ödemeler dengesi raporu

Ödemeler Dengesi Raporu
2012- II
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
İdare Merkezi
İstiklâl Cad. 10 Ulus, 06100 Ankara, Türkiye
Editörler
Ahmet Adnan EKEN, Adnan.Eken@tcmb.gov.tr
Gülbin ŞAHİNBEYOĞLU, Gulbin.Sahinbeyoglu@tcmb.gov.tr
Hazırlayanlar
Berkay AKIŞOĞLU, Berkay.Akisoglu@tcmb.gov.tr
Altan ALDAN, Altan.Aldan@tcmb.gov.tr
Barış BABAOĞLU, Baris.Babaoglu@tcmb.gov.tr
Eda ALTUNTAŞ DURSUN, Eda.Altuntas@tcmb.gov.tr
Serdar ERKILIÇ, Serdar.Erkilic@tcmb.gov.tr
Aynur GÜRKAN, Aynur.Gurkan@tcmb.gov.tr
Evrim GÜRLER, Evrim.Gurler@tcmb.gov.tr
Neslihan Tuba KAVRUK, Tuba.Kavruk@tcmb.gov.tr
Dr. Osman Çağatay MUTLU, Cagatay.Mutlu@tcmb.gov.tr
Burç TUĞER, Burc.Tuger@tcmb.gov.tr
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
İÇİNDEKİLER
ÖZET
1.
2.
3.
4.
02
CARİ İŞLEMLER HESABI
05
1.1. Mal İhracatı
05
1.2. Mal İthalatı
09
1.3. Küresel Konum
10
1.4. Dış Ticaret Hadleri
11
1.5. Hizmetler Hesabı
12
1.6. Gelir Hesabı
17
1.7. Cari Transferler
17
SERMAYE VE FİNANS HESAPLARI
18
2.1. Doğrudan Yatırımlar
19
2.2. Portföy Yatırımları
20
2.3. Krediler ve Mevduat
21
ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU
24
3.1. Varlıklar
24
3.2. Yükümlülükler
25
EK TABLOLAR
31
KUTULAR
Kutu 1.
Avrupa Birliği’ndeki Son Dönem Gelişmeleri ve Sektörel İhracat
Kutu 2.
Türkiye’ye Gelen Ziyaretçilerin Profili Ve Milliyetine Göre Turizm Gelirlerinin
Genel Analizi
Kutu 3.
Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Yapısı
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
1
07
13
26
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
5. 2012
ikinci çeyreğinde, rezerv
değişimleri (TCMB, bankalar ve diğer
sektörler)
ile
IMF
kredileri
hariç
tutulduğunda, 20,9 milyar ABD doları
sermaye girişi gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın
ikinci çeyreğinde olduğu gibi, bu yılın aynı
çeyreğinde de bankalar ve diğer
sektörlerin net kredi kullanıcısı oldukları
gözlenmiştir. Bankalar ve diğer sektörlerin
kısa vadeli kredileri, borç senetleri (net DİBS
alımları ile Hazine ve bankaların yurt dışı
tahvil ihraçları) kaynaklı portföy girişleri ile
doğrudan
yabancı
yatırımlar
(DYY)
sermaye
girişlerinin
temel
kaynakları
olmuştur. Bu dönemde, her ikisi de bir
önceki çeyreğe göre artış gösteren portföy
yatırımları ve kısa vadeli sermaye girişlerinin
payında artış, “DYY ve uzun vadeli
sermaye girişleri”nin payında ise
azalış
gözlenmiştir.
ÖZET
1. İhracatta kriz sonrası dönemde başlayan
ılımlı ve istikrarlı artış süreci 2012 yılının ikinci
çeyreğinde de devam etmiştir. 2011 yılının
sonlarında
Avrupa
Birliği
ülkelerinde
derinleşen finansal kriz, Türkiye’nin en
büyük ihracat pazarı olan AB’ye yapılan
ihracatın hız kesmesine neden olmuştur.
Buna karşılık, Türkiye’nin ihracatta bölgesel
ve sektörel bazda çeşitliliği artırabilmiş
olması, Avrupa Birliği ülkelerindeki talebin
zayıf seyrinin ihracattaki olumsuz etkisini
sınırlandırmıştır.
6. Türkiye’deki yerleşiklerin yurt dışı
yerleşiklerden olan finansal alacakları ve
rezerv varlıkları ile yurt dışı yerleşiklere olan
finansal yükümlülüklerinin belli bir tarihteki
stok değerini gösteren Uluslararası Yatırım
Pozisyonu (UYP)’na göre, 2012 yılı ikinci
çeyrek sonu itibarıyla Türkiye’nin yurt dışı
varlıkları
186,6
milyar
ABD
doları,
yükümlülükleri ise 556,7 milyar ABD doları
olarak gerçekleşmiştir.
2. İhracattaki istikrarlı artışa karşın ithalattaki
yavaşlama
sonucunda
dış
ticaret
dengesinde görülen iyileşme cari açığın
daralmasında
belirleyici
olmuştur.
Ödemeler dengesi tanımlamasına göre
yıllık dış ticaret açığı, 2012 yılının ikinci
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 5,8 oranında daralmıştır. Bu
dönemde yıllık dış ticaret açığı 77,1 milyar
ABD
doları
düzeyinde
gerçekleşmiş,
böylece 2012 yılı ikinci yarısında dış ticaret
açığının kapanma eğilimi devam etmiştir.
3. 2012 yılı Nisan-Haziran döneminde cari
işlemler hesabı 14,3 milyar ABD doları açık
vermiş, yıllık cari işlemler açığı 63 milyar ABD
doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece,
mevsimsellikten arındırılmış verilerle hem
cari işlemler açığı hem de enerji dışı cari
işlemler açığı azalmaya devam etmiştir
4.
Net hizmet gelirleri, 2012 yılı ikinci
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 21,5 oranında artmıştır. Bu
dönemde, turizm gelirlerinin artarken turizm
giderlerinin azalması net turizm gelirlerini;
taşımacılık gelirlerinin giderlere oranla
daha hızlı artması da net taşımacılık
gelirlerini yükseltmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Ödemeler Dengesi
(milyar ABD doları)
Ocak-Haziran
Cari İşlemler Hesabı
Dış Ticaret Hesabı
Mal İhracatı
İhracat (fob)
Bav ul Ticareti
Mal İthalatı
İthalat (cif)
Uyarlama: Nav lun v e Sigorta
Hizmetler Hesabı
Turizm (net)
Gelir
Gider
Diğer Hizmet Gelirleri (net)
Gelir Hesabı
Ücret Ödemeleri (net)
Doğrudan Yatırım Gelirleri (net)
Portföy Yatırımı Gelirleri (net)
Diğer Yatırım Gelirleri (net)
Faiz Geliri
Faiz Gideri
Cari Transferler
İşçi Gelirleri
Sermaye v e Finans Hesapları
Finans Hesabı (Rezerv Varlıklar hariç)
Doğrudan Yatırımlar (net)
Yurt Dışında
Yurt İçinde
Portföy Yatırımları (net)
Varlıklar
Yükümlülükler
Yurt Dışı Yerleşikler Hisse Senedi Alımı
Borç Senetleri
Yurt Dışı Yerleşikler DİBS Alımı
Hazine Tahv il İhracı
Borçlanma
Geri Ödeme
Bankalar (net)
Diğer Sektörler (net)
Diğer Yatırımlar (net)
Varlıklar
Ticari Krediler
Krediler
Efektif v e Mev duat
Bankalar
Yabancı Para
Türk Lirası
Diğer Sektörler
Yükümlülükler
Ticari Krediler
Krediler
Merkez Bankası
Genel Hükümet
Uluslararası Para Fonu
Uzun Vade
Bankalar
Uzun Vade
Kısa Vade
Diğer Sektörler
Uzun Vade
Kısa Vade
Mev duat
Merkez Bankası
Bankalar
Resmi Rezerv lerdeki Değişim (- artış)
Net Hata v e Noksan
2011
-44,8
-46,5
68,9
65,6
2,1
-115,4
-119,7
6,0
5,4
6,0
8,5
-2,5
-0,5
-4,5
-0,1
-2,0
-0,5
-1,8
0,6
-2,4
0,7
0,5
36,6
46,4
5,5
-1,3
6,8
17,1
2,3
14,8
-0,8
15,6
11,6
1,5
3,3
-1,8
2,4
0,0
23,8
13,1
-0,4
-0,6
14,1
3,1
4,9
-1,8
11,0
10,7
1,3
13,7
0,0
0,2
-1,1
1,3
8,7
2,2
6,5
4,8
3,4
1,4
-4,6
-0,6
-4,0
-9,8
8,2
Kay nak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
3
2012 % Değişim
-30,6
-31,6
-34,5
-25,7
78,9
14,5
74,3
2,6
-113,5
-1,7
-117,2
5,7
6,8
24,7
6,5
8,4
-1,9
0,3
-3,6
-19,8
-0,1
-1,2
-0,4
-1,9
1,0
-2,9
0,7
-3,3
0,4
27,1
-25,9
33,4
-27,9
5,7
5,2
-2,5
8,2
10,5
-38,5
0,1
10,4
1,2
9,2
3,9
3,6
4,6
-1,0
1,7
0,0
17,2
-27,9
1,0
-0,4
-0,6
2,0
3,6
4,3
-0,7
-1,6
16,1
2,5
5,7
0,0
-1,1
-1,2
0,0
2,5
-0,3
2,8
4,4
1,7
2,7
7,7
-0,7
8,4
-6,3
-35,2
3,5
Haziran (yıllıklandırılmış)
2011
-71,7
-81,9
131,4
124,8
4,3
-213,3
-221,9
11,6
16,9
17,1
22,3
-5,2
-0,3
-8,2
-0,1
-3,5
-0,8
-3,7
1,2
-4,9
1,6
1,0
59,0
75,5
10,8
-1,8
12,7
25,3
-1,4
26,7
1,9
24,8
17,8
3,2
5,0
-1,8
3,6
0,2
39,4
12,7
-2,0
-1,0
15,7
8,6
10,6
-2,0
7,2
26,7
3,0
23,5
0,0
0,7
-2,6
3,2
18,2
3,0
15,2
4,6
2,4
2,2
-0,2
-1,0
0,8
-16,5
12,7
2012 % Değişim
-63,0
-12,1
-77,1
-5,8
153,4
16,7
143,7
4,9
-230,6
8,1
-238,3
11,6
19,3
14,7
18,6
22,9
-4,3
0,8
-6,9
-15,7
-0,2
-1,9
-0,8
-4,0
1,6
-5,7
1,7
9,9
1,0
58,3
-1,2
53,1
-29,7
13,7
26,5
-3,6
17,3
17,6
-30,3
0,5
17,2
1,0
16,1
7,1
4,6
5,6
-1,0
2,2
2,2
21,7
-44,9
-0,8
-0,8
-0,6
-0,8
0,7
1,8
-1,1
0,0
22,5
3,3
10,9
0,0
-2,1
-2,9
0,8
6,1
3,0
3,2
6,9
2,6
4,3
7,9
-2,1
9,9
5,2
-131,9
6,9
25
20
-10
-15
-20
-25
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Mal İhracatı ve İthalatı
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
Dış Ticaret ve Cari İşlemler
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
-10
0
-20
-30
-40
-50
-60
-70
Mal İthalatı
Mal İhracatı
Doğrudan ve Portföy Yatırımları
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
30
Doğrudan Y.
Portföy Y.
15
10
5
-5
Rezerv Değişimi (- azalış, + artış)
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
15
-10
Resmi Rezervler (Ters
İşaretli)
Bankalar Efektif ve
Mevduatı (Ters İşaretli)
Kaynak: TCMB, TÜİK.
4
-80
Cari İşlemler Hesabı
-90
-100
Dış Ticaret Hesabı
Diğer Sermaye Akımları
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
40
30
20
10
0
0
-10
-20
10
80
5
70
0
60
-5
50
Uzun Vade
Kısa Vade
IMF Kredileri
Uluslararası Rezervler
(milyar ABD doları)
100
90
TCMB Uluslararası Rezervler
Bankalar Muhabir Mevcudu
ve Efektif Kasası
40
30
20
10
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
3. İhracatta
kriz
sonrası
dönemde
başlayan ılımlı ve istikrarlı artış süreci 2012
yılının ikinci çeyreğinde de devam etmiştir.
2011 yılının sonlarında Avrupa Birliği
ülkelerinde
derinleşen
finansal
kriz,
Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı olan
AB’ye yapılan ihracatın hız kesmesine
neden olmuştur. Buna karşılık, Türkiye’nin
ihracatta bölgesel ve sektörel bazda
çeşitliliği artırabilmiş olması, Avrupa Birliği
ülkelerindeki
talebin
zayıf
seyrinin
ihracattaki olumsuz etkisini sınırlandırmıştır.
I.
Cari İşlemler Hesabı
1. 2012 yılı Nisan-Haziran döneminde cari
işlemler hesabı 14,3 milyar ABD doları açık
vermiş, yıllık cari işlemler açığı 63 milyar ABD
doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece,
mevsimsellikten arındırılmış verilerle hem
cari işlemler açığı hem de enerji dışı cari
işlemler açığı azalmaya devam etmiştir.
Cari İşlemler Dengesi
(mevsimsellikten arındırılmış,
ABD doları)
3
aylık
ort.
