bġtkġsel ürünlerġn ġlaç olarak kullanılması usage of herbal
advertisement
Oral Sessions BĠTKĠSEL ÜRÜNLERĠN ĠLAÇ OLARAK KULLANILMASI Mehmet GÜRBĠLEK Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Konya E-posta: gurbil@yahoo.com Özet Bitkiler gıda ve ilaç olarak çok eski zamanlardan beri tedavi amaçlı yaygın kullanılmakdatır. Bugün Amerikada 1500 ila 1800 civarında satılan bitki vardır. Bu bitkisel gıda takviyeleri güvenli gibi görülmesine rağmen, yaygın olarak kullanılan bazı maddelerin önemli yan etkileri ve diğer belli farmasötiklerle etkileĢmelere sahip. FDA'ya göre, gıda ve ilaç takviyeleri ürün olarak tanımlanmaktadır. Ġçeriği bir veya daha fazla gıda bileĢeni, vitamin, mineral ve bitkisel aminoasit, total diet alımının artırılmasıyla ilgili diyetsel maddelerin yan etkileri, katkı maddesi, metabolit, özüt veya tamamını içerebilir. Bitkisel suplemantlerin yan etkileri hakkındaki bilgilerin çoğu çeĢitli sağlık problemleri üzerine odaklanmaktadır. Bazı bitkisel komponentlerde bulunan pyrrolizidine alkoloidin karaciğer toksisitesi, bazı Çin birtkileri tarafından oluĢturulan Nefrotoksisite; özellikle aristolochia gibi bitkiler urotelyal kanserlerle iliĢkilidir. Efedra alkoloidleri kardiak sorunlar oluĢturabilir. Önerilen dozlarda alındığı zaman yan etkileri bilinmeyen Bitkisel takviyeler, aĢırı dozlarda alındığı zaman toksik etkiler meydana gelebilir. Anahtar Kelimeler: Gıda ve Ġlaç katkıları.Bitkisel ilaç,bitkisel gıda katkı maddeleri USAGE OF HERBAL SUPPLEMENTS AS DRUGS Mehmet GÜRBĠLEK Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Konya E-mail: gurbil@yahoo.com Abstract Herbals are the most common type of The Food and Drug Administration. Herbs have been used medicinally since ancient times. Today there are 1500 to 1800 herbals sold in the U.S. Although many of these supplements appear to be safe, some commonlyused substances have important side effects and interact both with standard pharmaceuticals and other supplements. According to the FDA, The Food and Drug Administration is defined as a product that contains one or more dietary ingredient such as: a vitamin or a mineral,an herb or other botanical,an amino acid,a dietary substance intended to increase the total dietary intake,a concentrate, metabolite, constituent, extract or a combination of the above ingredients. Much of the information on adverse effects related to herbal supplements has focused around the following problems:Liver toxicity from pyrrolizidine alkaloid compounds found in some plants,Nephrotoxity induced by some Chinese herbs, in particular aristolochia, which may also be associated with urothelia cancers.Cardiac events have been associated with ephedra alkaloids. In addition, herbal supplements that are not known to cause adverse effects when taken at the recommended doses, may have toxic effects if extremely high doses are used. 373 Sözlü Bildiriler The Food and Drug Administration has classified the following supplements as high risk and therefore need be avoided by all patients:Ephedra or ephedrine,Chaparral,Comfrey and Gamma butyrolacone. These compounds are usually likely to be chemically complex and possessnovel structures that