stanbul tekn k ün vers tes fen bl mler enst tüsü m mar tasarım e ğt m
advertisement
İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ İÇİN SANAL DOKU TABANLI BÜRO BİNASI VERİ DESTEK SİSTEMİ ‘TALLOFFICE’ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Funda TEZEL Anabilim Dalı : BİLİŞİM ANABİLİM DALI Programı : MİMARİ TASARIMDA BİLİŞİM HAZİRAN 2007 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ İÇİN SANAL DOKU TABANLI BÜRO BİNASI VERİ DESTEK SİSTEMİ ‘TALLOFFICE’ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mimar Funda TEZEL (710041005) Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 7 Mayıs 2007 Tezin Savunulduğu Tarih : 13 Haziran 2007 Tez Danışmanı : Doç.Dr. Sinan Mert ŞENER Diğer Jüri Üyeleri Prof.Dr. Gülen ÇAĞDAŞ (İ.T.Ü.) Yrd.Doç.Dr. Togan TONG (Y.T.Ü.) HAZİRAN 2007 ÖNSÖZ Değerli tez danışmanım Sayın Doç.Dr. Sinan Mert Şener’e, çalışmalarım sırasında gösterdiği büyük teşvik, yardım ve değerli görüşleri için teşekkürlerimi saygıyla sunarım. Bana gösterdikleri sonsuz sevgi, hassasiyet ve teşvik için çok sevdiğim annem Feriha Tezel’e, babam Turgut Tezel’e, kız kardeşim Fulya Tezel’e ve arkadaşlarıma, ayrıca yoğun iş temposunda benden yardım ve desteklerini esirgemeyen sevgili iş arkadaşlarıma sonsuz teşekkür ederim. Mayıs 2007 Funda TEZEL ii İÇİNDEKİLER KISALTMALAR TABLO LİSTESİ ŞEKİL LİSTESİ ÖZET SUMMARY vıı vııı ıx xııı xv 1. GİRİŞ 1.1. Araştırmanın Amacı 1.2. Araştırmanın Kapsamı 1.3. Araştırmanın Yöntem ve Sınırları 1 1 3 4 2. MİMARİ TASARIM BİLGİSİ, MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ 2.1. Mimari Tasarım Bilgisi 2.1.1. Mimari Tasarım Süreci 2.1.1.1. Bilgi Toplama 2.1.1.2. Analiz 2.1.1.3. Sentez 2.1.1.4. Değerlendirme 2.1.2. Tasarım ve Deneyim 2.1.3. Tasarımda Biçimlendirme 2.1.3.1. Parametrik Tasarım 2.1.3.2. Yenilikçi Tasarım 2.1.3.3. Yaratıcı Tasarım 2.1.4. Tasarımda Soyutlaştırma / Somutlaştırma 2.1.4.1. Ayrıntıdan Arındırmak 2.1.4.2. Azaltmak - İndirgemek 2.1.4.3. Ayırmak - Vurgulamak 2.1.4.4. Karşılaştırma Yapmak 2.1.5. Tasarımcı Düşünce ve Öğrenme 2.1.5.1. Aşamalı / Bütüncü 2.1.5.2. Atak / Dikkatli 2.1.5.3. Genişleyen / Daralan 2.1.5.4. Alandan Bağımsız / Alana Bağımlı 2.2. Mimari Tasarım Eğitimi 2.2.1. Bilginin İletimi ve Tasarım Eğitimi 2.2.1.1. Bilgi ve Tasarım Bilgisinin Bellekte Organizasyonu 2.2.1.2. Mimari Tasarım Bilgisinin İletimi ve İletim Biçimleri 2.2.2. Mimari Tasarım Eğitiminde Kavramlar 2.3. Mimari Tasarım Eğitimi ve Bilgi Teknolojileri 2.3.1. Bilgisayar ve Bilgi Teknolojilerinin Tasarım Eğitiminde Kullanımı 2.3.1.1. CSILE Projesi 2.3.1.2. COVIS Projesi iii 5 5 7 8 8 9 10 10 12 13 13 14 16 18 18 19 19 19 20 20 21 21 22 23 23 24 26 26 28 29 30 2.3.2. Bilgisayar Destekli Mimari Tasarım (BDT) 32 2.3.3. Mimari Tasarım Eğitimi ve İnternet 35 2.3.4. Uzaktan Eğitim ve Çoklu Ortam Teknolojisi 36 2.3.5. Sanal Doku Tabanlı Eğitimde Etkileşim ve Öğrenci Destek Hizmetlerinin Geliştirilmesi 38 3. VERİTABANI SİSTEMİ, MİMARLIK İLİŞKİSİ VE 'SANAL DOKU' UYGULAMALARI 3.1. Veritabanı Sistemi 3.2. Veri Modelleri 3.2.1. Nesneye Dayalı Mantıksal Modeller 3.2.2. Kayda Dayalı Mantıksal Modeller 3.2.2.1. İlişkisel Model 3.2.2.2. Ağ Yapısı Modeli 3.2.2.3. Hiyerarşik Model 3.3. Veritabanı Tasarımı 3.3.1. İhtiyaçların Belirlenmesi ve Analizi 3.3.2. Kavramsal Veritabanı Tasarım Süreci 3.3.3. Veritabanı Yönetim Sisteminin Seçimi 3.3.4. Mantıksal Veritabanı Tasarım Süreci 3.3.5. Fiziksel Veritabanı Tasarım Süreci 3.3.6. Veritabanı Sisteminin Tamamlanması 3.4. Veritabanı ve Mimarlık İlişkisi 3.4.1. Mimari Tasarımda Görsel Veritabanı Kullanımı 3.4.1.1. Mimari Tasarımda Görsel İfadeler 3.4.1.2. Mimari Tasarım Bilgisinin Elektronik Ortama Aktarılması 3.4.1.3. Mimari Tasarımda Görsel Veritabanları 3.4.2. Mimari Tasarım Öğreniminde Veritabanı Kullanımı 3.4.3. Mimari Sunumlarda Veritabanı Kullanımı 3.4.4. Elektronik Ortamda Mimari Veritabanı Uygulamaları 3.4.4.1. DOORS Projesi 3.4.4.2. AVIADOR Projesi 3.4.4.3. Electronic Cocktail Napkin Projesi 3.4.4.4. ARCHIE Projesi 3.4.5. 'Sanal Doku' Üzerinde Mimari Veritabanı Uygulamaları 3.4.5.1. SPIRO Projesi/California Universitesi 3.4.5.2. ‘Cities and Buildings Database’ Projesi/Washington Universitesi 3.4.5.3. 'The Great Buildings Collection' Projesi 3.4.5.4. 'The Architectural Index' Projesi 3.4.5.5. 'archINFORM' Projesi 3.4.5.6. 'EMPORIS Buildings' Projesi 3.5. Veritabanı ve Multimedya Tasarımı 3.5.1. Veritabanı ve Multimedya 3.5.2. Multimedya Tasarım İlkeleri 3.5.2.1. Kullanıcı Bilgisayar Etkileşimi ve Arayüz Tasarımı 3.5.2.2. Kullanıcı Grafik Arayüz Tasarımı (GUI) İlkeleri 3.5.2.3. GUI Tasarımı Aşamaları 39 39 40 40 41 41 41 41 42 43 44 45 46 48 49 50 50 51 53 55 56 57 58 58 61 62 64 66 67 69 72 74 76 78 79 79 80 81 81 82 4. ÇOK KATLI BÜRO BİNALARI TASARIM İLKELERİ VE TİPOLOJİK ANALİZİ 89 4.1. Mimari Tasarımda Tipoloji ve İlişkiler 89 iv 4.1.1. Mimari Tasarım ve Tipoloji 4.1.2. Mimari Tasarımda İlişkiler 4.1.2.1. Fonksiyonel İlişkiler 4.1.2.2. Geometrik İlişkiler 4.1.2.3. Kütle İlişkileri 4.1.2.4. Tipolojik İlişkiler 4.1.2.5. Topolojik İlişkiler 4.2. Çok Katlı Büro Binası 4.2.1. Büro Planlamasında Mekansal Gelişim 4.2.1.1. Tek Odalardan Oluşan Geleneksel Büro Mekanı 4.2.1.2. Grup Odalardan Oluşan Büro Mekanı 4.2.1.3. Açık Plan Düzenli Büro Mekanı 4.2.1.4. Serbest Düzenli Büro Mekanı 4.3. Çok Katlı Büro Binası Tasarımı 4.4. Çok Katlı Büro Binası Tipolojik Analizi 4.4.1. Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Çekirdek 4.4.1.1. Merkezi Çekirdek 4.4.1.2. Merkezi İki Çekirdek 4.4.1.3. Parçalı Çekirdek 4.4.1.4. Köşe Çekirdek 4.4.1.5. Kenar Çekirdek 4.4.1.6. Dışta Yeralan Çekirdek 4.4.2. Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Planlama 4.4.2.1. Merkezi Planlama 4.4.2.2. Lineer (Doğrusal) Planlama 4.4.2.3. Radyal Planlama 4.4.2.4. Küme Planlama 4.4.2.5. Izgara (Modüler) Planlama 4.4.3. Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Plan Formu 4.4.4. Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Kütle Grameri 4.4.5. Çok Katlı Büro Binalarının Yapı Tarzına Göre Sınıflandırılması 5. MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ İÇİN SANAL DOKU BÜRO BİNASI VERİ DESTEK SİSTEMİ - 'TALLOFFICE' 5.1. Sistemin Tanımı ve Amacı 5.2. Sistemin Kapsamı 5.3. Sistemin Tasarımı ve Yöntemi 5.3.1. Sistemin Bilgi İçeriği 5.3.2. Sistemin Yapılanma Süreci 5.3.3. Kullanıcı Arayüzü Tasarımı 5.3.4. Sistemin Arama Motoru 5.3.5. Sisteme Kayıt Ekleme 5.3.6. Sistemin İnternet Ortamına Aktarımı ve Test Edilmesi 5.3.7. Sistemde Kullanılan Teknolojiler 5.3.7.1. Linux 5.3.7.2. Apache 1.3 5.3.7.3. PHP 5 5.3.7.4. SQL 5.3.7.5. MySQL 4 5.3.7.6. Macromedia Dreamweaver 8 v 90 91 91 92 93 94 94 98 98 99 99 99 100 100 101 102 106 107 108 108 109 109 110 110 111 111 112 113 113 114 116 TABANLI 119 119 120 123 123 124 127 129 129 130 131 132 132 133 134 134 135 5.3.7.7. Adobe Photoshop 8 5.4. Veri Destek Sisteminin İşleyişi 5.4.1. Anasayfa 5.4.2. Yazılı Arama Modülü 5.4.2.1. Yapı Adına Göre Arama 5.4.2.2. Mimar Adına Göre Arama 5.4.2.3. Yapı Tarzına Göre Arama 5.4.2.4. Kıta/Ülke/Şehir Göre Arama 5.4.3. Grafik Arama Modülü 5.4.3.1. VP Kurgusuna Göre Arama 5.4.3.2. Plan Geometrisine Göre Arama 5.4.3.3. Çekirdek Tipine Göre Arama 5.4.3.4. Kütle Gramerine Göre Arama 5.4.4. Detaylı Arama Modülü 5.4.5. Kayıt Listesi Modülü 5.4.6. Kayıt Ekleme Modülü 5.4.7. Yardım Modülü 5.5. Veri Destek Sisteminin Kontrolü 136 137 137 138 139 141 143 145 146 147 148 149 151 152 153 153 156 156 6. SONUÇ 159 KAYNAKLAR 161 ÖZGEÇMİŞ 169 vi KISALTMALAR ANSI ASF ASP AVIADOR BDT CAD CAAD CAM CD-ROM CGI COVIS CSILE DBMS DDL DOORS DOS FTP GPL GUI HCI HTML HTTP IP MIT PHP SPIRO SQL TCP VP WWW XML : Amerika Milli Standartlar Enstitüsü : Apache Software Foundation : Active Server Page : Avery Videodisc Index of Architectural Drawings : Bilgisayar Destekli Tasarım : Computer Aided Design : Computer Aided Architectural Design : Computer Aided Manufacturing : Compact Disc Read Only Memory : Computer Generated Imagery : The Learning Through Collaborative Visualization : Computer-Supported Intentional Learning Environments : Database Manegement System : Data Definition Language : Design Oriented Online Resorces System : Disc Operating System : File Transfer Protocol : General Public Licence : Graphic User Interface : Human Computer Interface ya da Interaction : Hypertext Markup Language : HyperText Transfer Protocol : Internet Protocol : Massachussets Institude of Technology : Personal Home Page Tool : Slide and Photograph Image Retrieval Online : Structured Query Language : Transmission Control Protocol : Vaziyet Planı : World Wide Web : Extensible Markup Language vii TABLO LİSTESİ Sayfa No Tablo 4.1 Tablo 5.1 Çekirdek Sınıflandırmasının Analizi (Cho, 2002)......……... MySQL veritabanı Bina tablosu örnek bir kayıt................... viii 104 130 ŞEKİL LİSTESİ Sayfa No Şekil 2.1 Şekil 2.2 Şekil 2.3 Şekil 2.4 Şekil 2.5 Şekil 2.6 Şekil 2.7 Şekil 2.8 Şekil 2.9 Şekil 2.10 Şekil 2.11 Şekil 3.1 Şekil 3.2 Şekil 3.3 Şekil 3.4 Şekil 3.5 Şekil 3.6 Şekil 3.7 Şekil 3.8 Şekil 3.9 Şekil 3.10 Şekil 3.11 Şekil 3.12 Şekil 3.13 Şekil 3.14 Şekil 3.15 Şekil 3.16 Şekil 3.17 Şekil 3.18 Şekil 3.19 Şekil 3.20 Şekil 3.21 Şekil 3.22 Şekil 3.23 Şekil 3.24 Şekil 3.25 Şekil 3.26 Şekil 3.27 Şekil 3.28 Şekil 3.29 : Bilimsel olarak mimari tasarım aşamalarının açıklanması ........ 7 : Mimari tasarım evresinin, bilgi toplama-analiz-sentez değerlendirme aşamaları olarak bina düzeylerine göre açılımı... 8 : Zaha Hadid ‘in Singapur Science Hub eskiz süreci.................... 9 : Tasarımda Soyutlaştırma – Somutlaştırma................................. 16 : Soyut Biçim – Somut Biçim....................................................... 17 : Soyutlama Yaklaşımları.............................................................. 18 : CSILE Bilgi Haritası................................................................... 29 : CSILE projesi çalışma arayüzü..................................................... 30 : COVIS veritabanı kullanımı.......................................................... 31 : COVIS veritabanı arayüzü.......................................................... 31 : Frank Gehry Guggenheim Bilbao fotoğraf, model ve eskiz.......... 34 : Veritabanı sisteminin basit yapısı.................................................. 39 : Veritabanı tasarımı sürecinin basamakları.................................... 42 : Veritabanı Yönetim Sisteminin Bileşenleri................................... 46 : Calatrava, Lusitania tasarımında bir boğadan esinlenmiştir.......... 52 : Frank Gehry’nin Prag’daki Ulusal Hollanda binası tasarımı........ 53 : Jorn Utzon’un yelkenlilerden esinlendiği Sydney opera binası.... 53 : Öğrenme Sistemi Organizasyonu.................................................. 57 : Mimari Bellekte Diyagramlarla Sorgulama.................................. 58 : DOORS projesi düzenleme modülü arayüzü............................... 59 : "DOORS" Projesi Strüktürü.......................................................... 60 : AVIADOR veritabanı kayıtları ekranı.......................................... 61 : The Electronic Cocktail Napkin Projesi Çizim Tahtası ve Eskiz Defteri ........................................................................................... 62 : The Electronic Cocktail Napkin Diyagram Örnekleri................... 63 : Ünlü binalar için görsel veritabanının diyagram arayüzü ............ 63 : The Electronic Cocktail Napkin Sonuç Sayfası Arayüzü.............. 64 : Lobi için Archie Eskiz Defteri ve Tasarım Hikayesi Arayüzü ..... 65 : Archie Projesi'nde Tasarım Hikayeleri Arayüzü........................... 65 : Veritabanı Tarafından Desteklenen Web Yapısı........................... 66 : SPIRO Projesi Sorgulama Arayüz ekranı..................................... 67 : SPIRO Projesi Sorgulama Sonuç ekranı....................................... 68 : SPIRO Projesi Detaylı Sonuç ekranı ............................................ 68 : ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Tanıtım ekranı ............... 69 : ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Arama ekranı ................ 70 : ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Sonuç ekranı.................. 70 : ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Sonuç İmaj ekranı ........ 71 : ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Sonuç Tanıtım ekranı.... 71 : The Great Buildings Collection Projesi Giriş ekranı .................... 72 : The Great Buildings Collection Projesi Basit Arama ekranı........ 73 : The Great Buildings Collection Projesi Detaylı Arama ekranı…. 73 ix Şekil 3.30 Şekil 3.31 Şekil 3.32 Şekil 3.33 Şekil 3.34 Şekil 3.35 Şekil 3.36 Şekil 3.37 Şekil 3.38 Şekil 3.39 Şekil 3.40 Şekil 3.41 Şekil 3.42 Şekil 3.43 Şekil 3.44 Şekil 3.45 Şekil 3.46 Şekil 3.47 Şekil 3.48 Şekil 3.49 Şekil 4.1 Şekil 4.2 Şekil 4.3 Şekil 4.4 Şekil 4.5 Şekil 4.6 Şekil 4.7 Şekil 4.8 Şekil 4.9 Şekil 4.10 Şekil 4.11 Şekil 4.12 Şekil 4.13 Şekil 4.14 Şekil 4.15 Şekil 4.16 Şekil 4.17 Şekil 4.18 Şekil 4.19 Şekil 4.20 Şekil 4.21 Şekil 4.22 Şekil 4.23 Şekil 4.24 Şekil 4.25 Şekil 4.26 Şekil 4.27 Şekil 4.28 Şekil 4.29 Şekil 5.1 : The Great Buildings Collection Projesi Sonuç ekranı ……….…. 74 : The Architectural Index Projesi İndeks ekranı……….………… 74 : The Architectural Index Projesi Sorgu ekranı ……………….…. 75 : The Architectural Index Projesi Sorgu Sonuç ekranı …………... 75 : archINFORM Projesi Anasayfa ekranı ………………………… 76 : archINFORM Projesi Genel Arama ekranı ………….…………. 76 : archINFORM Projesi Anahtar Kelime Arama ekranı …….……. 77 : archINFORM Projesi Sonuç ekranı………………….……...….. 77 : ‘EMPORIS Buildings’ Projesi Arama ekranı ………………….. 78 : ‘EMPORIS Buildings’ Projesi Sonuç ekranı …………………... 78 : Çoklu ortam türleri .................................................................….. 79 : Çoklu Ortam Veritabanı Sistemi Yapısı ...................................... 80 : İnsan bilgisayar etkileşimi tasarım kriterleri ………....………… 81 : Doğrusal Model ................………………………..…………….. 83 : Soyağacı Modeli................………………………..…………….. 84 : Ağ Modeli................………………………..…………………… 84 : Paralel Model …........................................................................... 85 : Matriks Modeli ………………………………………...……….. 85 : Üstüste Çkıştırma Modeli …………………………….…..…….. 86 : Mekansal Büyütme Modeli …………………………………….. 86 : Çok katlı yapı kütle tipolojileri (Şener ve Kahvecioglu, 1992)..... 93 : Topolojik ilişkiler ..........................................………………….. 95 : Merkezi Düzenler ..………………………….………………….. 95 : Lineer Düzenler ........................................……………….…….. 96 : Radyal Düzenler .....…………………….………………………. 96 : Küme Düzenler ....................………………..………………….. 97 : Izgara Düzenler ......................................................................…. 97 : Büro bina morfolojisi .........................................................…….. 102 : Çok katlı binalar için bina çekirdeği örnekleri …………………. 103 : Çekirdek yerleşim şeması (Richard, 2001)................................... 106 : Çok katlı büro binalarında Merkezi Çekirdek Örnekleri...............107 : Çok katlı büro binalarında Merkezi İki Çekirdek Örnekleri......... 