahip olduğu ilave bilgileri,
d) Bankanın vergi beyannameleri ile yetkili mercilere verilen diğer bildirimleri,
bankanın dâhil olduğu risk grubundaki kuruluşların son iki yıla ait ayrıntılı bağımsız denetim
raporlarını,
e) Yüksek tutarlı veya önemli ölçüde artış ya da azalış gösteren işlemlere ilişkin
muhasebe kayıtlarını,
f) Alacak ve borçların mutabakatı ile diğer bankalardan alınan teyitleri,
g) Yatırım işlemlerini incelemek ve gözden geçirmekle yükümlüdür.
Bağımsız denetçi görüşünün oluşturulması için yeterli ve uygun kanıtın elde
edilememesi
halinde
şartlı
görüş
verilir
veya
gerekçeleri
ile
birlikte
bir
görüş
oluşturulamayacağı belirtilir.
Madde 32- Bağımsız Denetçinin Göz Önünde Bulundurması Gereken Hususlar
Bağımsız denetçi, önceki dönemde uygulanan muhasebe politikalarının bağımsız
denetimi yapılan hesap döneminde uygulananlar ile tutarlılığını ya da gerekli düzeltme
kayıtlarının ve/veya dipnotlarda gerekli açıklamaların yapılıp yapılmadığını, önceki dönem
116
hesaplarının, önceki dönem tutarları ve dipnotları ile uyumlu olup olmadığını da
değerlendirmelidir.
Bağımsız
denetçi,
bağımsız
denetim
çalışmalarını
sürdürürken
muhasebe
tahminlerinin, rayiç değer ölçümünün, türev işlemlere ilişkin muhasebe kayıtlarının, bankanın
dâhil olduğu risk grubu ile yapılan işlemlerin tam olarak kayıt edilip edilmediğini gözden geçirir
ve Kanunun 37. ve 38. maddeleri uyarınca yürürlüğe konulan muhasebeye ilişkin
düzenlemelerde belirtildiği şekilde yapıldığına dair denetim kanıtı toplar.
Madde 33- Denetim Teknikleri
Bağımsız denetçiler, bağımsız denetim planını uygularken yeterli ve gerekli sayıda
denetim kanıtını aşağıdaki tekniklerin hepsini ya da bir kısmını kullanarak toplar:
a) Fiziki inceleme; belgelerin ve kayıtlarda gösterilen fiziki kıymetlerin fiilen
mevcudiyetinin görülmesi ve mevcudiyeti saptanan kıymetlerin bankaya ait olduğunun resmi
belge ve kayıtlarla doğrulanması işlemidir.
b) Gözlem; belirli faaliyetlerin yürütülmesi sırasında bağımsız denetçinin hazır
bulunmasını ifade eder. Özellikleri itibarıyla uygulama aşamasında belirli tespitlerin
yapılmasını gerekli kılan işlemlerde güvenilir kanıtlar gözlem yoluyla elde edilir.
c) Doğrulama; bağımsız denetçinin belirlediği çerçevede, banka dışındaki bir
kaynaktan bankanın yazılı talebiyle bilgi istenmesi ve bu bilginin doğrudan bağımsız denetçiye
iletilmesi işlemidir. Bankanın, bağımsız denetçiden bazı kalemler ile ilgili olarak doğrulama
yapmasını istememesi durumunda, öncelikle böyle bir talep için geçerli bir nedenin olup
olmadığı araştırılmalıdır. Talebin geçerli bir nedeni olduğunun kabul edilmesi halinde, söz
konusu kalemlerin doğrulanması ile ilgili alternatif kontroller geliştirilebilir. Talebin geçerli bir
nedeninin bulunmaması durumunda şartlı görüş bildirilir veya gerekçeleri ile birlikte bir görüş
oluşturulamayacağı belirtilir.
ç) Bilgi toplama; bağımsız denetçinin, bankanın müfettişleri başta olmak üzere
ilgililerden yazılı veya sözlü bilgi alması işlemidir. Bu kapsamda, bağımsız denetçi bankanın
yetkili ve ilgili mercileri ile yapmış olduğu her türlü yazışmayı ve yetkili ve ilgili mercilerin
hazırlamış olduğu her türlü raporu inceleyebilir.
117
d) Kayıt sistemini yeniden izleme; örneklemeler yoluyla kaynak belgeler seçilmesi ve
bu belgelerden hareketle muhasebe kayıtlarının doğruluğunun araştırılması işlemidir.
e) Yeniden hesaplama; yapılan kayıtların bağımsız denetçi tarafından doğrulanması
işlemidir. Özellikle, kredi ve mevduat faiz reeskontlarının, amortismanların ve karşılıkların
örnekleme yöntemine göre yeniden hesaplama işlemine tabi tutulmasıdır.
f) Belge incelemesi; faaliyetlere ve finansal tablolara ilişkin her türlü belgenin
içeriğinin ve kayıtlara uygunluğunun ayrıntılı şekilde incelenmesi işlemidir. Her bir muhasebe
kaydının bir belgeye dayandırılması esastır. Kayıtların bilgi işlem sistemleri tarafından otomatik
olarak oluşturulması, bağımsız denetçinin elektronik ortamda hazırlanmış muhasebe kayıtları
görmesine neden olduğundan, bağımsız denetçinin bilgi işlem sisteminin kayıtları nasıl
oluşturduğunu ve kayıtların iş süreci ve bilgi işlem sistemi içinde ne tür kontrollerden geçtiğini
araştırması gereklidir.
g) Analitik inceleme; finansal tablolar ile banka hakkında edinilen bilgilerin tutarlı
olup olmadığının değerlendirilmesinde, finansal tablolarda yer alan bilgi ve açıklamaların
karşılaştırılması ve aralarındaki ilişkilerin araştırılarak gözden geçirilmesidir. Bu denetim
tekniğinin amacı, denetim görüşü için kanıt toplamak, veriler arasında anlamlı ilişkiler olduğunu
doğrulamak ve bunlar arasında doğal kabul edilmeyecek sapmaları bulup ortaya çıkarmaktır.
Analitik inceleme, bankanın faaliyet koşullarının ve çevresiyle olan ilişkilerinin kavranması için
bir risk değerleme yöntemi olarak, önemli ölçüdeki yanlış beyan riskinin azaltılarak kabul
edilebilir bir seviyeye indirilmesinde bir denetim tekniği olarak ve denetimin son aşamasında
finansal tabloların genel olarak gözden geçirilmesi amacıyla da kullanılır. Analitik
incelemelerde, önemli dalgalanmalar ya da diğer ilgili bilgilerle olan tutarsızlıklar tespit
edildiğinde veya tahmini tutarlardan sapmalar belirlendiğinde, bağımsız denetçi gerekli
araştırmaları yapmalı ve kesin kanıt elde etmelidir. Analitik incelemelerde, finansal bilgiler ile
finansal olmayan bilgiler arasındaki ilişkiler ve cari döneme ait bilgiler ile önceki dönemlere
ilişkin bilgiler karşılaştırmalı olarak incelenir. Analitik inceleme teknikleri denetimin diğer
aşamalarında da uygulanabilir.
ğ) Örnekleme; bir işlemler grubu veya hesap bakiyeleri içerisindeki kalemlerin bütünü
hakkında bilgi edinebilmek amacıyla söz konusu işlemlerin veya hesapların bir kısmına denetim
tekniklerinin uygulanmasıdır. Bu uygulama bağımsız denetçiye, örneklerin alındığı toplam veri
seti ile ilgili görüş oluşturulabilmesini teminen seçilen örneklerle ilgili denetim kanıtlarını elde
etme ve değerlendirme olanağı sağlar.
118
h) Sağlama; bankanın iç kontroller olarak uyguladığı yöntem ve kontrollerin bağımsız
denetçi tarafından bağımsız biçimde manuel ya da bilgisayar destekli yöntemlerle tekrar
yapılmasıdır.
ı) Teyit alma; doğrudan iletişim kurulması suretiyle üçüncü taraflardan bilgi
edinilmesi sürecidir. Teyitler, hesap bakiyeleri ve bileşenleri ile sınırlı değildir. Teyit alma
tekniği uygulanırken, teyit mektubunun gönderileceği kişiler belirlenir, teyit mektubu hazırlanır,
gönderilir ve cevapları alınır. Tüm teyit talepleri için cevap alınması esastır. Teyit taleplerinin
cevaplarının nereye gönderileceği teyit mektubunda belirtilir. Bu adres bakiyelerin tutulduğu,
şube veya birimden ziyade, bankanın genel müdürlüğünde yer alan İç Kontrol Merkezi veya
Teftiş Kurulu gibi bankaca bu tür teyit taleplerini cevaplandırmak üzere görevlendirilen ilgili
birim olabilir. Bağımsız denetçi, banka dışındaki bağımsız bir kaynaktan banka hakkında bilgi
almak için olumlu ya da olumsuz teyit alma tekniğinin birini veya ikisini birlikte kullanabilir.
Olumlu teyit mektubunda, doğrulanması istenen bilgilerin doğru veya yanlış olduğuna
bakılmaksızın ilgili kişilerin cevap vermesi istenir. Bağımsız denetçi olumlu teyit mektubuna
cevap alamadığı durumlarda diğer uygun denetim tekniklerini uygular. Bu teknikler, ilgili teyit
mektubunun sağlayacağı denetim kanıtını doğrulayacak nitelikte olmalıdır. Olumsuz teyit
mektubunda banka ile ilgili bilgi yazılır ve bu bilgi yanlışsa cevap istenir. Denetim kanıtı
sağlaması bakımından güvenilirliği düşük olan olumsuz teyit mektubunun kullanılması
durumunda, bağımsız denetçi diğer uygun denetim tekniklerini de kullanmakla yükümlüdür.