are interesting from the scientific point of view. Keywords: The Food and Drug Administration, supplements , herbal supplements. GĠRĠġ Bilindiği üzere ülkemizde gittikçe artan bir Ģekilde çeĢitli bitkilerin çiçeklerinden, yapraklarından, kabuklarından veya diğer kısımlarından değiĢik yöntemlerle elde edilen ve genelde sıvı Ģeklinde olan formlar, kanserden diyabete kadar, neredeyse her türlü hastalığın tedavisinde kullanılmaktadır. Doğal olana yönelme isteği bitkisel ürünlerin ―doğal olduğu için kullanımında sorun olmaz‖ algısında artma gün geçtikçe yaygınlaĢmaktadır. Kadınlar erkeklere göre bu ürünleri daha sık kullanmaktadır. Radyolarda abartılı tanıtım ve satıĢ kampanyaları, Tv programlarında abartılı, hatta gerçekten uzaklaĢılan doğal – zararsız söylemleri ve neredeyse ―reçete ‖verilmesi, gazetelerin verdiği reklam, eklerindeki yazılar ―kuponlu kitap‖ uygulamaları kullanımın artmasına neden olmuĢ olabilir. Ülkemizde son zamanlarda gerek yazılı ve gerekse görsel basında bitkilerden elde edilen çeĢitli ürünlerin (çekirdek, ekstre vb.) çok çeĢitli hastalıklar için önerildiği ve aktarların, neredeyse, doktor ve eczacıların yerini aldıkları görülmektedir. Bitkisel ilaç ve tedaviyi bir kenara atmak, yok saymak bilimden uzak bir düĢüncedir. Örneğin, Bilimdeki geliĢmelerin ıĢığında, söğütten asetil salisilik asit aspirinin etken maddesi izole edilmiĢ, yapısı aydınlatılarak ve tamamen sentetik olarak elde edilerek, 1890 yılında insanlığın hizmetine sokulmuĢtur. Bitkilerden ilaç hammaddesi elde etmeden, bitkisel ilaç haline getirilmeden, etkinliği, kalitesi ve standardizasyonuyla ilgili hiçbir çalıĢma yapmadan ilaç yerine kullanılması, toplumumuzda çok önemli sorunlar yaratabilir. Ġnsanların planlanan tedavilerini bırakıp, çeĢitli bitki ekstresiyle tedavi olmaya çalıĢtıklarını biliyoruz, duyuyoruz. Hipertansiyon hastaları ve Diyabet hastalarının sıklıkla basın, gazete ve televizyon reklam ve programlarına inanarak bu yolu seçtikleri ve denedikleri, bunun sonucunda daha kötüleĢerek hastaneye geldikleri bir gerçektir. Bunun ötesinde yukarıda sözü edilen maddeler fahiĢ fiyatlarla vatandaĢlarımıza satılabilmektedir. Haksız kazanç ve hileli satıĢ, sonucunda hem maddi hem de manevi kayıplar oluĢmaktadır. ―Bitkilerden ilaç elde edilmesi‖, ―bitkisel ilaç yapılması‖ kavramları ile ―bitkilerin ilaç olarak kullanılması― kavramlarını çok net olarak birbirinden ayırmak gerekir. Ġlaç Nedir? Bir molekülün ilaç olabilmesi için, her Ģeyden önce belli bir hastalıkta, bir belirtide, tıp deyimiyle bir endikasyonda faydalı olabileceğini öngören bir kuram olması gerekir. 374 Oral Sessions Bitkisel ilaç; WHO tarafından 1991 yılında Cenevre toplantısında yapılan tarife göre, Bitkisel drog veya karıĢımların olduğu gibi veya değiĢik preparatları halinde etkili kısım olarak taĢıyan, bitmiĢ, etiketlenmiĢ, tıbbi ürünler veya müstahzarlardır. Bitkisel: Bitkilerden elde edilen nebati Ürün: Doğadan elde edilen üretilen yararlı Ģey, Mahsul, türlü endüstri alanlarında hammaddelerin iĢlenmesiyle elde edilen Ģey. Bitkisel Ürün: madde. (yaprak, kök, gövde, vb.)tek ya da birden fazla bitkiden üretilen Bitkisel İlaç: (Good Manufacturing Product; GMP) Ġlaç formunda