4. Diğer yandan, yurt içi talepteki
yavaşlama bu dönemde ithalat talebini
sınırlamış, ithalat yataya yakın bir seyir
izlemiştir.
İthalat ve İhracat
(mevsimsellikten arındırılmış,
ABD doları)
milyar
25
4
20
2
15
0
10
-2
5
-4
ort.
milyar
250
200
150
Dış Ticaret Dengesi
İhracat f.o.b.
İthalat c.i.f.
-50
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-100
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2012-I
2011-III
2011-I
2010-III
2010-I
2009-III
2009-I
2008-III
2008-I
5. TÜİK tarafından açıklanan verilere göre
ihracat 2012 yılının ikinci üç aylık
döneminde de ılımlı artış eğilimini devam
ettirmiştir. Bu dönemde yıllıklandırılmış
ihracat, bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 15,2 oranında artarak 143,7 milyar
ABD doları tutarına ulaşmıştır. Bir önceki yılın
ikinci çeyreğine kıyasla ihracat birim değer
endeksi yüzde 7,1 oranında gerilerken,
ihracat miktar endeksi yüzde 23,2 oranında
yükselmiştir. Bir diğer deyişle, ihracat artış
oranı,
reel
ihracattaki
artışın
birim
değerdeki
düşüşle
sınırlanmasıyla
meydana gelmiştir.
Dış Ticaret Açığı
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
0
2007-III
I.1 Mal İhracatı
2. İhracattaki
istikrarlı
artışla
birlikte
ithalattaki yavaşlama sonucunda dış
ticaret dengesinde görülen iyileşme cari
açığın daralmasında belirleyici olmuştur.
Ödemeler dengesi tanımlamasına göre
yıllık dış ticaret açığı, 2012 yılının ikinci
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 5,8 oranında daralmıştır. Bu
dönemde yıllık dış ticaret açığı 77,1 milyar
ABD
doları
düzeyinde
gerçekleşmiş,
böylece 2012 yılı ikinci yarısında dış ticaret
açığının kapanma eğilimi devam etmiştir.
50
2007-I
Kaynak: TCMB.
Kaynak: TCMB.
100
2006-III
0
Cari Denge
Cari Denge (enerji hariç)
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-8
aylık
İhracat (altın hariç)
İthalat
İthalat (enerji hariç)
2006-I
-6
3
5
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
İhracat -Nominal ve Reel
(yıllıklandırılmış, yüzde değişim)
50
İhracat f.o.b. ($)
İhracat Miktar Endeksi (2003=100)
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
2008-II
2007-III
2007-IV
2007-I
2007-II
-40
Kaynak: TÜİK.
6. İran kaynaklı altın ihracatı 2012 yılının
ikinci çeyreğinde de ihracatta en yüksek
payı alan kalem olmuştur. Bunu motorlu
kara taşıtları, demir ve çelik ihracatı takip
etmiştir.
7. Euro
bölgesindeki
zayıf
seyrin
güçlenmesiyle, 2012 yılının ikinci üç aylık
döneminde, Avrupa Birliği ülkelerinin
toplam ihracat içindeki payı düşüş eğilimini
korumuştur (Kutu 1). Avrupa Birliği dışındaki
Avrupa ülkelerinin payında bir değişiklik
olmazken, Kuzey Afrika ile Yakın ve Orta
Doğu ülkelerinin payındaki artışın devam
ettiği gözlenmiştir. Bu dönemde en fazla
ihracat İran, Almanya, Irak, İngiltere ve
Rusya Federasyonu’na yapılmıştır. İran,
Suudi Arabistan, Mısır, Irak ve Azerbaycan
bir önceki yıla göre ihracat içindeki payı en
fazla artan ülkeler arasında yer alırken,
İtalya, Romanya, Hollanda, Fransa ve
İspanya payı en fazla düşen ülkeler
arasında yer almıştır.
İhracatta Seçilmiş Bölge Payları
(3 Aylık, toplam ihracattaki pay, yüzde)
25
60
58
56
54
52
50
48
46
44
42
40
20
15
10
5
2002-I
2002-III
2003-I
2003-III
2004-I
2004-III
2005-I
2005-III
2006-I
2006-III
2007-I
2007-III
2008-I
2008-III
2009-I
2009-III
2010-I
2010-III
2011-I
2011-III
2012-I
0
AB(27) (sağ eksen)
Kuzey Afrika
Yakın ve Orta Doğu
Diğer Avrupa (A.B Hariç)
Kuzey Amerika
Diğer Asya
Kaynak: TÜİK.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
6
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Kutu 1
Avrupa Birliği’ndeki Son Dönem Gelişmeleri ve Sektörel İhracat
Avrupa
Birliği’nde
(AB)
son
dönemde
görülen
gelişmeler
Türkiye’nin
ihracat
performansını sınırlandırmaktadır. 2012 yılının ikinci çeyreğinde, altın ihracatı dışlandığında, AB’ye
yapılan ihracat yüzde 11,9 oranında gerilerken, AB dışı bölgelere ihracat yüzde 16,3 oranında
artmıştır. Bu kutuda, söz konusu gelişmelerin temel sektörlere göre analizi yapılmaktadır.
2011 yılı baz alındığında, AB’ye yapılan ihracatta tekstil ve giyim ile motorlu kara taşıtları
sektörleri ön plana çıkmaktadır (Tablo).1 Bu iki sektör AB’ye yapılan ihracatın yaklaşık yüzde
50’sini oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra, tekstil ve giyim sektörü toplam ihracatının yüzde 66’sını,
motorlu kara taşıtları sektörü ise yüzde 72’sini AB ülkelerine yapmaktadır. Tekstil ve giyim ile
motorlu kara taşıtları haricinde kazanlar, makine ve cihazlar ile elektrikli makine ve cihazlar
sektörleri AB’ye yapılan ihracatta önemli paya sahiptir. Her iki sektör ihracatının yaklaşık yarısı
AB’ye yapılmaktadır. Söz konusu dört sektör toplam ihracatın yüzde 38’ini, AB ülkelerine yapılan
ihracatın ise yüzde 61’ini oluşturmaktadır.
Tablo: AB'ye Yapılan İhracatta Öne Çıkan Sektörlerin 2011 Yılındaki Payları (%)
AB'ye Yapılan İhracat
İçindeki Pay
İlgili Ürün İhracatı
İçinde AB'nin payı
Toplam İhracat
İçindeki Pay
Tekstil ve giyim
26,4
66,0
15,6
Motorlu kara taşıtları
18,2
71,8
9,9
Kazanlar, makine ve cihazlar
9,7
52,3
7,2
Elektrikli makine ve cihazlar
Kaynak: TÜİK.
7,1
49,8
5,6
Yukarıda bahsedilen sektörlerin ihracat artışına (yıllık yüzde) bölgesel katkılar
incelendiğinde, AB’nin tekstil ve giyim sektörü ihracatına 2011 yılı son çeyreğinden itibaren
negatif katkı vermeye başladığı görülmektedir. Bu dönemde AB dışı ülkelerin katkısı pozitif olmuş
ancak, 2012 yılı ikinci çeyreğinde sektörün toplam ihracatı gerilemiştir (Grafik 1A). Motorlu kara
taşıtları sektörü ihracatında ise 2011 yılında AB ülkelerinin katkısı artarken, 2012 yılı başından
itibaren AB ülkeleri sektör performansını olumsuz etkilemiştir (Grafik 1B). Bu dönemde AB dışı
ülkelerin katkısındaki artış AB ülkelerinden kaynaklanan olumsuz etkiyi kısmen telafi edebilmiştir.
Grafik 1: Sektörel İhracatta Bölgesel Katkılar (yüzde)
A: Tekstil ve Giyim
B: Motorlu Kara Taşıtları
30
60
20
40
10
20
0
0
-10
AB
-20
AB DIŞI
-20
TOPLAM
AB
AB DIŞI
TOPLAM
-40
-30
-40
-60
I
II
III
2009
IV
I
II
III
2010
IV
I
II
III
2011
IV
I
II
I
2012
II
III
2009
IV
I
II
III
2010
IV
I
II
III
2011
IV
I
II
2012
Kaynak: TÜİK.
Bu kutuda harmonize sistem sınıflandırılması kullanılmıştır. Tekstil ve giyim sektörü olarak 50-63. fasılların toplamı
alınmıştır.
1
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
7
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Kazan, makine ve cihazlar sektörü ihracatı incelendiğinde, AB ülkelerinin katkısının 2011
yılının ikinci yarısından itibaren sürekli olarak gerilediği, buna karşın AB dışı ülkelerin ihracat
büyümesine pozitif katkı sağlamaya devam ettiği görülmektedir (Grafik 2A). Sektörün toplam
ihracatının artış oranı ise kademeli olarak gerilemektedir. Elektrikli makine ve cihazlar sektöründe
ise, diğer sektörlerin aksine, gerek AB gerekse AB dışı ülkelere yapılan ihracat artmaya devam
etmektedir (Grafik 2B).
Grafik 2: Sektörel İhracatta Bölgesel Katkılar (yüzde)
A: Kazanlar, Makine ve Cihazlar
B: Elektrikli makine ve cihazlar
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10
AB
-20
AB DIŞI
TOPLAM
-20
AB
AB DIŞI
TOPLAM
-30
-30
-40
-40
I
II
III
2009
IV
I
II
III
2010
IV
I
II
III
2011
IV
I
I
II
II
III
2009
2012
IV
I
II
III
2010
IV
I
II
III
2011
IV
I
II
2012
Kaynak: TÜİK.
Tekstil ve giyim ile motorlu kara taşıtları sektörlerinin ihracatında AB’nin yüksek paya
sahip olması nedeniyle AB ülkeleri, sektörlerin toplam ihracat performansında önemli rol
oynamaktadır. Nitekim, son dönemde bu iki sektörün ihracatında görülen gerileme genel bir
performans kaybından ziyade AB’deki olumsuz koşullardan kaynaklanmaktadır.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
8
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Türkiye için Dış Talep Göstergeleri
(yıllıklandırılmış, yüzde)
8. İran’a yapılan yüklü miktarda altın
ihracatının etkisi dışlandığında da AB’nin
payında gerileme, Orta Doğu ülkelerinin
payında ise artış görülmektedir.
6
4
Küresel
Büyüme
2
İhracatta Seçilmiş Bölge Payları- Altın Hariç
(üç aylık, toplam ihracattaki pay, yüzde)
25
60
58
56
54
52
50
48
46
44
42
40
20
15
10
5
-2
-4
-6
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Kaynak: Bloomberg, Consensus Forecasts, IMF, TCMB.
11. İmalat sanayinde faaliyet gösteren
firmaların gelecek üç aya yönelik ihracat
beklentileri, yılın ikinci çeyreğinde de
iyimser bir görünüm sergilemeye devam
ederken, Temmuz ve Ağustos aylarında
daha temkinli bir duruşa işaret etmektedir.
2012-I
2011-I
2011-III
2010-I
2010-III
2009-I
2009-III
2008-I
2008-III
2007-I
2007-III
2006-I
2006-III
2005-I
2005-III
2004-I
2004-III
2003-I
2003-III
2002-I
2002-III
0
AB(27) (sağ eksen)
Kuzey Afrika
Yakın ve Orta Doğu
İhracat Ağırlıklı
Küresel Büyüme
0
Diğer Avrupa (A.B Hariç)
Kuzey Amerika
Diğer Asya
Kaynak: TÜİK.
İhracat Beklentileri
(İYA gelecek üç aydaki ihracat sipariş beklentisi)
(mevsimsellikten arındırılmış, (artış-azalış))
9. TÜİK verilerine göre 2012 yılı ikinci
çeyreği bavul ticareti yapan kişi sayısının
geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,1,
ortalama harcama tutarının da yüzde 29,9
artması sonucu toplam bavul ticareti
gelirleri yüzde 36,4 oranında artarak 1,5
milyar
ABD
doları
seviyesinde
gerçekleşmiştir.
50
40
30
20
10
0
Bavul Ticareti
300
-10
8.000
-20
7.000
250
-30
6.000
200
150
2007-II
2007-V
2007-VIII
2007-XI
2008-II
2008-V
2008-VIII
2008-XI
2009-II
2009-V
2009-VIII
2009-XI
2010-II
2010-V
2010-VIII
2010-XI
2011-II
2011-V
2011-VIII
2011-XI
2012-II
2012-V
2012-VII
5.000
4.000
3.000
100
2.000
50
Kaynak: TCMB.
1.000
2012-I
2012-II
2011-IV
2011-III
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-II
2010-III
2010-I
2009-III
2009-IV
2009-II
0
2009-I
0
1.2 Mal İthalatı
Bavulcu Sayısı (bin kişi, bar-sol eksen)
12. TÜİK tarafından açıklanan verilere göre,
ithalatta 2011 yılının son çeyreğinden
itibaren gözlenen yavaşlama 2012 yılının
ikinci üç aylık döneminde de devam
etmiştir. 3 aylık ithalat, bir önceki yılın aynı
dönemine göre yüzde 3,5 oranında
azalırken enerji ithalatı hariç tutulduğunda
ithalatta yüzde 7,4 oranında bir düşüş
gözlenmektedir. Aynı dönemde ithalat
miktar endeksi yüzde 0,3 oranında
artarken, birim değer endeksi yüzde 3,8
oranında gerilemiştir.
Ort. Harcama (ABD doları-sağ eksen)
Kaynak: TÜİK.
