İNSAN H A K L A R I KAVRAM, KAYNAKLAR VE K O R U M A SİSTEMLERİ ÖNSÖZ iü BİRİNCİ B Ö L Ü M K A V R A M , K U R A L L A R V E YAKLAŞIM §1. K A V R A M L A R VE T A N I M 1 1. Doğal Hukuk - Olan Hukuk 1 2. İnsan Onuru 3 3. Temel Haklar 8 4. Özgürlükler 10 5. Demokrasi 16 6. Ödevler 17 7. Temel davranış modeli olma özelliği 20 8. Tanım 24 § 2. İNSAN H A K L A R I K U R A L L A R I N I N ÖZELLİKLERİ 25 I. DOĞAL H U K U K T A N K A Y N A K L A N A N ÖZELLİKLER. 25 1. Evrensellik 25 2. Bireysellik 36 3. Kişisellik 39 4. Dokunulmazlık 40 5. Devredilmezlik/vazgeçilmezlik 42 II. İ Ç H U K U K T A N K A Y N A K L A N A N Ö Z E L L İ K L E R 46 1. Temel hakların üstünlüğü 47 2. Temel Hakların Bağlayıcılığı III. U L U S L A R A R A S I ÖZELLİKLER HUKUKTAN 61 KAYNAKLANAN 6 8 1. Yeni hukuksallık kümesi 68 2. İnsan hakları andlaşmalarının özel konumu 3 . Yeni İlkeler 71 • 7 6 4 . Bireyin Öne Çıkması 5. Hükümet Dışı Kuruluşlar/Sivil Toplum Kuruluşları 80 81 6 . Karışma Öğretisi (Müdahale Doktrini) 85 §3. İNSAN H A K L A R I H U K U K D A L I 9 1 1. Özellikler 91 2. Hukuk Dalı Olarak İnsan Hakları 98 3. İnsan Hakları Sorunu 1 0 ' §4. K A Y N A K S O R U N L A R I 1 19 L Laiklik İlkesinin işlevi 120 2. Koşut Başvuru Yasağı 123 3. Uluslararası Kurallar Arasında Uyum Gereği 125 4. Tanıma Sorunu 127 İKİNCİ BÖLÜM KAYNAKLAR viii §5. KLASİK T E M E L M E T İ N L E R 128 1. Uluslararası Eski Belgeler 128 2. Ulusal Eski Belgeler 130 3. Evrensel Bildirge (1948) 136 § 6. ESKİ A N A Y A S A L A R I M I Z 139 §7. YÜRÜRLÜKTEKİ ANAYASA'NIN ÖZELLİKLERİ. 142 §8. T E M E L H A K L A R I N SINIFLANDIRILMASI 154 1. Sınıflandırma Sorunları 154 2. Kişi Haklan 156 3. Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar 158 4. Siyasal Haklar 167 §9. YENİ H A K L A R 170 1. Gelişme Hakkı 171 2. Barış Hakkı 174 3. Vicdan İtirazcıları 176 4. Çevre Hakları 177 5. Halk Hakları 179 6. Azınlık Hakları 182 7. Tıbbi Etik İlkeleri 188 8. Biyo-Etik 189 9. Kadın Hakları/Cinslerarası Eşitlik 194 10. Çocuk Hakları 196 11. İletişim Hakları 198 ix 12. Bilgi Hukuku 2 0 2 13. Hayvan Haklan 2 §10. K U R U C U A N D L A Ş M A L A R 2 1 . Birleşmiş Milletler Andlaşması ^ 4 06 2 0 6 2 . Avrupa Konseyi Statüsü 2 0 8 3. Avrupa Birliği Hakkında Lisbon Andlaşması 209 4 . I L O Anayasası 2 5 . U N E S C O Andlaşması 2 1 1 §11. İKİZ S Ö Z L E Ş M E L E R 2 1. Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi ( K S H S ) 1 1 0 2 213 2. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (ESKS)..216 §12. A V R U P A K O N S E Y İ B A Ğ L A M I 2 1 8 1. Avrupa insan Hakları Sözleşmesi 2. Avrupa Sosyal Şartı §13. A M E R İ K A N D E V L E T L E R V E A F R İ K A BAĞLAMI 1. Amerikan Devletler Arası İnsan Hakları Sözleşmesi 2 2 5 2 252 2 . Afrika Bağlamı 2 5 4 §14. ÖZEL K O N U L U A N D L A Ş M A L A R 2 5 7 1. İnsanlığa Karşı Suçlar 2 5 7 2. Soykırımın Önlenmesi ve Cezaladırılması Hakkında Sözleşme 259 3. Eski Yugoslavya İçin Uluslararası Mahkeme Statüsü 261 4. Rwanda İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi 263 x 5. Sierra Leone için Özel Mahkeme 264 6. Bosna-Hersek'in