Olumsuz teyit mektubu, aşağıda belirtilen durumlarda, yanlış beyan riskinin makul bir seviyeye
düşürülmesi için kullanılır:
1) Fazla sayıda küçük bakiyelerin bulunması,
2) Önemlilik arz edecek ölçüde hataların beklenmemesi,
3) Bağımsız denetçinin, teyit isteğinin ilgili taraflarca dikkate alınmayacağına ilişkin
sebebin bulunmadığını düşünmesi.
Diğer bankalardan olan alacaklara ilişkin bakiyelerin ilgili bankalardan doğrulanması
gerekir. Bu doğrulama, bilânço içi işlemler ile bilânço dışında takip edilen garantiler, vadeli
döviz alım ve satım sözleşmeleri, opsiyonlar gibi işlemler için yapılır. Bankalardan gelecek
doğrulamalar, bankadan sağlanan denetim kanıtlarına göre, üçüncü bir kaynaktan sağlanmaları
nedeniyle daha güvenilir denetim kanıtıdır.
119
Bağımsız denetçi bu maddede belirtilen denetim tekniklerini uygularken, tam ve doğru
olduğuna ilişkin yeterli araştırmayı yapmak koşuluyla banka tarafından üretilen bilgileri de
kullanabilir.
Madde 34- Risk Değerlendirme Teknikleri
Bağımsız
denetçinin
önemlilik
arz
eden
ölçüde
yanlış
beyan
riskini
değerlendirebilmesi için;
a) Bankanın faaliyetlerinin yoğunlaştığı alanlar, yasal düzenlemeler ve diğer dış
etmenler,
b) Bankanın uyguladığı muhasebe politikaları da dâhil olmak üzere bankanın faaliyet
konuları, ortaklık yapısı, yönetimi, hukuki statüsü, yaptığı veya yapmayı planladığı yatırımlar
ve bunların finanse edilme yöntemleri,
c) Bankanın stratejisi ve finansal tablolarda önemlilik arz edecek ölçüde yanlış beyana
sebep olabilecek faaliyetlerden kaynaklanan riskler,
ç) Bankanın finansal performansının ölçümü ve bunun tam ve doğru olup olmadığı,
d) Bankanın muhasebe ve iç sistemleri,
e) Bankacılık faaliyetlerine ilişkin risklerin mahiyeti ve bankanın bunları nasıl
yönettiği,
f) Bankanın etkin bir kurumsal yönetim yapısına sahip olup olmadığı, banka
yönetiminin denetleme, kontrol ve bankanın yönetimine ilişkin sorumluluklarını nasıl yerine
getirdikleri hakkında bilgi edinilmesi zorunludur.
Bağımsız denetçi bankada etkin bir risk yönetim sisteminin kurulu olup olmadığını;
a) İç denetim ve kurumsal yönetim ile görevli personelin kontrol sürecine katılıp
katılmadığı,
b) Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelikte belirlenen usul ve esaslara uyulup
uyulmadığı,
120
c) Bankanın kendi risklerini yönetmek için uygun kontrol faaliyetlerinin bulunup
bulunmadığı,
ç) Bankanın risk ölçüm ve yönetimi için kullanılan risk yönetim modelleri,
metodolojileri
ve
varsayımlarının
düzenli
olarak
değerlendirilip
değerlendirilmediği,
güncellenip güncellenmediği,
d) Bankanın yeterli derecede finansal, operasyonel ve uygun bilgiyi zamanında ve
tutarlı biçimde sağlayan güvenilir bilgi sisteminin var olup olmadığı, kurumsal yönetimle
görevlendirilenler dâhil banka yönetiminin kolay anlaşılabilen ve bankanın risk profilinin
değişen yapısını değerlendirmelerine olanak veren risk yönetim bilgisine ulaşıp ulaşamadıkları,
e) Banka tarafından kullanılan yeni bir finansal ürün ya da geliştirilen yeni bir hizmet
için bankanın muhasebeleştirme ve ilgili iç denetimlerinde gerekli güncellemeyi gerçekleştirip
gerçekleştirmediği hususlarını dikkate alarak değerlendirmek zorundadır.
Bağımsız denetçi, finansal tablolarda açıklanan veya banka yönetimince beyan edilen
hususlara ilişkin olarak iç kontrol de dâhil olmak üzere bankanın faaliyet koşulları ve finans
sektörü ile ilişkileri hakkında bilgi edinmek suretiyle risk değerlendirmesi yapmak için banka
yönetimi, bankanın finansal raporlama ve iç kontrolden sorumlu birimi, hukuk birimi ve
bankadaki ilgili diğer yetkililer ile görüşür veya analitik inceleme tekniklerini uygulayabilir ya
da inceleme ve gözlemlerde bulunabilir. Bankanın büyüklüğü, faaliyetlerinin karmaşıklığı ve
bağımsız denetçinin o bankadaki denetim tecrübesine göre bu tekniklerin türü, zamanlaması ve
kapsamı değişebilir.
Bağımsız denetçi, önemlilik arz edecek ölçüdeki yanlış beyan riskini tespit ederken
bankanın aldığı destek hizmetlerinin araştırılması, bankayla ilgili olarak diğer kurumlar
tarafından hazırlanan raporların değerlendirilmesi, yazılı ve görsel basın organlarında ve ilgili
yasal otoritelerin basın bültenlerinde veya yayınlarında yer alan bilgilerin gözden geçirilmesi
gibi denetim tekniklerini de kullanabilir.
Bağımsız denetçi, bankanın diğer bankalar veya finans sektörü ile olan ilişkileri
hakkında önceki dönemlerden elde edilmiş bilgileri kullanırken, bu bilgilerin cari dönemde
gerçekleştirilen denetime olan etkisini de dikkate almalıdır.
121
Madde 35- İç Kontrol ve Risk Yönetimi Sisteminin Değerlendirilmesi
Bağımsız denetçi, muhtemel yanlış beyan riskini oluşturacak unsurları dikkate alırken
ve bağımsız denetim tekniklerinin türü, zamanlaması, kapsamını belirlerken iç kontrol
sisteminden yararlanmalıdır. Bu nedenle, iç kontrol sisteminin tasarımını ve işleyişini
kavramalı, önemlilik arz edecek ölçüde yanlış beyan riskini önleme, ortaya çıkarma ve düzeltme
kapasitesine sahip olup olmadığını değerlendirmelidir.
İç kontrol sisteminin işleyişinin değerlendirilmesi, bankanın iç kontrol sistemine sahip
olup olmadığı ve bu sistemin yeterince kullanılıp kullanılmadığı ile ilgilidir. Uygun olmayan bir
biçimde tasarlanan iç kontrol sistemi, bankanın iç kontrol sisteminde yetersizliğini gösterir. Bu
durum, bağımsız denetçi tarafından banka yönetim kuruluna bildirilmelidir.
Risk değerlendirme sürecinde iç kontrol sistemindeki kontroller vasıtasıyla denetim
kanıtı elde edilebilmesi; banka personeli ile görüşme yapılmasını, belirli kontrol
uygulamalarının gözetimini, rapor ve dokümanların incelenmesini ve finansal raporlama ile
ilgili bilgi sistemi işlemlerinin izlenmesini gerektirir.
Bağımsız denetçi iç kontrol sistemini değerlendirirken, iç kontrol sisteminde bilişim
teknolojilerinin ya da manüel sistemlerin kullanılmasından kaynaklanabilecek riskleri ortaya
çıkarmak ve gerekli tedbirleri almak için etkili kontroller yapıp yapmadığını dikkate almak
üzere Bankalarda Bağımsız Denetim Kuruluşlarınca Gerçekleştirilecek Bilgi Sistemleri
Denetimine İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre hazırlanmış bilgi sistemi denetimi raporunda
yer alan bilgilerden faydalanır.
Bağımsız denetçi iç kontrol sistemini değerlendirirken risk ölçümü ve yönetimine
ilişkin olarak;
a) Riskin ölçülmesi, izlenmesi ve kontrol edilmesi için bağımsız risk yönetim işlevinin
bulunup bulunmadığı, kurumsal yönetimden sorumlu personel dahil banka yönetimine risk
yönetimine ilişkin bulguların doğrudan raporlanıp raporlanmadığını,
b) Alım-satım hesaplarından doğan riskin ölçümünde kullanılan yöntemin ne
olduğunu,
122
c) Risk kontrol ve yönetim sistemlerinin hazine işlemlerinden kaynaklanan risklerin,
hacmin
ve
karmaşıklığın
değerlendirilmesine
olanak
verecek
şekilde
tasarlanıp
tasarlanmadığını,
ç) Risk ölçüm sisteminin bütün portföyü, ürünleri, riskleri kapsayıp kapsamadığını,
d) Risk sisteminin bütün öğeleri için uygun belgelendirme sisteminin bulunup
bulunmadığını,
e) Alım satıma konu edilen menkul kıymetlerin yeniden değerlenip değerlenmediği,
maruz kalınan riskin sürekli hesaplanıp hesaplanmadığını,
f) Aşımları sınırlamak ve riskleri ölçmek için kullanılan modeller, yöntemler ve
varsayımların
düzenli
olarak
değerlendirilip
değerlendirilmediği,
belgelendirilip
belgelendirilmediği, değişen parametreler dikkate alınarak devamlı olarak güncellenip
güncellenmediğini,
g) Stres testleri uygulanıp uygulanmadığı, “en kötü durum” senaryolarının yönetilerek
test edilip edilmediğini,
ğ) Banka yönetiminin zamanında gerçeği yansıtan raporlar alıp almadıklarını dikkate
alır.