10. Euro Bölgesi ekonomilerinde 2011 yılının
ikinci yarısından itibaren derinleşmeye
başlayan sorunların yarattığı belirsizlikler
devam etmekte olup, ABD ekonomisindeki
büyüme
görünümü
zayıf
seyrini
sürdürmektedir. Buna paralel olarak, TCMB
bünyesinde oluşturulan dış talep göstergesi
de önümüzdeki dönemde Türkiye’nin dış
talebinin zayıf perfomansını koruyacağına
işaret etmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
9
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
İthalat – Nominal ve Reel
(yıllıklandırılmış, yüzde değişim)
15.Reel kur, 2011 yılının son çeyreğinde
başlayan yükselişini devam ettirmiştir.
Bununla birlikte, gelişmekte olan ülkeler
bazlı reel kur, dönem ortalamasının altında
seyretmektedir.
60
40
20
0
Reel Efektif Döviz Kuru
(Gelişmekte olan ülkelere karşı, TÜFE bazlı, 2003=100)
-20
ithalat c.i.f ($)
-40
İthalat Miktar Endeksi (2003=100)
135
2012-I
2012-II
2011-III
125
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
2008-II
2007-III
2007-IV
2007-I
2007-II
2010-II
İthalat (cif)- enerji hariç
-60
115
Dönem ortalaması
105
Kaynak: TÜİK.
95
85
13. 2012
yılının
ikinci
çeyreğinde
mevsimsellikten
arındırılmış
verilere
bakıldığında, enerji hariç ithalat yatay
seyrini sürdürürken, toplam ithalatta küçük
bir artış gözlenmektedir.
57
47
37
27
2012-I
2011-I
2011-III
2010-I
2010-III
2009-I
2009-III
2008-I
2008-III
2007-I
2007-III
2006-I
25
23
21
19
17
AB (27)
Diğer Avrupa (A.B Hariç)
Kuzey Amerika
Yakın ve Orta Doğu
Diğer Asya
2012-II
2012-I
2011-III
Petrol İhraç Eden Ülkeler (sağ eksen)
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-II
2010-III
2010-I
2009-IV
2009-II
15
2009-I
14. 2012 yılının ikinci çeyreğinde ithalatın
alt kalemleri incelendiğinde, tüketim malı
ithalatındaki düşüşün devam ettiği, 2011
yılının
ikinci
çeyreğinden
itibaren
gerilemeye başlayan sermaye mallarındaki
bu eğilimin sürdüğü görülmektedir. Ara
malları ithalatı, ekonomideki soğumanın da
etkisiyle ılımlı bir şekilde artmıştır.
27
2009-III
2012-I
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
2007-III
2007-IV
2007-I
2007-II
2008-II
İthalat (enerji hariç)
Kaynak: TÜİK.
İthalat ve Seçilmiş Alt Sektörler
(mevsimsellikten arındırılmış miktar endeksleri,
2003=100)
1.3 Küresel Konum
17. Dünya Ticaret Örgütü verilerine göre
dünya ihracatında 2011 yılı sonunda
gözlenen yavaşlama 2012 yılının ikinci
çeyreğinde de devam etmiştir. Bu
dönemde dünya ihracatı bir önceki yılın
aynı dönemine göre yüzde 1,4 oranında
azalmıştır. Yıllıklandırılmış veriler kullanılarak
artış oranlarına bakıldığında ise 2012 yılının
ikinci çeyreğinde, bir önceki çeyreğe göre
dünya ihracatının yüzde 0,4 oranında
azaldığı görülmektedir.
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
Toplam İthalat
Sermaye Malı
Tüketim Malı
Ara Malı
Kaynak: TÜİK, TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2006-III
İthalatta Seçilmiş Bölge Payları
(yıllıklandırılmış, toplam ithalattaki pay, yüzde)
İthalat
Kaynak: TÜİK, TCMB.
340
315
290
265
240
215
190
165
140
115
90
2005-I
16. İthalatın ülke yapısına bakıldığında,
2012 yılının ikinci çeyreğindeki ithalattaki en
yüksek
payın
Rusya
Federasyonu,
Almanya, Çin, ABD, İtalya ve İran’a ait
olduğu görülmektedir. Bu dönemde
toplam ithalat içindeki payı en fazla artan
ülkeler İsviçre ve Rusya olmuştur.
67
7
2005-III
2004-I
Kaynak: TCMB.
Enerji Dışı İthalat
(mevsimsellikten arındırılmış, milyar ABD doları)
17
2004-III
75
10
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Dünya İhracatı
(yıllıklandırılmış, 2008:10=100)
Türkiye’nin Dünya Ticaret Hacmi İçindeki Payı (yüzde)
120
1,4
110
1,2
100
İhracat
90
İthalat
1,0
80
2012-III
2012-VI
2011-IX
2011-XII
2011-III
2011-VI
2010-IX
2010-XII
2010-III
2010-VI
2009-IX
2009-XII
2009-III
2009-VI
2008-IX
2008-XII
2008-III
2007-XII
2012-III
2012-VI
2011-IX
2011-XII
2011-III
2011-VI
2010-IX
2010-XII
2010-III
2010-VI
2009-IX
2009-XII
2009-III
2009-VI
2008-IX
2008-XII
2008-III
2008-VI
2007-IX
2007-XII
2007-III
2007-VI
2006-XII
60
2008-VI
0,8
70
Kaynak: DTÖ.
Kaynak: DTÖ
1.4 Dış Ticaret Hadleri
18. Bölgelere göre dış ticaret verileri
incelendiğinde,
2012
yılının
ikinci
çeyreğinde
AB
ülkelerinde ihracatın
gerilemeye,
Asya
ülkelerinde
ise
yavaşlamaya devam ettiği görülmektedir.
İthalatta da benzer bir şekilde, ABD, Asya
ve Avrupa Birliği’nin ithalat oranlarındaki
büyümenin hız kesmeye devam ettiği
görülmektedir.
20. 2012 yılının ikinci çeyreğinde, ithalat
fiyatları bir önceki yılın aynı dönemine göre
yüzde 3,8 oranında düşmüştür. Bu
dönemde, ihracat fiyatları ise yüzde 7,1
oranında düşmüştür. İhracatta ağırlığı
yüksek sektörler arasında yer alan tekstil,
giyim ve motorlu taşıtlar, ihracat fiyatları en
fazla düşen sektörler olmuştur.
DTH ve Enerji Hariç DTH (2003=100)
Bölgelere Göre İhracat
(yıllıklandırılmış, 2006:12=100)
111
106
180
170
160
150
140
130
120
110
100
90
80
ABD
AB-27
Asya
101
96
91
DTH
DTH (Enerji Hariç)
2012-III
2012-VI
2008-XII
2009-III
2009-VI
2009-IX
2009-XII
2010-III
2010-VI
2010-IX
2010-XII
2011-III
2011-VI
2011-IX
2011-XII
2008-IX
2008-VI
2008-III
2007-XII
2003-I
2003-III
2004-I
2004-III
2005-I
2005-III
2006-I
2006-III
2007-I
2007-III
2008-I
2008-III
2009-I
2009-III
2010-I
2010-III
2011-I
2011-III
2012-I
86
Kaynak: TÜİK.
21. 2012 yılının ikinci çeyreğinde, bir önceki
döneme göre değerlendirildiğinde, ithalat
fiyatlarının yüzde 0,3 oranında artarken,
ihracat fiyatlarının yüzde 1,6 oranında
düştüğü görülmektedir. Bu çerçevede, dış
ticaret hadlerinde yılın ikinci çeyreğinde bir
miktar gerileme gözlenmiştir.
Kaynak: DTÖ.
Bölgelere Göre İthalat
(yıllıklandırılmış, 2006:12=100)
200
180
ABD
AB-27
Asya
160
Dış Ticaret Hadleri
(2003=100)
140
120
100
2012-III
2012-VI
2011-XII
2011-IX
2011-VI
2011-III
2010-IX
2010-XII
2010-III
2010-VI
2009-XII
2009-IX
2009-VI
2009-III
2008-XII
2008-IX
2008-VI
2008-III
2007-XII
80
40
102
30
100
20
98
96
10
94
0
92
-10
Kaynak: TCMB.
90
-20
İhracat fiyatları (Yıllık değş.)
-30
19.Türkiye’nin, 2010
yılında düşmeye
başlayan dünya ihracatındaki payı, 2012
yılının ikinci çeyreğinde de sınırlı artışını
sürdürmüştür. İthalatta ise 2011 yılının ikinci
yarısından itibaren Türkiye’nin payında
gözlenen ılımlı düşüş devam etmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
İthalat fiyatları (Yıllık % değş.)
-40
DTH (sağ eksen)
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-50
Kaynak: TÜİK.
11
88
86
84
82
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
1.5 Hizmetler Hesabı
22. Net hizmet gelirleri, 2012 yılı ikinci
çeyreğinde bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 21,5 oranında artmıştır. Bu
dönemde, turizm gelirlerinin artarken turizm
giderlerinin azalması net turizm gelirlerini;
taşımacılık gelirlerinin giderlere oranla
daha hızlı artması da net taşımacılık
gelirlerini yükseltmiştir.
Hizmetler Hesabı, net
(milyar ABD doları)
10,0
8,0
6,0
12-aylık ort.
4,0
2,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
0,0
Kaynak: TCMB.
23. Hizmetler kalemi içinde en yüksek
paya sahip olan net turizm gelirleri
incelendiğinde, 2012 yılı ikinci çeyreğinde
bir önceki yılın aynı dönemine göre turizm
gelirlerinde yüzde 3,8 artış yaşanırken,
turizm giderlerinde yüzde 14,9 oranında
azalış gözlenmiştir. Sonuç olarak, 2012
yılının ikinci çeyreğinde net turizm gelirleri
bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde
9,9 artarak 4,5 milyar ABD doları
seviyesinde gerçekleşmiştir. Öte yandan,
Türkiye’yi ziyaret eden turist sayısı, geçen
yılın aynı dönemine göre yüzde 1,1
oranında azalış göstermiştir (Kutu 2).
Türkiye'ye Gelen Turistlerin Ülke Dağılımı ve Turizm
Gelirleri
(sol eksen: yıllıklandırılmış, milyon kişi
sağ eksen: milyar ABD doları)
35
25,0
30
20,0
25
15,0
20
15
10,0
10
5,0
5
Asya
Diğer
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
BDT
2008-IV
2008-I
Avrupa
2008-II
2007-IV
2007-III
2007-I
0,0
2007-II
0
Turizm Gelirleri (sağ eksen)
Kaynak: TÜİK.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
12
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Türkiye’ye Gelen Ziyaretçilerin Profili Ve Milliyetine Göre Turizm Gelirlerinin
Kutu 2
Genel Analizi
Kutuda, Türkiye’ye gelen ziyaretçiler ve turizm gelirlerinin genel analizi ile son yıllardaki
eğilimler Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Kültür ve Turizm Bakanlığı (KTB) ve Merkez Bankası
(TCMB)’nın 2003 yılından itibaren ortaklaşa yaptığı “Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi” sonuçları
çerçevesinde değerlendirilecektir. Söz konusu anket, yurt dışında ikamet edip ülkemizi ziyaret
eden yabancı ve vatandaş ziyaretçileri kapsamaktadır.
Türkiye’nin ödemeler dengesi tablosundaki “Hizmetler” ana başlığının en önemli kalemi
“Turizm” olup, turizm gelirlerinin toplam hizmet gelirleri içindeki payı 2003-2012 yılları için yüzde 65,
giderlerinin payı ise yüzde 24 düzeyindedir. Taşımacılık, inşaat, sigorta, finansal, resmi ve diğer
hizmet kalemleri toplamının giderler içindeki payının turizme göre yüksek olması, net turizm
rakamlarını hizmetler dengesi için daha da önemli hale getirmektedir (Grafik 1).
Turizm gelirleri 2003 yılından itibaren genel olarak artış eğilimi içinde olmakla birlikte, 2008
krizi sonrası artış eğiliminde bir yavaşlama gözlenmektedir. Turizm gelirlerinin yaklaşık yüzde 75’i
yabancı, yüzde 25’i ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlar kaynaklıdır ve bu pay dönem
içinde istikrarlı bir seyir izlemektedir (Grafik 2).
Grafik 2
Toplam Turizm Geliri ile Yabancı ve Yurt Dışı İkametli
Vatandaş Ziyaretçilerin Payı
(yüzde, milyar ABD doları-sağ eksen)
Grafik 1
Turizm ve Hizmetler
(milyar ABD doları)
20,0
90
18,0
80
16,0
70
14,0
60
12,0
25,0
20,0
15,0
50
10,0
40
8,0
10,0
30
6,0
20
5,0
(*)yıllıklandırılmış.
Kaynak: TÜİK, TCMB.
Kaynak: TÜİK.
2011
2010
2009
2008
2007
Vatandaş
2012(*)
Yabancı
(*) yıllıklandırılmış.
2006
2005
0,0
2003
2011
2010
2009
Turizm (net)
2012(*)
Hizmetler (net)
2008
2007
2006
0
2005
0,0
2004
10
2003
2,0
2004
4,0
Turizm Geliri (sağ-eksen)
Ziyaretçiler ülke bazında incelendiğinde, 2003-2012 döneminde, Almanya, Rusya ve
İngiltere’nin ilk üç sırayı aldığı, 2009 yılından itibaren ise Bulgaristan ve Hollanda ile birlikte İran’ın
da ilk beş ülke arasına girdiği gözlenmiştir (Grafik 3). Öte yandan, en çok turist gönderen ilk beş
ülkenin kişi başı ortalama harcamasına bakıldığında sadece İran’ın ortalama harcamasının artış
eğiliminde olduğu izlenmektedir (Grafik 4).