107 : Çok katlı büro binalarında Parçalı Çekirdek Örnekleri................. 108 : Çok katlı büro binalarında Köşe Çekirdek Örneği........................ 108 : Çok katlı büro binalarında Kenar Çekirdek Örnekleri.................. 109 : Çok katlı büro binalarında Dışta Yer Alan Çekirdek Örnekleri....109 : Ching'in oluşturduğu plan düzenleri ............................................... 110 : Çok katlı büro binaları Merkezi vaziyet plan kurgusu örnekleri..... 111 : Çok katlı büro binaları Lineer vaziyet plan kurgusu örnekleri........111 : Çok katlı büro binaları Radyal vaziyet plan kurgusu örnekleri.......112 : Çok katlı büro binaları Küme vaziyet plan kurgusu örnekleri....... 112 : Çok katlı büro binaları Izgara vaziyet plan kurgusu örnekleri........ 113 : Çok katlı büro binaları Plan geometrisi örnekleri.......................... 114 : Çok katlı yapı kütle grameri tipolojileri........................................ 115 : Çok katlı büro binaları kütle grameri örnekleri ............................ 115 : Klasik büro binaları örnekleri........................................................116 : Çağdaş büro binaları örnekleri .................................................... 117 : Akıllı büro binaları örnekleri.........................................................117 : Ekolojik büro binaları örnekleri.................................................... 118 : Veritabanı yönetiminin temel esasları........................................... 121 x Şekil 5.2 Şekil 5.3 Şekil 5.4 Şekil 5.5 Şekil 5.6 Şekil 5.7 Şekil 5.8 Şekil 5.9 Şekil 5.10 Şekil 5.11 Şekil 5.12 Şekil 5.13 Şekil 5.14 Şekil 5.15 Şekil 5.16 Şekil 5.17 Şekil 5.18 Şekil 5.19 Şekil 5.20 Şekil 5.21 Şekil 5.22 Şekil 5.23 Şekil 5.24 Şekil 5.25 Şekil 5.26 Şekil 5.27 Şekil 5.28 Şekil 5.29 Şekil 5.30 Şekil 5.31 Şekil 5.32 : phpMyAdmin arayüzü...................................................................126 : Veritabanı uygulaması için oluşturulan ‘bina’ isimli tablo yapısı.............................................................................................. 127 : Veritabanı uygulaması için oluşturulan ‘bina’ isimli tablo içeriği 127 : TallOffice veri destek sisteminin sayfaları arasındaki bağlantılar...................................................................................... 137 : TallOffice veri destek sistemi Anasayfa ekranı............................ 138 : TallOffice veri destek sistemi Yazılı Arama ekranı..................... 138 : TallOffice veri destek sistemi Yapı Adına Göre Arama ekranı.... 139 : TallOffice veri destek sistemi Yapı Adına Göre Arama Sonuç ekranı..............................................................................................140 : TallOffice veri destek sisteminin Ando Tower için oluşturduğu Yapı Bilgileri Analiz Sayfası ekranı.............................................. 141 : TallOffice veri destek sistemi Mimar Adına Göre Arama ekranı..............................................................................................142 : TallOffice veri destek sistemi Mimar Adına Göre Arama Sonuç ekranı..............................................................................................142 : TallOffice veri destek sisteminin Norman Foster için oluşturduğu Yapı Bilgileri Analiz Sayfası ekranı.......................... 143 : TallOffice veri destek sistemi Yapı Tarzına Göre Arama ekranı..144 : TallOffice veri destek sistemi Yapı Tarzına Göre Arama Sonuç ekranı..............................................................................................144 : TallOffice veri destek sistemi Kıta / Ülke / Şehir Göre Arama ekranı .............................................................................................145 : TallOffice veri destek sistemi Kıtasına Göre Arama Sonuç ekranı..............................................................................................146 : TallOffice veri destek sistemi Kıta / Ülke Göre Arama Sonuç ekranı..............................................................................................146 : TallOffice veri destek sistemi Grafik Arama ekranı..................... 147 : TallOffice veri destek sistemi VP Kurgusuna Göre Arama ekranı..............................................................................................147 : TallOffice veri destek sistemi VP Kurgusuna Göre Arama Sonuç ekranı...................................................................................148 : TallOffice veri destek sistemi Plan Geometrisine Göre Arama ekranı..............................................................................................149 : TallOffice veri destek sistemi Plan Geometrisine Göre Arama Sonuç ekranı...................................................................................149 : TallOffice veri destek sistemi Çekirdek Tipine Göre Arama sayfası............................................................................................ 150 : TallOffice veri destek sistemi Çekirdek Tipine Göre Arama Sonuç ekranı...................................................................................150 : TallOffice veri destek sistemi Kütle Gramerine Göre Arama ekranı..............................................................................................151 : TallOffice veri destek sistemi Kütle Gramerine Göre Arama Sonuç ekranı...................................................................................151 : TallOffice veri destek sistemi Detaylı Arama sayfası................... 152 : TallOffice veri destek sistemi Detaylı Arama Sonuç ekranı......... 152 : TallOffice veri destek sistemi Kayıt Listesi sayfası...................... 153 : TallOffice veri destek sistemi Kayıt Ekleme ekranı......................155 : TallOffice veri destek sistemi Kayıt Ekleme Sonuç ekranı...........155 xi Şekil 5.33 Şekil 5.34 Şekil 5.35 Şekil 5.36 : TallOffice Yardım ekranı.............................................................. 156 : TallOffice veri destek sistemi Login sayfası................................. 157 : TallOffice veri destek sistemi Sistem Yöneticisi Kayıt Listesi sayfası............................................................................................ 157 : TallOffice veri destek sistemi Sistem Yöneticisi Kayıt Listesi Silme ekranı................................................................................... 158 xii ÖZET MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ İÇİN SANAL DOKU TABANLI BÜRO BİNASI VERİ DESTEK SİSTEMİ – ‘TALLOFFICE’ Çalışmamızın konusu, mimari tasarım ürününün oluşturulması için mimari tasarım bilgisini analiz yöntemleri ile birlikte sunan, tasarımda tipoloji, deneyim, soyutlama ve biçimlendirme yaklaşımları ile desteklenen, kullanıcısına (öğrenci, mimar, akademisyen) kendi örneklerini paylaşma olanağı verebilen bir veri destek sisteminin oluşturulması ve internet aracılığı ile sistemde saklanan bilgilerin kullanıcılarla paylaşılması şeklinde tanımlanabilir. Bina tipolojilerinden örnek olabileceğine inanılan çok katlı büro binası tipolojisi ile sınırlandırılan sistem içerisindeki yazılı, görsel ve teknik bilgiler ile, tasarımcıya uygulanmış örneklerden fikir edinebilme, tasarım sürecinde daha önceden oluşturulan görsel koleksiyonlarda taramalar yapabilme ve çözmeye çalıştığı tasarım problemini yeniden yapılandırma olanağı tanımaktadır. Geliştirilen sistem, görsel bir veritabanı ve bir web-veritabanı uygulaması olması özelliklerinin yanında bu özelliklerin veri destek sistemi olarak kurgulanmasında yeni bir örnek teşkil etmektedir. Araştırmamızın amacı, kapsamı, yöntemi ve sınırları giriş bölümünde belirlenmiştir. İkinci bölümde, genel anlamda tasarım bilgisi üzerinde durulmuş, mimari tasarım sürecinden (bilgi toplama, analiz, sentez, değerlendirme) yola cıkılarak, mimari tasarımda deneyim, tasarımda biçimlendirme, somutlaştırma ve soyutlaştırma yaklaşımları incelenerek, tasarım bilgisinin aktarım biçimleri, mimari tasarım eğitimi, tasarım eğitiminde kullanılan bilgi teknolojileri, mimari tasarım eğitiminde kullanılan araç ve yöntemler, internet teknolojisi ve sanal doku (web) tabanlı eğitim sistemleri araştırılmıştır. Üçüncü bölümde, veritabanı sistemleri, veri modelleri ve veritabanının tasarım aşamaları üzerinde durulmuş, mimarlık ve veritabanı ilişkisi irdelenerek, elektronik ortamda ve internet ortamında mimari veritabanı uygulama örnekleri incelenmiştir. Bu bölümde ayrıca bir grafik arayüzün oluşturulması için gerekli multimedya tasarım ilkelerinden de bahsedilerek daha verimli bir kullanıcı arayüz nasıl oluşturulabilir tartışılmıştır. Dördüncü bölümde, mimari tasarımda tip ve tipoloji kavramalarından ve tasarım elemanları arasındaki ilişkilerden yola çıkılarak, fonksiyonel, geometrik, kütlesel, tipolojik, topolojik ilişkiler incelenmiş, bunların mimari tasarımda kullanım alanları ve yararları araştırılmıştır. Ayrıca, örnek olarak kabul edilen çok katlı büro binası tasarım kriterleri ve tasarım elemanları tanıtılmış, tasarım elemanları ölçeğinde xiii tipolojik analiz yöntemleri irdelenmiş ve çekirdek tipi, plan geometrisi, vaziyet planı kurgusu ve kütle grameri başlıkları altında tipolojik sınıflandırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar sonucunda elde edilen analiz bilgileri geliştirilen veri destek sisteminin tasarımında veri olarak kullanılmıştır. Beşinci bölümde araştırma ve analizler sonucunda geliştirdiğimiz sistem hakkında detaylı bilgi verilerek sistemin işleyişi anlatılmıştır. Çalışmamızın sonucunda, gelişen bilgi teknolojilerinin eğitim alanında kullanımı ve bu alanda yapılan yenilikler esas alınarak, mimari tasarım eğitiminde bilgi teknolojilerinin nasıl kullanılabileceği sorgulanmış, bilginin iletimi ve paylaşımı esas alınarak “Mimari Tasarım Eğitimi için Sanal Doku Tabanlı Büro Binası Veri Destek Sistemi-TallOffice” geliştirilmiştir. xiv SUMMARY WEB – BASED DATA SUPPORT SYSTEM FOR OFFICE BUILDINGS IN ARCHITECTURAL DESIGN EDUCATION– ‘TALLOFFICE’ The subject of our study is giving architectural design theory with the methods for analysing the design, which are supported by architectural typology, experience, abstraction and formalization, and also giving users (student, architect, academician) the chance for uploading his/her design examples to the system for sharing their data all over the world using internet connection. System is limited with the high-rise office building typology, but in the future its structure can be used for other building typologies. The written, visual and technical information that the system is contained, is used for getting information about previous examples and also used for searching the examples with the specific features that are defined in research. The system is a good example with the features which is a visual database and also a web-database application. In the first chapter of our research, the aim, the concept and the methods of the study are defined. In the second chapter, the meaning of the architectural design theory, process of the architectural design, experience in design development, formalization in design theory, design abstraction methods, architectural design education, information technology, technology in design education, internet and web-based education subjects are investigated. In the third chapter, database systems, the design process of database systems, the function of databases in architecture, the electronic and web database examples are introduced. Also the information for creating an effective and user- friendly graphic interface is discussed. In the fourth chapter, after describing architectural typology, function and geometry, high-rise office building typology is discussed and the design criteria for creating a high-rise office building, the analysis methods for typological features, core typology, plan geometry, mass grammar typology and site plan typology are investigated. This investigated information is used for developing the data support system. In fifth chapter, the proposed model ‘Web- Based Data Support System for Office Buildings in Architectural Design Education – TallOffice’ is defined and the system’s structural input, analysis features and working mechanism is introduced in details. xv The last chapter of the study consists of the results and the forthcoming expectations of the system, after answering and summarizing the questions about how information technology and database applications are used for creating a data support system. xvi 1. GİRİŞ Bu bölümde araştırmanın amacı, kapsamı, yöntemi ve sınırları tartışılacaktır. 1.1 Araştırmanın Amacı Günümüzde internet teknolojileri ve altyapısını oluşturan telekomünikasyon, bilgisayar donanım ve yazılım teknolojileri hızla gelişmektedir. Bu gelişim sürecinin getirdiği en önemli avantajlardan biri de kuşkusuz bilgi paylaşımı alanındaki çalışmalardır. Bilgisayar teknolojisi 1980’lerden itibaren eğitim alanında bilgi alışverişinin yeni bir yolu olarak, amaç değil yeni bir araç olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bugün bilgisayar teknolojisinin eğitim ve öğretim konusunda kullanılan yöntemler içinde yeni ufuklar açarak bilgi toplumunun temellerini atmasıyla bir reform oluşturduğu söylenebilir. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki üniversiteler bu teknolojinin mimarlık öğretimi de dahil olmak üzere çeşitli mesleki öğretimlerinde farklı kullanım ve etkileşim olanakları ile stratejileri ve yöntemleri geliştirmektedirler. Bugün Türkiye, gelişmiş ülkelerin kazandığı bu teknolojik deneyimden yararlanarak kendi metodunu oluşturmak durumundadır. Ancak bu deneyim iyi incelenerek kazanılan olumlu deneyimler doğrultusunda değişen yeni teknolojileri izleyerek ve yeni önerilerle katılarak geliştirilmelidir. Bu bağlamda, bilgisayar bir öğretim aracı olarak, bir veri destek aracı olarak, bir sunum aracı olarak, araştırma ve iletişim açısından bir eğitim aracı olarak önem kazanmaktadır. Günümüz mimarlık okullarında eğitim sürecinin önemli bir parçasını ve mesleğin uygulanmasındaki disiplin alanını kapsayan mimari tasarım / proje dersleri her yönü ile sorgulanmaya ve geliştirilmeye devam etmektedir. Bu süreç içerisinde özellikle problemin tanımlanması, tasarım geliştirme ve sonuç ürün ile değerlendirme adımları giderek çoklu bir ortamı beraberinde getirmektedir. Bu çoklu ortama olan gereksinim özellikle bilişim teknolojisinin yaygınlaşması sonucu stüdyo/atölye ortamını da 1 fiziksel ve düşünsel anlamda değiştirmeye başlamaktadır. Bu değişim geleneksel anlamda halen çoğunlukta işleyen stüdyo mekanlarını ilk aşamada tamamen bir sanal stüdyo anlayışına çevirmese de olanaklar ölçüsünde farklılaşmalar ve teknolojinin sağlamış olduğu donanım ve yazılımlarla biçimlendirmektedir. Geliştirilen bu çoklu ortamlar sayesinde eğitimde görsel-işitsel araçların kullanımı artmaktadır. Görsel araçlarla desteklenen daha fazla bilgiye erişim, öğrencinin zihnindeki soyut kavramları somut modellerle destekleyerek öğrencinin görerek ve işiterek öğrenmesini sağlamaktadır. Bu çalışmanın amacı, gelişen bilgi teknolojilerinin mimari tasarıma ve tasarım eğitimine katkıda bulunacak bir veri destek sistemi oluşturulmasına yönelik örnek bir model geliştirmektir. Sistemde, internet ortamının kaynak görevi yürüterek bilgi paylaşımını evrenselleştirmesi, sistemin kullanımını kolaylaştıracak ve sistemi internet ortamına taşıyacak kullanıcı dostu bir arayüz tasarımı oluşturulması, kullanıcıların dünyanın herhangi bir yerinden geliştirdiğimiz veritabanına ulaşabilmesi ve etkileşim içerisinde olması hedeflenmiştir. Bu amaçla ilk olarak mimari tasarım süreci üzerinde durularak, sürecin analiz, sentez ve değerlendirme aşamaları irdelenmiştir. Bu irdeleme sonucunda, bina tipolojilerinden örnek olabileceğine inanılan çok katlı büro binaları, tasarım analizleri ve bunlara ilişkin belgeler elektronik kütüphane mantığı ile internet üzerinden erişilebilen, arama yapılabilen, kullanıcılarının da interaktif olarak bilgi paylaşımına katıldığı bir model geliştirilmiştir. Geliştirilen sistemin temel esasları; • Mimari tasarım sürecinde internet teknolojisini kullanarak, tasarımda analiz bilgilerini sistematik bir biçimde sunan, kolay ve verimli kullanılabilir, mimari tasarım sürecinde ihtiyaç duyulan görsel referanslara erişimi basitleştirecek ve kolaylaştıracak bir sistemin oluşturulması, • Mimari tasarım eğitiminde grafikleştirme, analiz-sentez-sonuç çıkarabilme, etkileşim, uzaktan eğitim, çoğul ortam, bilgi teknolojisi ve bilgisayar destekli eğitim kavramlarından yola çıkan, kullanıcıya analiz ederek tasarım stratejisini veren bir sistemin oluşturulması, • İçeriğinin kolay anlaşılabilmesi ve basit bir grafik arayüz ile anlatılması, 2 • Deneyimini ve görsel enformasyonunu ağırlıkla yapılı çevredeki görsel bilgilerden edinen tasarımcının görsel referanslara duyduğu ihtiyacı gidermek üzere bir veritabanı ile desteklenmesi, tasarımcının sisteme katılabilir olması ve kendi örneklerini sisteme ekleyebilmesi, • İleriye dönük çalışmalarda başka bir bina tipolojisi ele alınarak veritabanı yapısında değişiklik yapılmadan, bilgi alanlarına ilişkin gerekli değişiklikler yapılarak, sistemin esnek karakterinin rahatlıkla kullanılabilmesi ve gelecek çalışmalara örnek alınması olarak belirtilebilir. 1.2 Araştırmanın Kapsamı Bu çalışmada asıl hedef, mimari tasarım eğitiminde, gelişen bilgi teknolojilerinden yararlanarak sağlanabilecek ve internet aracılığı ile yaygınlaştırılabilecek olan bir veri destek sistemi örneğinin geliştirilmesidir. Dolayısıyla tasarımcıya uygulanmış örneklerden fikir edinebilme, tasarım sürecinde daha önceden oluşturulan görsel koleksiyonlarda taramalar yapabilme ve çözmeye çalıştığı tasarım problemini yeniden yapılandırma olanağı tanınmış olacaktır. Bu amaçla, çalışmanın çıkış noktası bu anlandaki ihtiyaçların belirlenmesidir. Sistemin hedeflenen kullanıcı kitlesi sistemi kullanırken belirlenen arama kriterleri ile istediği bilgiye farklı detay düzeylerinde ulaşabilmelidir. Tasarımcıya sunulacak bu tür bir veritabanı modelinin güncelliğini ve sürekli gelişimini sağlayabilmek için interaktif bir yapıda olması ve bu dinamik yapıyı desteklemek için internet üzerinden yayınlanması uygun görülmüştür. Bu bağlamda, çok katlı büro bina tipolojisi ele alınmış, dünya üzerindeki büro bina örnekleri tasarım kriterleri açısından incelenmiş, yazılı ve görsel belgelerin oluşturulmasına ve yeni örneklerin kullanıcı tarafından da eklenmesine olanak veren interaktif bir sistem kullanıma sunulmuştur. Bilgisayar ve internet teknolojisi veritabanı yoluyla farklı alanlardaki ilişkili bilgileri ve biçimleri sistematize ederek saklamakta ve kullanıma sunmaktadır. Sistemimizde amaçlanan diğer bir konu ise, bir veritabanı sistemi nasıl görselleştirilebilir, tasarım süreci nasıl bir veritabanı sistemine entegre edilebilir, mimari veritabanı nasıl 3 olmalıdır, sanal doku (web) tabanlı bir veri destek sistemi neleri içermelidir sorularına yanıt aramaktır. Kavramsal model oluşturma sürecinde, sistem analizi yapılarak, amaçlar, içerik, sistem bileşenleri ve bunlar arasındaki ilişkiler belirlenmiş, fiziksel model oluşturma sürecinde ise veritabanın kullanımına olanak sağlayacak arayüz oluşturulmuş ve sistem internet üzerinden erişime açılmıştır. Araştırma sonunda örnek bir sanal doku tabanlı veri destek sistemi olan "TallOffice" projesi sunulmaktadır. 1.3 Araştırmanın Yöntem ve Sınırları Araştırmanın amaçları doğrultusunda, sistemin hazırlanmasına temel oluşturacak mimari tasarım bilgisi, mimarlıkta tipoloji kavramı, mimarlık eğitimi, bilgisayar destekli mimarlık eğitimi, veritabanı yapıları, veritabanı ve mimarlık ilişkisi, multimedya ve mimarlık, sanal doku tabanlı veritabanları, büro binaları ve tipolojik analizleri, mimari tasarım eğitimi için bilginin sanal doku tabanlı bir veritabanı olarak kurgulanması ve arayüzünün oluşturulması vb. konularda detaylı araştırma yapılmıştır. "Mimari Tasarım Eğitimi İçin Sanal Doku Tabanlı Büro Binası Veri Destek Sistemi"nin kavramsal altyapısının oluşturulmasında bu araştırmalar temel alınmıştır. Geliştirilen sistemin kullanıcı arayüzü Macromedia Dreamweaver 8, web önyüzü Apache 1.3, PHP 5, MySQL 4 programları Linux üzerinde kullanılarak oluşturulmuş; bu sisteme eklenecek görsel malzemelerin ve sistem arayüzünün grafik çalışmaları için Adobe Photoshop 8 yazılımlarından yararlanılmıştır. Sistemin fiziksel yapısının oluşturulmasının ardından, bilgi içeriği çok sayıda örnekle zenginleştirilmiştir. Geliştirilen sisteme eklenen ortografik ve yazılı bilginin toplanması ve analiz edilmesi aşamasında, kütüphanedeki kaynaklardan, internet üzerinden, kişisel arşivlerden yararlanılmış; elde edilen bilgiler dijitalleştirilerek sisteme aktarılmış ve paylaşıma sunulmuştur. Sistem, "http://www.3x0.us/jb/fundatezel/index.php adresi üzerinden erişime açık bulunacaktır. 4 2. MİMARİ TASARIM BİLGİSİ, MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ Bu çalışmada "Mimari Tasarım Eğitimi için Sanal Doku Tabanlı Büro Binası Veri Destek Sistemi"nin amacının ve kapsamının tanımlanması, sistemin yönteminin belirlenmesi, mimari tasarım bilgisinin analizi ve bilginin sanal doku aracılığı ile kullanıcılara aktarılması amaçlanmaktadır. Bölüm 2.1'de, daha genel anlamda bilginin ve tasarım bilgisinin tanımı üzerinde durulacak, mimari tasarım sürecinden (bilgi toplama, analiz, sentez, değerlendirme) yola cıkılarak, mimari tasarımda deneyim, tasarımda biçimlendirme, somutlaştırma ve soyutlaştırma yaklaşımları incelenecek, mimari tasarım bilgisinin yapısı ve tasarımda örneklerden yararlanma konuları üzerinde durulacaktır. Tasarım bilgisinin analizinden yola çıkarak, tasarımcı düşünce ve öğrenme biçimleri irdelenecektir. Bölüm 2.2'de ise, önceki bölümde irdelenen tasarım bilgisinin aktarım biçimleri, mimari tasarım eğitimi ve tasarım eğitiminde kullanılan bilgi teknolojileri incelenecektir. Mimari tasarım eğitiminde mekan kavramı, stüdyo, atölye, workshop kavramlarından bahsedilecek, bilgisayar ve teknolojinin tasarım bilgisi ve tasarım eğitimindeki rolü üzerinde durulacaktır. Mimari tasarım eğitiminde kullanılan araç ve yöntemler sorgulanarak, internet teknolojisi ve sanal doku tabanlı eğitim sistemlerinin verimliliği tartışılacaktır. 2.1 Mimari Tasarım Bilgisi Sözlük anlamıyla bilgi: öğrenme, araştırma ve gözlem yoluyla elde edilen her türlü gerçek, malumat ve kavrayışın tümüdür. Bilginin tanımı birçok şekilde yorumlanabilir. Bilgi, insan aklı ile enformasyonun işlenmesi, yaratılması, düzenlenmesi veya kullanılmasıdır. Bilginin oluşma süreci, olay ve verilerin genel enformasyonları 5 oluşturacak şekilde organize edilip yapılandırılması ile başlar; belirli bir kullanıcı grubunun ihtiyaçlarına uygun bir biçimde yeniden düzenlenip filtreden geçirilmesi ile sürer ve belirli bir düzen ve yapıya kavuşmuş bu enformasyonu bireylerin özümseyip bilgiye dönüştürmeleri ile son bulur. Bu dönüştürme süreci bireylerin tecrübe, davranış ve içinde bulundukları koşullardan etkilenir. Tasarım sözlük karşılığı olarak: bir ürünü ortaya koymaya yönelik düşünsel ya da maddi çalışmalar sürecidir. Bir şeyin biçimini zihinde oluşturma işi, ya da bu yolla düşünülmüş biçim olarak da tanımlanabilir. Dolayısıyla mimari tasarım bilgisinin yapısını iki farklı alan oluşturmaktadır: • Mimari Tasarım Bilgisinin Öznel Alanı: Tasarım bilgisinin, tasarım eğitimcisine özgü alanı olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre, eğitimcinin öznel bilgisinin dört bileşenden oluştuğu öne sürülmektedir. İlk ikisi, tasarım ve mimari tasarıma yaklaşımı, eğitimcinin mimari kimliğini; diğer ikisi, eğitim anlayışı ve iletişim biçimi, ise ilk iki bileşen ile birlikte eğitimcinin kimliğini oluşturmaktadır (Uluoğlu, 1990). Dolayısıyla, mimari tasarım bilgisinin öznel alanı kişiye bağımlıdır. • Mimari Tasarım Bilgisinin Nesnel Alanı: Tasarım bilgisinin kişiye bağımlı olmayan alanını tanımlamaktadır. Tasarım bilgisinin yapısını, bellekte organizasyonunu ve iletimini kapsamaktadır. Tasarım bilgisinin nesnel alanı iki farklı bilgiyi içermektedir: • Deklaratif Bilgi Mimarlığın özne (insan) ve nesne (yapı) özellikleri ve ilişkilerinin tanımlandığı bilgi alanıdır. Nesneler, olaylar ve nitelikleri ile nesneler arası ilişkiler ve nitelikleri deklaratif bilgi alanını oluşturmaktadır (Anderson, 1981; Sussman, 1973). • İşlemci Bilgi Mimari tasarım sürecine ve nasıl tasarlandığına ilişkin bilgi alanıdır. Bir problem çözümünde hareket yönünü ve biçimini tanımlayan bilgidir. Problem çözümüne dair "Nasıl?" sorusunun yanıtını içermektedir (Anderson, 1981; Lenat, 1983). 6 2.1.1 Mimari Tasarım Süreci Mimari tasarım süreci neden-sonuç ilişkilerinin kurulması ile mimari problemlere çözüm bulmada gerekli olan yöntem ve tekniklerin verilmesi yönünde bir proje geliştirme sürecidir. Şekil 2.1 : Bilimsel olarak mimari tasarım aşamalarının açıklanması Mimari tasarım süreci bilimsel olarak dört aşamada özetlenebilir (Şekil 2.1). 1. Bilgi Toplama: Tasarımın gelişimi için veri toplama ve araştırma sürecidir. 2. Analiz (Çözümleme): Problemin belirlenmesi, işlev şemalarının ve leke etüdlerinin yapılması sürecidir. 3. Sentez (Birleşim): Tasarımın geliştirilerek alternatiflerin oluşturulması sürecidir. 4. Değerlendirme (Karar): En uygun tasarımın seçilmesi, geliştirilmesi ve sunulması sürecidir. Tasarım sürecinin aşamaları birbirlerine girdi-çıktı mantığında veri oluşturmaktadır. Mimari programlama evresinin çıktıları bilgi toplamaya, bilgi toplamanın çıktıları analize, analizin çıktıları senteze, sentezin çıktıları da değerlendirme aşamasına veri olarak girer ve mimari tasarım sürecini sonuçlandırır. 7 Şekil 2.2 : Mimari tasarım evresinin, bilgi toplama-analiz-sentez-değerlendirme aşamaları olarak bina düzeylerine göre açılımı (Arcan ve Evci, 1992) 2.1.1.1 Bilgi Toplama Tasarım sürecinin ilk aşaması bilgi toplama ve araştırma sürecidir. Bu bilgiler tasarım probleminin tanınması ve tanımlanması için gereklidir. Bilgi kaynaklarını verimli kullanmak bu aşamada önemlidir. Mimari Araştırmada Bilgi Kaynakları • Yazılı-Basılı Kaynaklar: Kitap, makale, tez, elektronik kitap, ses kayıtları, internet,vb. • Eğiticiler-Uzmanlar: Araştırılan konu alanında uzmanlaşmış kişiler, meslek adamları, vb. • Mimari Projeler: Aynı tasarım kriterlerini içeren projeler – Tasarım Örnekleri 2.1.1.2 Analiz Analiz aşaması mimari tasarımda yeni sentezlere varmak için toplanan bilgilerin değerlendirilmesi, işlevlerin (fonksiyon) analiz edilerek amaç ve gerekliliklerin saptanması ve ihtiyaçların belirlenmesi, çıktı olarak tasarımı etkileyen temel kararların oluşturulması sürecidir. Bu aşamada hastalıklı bir yapısı olan tasarım birleşenleri yalın öğelere indirgenerek, her birleşenin tek tek analiz edilip tanımlanması sağlanmaktadır. 8 Analiz süreci tasarım problemini basite indirgeyip ilişkiler ağını kurmada çok önemlidir. Laseau (1980)’ya göre bu süreç üç grupta incelenebilir; • İhtiyaç ilişkileri : Mekan ihtiyaçları, ilişkiler, öncelikler, süreçler, amaçlar, bakım, ekipman, yaklaşım, çevre, vb. • Bağlam ilişkileri : Arsa, bölgeleme, servisler, mikro ve makro iklimsel özellikler, komşu binalar, jeolojik faktörler, motorlu araç ulaşımı, vb. • Biçim ilişkileri : Bölgeleme, sirkülasyon, strüktür, kabuk, yapım tekniği, yapım süreci, enerji, iklimsel kontrol ve imaj olarak sıralanabilir. Analiz edilerek problemler soyutlaştırılır ve tasarımcı düşünce gücünü kullanarak tasarımını bunlardan kendine göre önemli olanları ön plana çıkararak yönlendirir ve süreç başlar. Sentez aşamasında daha da detaylandırılarak geliştirilecek olan, mekan düzeyindeki tasarım kararları da bu aşamada oluşturulmaktadır. 2.1.1.3 Sentez Analiz aşamasında saptanan mimari olguların ele alınıp, yeni çözümlere varmak için birleştirilmesi sürecidir. Sentez aşaması, mimari çalışmalarda "yaratıcı" niteliklerin ortaya konduğu evredir. Hayal gücü, yaratıcılık, geçmişte edinilen bilgi ve deneyimlerden de yararlanarak tasarımcı çeşitli çözümleri oluşturur ve kullanılabilecek alternatifleri geliştirir. Sentez sürecinde çözüm aranırken program ve form bağlamında ilişkilerin basite indirgenmesi form kaygısı gözetmeksizin, şema ve grafiklerle çözülmeye çalışılması, genellikle çözümü kolaylaştıran bir yol olarak görülmektedir (Şekil 2.3). Şekil 2.3 : Zaha Hadid’in Singapur Science Hub eskiz süreci (Bağcı, 2004) 9 2.1.1.4 Değerlendirme Mimari tasarım sürecinde değerlendirme sentez aşamasında oluşturduğumuz çözüm alternatiflerinden birinin seçimi ile sonuçlanan, bir karar verme sürecidir. Tasarımlanan mimari çözümler arasında en uygunu seçilip değerlendirilerek "kesin proje" olarak geliştirilmekte ve uygulamaya sunulmaktadır. Değerlendirme sürecinde mimari tasarım ürününün; • İşlevsel Koşullara Uygunluk : Tasarlanan mekanın kullanılış amacına göre mekan içinde yeralan eylemlere ve insanın davranışlarına uygunluğu, • Olumlu İletişim Koşullarına Uygunluk : Mekan içinde ve mekanlar arası iletişim ve bağlantıların görsel, işitsel ve olumlu iletişimsel koşullara uygunluğu, • Kullanıcı İsteklerine Uygunluk : Mekanı kullanacak kişilerin, kişisel isteklerine göre mekansal özelliklerin uygunluğu, • Sağlık ve Konfor Koşullarına Uygunluk : Mekanın insan sağlığını korumaya yönelik fiziki koşullarının insan sağlığı ve konfor açılarından uygunluğu, • Estetik Koşullara Uygunluk : Mekanın yaşanabilir, hoşlanabilir olması için uyumlu görsel ve estetik koşullara uygunluğu, • Çevrenin Yeniden Düzenleme Koşullarına Uygunluğu : Tasarlanan mekanın zamana açık olarak gelişen yeni işlevlere göre öncelikle iç mekan düzeni açısından esneklik ve değiştirilebilirlik koşullarına uygunluğu, • Ekonomik Koşullara Uygunluk : Ekonomik kararlar açısından, tasarlanan mekanın, yapım ve kullanım maliyetlerinin ekonomik koşullara uygunluğunun araştırılması şeklinde değerlendirme ölçütlerine uygun olması beklenmektedir (Arcan ve Evci, 1992). 2.1.2 Tasarım ve Deneyim Tasarım, farklı yapılar ve onların davranış ve fonksiyonları hakkında gerekli bilgiyi içeren, bir deneyim işidir. 