üretilmiĢ, bitmiĢ, etiketlenmiĢ, tıbbi ürünler ve müstahzarlardır. Bitkisel Drog: Ġnsan sağlığı için önemli fotokimyasallar (bitki kimyasalları) Besin destekleri: Vitamin, mineral, posa amino asit gibi besin öğelerini içeren preparatlardır. Besin destekleri, genel olarak diyetle karĢılanamayan besin öğelerini yerine koymak ya da hastalık gibi durumlarda artmıĢ ihtiyacı karĢılamak için kullanılır. Nütrasötikler: Hastalığın önlenmesi tedaviside dahil olmak üzere, sağlığı destekleyen, tıbbi yararlar sağlayan besin yada besin ürünüdür. Bir maddenin nütrosötik olarak kabul edilebilmesi için kanıtlanmıĢ fizyolojik bir yararı ya da kronik hastalıklara karĢı koruma sağlaması gerekir. Fonksiyonel besinler: Nütrifikasyon denen iĢlemle üretilir. Besine içerdiği veya içermediği besin öğesi eklenir. Farmakognozi: Tıbbi bitkiler, etken maddeleri, etkileri ve kullanılıĢını inceleyen Eczacılık bilimidir. Ġlaç GeliĢtirme Süreçleri: Faz I: Gönüllüler üzerinde deney yapılır ve molekülün dozu; farmakokinetiği ve güvenliği bilgi edinilir. Faz II: Ġlaç olmaya aday molekülün hastalarda denendiği ve doz aralığı, etkililik ve güvenlilik konusunda bilgiler edinildiği çalıĢmalardır. Faz III: Daha fazla sayıda hasta üzerinde ve çok merkezli olarak yapılan çalıĢmalardır. Sağlık otoritesinden gerekli izinler 8-13 yılı ve milyar doları bulabilen-araĢtırma geliĢtirme harcamasını Faz IV: Faz 3 çalıĢmalarının ardından beĢ yıl kadar bir süre geçmesi beklenir. Ruhsat alımından sonra, ilaç eczanelere girer, fakat güvenlik araĢtırma süresi bitmez, sürekli devam eden bir fazda kalır ve güvenliğine iliĢkin veriler toplanmaya devam eder. SAĞLIK AÇISINDAN RĠSKLER Bitkisel ilaç ve tedavinin faydaları inkâr edilemez ama akıldan çıkarılmaması gerekli önemli riskler vardır; 1. Bitkisel ürünler pek çok toksik (zehirli) madde, mikroplar, ağır metaller, kimyasal zehirler, vb. içerebilmektedir. 375 Sözlü Bildiriler 2. Farmakokinetik özelliklerden kaynaklanan ilaçlar ile etkileĢime giren bitkisel ürünler klinik olarak ―toksisite (zehirlenme)‖ yaratabilir. Her yıl yaklaĢık 100.000 ölümün bu nedenle meydana geldiği ifade edilmektedir. 3. Bitkisel ürünlerin yaratabileceği karaciğer toksisitesinin ciddiyetinin bu ürünlerin içerdiği ağır metallere, mikroorganizmalara, ürünleri kullanan kiĢinin yaĢına ve hastalığının genetik ve diğer özelliklerine göre değiĢebileceği bilinmektedir. 4. Bitkisel ürünlerin içerdikleri fitokimyasallar nedeniyle, sağlık açısından doğrudan zararları hipertansiyon, kanama zamanının uzaması, potansiyel ürün/ilaç etkileĢimidir. Ġlaç etkileĢimleri özellikle anestezi alacak hastalar için önemli bir konudur. 5. Bitkisel ürünlerden hakkında en çok deneyim kazanılmıĢ bir tanesi olan St. John‘s Wort (Latince adı Hypericum perforatum olup halk arasında sarı kantaron, kanotu, kılıçotu, yaraotu, mayasılotu ve binbirdelik otu olarak bilinir.) ile ilgili klinik deneyler, bu bitkinin pek çok ilaçla (örneğin alprazolam, amitriptilin, atorvastatin, klorzoksazon, siklosporin, debrizokin, digoksin, eritromisin, feksofenadin, gliklazid, imatinib, indinavir, irinotekan, ivabradine, mefenitoin, metadon, midazolam, nifedipin, omeprazol, oral kontraseptifler, kuazepam, simvastatin, takrolimus, talinolol, verapamil, vorikonazole ve varfarin) etkileĢime girdiği, bu ilaçların plazma konsantrasyonunu azalttığı ve klirensini artırdığını ortaya koymuĢtur. 