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
13
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 4
Ziyaretçi Sayısına Göre İlk 5 Ülkenin Kişi Başı Ortalama
Harcaması (ABD doları)
1000
Grafik 3
İlk 5 Ülkenin Ziyaretçi Sayısı (bin kişi)
6000
5000
800
4000
600
3000
Ortalama Harcama
Rusya Federasyonu
İran
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2012(*)
2011
2010
2009
Rusya Federasyonu
İran
2012(*)
Almanya
İngiltere
Bulgaristan
2008
2007
2006
0
2005
0
2004
200
2003
1000
2004
400
2000
Almanya
İngiltere
Bulgaristan
(*)yıllıklandırılmış.
(*)yıllıklandırılmış.
Not: Ülkeler, 2012 yılı baz alınarak sıralanmıştır.
Not: Ülkeler, 2012 yılı baz alınarak sıralanmıştır.
Kaynak: TÜİK.
Kaynak: TÜİK.
Grafik 5, turizm gelirlerinde en büyük paya sahip ilk on ülkenin ziyaretçi sayısı payındaki
gelişimi göstermektedir. İzlenen dönemde gelen turist sayısı artarken ilk on ülkenin payında genel
olarak düşüş gözlenmesi, turizm pazarının zaman içinde çeşitlendiğini göstermektedir.
Grafik 5. İlk 10 Ülkenin Ziyaretçi Sayısı İçindeki Payı (yüzde)
75,0
İlk 10 Ülke Payı (%)
70,0
65,0
60,0
2012(*)
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
55,0
(*) Ocak-Haziran
Kaynak: TÜİK, KTB.
Turist çektiğimiz ülke grubu artmasına rağmen gelen turistlerin gelir profilinde dönem
içinde bir değişim gözlenmemiştir. Dönem boyunca yabancı ziyaretçilerin yaklaşık yüzde 70’i
orta gelirlilerden oluşmaktadır (Grafik 6).
Öte yandan, cinsiyete göre bakıldığında, 2003 yılında erkek ziyaretçilerin oranı yüzde 59
iken zaman içinde erkek ve kadın ziyaretçilerin oranı birbirine yaklaşmıştır (Grafik 7).
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
14
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 6
Türkiye'ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Gelir Grubuna
Göre Dağılımı (yüzde pay)
90
Grafik 7
Türkiye'ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Cinsiyetine Göre
Dağılımı (yüzde pay)
65
80
60
70
55
60
50
50
40
45
30
20
40
10
Kadın
(*) Ocak-Haziran
(*) Ocak-Haziran
Kaynak: TÜİK.
Kaynak: TÜİK.
2012(*)
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2011
Yüksek
2012(*)
Orta
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
Düşük
2004
35
0
Erkek
Havayolu ile gelen ziyaretçiler büyük çoğunluğu oluşturmaktadır ve dönem boyunca
paylarında önemli bir değişiklik gözlenmemiştir (Grafik 8).
Yabancı ziyaretçilerin büyük çoğunluğu yüksekokul veya lisans mezunları ile master veya
doktora yapan kişilerden oluşmaktadır ve bu grubun payında son yıllarda artış eğilimi vardır
(Grafik 9).
Grafik 8
Giriş Yollarına Göre Yabancı Ziyaretçiler (yüzde payı)
Grafik 9
Türkiye'ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Eğitim Durumuna
Göre Dağılımı (yüzde payı)
60
80
70
50
60
40
50
30
40
30
20
20
10
10
Okur yazar değil
Lise ve dengi okul
(*) Ocak-Haziran
(*) Ocak-Haziran
Kaynak: TÜİK.
Kaynak: TÜİK.
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2011
2010
Karayolu
2012(*)
Günübirlikçi
2012(*)
Demiryolu
Denizyolu
2009
2008
2007
2006
2005
2003
2004
Havayolu
2004
0
0
İlkokul ve ortaokul
Fakülte, Y.Lisans, Doktora
Geliş nedenleri incelendiğinde; gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler nedeniyle
gelenler tüm ziyaretçilerin yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. İş amaçlı gelen ziyaretçilerde 2008
yılından sonra artış eğilimi görülmektedir. Transit amaçlı gelişlerin payı 2003-2007 yılları arası yüzde
12 civarında iken, 2009 yılından sonra söz konusu oranda yüzde 3’lere kadar düşen belirgin bir
azalma göze çarpmaktadır (Grafik 10).
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
15
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 10. Türkiye'ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Geliş Nedenlerine Göre Dağılımı (yüzde payı)
20
72,0
70,0
68,0
15
66,0
64,0
10
62,0
60,0
58,0
5
56,0
54,0
2012(*)
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
52,0
2003
0
Akraba ve arkadaş ziyareti
Eğitimi staj (1 yıldan az)
Sağlık ve tıbbi nedenler (1 yıldan az)
Dini / hac
Alışveriş
Transit
İş amaçlı (konferans, toplantı, görev vb.)
Gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler (sağ eksen)
(*) Ocak-Haziran
Kaynak: TÜİK.
Yabancı ziyaretçilerin 2006-2012 döneminde seyahatlerini bireysel olarak organize etme
oranı ortalama yüzde 55, paket tur ile organize etme oranı ise ortalama yüzde 45’tir. Yıllar
itibarıyla dalgalanma olsa da 2012 ikinci çeyreğinde oranların 2006 yılındaki ile aynı olduğu
görülmektedir (Grafik 11).
Yurtdışında ikamet eden vatandaşlarımızın seyahatlerini bireysel olarak organize etme
eğiliminde oldukları görülmektedir (Grafik 12).
Grafik 11
Tüm Ziyaretçilerin Seyahati Organize Şekli (yüzde)
Grafik 12
Vatandaş Ziyaretçilerin Seyahati Organize Şekli (yüzde)
65
120
60
100
55
80
50
2011
2010
2009
2008
2006
Bireysel
Paket Tur
2012(*)
Paket Tur
2012(*)
Bireysel
2011
0
2010
30
2009
20
2008
35
2007
40
2006
40
2007
60
45
(*) Ocak-Haziran
Not: Beraberinde gidenler oransal olarak her iki kaleme
dağıtılmıştır.
(*) Ocak-Haziran
Not: Beraberinde gidenler oransal olarak her iki kaleme
dağıtılmıştır.
Kaynak: TÜİK.
Kaynak: TÜİK.
Sonuç olarak, Türkiye’ye gelen yabancı ziyaretçilerin çoğunluğu orta gelirli ve yüksek
tahsilli kişilerden oluşmaktadır. Büyük çoğunluğu gezi, eğlence, sportif ve kültürel faaliyetler
amacıyla ve havayolu ile gelmektedir.
Turizmde ülke çeşitlemesi gerçekleşmesine rağmen, Türkiye’ye gelen ziyaretçilerin
profilinde fazla bir değişiklik gözlenmemektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
16
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
24. 2012 yılı ikinci çeyreğinde yabancı
ziyaretçilerin ülkemizde gerçekleştirdiği
ortalama harcama tutarı, geçen yılın aynı
dönemine göre yüzde 3,4’lük artışla 543
ABD doları, yurt dışında ikamet eden
vatandaşlarımızın ortalama harcaması ise
yüzde 3,2’lik artışla 1.095 ABD doları
olmuştur.
gerçekleşmiştir. Söz konusu çıkışta en büyük
paya sahip olan yatırım geliri kalemi
altında yer alan doğrudan yatırımlar ve
diğer yatırımlar, sırasıyla 0,7 milyar ve 1,1
milyar ABD doları net çıkış kaydetmiştir.
Yatırım Geliri (net) Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
1,0
0,5
0,0
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
-2,5
-3,0
-3,5
Ortalama Harcama
(ABD doları/kişi)
1.600
1.400
1.200
1.000
800
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
600
400
200
2012-I
2012-II
2011-IV
2011-III
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-III
2010-I
2010-II
2009-IV
2009-III
2009-I
2009-II
0
Doğrudan Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Diğer Yatırımlar
Yatırım Geliri (net)
Kaynak: TCMB.
Çıkış yapan yabancıların ortalama harcaması
Çıkış yapan yurt dışı ikametli vatandaşların ortalama harcaması
1.7 Cari Transferler
Kaynak: TÜİK.
27. 2012 yılının ikinci çeyreğinde cari
transferlerden kaynaklanan girişler, bir
önceki yılın aynı dönemiyle hemen hemen
aynı düzeyde gerçekleşmiştir. Bu dönemde
yurtdışında
yerleşik
vatandaşların
Türkiye’deki
yakınlarına
gönderdikleri
havalelerden oluşan işçi gelirleri ilk sırada
yer almıştır.
25. 2012 yılı ikinci çeyreğinde, taşımacılık
hizmet gelirlerinin bir önceki yıla göre yüzde
16,9 oranında, giderlerin de yüzde 4,0
oranında artması sonucu net taşımacılık
geliri yüzde 69,5 artış göstermiştir. Bu
artıştaki en büyük etken, bilet ve yiyecekiçecek hizmet gelirlerinden oluşan diğer
taşımacılık gelirlerinde gözlenen yüzde 32,2
oranındaki net artış olmuştur. Bu dönemde
ithalat
taşımacılığında
yabancıların
payında artış olduğu gözlenmiştir.
Cari Transferler ve İşçi Gelirleri
(milyon ABD doları)
1,0
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0,0
65,0
2,0
60,0
1,5
55,0
1,0
50,0
0,5
45,0
0,0
40,0
İşçi Gelirleri
Kaynak: TCMB.
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2,5
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
İthalat Navlun Gideri ve İthalat Taşımasında Yabancı
Bayraklıların Payı
(milyar ABD doları, yüzde)
navlun gideri (milyar ABD doları, sol eksen)
ithalat navlununda yabancı bayraklıların payı (%, sağ eksen)
Kaynak: TCMB.
1.6 Gelir Hesabı
26. Gelir dengesinden kaynaklanan net
çıkışlar, 2012 yılı ikinci çeyreğinde bir önceki
yılın aynı dönemine göre yüzde 1,2
azalarak 1,6 milyar ABD doları seviyesinde
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
17
Genel Hükümet
Cari Transferler
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
nezdinde tuttukları mevduatlardaki artış ile
Hazine’nin Haziran ayındaki yurt dışı tahvil
ihracı etkili olmuştur. Bu dönemde,
bankaların yabancı para varlıklarının da
1,6 milyar ABD doları azalması sonucunda,
toplam uluslararası rezervler 3,7 milyar ABD
dolarlık bir artış göstermiştir.
II.
Sermaye ve Finans
Hesapları
Uluslararası Rezervler
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
25
28. 2012 yılının ikinci çeyreğinde, rezerv
değişimleri (TCMB, bankalar ve diğer
sektörler)
ile
IMF
kredileri
hariç
tutulduğunda, 20,9 milyar ABD doları
sermaye girişi gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın
ikinci çeyreğinde olduğu gibi, bu yılın aynı
çeyreğinde de bankalar ve diğer
sektörlerin net kredi kullanıcısı oldukları
gözlenmiştir. Bankalar ve diğer sektörlerin
kısa vadeli kredileri, borç senetleri (net DİBS
alımları ile Hazine ve bankaların yurt dışı
tahvil ihraçları) kaynaklı portföy girişleri ile
doğrudan
yabancı
yatırımlar
(DYY)
sermaye
girişlerinin
temel
kaynakları
olmuştur. Bu dönemde, her ikisi de bir
önceki çeyreğe göre artış gösteren portföy
yatırımları ve kısa vadeli sermaye girişlerinin
payında artış, DYY ve uzun vadeli sermaye
girişlerinin payında ise azalış gözlenmiştir.
Bankaların Yabancı Para Varlıkları
15
5
0
-5
-10
-15
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-20
Kaynak: TCMB.
Not: (+) artış; (-) azalış
30. 2012 yılının ikinci çeyreğinde bir önceki
yılın aynı çeyreğine göre cari transferler
hariç cari işlemler açığı 8,9 milyar ABD
doları azalış göstermiş ve finansman ihtiyacı
25,3
milyar
ABD
doları
olarak
gerçekleşmiştir.2
Finansman
kaynakları
açısından incelendiğinde ise, özellikle diğer
sektörler ve bankaların uzun ve kısa vadeli
kredi kullanımları, borç senetleri (net DİBS
alımları ile Hazine ve bankaların yurt dışı
tahvil ihraçları) ve bankaların yurt içinde
yerleşik bankalar nezdindeki mevduatları
ile DYY önemli yer tutmaktadır.
90
Portföy ve Kısa Vadeli*
70
DYY ve Uzun Vadeli**
60
Toplam
10
Cari İşlemler Hesabı ve Finansmanı
(yıllıklandırılmış, milyar ABD doları)
80
TCMB Rezervleri
20
Cari Açık
50
40
30
Seçilmiş Finansman Kaynakları Kalemleri*
(milyar ABD doları)
20
10
0
-10
Diğer; -5,8
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-20
Mevduatlar; 4,0
Kaynak: TCMB.
Kısa Vadeli
Krediler (Net);
7,8
*Portföy ve kısa vadeli sermaye hareketleri; hisse
senetleri, hükümetin yurtiçi borç senetleri, bankalar ve
diğer sektörlerin kısa vadeli kredileri ile bankalardaki
mevduat kaleminin toplamından oluşmaktadır.