10 Deneyim, tasarım bilgisinde önemli bir yere sahiptir. Deneyimli tasarımcılar güncel durumları çözmek için, daha önceki tasarımları kullanmaktadırlar. Tasarım sürecinde önceki tasarımları analiz etmek, bilgilerini yeni durumları çözmek için kullanmak tasarımı kolaylaştıran bir yöntemdir. Bu yöntem kullanılarak elde edilen bilgi derlenmiş bilgidir. Derlenmiş bilgi, benzer deneyimlerin, kurallar veya tasarım örnekleri içerisinden genelleştirildiği bir bilgidir. Durum veya özel bilgi en uygun deneyimin yaratılması için, buna ait sürecin tekrarlanması yerine, bunun yeniden edinildiği ve özel deneyimlerin tutulduğu bir bilgi tipidir (Demirağ, 2001). Tasarım Örnekleri Tasarım örnekleri, gelecek tasarım örneklerine referans teşkil ederek hizmet veren, önceki tasarım deneyimlerinin belirli bölümleridir ve bunlar tüm bir tasarım sınıfı içermektedirler; örneğin problem çözümü ve bu çözüme ulaşma süreci gibi problem, içerikle ilgili herhangi bir bilgi kadar, fonksiyon, davranış ve yapı gibi amaçları ve kısıtlamaları içeren ve gerçekleştirilmesi gereken ihtiyaçları da içermektedir. Çözüm, elemanların birbirleriyle ve bir bütün olarak tasarımla olan ilişkileri kadar, herbirinin gerekli örneklerini de içermektedir. Tasarım süreci, kararların verilmesinde ve bu kararların uygulanması için gerekçelerin ortaya konmasında kullanılan işlemleri ve tanımlayıcı ve derlenmiş bilgileri içermektedir. Bir tasarım örneği; • Kritik problem alanlarının belirlenmesini de içeren tasarım problemlerinin tanımını, • Tasarım çözümünün yapı, davranış ve fonksiyonlara göre tanımını, • Tasarımın tarihçesini, içermelidir (Demirağ, 2001). Tasarım örnekleri ile tasarım, verilmiş bir problemin çözülmesi için daha önceki benzer deneyimlerin kullanılmasıdır. Tasanm çözümünün, depolanmış ve derlenmiş bir analiz bilgisi vardır ve eğer tasanm örneği büyük ölçüde benzerse, doğrudan uygulanabilir. 11 2.1.3 Tasarımda Biçimlendirme Biçimlendirme, insanların duygu, düşünce ve eğilimlerinin karşılıklı olarak iletilmesini ve bu yolla toplumun yaşam deneyi birikiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasını sağlayan bir “anlatım-iletim aracı”, bir “dil” olarak yorumlanmaktadır (Aksoy, 1977). Broadbent (1988), biçim oluşturmanın bilinen yaklaşımıyla birbirinden farklı dört yol izlediğini ortaya koymakta, bunları Pragmatik, Tipolojik, Analojik ve Kanonik olarak adlandırmaktadır. • Tipolojik (iconic) Tasarlama: Geleneksel çevreler iklimsel, kültürel ve toplumsal etkenlerle oluşan mimari biçimin kuşaktan kuşağa çok az değişikliklerle aktarılması sonucu oluşmaktadır. Uzun süreler kullanılan ve değişmeyen bu biçimler, tasarımcının biçimlendirme etkinliğini yönlendiren imaj kaynağıdırlar. Yöresel veya geleneksel mimarlık biçimleri bu tür tasarım yaklaşımını örneklemektedir. • Pragmatik Tasarlama: Deneme-yanılmalar yoluyla en gelişmiş sonuç biçime ulaşan, bu açıdan neden ile sonuç arasındaki bağlantıyı temel alan bir biçimlendirme yoludur. • Analojik Tasarlama: Benzetme süreçleri aracılığıyla mimari ürünlerin elde edildiği bir tasarlama yaklaşımıdır. Benzetme kaynağı olarak doğada mevcut biçimlenmeler veya başka tasarım ürünlerinin biçimleri kullanılmaktadır. Burada problemin doğada ve diğer tasarım alanlarında nasıl çözüldüğüne bakılır ve mimari biçimle bu çözümler arasında benzetme ilişkisi kurma yoluyla biçim oluşturulmaktadır. • Kanonik Tasarlama: Belirli ızgara, ölçü ve oranlar yoluyla mimari biçimlerin tasarlanmasıdır. Tasarımcının biçimlendirme etkinliğini daha çok düşünce ve süreç bazına dayandıran bir diğer yaklaşım ise, biçiminin düşünülmesindeki strateji farklılıklarına dayanan; 1. Parametrik Tasarım, 2. Yenilikçi Tasarım, 3. Yaratıcı Tasarım, sürecidir (Uraz, 1993). 12 Bu tasarım stratejileri aynı zamanda biçimlendirme etkinliği kapsamındaki grafik düşünmeyi ve ilk biçimin oluşması ve görselleştirilmesi süreçlerini örneklemektedirler. 2.1.3.1 Parametrik Tasarım Mimari dildeki bir kalıbın topolojik özellikleri değiştirilmeden boyutların değişmesi ile çözüm üretilmesidir. Varolan bir çözümün geometrik ve topolojik özellikleri değiştirilmeden, boyutlarının değişmesiyle elde edilir. Coyne ve diğ. (1980) süreci "prototip uyarlaması" olarak adlandırmaktadır (Paker, 1992). Prototip, tasarımın bir bölümünün yorumlaması olarak karakterize edilir. Prototiplerle yapılan tasarım aktivitesi daha tecrübeli olarak sınıflandırılır. Bu kategoriler uyarlama, adaptasyon ve yaratma prototipleridir. Prototiplerle tasarım yapılırken, sadece kişisel tasarım ve bazı yollarla bunların çıkarılması şeklinde değil, tasarım alanı olarak derlenmiş bilginin sabitleri içinde çalışılır. Genellikle problemin çok iyi tanımlandığı, kullanıcı gereksinmelerinin çok belirgin olduğu ve tasarımcıya kendisinden ne istendiğinin çok kesin bir şekilde anlatıldığı durumlar Parametrik (Rutin) Tasarım’ın kullanıldığı süreçlerdir. Bu durumlarda problemin tanımlanmasıyla yanıtı olabilecek çözümün 'tipi' de tanımlanmış olmaktadır. Dolayısıyla tasarımcıya düşen görev, bu tipi mevcut duruma göre her yönüyle oluşturup detaylandırmak ve yeniden ortaya koymaktır, çok büyük değişiklikler sözkonusu olmayacaktır, örnek alınan tip 'görsel model' işlevi görmektedir. Tasarımcı, görsel modellerle 'rutin' tasarlama yaparken, bu modelleri oluşturan parçalara, öğelere ve parçalar arası ilişkilere, düzenlere bağlı olarak ve çoğu kez ölçüler ve oranlara kadar aynen aktararak kullanılmaktadır. Böylelikle görselleştirme çok kolay olmakta ve biçim detaylarda bile kesinleşmiş, somutlaşmış olarak hemen ortaya çıkmaktadır (Uraz, 1993). 2.1.3.2 Yenilikçi Tasarım Çeşitli mimari dillere ait sözlük ve gramerlerin kombinasyonlarıyla yeni tasarım ürünlerinin ortaya konulmasıdır. Sözlük daha önceden bulunmuş çözümlerle 13 sınırlıdır. Eleman sayısı kadar olasılı çözüm sayısı artar. Coyne ve diğ. (1980), bu süreci "prototip adaptasyonu" olarak adlandırmaktadır (Paker, 1992). Mevcut bir görsel modelin aktarılması ile başlayan bir tasarlama faaliyetinde giderek bu formun değişmesi ve yeni bir biçime ulaşılması mümkündür. Bu nedenle mevcut imgeleri kullanan tipolojik yaklaşımla yeni ve farklı biçimlerin elde edilmesini anlamak zor olmayacaktır. Burada daha önce örneklendiği gibi bir tipin yeniden üretilmesinden çok, değiştirilmesi, uyarlanması, yaratıcı imgelemin faaliyeti yoluyla yeni biçimlere varılmaktadır. 2.1.3.3 Yaratıcı Tasarım Herhangi bir mimari dilin grameriyle veya mimari bir kalıpla sınırlı olmadan bir tasarım ürününün ortaya konulmasıdır. Coyne ve diğ. (1980), bu süreci prototip yaratma olarak adlandırmaktadır (Paker, 1992). Yaratıcı tasarımda yeni öğeler ve yeni ilişkilerle tamamen yeni bir prototip yaratılmaktadır. Bu, bir prototipin detaylandırılması veya adaptasyonu amacıyla değiştirilmesinden çok daha zordur, çünkü daha çok yaratıcı olmayı gerektirmektedir. Zaten ortaya çıkan biçim yeni, ve diğer yaklaşımlara kıyasla en soyuttur. Yaratıcı tasarımda, zihinde canlandırmayı ve görselleştirmeyi kolaylaştıran mevcut bir görsel model yoktur. Biçim kavramlar aracılığı ile düşünülür, görselleştirmek için kavramlar biçime dönüştürülür. Kavramlar imgesel ise duvar, köprü, vb. doğrudan benzetmeler yoluyla biçime dönüşebilmektedir. Ancak kavramlar sözel ise koruma, kapama, hareketlilik, tarafsızlık vb. dönüştürme, dolaylı benzetmeler veya soyut geometrik ifadeler yoluyla olmaktadır. Her iki durumda da ortaya çıkan biçimin özellikleri henüz tanımlanmamıştır, soyut niteliktedir. Biçim, başka bir biçime çok benzemediği ve henüz herşeyiyle çözülmediği için detaylara takılmadan ve ön yargılı olunmadan alternatiflerinin üretilmesi de daha kolay olmaktadır. Yaratıcı tasarım en önemli tasanm türüdür ve formüle edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle bilgisayarlar, ancak parametrik (rutin) ve yenilikçi (buluş) tasarım yaklaşımlarında kullanılabilmektedir (Sağlamer, 1982). 14 Sıralanan bu mimari tasarım yaklaşımlarında izlenen yöntemler aşağıda belirtilmiştir; • Tümdengelim (Top-Down): Bu yöntemde, tasarım sürecinde başlangıç noktası geometrik ve topolojik kavramdır. Bu soyut kavram tasarım süreci boyunca gelişerek, sonuçta fiziksel olarak tanımlanan somut bir yapıya dönüşür. İlkel bir şekil ile başlayan tasarım, gelişimi boyunca düzeyler halinde ayrışmalara uğrayarak yeni şekillere bölünür. Amaç, bütünü oluşturan parçaları bütün içindeki yerlerine ayrıştırmaktır. Bu ayrışma otomatik olarak veya kullanıcı tarafından gerçekleştirilir. Önemli olan, başlangıçtaki soyut formun ayrışma süreci boyunca korunmasıdır. Tümdengelim yaklaşımı, parametrik (rutin) tasarım için en uygun yöntemdir (Çağdaş, 2005). • Tümevarım (Bottom-Up): Tümevarım yönteminde tasarım süreci fiziksel bileşenlerle başlamaktadır. Çeşitli mimari dillere ait repertuardan seçilen bileşenler oluşturulan biçim kurallarına göre yerine konularak tasarım yapılmaktadır. Repertuar içindeki bileşenlerin sınırlı olması, çözümün de sınırlı olmasına neden olmaktadır. Tümevarım yaklaşımı, yenilikçi (buluş) tasarım için uygun bir yöntemdir (Yünüak, 1996). • Durum Tabanlı Çıkarsama (Cased Based Reasonıng): Yapay zekanın tek geleneksel bilgi ifadesi genel iletişim kurallarıdır. Tasarım gibi alanlardaki uygulamalar için, geniş boyutta bilgiyi ifade etmek için, bir kurallar dizisi oluşturmak hemen hemen olanaksızdır. Kurallar çerçevesinde bitmiş bir tasarım elde etmek için gereken bilginin formüle edilme şekli açık değildir. Ayrıca insanların genel kurallardan sonuç çıkarmadıkları, bunun yerine önceden çözülen benzer problemlere başvurdukları, yani deneyimlerden yararlandıkları psikolojik bir gerçektir. Bu gözlem, durum tabanlı çıkarsama paradigmasına yol göstermiştir. Bu yaklaşım, kural tabanlı (rule-based) sistemlerin yetersizliğinin ortadan kaldırılmasına yardımcı olmaktadır (Yünüak, 1996). Yöntemde, bilgi kullanıldığı anda bir genelleştirme meydana gelmektedir. Makinaya bilgi öğretilmesinin iki ana problemi vardır. Alınan bir kısım örnekten hangi kuralların ne derecede genelleştirilebileceği ve bu yaklaşım içinde durumun, söz konusu probleme uygulanıp uygulanamayacağına karar verilmesidir. 15 Yeni problemde bir önceki duruma başvurmak için, eski ve yeni problem strüktürlerini eşlemek gerekir. Durum tabanlı çıkarsamanın mevcut sistemleri bunu, eldeki probleme bağlı olarak genel durum analizi veren bir hesaplama yoluyla yaparlar ve bu yapının özelliklerini probleme uygularlar (Çağdaş, 2005). 2.1.4 Tasarımda Soyutlaştırma / Somutlaştırma Sözlük anlamıyla soyutlaştırma : bir kavramın bilgi içeriğini azaltma veya indirgeme sürecidir. Somut ise sözlük anlamıyla: varlığı duyularla algılanabilen, müşahhas, konkre, soyut karşıtı olma durumu olarak tanımlanır. Somutlaştırma ise bu durumun sürecidir. Tasarım süreci bir somutlaştırma sürecidir. Bir mimari tasarım probleminin çözümünde genelde kullanılan bir strateji çözümün öncelikle soyut hatlarıyla ve genel olarak belirlenmesi daha sonra detaylandırılarak somutlaştırılmasıdır (Şekil 2.5). Yaratıcı tasarımcı önce dönüştürmelerle soyut nitelikli ilk biçimi oluşturmakta sonra da bir organizasyon yolu, bir düzenleme kuralı, bir ilkeye gerek duyulmakta, ve biçim bu yolla adım adım somutlaşmaktadır. Öğeler arasındaki ilişkiyi tanımlayarak biçimin yapısını oluşturan bu düzenler çeşitlidir. Mekan, fonksiyon ve sirkülasyon ilişkileri, strüktürel ve tesisatla ilgili düzenler, geometrik, topolojik ve tipoloji ile ilgili düzenlerden sözetmek mümkündür. Somutlaştırma süreci içinde biçim birden fazla düzene bağlı olarak değişip geliştirilmekte, sonuçta bir düzenler örüntüsü olarak daha da belirginleşmektedir. Bunun üzerine daha önceki tasarım örneklerinden, bitmiş biçimler, malzeme kararları ve detay çözümleri yeni biçime aktarılabilmekte ve alıntılar yapılabilmektedir (Uraz, 1993). Şekil 2.4 : Tasarımda Soyutlaştırma – Somutlaştırma (Uraz, 1993). 16 Soyutlama grafik düşünme ve zihinsel etkinliklerin görselleştirilmesini de kolaylaştırmaktadır. Tasarımda biçimlendirmenin temelini de soyutlama ve soyut eskizler oluşturmaktadır. Soyut eskizler bütünü basit bir şekilde ifade eden anlatımlardır, bu özellikleri tasarımcının “somut” biçimi “soyut” biçime çeviren tasarım yaklaşımını açıklamaktadır (Laseau, 1980). Hızlı Dikkatli Ham (Ayrıntıya önem vermeyen) Kesin (Ayrıntıya önem veren) Bütüncü Parçalara önem veren Bol seçenekli gelişen Aşamalı gelişen Araştırıcı eskizler -Soyut Biçim Kesin eskizler - Somut Biçim Şekil 2.5 : Soyut Biçim – Somut Biçim (Uraz, 1993). Tasarım süreci bir diğer yandan alternatif üretme ve arayışlar süreci olduğundan, soyut biçimlerim somut biçimlere kıyasla alternatif üretmeye, leke etüdüne daha elverişli olduğu bilinmektedir. Somut biçimi basitleştirmek, ilavelerini, teferruatlarını yani tipik ve bilinen olma niteliklerini atara soyutlaştırmak bir anlamda geometrik niteliklerine indirgemek gerekmektedir. Böylelikle düzenlerin, doluluk-boşlukların, aksların ve merkezlerin farkına varılarak bunların alternatiflerinin elde edilmesi mümkün olacaktır. Uraz (1993)’a göre soyutlama yaklaşımları; ayrıntıdan arındırmak, azaltmakindirgemek, ayırmak-vurgulamak, karşılaştırma yapmak şeklinde dört başık altında incelenebilir (Şekil 2.6). 17 Şekil 2.6 : Soyutlama Yaklaşımları (Uraz, 1993). 2.1.4.1 Ayrıntıdan ‘Arındırmak’ Biçimi, ortaya konulması gereken yönünün dışında önemli olmayan ayrıntı ve detaylardan temizleyerek ifade eden bir soyutlama yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda bir biçimin çeşitli yönleriyle ifade edildiği soyut eskizler oluşturmak mümkündür. Örneğin, bina girişinin konumu ve biçimlenişi, strüktür sistemi, sirkülasyon sistemi, mekanların organizasyonu, kütle düzeni, vb. özelliklerine dayanan diğer detaylardan arındırılmış soyut eskizlerle çalışılabilmektedir. 2.1.4.2 ‘Azaltmak’, ‘İndirgemek’ Biçimi oluşturan parçaları küçük sembolere indirgemek, böylece bu parçalar arasındaki ilişkileri daha iyi anlamak mümkün olmaktadır. Bu yaklaşımda bunların değiştirilmesi ve yeni düzenlerin yapılması kolaylaşmaktadır. Bu yaklaşım biçimin şemalaştırılması olarak da tanımlanabilir. 18 2.1.4.3 ‘Ayırmak’ , ‘Vurgulamak’ Sadece bir veya birkaç parçayı vurgulayan ifadeler yoluyla yapılan soyutlamalarda dikkat genel bütün içinde bu parçalara çekilerek genel bütün ile ilişkisi irdelenebilmektedir. Örneğin, düşey sirkülasyon çekirdeği veya çekirdekleri, yatay sirkülasyon elemanı, giriş, toplanma mekanı, ana mekan, vb. parçanın bütün içinde vurgulanması yoluyla soyut eskizlere ulaşılabilir. Bundan sonra bu parçanın bütün içindeki durumunu, konumu ve biçimlenmesini araştıran alternatifleri diğer öğelere takılmadan üretmek kolaylaşmaktadır. 2.1.4.4 ‘Karşılaştırma’ Yapmak Bu yöntemde biçimin farklı bölümleri aynı grafik anlatımla ifade edilerek biçimle ilgili farklılıkların aldatıcı özelliğinden kurtulunulması ve sistemin gerçek yapısının ortaya konularak karşılaştırma yapılması sağlanmaktadır. Birbiriyle ilişkili mekanlar (salon, fuaye kafe, vb.), farklı fonksiyonu içeren bölümler (servisler veya koridorlar, vb.) aynı grafik anlatımla ortaya konularak biçim içinde bu birimlerle diğerleri arasındaki karşıtlık daha iyi vurgulanarak karşılaştırma yapılmaktadır. 2.1.5 Tasarımcı Düşünce ve Öğrenme Düşünme, karşılaştığımız bir problemi çözerken gerçekleştirilen, imgelem, tahmin, akıl yürütme, düşleme ve anımsama gibi her türlü zihinsel işlemi kapsamaktadır (Ertürk, 1979). Tasarımda iki tür düşünme biçimi vardır: birincisi hızlı, detaylara inmeyen, bütüncü ve bol seçenekli özellikler gösterirken, ikincisi ise temkinli, detaycı, parçalara yönelik ve aşamalı gelişen bir düşünme faaliyetidir. Birinci grup düşünmenin yaratıcı ve sezgisel, diğerinin bilimsel ve ussal niteliği ağır basmaktadır. Tasarımcı düşünce, salt bilimsel ve salt yaratıcı nitelikli bir düşünce değildir, her iki özelliğide barındırmaktadır. Tasarım süreciyle, öğrenme, bilme ve algılama süreçleri arasında kurulan paralellikten yararlanarak bu süreçlerdeki gözlem ve deneysel çalışmaları derleyen tasarlama eylemleri ve tasarımcı düşünce biçimleri bağlamında dört grup algı ve öğrenme biçiminden söz edilebilir (Uraz, 1993). 