vii İÇİNDEKİLER SOSYAL POLİTİKA KAVRAMI, TARİHSEL GELİŞİMİ VE TÜRKİYE'DE SOSYAL POLİTİKA 1 1.1. SOSYAL POLİTİKA KAVRAMI 1 1.1.1. DAR ANLAMDA SOSYAL POLİTİKA 1.1.2. GENİŞ ANLAMDA SOSYAL POLİTİKA 1.1.3. 3. KUŞAK SOSYAL POLİTİKALAR 1.2. SOSYAL POLİTİKANIN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.2.1. SOSYAL POLİTİKANIN DOĞUŞUNU HAZIRLAYAN KOŞULLAR 1.2.1.1. Sanayi Devrimi Öncesi Sosyo-Ekonomik Yapı 1.2.2. SANAYİ DEVRİMİ VE SOSYO-EKONOMİK YAPIYA ETKİLERİ 1.2.3. SOSYAL PROTESTO VE MUHALEFET HAREKETLERİ 1.2.3.1. Ütopik Sosyalistler ; 1.2.3.2. Hıristiyan Sosyalistler 1.2.3.3. Anarşizm 1.2.3.4. Sendikalizm 1.2.3.5. Marksist Sosyalizm 1.2.4. DEVLETİN NİTELİĞİNİN DEĞİŞMESİ: MÜDAHALECİ KAPİTALİZM VE SOSYAL REFAH DEVLETİ 1.2.4.1. Müdahaleci Kapitalizm ve Sosyal Refah Devleti'nin Doğuşu 1.2.4.2. Sosyal Refah Devleti ve "Altın Çağ" 1.2.4.3. Küreselleşme ve Sosyal Refah Devletinin Bunalımı 2 3 5 6 6 6 8 12 13 15 16 17 17 19 19 21 22 1.3. TÜRKİYE'DE SOSYAL POLİTİKA 26 1.3.1. CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEM 1.3.2. CUMHURİYET DÖNEMİ 1.3.2.1.1920-1945 Dönemi I.3.2.2.1945-1960 Dönemi I.3.2.3.1960-1980 Dönemi I.3.2.4.1980 Sonrası Dönem 26 28 28 31 32 33 vııı SOSYAL POLİTİKANIN TARAFLARI 3 7 11.1. ULUSAL TARAFLARI 11.1.1. DEVLET • ?J 11.1.2. SENDİKALAR *J 11.1.2.1. işçi Sendikaları f 11.1.2.1.1. işçi Sendikalarının Tanımı ve Tarihsel Gelişimi 38 11.1.2.1.2. işçi Sendikalarını Etkileyen Düşünce Akımları 11.1.2.1.3. işçi Sendikalarının Örgütlenme Modelleri 11.1.2.1.4. işçi Sendikalarının Sosyal Politikaların Oluşumundaki Rolü 42 11.1.2.1.4.1. Toplu Pazarlık-Grev 11.1.2.1.4.1.1. Toplu Pazarlık Kavramı ve Tarihsel Gelişimi ...43 11.1.2.1.4.1.2. Toplu Pazarlığın Özellikleri 11.1.2.1.4.1.3. Toplu Pazarlığın Düzeyi 11.1.2.1.4.1.4. Toplu Pazarlıkta Sağlanan Haklar 46 11.1.2.1.4.1.5. Grev 11.1.2.1.4.2. İşçi Sendikaların Siyasi Faaliyetleri 8 11.1.2.1.4.3. işçi Sendikalarının Diğer Faaliyetleri 11.1.2.1.5. Türkiye'de İşçi Sendikaları 11.1.2.1.5.1. Türkiye'de işçi Sendikalarının Tarihsel Gelişimi ve Özellikleri 11.1.2.1.5.2. Türkiye'de İşçi Sendikalarının Sosyal Politikaların Oluşumundaki Rolü 52 11.1.2.1.5.2.1. Türkiye'de işçi Sendikalarının Toplu Pazarlık Faaliyeti 52 11.1.2.1.5.2.2. Türkiye'de Grevler 54 11.1.2.1.5.2.3. Türkiye'de işçi Sendikalarının Siyasi Faaliyetleri 55 11.1.2.1.5.2.4. Türkiye'de işçi Sendikalarının Diğer Faaliyetleri 55 11.1.2.2. İşveren Sendikaları 56 11.1.2.2.1. işveren Sendikalarının Tanımı, Tarihsel Gelişimi ve Örgüt Yapıları 56 11.1.2.2.2. işveren Sendikalarının Sosyal Politikaların Oluşumundaki Rolü 57 