**Uzun vadeli sermaye hareketleri; bankalar ve diğer
sektörlerin uzun vadeli net kredileri ile bankalar ve
Hazine’nin
yurtdışına
ihraç
ettikleri
tahvilleri
kapsamaktadır.
Kaynak: TCMB.
*2012
yılı
ikinci
göstermektedir.
29. 2012 yılının ikinci çeyreğinde TCMB
rezervlerinin 5,6 milyar ABD doları artış
göstermesinde, bankaların Merkez Bankası
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
Doğrudan
Yatırımlar (Net);
3,5
Borç Senetleri
(Net); 5,7
Uzun Vadeli
Kredi
Kullanımları; 10,2
çeyreği
gerçekleşmelerini
Bakınız Ek Tablolar, “Dış Finansman İhtiyacı ve
Finansman Kaynakları”.
2
18
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
31. Finansman
kaynaklarındaki
gelişmelere paralel olarak, 2012 yılının ikinci
çeyreğinde borç yaratan finansman
kaynakları 17,7 milyar ABD doları, borç
yaratmayan finansman kaynakları ise 4,0
milyar ABD doları artmıştır. 2011 yılının aynı
çeyreğinde ise söz konusu kaynaklar
sırasıyla 15,2 ve 3,2 milyar ABD doları artış
göstermiştir.3
Finans Hesapları Altında
Yaratmayan Yükümlülükler
(milyar ABD doları)
Dış
Borç
Yaratan
33. Yurt
içine
yapılan
doğrudan
yatırımlarlarda ana yatırımcının Avrupa
ülkeleri olduğu gözlenmektedir. Bu eğilim
2012 yılının ikinci çeyreğinde de devam
etmiş ve toplamdaki payı yüzde 90,8
olarak gerçekleşmiştir.
Türkiye'deki Doğrudan Yatırımlar - Coğrafi Dağılım
(milyar ABD doları)
10
ve
8
Avrupa
Asya
Amerika
6
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
4
2
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
0
Kaynak: TCMB.
2011-2
34. Yurt
dışı
yerleşiklerin
Türkiye’deki
doğrudan yatırımlarının sektörel dağılımı
incelendiğinde,
2012
yılının
ikinci
çeyreğinde hizmetler sektörü ana grubuna
1,6 milyar ABD doları, sınai sektörlere ise 1,2
milyar ABD doları düzeyinde yatırım
yapıldığı
görülmektedir.
Hizmetler
sektörüne
yapılan
yatırımların
yüzde
73,3’ünü inşaat yatırımları, sınai sektörlere
yapılan yatırımların yüzde 69,3’ünü ise
imalat sanayii yatırımları oluşturmuştur.
2012-2
Borç Yaratmayan Yükümlülükler
Borç Yaratan Yükümlülükler
Toplam Yükümlülükler
Kaynak: TCMB.
2.1 Doğrudan Yatırımlar
32. 2012 yılının ikinci çeyreğinde yurt içine
yapılan doğrudan yatırımların 3,7 milyar
ABD doları ve yurt dışına yapılan
doğrudan yatırımların ise 0,2 milyar ABD
doları
düzeyinde
gerçekleşmesi
sonucunda, net doğrudan yatırımlar, 2011
yılının aynı çeyreğine göre yüzde 59,1
artarak 3,5 milyar ABD doları olmuştur.
Türkiye'deki Doğrudan Yatırımlar - Sektörel Dağılım
(milyar ABD doları)
10
Tarım Sektörü
8
Sınai Sektörler
6
Hizmetler Sektörü
4
Doğrudan Yatırımlar
(milyar ABD doları)
2
0
8
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
10
Yurt içinde (net)
6
Kaynak: TCMB.
Yurt dışında (net)
4
35. “Doğrudan Yatırımlar/Yurt
Dışında/
Çıkış”
kaleminin
ülke
dağılımı
incelendiğinde, en çok yatırımın yapıldığı
Avrupa ülkelerinin payı 2011 yılında yüzde
75,2 seviyesinde iken, 2012 yılı ikinci
çeyreğinde azalarak yüzde 57,1 olarak
gerçekleşmiştir.
2
0
-2
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-4
Kaynak: TCMB.
Bakınız Ek Tablolar, “Ödemeler Dengesi Borç
Yaratan ve Borç Yaratmayan Akımlar”.
3
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
19
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Yurt Dışındaki Doğrudan Yatırımlar - Coğrafi Dağılım
(milyar ABD doları)
İkincil Piyasa Getiri Farkları ve Türkiye'nin Göreli
Durumu
(baz puan)
2,5
Avrupa
2
Asya
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
-100
-200
Amerika
1,5
1
0,5
Türkiye
Türkiye ile EMBI+ farkı
12:2006
03:2007
06:2007
09:2007
12:2007
03:2008
06:2008
09:2008
12:2008
03:2009
06:2009
09:2009
12:2009
03:2010
06:2010
09:2010
12:2010
03:2011
06:2011
09:2011
12:2011
03:2012
06:2012
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
0
EMBI+
Kaynak: TCMB.
Kaynak: JP Morgan.
36. 2012 yılının ikinci çeyreğinde, yurt içi
yerleşik kişilerce yurt dışında yapılan 0,4
milyar ABD doları tutarındaki yatırımların
yüzde 52,0’ının hizmetler sektörüne ve
yüzde 48,0’ının da sınai sektörlere yapıldığı
gözlenmiştir.
38. Özellikle, Haziran ayındaki alımlar
nedeniyle, 2012 yılının ikinci çeyreğinde,
DİBS kaynaklı net girişler 3,5 milyar ABD
doları düzeyinde gerçekleşmiştir. Hisse
senedi piyasasında ise Nisan ve Mayıs
aylarındaki net satımlara karşın, ikinci
çeyrekte 0,3 milyar ABD doları değerinde
net giriş kaydedilmiştir.
Yurt Dışındaki Doğrudan Yatırımlar - Sektörel Dağılım
(milyar ABD doları)
2,5
Yabancıların Menkul Kıymet Alımı
(kümülatif, milyar ABD doları)
Tarım Sektörü
2
Sınai Sektörler
40
Hizmetler Sektörü
1,5
35
30
1
25
0,5
20
0
15
DİBS
Hisse Senedi
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
10
5
1209
0210
0410
0510
0710
0910
1010
1210
0111
0311
0511
0611
0811
0911
1111
0112
0212
0412
0612
0
Kaynak: TCMB.
Kaynak: TCMB.
2.2 Portföy Yatırımları
39. Hazine, Haziran ayında yurt dışında
gerçekleştirdiği tahvil ihracı ile yılın ikinci
çeyreğinde ABD doları cinsinden 1,0 milyar
ABD doları borçlanmıştır. Aynı dönemde,
Hazine’nin tahvil ihracı geri ödemesi
bulunmamaktadır.
37. Euro bölgesinde devam eden finansal
kriz ile birlikte uygulanan kemer sıkma
politikaları ile ABD büyüme ve istihdam
verilerinin
beklentilerin
altında
gerçekleşmesi, küresel ekonomide istikrarın
henüz tesis edilememesine yol açmıştır.
2012 yılının ikinci çeyreğinde Türkiye’nin risk
priminde gözlenen iyileşme sonrasında
Türkiye’nin getiri farkı (risk primi), Gelişen
Piyasalar Tahvil Endeksi (EMBI+) ortalama
risk priminin altında kalmış ve söz konusu iki
risk primi arasındaki farkın Türkiye lehine
açıldığı görülmüştür.
Genel Hükümet’in Yurt Dışında Tahvil İhracı
(milyar ABD doları)
4,5
Eurobond Borçlanma
Eurobond Geri Ödeme
3,0
1,5
0,0
-1,5
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
20
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
2008-II
2007-IV
2007-III
2007-I
2007-II
-3,0
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Diğer Sektörlerin Yurt Dışı Mevduatı
(milyar ABD doları)
12
10
8
6
4
2
0
-2
-4
-6
-8
1.150
Bankalar Yurt İçi
550
350
2012-II
2012-I
2011-IV
2011-III
2011-II
2011-I
2010-IV
2010-III
150
2010-II
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
42. IMF kredileri ile banka ve diğer
sektörlerin efektif ve mevduatları hariç
diğer yatırımlar hesabı incelendiğinde,
uzun vadeli hareketlerde, 2011 yılının ikinci
yarısından itibaren azalma eğilimi gösteren
net girişlerin, 2012 yılının ikinci çeyreğinde
0,2 milyar ABD doları olarak gerçekleştiği
gözlenmiştir. Diğer taraftan, kısa vadeli
hareketlerde ise, bankalar ve diğer
sektörlerin kısa vadeli net kredilerindeki 5,1
milyar ABD dolarlık ve yurt dışında yerleşik
banka ve kişilerin mevduatlarındaki 4,4
milyar ABD dolarlık artışların etkisiyle aynı
dönemde toplam 11,9 milyar ABD dolarlık
net girişler gözlenmiştir.
750
2010-I
2008-III
Kaynak: TCMB.
(+): Yurtdışı mevduat azalışı, (-): Yurtdışı mevduat artışı
950
-50
Körfez Ülkelerindeki
Gelişmeler
2008-IV
1.550
Bankalar Yurt Dışı
Varlık Barışı II. Dönem
2008-I
Bankaların Borçlanma Senetleri
(milyon ABD doları)
1.350
- Küresel Kriz
- Varlık Barışı I. Dönem
2008-II
40. Bankalar, yurt dışında tahvil ihracı
yoluyla yılın ikinci çeyreğinde 1,0 milyar
ABD doları borçlanırken, diğer sektörler bu
dönemde yurt dışında tahvil ihracında
bulunmamışlardır.
2012
yılının
ikinci
çeyreğinde yurt dışı yerleşikler, bankalar ve
diğer sektörlerin yurt içinde ihraç ettiği borç
senetleriyle ilgili olarak, sırasıyla 170 milyon
ABD doları ve 3
milyon ABD doları
değerinde net alım gerçekleştirmişlerdir.
Kaynak: TCMB.
2.3 Krediler ve Mevduat
41. Diğer sektörlerin yurt dışı bankalardaki
(yurt içi bankaların yurt dışı şubeleri dahil)
mevduat değişimlerini gösteren "Finans
Hesapları / Diğer Yatırımlar / Varlıklar /
Efektif ve Mevduat / Diğer Sektörler"
kaleminin
veri
kaynağı
Uluslararası
Ödemeler Bankası (Bank for International
Settlements, BIS)’nın yayımladığı yerel
bankacılık istatistikleri olup, BIS bu verileri 3
aylık bazda ve yaklaşık dört aylık bir
gecikme ile açıklamaktadır. 2011 yılı
verilerinden başlamak üzere, BIS verisi
açıklanıncaya kadar, bankaların yurt dışı
şubelerine ait veriler gösterge niteliğinde
kullanılmaya başlanmıştır. Bu çerçevede,
2012 yılı ilk çeyreği için kesinleşen BIS
verilerine göre, diğer sektörlerin yurt
dışındaki mevduatı 2,1 milyar ABD doları
artarken; 2012 yılı ikinci çeyreği için
gösterge niteliğindeki veriler 0,4 milyar ABD
dolarlık bir azalışa işaret etmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
Diğer Yatırımlar Hesabı
(milyar ABD doları, net)
12
Uzun vade
9
Kısa vade
6
3
0
-3
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-6
Kaynak: TCMB.
43. Uluslararası
kredi
piyasalarında
yaşanan daralmayla beraber 2009 ve 2010
yılında net kredi geri ödeyicisi olan diğer
sektörler, yurt dışından sağlamış olduğu
hem uzun hem de kısa vadeli kredilerde
ortaya çıkan belirgin artışın neticesinde,
Aralık ayı haricinde 2011 yılında ve Ocak
ayı haricinde 2012 yılının ilk iki çeyreğinde
net kredi kullanıcısı durumuna gelmiştir.
21
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Diğer Sektörlerin Uzun Vadeli Net Kredi Kullanımı ve
Bankalarca Yurt İçine Açılan YP Kredileri
(milyar ABD doları)
artışa bırakmış ve bu dönemde bankaların
3,5 milyar ABD doları net kısa vadeli kredi
kullanımında bulunduğu gözlenmiştir.
7,5
3,5
Bankaların Yurt Dışından Sağladığı Kısa Vadeli Krediler
(net, milyar ABD doları)
Bankalarca yurt
içine açılan YP
krediler
32 Sayılı K. değ.
5,5
120
8
7
6
5
4
3
2
1
0
-1
-2
-3
100
80
1,5
60
-0,5
40
20
Haz.12
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
Dış Ticaret Hacmi (sol eksen)
44. Bankalar, uzun vadeli kredilerde 2012
yılının ilk iki çeyreğinde net geri ödeyici
olmuşlardır. Böylece bankaların uzun vadeli
borç çevirme oranı, yılın ikinci çeyreğinde
yüzde 92,5 olarak gerçekleşmiştir. Söz
konusu orandaki düşüşün, bankaların yurt
dışı finansman bulma zorluğundan değil,
yurt içi kredi artışındaki yavaşlamadan
kaynaklandığı düşünülmektedir.
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
2008-II
2007-III
Kaynak: TCMB.