Madde 36- Yönetimin Bilgilendirilmesi ve Belgelendirme
Bağımsız denetçi, bankanın kontrol etmediği veya kontrollerin yetersiz kaldığı ve
buna bağlı olarak önemlilik arz edecek ölçüde yanlış beyan riskinin oluştuğunu ya da bankanın
risk değerlendirme sisteminde bir zayıflık olduğunu tespit etmesi durumunda banka yönetim
kurulunun bilgilendirilmesini sağlamak üzere banka denetim komitesini ve Kuruma ivedi olarak
bilgi verilmesi için ilgili sorumlu ortak baş denetçiyi bilgilendirir. Bilgilendirmenin asgari
aşağıdaki hususları içerecek şekilde yazılı olarak yapılması zorunludur:
a) Bağımsız denetim ekibinin bankanın finansal tablolarının hata ya da suiistimalden
kaynaklanan önemlilik arz edecek ölçüde yanlış beyan riskine duyarlılığı hakkındaki
değerlendirmeleri,
b) Kontrol ortamı, bankanın yeterli ve düzenli risk ölçüm, kontrol ve yönetim
tekniklerine sahip olup olmadığı, bilgi işlem sistemi, iç kontrol faaliyetleri ve bunlara ilişkin
123
gözlemler, banka hakkında edinilen bilgilerin temel unsurları ve kaynakları ile risk
değerlendirme teknikleri,
c) Finansal tablolarda yapılan açıklamalara ve beyan mektubuna karşın tespit edilen
önemlilik arz edecek ölçüde yanlış beyan riski oluşturan hususların değerlendirilmesi,
ç) Tespit edilen riskler ve kontrol süreçleri.
Madde 37- Yönetim Beyanı
Bağımsız denetim raporu hazırlanmadan önce, yetkili denetim kuruluşu tarafından
talep edilmesi durumunda, banka yönetim kurulunca bağımsız denetim çalışmalarının kapsamı
dikkate alınarak,
a) Finansal raporlamaya ilişkin etkin ve yeterli bir iç kontrol sistemi tesis edildiği,
b) Finansal tabloların banka yönetiminin bilgisi dâhilinde ve Kanunun 37 ve 38.
maddeleri uyarınca yürürlüğe konulan muhasebeye ilişkin düzenlemelere uygun ve
karşılaştırmalı olarak hazırlandığı,
c) Muhasebe kayıtlarının yer aldığı tüm bilgi ve belgelerin bağımsız denetçiye
verildiği,
ç) Banka yönetiminin bilgi ve kontrolleri dahilinde, finansal tablolar üzerinde olumsuz
etkisi olabilecek banka yönetiminin veya çalışanlarının dahil olduğu suiistimal veya
yolsuzlukların bulunmadığı,
d) Yönetim Kurulu toplantılarına ilişkin tutanakların bağımsız denetçiye eksiksiz
olarak verildiği,
e) Banka yönetiminin bankanın tüm faaliyetlerinin bankacılık mevzuatı ve ilgili
mevzuata uygunluğu konusunda sorumlu olduğu,
f) Banka yönetiminin bağımsız denetçinin muhasebe kayıtlarında öngördüğü
düzeltmeleri yapmayı taahhüt ettiği ve bu konuda bilgi sahibi olduğu,
g) f bendinde belirtilen taahhüde rağmen finansal tablolara yansıtılmayan düzeltme
kayıtları varsa bunlar hakkında banka yönetiminin bilgi sahibi olduğu ve bunların finansal
tablolar açısından önemlilik arz etmediği,
124
h) Üzerinde ipotek olan varlıkların tam olarak açıklandığı hususlarını içeren bir beyan
mektubu düzenlenir.
Banka yönetim kurulunun beyan mektubu vermeyi reddetmesi durumunda sorumlu
ortak baş denetçi şartlı görüş beyan edebilir, görüş bildirmekten kaçınabilir veya 24 üncü
maddede belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde denetimden çekilmek için yetkili denetim
kuruluşunun yönetimine teklifte bulunabilir. Yetkili denetim kuruluşunun çekilme kararı alması
halinde durum en geç yedi gün içinde Kuruma bildirilir.
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Belgelendirme
Madde 38- Kayıt Düzeni
Yetkili denetim kuruluşları ile bağımsız denetçileri, bağımsız denetimin bu
Yönetmelik hükümlerine uygun yapıldığını kanıtlamak ve denetim görüşünü destekleyen
denetim kanıtını belgelemekle yükümlüdür. Belgelendirmede, bağımsız denetim çalışmalarına
ilişkin olarak bağımsız denetçinin kendisi tarafından hazırlanmış veya bağımsız denetçi için bir
başkası tarafından hazırlanmış ve saklanmış çalışma kâğıtları esas alınır.
Yetkili denetim kuruluşları, bu Yönetmelik kapsamındaki bağımsız denetim
faaliyetleriyle ilgili olarak düzenli ve yeterli bir kayıt düzeni oluşturmakla, bağımsız denetçileri
ise ayrıntılı çalışma kâğıtları hazırlamak ve bunları kayıt düzenine uygun bir şekilde
dosyalamakla yükümlüdür.
Madde 39- Çalışma Kâğıtları
Çalışma kâğıtları, bağımsız denetçinin bağımsız denetim planına uygun izlediği
denetim yöntem ve tekniklerini, uyguladığı denetim testlerini, topladığı bilgi ve kanıtları,
incelemelerle ilgili olarak ulaştığı sonuçları gösteren kâğıt, film, elektronik ortam veya diğer
ortamlarda saklanan verilerden oluşan ve hazırlanması zorunlu olan belgelerdir.
Bağımsız denetçi, bağımsız denetimin bu Yönetmeliğe uygun olduğunu göstermek ve
verdiği görüşü desteklemek için denetimin planlaması, yapısı, uygulanan denetim tekniklerinin
türü, kapsamı ve zamanlaması, sonuçları ve elde edilen denetim kanıtlarından varılan sonuçları
çalışma kâğıtlarına kaydeder. Çalışma kâğıtları, bağımsız denetçinin değerlendirme ve görüşüne
ilişkin çıkabilecek ihtilaflarda delil teşkil eder.
125
Çalışma kâğıtları üzerinde tasarruf yetkisi bağımsız denetçinin istihdam edildiği
yetkili denetim kuruluşuna aittir. Çalışma kâğıtları, ilgili bankanın yazılı izni olmaksızın Kurum
dışındaki üçüncü kişilere verilemez ve açıklanamaz. Çalışma kâğıtlarının gizliliğinin ve
güvenliğinin sağlanması yetkili denetim kuruluşunun yükümlülüğündedir.
Bağımsız denetçinin uygun görüşü alınmak koşuluyla çalışma kâğıtlarının bir bölümü
veya özeti yetkili denetim kuruluşunca ilgili bankaya verilebilir. Çalışma kâğıtları ilgili
bankanın muhasebe kayıtlarının yerine geçmez.
Çalışma kâğıtlarının ve bunların eki evrakların asıllarının, mümkün olmadığı hallerde
sıhhatlerinden şüpheye mahal vermeyecek kopyalarının, düzenlenmelerini izleyen hesap
döneminden itibaren beş yıl süreyle, hukuki ihtilafa konu olanlarının ise bu ihtilafın
sonuçlanmasına kadar saklanması zorunludur.
Madde 40- Çalışma Kâğıtlarının İçeriği
Çalışma kâğıtlarında;
a) Bankanın ticaret unvanı, denetimin yapıldığı dönem, çalışma kâğıdının konusu,
hazırlanma tarihi ve denetim ekibindeki bağımsız denetçilerin ad, soyadı ve unvanları ile
çalışma kâğıdını hazırlayan bağımsız denetçinin parafı ve yetkili denetim kuruluşundaki sicili,
kontrolü yapan baş denetçinin parafı,
b) Önemli hukuki belgelerin, sözleşmelerin ve tutanakların tamamının ya da gerekli
görülen kısımlarının örnekleri,
c) Bankanın iç kontrol yönergesinin özeti ve iç kontrol sistemine ilişkin zayıflıklar
hakkında yönetim ile yapılan görüşmelere ilişkin belgeler,
ç) Bağımsız denetim çalışmalarının tüm aşamalarına ilişkin açıklamalar,
d) Bağımsız denetime tabi tutulan hesap ve kayıtlar ile finansal tabloların ve standart
oranların ilgili düzenlemelere ne ölçüde uygun olarak hazırlandığı konusunda güven yaratacak
şekilde alınan teyitler ve bunlara ilişkin açıklamalar ve geleceğe yönelik tahminler,
e) Yanlış beyana ilişkin tespit edilen hususlar ve bunların etkileri hakkında
açıklamalar,
126
f) Beyan mektubunun doğru olmama ihtimaline karşı uygulanan denetim tekniklerinin
kapsamı, türü, zamanlaması ve sonuçları,
g) Kullanılan bağımsız denetim teknikleri ile ilgili açıklamalar, puantaj işaretleri ve
sembollerin anlamları,
ğ) Bağımsız denetim sürecinin gözden geçirilmesi ve incelenmesine ilişkin kanıtlar,
h) Bir başka denetim kuruluşunun çalışmalarından yararlanılmış ise ilgili yetkili
denetim kuruluşu tarafından kullanılan denetim teknikleri,
ı) Diğer bağımsız denetçiler, uzmanlar ve üçüncü taraflarla yapılan görüşmelere ilişkin
belgeler,
i) Bağımsız denetime tabi hususların aksayan yönlerine ilişkin değerlendirmeler,
j) İç denetim çalışmalarına ilişkin değerlendirmeler,
k) Alınmış ise beyan mektubu yer almalıdır.