6. Sarımsak, klorpropamid, fluindion, ritonavir ve varfarin ile etkileĢmektedir. Klorzoksazon‘un plazma konsantrasyonunu azaltmaktadır. 7. Tayvan‘da 2006-2009 yılları arasında 424 böbrek hastasında yapılmıĢ bir çalıĢmada kullanılan bitkisel ürünlerin, kronik (süreğen) böbrek hastalığı riskini artırdığı ortaya konulmuĢtur. 8. http:/www.ema.europa.eu/pdfs/human/hmpc. AB üyesi ve aday ülkelerin bağlı olduğu Avrupa ilaç kurumu (EMA) alt komisyonu (HMPC) ilgili linkten bilimsel veriler sunmaktadır. Bitkisel ürünlerin kullanımına dair aĢağıdaki konular da önemlidir (akıldan çıkarılmaması gerekenler): 1. Bir bitkisel ürün, bir ruhsatlı ilacın herhangi bir endikasyonu için alternatifi olamaz. Destekleyici bir ürün tedavi için kullanıldığında hasta tedaviden mahrum kalmıĢ olabilir. 2. Bitkisel ürünlerin pek çoğu saf olarak pazarlanmamıĢtır. Bunların içeriğinde ek olarak farmakolojik açıdan etkili ve piyasada zaten ruhsatlı ilaç olarak satılan maddelerin bulunması, bu maddelerin de risklerini beraberinde getirir. Öreğin parasetamol, prednizolon, sibutramin, östrojenler vs. 3. Üretimden kaynaklanan, bitkinin toplama zamanı da dâhil yetiĢtirilmeye bağlı varyasyonlar olabilir. Bu da doz/plazma konsantrasyonu ve etkide değiĢikliklere yol açar. 4. Bitkisel ürünlerin pek çoğunun standardizasyon konusunda eksiklikleri vardır. Üretici firmadan diğer firmaya farklılıkların olmasının yanında, kutudan kutuya farklılıklar da olabilir. Bu da yetersiz etkiye ve toksisiteye neden olabilir. 5. Hijyenite eksikliği bir baĢka risktir. 376 Oral Sessions 6- Konuyla ilgili, bilimsel değeri tartıĢmaya açık çalıĢmaların çoğu bir hipoteze dayanmayan, fizyopatolojik mekanizmaları araĢtırmayan, pek çoğu ―iyi gelir‖, ―Ģifalı‖ gibi yuvarlak sözlerle sonuçlanan, ciddi hakemli dergilerde yer almayan çalıĢmalardır. 6. Yan etkileri ve advers etkileri kullanılmaya baĢlandıktan sonra görülür. Oysa ilaç çalıĢmalarının Faz I, II ve III‘de pek çok istenmeyen etkisi önceden ortaya konulmuĢ olur. Bu istenmeyen etkilerin ciddiyetinin değerlendirilmesi ruhsatlandırılma sürecinde belirleyicidir. Bitkisel ürünlerin kısa dönem ve uzun dönem kullanımından kaynaklanan advers etkileri bilinmez, bildirilmez; bu bilgileri toplamaya yarayan ―rutin farmakovijilans prosedürleri‖ yoktur. 7. Ġlaçlarda akılcı olan tekli kullanımdır. Kombine preparatlar ilk tercih değildir. Oysa bitkisel ürünlerden birden fazla (hatta çoğunlukla sayısı bilinmeyen) maddeye maruz kalma söz konusudur. 8. Farmasötik çalıĢılmaktadır. Ģekillerde hazırlanmıĢ olanlara da ilaç görüntüsü verilmeye BĠLĠMSEL BAKIġ 1. Bitkisel ürün ya da ekstraktların hayvan türüne yönelik tolerans düzeyleri dikkate alınmaksızın genel olarak uygulanması, türe özgü zehirlenme vakalarının açığa çıkmasına neden olmaktadır. (Örn; antifungal ve antiparaziter olarak bildirilen çay ağacı yağının uygulandığı kedilerde zehirlenme vakaları ile karĢılaĢılmıĢ ve bitki yağında bulunan terpene karĢı insan, kedi ve köpeklerin duyarlı olduğu saptanmıĢtır). 