2007-IV
2007-I
0
2007-II
Mar.12
Eyl.11
Ara.11
Haz.11
Mar.11
Eyl.10
Haz.10
Mar.10
Eyl.09
Ara.09
Haz.09
Mar.09
Eyl.08
Ara.08
-2,5
Ara.10
Diğer Sektörlerin uzun
vadeli net kredi kullanımı
Kısa Vadeli Krediler (sağ eksen)
Kaynak: TCMB.
46. 2012 yılının ikinci çeyreğinde ticari
kredilerin ihracat içindeki payı bir önceki
yılın aynı çeyreğine göre ve bir önceki
çeyreğe göre azalış gösterirken, ticari
kredilerin ithalat içindeki payı ise anılan
dönemlere göre artış göstermiştir.
Ticari Kredilerin İthalat ve İhracata Oranı (yüzde)
Bankalar ve Diğer Sektörlerin Uzun Vadeli Dış Borç
Çevirme Oranı (yüzde)
65
250
60
Bankalar
55
200
Ticari Kredi/Toplam ihr.
50
150
45
100
Ticari Kredi/Toplam ith.
40
50
35
Diğer Sektörler
30
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2012-I
25
2012-II
2011-IV
2011-III
2011-I
2011-II
2010-IV
2010-III
2010-II
2010-I
2009-IV
2009-II
2009-III
2009-I
2008-IV
0
Kaynak: TCMB.
Uzun Vadeli Net Kredi Kullanımı ve Diğer Sektörlerin
Yatırım Harcamaları
(milyar TL, 1998=100, 32 sayılı Karar etkisi dahil)
12
Diğer sektörler ve bankalar
kredi net kullanımı (sol
eksen)
9
Yatırım harcaması - Özel
Sektör Sabit (sağ eksen)
6
Kaynak: TCMB, TÜİK.
47. Yurt dışında çalışan işçilerin Merkez
Bankası nezdinde açtıkları uzun vadeli kredi
mektuplu döviz tevdiat hesapları (KMDTH)
ile süper döviz hesaplarına (SDTH)
uygulanan faiz oranlarının son olarak 2010
Ekim ayında düşürülmesinin de etkisiyle bu
hesaplarda gözlenen çıkış, 2012 yılının ikinci
çeyreğinde de devam etmiştir.
7,5
7,0
6,5
6,0
3
5,5
5,0
0
4,5
-3
4,0
3,5
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-6
Kaynak: TCMB.
45. Bankaların yurt dışından kısa vadeli net
kredi kullanımlarında, 2011 yılının ilk
çeyreğinden itibaren gözlenen düşüş, 2012
yılının ikinci çeyreğinde yerini belirgin bir
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
22
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
KMDTH ve Süper Döviz Hesapları
(milyon ABD doları)
0
-100
-200
-300
-400
-500
-600
-700
-800
-900
-1.000
Net Hata Noksan (NHN) ve Toplam Döviz Gelirleri
(yıllıklandırılmış, yüzde)
20,0
15,0
10,0
5,0
SDTH
KMDTH
0,0
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
2007-I
2007-II
2007-III
2007-IV
2008-I
2008-II
2008-III
2008-IV
2009-I
2009-II
2009-III
2009-IV
2010-I
2010-II
2010-III
2010-IV
2011-I
2011-II
2011-III
2011-IV
2012-I
2012-II
-5,0
NHN/Toplam Döviz Gelirleri (%)
Kaynak: TCMB.
Kaynak: TCMB.
48. Yurt
dışı
yerleşiklerin
yurt
içi
bankalardaki mevduatı, 2012 yılının ilk
çeyreğinde olduğu gibi, ikinci çeyreğinde
de belirgin bir artış göstermiş ve 4,4 milyar
ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Söz
konusu artışta yurt dışında yerleşik
bankaların
yabancı para cinsinden
mevduatlarının 1,4 milyar ABD doları ve
yurt dışında yerleşik kişilerin mevduatlarının
ise 2,8 milyar ABD doları artması etkili
olmuştur.
Yurt Dışında Yerleşik Bankaların Yurt İçinde Yerleşik
Bankalardaki Mevduatı - YP ve TL Dağılımı
(milyar ABD doları)
6
4
2
0
-2
Yabancı Para
-4
Türk Lirası
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
2008-II
-6
Kaynak: TCMB.
49. Net Hata Noksan kaleminin ödemeler
dengesi tablosundaki toplam mal ihracatı,
hizmetler dengesi/gelir, gelir dengesi/gelir
ve
cari
transferler
toplamı
olarak
hesaplanan toplam döviz gelirlerine oranı,
2012 yılının ikinci çeyreğinde belirgin bir
düşüş göstererek yüzde 3,5 düzeyinde
gerçekleşmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
23
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
53. Yurt içinde doğrudan yatırım stoku,
değer ve kur farkı değişimlerinin etkisi
nedeniyle ödemeler dengesi kaynaklı 8,2
milyar ABD dolarlık girişe rağmen dönem
sonunda 162,8 milyar ABD dolarına
düşmüştür.
III.
Uluslararası
Yatırım Pozisyonu
3.1 Varlıklar
54. 2012 yılı ikinci çeyreğinde rezerv
varlıklar ile yurt dışındaki doğrudan
yatırımlarda gözlenen artışlar sonucunda
varlık stoku birinci çeyrek sonuna göre 2,1
milyar ABD doları artış göstermiştir. Bu
dönemde 186,6 milyar ABD dolarlık varlık
stokunun kompozisyonu önceki çeyrek
sonuna göre fazla değişmemiş ve yüzde
51’ini rezerv varlıklar, yüzde 33’ünü diğer
yatırımlar, yüzde 15’ini yurt dışında
doğrudan yatırımlar ve yüzde 1’ini ise
portföy yatırımları oluşturmuştur.
50. Türkiye’deki
yerleşiklerin
yurt
dışı
yerleşiklerden olan finansal alacakları ve
rezerv varlıkları ile yurt dışı yerleşiklere olan
finansal yükümlülüklerinin belli bir tarihteki
stok değerini gösteren Uluslararası Yatırım
Pozisyonu (UYP)’na göre, 2012 yılı ikinci
çeyrek sonu itibarıyla Türkiye’nin yurt dışı
varlıkları
186,6
milyar
ABD
doları,
yükümlülükleri ise 556,7 milyar ABD doları
olarak gerçekleşmiştir.
51. 2012 yılı birinci çeyreğinde -379,7 milyar
ABD doları olan ve Türkiye’nin yurt dışı
varlıkları
ile
yurt
dışına
olan
yükümlülüklerinin farkı olarak tanımlanan
net UYP, ikinci çeyrek sonunda –370,1
milyar
ABD
doları
seviyesinde
gerçekleşmiştir. Net UYP’nin 9,6 milyar ABD
dolarlık azalışında, varlıkların 2,1 milyar ABD
doları artması ile yükümlülüklerin 7,5 milyar
ABD doları azalışı belirleyici olmuştur.
Varlıkların Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
200
175
150
125
100
75
50
25
0
2007
Uluslararası Yatırım Pozisyonu-UYP
(milyar ABD doları)
200
0
-100
-200
-300
-400
-500
-600
2011
2012-I
2012-II
Portföy yatırımları
Yükümlülükler
Rezerv Varlıklar ve Yurt İçi Bankaların Yurt Dışındaki
Efektif ve Mevduatının Yabancı ve Türk Lirası
Kompozisyonu (milyar ABD doları)
Kaynak: TCMB.
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
52. 2012 yılı ikinci çeyrek sonu itibarıyla
birinci çeyrek sonuna göre Türk Lirasının
ABD doları karşısında nominal olarak yüzde
2,5 değer kaybetmesi, İMKB endeksinin
yüzde 0,2 artması ve ödemeler dengesi
kaynaklı net 1,2 milyar ABD dolarlık hisse
senedi alışlarına rağmen, hisse senedi
stokunu
50,4
milyar
ABD
dolarına
düşürmüştür.
32 Sayılı
Karar değ.
2012-I
2012-II
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
-700
2008
2009
24
2010
2011
2012-I
2012-II
Yabancı Para
Türk Lirası
Efektif ve Me vduat (alt çizgi)
Rezerv Varlıklar (üst çizgi)
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2010
Yurt dışında doğrudan yatırımlar
55. Diğer yatırımların alt kalemlerinden
bankaların efektif ve mevduatları, yabancı
para varlıklardaki 2012 yılı birinci çeyrek
sonuna göre 1,8 milyar ABD doları azalışın
etkisiyle
22,5
milyar
ABD
dolarına
düşmüştür. Diğer sektörlerin yurt dışındaki
varlıkları ise 2012 yılı ikinci çeyreğinde
önemli bir değişiklik göstermemiş ve 21,3
milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir.
100
Varlıkla r
2009
Diğer yatırımlar
Kaynak: TCMB.
300
UYP-Net (Bar)
2008
Rezerv varlıklar
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
3.2 Yükümlülükler
56. 2012 yılı ikinci çeyreğinde yükümlülük
kalemleri birinci çeyrek sonuna göre 7,5
milyar ABD doları azalmıştır. Doğrudan
yatırımlar 14,5 milyar ABD doları azalırken,
portföy yatırımları 3,2 milyar ABD doları,
diğer yatırımlar ise 3,7 milyar ABD doları
artış göstermiştir. Dönem sonu itibarıyla,
556,7 milyar ABD dolarlık yükümlülük
stokunun yüzde 39’unu diğer yatırımların alt
kalemleri olan ticari ve diğer krediler, yüzde
29’unu yurt içinde doğrudan yatırımlar,
yüzde 23’ünü portföy yatırımları ve yüzde
8’ini ise diğer yatırımların alt kalemi olan
mevduat oluşturmuştur.
58. Portföy yatırımları stokunun yüzde
39’unu oluşturan yurt dışı yerleşiklerin hisse
senedi stoku 2012 yılı ikinci çeyrek sonu
itibarıyla bir önceki çeyrek sonuna göre
yüzde 1,1’lik azalışla 50,4 milyar ABD doları
olmuşken,
yurt
dışı
yerleşiklerin
mülkiyetindeki, Hazine’nin yurt dışında ihraç
ettiği tahvil stoku (yurt içi yerleşiklerce
alınan tahvil stoku düşüldükten sonra)
yüzde 2,6’lık azalışla 29 milyar ABD doları
seviyesinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde,
yurt dışı yerleşiklerin mülkiyetindeki DİBS
stoku yüzde 8,2’lik artışla 45,5 milyar ABD
doları olmuş, bu tutarın 8,3 milyar ABD
dolarlık
kısmı
repo
işlemlerinden
kaynaklanmıştır (Kutu 3).
Yükümlülüklerin Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
Portföy Yatırımlarının Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
600
140
500
120
400
100
80
300
60
200
40
100
20
0
0
2007
2008
2009
2010
2011
2012-I
2012-II
2007
2008
Hisse Senetle ri
Diğe r yatırımlar
Yurt içinde doğrudan yatırımlar
Portföy yatırımları
Kaynak: TCMB.
Kaynak: TCMB
57. 2012 yılı ikinci çeyrek sonu itibarıyla yurt
içinde doğrudan yatırım stoku, birinci
çeyrek sonuna göre yüzde 8,2 oranında ve
14,5 milyar ABD doları azalış ile 162,8 milyar
ABD dolarına düşmüştür. Aynı dönemde,
net yurt içi doğrudan yatırımların ödemeler
dengesi kaynaklı olarak 8,2 milyar ABD
doları giriş gösterdiği ve İMKB Ulusal 100
endeksinin yüzde 0,2 arttığı dikkate
alındığında,
Türk Lirasının ABD doları
karşısında nominal olarak yüzde 2,5 değer
kaybetmesinin söz konusu azalışta temel
etken olduğu anlaşılmaktadır.
Yurt İçinde Doğrudan Yatırımların Değişim Kaynakları
(milyar ABD doları)
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
2007
2008
2009
2010
2011
2012-I
2012-II
Ödemeler De ngesi İşlemleri
Değer ve Kur Farkı Değişimleri
Yurt İçi Doğrudan Yatırımlar
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
25
2009
2010
Bo rç Senetleri
2011
2012-I
2012-II
Portföy Ya tırımla rı (çizgi)
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Kutu 3
Yurt Dışı Yerleşiklerin Mülkiyetindeki Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Yapısı
Geçtiğimiz on yılda yabancıların Türkiye’ye yönelik portföy yatırımları önemli oranda artış
göstermiştir. Söz konusu portföy yatırımlarının önemli bir kısmı, yurt dışı yerleşiklerin Devlet İç
Borçlanma Senetleri’ne (DİBS) yaptığı yatırımlardan oluşmaktadır. Aşağıdaki grafik, 2005 yılı
başından günümüze kadar yabancıların elindeki DİBS stokunun haftalık bazda gelişimini
göstermektedir. 2005 yılı başında yaklaşık 11 milyar ABD doları düzeyinde olan bu rakam, 2012 yılı
Haziran ayı sonunda yaklaşık 46 milyar ABD doları düzeyine çıkmıştır.
Grafik 1. Yurt Dışı Yerleşiklerin DİBS Stokunun Gelişimi (milyar ABD doları)
07/05/2012
07/09/2011
07/01/2011
07/05/2010
07/09/2009
07/01/2009
07/05/2008
07/09/2007
07/01/2007
07/05/2006
07/09/2005
07/01/2005
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Kaynak: TCMB
Merkez Bankası’nın bu konuya yönelik haftalık olarak yayımladığı Yurt Dışı Yerleşiklerin
Mülkiyetindeki Menkul Kıymetler yayınında, yabancıların elindeki DİBS portföyünün yapısına
yönelik bilgiler bulunmaktadır. Buna göre, 2012 yılı Haziran ayı itibarıyla stokun yüzde 46’lık kısmı
iki yıldan uzun vadeli DİBS’lerden oluşurken, vadesine bir yıldan az kalmış DİBS’ler toplam stokun
sadece yüzde 28’lik kısmını oluşturmaktadır (Grafik 2).