Çalışma kâğıtlarının uygun bir düzende kodlanması, kullanım esaslarının belirlenmesi
suretiyle yeknesaklığın sağlanması zorunludur.
DOKUZUNCU BÖLÜM
İş Birliği
Madde 41- Diğer Bağımsız Denetçiler İle İş Birliği
Diğer bağımsız denetçinin çalışmalarından faydalanmadan önce sorumlu ortak baş
denetçi tarafından ilgili bağımsız denetçinin görev konusuna ilişkin mesleki yeterliliği ilgili
meslek odasının söz konusu bağımsız denetçi hakkında vereceği bilgiler çerçevesinde
değerlendirilir. Olumlu bir kanaate ulaşılması halinde, diğer bağımsız denetçinin uyguladığı
denetim teknikleri müzakere edilir ve çalışma kâğıtları incelenir.
Bağımsız denetçinin, diğer bağımsız denetçinin çalışmalarından faydalanamaması ve
ilave denetim tekniklerini uygulayamaması durumunda bağımsız denetçi tarafından denetim
konusu ile ilgili olarak şartlı görüş bildirilir veya görüş bildirmekten kaçınılır.
127
Diğer bağımsız denetçinin raporunu değiştirmesi durumunda değişikliğin mahiyetine
ve önemine bağlı olarak bağımsız denetçi kendi hazırladığı bağımsız denetim raporunu
değiştirebilir.
Madde 42- Bağımsız Denetçiler ile Banka Müfettişleri Arasında İş Birliği
Bankanın iç denetim faaliyetleri ile bağımsız denetim faaliyetlerinde mümkün
olduğunca tekrardan kaçınılması esastır. Ancak, etkin bir bağımsız denetim yaklaşımının
geliştirilmesi ve planlanması amacıyla bağımsız denetçinin, bankanın iç denetimi hakkında
yeterli bilgiyi edinmesi ve iç denetim raporlarını incelemesi gerekir.
Bankanın müfettişleri, kendi raporları dâhil ihtiyaç duyulan bütün bilgileri
istenildiğinde bağımsız denetçilere verir.
Bağımsız denetçi, bağımsız denetim sırasında tespit ettiği iç denetim faaliyetlerini
etkileyecek önemli hususları iç denetim birimi yöneticisi ile paylaşır.
Asgari olarak kıdemli baş denetçi unvanına sahip bağımsız denetçi tarafından
yapılacak değerlendirme sonucuna göre bankanın iç denetim çalışmalarından yararlanılabilir.
Bu değerlendirmede, ulaşılan sonuç ile iç denetim raporu sonuçlarının uyumlu olup olmadığı ve
çözümlenmemiş hususlar bulunup bulunmadığı dikkate alınır.
Madde 43- Kurum İle Yetkili Denetim Kuruluşları Arasında İş Birliği
Kurumca gerekli görüldüğünde bağımsız denetime tabi tutulan banka hakkında görüş
alışverişinde bulunmak üzere yetkili denetim kuruluşu ile toplantılar düzenlenir.
Bağımsız denetçiler 27.maddenin dördüncü fıkrasında belirtilen hallerin yanı sıra;
a) Önemlilik arz edecek ölçüde suiistimal olduğu bilgisini edinmeleri ya da şüphesinin
oluşması,
b) Bankanın bankacılık yapma yetkisi için gerekli ölçütlerden birini yerine
getirmediğini gösteren bilgilere sahip olmaları,
c) Bankanın karar organları ile ciddi bir uyuşmazlık, banka yönetiminde bulunan bir
kişinin beklenmedik şekilde işten ayrılması gibi yönetim ve muhasebe organizasyonunda ve iç
kontrol sisteminde önemli etkisi olan veya olabilecek olan gelişmelerin ortaya çıkması,
128
ç) Bankanın hesap ve kayıt düzenine ilişkin mevzuata aykırı işlemler ile Kanun ve
ilgili mevzuat ile bankanın ana sözleşmesi veya tüzüğünün ciddi biçimde ihlal edildiğine ilişkin
bilgiler edinmeleri halinde de durumu öğrendikleri tarihten itibaren yedi gün içerisinde
Kurumun bilgilendirilmesini sağlamak üzere ilgili sorumlu ortak baş denetçiyi bilgilendirirler.
Kurum, yetkili denetim kuruluşundan, banka tarafından Kanun ve ilgili mevzuat ile
belirlenen standart oranların hesaplanmasında kullanılan yöntemin uygunluğunun, Kuruma
verilen raporlardaki bilgilerin doğruluğunun tespit edilmesi gibi hususlarda bağımsız denetçilere
ilave görevler verilmesini talep edebilir.
Madde 44- Uzmanlar İle İş Birliği
Bağımsız denetçinin uzmanlığının bulunmadığı konularda dışarıdan görüş alınmasına
yönelik talebinin ilgili sorumlu ortak baş denetçi tarafından uygun görülmesi halinde, yetkili
denetim kuruluşunun yönetim kurulunca, konuya ilişkin finansal raporlama kaleminin önemlilik
derecesi, yanlış beyan riski, diğer denetim kanıtlarının sayısı ve niteliği gibi hususlar dikkate
alınarak bu talebin geçerliliği değerlendirilir. Uygun görülmesi halinde uzmanlığı, tecrübesi ve
12. maddede belirlenen bağımsızlık ilkesine uygunluğu dikkate alınarak, talep edilen konu
hakkında görüşü alınacak ya da çalışma yaptırılacak bir uzman belirlenir.
Yetkili denetim kuruluşu, belirlenen uzmandan kendi meslek birliğince açıklanan ilke
ve esaslara uygun hareket edileceğinin taahhüt edilmesini ve olası bir görüş ayrılığı halinde bir
başka kişi veya kuruluşun ya da kendi meslek birliklerinin hakemliğine başvurulacağının kabul
edilmesini talep eder.
Bağımsız denetçiler, bağımsız denetim faaliyetleri sırasında çalışma yaptırılan ya da
görüşü alınan uzmanın yeterliliği veya tarafsızlığı hakkında tereddütlerinin oluşması halinde, bu
durumu ivedi olarak sorumlu ortak baş denetçiye bildirir. Hazırlanan çalışma ya da alınan
görüşün yeterli denetim kanıtı sayılıp sayılmayacağına sorumlu ortak baş denetçi ve 13.
maddenin ikinci fıkrası uyarınca kalite güvence sisteminden sorumlu olmak üzere
görevlendirilen sorumlu ortak baş denetçiler tarafından karar verilir.
Uzmanın çalışmasının sonuçları uygun bir denetim kanıtı sağlamıyorsa veya diğer
denetim kanıtlarıyla tutarlı değilse, sorumlu ortak baş denetçi konuyu çözüme kavuşturmak
amacıyla banka denetim komitesi ve ilgili uzmanla görüşür. Sonucuna göre bir başka uzmanın
görevlendirilmesini talep etmek de dâhil olmak üzere ilave denetim tekniklerini uygulayabilir.
129
Uzman kuruluşun unvanı ya da uzman kişinin adı ve soyadının, denetim sürecine
katılma derecesinin ve çalışmasının açıklanması için uzmanın izninin alınması zorunludur.
Ancak, uzmanın çalışması sonucunda bankanın beyan ettiği hususlarda bir değişiklik olmadıkça
bağımsız denetim raporunda uzmanın çalışmasına atıfta bulunulamaz.
ONUNCU BÖLÜM
Hesap Dönemi Sonrası İşlemler
Madde
45-
Hesap
Döneminin
Kapanışından
Sonra
Finansal
Tabloların
Yayımlanmasından Önceki İşlemler
Bağımsız denetçi, bağımsız denetime tabi tutulan hesap döneminin başından bağımsız
denetim raporunun düzenlendiği tarihe kadar olan süre içerisinde ortaya çıkan ve finansal
tabloları önemlilik arz edecek ölçüde etkileyen olayların, muhasebeye ilişkin düzenlemelere
uygun olarak muhasebeleştirildiğini ve açıklandığını incelemekle yükümlüdür.
Bu süre içinde, finansal tablolarda düzeltme veya açıklama gerektirecek bulguları
ortaya çıkarmak için, bağımsız denetçi, banka yönetim kurulu, olağan genel kurul ve olağanüstü
genel kurul toplantı tutanaklarını inceler, henüz yazıya geçmemiş kararlar hakkında banka
yönetiminden bilgi alır, bankanın, varsa denetlenen dönemden sonraki en son ara dönem
finansal tablolarını, bütçesini, nakit akım öngörülerini ve yönetim kuruluna sunulan diğer
raporları gözden geçirir ve daha önce elde ettiği aynı içerikli bilgileri banka yönetimi ile
görüşerek güncelleştirir. Elde edilen bilgiler çerçevesinde, hesap döneminin kapanışından sonra
finansal tabloları etkileyebilecek olan yeni bir yükümlülük altına girilip girilmediği veya yeni
bir yükümlülük doğurabilecek işlem yapılıp yapılmadığı, aktiflerin herhangi bir şekilde satılıp
satılmadığı veya herhangi bir şekilde zarara uğranıp uğranılmadığı, kayıtlarda önemlilik
derecesi yüksek herhangi bir düzeltme yapılıp yapılmadığı değerlendirilir.
