orhan velidedeoglu.fh11

Türk Dili
Orhan Velidedeo¤lu
Prömiyer
Dilimize Frans›zcadan geçen
prömiyer sözcü¤ü (kökeni, Latince
prim/us) bas›nda, zaman zaman,
gala ile kar›flt›r›l›yor.
D
ilbilimci Kemal Bek, Ansiklopedik Yabanc› Kal›p
Sözler Sözlü¤ü (2011) adl› yap›t›nda bu sözü k›saca,
flöyle tan›mlar: “Premiére (fr.) Prömiyer: Tiyatroda
oyunun, sinemada filmin, ilk gösterimi.”
BD ARALIK 2015
Yazar ve dilci Sevan Niflanyan,
tan›m› biraz geniflletir:
“Prömiye Fr. premier, birinci.
OLat. [Orta Latince] Primarius < Lat.
Primus, birinci, ilk. Prömiyer: Fr.
premiére [f.] birinci gösteri.” Sözlerin
Soya¤ac› (2002)
“Prömiyer” sözcü¤üne iliflkin
daha kapsaml› bir aç›klamay› “Yabanc›lara Türkçe (1979)”, “Yabanc›lara
Türk Dilbilgisi (1980)” adl› ilginç
yap›tlar›n yazar›, ‘dilbilimci’ Sermet
Sami Uysal’da buluyoruz:
“(Fr. Premiére, birinci, ilk) // [Fr.
avant premiére , ilk (ten önceki)
gösteri; ilk gösterim // Premiére repre’
sentation d’une piéce ou projektion
d’un film, bir oyun ya da filmin ilk
gösterimi.]
“Tiyatro ve sinemalarda, seyirciden önce elefltirmenler ve özellikle
de ‘mutlu az›nl›k’ için oynanan ilk
oyun ve gösterilen filmler için Frans›zlar avant premiére (avan prömiyer)
deyimini kullan›rlar. Dilimizde ise,
Frans›zca bileflik sözcükler/ tamlamalar sevilmedi¤inden ‘avant’ at›l›p
yaln›z premiére (prömiyer) kullan›l›r...
Oysa Frans›zca’da premiére, ‘her
konuda’ ilk/birinci demektir.” (*)
‹ngilizlerin first performance
ilk temsili, prömiyer.” (Frans›zceTürkçe Sözlük)
“Prömiyer a. (fr.Premiére).
Sahneye konan bir oyunun ilk
temsili.” (Büyük Larousse)
“Promiyer i. (fr. premiére).
Tiyat. Yeni oynama¤a bafllanan bir
tiyatro oyununun ilk temsili:
Prömiyere gitmek.” (Meydan
Larousse)
“Ünlü piyanist Faz›l Say’›n
besteledi¤i ve prömiyeri Bodrum’da
yap›lan Herminas – Yunus S›rt›nda
Çocuk adl› eseri, Çeflme’de verilen
konserde sanatseverlerle bulufltu.”
“fiehir Tiyatrolar›’n›n yeni oyunu
‘Cyrano de Bergerac’›n prömiyeri
yap›ld›. Oyunun finalinde Genel Sanat
Yönetmeni Erhan Yaz›c›o¤lu, yak›n
zamanda kaybetti¤imiz fiehir
Tiyatrolar›’n›n usta oyuncular› Tomris
‹ncer ve Argun K›nal’›n foto¤raflar›yla
sahneye ç›karak yapt›¤› konuflmadan
sonra seyirciyi sayg› durufluna davet
etti.”
“Prömiyeri yap›lan sunumun
sonunda, gösterimde yer alan
sanatç›lar ve yap›mc›lardan oluflan
tüm ekip, sahneye davet edilerek
izleyicilere tan›t›ld›...”
“Gala gibi prömiyer: Baflkent’te
Frans›zca’da premiére, ‘her konuda’
ilk/birinci demektir.”