Grafik 2. Yurt Dışı Yerleşiklerin DİBS Stokunun Vade Yapısı (yüzde)
Kaynak: TCMB
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
26
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Öte yandan, alacaklı bazında bakıldığında DİBS stokunun yüzde 52’lik kısmı yabancı
bankaların, yüzde 7’lik kısmı Türk bankalarının yurt dışı şubelerinin sahipliğinde olurken, bankacılık
dışı finansal kuruluşların payı yüzde 40 düzeyindedir (Grafik 3).
Grafik 3. Yurt Dışı Yerleşiklerin DİBS Stokunun Alacaklı Dağılımı (yüzde)
Kaynak: TCMB.
Söz konusu stokun yapısına yönelik ilgi çekebilecek diğer bir bilgi de, yurt dışı yerleşik
yatırımcıların ülke bilgisidir. Bu bilgiye ulaşılabilmesi amacıyla Uluslararası Para Fonu (IMF)
tarafından yürütülmekte olan Koordineli Portföy Yatırım Anketi (CPIS)’nden faydalanmak
mümkündür.
CPIS, IMF’nin gözetimi altında 78 ülkenin (Türkiye dahil) katılımıyla gerçekleştirilen bir
çalışmadır. Söz konusu anket kapsamında katılımcı ülkeler, yurt içi yerleşiklerin yurt dışında kısa ve
uzun vadeli menkul kıymetler ile hisse senetlerine yapmış olduğu yatırımları coğrafi dağılımını da
içerecek şekilde IMF’ye raporlamaktadır. IMF, söz konusu anket verilerini kullanarak katılımcı
ülkelerin portföy yatırım yükümlülüklerinin coğrafi dağılımını türetmektedir. IMF’nin yıllık olarak
yayımladığı bu veri 2010 yılına kadar gelmektedir. Öte yandan, bahsi geçen coğrafi dağılım
bilgisini doğrudan ve güncel şekilde elde etmek amacıyla İstatistik Genel Müdürlüğü tarafından
2012 yılı Temmuz ayından itibaren Türkiye’de yurt dışı yerleşikler adına saklama hizmeti veren
kuruluşlardan yatırımcıların ülke bilgisi de alınmaya başlanmıştır. Her iki veri seti kullanılarak
hazırlanmış olan Grafik 4 aşağıda yer almaktadır.
Grafik 4 incelendiğinde, 2012 Temmuz ayı itibarıyla, İngiltere kaynaklı yabancı
yatırımcıların toplam DİBS stokunun yaklaşık yüzde 45’lik kısmını ellerinde bulundurdukları
görülmektedir. Amerika kaynaklı yatırımcılar ikinci sırada yer alırken toplam stok içindeki payları
yaklaşık yüzde 20 düzeyindedir. Öte yandan, stokun ülke profilinde zaman içinde önemli
değişiklikler meydana geldiği görülmektedir. Bu konuda dikkat çeken bir nokta, 2005-2012
dönemi için Almanya ve Hollanda’nın Türkiye’deki menkul kıymet yatırımlarının toplam
içerisindeki payında gözlenen ciddi azalıştır. İngiltere, Amerika ve İsviçre aynı dönemde payını
artıran ülkeler olarak dikkat çekmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
27
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Grafik 4. Yabancı DİBS Yatırımcısının Ülke Dağılımı (yüzde)
Kaynak: IMF, TCMB
Sonuç olarak, yabancıların ellerinde tuttukları DİBS stoku yıllar içinde önemli oranda artış
gösterirken, stokun yapısı da değişim göstermiştir. Günümüz itibarıyla yabancılar ağırlıklı olarak
uzun vadeli DİBS’lere yatırım gerçekleştirirken, banka ve bankacılık dışı finans kesiminin toplam
stokun hemen hemen tamamını elinde tuttukları görülmektedir. Öte yandan, toplam stokun
yaklaşık yüzde 65’lik kısmı iki ülke kaynaklı yatırımcılardadır.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
28
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
59. Yurt dışında yerleşiklerin mülkiyetindeki
DİBS stokunun alacaklıya göre dağılımı
incelendiğinde,
2012
yılının
ikinci
çeyreğinde birinci çeyrek sonuna göre
yabancı bankaların mülkiyetindeki DİBS’ler
ve yurt içi bankaların yurt dışı şubelerinin
mülkiyetindeki
DİBS’ler
değişmezken,
bankacılık
dışı
finansal
kuruluşların
mülkiyetindeki DİBS’ler 3 milyar ABD doları
artış göstermiştir. Ayrıca, yurt dışında
yerleşik kişilerin mülkiyetindeki DİBS’lerin
vadeye kalan ortalama gün sayısı, 2012
yılının ikinci çeyreğinde birinci çeyrek
sonuna göre artış göstererek, 1.095 gün
olarak gerçekleşmiştir.
doları azalarak 95,3 milyar ABD doları
olmuştur. Bu dönemdeki azalış kısa vadeli
kredilerdeki 1,2 milyar ABD dolarlık artışa
rağmen uzun vadeli kredi stokundaki 1,7
milyar
ABD
dolarlık
azalıştan
kaynaklanmıştır.
Diğer Sektörün Krediler Stokunun Kısa ve Uzun Vade
Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
120
100
80
60
40
20
0
Alacaklıya Göre Dağılım ve Vadeye Kalan Ortalama
Gün Sayısı
(ağırlıklandırılmış piyasa değeri, milyar ABD doları)
50
2007
2008
2009
Uzun Vade
2010
Kısa Vade
2011
2012-I
2012-II
Diğer Sektörlerin Kre di Sto ku
1.200
45
Kaynak: TCMB.
1.000
40
35
800
30
25
62. 2012 yılı ikinci çeyreğinde yurt dışı
yerleşiklerin Türkiye’deki mevduatı birinci
çeyrek sonuna göre 1,5 milyar ABD doları
artmıştır. Yurt dışı yerleşiklerin yurt içi yerleşik
bankalardaki yabancı para cinsinden
mevduatlarının 1 milyar ABD dolarlık artış
kaydetmesi söz konusu gelişmede etkili
olmuştur.
Yurt
dışında
yerleşik
Türk
vatandaşlarının
Merkez
Bankasındaki
mevduatları ise aynı dönemde 1 milyar
ABD doları azalarak 8,7 milyar ABD doları
seviyesinde gerçekleşmiştir.
600
20
400
15
10
200
5
2012-I
2012-II
2011-III
2011-IV
2011-I
2011-II
2010-III
2010-IV
2010-I
2010-II
2009-III
2009-IV
2009-I
2009-II
2008-III
2008-IV
2008-I
0
2008-II
0
Yabanc ı Bank alar
Bankacılık Dışı Finan sal Kuruluşlar
Bankaların Yurt D ış ı Şubeleri
Finansal Olmayan Kurulu şlar
Ge rç ek Kiş iler
Vade ye Kalan Ort. Gün Sayısı(sağ e ksen )
Kaynak: TCMB.
60. 2012 yılı ikinci çeyrek sonu itibarıyla
bankaların toplam dış kredi stoku 60,2
milyar ABD doları olmuştur. Bir önceki
çeyrek sonuna göre 1,8 milyar ABD dolar
tutarındaki artış, uzun vadeli kredilerdeki 1
milyar ABD dolarlık azalışa rağmen, kısa
vadeli kredi stokundaki 2,9 milyar ABD
dolarlık artıştan kaynaklanmıştır.
Yurt Dışı Yerleşiklerin Bankalardaki Mevduatının
Yabancı Para ve Türk Lirası Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
40
35
30
25
20
15
Bankaların Krediler Stokunun Kısa ve Uzun Vade
Kompozisyonu
(milyar ABD doları)
10
5
0
70
2007
2008
60
2009
2010
2011
2012-I
2012-II
Yabancı Para
Türk Lirası
50
Yurt Dışı Yerleşiklerin Bankalardaki Mev duat ı
40
30
Kaynak: TCMB.
20
63. 2012 Haziran ayı itibarıyla, orijinal
vadesine bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya
daha az kalmış dış borç verisi kullanılarak
hesaplanan kalan vadeye göre kısa vadeli
dış borç (KVDB) stoku, bir önceki çeyrek
sonuna göre yüzde 1,4’lük artışla 144,1
milyar
ABD
doları
düzeyinde
gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, Türkiye’nin
net uluslararası rezervlerinin KVDB’ye oranı
10
0
2007
2008
Uzun Vade
2009
2010
Kısa Vade
2011
2012-I
2012-II
Bankaların Kredi Stoku
Kaynak: TCMB.
61. Son iki yıldır artış eğiliminde olan, diğer
sektörlerin toplam dış kredi stoku 2012 yılı
ikinci çeyrek sonu itibarıyla 463 milyon ABD
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
29
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
yüzde 79 seviyesinde iken, yurt dışı şube ve
iştirakler hariç tutulduğunda söz konusu
oran yüzde 96 olarak hesaplanmaktadır.
Uluslararası Rezervlerin Kalan Vadeye Göre KVDB
Stokuna Oranı (yüzde)
140
130
120
110
100
90
80
70
60
2012-II
2012-I
2011-IV
2011-III
2011-II
2011-I
2010
2009
50
Uluslararası Rezervler/KVDB
Uluslararası Rezervler/Yurt Dışı Şube ve İştirakler Hariç KVDB
Kaynak: TCMB.
64. TCMB Resmi Rezerv Varlıkları ile diğer
döviz varlıklarından oluşan rezerv varlıklar,
Haziran sonu itibarıyla 2011 yıl sonuna göre
yüzde 8,1 artarak 95,5 milyar ABD doları
olmuştur. Aynı dönemde, orijinal vadesine
bakılmaksızın vadesine 1 yıl veya daha az
kalmış
“önceden
belirlenmiş
döviz
yükümlülükleri”, 2011 yıl sonuna göre yüzde
12,4’lük azalışla 15,6 milyar ABD doları
olurken,
ağırlıklı
olarak
bankaların
bankamız nezdindeki döviz ve altın
cinsinden mevduat munzam karşılıklarını
içeren “şarta bağlı döviz yükümlülükleri”,
yüzde 25,6’lık artışla 40,8 milyar ABD doları
düzeyinde gerçekleşmiştir. Sonuç olarak,
rezerv varlıkların toplam yükümlülüklere
(önceden belirlenmiş ve şarta bağlı döviz
yükümlülüklerine) oranı, Haziran ayında
1,69 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Rezerv Varlıklar ve Döviz Varlıklarından Kısa Dönem
Net Çıkışlar
(milyar ABD doları)
120
2,5
Şarta bağlı döviz yükümlülükleri
Önceden belirlenmiş döviz yükümlülükleri
Resmi rezerv varlıkları ve diger döviz varlıkları
Rezerv Varlıklar / Toplam Yükümlülükler (sağ eksen)
100
2
80
1,5
60
1
40
0,5
20
0
2012-II
2012-VI
2012-IV
2011-X
2011-XII
2011-VIII
2011-II
2011-VI
2011-IV
2010-X
2010-XII
2010-VI
2010-VIII
2010-II
2010-IV
2009-X
2009-XII
2009-VIII
2009-II
2009-VI
2009-IV
2008-X
2008-XII
2008-VIII
2008-II
2008-VI
2008-IV
2007-X
2007-XII
2007-VIII
0
Kaynak: TCMB.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
30
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
IV.