2. Büyüme uyarıcı olarak hayvan yemlerinde konvansiyonel antibiyotiklerin kullanımının yasaklanması, günümüzde bitkisel ekstraktların alternatif yem katkısı olarak önem kazanmasına neden olmuĢtur. Özellikle kanatlı yetiĢtiriciliği olmak üzere, hayvancılık iĢletmeleri tarafından illegal yollara baĢvurularak karlılığı arttırma çareleri arasında bu ürünlerin bilinçsiz kullanımının hayvan ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceği düĢünülmektedir. 3-Bitkilerden de oldukça fazla sayıda ve kanser tedavisinde kullanılan bazı antineoplastik ilaçlarda dâhil, çok önemli ilaçlar elde edilmektedir. 4-Bitkilerden ilaç etken maddesinin elde edilmesinin ötesinde, zaman zaman etken maddeyi saf olarak değil, olası etken maddeyi de içeren bir karıĢım halinde (ekstre) veya bitkilerin alkol veya eterde eriyebilen kısımlarını içeren sıvı ilaç Ģeklinde (tentür) kullanılabilmeleri gündeme gelmektedir. BĠTKĠLERĠN ĠLAÇ OLARAK KULLANILM ASININ OLUMSUZ ETKĠLERĠ NELER ? Bitkilerden elde edilen çeĢitli ürünlerin kullanıĢıyla ilgili olarak ―bu ürünler doğal maddeler olduğu için hiç zararlı etkileri yoktur‖ gibi bilimsel olmayan bir görüĢ ileri sürülmektedir. Bu görüĢ kesinlikle doğru değildir. ―Detary supplement‖ baĢlığı altında eczanelerin dıĢında çeĢitli marketlerde ve satıĢ mağazalarında satılan, bazıları bitkisel olabilen gıda katkı maddelerinin bir kısmını ciddi yan etkiler yaptığı hatta ölümlere neden olduğu bildirilmiĢtir. Son günlerde birçok basın ve yayın kuruluĢunda yansıdığı gibi zayıflattığı iddia edilerek piyasa satıĢa sunulan ―LĠDA ―isimli bitkisel ürün, ne yazık ki bir vatandaĢımızın ölümüne neden olmuĢtur. 377 Sözlü Bildiriler Bitkisel gıda takviye ürünü olarak Tarım ve Köy iĢleri Bakanlığından ruhsat alınıp ülkeye sokulan bu ürün, içerdiği ―Sibutramin‖ adlı etken madde nedeniyle ölümlere neden olmaktadır. Sibutramin içerdiği fark edilen ―lida‖ isimli ürünün vatandaĢlarımız tarafından kullanılmaması gerektiğini, aksi durumda kullanan kiĢilerde ani kalp durmalarına, karaciğer yetmezliğine, hafıza kaybına ve tansiyon yükselmesine neden olduğu; hatta ölümlere varabilecek sonuçlara yol açtığı bilinmektedir. Ülkemizde son yıllarda gıda takviyesi adı altında kullanılan bu tip destek ürünlerinin hiçbir zaman ilaç gibi değerlendirilmemesi gerekmektedir. Çünkü ilaç etkinliği kanıtlanmıĢ kaliteli ve güvenilir olma zorunluluğu taĢıyan bir üründür. Oysa gıda takviyesi adı altındaki bitkisel ürünler, bir takım yararların kaydedilmiĢ olsa dahi hiçbir zaman ilaç olarak değerlendirilemezler. Bu tip ürünlerin içinde bulunan maddelerin her zaman aynı oranda olduğu iddiasında da bulunulamaz. Ġlaç ile zehir arasındaki fark dozdur. Bitkisel ürünlerin gereken dozlarda kullanılması için Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığının gerekli düzenlemeleri yapması gerekmektedir. Ġnternet üzerinden vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler adı altında satılan pek çok ürünün içeriği, kim tarafından hangi ortamlarda üretildiği, yan etkilerinin ne olduğu bilinmemektedir. Yasal olmayan yollardan Ülkeye sokulan vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler ticari bir mal olarak görülmekte, bir rant aracı olarak haksız kazanç