19 Bunlar; 1. Aşamalı / Bütüncü (Serial / Wholistic), 2. Atak / Dikkatli (Impulsive / Reflective), 3. Genişleyen / Daralan (Divergent / Convergent), 4. Alandan bağımsız / Alana bağımlı (Field independent / field dependent) düşünme biçimleridir. 2.1.5.1 Aşamalı / Bütüncü Tasarım süreci bir öğrenme süreci olarak incelendiğinde, öğrenmenin iki farklı biçimde gerçekleştiği sonucuna ulaşılabilir. Bütünü parçalara bölerek adım-adım öğrenmenin kolay olduğu koşullar vardır ve bu öğrenme biçiminde özellikle daha başarılı olan kişiler bulunmaktadır. Buna karşın bazı koşullarda ve bazı kişiler için bütün halinde öğrenme, bölerek öğrenmeye kıyasla daha kolay olabilmektedir. Gerçekte tasarım, önce bütünden yani sentezden hareket eden sonra bu bütün aracılığıyla sorunların çözümüne, parçalara yani analizlere yönelen hem bütüncül, hem aşamalı bir özellik göstermektedir. 2.1.5.2 Atak / Dikkatli Çocukların problem çözmede temkinli veya atak oldukları bilinen bir gerçektir. Temkinli çocuklar probleme cevap vermeden önce uzun zaman harcamakta ve cevapları da çoğu kez doğru olmaktadır. Buna karşın, atak olup çabuk cevap verenlerin ilk cevapları hemen hemen yanlıştır. Birinci grup çocuklar olabilecek cevaplar arasında en doğru olanı bulma yönünde çaba göstermekte, buna karşılık diğer grup, hata yapabileceğinin üzerinde durmadan hemen karar vermektedir. Buna dayanarak farklı eğilimlerdeki bu çocukların farklı alanlarda daha başarılı olabilecekleri iddia edilmektedir (Uraz, 1993). Tasarım problemi, problem çözmekten çok problem bulmayı gerektirmekte ve bir ön çözüm aracılığıyla gelişmektedir. En doğru gibi görünen çözümü temkinli, adım adım oluştururken, bir taraftan da onun çıkartabileceği sorunları çözmeye çalışmak, yani problemi tanımlamak olanaksızdır. Bu tür bir yaklaşımda cözüm gecikecektir. 20 Bu nedenle tasarımda önce atak davranışlarla birçok olabilirlik üretmek, sonra dikkatli davranarak seçeneklerin arasından en uygununu seçip adım adım geliştirmek gerekmektedir. 2.1.5.3 Genişleyen / Daralan Düşüncenin genişleyen ve daralan türde iki farklı yön izlediği, bunların her ikisinin de farklı derecelerde her kişide mevcut olduğu ortaya konulmuş bir gerçektir. Yapılan araştırmalar güzel sanatlar öğrencilerinin düşüncede genişleme, pozitif bilimler öğrencilerinin ise daralma eğiliminde olduklarını ortaya koymuştur. Güzel sanatlar öğrencileri pratik olup olmayacağını hiç düşünmeden, belli bir objeye yönelik farklı kullanım alanları geliştirebilmektedirler. Bunun yanında, pozitif bilimler öğrencileri, herşeyden önce o objeye yönelik doğru kullanımın ne olduğunu araştırmaktadırlar (Uraz, 1993). Tasarımcı, gerek başlangıçtaki ilk çözümü biçimlendirirken ve gerekse bütün süreç boyunca, her durum için olabilirlikleri gözönüne alırken, düşüncelerini genişletmekte, sonra da bunlar arasından seçim yaparken tek sonuca varmak için düşüncelerini daraltmaktadır. 2.1.5.4 Alandan Bağımsız / Alana Bağımlı Kişilerin dünyayı ve kendilerini algılamalarındaki karakteristik yolun kişiden kişiye değiştiği bilinmektedir. Etkin organizasyonu belirleyici, parçaları bütüne ve formu fonksiyona kaynaşmış durumda algılayan kişilerin alana bağımlı olarak algılama yaptıkları öne sürülmektedir. Buna karşın, parçaları bütünden ayrılmış olarak algılayanların ise alandan bağımsız algılamalar yaptığı ortaya konulmaktadır. Bu nitelikte kişiler bir elemanı çevresinden ayırıp, yeni ilişkiler içinde tekrar devreye sokmayı gerektiren problemleri çözmede, diğerlerinden daha başarılı olmaktadırlar. Tasarım problemi bütün yönleri ile başlangıçta o kadar belirgin olmadığı için bu yönlerden hangilerinin üzerinde durulması, hangisinin gözardı edilmesine karar vermek de o ölçüde zorlaşmaktadır. Tasarımcı, ancak alandan bağımsız algılama yeteneği sayesinde problemin bu farklı yönleri arasından biçimi oluşturmada etkili olanını seçebilmekte, yani karmaşık problemi basitleştirmektedir (Uraz, 1993). 21 2.2 Mimari Tasarım Eğitimi Mimari tasarım eğitimi mimarlık eğitiminin çekirdeğini oluşturmaktadır. Farklı tanımları olmasına karşın “mimarlık eğitimi” ve “mimari tasarım eğitimi” sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Mimari tasarım eğitimi ikiye ayrılır; • Formel Mimari Eğitim : Bir mimar adayının tamamlaması gereken kuramsal ve uygulamalı derslerin tümünü kapsamaktadır. Tasarım stüdyolarında verilen eğitim formel mimarlık eğitimi başlığı altına girmektedir. Proje stüdyosunun, öğrenciyle yürütücü arasında öğrenci-öğretmen ilişkisi içinde gerçekleşen ve eleştiriye dayalı yürütülen içeriğinin günün koşullarında tartışılır hale gelmiş olması tasarımcıyı başka yaklaşımlara ve sistem arayışlarına yönlendirmektedir. Bu geleneksel yöntemde önceden tanımlanmış bilgi öğrenciye aktarılmaktadır (Ciravoğlu, 2003). • Enformel Mimari Eğitim : Bu yaklaşımın temelinde, öğretme öğrenme ilişkisinde esas belirleyici olanın öğrenen taraf oluşu bulunmaktadır. Tasarım eğitiminde workshop kavramı enformel eğitim başlığı altına sokulabilir. Karatani (1995) bu enformel yaklaşımı: "Öğretme konumundaki kişi, öğretmeöğrenme ilişkisinde otoriter olan değil, tam tersine zayıf konumda olan taraftır, çünkü bu ilişkide başka birinin bilgi alma isteğine bağımlıdır. Bu, satıcı- alıcı ilişkisindeki satıcı konumuna benzetilebilir." diyerek açıklamaktadır. Bruner (1976), öğrenme sürecinde merak duygusunun motive edici bir güç olduğunu belirtmekte ve eğitimde 'keşfetme' konusu üzerinde durmaktadır. Bruner (1976)'e göre, keşfeden insan, farklı problem çözümlerini tanır, bilgi aktarımını daha iyi yapar ve aslında öğrenmeyi öğrenir. Söz edilen merak ve keşfetme duygularını harekete geçirmek amacıyla, eğitimde 'oyun' kavramından söz edilmektedir. • Oyunun informel yapısı motive edici ve gönüllülük, isteklilik uyandırıcıdır. 22 • Öğrenen kişinin sorgulaması, kendi yolunu bulmaya çalışması; amacına yönelik olarak stratejiler geliştirmesi; gelişmelere göre stratejilerini gözden geçirip yenilemesi; kişinin sezgilerini güçlendirir ve motivasyonunu arttırır. • Problem çözmenin temelinde, kuralları öğrenip, doğru yerde doğru kuralları uygulamak bulunmaktadır. • Öğrencinin, oyunun içinde kendisi olarak yer alması; kendi kararlarını alması; öğretmenden bağımsız hale gelmesi; insiyatif ve sorumluluk kazanmasını sağlar. Bu da öğrencinin kendi öğrenme kurallarını ve stratejilerini belirleyebilme kapasitesini arttırır. Araştırmanın sonucu olarak geliştirilen veri destek sisteminde, bilginin sunuş biçiminde kullanıcı interaktif biçimde tasarım bilgisinin içerisindedir. Basit grafik yapılar ve diyagramlarla mimari tasarım bilgisinin etkin ve verimli biçimde aktarılması sağlanmaya çalışılmıştır. 2.2.1 Bilginin İletimi ve Mimari Tasarım Eğitimi 2.2.1.1 Bilgi ve Tasarım Bilgisinin Bellekte Organizasyonu Bilginin bellekte organizasyonunu farklı kuramlarla açıklayan araştırmalar bulunmaktadır: Semantik örüntü kuramı: Bu kurama göre bilgi bellekte yongalar halinde saklanmaktadır. Her yonga belirli bir kavrama ait bilgiyi içerir ve yongalar çağrışım esasına dayalı olarak birbirine bağlıdır (Anderson ve Bower, 1973). Şema kuramı: Bu kurama göre, bilgi bir takım birimler içine paketlenmiş olarak bellekte saklanmaktadır. Bu bilgi paketleri, hem olgulara ve nesnelere ilişkin bilgileri, hem de bu bilginin nasıl kullanılacağını içermektedir: yani hem deklaratif hem işlemci bilgi bir arada bulunmaktadır. Bir şema alt şemalardan oluşmakta, aynı zamanda da aracı, nesne, yöntem gibi değişkenleri içermektedir (Rumelhart ve Ortony, 1977). Söz konusu olan tasarım bilgisi olduğunda, bilginin bellekte organizasyonu konusunda farklı kavram ve durumların tartışmalara dahil edilmesi gerekmektedir. 23 Tasarım bilgisinin bellekte organizasyonu ile ilgili farklı yaklaşımlar Uluoğlu (1990) tarafından derlenmiştir: • Cohen ve Murphy (1984) çalışmalarında bilgi kavram ile özdeşleştirilmektedir. • Rumelhart ve Ortony (1977) ise tasarım bilgisinin bellekteki organizasyonu şemalara dayandırılmaktadır. • Jenkins (1966)'in çalışmalarında, şemalar arası ilişkilerin tanımlayıcı ve kural koyucu özellikteki bağlantılarla kurulduğuna değinilmekte ve bir kavramın ancak bir grup kural ile varlık kazandığı belirtilmektedir. Bu anlamda, tasarımın ve tasarlama eyleminin dili ile tasarımcının hayatına giren yeni kavramlar sözlüğü öğrenciye a'dan z'ye harf sırasına göre dizili biçimde değil, birbiriyle ilişkili anlamlı bütünler biçiminde ve belirli bir problem ya da konu bağlamında sunulmaktadır. • Bruner (1976)'in yaklaşımına göre ise, kişi çevreden gelen enformasyonu kategoriler çerçevesinde algılamaktadır. Kavrama ulaşma, yani kategorizasyon ya da şeylerin aynı sınıfa dahil olup olmadıklarının aranması sürecinde bir çok niteliğin bir arada değerlendirilmesi söz konusudur. • Nisbet (1986) ise hafızada bazı enformasyon gruplarının saklanması ve geri çağrılmasının daha zor olduğunu savunarak; kolayca deşifre edilebilen (etiketlenen), daha anlamlı ve tanıdık olan enformasyon birimlerinin, daha kolay hatırlanabilir olduğunu ileri sürmektedir. Bu tanıma göre, önceden sahip olunan enformasyonla bağlantı kurulabilen enformasyon daha kolay saklanmakta ve geri çağrılabilmektedir. 2.2.1.2 Mimari Tasarım Bilgisinin İletimi ve İletim Biçimleri Mimari tasarım eğitimi çerçevesinden bakıldığında, en önemli basamaklardan birinin mimari tasarım bilgisinin analiz edilmesi ve doğru tanımlanması ve iletilmesi olduğu görülmektedir. Mimarlık eğitiminin temelinde: yaşam boyu sürecek olan mimarlık eğitiminin zeminini oluşturan kavramlar sözlüğünün sağlıklı biçimde öğrenilmesinin yer aldığı söylenebilir. Mimari tasarıma ait alan bilgisinin, sürekli bir gelişim ve değişim de içerdiği göz önüne alındığında, hiçbir zaman bütünüyle öğrenilmiş ve tamamlanmış 24 olması beklenemez. Bu durumda esas olanın, sürekli olarak beslenmekte olan zihnin, aldığı bilgileri kalıcı hale getirebilmesi, ilişkilendirebilmesi ve sentezleyerek kullanabilmesi için gerekli donanımın sağlanması olduğunu söylemek mümkündür (Erbay, 2004). Mimari tasarım bilgisi genel olarak, genel bir bilgi alanından çekilip çıkartılarak, soyutlanmış biçimde öğrenen kişiye sunulmaktadır. Bilgi genel bağlamı içinde değil, belirli bir amaca yönelik olarak, sınırlı bir zamanda, belirli bir problem çerçevesinde ve belirli bir öğrenen profiline göre sunulmakta, bu durumda, bilgi her zaman bir özel durumlar dizisi içinde şekillenmektedir (Uluoğlu, 1990). Sözü edilen bilgi, mesaj: soru, önerme, analoji, simülasyon, açıklama biçiminde aktarılabilir. Analoji ve simülasyonlar aracılığıyla, diğer mimari örnekler üzerinden bilgilendirme gerçekleştirilmesine, çok sık başvurulan bir yöntem olarak rastlanmaktadır. Tasarım örneklerine gönderme yapılarak, biçimden ve alt başlıklarından faydalanma dolaylı bir anlatım olarak kabul edilebilir. Bu yaklaşımın temelindeki mimari tasarımda görsel veri sistemlerine duyulan gereksinim, oluşturulan sisteminin de temel taşlarından birisini oluşturmuştur. Mimari tasarım bilgisinin aktarımında imge (fotoğraf, diyagram, eskiz vb), söz, jest, şema, çizim, üç boyutlu modellerden oluşan bir dil kullanılmaktadır. Bu dil ile belirli mesajlara gönderme yapılır. Bir mesaj için söz yetersiz kalınca imge; o yetersiz kalınca çizime yer verilerek, bu araçların bir arada kullanımı mimari tasarım dilini oluşturmaktadır. Mimari tasarım bilgisinin aktarımında kullanılan araçlardan bir diğeri de yazılı metinlerdir. Koutamanis ve diğ. (1995a)'in de dikkat çektiği gibi, bu bilginin imlası, indekslenmesi ve çapraz ilişkilerinin kurulması, bilginin yararlılığı ve fonksiyonelliği açısından çok önemli bir rol oynar ve metin formatındaki bilginin organize edilmesi ve geliştirilen modelde olduğu gibi bilgisayar ortamına aktarılmasına dikkat edilmesi gereken konulardır. Bilgiyi sisteme aktaran operatörün dokümanları yorumlamasının sistemin verimini etkilememesi için bilginin sistematize edilmesi ve standardizasyon gereklidir. 25 Sıralanan yöntemlerden daha net ve ölçülebilir bilgi veren araç ise mimari çizimdir. Mimari çizimler bazı yaklaşımlara göre, yaratıcı tasarım evrelerine dahil edilmeyerek, tasarımın belgelenmesi gibi teknik bir rolle sınırlı olarak algılanmaktadır. 2.2.2 Mimari Tasarım Eğitiminde Kavramlar Stüdyo ve workshop mimari tasarım eğitiminde sıklıkla kullanılan kavramlardır. Stüdyonun sözlükteki karşılığı: yaratıcı bir kişinin çalışma yeri olarak ifade edilmektedir. Bu tanımın mimarlık eğitimindeki bugünkü karşılığı, formel mimari tasarım eğitiminin gerçekleştiği ortamdır. Workshop teriminin, sözlüklerde pek çok tanımına rastlamak mümkündür. Mimarlık eğitimindeki güncel anlamına pek yaklaşamayan bu tanımlar yerine, Ciravoğlu (2003) bu sözcüğü: formel mimarlık eğitimi içinde yer almayan, kişinin isteğine bağlı olarak katıldığı, mimarlık ve diğer disiplinlerden seçilen konuların incelendiği ve mimari tasarım deneyiminin yaşandığı enformel çalışmalar olarak tanımlamıştır. Mimari tasarım eğitiminin yaşandığı yerler olarak formel eğitimde yer alan stüdyoların ve enformel eğitimde yer alan workshopların belirli aralıklarla gözden geçirilmesi tasarım eğitimi için önem taşımaktadır Stüdyoların mevcut içerikleri, geleneksel yöntemlerin sorgulanması, ve çağdaş eğitsel yöntemlerin uygulanması tasarım eğitiminin evrenselleşmesi ve gelişmesi için önemlidir. Mimari tasarım deneyimi bağlamındaki enformel ortamlar, araştırma konumuz için bir başka çıkış noktası yaratmış ve workshop ortamları gibi interaktif yeni yaklaşımların geliştirilmesi amaçlanmıştır. 2.3 Mimari Tasarım Eğitimi ve Bilgi Teknolojileri Günümüzde iletişim teknolojisi ve ulaşım sistemleri sayesinde dünyanın her noktası ulaşılabilir hale gelmiştir. Bu çağ bilgi çağı, toplum da bilgi toplumudur. Bu olanaklar ile ülkeler, kıtalar arası uzaklıklar ortadan kaldırılmıştır. Bilim, teknoloji, kültür, sanat ya da turizm alanlarında dünyanın her tarafindan kişiler yoğun ilişkiler ya da etkileşimler içinde olabilmektedirler. 