Ek Tablolar
Dış Finansman İhtiyacı ve Finansman Kaynakları
(milyar ABD doları)
2011
2011
I
II
III
IV
-19,9
-33,8
-25,6
-26,4
-21,9
-9,0
-1,0
-8,0
-0,1
0,0
0,0
-1,0
-0,5
-1,3
-5,7
11,1
-23,5
-11,5
-0,8
-10,7
-0,1
0,0
0,0
-1,6
-0,6
-2,0
-7,1
1,3
-16,3
-9,7
0,0
-9,7
-0,2
0,0
0,0
-1,4
-1,0
-2,1
-5,9
0,4
19,9
33,8
Cari Transferler
Sermaye Hesabı
Doğrudan Yatırımlar (Net)
Hisse Senetleri (Net)
Borç Senetleri ve Krediler
Borç Senetleri
Yurtiçi (Net)
Yurtdışı
Uzun Vadeli Krediler
Ticari Krediler
Merkez Bankası
(IMF)
Genel Hükümet
(IMF)
Bankalar
Diğer Sektörler
Kısa Vadeli Krediler (Net)
Ticari Krediler
Merkez Bankası
0,4
0,0
3,3
-1,3
25,7
10,9
6,6
4,3
11,1
0,0
0,0
0,0
0,7
0,0
2,5
7,9
3,7
-0,4
0,0
Genel Hükümet
Bankalar
Diğer Sektörler
Mevduatlar (Net)
Diğer Yükümlülükler
Net Hata ve Noksan
Bankalar Efektif ve Mevduatı 2/
Rezerv Varlıklar 2/
0,0
3,6
0,4
-5,8
0,0
2,8
-1,2
-3,9
Finansman İhtiyacı
Cari İşlemler Dengesi (Cari Transferler Hariç)
Borç Senedi ve Kredi Geri Ödemeleri
Borç Senetleri (Yurtdışı)
Uzun Vadeli Krediler
Ticari Krediler
Merkez Bankası
(IMF)
Genel Hükümet
(IMF)
Bankalar
Diğer Sektörler
Diğer Varlıklar (- artışa işaret etmektedir) 1/
Finansman Kaynakları
2012
II
-105,6
-29,3
-25,3
-54,6
-17,1
-10,3
0,0
-10,2
0,0
0,0
0,0
-1,7
-0,7
-1,6
-6,9
1,0
-78,9
-40,5
-1,8
-38,7
-0,4
0,0
0,0
-5,7
-2,8
-6,9
-25,6
13,8
-16,6
-10,9
-1,0
-9,9
0,0
0,0
0,0
-1,0
-0,6
-2,6
-6,3
-1,8
-14,7
-9,9
0,0
-9,9
0,0
0,0
0,0
-1,6
-0,6
-2,3
-6,0
-0,7
-31,3
-20,8
-1,0
-19,8
-0,1
0,0
0,0
-2,6
-1,2
-4,9
-12,3
-2,5
25,6
26,4
105,6
29,3
25,3
54,6
0,3
0,0
2,2
0,5
25,4
6,4
5,1
1,3
13,4
0,0
0,0
0,0
2,1
0,0
3,0
8,3
5,6
1,8
0,0
0,5
0,0
4,3
0,4
12,6
-1,9
-1,9
0,0
11,1
0,0
0,0
0,0
0,9
0,0
3,6
6,6
3,4
2,6
0,0
0,6
0,0
3,7
-0,6
18,0
6,7
5,2
1,5
11,9
0,0
0,0
0,0
1,2
0,0
3,4
7,2
-0,5
-1,7
0,0
1,7
0,0
13,4
-1,0
81,7
22,0
15,0
7,1
47,5
0,1
0,0
0,0
4,9
0,0
12,5
30,0
12,1
2,3
0,0
0,4
0,0
2,3
0,9
14,8
4,5
0,4
4,1
10,2
0,1
0,0
0,0
0,6
0,0
2,4
7,1
0,2
-0,2
0,0
0,3
0,0
3,5
0,3
23,4
5,7
3,7
2,0
10,0
0,1
0,0
0,0
0,9
0,0
2,1
6,9
7,8
2,6
0,0
0,7
0,0
5,7
1,2
38,2
10,2
4,1
6,1
20,1
0,2
0,0
0,0
1,5
0,0
4,5
14,0
7,9
2,4
0,0
0,0
2,8
1,0
1,2
0,2
5,4
4,3
-5,8
0,0
0,2
0,6
3,1
0,3
2,1
-1,9
4,4
0,0
0,1
1,1
-2,9
0,0
1,4
-1,0
7,2
0,0
6,8
3,1
-4,4
0,5
11,6
0,2
1,8
0,0
-0,7
1,1
3,7
0,0
6,4
1,5
-0,7
0,0
3,5
1,6
4,0
0,2
-2,9
2,1
-5,6
0,0
2,8
2,7
7,7
0,2
3,5
3,6
-6,3
Kaynak: TCMB.
1/ Bankaların Döviz Varlıkları hariç
2/- artışa işaret etmektedir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
2012
I
31
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Ödemeler Dengesi Borç Yaratan ve Borç Yaratmayan Akımlar
(milyar ABD doları)
2011
2011
I
II
III
IV
A) Cari İşlemler Dengesi
-21,5
-23,2
-15,8
-16,6
B) Sermaye ve Finans Hesapları
18,8
0,0
0,0
0,0
18,8
0,0
8,9
0,0
-0,9
0,7
9,1
17,8
0,0
0,0
0,0
17,8
0,0
5,2
0,0
-0,4
1,6
4,0
13,8
0,0
0,0
0,0
13,8
0,0
-1,8
0,0
-0,3
-0,3
-1,2
13,8
18,4
Borç Yaratmayan İşlemler
Doğrudan Yatırımlar 1/
Portföy Yatırımları/Hisse Senetleri
Diğer Yatırımlar/Diğer Yükümlülükler 2/
3,0
4,2
-1,3
0,0
Borç Yaratan İşlemler
Portföy Yatırımları/Borç Senetleri
Ticari Krediler
Krediler
Mevduatlar
Diğer Yatırımlar/Diğer Yükümlülükler 2/
2012
2012
I
II
-77,1
-16,3
-14,3
-30,6
15,2
0,0
0,0
0,0
15,2
0,0
-0,8
0,0
-0,8
0,6
-0,6
65,5
0,0
0,0
0,0
65,6
0,0
11,5
0,0
-2,5
2,7
11,3
9,9
0,0
0,0
0,0
9,9
0,0
-2,6
0,0
-2,3
0,8
-1,1
17,2
0,0
0,0
0,0
17,2
0,0
1,2
0,0
-0,2
-0,7
2,1
27,1
0,0
0,0
0,0
27,1
0,0
-1,4
0,0
-2,5
0,1
1,0
11,2
8,8
52,2
13,1
21,7
34,8
3,2
2,5
0,5
0,2
5,2
4,6
0,4
0,3
4,0
4,6
-0,6
0,0
15,4
15,9
-1,0
0,5
5,3
4,4
0,9
0,0
4,0
3,4
0,3
0,2
9,3
7,9
1,2
0,2
Rezerv Varlıklar
10,8
9,9
-0,5
7,2
-5,8
0,0
0,0
-3,9
15,2
5,7
1,8
6,6
1,2
0,0
0,0
-5,8
6,0
-1,9
2,4
2,5
3,1
0,0
0,0
4,4
4,8
6,7
-1,7
2,7
-2,9
0,0
0,0
7,2
36,8
20,3
2,0
18,9
-4,4
0,0
0,0
1,8
7,8
3,5
-0,1
0,7
3,7
0,0
0,0
-0,7
17,7
5,7
2,7
5,4
4,0
0,0
0,0
-5,6
25,5
9,2
2,5
6,1
7,7
0,0
0,0
-6,3
C) Net Hata ve Noksan
2,8
5,4
2,1
1,4
11,6
6,4
-2,9
3,5
Sermaye Hesabı
Finans Hesapları
Varlıklar
Doğrudan Yatırımlar
Portföy Yatırımları
Diğer Yatırımlar
Yükümlülükler
Kaynak: TCMB.
1/ Doğrudan Yatırımlar içerisinde yer alan "Diğer Sermaye", Borç Yaratan İşlemler altındaki Krediler kaleminde
gösterilmektedir.
2/ Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2009 Ağustos ve Eylül aylarında IMF üyesi ülkelere, Fon’daki kotalarına paralel
olarak SDR tahsisatı yapılmıştır. Buna göre, Türkiye’ye tahsis edilen SDR karşılığı 1.497 milyon ABD doları, ödemeler
dengesi istatistiklerinde “Finans Hesapları” altında “Diğer Yatırımlar / Diğer Yükümlülükler” ve “Rezerv Varlıklar / Resmi
Rezervler / Döviz Varlıkları” kalemleri altında kaydedilmiştir.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
32
2012–II • ÖDEMELER DENGESİ RAPORU
Uluslararası Yatırım Pozisyonu
(milyar ABD doları)
2007
Uluslararası Yatırım Pozisyonu, net
Varlıklar
Yurt dışında doğrudan yatırımlar
Portföy yatırımları
Hisse senetleri
Borç senetleri
Diğer yatırımlar
Ticari krediler
Krediler
Efektif ve Mevduatlar
Bankalar
Yabancı para
Türk lirası
Diğer sektörler
Diğer varlıklar
Merkez Bankası
Genel Hükümet
Rezerv varlıklar
Parasal altın
Özel Çekiş Hakları
IMF nezdinde rezerv varlıklar
Yabancı Para
Döviz varlıkları ve mevduatlar
Menkul kıymetler
Yükümlülükler
Yurt içinde doğrudan yatırımlar (*)
Portföy yatırımları
Hisse senetleri
Borç senetleri
Bono ve tahviller
Genel Hükümet
Yurt içi
Yurt dışı
Bankalar
Diğer Sektörler
Diğer yatırımlar
Ticari krediler
Diğer sektörler
Uzun vade
Kısa vade
Krediler
Merkez Bankası
IMF kredileri
Diğer uzun vade
Kısa vade
Genel Hükümet
Uzun vade
Kısa vade
Bankalar
Uzun vade
Kısa vade
Diğer sektörler
Uzun vade
Kısa vade
Mevduatlar
Merkez Bankası
Bankalar
Yabancı para
Türk lirası
Diğer yükümlülükler (**)
Kaynak: TCMB
2008
2009
2010
2011
-314,1
-200,3
-276,9
-360,7
-322,6
2012
I
-379,7
170,1
12,2
2,0
0,1
1,9
79,5
10,3
1,9
65,1
34,6
34,6
n.a.
30,5
2,3
1,5
0,8
76,4
3,1
0,1
0,2
73,1
5,4
67,7
0,0
484,2
155,1
120,6
64,2
56,4
56,4
56,4
32,2
24,3
0,0
0,0
208,5
21,5
21,5
0,4
21,1
160,3
0,0
0,0
0,0
0,0
30,1
30,1
0,0
39,1
31,5
7,5
91,2
89,8
1,4
26,6
15,8
10,8
7,0
3,8
0,0
186,4
17,8
2,0
0,1
1,9
92,4
8,6
2,4
79,2
46,0
42,7
3,4
33,2
2,3
1,5
0,8
74,2
3,2
0,0
0,2
70,8
4,1
66,8
0,0
386,7
80,4
68,8
23,2
45,6
45,6
45,6
20,4
25,2
0,0
0,0
237,5
22,6
22,6
0,6
22,0
183,5
0,0
0,0
0,0
0,0
33,5
33,5
0,0
40,1
30,6
9,5
109,9
108,1
1,8
31,4
14,1
17,3
9,4
7,9
0,0
181,0
22,3
1,9
0,2
1,7
82,0
9,3
2,6
67,7
40,1
37,4
2,7
27,5
2,4
1,5
0,9
74,8
4,1
1,5
0,2
69,0
5,1
63,9
0,0
457,9
143,7
91,2
47,2
43,9
43,9
43,9
21,1
22,9
0,0
0,0
223,0
21,6
21,6
0,5
21,1
167,7
0,0
0,0
0,0
0,0
34,7
34,7
0,0
35,4
29,1
6,3
97,5
96,6
1,0
32,2
13,3
18,9
10,1
8,8
1,5
184,5
22,5
2,3
0,4
1,9
73,7
10,5
2,6
58,2
26,6
24,1
2,5
31,6
2,5
1,5
1,0
86,0
5,3
1,5
0,2
79,1
7,8
71,3
0,0
545,2
185,8
118,4
61,5
56,9
56,9
55,5
32,7
22,8
1,1
0,2
241,0
23,4
23,4
0,6
22,8
171,6
0,0
0,0
0,0
0,0
36,0
36,0
0,0
47,4
29,3
18,1
88,2
86,0
2,3
44,6
11,8
32,8
15,2
17,6
1,5
177,9
26,4
1,8
0,3
1,5
61,3
11,1
2,6
45,1
26,1
22,2
3,9
19,0
2,5
1,5
1,0
88,3
9,9
1,5
0,2
76,8
10,8
66,0
0,0
500,5
140,0
109,4
39,1
70,3
70,3
66,1
37,5
28,5
4,0
0,2
251,0
25,7
25,7
0,3
25,4
185,9
0,0
0,0
0,0
0,0
34,9
34,9
0,0
58,5
34,3
24,2
92,5
87,8
4,7
38,0
9,7
28,3
19,9
8,4
1,5
184,5
28,7
1,4
0,2
1,2
63,1
11,7
2,6
46,3
25,0
19,5
5,4
21,3
2,5
1,5
1,0
91,3
11,2
1,5
0,2
78,5
5,9
72,5
0,0
564,2
177,3
127,5
51,0
76,6
76,6
71,9
42,1
29,8
4,5
0,2
259,4
25,7
25,7
0,4
25,3
188,9
0,0
0,0
0,0
0,0
34,7
34,7
0,0
58,4
34,4
24,0
95,8
89,7
6,1
43,3
9,7
33,6
24,4
9,2
1,5
(*) Gösterge niteliğindeki aylık yurt içi doğrudan yatırım stokları yıl sonu v erilerinin piyasa fiyatları v e kur değişimleri
dikkate alınarak yeniden değerlendirilmesi v e ödemeler dengesi istatistiklerinde yer alan akım v erilerin ilav e edilmesiyle
hesaplanmaktadır.
(**) Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından Türkiye'ye tahsis edilen tutarlar bu kalemde yer almaktadır.
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI
33
2012
II
-370,1
186,6
28,9
1,2
0,3
1,0
61,0
11,5
3,2
43,8
22,5
17,8
4,7
21,3
2,5
1,5
1,0
95,5
12,4
1,5
0,2
81,4
7,3
74,2
0,0
556,7
162,8
130,7
50,4
80,3
80,3
74,5
45,5
29,0
5,6
0,2
263,1
28,1
28,1
0,4
27,6
188,8
0,0
0,0
0,0
0,0
33,3
33,3
0,0
60,2
33,3
26,8
95,3
88,0
7,3
44,8
8,7
36,1
25,5
10,6
1,5