oluĢturmaktadır. Bitkisel Ürünler İle İlaç Etkileşimleri ve Yaratabileceği Toksisite Bitkisel ürünlerin genelde tavsiyeler, reklamlar, medya yönlendirmesi üzerine sağlıklı koĢullara uymayan yerlerden yetkisiz kiĢilerin önerileri ile alındığı bilinmektedir. Bitkidir, ―tehlikesizdir‖ veya ―bitkisel ürünlerden kaynaklanabilecek yan etkiler sentetik ilaçlara kıyasla daha azdır‖ düĢüncesi ile yaklaĢmak son derece yanlıĢtır. Ancak günümüzde bitkisel destek ürünlerine kolay eriĢim imkânı vardır ve doğal olmaları nedeniyle güvenli olduğu düĢüncesi yaygındır. Bitkilerin bileĢiminde bulunan maddelerin miktarları, yetiĢtikleri iklim, toprak, çevre, ekolojik koĢullar, toplandıkları mevsim, geliĢim evresi, toplandıktan sonraki iĢleme Ģekilleri, saklama koĢulları saklama süresi gibi çok sayıda faktör toksisitesini etkilemektedir. Zehirli maddelerin bitkideki dağılıĢı, türlere göre değiĢim gösterdiği gibi, bitkinin bütününde, kök ya da yaprak, rizom, çiçek, meyve ve tohum gibi farklı organlarında dağılım gösterebiliyor. Bitkisel ürünlerin fazla tüketilmesi interstisyel nefrite yol açarak, son dönem böbrek yetmezliği geliĢimine neden olabilmektedir. Bu durumun en fazla Hindistan, Pakistan Çin ve Afrika‘da görüldüğü bildirilmektedir. 40-65 yaĢ arası olan 100 sağlıklı birey üzerinde bitkisel ürün kullanımına dair yapılan bir anket çalıĢmasına katılanların %20‘ye yakını reçete edilen ilaçların yanı sıra, en az bir tane vitamin veya bitkisel ürün kullandıklarını belirtmiĢlerdir. 45 yaĢ sonrası kullanımın daha yaygın olduğu, eğitim düzeyi ile kullanımın farklılık göstermediği tespit edilmiĢtir. Ankete katılan kiĢilere reçete yazılırken genelde 378 Oral Sessions hekimlerin kullandıkları destek ürünleri ile ilgili bilgi sormadıkları, dolayısı ile kendilerinin de bilgi vermedikleri görülmüĢtür. Kullandıkları ürünün hangi ilaçla nasıl etkileĢtiği konusunda bilgi sahibi olmadıkları saptandığı bildirilmiĢtir. Olumsuz etkileri saptanmıĢ bitkisel ürün örnekleri sıralanacak olursa; •Sarımsak ve Ginseng agresif kanama nedeni olduğundan operasyondan en az 7 gün, •Ginkgo biloba yine aynı nedenden dolayı 3 gün, •Kava kava anestezi ilaçlarının etkisini arttırabileceği için 24 saat, •Sarı kantaron kalp hızı ve kan basıncını arttırdığı için ameliyattan 5 gün önce bırakılmalıdır. Bununla birlikte anestezi pratiğinde bitkisel ürünlerin yaratabileceği bazı potansiyel riskler Ģu Ģekilde sıralanabilir; •Koagülasyon sorunları •Kardiovasküler yan etkiler •Su ve elektrolit denge bozukluğu •Endokrin etkisi •Hepatotoksisite •Anestezik ajanların etki sürelerinin uzayıĢı gibi riskler oluĢturmaktadır. Ülkemizde 2005 yılından beri Sağlık Bakanlığı Türkiye ilaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu bünyesinde Türkiye Farmakovijilans Merkezi (TÜFAM) olarak çalıĢmalarına devam ettiğini ve artık sadece sağlık mesleği mensuplarından değil, hastalar veya yakınlarından da ilaçlarla ilgili advers etki bildirimi alınmaktadır. Ġlaç veya bitkisel ürün desteği kullanımı sırasında karĢılaĢılan istenmeyen etkiler, doğrudan TÜFAM'a www.titck.gov.tr ana sayfasındaki link kullanılarak iletilebilir. Bitkisel Ġlaçlar ve Yan Etkileri Bitkisel ilaçların kalitesini etkileyen en önemli nedenler tür farklılıkları, diurnal ve mevsimsel değiĢikliklere bağlı olarak aktif kimyasal maddelerin bitki içindeki miktarlarının değiĢebilmesi, çevresel faktörler, farklı tarım metotları, hasat sonrası depolama, bitkisel ilaçların üretimindeki farklılıklar, toksit maddelerle kontaminasyon ve benzeri nedenler olarak sıralanabilir. 