26 Mimari tasarım eğitimine bütün olarak bakıldığında bilgi teknolojilerinin etkileri, ortaya koyduğu sonuçlar ve yarattığı ortamlar kolayca gözlenmektedir. Özellikle bilişim teknolojisi sinema, tiyatro ve diğer gösteri sanatlarında olduğu gibi görselliğe dayalı mimarlık alanında da sadece tasarım alanında değil, teorik ve kuramsal derslerde, kütüphane yaratmada, arşiv oluşturmada ve interaktif ortamların yaratılarak uzaktan eğitim ve sanal stüdyoların kurulmasını sağlamakta da kullanılmaktadır. Al ve Teymur (1997) bilişim teknolojisinin eğitim ve öğretim aracı olarak kullanılığı alanları söyle sıralamaktadır: • Bilgisayar ağlarından ders aracı olarak yararlanılmaktadır. Örneğin, bilginin paylaşımı, imaj veri tabanı, öğretim metodolojileri iletişimi, eğitim ve öğretim konusunda araştırma bağlantısı kurulması yanında mimari tasarım eğitim ve öğretiminde bilgisayar ağlarından yararlanılmaktadır. • Video konferans amaçlı olarak bilgisayar teknolojisi kullanılmaktadır. • Bilgisayar destekli olarak mesleki bilginin görselleştirilmesi, sayısal görüntüleme, modelleme ve animasyon hazıranması ve sunulmasında kullanılmaktadır. • Mesleki elektronik detay kütüphanesi hazırlanmasında ve sunulmasında kullanılmaktadır. • Mesleki uygulama ve eğitimde çoklu ortam, simulasyon ve sanal gerçeklik tekniği konularında bilgisayar teknolojisinden bir araç olarak yararlanılmaktadır. • Bu teknolojinin hızlı haberleşme ortamından yararlanılmaktadır. • Uzaktan erişimli bilgi, kütüphane taraması yapabilmek ve güncel bilgiye ulaşmak üzere yararlanılmaktadır. Bilişim teknolojisinin internet olanaklarını tüm eğitim kurumlarında ve diğer disiplinlerle her zaman ilişki içinde olmak zorunda olan mimarlık eğitiminde kullanarak yaratıcılığımızı ortaya koymak önemli bir adımdır. Mimari tasarımın ortaya konulmasında etkin olan bilgiye ulaşmada çok yönlü ortamları sağlayan bilişim teknolojisi bireylerin sadece yetişmesinde değil, meslek yaşamları boyunca 27 onları her zaman kalite ve günceli yakalama konusunda teşvik etmekte ve yaratma güçlerini artırmaya yardımcı olmaktadır. 2.3.1 Bilgisayar ve Bilgi Teknolojilerinin Tasarım Eğitiminde Kullanımı Mimarlıkta bilgisayarın kullanılması diğer bütün çalışma alanlarında olduğu gibi 1960'lı yıllardan sonra yaygınlaşmıştır. Bu gelişmeyi sağlayan en önemli etken, bilgisayar yazılım ve donanım teknolojisindeki hızlı gelişmedir. Gelişen teknoloji mimarlık eğitimine de yansımış, teknolojik imkanların kullanılması eğitime farklı bir bakış açısı kazandırmıştır. Bu teknolojik gelişmeler öğretim verimliliğinin arttırılmasından daha fazlasını sağlayarak öğrenmenin yapısında nitelik olarak bir değişiklik sağlamıştır. Yeni teknolojiler, eski ve yararlı öğrenme ortamlarının olanaklarını genişleten yeni öğrenme ortamları geliştirilmesine olanak tanımaktadır. Kitaplar, yazı tahtaları ve lineer, tek yönlü iletişim ortamlarına yeni olasılıklar eklenmektedir. Yeni teknolojilerin çoğu etkileşim içerikli olduğu için Greenfield ve Cocking (1996), yaparak öğrenme, geri besleme alma, algı ve yeni bilgi üretiminin rafine edilmesine olanak veren ortamlar yaratmak daha kolaydır. Bu yöntemler, bilginin gereksiz yığılmasına engel olan dijital kütüphaneler, veri analizi, bilgi üreten diğer kişilerle etkileşim ve esinlenme olanakları tanımaktadır. Gelişen yeni teknolojiler ile eğitim modeli de değişmektedir. Örnek verilecek olursa, sınıfta yapılan derslerin yerini kişisel araştırmalar, pasif özümleme yerini çıraklık eğitimi, yalnız çalışmanın yerini ekiple öğrenme, her şeyi bilen öğretmen yerini kılavuz olan öğretmen, değişmeyen içerik yerini hızla değişen içerik ve homojenliğin yerini çeşitlilik almaktadır. Eğitimde bilgisayardan yararlanma kavramı; bilgisayarların büyük depolama yetenekleri, iletişim olanakları ve hızı giderek artan işlem kapasitelerinden yararlanarak; eğitimin her aşamasını kolaylaştırmaktır. Bugün bilgisayarlar öğrenciler tarafından; ödev hazırlamada, çeşitli problemlerin çözülmesinde, araştırma yapmada, yeni bilgilere ulaşmada kullanılırken, eğiticiler ve öğreticiler tarafından da; ders notlarının, öğrenciye dağıtılacak dökümanların ve sunulacak görsel malzemenin hazırlanmasında sık kullanılmaktadır. 28 Aynı zamanda ses, görüntü ve animasyon gibi medya türlerini bilgisayar ortamına toplayan multimedya teknolojisi ile etkileşimli-etkileşimsiz tanıtım, benzeşim, görselleştirme tasarım ve görüntü saklamak mümkündür (Oğuzhan,1997). Görselliğe dayalı, grafik ve sesin desteklediği sunular herkesin ilgisini çekmektedir. Eğitim ve öğretim ortamında bu sunu teknikleri rahatlıkla kullanılabilmektedir. Bilgisayar teknolojilerinin eğitim amaçlı kullanımı üzerine aşağıda sıralanan çalışmalar örnek proje çalışmaları olarak gösterilebilir. 2.3.1.1 CSILE (Computer-Supported Intentional Learning Environments) Projesi Öğrencilerin kullandığı yazı ve grafik içerikli hipermedya veritabanıdır. Marlene Scardamalia ve Cari Bereiter tarafından, Ontario Eğitim Çalışmaları Enstitüsü'nde geliştirilmiştir. Bu çalışma, okul eğitiminin kolektif biçimde bilgi üretimini destekleyecek biçimde yeniden düzenlenmesi esasına dayanmaktadır. Bu esasa göre, teknolojinin eğitimdeki rolü; okul içi eylemleri, okul dışı bilgi üretim kaynaklarıyla birebir ilişkiyle geçirmektir. Şekil 2.7 : CSILE Bilgi Haritası (http://www.ed.gov/pubs/EdReformStudies/EdTech/csile.html) 29 Çalışmadaki temel amaç; öğrencilerin elde ettiği bilginin kalitesini arttırmak ve bilgi işlemeye ilişkin becerilerini geliştirmektir. Bu amaçla, öğrencilerin görüşlerini ve elektronik diyaloglarını içeren bir veritabanı geliştirilmiştir. Bu veritabanı, öğretmenlerin de takip edebildiği, anahtar kavramların öğrenildiği ve etkileşim becerilerinin geliştirildiği bir çalışmadır (Means ve Olson, 1995). Öğrenciler, sistem içinde sorgulama ve araştırma yapabilmekte ve tartışılmakta olan konularla ilgili görüş ve bilgilerini, belirli kategoriler altında etiketleyerek, sisteme ekleyebilmektedir. Böylece, öğrenci hem sistemden yararlanabilmekte hem de sistemin geliştirilmesinde katılımcı bir rol üstlenmiş olmaktadır. Şekil 2.8 : CSILE projesi çalışma arayüzü, Öğrenci portfolyosu (oscar.cacr.caltech.edu). 2.3.1.2 COVIS (The Learning Through Collaborative Visualization) Projesi Ağ bağlantılı bir hipermedya veritabanı uygulamasıdır, işbirliği içinde kullanıma dayanan bir defter biçimindedir (collaboratory notebook). Bu defter, aynı konu üzerinde çalışan öğrencilerin birlikte çalışabileceği elektronik çalışma alanlarına bölünmüştür ve bu alanlar için farklı sayfa çeşitleri oluşturulabilmektedir. Sorular, kanıtlar, planlar, plan basamakları, bilgi, yorum, vb. İmajlar ve dokümanlar elektronik olarak sayfalara eklenebilmekte, böylece, öğrenciler ürettikleri soruları ortaya koyup, bu konuda çalışan farklı öğrencilerle birlikte sorunun yanıtlanması için strateji geliştirebilmektedir (Erbay, 2004). 30 Şekil 2.9 : COVIS veritabanı kullanımı (www.covis.northwestern.edu/info/papers/acr.caltech.edu) Şekil 2.10 : COVIS veritabanı arayüzü (www.covis.northwestern.edu/info/papers/acr.caltech.edu) 31 Bilgiye ulaşmada ve bilginin iletiminde olduğu gibi, bilgiyi kullanmada da güncel teknolojilerin sağladığı görsel/işitsel iletişim ortamlarının, mimarlık eğitiminde görerek ve duyarak öğrenmenin yanında öğrenme hızını ve kalitesini arttırdığı da bilinmektedir. Eğitimde kalitenin yükseltilmesi arayışları ve kalitenin uluslararası platformlara taşınması çabaları tasarım eğitiminin teknolojik ortamda gerçekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Hızla gelişen yazılım ortamında ve dijital evrimleşme sürecinde, mimarlık formasyonunu kazanmış olan öğrencilere, bilgisayarla mimari tasarım kuramlarını, yöntem ve modellerini tanıtmak ve öğrencileri bu konularda eğitmek, tasarım probleminin bilgisayar ortamında nasıl ele alınacağını somut olarak görmeleri açısından önem kazanmaktadır (Çağdaş ve Tong, 2004). 2.3.2 Bilgisayar Destekli Mimari Tasarım (BDT) Bilgisayar destekli tasarım sistemleri belirli sınır şartları ile sınırlanmış iyi belirlenmiş tasarım problemlerinde karar verme işlemini yaparlar. Problemin çözümünün otomasyonu yerine çözüm sürecinin belirli adımlarında belirlenen stratejilere göre bilgisayar kullanılması mimari tasarım problemleri gibi iyi tanımlanmamış problemler için en geçerli yol olarak görünmektedir. Bu tip sistemlerin en gelişmişi interaktif sistemler olarak adlandırılan insan ve makina arasında sürekli karşılıklı etkileşimin sağlandığı sistemlerdir (Bağcı, 2004). Bilgisayar destekli mimari tasarım eğitimi konusunda yapılan bütün bu çalışmalar bilgisayarın mimari tasarım ve eğitimi üzerindeki etkisini yadsınamayacak bir şekilde ortaya koymaktadır. Aynca, eğitimde görsel-işitsel araçların kullanılmasının eğitime katkısı yadsınamaz (Velibaşoğlu, 1995). Gelişen teknolojiler eğitimi farklı bir boyuta taşımakta, eğitim modelleri değişmekte ve bu konuda çalışanlara ve öğrencilere yeni görevler yüklemektedir. Bilgisayar destekli mimari tasarımda teknolojinin etkisi 2 boyutlu mimari çizim programları ile görülmektedir. AutoCAD, Microstation, vb tarzı çizim programları ofislerde avan projeden uygulama projesine kadar bir çok alanda kullanılmaktadır. 32 BDT sistemlerin kullanılmasındaki avantajlar; • Hatayı geri alabilir olması, • Verilerin depolanabilir olması ve tekrar geri çağırılabilmesi, • Diğer sektörlerle uygun veri paylaşımı yapabilmesi, • Zaman kazandırması ve daha az insan gücüne ihtiyaç duyması, • Direkt üretime geçilebilir olması (CAD/CAM), • Metrik koordinat sistemi yapısı ile sıfır hata ile çizim yapılabilmesi, • İşi kolaylaştıran hazır kütüphane ve eklentilerin bulunması, • Farklı tasarım olanakları sağlaması ile yaratıcılığı artırması, • 3 boyutlu çizimlerle tasarımın daha iyi kavranması şeklinde sıralanabilmektedir. Genel 2 boyutlu çizim programlarının yanı sıra hazırlanan tasarımın görselleştirilmesinde de 3dsMAX, Autodesk VIZ, Form Z, Rhino3D, Cinema 4D, Maya, Lightscape, Lightwave tarzında animasyona, modellemeye ve foto gerçekçi resim üretmeye yarayan 3 boyutlu görselleştirme programları da kullanılmaktadır. ArchiCAD, Allplan, Autodesk Revit gibi programlar ise 2 boyutlu çizimler ile üç boyutlu çizimleri aynı düzlemde kontrol edebilme imkanı sağlamaktadır (Bağcı, 2004). Bütün bu programlar basit anlamda mimarın tasarladığı kütleleri daha iyi etüd etmesine yararken, prezentasyona yönelik durumlarda da mimari bilgisi olmayan müşteriye tasarımı anlatma fırsatı vermektedir. Bunların yanı sıra sunumların hazırlanması, grafiklerin oluşturulması, eklemeler gibi işlemler için Photoshop, Mcolor, Piranesi, Freehand, CorelDraw, gibi resim editörü programlar kullanılmaktadır. Bilgisayar destekli mimari tasarım üç boyutlu düşünme yöntemlerini geliştirerek, mimari tasarım sürecini hızlandırmaktadır (Şekil 2.11). İletişim ve bilgi teknolojilerinin de yardımıyla bilgisayar destekli mimari tasarım; • Öğrencinin ürettigi modeller aracılığı ile yeni düsünceler geliştirerek, yeni çözümlere ulaşılmasında, 33 • Yeni teknolojilerin üç boyutlu doğası tasarımcının üç boyutlu düşünmesini kolaylastırmasında, • Tasarım sürecindeki önemli eylem gruplarından biri olan görselleştirme eyleminin ötesinde keşfetme ve yaratma aşamalarının desteklenmesinde, • Süreçte grafik, görsel, sözel, sayısal ve canlandırılmış iletişimin aynı anda çoklu ortam olanakları ile kullanılmasında, • Tasarımın yapılarak, kurgulanarak ögrenilmesinde, • Stüdyo yöneticisinin sorgulayarak ögrenciye kazandırmaya çalıstığı deneyimlemede etkin olarak kullanılmaktadır (Çağdaş, 2004). Şekil 2.11 : Frank Gehry Guggenheim Bilbao fotoğraf, model ve eskiz 34 2.3.3 Mimari Tasarım Eğitimi ve İnternet 1980’li yıllarda başlayan bilgisayar destekli eğitim 1990’lı yılların başında video, videodisk, CD-ROM ve bilgisayar sistemlerinin entegrasyonu ile etkinliği ve öğreticiliği gittikçe artan bir şekilde küreselleşme sürecinde eğitim kalitesini yükselten bir rol almaya başlamıştır. Böylece atelyelerde geçerli olan geleneksel ve tek yönlü yaklaşımlar yerini bilişim teknolojisinin en büyük artısı olan karşılıklı etkileşimli ve çok ortamlı uygulamaya bırakmıştır (Yamaçlı, 2000). İnternet kullanımı mesleki öğretimin kalitesini sadece öğretim programları veya öğretim elemanlarının niteliği açısından değil aynı zamanda öğrencileri daha fazlasını düşündürmeye sevk eden, hem görsel hem de işitsel iyi bir öğretim aracı olarak, öğretimin gelişime, yeniliğe açık oluşu ve kalıcılığı açısından sağladığı avantajlar ile de etkilemektedir. Mimarlık eğitimi açısından bilgisayar destekli görsel analizlerin yapılabilmesi, yaratılan ve varolan çevrelerin bilgisayarda sanal ortamlarda sunumları, simülasyonlar ve tasarım kararlarının buna bağlı olarak geliştirilmesi, tarihsel ve kültürel değerlerin yine aynı ortamlarda canlandırılarak yaşatılması, öğretim ve eğitim sisteminde kullanımı olanağının araştırılmakta olması umut verici çalışmalar arasında sayılabilir. Uluslararası iletişimin yine internet olanakları ile artması sonucu kurulan bağlantılar, ortak yürütülen çalışma ve projeler uluslararası deneyim ve bilgilerden faydalanabilmemizi sağlamaktadır. Mesleki eğitimin internet yoluyla evrensel bir etkileşime girmesi bilişim teknolojisinin mesleki eğitimde öğretim amaçlı kullanılabileceğinin kanıtlarından birini oluşturmaktadır. Bilişim teknolojisinin görsel, yazılı ve işitsel anlatımları birleştirerek tek bir ortamda organize edilmesiyle multimedia mimari tasarım sürecine önemli bir katkı sağlamaktadır. Bir tasarımcı, tasarımını, bir film yönetmeni ya da bir reklamcının kullandığı anlatım tekniği ile sunabilmektedir (Oğuzhan, 1997). Bu anlamda mimari tasarımda ortaya çıkarılan ürün, bina ya da yapılı herhangi bir çevrenin, tasarımcının hayal ettiği görüntü ve imaj içerisinde başkalarına ki bu eğitim içinde öğrencilerin danışmanlarına ve diğer öğrencilere ifade edilebilmesi bir anlamda modellenerek yaşatılması stüdyo ortamlarında artık çok kolaylıkla, sürekli eklenip çıkarılabilen esneklikte, bugüne kadar kullanılan maket çalışmalarından daha az zaman alıcı ve 35 hatalar anında hissedilip değiştirilebildiği için bir sonraki aşamaya umut verici, zevkli bir yol, araç olmaktadır. Mimarlık eğitiminde tasarım stüdyosu olgusu da gerçek yaşamda mimarın ofisi yani proje, fikir üretme mekanı ile eşdeğer olmasıyla süreç bağlamında benzerlikler göstermektedir. Özellikle elektronik olanakların sağladığı internet ve videokonferansta çoklu ortamlar yolu ile eğitimdeki tasarım stüdyosu ile bir mimarlık ofisindeki proje mekanları gerektiğinde tek bir ortamda ya da farklı ortamların diğer bir üçüncü ortamı paylaşması ile bütünlük ve paylaşım sağlayabilmektedir. Üstelik bu ortaklıkta katılımcılar kendi mekanlarından ayrılmadan ve zaman ötesi bir noktada buluşabilmekte, fikir alış verişinde bulunmaktadırlar. 