Yugoslavya'ya karşı başvurusu 264 7. Bosna-Hersek İnsan Haklan Denetim Sistemi 269 7. İşkence yasağı kavramı 271 8. İşkenceye Karşı BM Sözleşmesi 274 9. İşkencenin Önlenmesi Hakkında Avrupa Sözleşmesi 277 10. AİHS'nin 3. maddesi 281 11. BM Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi'nin 7 ve 10. Maddeleri 284 §15. T O P L U M S A L KESİ M K O R U Y A N SÖZLEŞMELER 285 l . I L O Sistemi 286 2. Sığınmacıların Korunması 288 3. İnsani Hukuk 290 §16. AYRIMCILIĞIN Ö N L E N M E S İ 294 1. Ayrımcılık (Discrimination) kavramı 294 2. Her Türlü Irk Ayrımcılığına Karşı Sözleşme 295 3. AİHS'nin 14. Maddesi 297 4. 12Nolu Protokol 300 5. Sosyal Haklarda Ayrımcılığın Önlenmesi 302 6. Türk Düşmanlığı (Turcophobia) 303 7. Türkiye Aleyhine "Ermeni Soykırımı" İddiaları 305 8. Hoşgörüsüzlük 307 9. AGİT Belgeleri 307 x.i ÜÇÜNCÜ BÖLÜM K O R U M A SİSTEMLERİ §17. İÇ H U K U K U M U Z D A K İ K O R U M A S İ S T E M İ 315 §18 D E V L E T İ N S O R U M L U L U Ğ U 317 §19. D E V L E T İ N T E M E L İ Ş L E V L E R İ N D E K O R U M A 325 I. Yasama Bağlamında Koruma J / II. Yürütme İşlevi Bağlamında Koruma 331 III. Yargı İşlevi Bakımından Koruma 3 §20. G E N E L O L A R A K U L U S L A R A R A S I K O R U M A SİSTEMLERİ - 3 J 6 3 357 I. Genel Nitelikler II. Uluslararası Koruma Sistemlerinin İkincil Nitelikte Olması ^ 359 III. Iç yolların tüketilmesi IV. Bileşik yapı: ana sistem - sözleşme sitemi ilişkisi 360 V. Denetim türleri §21. BİRLEŞMİŞ M İ L L E T L E R K O R U M A S İ S T E M İ I . Ana Sistem 364 3 Genel Kurul 4 3 6 5 Ekonomik v e Sosyal Konsey İnsan Hakları Komisyonu 6 3 3 ^ ^' Ayrımcılığın Önlenmesi ve Azınlıkların Korunması Hakkında Alt-Komisyon 72 3 Kadın Statüsü Komisyonu Güvenlik Konseyi xii 3 7 3 3 75 Uluslararası Adalet Divanı 379 Genel Sekreterlik 380 II. Alt Sistemler (Sözleşme Komiteleri) 381 Irk Ayrımcılığını Kaldırma Komitesi 381 İnsan Hakları Komitesi 385 Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi 388 İşkenceye Karşı Komite 390 Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Komitesi 393 Çocuk Hakları Komitesi 393 III. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sistemi 394 Uluslararası Çalışma Örgütü 394 Koruma Sisteminin Genel Nitelikleri 395 Genel Koruma Mekanizması 396 Rapor İnceleme Yöntemi 397 Uygulamayı İzleme Komisyonu 399 Devlet Şikayeti 401 Toplu Şikayet Yöntemi 402 Sendika Özgürlüğünü Koruma Amacıyla Öngörülen Özel Yöntem 402 Sendika Özgürlüğü Komitesi 403 Soruşturma ve Uzlaştırma Komisyonu 404 §22. AVRUPA K O N S E Y İ SİSTEMİ 406 I. Ana Sistem 406 Bakanlar Komitesi 408 Parlamanter Meclis 411 Genel Sekreter 411 İnsan Haklan ve Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü 412 II. Avrupa İnsan Haklan Sözleşmesi Sistemi 415 1. Eski Sistem: Komisyon ve Mahkeme 415 2. Yeni Sistem 417 3. Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi 418 III. Avrupa Sosyal Şartı 446 §23. GELİŞMEKTE O L A N SİSTEMLER 451 1. Amerikan İnsan Haklan Komisyonu 451 2. Amerikan İnsan Haklan Mahkemesi 454 3. Afrika Sözleşmesi Sistemi 455 E K : BAŞLICA A N D L A Ş M A L A R DİZİNİ 459 xiv