1. Bitkisel ilaçlar hakkında birçok kiĢi genel olarak ‖bunlar doğal ürünlerdir, o nedenle güvenlidir‖ görüĢünü benimsemiĢtir. 2. ‖Doğaldır, o halde zararsızdır‖ fikrinin her zaman doğru olmadığını yapılan klinik çalıĢmalar göstermiĢtir. 3. KiĢilerin özellikle hekim veya eczacı kontrolü olmadan kendi kendilerine veya uzman olmayan kiĢilerin tavsiyeleri ile kullandıkları bitkisel ilaçlar ve ürünler yaĢamı tehdit edebilecek ölçüde ciddi yan etkilere yol açabilmektedir. 4. Yan etkiler daha çok öngörülmeyen, doza-bağımlı olmayan, bazen çok ufak etkisiz dozda bile ortaya çıkabilen, olağandıĢı ve potansiyel olarak daha ciddi reaksiyonlardır. 379 Sözlü Bildiriler Ayrıca bu tür ilaçların konvansiyonel olarak kullanılan diğer ilaçlarla etkileĢebilme olasılığı da unutulmamalıdır. 5. Bitkisel ilaçların gebelerde, süt veren annelerde çocuklarda kullanımından kaçınılması gerekmektedir. 6. Çocukların metabolik enzimleri geliĢmemiĢtir ve vücut ağırlıklarına göre doz ayarlaması yapılamadığı için toksit dozlara kolaylıkla ulaĢabilmesi mümkündür. 7. Çok miktarda ilaç kullanmak durumunda olan yaĢlı hastalar ise ilaç etkileĢimleri bakımından en çok sorgulanması gereken hasta gurubudur. 8. Cerrahi operasyon geçirecek olan hastalar, bitkisel ilaç kullanımı açısından mutlaka sorgulanmalı ve bitkisel ilaç kullanımına operasyon tarihinden yaklaĢık 2-3 hafta önce son verilmelidir. 9. Hasta veya hasta yakınları hekimlere kullandığı bitkisel ilacı belirtmeli, hekimlerde de bu konuda bilgi birikimini artırmalıdır. 10. Ġnternet üzerinden vitamin, mineral besin destekleri ve bitkisel ürünler adı altında satılan pek çok ürünün içeriği, kim tarafından hangi ortamlarda üretildiği, yan etkilerinin ne olduğu bilinmediği gibi ilaç etken maddesi de kanunsuz bir Ģekilde bulunabilmektedir. 380 Oral Sessions 381 Sözlü Bildiriler 382 Oral Sessions SONUÇ Bitkisel ilaçlarında sentetik ilaçlar gibi aktivite ve toksite çalıĢmalarından geçmesi ve sağlık otoritelerince de ruhsatlandırılmaları etkinlik ve güvenliklerini artıracaktır. ―Gıda katkı maddesi‖ (dietary supplement) baĢlığı altında eczaneler ve eczaneler dıĢında satılan ürünlerle ilgili Sağlık Bakanlığının da devrede olması gerekir. Tıp fakülteleri ders programlarına bu konuyu eklemelidir. Hekimlerde bu konuda bilgi birikimini artırmalıdır. KAYNAKLAR 1) GÜRÜN, MS. SÜZER Ö. ― Bitkisel ilaçlar ― Derleme 2004 2) SARDAġ S. ―Bitkisel Ürünler Ġle Ġlaç EtkileĢimleri ve Yaratabileceği Toksisite― Famakovijilans 2013 3) www.ttb.org.tr 4) Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi ― Bitkisel ürünler ve Sağlık ― Bilimsel çerçeve ve Etik açısından yaklaĢım 2012 5) BAġARAN A ―Fitoterapi ― nasıl ve nereye kadar Ders notları 2013 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının 17 Aralık 2011 tarihli yönetmeliğinin 8. Maddesi gereğince ilan edilen kamuoyu açıklaması. 383