Bağımsız denetim raporunun düzenlendiği tarihten finansal tabloların yayımlandığı
tarihe kadar olan süre içinde, finansal tabloları etkileyecek olaylardan bağımsız denetçi sorumlu
değildir. Bu tür olaylardan bağımsız denetçiyi haberdar etmek bankanın sorumluluğundadır.
Bağımsız denetçi, finansal tabloların yayımlanmasından önce finansal tabloları etkileyecek
önemlilik derecesi yüksek bir durumu öğrenmesi halinde bankadan finansal tabloların
düzeltilmesini talep eder. Finansal tabloların düzeltilmesi durumunda bağımsız denetim
raporunun tarihi, düzeltmenin yapıldığı tarihten önceki bir tarih olamaz ve bu durumda
düzeltme tarihine kadarki işlem ve uygulamalar da yeni rapor tarihine kadar güncellenir.
130
Finansal tabloların düzeltilmemesi durumunda önemlilik derecesine göre şartlı veya olumsuz
görüş verilebilir.
Madde 46- Finansal Tabloların Yayımlanmasından Sonra Ortaya Çıkan Olaylar
Finansal tabloların yayımlanmasından sonra bağımsız denetçinin finansal tablolarla
ilgili herhangi bir denetim yapma sorumluluğu yoktur.
Bağımsız denetçi, bağımsız denetim raporunun düzenlendiği tarihten önce
gerçekleşmiş olmakla birlikte finansal tabloların yayımlanmasından sonra ortaya çıkan ve
raporun düzenlenmesi aşamasında bilinmesi halinde finansal tablolarda önemli değişiklikler
yapılmasını zorunlu kılacak bir durumla karşılaştığında, finansal tabloların değiştirilmesi
olasılığını göz önünde bulundurur ve banka yönetimi ile düzeltme yapılması hususunu görüşür.
Finansal tabloların düzeltilmesi durumunda yetkili denetim kuruluşu ve istihdam ettiği
bağımsız denetçiler, gerekli denetim tekniklerini uygulayarak, banka yönetim kurulunun
düzeltmelerini kontrol eder.
Yetkili denetim kuruluşu düzeltmeleri esas alarak daha önce yayımlanmış olan
raporun değişme sebebini belirten detaylı açıklamaları içeren yeni bir rapor hazırlar. Yeni
raporun tarihi değişikliğin yapıldığı tarihten önceki bir tarih olamaz. Bu durumda rapor tarihine
kadar olan süreye kadar geçen süreçteki işlem ve uygulamalar da yeni rapor tarihine kadar
güncellenir.
Bağımsız
denetim
raporunun
düzeltilmesinin
kesinlikle
gerekli
olduğunun
düşünüldüğü ancak finansal tabloların banka tarafından düzeltilmediği durumlarda, yedi gün
içinde, ilgili sorumlu ortak baş denetçi tarafından Kuruma ve banka denetim komitesine bilgi
verilir.
ONBİRİNCİ BÖLÜM
Bağımsız Denetim Raporu ve Bağımsız Denetçi Görüşü
Madde 47- Bağımsız Denetim Raporu
Bağımsız denetim raporu aşağıda belirtilen hususları içerecek şekilde düzenlenir.
a) Başlık,
131
b) Raporun sunulduğu merci,
c) Finansal tabloları bağımsız denetime tabi tutulan bankanın unvanı, önemli
muhasebe politikaları ve diğer açıklayıcı notlara ilişkin özet bilgi ile bağımsız denetime tabi
tutulan finansal tabloların hangi tarih ve döneme ait olduğuna ilişkin açıklama,
ç) Finansal tabloların Bankaların Muhasebe Uygulamalarına ve Belgelerinin
Saklanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ve Türkiye Muhasebe Standartları
ile Türkiye Finansal Raporlama Standartlarına uygun olarak ve hata ya da suiistimal dolayısıyla
önemlilik arz eden ölçüde yanlış bilgi içermeyecek şekilde hazırlanmasını ve sunulmasını
sağlayacak bir iç kontrol sistemi oluşturulduğu, uygun muhasebe politikalarının seçildiği ve
uygulandığına ilişkin ibareler ile banka yönetiminin denetime tabi tutulan finansal tablolar ile
ilgili sorumluluğunun kapsamını belirleyen açıklama,
d) Aşağıdaki ibareler ile yetkili denetim kuruluşunun ve bu kuruluş adına bağımsız
denetim faaliyetlerini gerçekleştiren bağımsız denetçilerin sorumluluklarının kapsamını
belirleyen açıklama,
1) Yükümlülüklerinin bağımsız denetime tabi tutulan finansal tablolara ilişkin görüş
beyan etmek olduğu,
2) Finansal tabloların önemlilik arz edecek ölçüde bir hata içermediğine ilişkin makul
güvence sağlayacak şekilde bağımsız denetimin planlandığı ve gerçekleştirildiği,
3) Bağımsız denetimde; finansal tablolarda yer alan tutarlar ve finansal tablo açıklama
ve dipnotları hakkında denetim kanıtı toplamaya yönelik denetim tekniklerinin uygulandığı;
seçilen denetim tekniklerinin bağımsız denetçinin kararına bırakıldığı, bankanın duruma uygun
denetim tekniklerinin tasarımında finansal tabloların hazırlanması ve sunumu sürecindeki iç
kontrollerin etkinliğinin dikkate alındığı ve uygulanan muhasebe politikalarının uygunluğunun
değerlendirildiği,
4) Bağımsız denetim görüşünün oluşturulması için yeterli ve uygun denetim kanıtının
sağlandığı,
e) Görüş paragrafı,
f) Varsa görüş dışında diğer raporlama yükümlülükleri,
132
g) Bağımsız denetim raporunun tarihi,
ğ) Yetkili denetim kuruluşunun ticaret unvanı ve adresi,
h) Sorumlu ortak baş denetçinin imzası, adı, soyadı ve unvanı.
Kurum, bu maddede içeriği belirlenen raporla ilgili olarak, rapor tespitleri bakımından
gerekli görülmesi halinde, aynı veya farklı bir yetkili denetim kuruluşundan, ilave inceleme
yapılmasını ve ilave rapor tanzim edilmesini isteyebilir. Bu durumda, masraflar ilgili banka
tarafından karşılanır.
Madde 48- Olumlu Görüş
Sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin de görüşlerini
alarak,
a) Bağımsız denetim çalışmalarında genel denetim ilkelerine uyulmuş olması,
b) Bankanın finansal tablolarının, Kanunun 37 ve 38.maddeleri uyarınca yürürlüğe
konulan muhasebeye ilişkin düzenlemelere uygun bulunması,
c) Uygulanan muhasebe politikalarında uyumluluk olması,
ç) Finansal tablolarda yer alan bilgilerin yeterli açıklıkta olması,
d) Finansal tabloları etkileyecek bir belirsizliğin bulunmaması,
e) Çalışmalarında herhangi bir kısıtlama ile karşılaşmaması halinde olumlu görüş
bildirir.
Bankayla aynı risk grubunda yer alan kişilerle yapılan önemli işlemler, bankayı ve
özellikle kredi portföyünde belirli bir ağırlığa sahip sektörleri doğrudan önemli ölçüde
etkileyebilecek ekonomik gelişmeler ve düzenleme değişiklikleri gibi olumlu görüşü
etkilemeyen, ancak ilgililerin dikkatine sunulması gerekli görülen hususlara ilişkin olumlu
bağımsız denetçi görüşüne yer verilir.
Madde 49- Şartlı veya Olumsuz Görüş
Sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin görüşlerini de
alarak, olumlu görüş vermesinin mümkün olmadığı ancak buna yol açan hususların etkisinin
133
olumsuz görüş bildirme ya da görüş bildirmemeye yol açacak kadar önemli olmaması
durumunda şartlı görüş bildirir. Şartlı görüş içeren raporda, görüşün dayanağını oluşturan
aykırılıklara ilişkin sorumlu ortak baş denetçi görüşlerine yer verilir.
Kanunun 37 ve 38.maddeleri uyarınca yürürlüğe konulan muhasebeye ilişkin
düzenlemelere uyumsuzluklar, tam açıklama ilkesine uymama ve muhasebe politikalarında
kabul edilemeyecek değişiklikler yapılması nedeniyle bağımsız denetimi yapılan finansal
tablolar üzerinde banka yönetimiyle önemli görüş ayrılıkları oluşması veya şartlı görüşün
finansal tablolardaki yetersizliği ve yanlışlığı uygun olarak açıklamadığı sonucuna ulaşılması
durumunda, sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin görüşlerini de
alarak olumsuz görüş bildirir. Olumsuz görüş içeren raporda, olumsuz görüşe yol açan nedenler
ile bunların finansal tablolar üzerindeki etkilerine ilişkin bağımsız denetçi görüşlerine yer
verilir.