2.3.4 Uzaktan Eğitim ve Çoklu Ortam Teknolojisi Uzaktan eğitim kavramını açıklamaya çalışan birçok tanım yapılmaktadır. "Eğitimin ya da çalışmanın uydu, video, ses, bilgisayar, çokluortam teknolojisi ve benzer araçlar ile elektronik olarak uzak bir mekana ulaştırılmasıdır." (Çetiner, 1999) "Eğitmen ve öğrencinin farklı mekanlarda bulunduğu bir eğitim deneyimidir." Keegan (1998), uzaktan eğitimin tipik özelliklerini; • Küreselleşme : Uzaktan eğitim hizmeti veren kurumlar genel olarak küresel düzeyde eğitim verebilecek niteliğe sahiptirler. Yüz yılı aşkın bir süredir Avrupa'da bu tür faaliyetlerde bulunan eğitim kurumları deniz aşırı ülkelerdeki çalışan resmi görevli ya da ticaretle uğraşan vatandaşlarına düzenli olarak uzaktan eğitim hizmeti vermektedir, • Kişiselleştirme : Geleneksel eğitim genel olarak öğrencilerin değişik zeka ve öğrenme yetenekleri yerine grubun genel seviyesine göre düzenlenmektedir. Ancak ideal olan, her öğrencinin kişisel özellikleri dikkate alınarak hazırlanmış ders içerikli eğitim sistemidir, • Özelleştirme : Uzaktan eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak bireysel olarak eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal öğrenmenin yerini bireylere göre özelleştirilmiş öğrenme alır, 36 • Endüstrileşme : Büyük bir kitlenin bir ürüne olan artan ihtiyacını karşılayabilmek için ilgili endüstrilerin kurulmasına benzer bir şekilde, insanların artan eğitim taleplerine hızlı ve etkin bir şekilde cevap verebilmek için uzaktan eğitim kurumlarının açılması kaçınılmaz duruma gelmektedir, • Geleneksel Eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme : Uzaktan eğitim, dünya çapında her yıl milyonlarca kişi tarafından tercih edilen bir eğitim sistemidir. Bununla beraber ilgili eğitim kurumundaki ders saatlerine yer / zaman açısından katılma imkanı olmayanlar için beklenilen bir seçimdir. Bu eğitim sistemi hasta, özürlü ve suçlu insanlar için de seçenek oluşturmaktadır, • Hareket kabiliyeti : 1980'li yıllarda, uzak mesafeler arasında iletişim kurmak amacıyla sabit bilgisayar konferans sistemleri ve iki yönlü video konferans sistemleri kullanılmakta iken, günümüzde bunlara ilave olarak portatif bilgisayarlar ve cep telefonları önemli düzeyde kullanılmaya başlanmıştır, • Yer / zaman bağımsız uzaktan eğitim sistemi: Kablosuz iletişim imkanı sayesinde kişilere eğitim esnasında hareket özgürlüğü de sağlamıştır, • Hızlı geri besleme : Günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, e-posta yolu ile dünyanın herhangi bir yerinden günün herhangi bir saatinde ödevlerini gönderebilmekte ve bu çalışmalarının değerlendirme sonuçlarını hemen aynı şekilde WWW üzerinden alabilmektedirler, şeklinde sıralamaktadır. Çoklu ortam en genel anlamda, bir bilgisayar tabanlı uygulamada, normal yazı, ses, görüntü, grafik, video ve animasyon gibi görsel araçların kullanılmasıyla desteklenen bir kullanıcı ara yüzü olarak tanımlanabilmektedir. Günümüzde bilişim teknolojisinin en çarpıcı gelişmelerinden birisi WWW; normal yazı, grafik, görüntü ve sesin internet üzerinden iletildiği çoklu ortam ağıdır. Çeşitli ortamlardan, değişik formatlarda alınan malzemeleri bütünleştirme yeteneğine sahip olan sanal doku (web), eğitmenlerin etkin ve verimli bir ders hazırlamalarına olanak sağlamaktadır. Çetiner (1999)’e göre uzaktan eğitimde çoklu ortam teknolojisinin yararları şu şekilde sıralanabilmektedir: 37 • Öğrenme Zamanının Kısalması: Yapılan araştırmalar göstermektedir ki ilgili konunun öğrenilme süresini önemli düzeyde azaltmaktadır. • "Akılda Tutma" Seviyesinin Artması: Etkileşimli çoklu ortam uygulamaları öğrencinin öğrenme sürecine aktif katılım olanağı vermektedir. • Etkin İletişim İmkanı Vermesi: E-posta, tartışma listesi ve hatta video konferans sistemi sayesinde eğitmen-öğrenci ve öğrenci-öğrenci iletişimi mekandan bağımsız olarak yüz yüze gerçekleştirilmektedir. • Öğrencilerin Etkileşimli Eğitimden Hoşlanması: Etkileşimli çoklu ortam uygulamaları, bilginin aydınlatıcı ve eğlenceli bir şekilde ifade edilmesine yardım etmektedir. 2.3.5 Sanal Doku Tabanlı Eğitimde Etkileşim ve Öğrenci Destek Hizmetlerinin Geliştirilmesi Uzaktan öğretimin hızla gelişmesi, bazı yeni teknolojilerin kullanımını gündeme getirmiştir. Sanal doku (web) tabanlı öğretim de, teknolojinin yoğun bir şekilde kullanılmasını gerektiren, yaygın bir öğretim şekli olmuştur. Öğrenci destek hizmetlerinin amacı, öğrencinin gereksinim duyduğu kaynaklara ulaşabilmesine yardımcı olabilmektir. Bu amaçla pek çok konuda öğrenciye destek verilmeye çalışılmaktadır. Bu desteklerin çeşitliliği öğrenci, program vb. özelliklere göre değişmektedir. Web ve ilişkili teknolojiler kullanılarak eğitimin tamamı veya belirli bir bölümü öğrencilere ulaştırılmaktadır. Sanal doku (web) tabanlı öğretim; bilginin bilgisayar, modem ve telefon hatları ile öğrenciye ulaştırılmasıdır. Sanal doku tabanlı öğretimle benzer bazı terimler de kullanılmaktadır. Bunlara örnek olarak çevrimiçi (online) eğitim, internette eğitim, sanal sınıflar, e-öğrenme vb. verilebilir. Her biri sanal doku tabanlı öğretimin birer parçası sayılmaktadır (Turhan, 2002). Sanal doku tabanlı eğitim, uzaktan erişim, öğrenci destek sistemleri, vb. kavramlardan yola çıkılarak araştırmanın sonucunda mimari tasarım bilgisi alanında bir veri destek sistemi oluşturmak, kullanıcıya sınırlandırılmış bir alanda bilgiyi etkin ve basitleştirilmiş bir biçimde aktarmak amaçlanmıştır. 38 3. VERİTABANI SİSTEMİ, MİMARLIK İLİŞKİSİ VE ‘SANAL DOKU’ UYGULAMALARI Bu bölümde veritabanı sistemleri, veri modelleri ve veritabanının tasarım aşamaları üzerinde durulacak, mimarlık ve veritabanı ilişkisi irdelenerek, elektronik ortamda ve sanal doku (web) ortamında mimari veritabanı uygulama örnekleri tanıtılacaktır. Son olarak multimedya ve mimarlık üzerinde durulacak, kullanıcı grafik arayüz etkileşimi ve multimedya tasarım ilkelerinden bahsedilecektir. 3.1 Veritabanı Sistemi Veritabanı (database); bir sistem halinde düzenlenmiş veri topluluğudur. Belirli bir yada birden çok amaca yönelik bilgi-işlem sistemi için gerekli veriyi, kolay ulaşılabilir ve denetlenebilir şekilde düzenli olarak bir dış bellekte toplamak yoluyla oluşturulur. Veritabanı sistemi; çeşitli amaçlar için düzenli şekilde veri saklayan ve isteğe göre bilgi üreten bir bilgisayarlı kayıt tutma sistemidir. Veritabanı sisteminin basit yapısı şekil 3.1’de görülebileceği gibi; veritabanı, veritabanı yönetim sistemi, diğer yazılımlar, donanım ve kullanıcılar olarak, beş öğeden oluşmaktadır. VERİTABANI YÖNETİM SİSTEMİ Şekil 3.1 : Veritabanı sisteminin basit yapısı (Kalıpsız, 2001). 39 Sisteminin ana amaçlarından biri kullanıcıya soyut bir veri görünümü sağlamaktır. Bunun için sistem, verinin saklanmasına ilişkin ayrıntıları gizlemektedir. Buna karşılık sistemin yararlı olabilmesi için, veri etkin şekilde geri çağırılabilmelidir. Kullanıcıya kolaylık sağlamak için veri üç basamak halinde soyutlanarak karmaşıklık gizlenmektedir. Bu basamaklar: Fiziksel düzey: Burada, karmaşık veri yapıları ayrıntılı olarak açıklanmaktadır. Kavramsal düzey: Verinin, veritabanı içerisinde nasıl saklandığı ve veri ilişkileri tanıtılmaktadır. Bu bilgiler kullanıcıya gerekli olmayıp sadece veritabanı yöneticisini ilgilendirmektedir. Görünüm düzeyi: Veritabanının sadece bir kısmı olup, kullanıcının ilgilendiği bilgiyi içermektedir. 3.2 Veritabanı Modelleri Veri modeli, veriyi, veri ilişkilerini, veri anlam bilimini (semantik) ve uyum sınırlarını tanımlayan kavramsal araçların toplamıdır. Kalıpsız (2001) tarafından sıralanan veri modelleri; 1. Nesneye dayalı mantıksal modeller, 2. Kayda dayalı mantıksal modeller, 3. Fiziksel veri modelleri olarak, üç grupta toplanmaktadır. 3.2.1 Nesneye Dayalı Mantıksal Modeller Nesneye dayalı mantıksal modeller, kavramsal ve görünüm düzeylerde veri tanımları için kullanılmaktadır. Bu modeller; oldukça esnek yapılı yetenekler sağlamakta ve veri sınırlamalarının kesin olarak belirtilmesine izin vermektedir. Çok değişik modeller bulunmaktadır, bunlardan bazıları; varlık-ilişki modeli, nesneye yönelik model, binary (ikili) model, semantik veri modeli, mantıksal bilişim modeli, işlevsel veri modeli olarak sayılabilir (Kalıpsız, 2001). 40 3.2.2 Kayda Dayalı Mantıksal Modeller Kayda dayalı mantıksal modeller de nesneye dayalı mantıksal modeller gibi kavramsal ve görünüm düzeylerde veri tanımları için kullanılmaktadır. Farklı olarak veritabanının mantıksal yapısının tamamını betimlemekte ve geliştirme aşaması içinde yüksek düzeyde bir tanıtım ağı sağlamaktadır. Kayda dayalı adının verilmesi, veritabanının çeşitli tiplerdeki sabit formatlı kayıtlardan oluşturulmasından ileri gelmektedir. Bu model tipleri; 1. İlişkisel Model 2. Ağ Yapısı Modeli 3. Hiyerarşik Model olarak sıralanabilir (Kalıpsız, 2001). 3.2.2.1 İlişkisel Model En yaygın kullanıma sahip tür olan ilişkisel veritabanları çok kullanıcılı ağlar için tasarlanmışlardır. Kalıpsız (2001)’a göre ilişkisel yaklaşım, matematikteki ilişkiler teorisine dayandırılabilir. İlişkiler kullanılarak kurulan veritabanı modeli kullanıcı tarafından çok daha kolay anlaşılabilen, şemalarda ve uygulamalarda değişiklik yapmadan yeni veri ve kayıt eklenmesine olanak veren ve maksimum esneklik sağlayan yapılardır. 3.2.2.2 Ağ Yapısı Modeli Ağ yapısı modeli birbirine bağlar ile bağlanan bir kayıtlar koleksiyonudur. Her kayıt, her biri sadece bir veri değeri içeren alanlardan oluşmaktadır. Bir bağ, iki ayrı kayıt arasında bir birlik oluşturmaktadır (Aydın, 1990). Ağ tipi veritabanları yüksek hızda ve verimde bilgi kazanımı sağlarlar. 3.2.2.3 Hiyerarşik Model Hiyerarşik veritabanı da, ağ yapısı modelinde olduğu gibi bağlarla birbirine birleştirilen bir kayıtlar topluluğudur. Ağaç yapılı olarak adlandırılabilecek olan bu veritabanı tipinde, elemanlar hiyerarşik bir kompozisyon içinde yer alır ve 41 hiyerarşinin en üstünde kök adı verilen eleman bulunur. Bu tip veritabanlarında, hiyerarşinin alt seviyesindeki her bilgi, daha üst seviyedeki bir bilgi tipi ile ilişkilidir. 3.3 Veritabanı Tasarımı Veritabanı tasarım sürecinde karşılaşılan tasarım problemi, bir organizasyonda tanımlanmış uygulamalar için kullanıcıların ihtiyaç duyduğu bilgiye sahip olan bir veya daha fazla veritabanının mantıksal ve fiziksel yapısının tasarlanmasıdır (Demirağ, 2001). Veritabanı tasarımının amaçları; • Tanımlanmış kullanıcı ve uygulamaların bilgi ihtiyaçlarının karşılanması, • Bilgiye doğal ve kolay anlaşılabilir bir yapı kazandırılması, • Karşılık verme zamanı, işlem zamanı ve depolama alanı gibi işlem ihtiyaçlarının ve performans beklentilerinin desteklenmesi şeklinde sıralanabilir (Elmasri ve Navathe, 1989). Şekil 3.2 : Veritabanı tasarımı sürecinin basamakları (Elmasri ve Navathe, 1989). 42 Elmasri ve Navathe (1989) aynı zamanda sistem tasarımının tamamlanıp, gerekli bilgilerin yüklenmesi aşamasına kadar olan süreci şekil 3.2’deki gibi detaylı olarak tanımlamıştır. 3.3.1 İhtiyaçların Belirlenmesi ve Analizi Veritabanı tasarımının temel amacı, bilgiyi derleyerek depolamak ve kullanıcının basit bir şekilde kullanımına açmaktır. Dolayısıyla, veritabanı tasarımının önemli aşamalarından biri, kullanıcı ihtiyaçlarının belirlenmesidir. İhtiyaçlar ve gereklilikler, sistemin nasıl hareket etmesi gerektiğinin tanımlanmasına yardımcı olmaktadır. Bilgisayar ortamında geliştirilen bir sistemin gerekliliklerinin belirlenmesi, döküman haline getirilmesi ve saklanması için gerçekleştirilen tüm aktiviteleri içeren bu yeni çalışma alanı, bilgisayar-insan etkileşiminden en verimli sonuçları elde etmeyi amaçlamaktadır (Sommerville ve Sawyer, 2000). • Kullanıcı kitlesinin ve uygulama alanının belirlenmesi: Veritabanı sisteminin kimlere hitap edeceği ve ana uygulama alanları bu aşamada belirlenmektedir. Belirlenen bu kriterler ölçeğinde hedefler ve sağlanması gereken kriterler tanımlanmaktadır. Bilgi, veritabanı sistemleri kullanılarak depolanabilir ve geri çağırılabilir. Bilginin geri çağrılmasına ilişkin en önemli kavramlardan biri bilgiyi aramakdır. Bilgi arama; bilginin sınıflandırılmasında, arayüz aşamasında ve bilginin sunumunda önemli rol oynamaktadır. • Konu ile ilgili varolan belgelerin analizi: Veritabanı uygulama alanı belirlendikten sonra, bu uygulamaya ilişkin varolan belgelerin analizi yapılarak, depolanacak olan bilgi karakteri tanımlanmaktadır. • Uygulama alanı ve işlem ihtiyaçlarının analizi: Bilginin planlanması anlamına gelen bu aşamada, bilgi grupları ve grupların kesişimlerinin incelenmesi, güncellenmesi, uygulama alanı ve işlem ihtiyaçları tanımlanmaktadır. 43 • Sorular ve röportajlar: Bilginin değeri ve önceliklerin belirlenmesi için, kullanıcı adaylarına sorular sorulup, röportajlar yapılabilir. Elde edilen veri formel olmayan bir yapıya sahiptir ve formel ihtiyaç belirleme teknikleri ile daha iyi bir yapıya dönüştürülüp kullanılabilir. 3.3.2 Kavramsal Veritabanı Tasarımı Süreci Veritabanı sisteminin kavramsal tasarım süreci iki paralel aktivite ile gerçekleşmektedir. Bu süreç, veritabanı ihtiyaçlarının değerlendirilerek, veri modeli için kavramsal bir içerik oluşturulması ve veritabanı uygulamalarının değerlendirilerek, yürütülen işlemlerin fonksiyonel karakteristiklerinin belirlenmesi şeklinde tanımlanabilmektedir. • Kavramsal İçerik Tasarımı: Bu aşamada veritabanının belirlenen ihtiyaçları doğrultusunda kavramsal bir içerik oluşturulur. Elmasri ve Navathe (1989)’e göre oluşturulan veritabanı kavramsal yapısının anlamlılık, basitlik, minimalite, gramatik sunum ve formalite ilkelerine uygun olması gerekmektedir. Veritabanı sisteminin ana kararları verilirken içeriğin, amaç, yöntem ve araçların, temel kavramların, sınırların, kısıtlamaların açık bir şekilde tanımlanmış olması sistemin verimli çalışması için çok önemlidir, dolayısıyla bu sürecin iyi analiz edilmesi ve uygulanması gerekmektedir. • İşlem Tasarımı: Veritabanının tamamlanmasıyla çalışmaya başlayacak olan birçok işlem, veritabanı sistemi tasarlanırken bilinmektedir. Veritabanı tasarımının bu aşaması veritabanının işlerlik kazanabilmesi için gerçekleşmesi gereken işlemlerin tanımlanması ve bu işlemlerin fonksiyonel karakteristiklerinin belirlenmesidir. Elmasri ve Navathe (1989) veritabanı işlemlerinin tasarım aşamasında belirlenmesi için ortak bir teknik olarak bu işlemlere ait girdi/çıktı ve fonksiyonel davranışların tanımlanması gerektiğini öne sürmektedir. Bu işlemler üç grupta toplanmaktadır. 44 -Bilgi Edinme: Bilginin ekrana yansıtılması ve rapor hazırlanması için kullanılan işlem olarak tanımlanabilir. -Güncelleme: Yeni veri girişi ve eski bilginin değiştirilmesi için kullanılan işlem olarak tanımlanabilir. -Karma İşlemler: Geri kazanma ve güncelleme yapan uygulamalar için kullanılmaktadır. 3.3.3 Veritabanı Yönetim Sisteminin Seçimi Veritabanı Yönetim Sistemi (Database Management System/DBMS), veriyi toplayan, verimli bir biçimde yöneten ve uygulama programları aracılığıyla depolanan bilgilere erişimi sağlayan yazılım olarak tanımlanabilir. Veritabanı yönetim sistemi (DBMS) seçimi teknik, ekonomik ve organizasyon politikası gibi birçok faktörlere bağlıdır. Erbay (2004)’ya göre veritabanı yönetim sistemi üç bileşenden meydana gelmektedir (Şekil 3.3). Veri Tanımlama Dili: Veritabanının içeriği ve yapısını tanımlamakta kullanılan dil olarak tanımlanmaktadır. Veri Sorgu Dili: Bilgiyi veritabanına aktarmak için kullanılan dil olarak tanımlanmaktadır. Güncel olarak kullanılmakta olan en önemli veri sorgu dillerinden biri SQL'dir (Structured Query Language). Verinin veritabanından bağımsız olarak kullanılmasına olanak sağlayan komutların tümü bu dil içinde tanımlıdır. Veri Sözlüğü: Veritabanının kullanımı, sunumu, yetki ve güvenlik tanımlamaları gibi özelliklerini ve veri alanlarına ait tanımları depolayan bir dosyadır. Veritabanı bu bileşenler ile sisteme aktarılan veriyi, uygulama programının kullanımına sunmaktadır. 45 Şekil 3.3 : Veritabanı Yönetim Sisteminin Bileşenleri (Loudon, 1999). Veritabanı yönetim sistemi: veritabanının oluşturulması; veritabanı içinde tablolar yaratılması; tablolar arasında ilişkiler kurulması; tabloları oluşturan alanların tanımlanması; bilgi girişinin sağlanması; kayıtların güncellenmesi; sistemdeki bilginin işlenmesi gibi tüm veritabanı tanım ve fonksiyonlarını yönlendiren bir sistemdir. 