11.1.2.2.3. Türkiye'de İşveren Sendikaları 58 11.1.2.2.3.1. Türkiye'de işveren Sendikalarının Tarihsel Gelişimi ve Örgütlenme Modelleri 58 11.1.2.2.3.2. Türkiye'de İşveren Sendikalarının Sosyal Politikaların Oluşumundaki Rolü 59 11.1.3. SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ 60 40 41 43 44 45 47 4 49 49 49 ix 11.2. SOSYAL P O L İ T İ K A N I N ULUSLARARASI BOYUTU VE TARAFLARI 61 11.2.1. ULUSLARARASI BOYUTU 61 11.2.2. ULUSLARARASI TARAFLARI 63 11.2.2.1. Resmi Örgütler 63 11.2.2.1.1. Dünya Çapında Kurulan Örgütler 63 11.2.2.1.1.1. Birleşmiş Milletler ve Bağlı Örgütler 63 11.2.2.1.1.2. Uluslararası Çalışma Örgütü 65 11.2.2.1.1.2.1. Uluslararası Çalışma Örgütü'nün Amacı, Yapısı ve Organları 65 11.2.2.1.1.2.2. Uluslararası Çalışma Örgütü'nün Uluslar arası Sosyal Politikaların Oluşumundaki Rolü 66 11.2.2.1.1.3. Diğer Örgütler 67 11.2.2.1.2. Bölgesel Örgütler 67 11.2.2.1.2.1. Avrupa Konseyi 67 11.2.2.1.2.2. Avrupa Birliği 68 11.2.2.2. Uluslararası işçi ve İşveren Sendikaları 70 11.2.2.2.1. Uluslararası İşçi Sendikaları 70 11.2.2.2.1.1. Uluslararası işçi Sendikalarının Tarihsel Gelişimi 70 11.2.2.2.1.2. Uluslararası İşçi Sendikalarının Faaliyetleri 72 11.2.2.2.2. Uluslararası İşveren Sendikaları 73 11.2.2.2.2.1. Uluslararası İşveren Sendikalarının Tarihsel Gelişimi ve işlevleri 73 11.2.2.3. Uluslararası Sivil Toplum Örgütleri 74 III. GÜNÜMÜZ SOSYAL POLİTİKA SORUNLARI 77 111.1. N Ü F U S , İ S T İ H D A M VE İŞSİZLİK 111.1.1. NÜFUS, İSTİHDAM VE İŞSİZLİK KAVRAMLARI 111.1.1.1. Nüfus 111.1.1.2. istihdam , 111.1.1.3. İşsizlik 111.1.2. İŞSİZLİĞİN ÖNEMİ, TÜRLERİ VE NEDENLERİ 111.1.2.1. işsizliğin Önemi 111.1.2.2. işsizlik Türleri ve Nedenleri 111.1.2.2.1. Açık işsizlik 111:1.2.2.1.1. Mevsimlik işsizlik 111.1.2.2.1.2. Yapısal işsizlik 111.1.2.2.1.3. Konjonktürel İşsizlik 111.1.2.2.1.4. Geçici İşsizlik 77 77 77 80 81 82 82 86 86 87 88 90 91 111.1.2.2.2. Gizli işsizlik 111.1.2.2.3. Sürekli Durgunluk •• 1.1.3. GELİŞMİŞ, GELİŞMEKTE OLAN Ü L K E L E R VE TÜRKİYE'DE İŞSİZLİK III. 1.3.1. Gelişmiş Ülkelerde işsizlik 1.11,1.3.2, Gelişmekte Olan Ülkelerde işsizlik 111.1.3.3. Türkiye'de İşsizlik 1.1.4. İŞSİZLİĞE KARŞI UYGULANAN POLİTİKALAR .2. G E L İ R DAĞILIMI VE YOKSULLUK 111.2.1. GELİR DAĞILIMI, GELİR EŞİTSİZLİĞİ VE GELİRX EŞİTSİZLİĞİNİN NEDENLERİ 111.2.1.1. Gelir Dağılımı Kavramı 111.2.1.1.1. Fonksiyonel (Faktörel) Gelir Dağılımı 111.2.1.1.2. Kişisel (Bireysel) Gelir Dağılımı 111.2.1.2. Gelir Eşitsizliği ve Gelir Eşitsizliğinin Ölçümü 111:2.1.3. Gelir Eşitsizliğinin Nedenleri 111.2.2. YOKSULLUK VE YOKSULLUĞUN NEDENLERİ 111.2.2.1. Yoksulluk Kavramı 