Sorumlu ortak baş denetçi;
a) Görüş bildirmekten kaçınmayı gerektirecek önemde olmamakla birlikte bağımsız
denetim faaliyetini sınırlayan herhangi bir hususun varlığı nedeniyle finansal tablolara ilişkin
bilgi ve belgelerin elde edilememesi,
b) Şüphe doğuran hususların tespiti veya muhasebe kayıtlarına yansıtılan işlemlerin
niteliği dikkate alınarak, denetlenen finansal tabloların ileri bir tarihte önemli değişikliklere
maruz kalabileceğinin görülmesi,
c) Finansal tabloların Kanunun 37 ve 38. maddeleri uyarınca yürürlüğe konulan
muhasebeye ilişkin düzenlemeler ile banka tarafından seçilen muhasebe politikalarına uygun
olarak hazırlanmaması,
ç) Finansal tablolarda yer alan kalemlerde tespit edilen hata ve suiistimaller ile
bunların etkilerinin giderilmesine ilişkin olarak bankayla görüş ayrılığı bulunması hallerinde,
kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin görüşlerini ve birinci ve ikinci fıkralarda belirlenen
usul ve esaslar ile konunun finansal tabloların güvenilirliğine etki düzeyini dikkate alarak şartlı
veya olumsuz görüş bildirir. Ancak, bankanın devamlılığını tehlikeye düşürecek nitelikte
durumların varlığı konusunda kanaat oluşması halinde şartlı görüş verilir.
Sorumlu ortak baş denetçinin, şartlı ya da olumsuz görüş içeren bir denetim raporu
hazırlaması durumunda, bunun sebepleri ve finansal tablolar üzerindeki muhtemel etkileri
134
raporda belirtilir. Bu açıklama, görüşün açıklandığı paragraftan hemen önce yer alır ve ayrıca bu
durum daha detaylı olarak finansal tablolara ait açıklama ve dipnotlarda da yer alır.
Madde 50- Görüş Bildirmekten Kaçınma
Bağımsız denetim çalışmalarında karşılaşılan belirsizlik ve sınırlamaların, bağımsız
denetçinin olumlu, şartlı ya da olumsuz herhangi bir görüş belirtmesini engelleyecek derecede
önemli olması, finansal tablolarda yer alan önemli bir kalem hakkında yeterince kanıt
toplanamaması, etkin olmayan bir muhasebe ve iç kontrol sisteminin bulunması durumunda,
sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin görüşlerini de alarak
finansal tablolar üzerinde görüş bildirmekten kaçınabilir. Görüş bildirmekten kaçınma
durumunda düzenlenecek raporda, kaçınmaya yol açan nedenlere ilişkin bağımsız denetçi
görüşlerine yer verilmesi şarttır.
Madde 51- Görüş Dışında Yapılması Zorunlu Açıklamalar
Bağımsız denetçinin görüşünü etkilemeyen ancak açıklanması gerekli görülen veya bilânçonun
ya da bağımsız denetim raporunun düzenlendiği tarih itibarıyla sonuçları makul bir şekilde tahmin
edilemeyen ancak finansal tabloların dipnotlarında gerekli açıklamalara yer verilmiş bulunan
belirsizliklerin ve benzeri diğer hususların bulunması halinde bu durum, raporun görüş kısmından sonra
eklenecek ayrı bir paragrafta belirtilerek, rapor kullanıcılarının bu konuya dikkati çekilir.
Madde 52- Önceki Dönemde Bir Başka Yetkili Denetim Kuruluşu Tarafından Bağımsız
Denetime Tabi Tutulmuş Finansal Tablolar
Karşılaştırılacak döneme ait finansal tabloların bir başka yetkili denetim kuruluşu
tarafından denetlendiği durumlarda, bir önceki döneme ait rapor esas alınır. Bu durumda,
bağımsız denetim raporunda karşılaştırılacak dönemin bağımsız denetiminin bir başka yetkili
denetim kuruluşu tarafından yapıldığı hususunun yanı sıra önceki yetkili denetim kuruluşu ve
bağımsız denetçilerce yazılan raporun tarihi, türü ve içeriği hakkında açıklamalar yapılır.
Bağımsız denetçilerce, bağımsız denetime tabi tutulan hesap dönemine ait finansal
tabloların bağımsız denetimi gerçekleştirilirken, önceki hesap dönemine ilişkin finansal tabloları
önemlilik arz edecek ölçüde etkileyen bir yanlışlığın olmasına karşın bu durumun önceki
döneme ait bağımsız denetim raporunda düzeltilmediğinin farkına varılması halinde sorumlu
ortak baş denetçi, konu hakkında banka yönetim kuruluna bilgi verilmesini ve gerekli
değişikliklerin yapılması için girişimde bulunmak amacıyla yetki alınmasını sağlamak için
135
denetim komitesini bilgilendirir ve Kuruma da bilgi verir. Banka yönetim kurulundan yetki
aldıktan sonra önceki döneme ilişkin bağımsız denetimi gerçekleştiren bağımsız denetçiler ile
irtibata geçer. Bu durumun doğrulanması halinde önceki dönem finansal tablolarının
düzeltilmesini ya da bağımsız denetim raporunun yeniden düzenlenmesini talep edebilir.
Düzeltme önerisinin ya da karşılaştırılacak döneme ait bağımsız denetim raporunun
yeniden yayımlanması talebinin önceki yetkili denetim kuruluşu ve bağımsız denetçileri
tarafından kabul edilmemesi halinde, bağımsız denetim raporunun giriş paragrafında birinci
fıkrada belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde açıklama yapılır.
Madde 53- Önceki Dönemde Bir Başka Yetkili Denetim Kuruluşu Tarafından Bağımsız
Denetime Tabi Tutulmamış Finansal Tablolar
Karşılaştırılacak döneme ait finansal tablolar bağımsız denetime tabi tutulmamış ise
bağımsız denetim raporunda bu tabloların bağımsız denetime tabi tutulmadığı belirtilmelidir.
Ayrıca, finansal tabloların dipnotunda da bağımsız denetime tabi tutulmayan hesaplar hakkında
açıklama yapılmalıdır. Bu durum, bağımsız denetçinin denetlenen hesap dönemine ait açılış
bakiyeleri ile ilgili uygun yöntem ve teknikleri uygulama yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
Bağımsız denetçi tarafından bağımsız denetime tabi tutulan hesap dönemine ait açılış
bakiyelerinde önemlilik arz edecek bir hata bulduğunda banka yönetiminden bu tutarları
düzeltmesi talep edilir. Banka yönetiminin bu öneriyi reddetmesi halinde bu durum raporda
belirtilir.
ONİKİNCİ BÖLÜM
Sınırlı Denetim
Madde 54- Sınırlı Denetim
Finansal tabloların yayımlanması zorunluluğu olan ara dönemler itibarıyla bankaca
düzenlenen konsolide ve konsolide olmayan finansal tablolar, tam kapsamlı denetime tabi
tutulmaz. Sınırlı denetim ilkeleri çerçevesinde denetlenen ara dönem finansal tabloları ile ilgili
bir denetim görüşü bildirilmez, ancak, yayımlanan finansal tablolarda, finansal tabloların yetkili
denetim kuruluşunca sınırlı denetime tabi tutulduğu hususunun belirtilmesi şarttır.
Sınırlı denetimde, yetkili denetim kuruluşunca önceki hesap dönemi sonu itibarıyla
esas alınan önemlilik düzeyi dikkate alınarak ve 33. maddede belirtilen denetim tekniklerinden
136
ağırlıklı olarak bilgi toplama ve analitik inceleme teknikleri kullanılarak bağımsız denetim
gerçekleştirilir.
Madde 55- Sınırlı Denetim İçin Gerekli Koşullar
Sınırlı denetim yapılabilmesi için, yetkili denetim kuruluşu ile bankanın denetim
sözleşmesi akdetmiş olması zorunludur. 21. maddede belirlenen asgari sözleşme hükümlerine
ilaveten bağımsız denetim sözleşmesine, sınırlı denetim yapılması halinde;
a) Bankaca herhangi bir kısıtlama olmaksızın sınırlı denetimin yürütülmesi için gerekli
olan tüm kayıt, belge ve diğer bilgilere ulaşma imkânının sağlanacağına,
b) Yetkili denetim kuruluşunca yürütülecek bağımsız denetim çalışmasının muhtemel
hataları, Kanun ve ilgili mevzuat dışı işlem ve eylemleri veya usulsüzlükleri açığa çıkaracağına
dair güvence verilemeyeceği ve denetim görüşünün bildirilmeyeceğine ilişkin hükümler
konulmalıdır.
Madde 56- Sınırlı Denetimin Planlanması
Bankanın organizasyon yapısı, iç kontrol ve muhasebe sistemleri, aktif, pasif, gelir ve
gider
kalemlerinin
içeriklerini
kapsayan
bilgilerin
güncelleştirilmesi
sonrasında
bu
Yönetmeliğin altıncı bölümünde belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde sınırlı denetim
planlanır.
Madde 57-Sınırlı Denetimde Belgeleme
Yetkili denetim kuruluşları ve bağımsız denetçiler sınırlı denetimde bu Yönetmeliğin
sekizinci bölümünde belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde belgelendirme yapmakla
yükümlüdür.
Madde 58- Sınırlı Denetim Raporu
Bağımsız denetçi önceki hesap dönemi sonuna ilişkin bağımsız denetim raporunun
düzenlendiği tarihten sonra meydana gelen, finansal tablolar üzerinde etkisi olabilecek ve
düzeltme kaydı veya açıklama gerektiren olayları da inceler ve bunları ilk sınırlı denetim
raporunda belirtir. Ancak, bağımsız denetçinin denetim sözleşmesinde aksi bir hüküm
bulunmadıkça, sınırlı denetim raporunun düzenlendiği tarihten sonra meydana gelen olayları
saptamaya yönelik herhangi bir denetim çalışması yapma zorunluluğu yoktur.