(ilk gösteri) olarak kulland›klar›
sözcü¤ün bizdeki tan›m› ve kullan›m›yla ilgili de¤iflik kaynaklara bir göz
atal›m:
“Prömier s. Birinci, ilk, en baflta.
Tiyatroda sahneye konulan bir oyunun
80
geçen y›l sanat hayat›na giren Tatbikat
Sahnesi, Erdal Beflikçio¤lu’nun
uyarlay›p yönetti¤i rock müzikalinin
prömiyerini yapt›. (...) Çok say›da
ünlü ismin kat›ld›¤› oyunun
prömiyeri, bir sinema filmi galas›n›
BD ARALIK 2015
Gala ile prömiyer anlamdafl de¤iller: Gala,-bir
bak›ma- festival görünümünde aç›l›fl/
tan›t›m töreni. Prömiyer ise, Türkçede
-bileflik sözcük olarak- “ilkgösterim”dir.
and›rd›. Eserin sonunda sahneye gelen
Beflikçio¤lu, kat›l›mc›lara, ‘Tatbikat
Sahnesi’nin kurulufl amac›na iliflkin
bilgiler verdi.”
“Bach Alla Turca’n›n premiyer
tarihi 29 Nisan, galas› 2 May›s’ta...”
“Hayal Perdesi’nin ilk prodüksiyonu [yap›m›], prömiyerini 11
May›s’ta, galas›n› ise 27 Mart Dünya
Tiyatro Günü’nde gerçeklefltirecek.”
“Ankara Devlet Opera ve Balesi,
Bellini’nin besteledi¤i ‘I Puritani’
operas›n›n Türkiye prömiyerini
Opera Sahnesi’nde gerçeklefltirdi.”
“New York Carnegie Hall’de
Faz›l Say’›n yeni eseri ‘Chamber
Symphony Opus 62’nin dünya
prömiyeri yap›ld›.
“Lütfi K›rdar Uluslararas› Kongre
ve Sergi Saray›’nda gerçeklefltirilecek
ve üç gün sürecek festivalde Faz›l
Say’›n daha önce dünya prömiyerleri
yap›lan dört yeni yap›t›n›n Türkiye
prömiyerleri yap›lacak.”
“(...) filmi için 5 Aral›k’ta Zorlu
PSM’de flaflaal› bir dünya prömiyeri
yap›lacak. Filmin kendisi kadar galas›
ve k›rm›z› hal›s› da çok
konuflulacak...”
Bu örneklerden de anlafl›l›yor ki,
gala ile prömiyer anlamdafl de¤iller:
Gala,-bir bak›ma- festival
görünümünde aç›l›fl/tan›t›m töreni.
Prömiyer ise, Türkçede -bileflik
sözcük olarak- “ilkgösterim”dir. •
orhanvelidedeoglu@gmail.com
(*) (Sermet Sami Uysal, Türkçe’de Yarat›lan
“Frans›zca” Sözcükler ve Türkçe’de Anlamlar›
De¤ifltirilen Frans›zca Sözcükler” Yap› Kredi
Yay›nlar›, ‹stanbul 2014.)
Atatürk Diyor ki...
‹lim ve teknikle ilgili teflebbüslerin faaliyet merkezi mekteptir.
Bu sebeple lâz›md›r... Mektep ad›n› hep beraber hürmetle, sayg›yla
anal›m: Mektep genç beyinlere, insanl›¤a hürmeti, millet ve
memlekete sevgiyi, flerefi ba¤›ms›zl›¤› ö¤retir... Ba¤›ms›zl›k tehlikeye
düfltü¤ü zaman onu kurtarmak için izlenmesi uygun olan en do¤ru
yolu belletir...
Memleket ve milleti kurtarma¤a çal›flanlar›n ayn› zamanda
mesleklerinde birer namuslu uzman ve birer çal›flkan bilgin olmalar›
lâz›md›r. Bunu temin eden mekteptir. Ancak bu flekilde her türlü
teflebbüslerin mant›kî neticelere eriflmesi mümkün olur.
81