111.2.2.1.1. Mutlak Yoksulluk 111.2.2.1.2. Göreli (Nispi) Yoksulluk 111.2.2.1.3. Sübjektif (Öznel) Yoksulluk 111.2.2.2. Yoksulluğun Nedenleri 111.2.3. GELİRİN YENİDEN DAĞILIMI 111.2.4. GELİRİN YENİDEN DAĞILIMINI SAĞLAYAN A R A Ç L A R 111.2.5. DÜNYADA GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK 111.2.6. TÜRKİYE'DE GELİR DAĞILIMI VE YOKSULLUK (11.2.6.1. Türkiye'de Gelir Dağılımı III.2.6.2. Türkiye'de Yoksulluk III.3. Ü C R E T L E R 111.3.1. ÜCRET KAVRAMI 111.3.2. ÜCRET TÜRLERİ 111.3.3. ÜCRETİN ÖNEMİ 111.3.4. ÜCRET TEORİLERİ VE SOSYAL ÜCRET ANLAYIŞININ GELİŞİMİ 111.3.5. ÜCRETLERİN SAPTANMASI 111.3.6. DEVLETİN Ü C R E T L E R E MÜDAHALESİ VE ÜCRET POLİTİKALARI 111.3.7. ÜCRET GELİRİNİN KORUNMASI, ÜCRET GELİRİNİN KORUNMASINI ÖNGÖREN SOSYAL POLİTİKALARIN DAYANAKLARI 92 93 94 94 97 99 1 0 6 1 1 7 1 1 7 1 1 7 1 1 7 1 1 8 1 1 8 1 2 0 1 2 2 1 2 2 1 2 2 1 2 3 1 2 4 1 2 4 1 1 130 133 133 136 26 28 143 143 144 147 149 152 153 155 xi 111.3.8. GELİŞMİŞ VE GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER VE TÜRKİYE'DE ÜCRETLER 156 IHA SOSYAL G Ü V E N L İ K 111.4.1. SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI 111.4.2. SOSYAL GÜVENLİK VE SOSYAL POLİTİKA İÇİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ 111.4.3. SOSYAL GÜVENLİK TEHLİKELERİ VE KAPSAMI 111.4.4. SOSYAL GÜVENLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ 111.4.4.1. Geleneksel Dönemde Sosyal Güvenlik 111.4.4.2. Sanayi Devrimi Sonrası Dönemde Sosyal Güvenlik 111.4.5. SOSYAL GÜVENLİĞİN KURUMSAL YAPISI 1)1.4.5.1. Sosyal Sigortalar 111.4.5.2. Kamu Sosyal Güvenlik Harcamaları 111.4.5.3. Tamamlayıcı (ilave, ek) Sosyal Güvenlik Kurumları 111.4.6. TÜRK SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ 111.4.6.1. Türk Sosyal Güvenlik Sistemi'nin Tarihsel Gelişimi 111.4.6.1.1. Osmanlı Döneminde Sosyal Güvenlik 111.4.6.1.2. Cumhuriyet Döneminde Sosyal Güvenlik 111.4.6.1.2.1.1920-1945 Dönemi: Kuruluş Öncesi Dönem 111.4.6.1.2.2.1946-1999 Dönemi: Kuruluş ve Gelişme Dönemi 111.4.6.1.2.2.1. Sosyal Sigorta Kurumları 111.5.6.1.2.2.2. Kamu Sosyal Güvenlik Harcamaları 111.4.6.1.2.2.3. Tamamlayıcı Sosyal Güvenlik Kurumları 111.4.6.1.2.3.1999 Sonrası Dönem: Yeniden Yapılanma Dönemi 111.4.6.2. Türk Sosyal Güvenlik Sisteminin Bugünü 111.4.6.2.1. Kurumsal Yapı 111.4.6.2.2. Koruma Kapsamı 111.4.6.2.3. Sosyal Güvenliğin Finansmanı 111.4.6.2.4. Sosyal Güvenliğin Kapsamı 111.4.6.3. Türk Sosyal Güvenlik Sistemi'nin Temel Sorunları 160 160 163 163 167 167 169 171 171 172 174 175 175 175 177 178 179 179 181 183 184 185 185 186 187 188 190 III.5. İŞ S A Ğ L I Ğ I VE G Ü V E N L İ Ğ İ 1)1.5.1. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI 111.5.2. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NİN ÖNEMİ 111.5.3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE YÖNELİK MEVZUATIN TARİHSEL GELİŞİMİ :. 111.5.3.1. Dünya'da İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının Tarihsel Gelişimi 111.5.3.2. Türkiye'de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının Tarihsel Gelişimi 194 194 199 203 203 204 XII 111.5.4. DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ UYGULAMALARI 111.5.5. 4857 SAYILI İŞ KANUNU'NA GÖRE TARAFLARIN İŞ SAĞLIĞI VE Güvenliği Alanındaki Yükümlülükleri 111.5.5.1. İşverenin Yükümlülükleri İli.5.5.2. İşçinin Yükümlülükleri 111.5.6. TARAFLARIN İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ'NE İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLERİNİ YERİNE GETİRMEMELERİNİN YAPTIRIMLARI Ul.5.6.1. işverenin İş Sağlığı ve Güvenliği'ne ilişkin Yükümlülüklerini Yerine Getirmemesi ve Yaptırımları (İşçinin Hakları) 111.5.6.2. İşçinin iş Sağlığı ve Güvenliği'ne İlişkin Yükümlülüklerini Yerine Getirmemesi ve Yaptırımları (İşverenin Haklan) 210 ^ ^ 2 1 5 111-6. SOSYAL D I Ş L A N M A 111-6.1. SOSYAL DIŞLANMA KAVRAMI 111.6.2. SOSYAL DIŞLANMANIN NEDENLERİ 111.6.3. SOSYAL DIŞLANMA İLE MÜCADELE YÖNTEMLERİ I.7. AYRIMCILIK Hl.7.1. AYRIMCILIK KAVRAMI 111.7.2. ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMİNE GÖRE AYRIMCILIK TÜRLERİ 111.7.2.1. Ayrımcılık Yapmama Kuralında İstisnalar 111.7.3. İŞYERİNDE AYRIMCILIK 111.7.4. ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERDE AYRIMCILIK YASAĞI 111.7.5. TÜRKİYE'DE AYRIMCILIK YASAĞI 111.7.6. DÜNYA'DA VE TÜRKİYE'DE AYRIMCILIKLA İLGİLİ SOSYAL POLİTİKALARIN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ III.8. Ç A L I Ş M A HAYATINDA Ö Z E L GRUPLARA (DEZAVANTAJLI GRUPLARA) Y Ö N E L İ K SOSYAL P O L İ T İ K A L A R 111.8.1. ESKİ HÜKÜMLÜLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR 111.8.1.1. Eski Hükümlü Kavramı ve Eski Hükümlülerin Sorunları 111.8.1.2. Eski Hükümlülere Yönelik Koruma Politikaları 111.8.1.3. Dünya'da Eski Hükümlülere Yönelik Sosyal Politikalar 111.8.1.4. Türkiye'de Eski Hükümlülere Yönelik Sosyal Politikalar 111.8.1.5. Türkiye'de Eski Hükümlülerin İstihdamı 2 2 2 9 2 9 2 3 0 2 3 3 2 3 5 2 3 2 4 2 2 4 5 2 5 0 2 5 0 2 5 0 2 5 1 254 2 5 5 2 5 8 8 xiii 111.8.2. Ö Z Ü R L Ü L E R E YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR 111.8.2.1. Özürlüler İle İlgili Bazı Kavramlar 111.8.2.2. Dünya'da ve Türkiye'de Özürlüler ve Sosyal Politika 111.8.2.2.1. Dünya'da Genel Olarak Özürlülük Profili 111.8.2.2.2. Dünya'da Özürlülere Yönelik Sosyal Politikalar 111.8.2.2.3. Türkiye'de Genel Olarak Özürlülük Profili 111.8.2.2.4. Türkiye'de Özürlülere Yönelik Sosyal Politikalar 264 264 266 266 268 271 275 111.8.3. KADINLARA YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR M1.8.3.1. Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Eşitlik Sorunu 111.8.3.2. Kadın Emeğinin Dünya'da ve Türkiye'deki Durumu 111.8.3.2.1. Kadın Emeğinin Dünya'daki Durumu ve Sorunları 111.8.3.2.2. Kadın Emeğinin Türkiye'deki Durumu ve Sorunları 111.8.3.3. Dünya'da ve Türkiye'de Kadın Emeğinin Karşılaştığı Sorunları Gidermeye Yönelik Düzenlemeler 282 282 283 283 285 111.8.4. GÖÇMENLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR 111.8.4.1. Uluslararası Göç ve Göçle İlgili Kavramlar 111.8.4.2. Uluslararası Göçün Etkilendiği Tarihsel Koşullar 111.8.4.3. Uluslararası Göçün Nedenleri 111.8.4.4. Göçmenlerin Sorunları 111.8.4.5. Göçmenlere Yönelik Uluslararası Düzenlemeler 111.8.4.6. Dünya'da Göçmenlere Yönelik Sosyal Politikalar 111.8.4.7. Türkiye'de Göçmenlere Yönelik Sosyal Politikalar 295 295 297 299 302 303 305 307 111.8.5. Ç O C U K L A R A YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR 111.8.5.1. Çocuk ve Çocuk işçi Kavramı 111.8.5.2. Çocuk işçiliğinin Nedenleri 111.8.5.3. Çocuk İşçiliğinin Dünya'da ve Türkiye'deki Durumu 111.8.5.4. Çocuk İşçilerin Yaşadığı Sorunlar 111.8.5.5. Dünya'da ve Türkiye'de Çocuk İşçilere Yönelik Sosyal Politikalar 111.8.5.5.1. Çocuk işçilere Yönelik Uluslararası Düzenlemeler 111.8.5.5.2. Çocuk İşçilere Yönelik Ulusal Düzenlemeler 312 312 313 314 315 317 317 318 111.8.6. G E N Ç L E R E YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR 111.8.6.1. Gençlik Kavramı ve Dünya'da Gençlerin Çalışma Hayatında Karşılaştıkları Sorunlar 111.8.6.2. Dünya'da ve Türkiye'de Gençlere Yönelik Sosyal Politikalar 324 289 324 326 XIV 1.8.6.2.1. Dünya'da Gençlere Yönelik Sosyal Politikalar 1.8.6.2.2. Türkiye'de Gençlere Yönelik Sosyal Politikalar 111.8.6.2.2.1. Türkiye'de Gençlerin Eğitimi 111.8.6.2.2.2. Türkiye'de Gençlerin İstihdamı 111.8.6.2.2.3. Türkiye'de Gençlere Yönelik Sosyal Politika Uygulamalarının Değerlendirilmesi III.8.7. YAŞLILARA YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR 111.8.7.1. Yaşlılık Kavramı ve Yaşlılık Dönemi 111.8.7.2. Yaşlılara Yönelik Sosyal Politikalar Oluşturulmasının Nedenleri 111.8.7.3. Dünya'da ve Türkiye'de Yaşlılık ve Sosyal Politikalar 111.8.7.3.1. Dünya'da Yaşlılık ve Sosyal Politikalar 111.8.7.3.2. Türkiye'de Yaşlılık ve Sosyal Politikalar 326 328 329 330 331 335 335 336 338 339 342