137
Sınırlı denetime tabi tutulan finansal tabloların önemlilik arz edecek ölçüde
yanlışlıklar içerdiği sonucuna ulaşılması halinde, bu bilgiler üzerinde makul bir güvence
belirtebilmek veya raporda değişiklik yapılmasının gerekli olduğunu teyit edebilmek için ek
denetim yöntemleri uygulanarak yanlış beyanın kaynağının tespit edilmesi ve sınırlı denetim
raporunun bu hususlar dikkate alınarak düzenlenmesi zorunludur.
Sınırlı denetim raporunda yetkili denetim kuruluşunca sınırlı denetim yapıldığı
belirtilerek;
a) Sınırlı denetime tabi tutulan finansal tabloların doğru bir biçimde düzenlendiği,
finansal raporlamaya ilişkin düzenlemelere uygun olduğu, doğru bir görüş sağlamadığına dair
önemli bir hususa rastlanmadığı veya
b) Sınırlı denetime tabi tutulan finansal tabloların finansal raporlamaya ilişkin
düzenlemelere uygun olmadığı, doğru bir görüş sağlamadığına dair önemli bir hususa
rastlanması durumunda finansal tabloların doğru yansıtılmasına engel teşkil ettiği düşünülen
hususlar ve bu hususların finansal tablolar üzerindeki muhtemel rakamsal etkileri, belirlenmesi
mümkün olmayan durumlar dışında gösterilmek suretiyle, finansal tabloların finansal
raporlamaya ilişkin düzenlemelere uygun olmadığı, gerçek ve doğru bir görüş sağlamadığı ya
da,
c) Önemlilik arz edecek ölçüde bir sınırlama bulunuyorsa, bu sınırlama ile birlikte
sınırlama olmaması durumunda finansal tablolarda yapılması gerekecek düzeltme kayıtları da
dikkate alınarak sınırlamanın muhtemel etkisi, bağımsız denetçinin hiçbir derecede güvence
sağlayamayacağı kadar önemlilik düzeyi yüksek ve kapsamlı bir boyutta ise finansal tabloların
finansal raporlamaya ilişkin düzenlemelere uygun olmadığı, doğru bir görüş sağlamadığı
şeklinde bir değerlendirme yapılır.
Sınırlı denetim raporu aşağıdaki hususları içerecek şekilde düzenlenir:
a) Başlık,
b) Raporun sunulduğu merci,
c) Giriş paragrafı,
- Sınırlı denetime tabi tutulan finansal tablolar ve bunların hangi döneme ait olduğuna
ilişkin açıklama,
138
-Bankanın ve yetkili denetim kuruluşu ile bağımsız denetçilerin yükümlülüklerine
ilişkin açıklama,
ç) Sınırlı denetimin içeriğinin açıklandığı paragraf,
- Sınırlı denetimin, bu Yönetmelik ve ilgili düzenlemelere uygun olarak
gerçekleştirildiğine ilişkin açıklama,
- Sınırlı denetimin ağırlıklı olarak bilgi toplama ve analitik denetim teknikleri ile
yapıldığına ilişkin açıklama,
- Yapılan çalışmaların tam kapsamlı denetime kıyasla daha az güvence sağladığının ve
tam kapsamlı bir denetim görüşü vermediğine ilişkin açıklama,
d) Yapılan çalışma sonucunda sınırlı bir güvence sağlanmış olduğunu belirten ifade,
e) Sınırlı denetim raporunun tarihi,
f) Yetkili denetim kuruluşunun ticaret unvanı ve adresi,
g) Sorumlu ortak baş denetçinin imzası, adı ve soyadı ile unvanı.
ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Diğer Hükümler
Madde 59- Özel Amaçlı Bağımsız Denetim Raporu
Özel amaçlı bağımsız denetime başlamadan önce, Bankalarca Yıllık Faaliyet
Raporunun Hazırlanmasına ve Yayımlanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik
kapsamında yapılacak denetim hariç olmak üzere, banka ile yetkili denetim kuruluşu arasında
bağımsız denetimin türü ve düzenlenecek rapora ilişkin olarak sözleşme yapılması zorunludur.
Banka yönetim kurulunca kararlaştırılan özel amaçlı bağımsız denetim yaptırılacak yetkili
denetim kuruluşu ile akdedilecek bağımsız denetim sözleşmesi 20. ve 21. maddeler esas
alınarak düzenlenir.
Kurum özel amaçlı denetimin bankanın yıllık ve ara denetimlerini gerçekleştiren
yetkili denetim kuruluşu dışındaki bir başka yetkili denetim kuruluşu tarafından yapılmasını
talep etmeye yetkilidir.
139
Özel amaçlı bağımsız denetimin konusuna göre uygulanacak denetim stratejisi ve
teknikleri bu Yönetmeliğin yedinci bölümünde belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde
belirlenir.
Sorumlu ortak baş denetçi kendisine bağlı bağımsız denetim ekibinin görüşlerini de
alarak, özel amaçlı denetim süresince elde ettiği denetim kanıtlarından ulaşılan sonuçları
değerlendirir ve görüşünü içeren bir rapor düzenler.
Madde 60- Bağımsız Denetim Raporlarının Bildirimi
Bankaların finansal tablolarının onaylanması ve bağımsız denetim raporunun
düzenlenmesi aynı yetkili denetim kuruluşunca yapılır. Düzenlenen bağımsız denetim
raporlarının bir örneği, yetkili denetim kuruluşunu temsil ve ilzama yetkili olanların imzasını
taşıyan bir yazı ekinde ivedi olarak bankanın yönetim kuruluna iletilmek üzere banka denetim
komitesine verilir.
Hesap dönemi sonu itibarıyla düzenlenen bağımsız denetim raporları, ilgili bulunduğu
hesap dönemine esas finansal tabloların görüşüleceği genel kurul toplantısından en az on beş
gün önce pay sahiplerinin emrine hazır bulundurulur ve genel kurulda okunur.
Birinci fıkra çerçevesinde banka yönetim kuruluna sunulan,
a) Hesap dönemi sonuna ilişkin bağımsız denetim raporları Nisan ayı sonuna kadar
konsolide bağımsız denetim raporları ile birlikte,
b) Ara dönemler itibarıyla düzenlenen bağımsız denetim raporlarından konsolide
olmayanlar ilgili dönem sonunu izleyen kırk beş gün içinde, konsolide olanlar ise yetmiş beş
gün içinde banka denetim komitesince Kuruma ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasına
gönderilir.
Arızî hallerde bağımsız denetim raporlarının Kuruma gönderilmesine ilişkin ek süre
vermeye Kurul yetkilidir.
Madde 61- Mesleki Sorumluluk Sigortasının Tazmini
Yetkili denetim kuruluşunun veya istihdam ettiği bağımsız denetçilerin kusuruna bağlı
olarak finansal tabloların güvenilirliğini önemlilik arz eden ölçüde etkileyecek hususların ortaya
çıkması halinde Kurum ya da mevduat ve katılma hesabı sahipleri veya finansal tablo
140
kullanıcıları, ilgili sigorta şirketinden Kanunun 36. maddesi uyarınca ve 26. maddenin on birinci
ve on ikinci fıkralarında belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde yaptırılan mesleki sorumluluk
sigortasının tazmini talebinde bulunmaya yetkilidir.
ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çeşitli ve Son Hükümler
Madde 62- Açık Olmayan Hallerde Uygulanacak Esaslar
Bu Yönetmelikte açıklık olmayan hallerde sırasıyla; 13.06.1989 tarihli ve 3568 sayılı
Kanun uyarınca ilgili meslek kuruluşunca belirlenen ilkeler ve standartlar ile uluslararası
denetim standartlarında ve Avrupa Birliği düzenlemelerinde benimsenen esaslar uygulanır.
Madde 63- Yürürlükten Kaldırılan Yönetmelik
31.01.2002 tarihli ve 24657 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bağımsız
Denetim İlkelerine İlişkin Yönetmelik ile Bağımsız Denetim Yapacak Kuruluşların
Yetkilendirilmesi ve Yetkilerinin Geçici veya Sürekli Olarak Kaldırılması Hakkında
Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır.
Madde 64- İntibak süresi
Geçici Madde1-Bu Yönetmeliğin yayımı tarihinden önce yetkilendirilmiş kuruluşlar,
bir yıl içerisinde durumlarını bu Yönetmeliğe uygun hale getirirler. Uygunluk sağlandığını
Kuruma belgeleriyle tevsik edemeyen kuruluşların yetkisi kaldırılır.
Madde 65- Azami süre
Geçici Madde 2- 31.01.2002 tarihli ve 24657 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan Bağımsız Denetim Yapacak Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve Yetkilerinin Geçici
veya Sürekli Olarak Kaldırılması Hakkında Yönetmeliğin 9.maddesine istinaden bankaların
bağımsız denetim sözleşmesi imzaladıkları farklı ortaklık ve bağımsız denetçi kadrosuna sahip
olmakla birlikte yurt içi veya yurt dışındaki aynı bağımsız denetim şirketi ile hukuki bağlantısı
bulunan yetkili denetim kuruluşları da 12.maddenin on birinci fıkrasında belirlenen azami
süreye dâhil edilir.
Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden önce yetkili denetim kuruluşu ile imzalanan
bağımsız denetim sözleşmesi uyarınca bağımsız denetçinin denetim faaliyetinde bulunduğu
141
süre, 12. maddenin on birinci fıkrasında belirtilen beş yıllık sürenin hesaplanmasında dikkate
alınır.
Bu Yönetmeliğin yürürlük tarihinden önce yetkilendirilmiş denetim kuruluşlarının
bağımsız denetim faaliyetinde bulundukları süre, 12. maddenin on birinci fıkrasında belirtilen
sekiz yıllık sürenin hesaplanmasında dikkate alınır.
Bu Yönetmeliğin yayım tarihinden önce yetkilendirilen kuruluşlar için Yönetmeliğin
19. maddenin birinci fıkranın e bendinde belirtilen süre Yönetmeliğin yayımı tarihinden itibaren
uygulanır.
Madde 66- Yürürlük
Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer
Madde 67- Yürütme
Bu Yönetmelik hükümlerini Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Başkanı
yürütür.
142
143
144
145
146
147
148
149
KAYNAKÇA
KİTAPLAR
Altuğ, Figen. Mali Denetim, 2. Basım, Bursa, Ezgi Kitapevi, 2003.
Akgüç, Öztin. 100 Soruda Türkiye’de Bankacılık, 3. Basım, İstanbul, Gerçek
Yayınevi,1992.
Akgüç, Öztin. Batı Avrupa Ülkelerinde Bankacılığın Denetim ve Gözetimi, İstanbul,
İstanbul Sanayi Odası Araştırma Dairesi, Yayın No:10, 1982.
Altan, Mikail. Fonksiyonlar ve İşlem Açısından Bankacılık, İstanbul, Beta Yayınları,
2001.
Bozkurt, Nejat. Muhasebe Denetimi, 3.Basım, İstanbul, Alfa Yayınları, 2000.
Bakır, Mehmet. Denetim, Rize, Akademisyen Yayınevi, 2003.
Basel Committee. Framework for Internal Control Systems in Banking
Organization, September 1998.
Çelik, Aytekin. Bağımsız Denetim Kuruluşlarının Sorumluluğu, Ankara, Seçkin
Yayıncılık, 2005.
Çolak, Nusret İlker. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ve ABD Örneği,
Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2003.
Erol, Ahmet. Finansal Kurumların Denetim ve Vergilemesi, Ankara, Yaklaşım
Yayınları, 2000.
Eyüpgiller, Servet. Çağdaş Banka İşletmeciliği, 2.Basım, Ankara, Kısmet Matbaası,
1979.
Eyüpgiller, Servet. Bankalarda Denetim, Ankara, Kısmet Matbaası, 1985.
Gürbüz, Hasan. Muhasebe Denetimi. 4.Basım, İstanbul, Bilim Teknik Yayınevi, 1995.
Güredin, Ersin. Denetim, 8.Basım, İstanbul, Beta Yayınları, 1998.
Güçlü, Faruk. Muhasebe Denetimi, Ankara, Detay Yayıncılık, 2005.
Gücenme, Ümit. Muhasebe Denetimi, İstanbul, Aktüel Yayınları, 2004.
Kardeş,
Seval. Denetimin Etkinliğinin Arttırılmasında Analitik İnceleme
Prosedürlerinin Kullanımı ve Türkiye’deki Denetim Firmalarına Yönelik
Araştırma, Ankara, Sermaye Piyasası Kurulu, 1996.
150
Kaval, Hasan. Uluslar arası Finansal Raporlama Standartları(IFRS / IAS )
Uygulama Örnekleri ile Muhasebe Denetimi, 2.Basım, Ankara, Gazi
Kitapevi, 2005.
Kepekçi, Celal. Bağımsız Denetim, 5.Basım, İstanbul, Avcıol Yayınevi, 2004.
Lindgren, Carl Johan, Gillian Garcia ve Matthew I.Saal. Bank Soundness And
Macroeconomic Policy, IMF, Washington, 1996.
Öcal, Tezer ve Ö.Faruk Çolak. Para Banka, İstanbul, İmge Kitapevi, 1991.
Önder, Mehmet Fahrettin. Tük Hukukunda Bankacılık Düzenleme ve Denetleme
Kurumunun Bankaları Denetimi ve Hukuki Sonuçları, İstanbul, Beta
Yayınları, 2002.
Özer, Mevlüt. Denetim, Ankara, Özkan Matbaacılık, 1997.
Parasız, İlker. Para Banka ve Finansal Piyasalar, Bursa, Ezgi Kitapevi, 1994.
Taylor, Donald H. ve G. Williams Glezen. Auditing Integrated Concepts And
Procedures, 6.Basım, New York, 1994.
Yavaşoğlu, Mustafa. Bağımsız Denetim, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2001.
Yüksel, Ali Sait. Bankacılık Hukuku ve İşletmesi, 8.Basım, İstanbul, M.Ü. Nihad
Sayar Eğitim Vakfı, 1997.
Yüksel, Ali Sait, Aslı Yüksel ve Ülkü Yüksel. Banka Yönetimi El Kitabı, İstanbul,
Alfa Yayınları, 2002.
Zarakolu, Avni. Para ve Kredi Bilgisi, Ankara, 1993.
151
SÜRELİ YAYINLAR
Delikanlı, İhsan Uğur. “ Bankaların Denetimi ve Gözetimi: Türkiye ve Avrupa Birliği
Uygulamaları”, Active Dergisi, Sayı 1, Haziran-Temmuz 1998.
Dönmez, Adnan, P. Başak Berber oğlu ve Ayten Ersoy. “Ülkemiz Bağımsız Dış
Denetim Standartlarının ABD Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları – AB
Sekizinci Yönergesi ve
Uluslar arası Denetim Standartlarıyla
Karşılaştırılması”, Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 5, Sayı 9, Mayıs
2005.
Erol, Ahmet ve Ertuğrul Avcı.“Bankalarda Denetim-Tanımlar, Prensipler ve Bankacılık
Düzenleme Kurulu İle İlişkiler”, Mükellefin Dergisi, Sayı 108.Aralık 2001.
Kaplan, İbrahim. “Bankaların Gözetimi, Denetimi ve Hukuki Sorumluluk”, Banka ve
Ticaret Hukuku Dergisi, Cilt 23, Sayı 3, Haziran 2006.
Kırlıoğlu, Hilmi ve Nermin Akyel. “Enron Sonrası Bağımsız Denetimde Yaşananlar”,
Muhasebe Finansman Dergisi, Sayı:23, Temmuz 2004.
Tükenmez, M. ve N. Kutay. “Türkiye’de Bağımsız Dış Denetim”, D.E.Ü. İktisadi ve
İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 10, 1994.
152
TEZLER
Andaç, Füsun. “Bankalarda Denetim ve Teftiş Kurullarının Yeri”( Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1998).
Arkun, Serap. “Türkiye’de Bağımsız Dış Denetimin Dünü, Bugünü, Sorunları ve
Çözüm Yoları”(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi
S.B.E., 1994).
Atalay Kaya, İdil. “ Bankaların Bağımsız Dış Denetimi ve Türkiye Uygulaması”
( Yayınlanmamış Doktora Tezi İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1991).
Çelen, Erol. “Bağımsız Dış Denetim ve Yeminli Mali Müşavirlik Kurumu”
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi S.B.E, 1998).
Çelebi, Ali. “Bağımsız Denetim ve Yeminli Mali Müşavirlik Mesleği” (Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi S.B.E., 2002).
Doğaner, Ayhan. “ Türkiye’de Bankaların Denetimi” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1992).
İspir, Eda. “ Banka İşletmelerinin Denetim ve Türkiye Uygulaması” ( Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi S.B.E.,1995).
İme, Mustafa. “Bankaların Kamuoyu tarafından Finansal Denetimi” (Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi S.B.E. , 1985).
Kulabaş, Haluk. “ Türkiye’deki Bağımsız Dış Denetimin İncelenmesi” (Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1993).
Obut, A.Nizamettin. “Türkiye de Bankaların Dış Denetimi” (Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi S.B.E, 1991).
Sayıt, Sedef. “ Bankacılıkta Risk ve Denetim” ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul Teknik Üniversitesi FBE, 2001).
Serinkan, Murat. “Bankaların Denetiminde Teftiş Kurullarının Yeri” ( Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi S.B.E,1987).
Tamur, Serkan U. “Türkiye’de Bağımsız Denetim, Bağımsız Denetim Şirketleri ve
Sorunları” (Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, İstanbul Üniversitesi
S.B.E.,1997).
Yıldırım, Zeki. “Türkiye’ de Bankaların Denetimi ve Gözetimi” ( Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi S.B.E., 1997).
153
DİĞER YAYINLAR
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu.
Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik 01.11.2006 Tarih ve 26333 Sayılı Resmi
Gazete.
Bankalarda Bağımsız Denetim Gerçekleştirecek Kuruluşların Yetkilendirilmesi ve
Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik 01.11.2006 Tarih ve 26333 Sayılı Resmi
Gazete.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Cilt 6,İstanbul, Milliyet Yayınları,1996.
Kenger, Erdal. “Denetçi Yardımcıları Eğitim Notu”, Yüksek Denetim Dergisi, http://
www.ydk.gov.tr, 2001.
Sermaye Piyasasındaki Bağımsız Dış Denetleme Hakkında Yönetmelik 13.12.1987
tarih ve 19663 Sayılı Resmi Gazete.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası.
154
155