3.3.4 Mantıksal Veritabanı Tasarım Süreci Mantıksal model, veritabanı sistemine, veri modellerine, tüm yazılım ve donanımlara bağımlı olarak geliştirilmektedir ve kavramsal modelin seçilen veritabanı yönetim sistemi ile bağdaşacak şekilde dönüştürülmüş hali olarak tanımlanmaktadır. Mantıksal modelin kurulmasından önce, düzenlenmiş olan kavramsal model için en uygun veri modelinin kararlaştırılması gerekmektedir. Piyasadaki veritabanı yönetim sistemleri, ilişkisel, hiyerarşik veya ağ veri modellerini ya da bunların bileşimini kullanmaktadırlar (Kalıpsız, 2001) • İlişkisel Veri Modeline Uyarlama En sık kullanılan mantıksal veri modeli, ilişkisel (relational) veri modelidir. İlişkilerden ve tablolardan oluşmaktadır. Kavramsal bir model, mantıksal bir ilişkisel veri modeline dönüştürülürken; her karesi, bir ilişki veya tablo haline getirilir ve kullanıcı için tablo formatında görünüm uluşturulur. 46 • Hiyerarşik Veri Modeline Uyarlama Kavramsal modelin, mantıksal bir hiyerarşik modele dönüştürülmesi doğrudan gerçekleştirilememektedir. İzlenecek yollar gruplandırılarak, her grupta yapılacak seçimin ilke ve kuralları belirlenmiştir. Bu amaçla beş ayrı grup oluşturulmuştur. Bunlar; -Belirli bir veritabanı yönetim sistemi göz önünde bulundurulmadan, bir hiyerarşik veri modeli oluşturmak, -Kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin veri modeli kurallarına aykırılığının giderilmesi ve veri modelini değiştirmek, -Değiştirilmiş veri modelinin performansının yükseltilmesi amacı ile işlenmesi olanakları konusunda yapılabilecek işlemler; -Veritabanı yönetim sisteminde her soyağacı için yeni bir veritabanı oluşturmak, -Anahtar adları basitleştirmek şeklinde sıralanmaktadır (Gönenç, 2005). • Ağ Veri Modeline Uyarlama Hiyerarşik modelde olduğu gibi, bir kavramsal modelin mantıksal bir ağ veri modeline dönüştürülmesi doğrudan gerçekleştirilememekte ve beş basamak halinde yürütülmektedir. Bunlar; -Belirli bir veritabanı yönetim sistemini dikkate almaksızın bir ağ veri modelinin oluşturulması, -Kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin kuralları ile uyumsuzluk halinde, veri modelinin değiştirilmesi, -Dönüştürülmüş mantıksal modelin performansının yükseltmesi amacı ile işlenmesi, -Anahtar adlarının basitleştirilmesi, -Veriler arasında gerçekte var olan fakat mantıksal modelde ortaya çıkmayan ilişkilerin eklenmesi şeklinde sıralanmaktadır (Kalıpsız, 2001). 47 3.3.5 Fiziksel Veritabanı Tasarım Süreci Veritabanı tasarımında, içeriğin ve ilişkilerin fiziksel olarak düzenlenmesi için, uygun tekniklerin kararlaştırılması ve gerçekleştirilmesi sürecidir. Bu amaçla dosya kayıt organizasyonu yapılmakta, karşılaştırılmakta ve bunlara bağlı olarak yeni kayıtlar oluşturulmaktadır. Fiziksel tasarımcı, mantıksal tasarımı en etkin biçimde, en az giderle ve en yüksek performans ile gerçekleştirmeye çaba gösterir. Fiziksel veritabanı tasarımı Kalıpsız (2001)’a göre dört basamakta tanımlanmaktadır. • Veri Gösteriminin Belirlenmesi Mantıksal veritabanı tasarımı sürecinde fiziksel tasarımın her kaydının ve dosyasının nasıl gösterileceği kararlaştırılmaktadır. Veri öğesi için, veri tipi ve uzunluğu belirlenmelidir. Veri uzunluğu, kayıt ve dosya büyüklüğü seçimi sonucunda kullanılacak veritabanı yönetim sisteminin kullanılabilirliği ortaya çıkacaktır. • Erişim Yöntemlerinin Seçimi Erişim yöntemleri, veritabanı yönetim sistemine bağlı olduğu için önceden belirlenmektedir. Dolayısıyla veritabanındaki her bir kayda erişilecek yol saptanmaktadır. Bu aşamada, veritabanındaki her bir işlemin tanımı, giriş noktaları ve erişim yolları, bu aşamada yeniden gözden geçirilir ve mantıksal tasarım aşamasında belirlenmemiş ise, bu aşamada belirlenir. •Verinin Dış Belleklere Atanması Erişim yöntemi ile tanımlanmış olan her veritabanı kaydının fiziksel araçlarda, yani dış belleklerde saklanacağı yerlerin de belirlenmesi gerekmektedir. Atamada, çok kullanılan veriye öncelik tanınması ya da en büyük olasılığı sağlayan veri düzeninin bellekte bir araya getirilmesi, performansı yükseltmektedir. Bu işlem, "Kümeleme" (Clustering) olarak adlandırılmaktadır. Kümeleme, üç şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Birincisi; çok sayıda özelliklerden oluşan kayıtlar bölünmekte ve özellik alt setleri bir arada saklanmaktadır. Bu sayede, her defa kaydın tamamı değil, sadece ilgili kısımların çağrılması sağlanmaktadır. 48 İkinci şekil, eşzamanlı erişilmesi gereken farklı kayıtları bir arada saklamaktır. Üçüncü şekil ise, bütün veri kütüklerini yada veri kütükleri bölümlerini, performans nitelikleri farklı olan dış belleklere dağıtmaktır. •Veritabanının Yüklenmesi Yükleme süreci, bir veritabanı yükleme programı oluşturularak gerçekleştirilmektedir. Verinin reorganizasyonu, içeriğinin, yapısının, erişim yöntemlerinin ya da dış bellek atamalarının değiştirilmesi işlemi olarak da tanımlanabilmektedir. Bu değişikliğin nedenleri, yeni veri öğelerinin veya kayıt tiplerinin getirilmesi, yem işlemlerin gerekmesi yada bellekteki bozuklukların düzeltilmesi, veritabanını değiştirmek yoluyla işlem etkinliğinin artırılması olarak sayılabilir. Veritabanı sistem tasarımında fiziksel modelin performans özelliklerinin ölçülmesi zorunlu olarak görülmektedir. Fiziksel modelin değerlendirilmesinde, karşılaştırma ve sayısal değerlendirme olarak iki yöntem kullanılmaktadır (Kalıpsız, 2001). -Karşılaştırma(Trade-Offs): Veritabanının tasarımında oluşturulan birden çok seçenek arasından en uygununun karşılaştırılmasında, her birinin olumlu ve olumsuz yanları not edilerek, bir karşılaştırma yapılmasıdır. -Sayısal Değerlendirme: Seçenek modellerinin, beklenen dış bellek ihtiyacı ile verinin saklanması ve geri alınmasında, geçmesi beklenen süreler tahmin edilmekte ve bu tahmin sonuçlarına göre de seçenekler karşılaştırılmaktadır. Bellek alanının tahmini için, fiziksel veritabanındaki kayıt tiplerinin bit olarak ortalama uzunluklarına ve beklenen yineleme sayısına dayanarak hesaplama yapılmaktadır. 3.3.6 Veritabanı Sisteminin Tamamlanması Veritabanı sisteminin kavramsal, mantıksal ve fiziksel tasarımları tamamlandığında, veritabanı işler hale gelmiş durumda olur, ancak en önemli aşamalardan bir diğeri verinin doğru biçimde sisteme aktarılmasıdır. Veritabanı yönetim sisteminin veri tanımlama dili ve depolama diline uygun olarak, veri üzerinde yapılması gereken düzenlemeler yapılarak sisteme aktarılması ile, veritabanı sistemi tasarımı tamamlanmaktadır. 49 3.4 Veritabanı ve Mimarlık İlişkisi Günümüzde bilgisayarın tasanmcıya verebileceği desteğin ölçüsünü anlamış bulunmaktayız. Tasarım bilgisinin saklanması, geri çağırılması ve yorumlanması için bilimin bu dalındaki çalışmalar devam etmektedir. Mimarlık, ağırlıkla bilgi amaçlı görsel ifadelere dayandığı için diğer bilim dallarından ayrılmaktadır. Bu bilgilerin yorumlanması ve işlenmesi durumunda yeni tasarım arayışlarında yepyeni ufuklar açılabilmektedir. Eğer veritabanları, tasarım işlemine kayda değer miktarda katkıda bulunabilecekse, yorumlanmış görsel biçimleri ifadelerin tasarımda veritabanlarının yararlı yapısının olabilecekleri teşkil şekilde edilmesinde önem kazanacaktır. Veritabanlarının mimari tasarım eğitiminde, öğretiminde ve sunumlarında kullanımı; veritabanları ile aktarılan bilgi paylaşımında elektronik ortamdan ve internet ortamından faydalanılması irdelenmesi gereken bir konu olarak görülmektedir. 3.4.1 Mimari Tasarımda Görsel Veritabanı Kullanımı Mimari tasarım bilgisinin ve tasarım kavramlarının ifadesinde kullanılan temel araçlar yöntemsel olarak görsel ve yazılı malzemeler şeklinde sınıflandırılabilir. Mimari tasarım biçim ve biçimin temel özelliklerini içerdiğinden görsellik daha ön plana çıkmaktadır. Bu bölümde tasarımcının görsel temsillere duyduğu gereksinim ve ortaya konacak mimari tasarımda görsel veritabanları kullanımı irdelenecektir. Gross (1997), görsel veritabanlarının araştırma yapmak için üç farklı şekilde kullanıldığını ifade etmektedir. Spesifik Tasarım Bulma: Kullanıcı spesifik bir imajı/resmi aramaktadır. Ne istediğini bilen kullanıcı kataloktaki kelimeleri kullanarak arama yapmakta ve isteğine odaklanarak ihtiyaç duyduğu bilgilere kolaylıkla ulaşabilmektedir. Kategori Arama: Daha az spesifik özelliklere dayanarak aramayı hedefleyen kullanım şeklidir. Kullanıcı uygun kategori altındaki tüm imajları araştırarak, isteği doğrultusunda birkaç örnek görüntülemek istemektedir. Gross (1997)’a göre bu arama şekli için örnek sorgu, avlulu evlere ait örnekleri bul, şeklinde olduğunda; metin tabanlı arama, açıklamayla eşleşen slaytları bulmak için doğru anahtar 50 kelimeleri kullanmayı gerektirir. Kullanıcı belli bir şekil arıyorsa, sorgusunda indeks anahtar kelimeyi kullanarak şekil listesini hemen bulabilir. Eğer listelenen şekiller listelenemeyecek kadar çoksa, kullanıcı sorgusunda istediği şekilleri listelemek için filtre kullanarak sıralama yapabilmektedir. Tarama: Kullanıcı rasgele bir imaj seçerek, veritabanındaki diğer resim ve yapıların özelliklerini kısmen veya tamamıyla gözden geçirmek istemektedir. Gross (1997)’a göre şekil koleksyonlarında taramada, kullanıcılar sıklıkla en yakın slatların ne olduğunu görmek için veya slayt bölümüne sadece bakmak için rastgele göz atmaktadırlar. 3.4.1.1 Mimari Tasarımda Görsel İfadeler Eğitim, iletişim ve reklam alanlarında görsel düşüncenin önemi büyüktür. Görsel düşünce öncelikle algı demektir. Görsel bilginin algılamak, öğrenmek ve kavramak için oluşturulan bir araç olduğuna inanılmaktadır. Tasvir ve görsel resim arasındaki ilişki de çok önem taşımaktadır. Bilim adamları mental imajların nasıl kullanıldığını, nesnelerin nasıl tarandığını, dödürüldüğünü ve bilginin nasıl okunduğunu araştırmaktadırlar. Bu tür imaj operasyonlarında sayısal veriler kullanılmaktadır. Bunlar; süre, açı, tarama hızı, ve bazı bilgisayar modelleri şeklinde sıralanabilir. Goldschmidt (1997), mimari tasarımın görsel malzeme ile desteklenmesi ihtiyacını şu şekilde açıklamıştır; Birinci Kabul; Mimari tasarımın kalitesi büyük ölçüde formların yapısı ve kompozisyon içerisindeki kombinasyonlarına bağlıdır. İkinci Kabul; Yeni bir mimari tasarım problemi ile ilgili bilgi tasarımcıya sayısal ve sözel tanımlamalar şeklinde verilir ve formlar ile ilgili bir yönlendirme içermez, açık uçludur. Bu anlamda mimari tasarım probleminin hasta tanımlı olması kaçınılmazdır. Üçüncü Kabul; Bazı durumlarda tasarımcıya verilen bilgi formlar ile ilgili kurallar veya kısıtlamalar içerebilir, tasarımcı bu durumda, daha kısıtlı ve dolayısıyla iyi tanımlı bir tasarım problemi kümesi ile karşı karşıyadır. Bu şekilde ortaya çıkan yeni tasarım bir varyasyon yada seri bir üretimin bir parçası olabilir. 51 Bu kabullerden yola çıkarak elde edilen sonuç şöyle özetlenebilir: "Mimari tasarımcılar, tanım olarak, işlerini yapmak için mutlaka bir forma ve bunun kompozisyonlarına ulaşmalıdırlar. Kompozisyonların ya da bileşenlerinin belirlenmesine yardımcı olacak bilgi, verilenler içinde değilse dışarıda aranacaktır. Bu bilgiye ulaşma sürecinde tasarımcı bilinçli ya da bilinçsiz, görsel ifadelere yönelir. Görsel ifadeler, formu ve kompozisyonu bir resim olarak temsil eden bilgiye sahip olmanın verdiği avantajla tasarım sürecine katkıda bulunmaktadır." Tasarımcı, biçim oluştururken tasarım koşullarının etkisinde, hafızasından, elindeki duruma uygun form ve biçim adaylarını çağırmaktadır (Goldschmidt, 1997). Bu tarama zihinde höristik bir tarama sonucunda problem verileri ve hafızadaki resimler karşılaştırılarak yapılmaktadır. Bu durumda tasarımcı mimar sadece zihnindeki resimlere değil aynı zamanda dışandaki gerçek dünyadan edineceği görsel ifadelere de gereksinim duyacaktır. Goldschmidt (1991; 1994) çalışmasında, tasarımcıların elindeki tasarım probleminin çözümünde kullanabilecekleri ipuçlarını hafızadan veya dışarıdan gördükleri görüntülerden elde ettiklerini ve bu görüntülerdeki ifadeleri dönüştürerek ellerindeki tasarım durumuna yansıttıklarını ortaya koymaktadır (Şekil 3.4; . Şekil 3.4 : Calatrava, Lusitania tasarımında bir boğadan esinlenmiştir (Bağcı, 2004). Frank O.Gehry Şekil de Prag’da yaptığı Hollanda ulusal binasında ise dans eden bir bayan (Ginger) ve bir erkekten (Fred) esinlenerek, bu yapıyı kendi mimari dili ile birleştirip ortaya çıkarmıştır. 52 Şekil 3.5 : Frank Gehry’nin Prag’daki Ulusal Hollanda binası tasarımı (Bağcı, 2004) Şekil 3.6 : Jorn Utzon’un yelkenlilerden esinlendiği Sydney Opera Binası (Bağcı, 2004) 3.4.1.2 Mimari Tasarım Bilgisinin Elektronik Ortama Aktarılması Mimari tasarım bilgisinin derlenmesinde, iletilmesinde ve özellikle bir veritabanı olarak kurgulanmasında bilgisayar desteğinin katkısı büyüktür. Ancak bilgisayar ortamında bir veritabanı oluşturulmasının en önemli basamağı, bilginin bilgisayar ortamına doğru biçimde aktarılmasıdır. Bölüm 2.2.1.2’de detaylandırıldığı gibi mimari tasarım bilgisinin elektronik ortamda temsili; metin, çizim, imge ve diğer görsel temsiller biçiminde gerçekleştirilmektedir. Mimari belgeler, geometrik ifadelerle birlikte, sembolik temsiller de içerdiği için, bu bilginin analizinde, bir yandan tipik görüntü işleme ve sahne analizi teknikleri, diğer 53 yandan da bilgi tabanlı muhakeme ve dilbilimsel analiz teknikleri kullanılmalıdır (Collin ve diğ., 1993). Mimari tasarım bilgisinin elektronik ortama aktarılmasındaki amaç; bilgisayar olanaklarından yararlanarak; verinin sıkıştırılmış halde saklanması ve yayınlanmasıdır. Eldeki verinin kopyasının elde edilip saklanmasının yanı sıra, sözü edilen bilgi, veritabanı sistemine aktarıldığında: veriye erişim de esnek ve kolay hale getirilmiş olur. Bu şekilde depolanan bilgi daha net ve analog belgelere göre daha kullanılabilir hale gelir. Koutamanis (1995b) bunu; sözcükler arasındaki boşluk, el yazısında yalnızca boşluk iken; bilgisayar ortamında başlı başına bir karakterdir. Bu da aynı bilginin bilgisayar ortamında daha net tanımlı olduğunu gösterir şeklinde açıklamaktadır. Bilginin elektronik ortamda işlenebilmesi için, öncelikle eldeki analog görüntünün bilgisayar ortamına aktarılması gerekmektedir ve bu işlem dijitalleştirme olarak adlandırılmaktadır. Dijitalleştirme; en kısa anlatımla, bilginin bilgisayar diline çevrilmesi, yani sayısal veriye dönüştürülmesi anlamına gelmektedir. Mimari tasarım bilgisinin elektronik ortama aktarılması; metin, çizim, imge ve diğer görsel temsiller biçimindeki verinin dijitalleştirilmesidir. Tasarım bilgisinin bilgisayar ortamına aktarılmasında iki yöntemden söz edilebilir. Birincisi, yazılı belge aktarımındaki imla, indeksleme, çapraz referanslamadır. İkincisi; mimari imge aktarımındaki katmanlar, sembolik öğeler ve grafik elemanlardır (Altan, 2002). Yazılı belgelerin elektronik ortama aktarılması, mimari çizimlere göre daha dolaysız ve basittir. Fotoğraf ve eskizler de daha az karmaşık bir yapıdadır; genel olarak tarama ve imge olarak indeksleme yoluyla kullanılır. Görsel bilginin dijitalleştirilmesi ise yazılı bilgilere göre daha karmaşıktır; örnekleme ve nicelendirme şeklinde iki işlem içermektedir. Örnekleme; analog imgenin, genellikle kare bir ızgara biçiminde, atomik bölümler dizisine ayrılması anlamındadır. Nicelendirme; söz konusu görüntünün her bir atomik bölümündeki özellikleri ölçülür ve bir sayı ile temsil edilerek dijitalleştirilir. 54 3.4.1.3 Mimari Tasarımda Görsel Veritabanları Bilgisayar destekli mimari tasarım alanında yürütülen çalışmalar diğer bilimlerde geliştirilen ve aktarılabilir bilgiyi de içine alan ve mimari tasarım bilgisini sistematize ederek, erişim kolaylığı sağlayan modellerdir. Bilgisayar, özellikle görsel yükü fazla olan bu tür bir çalışmada önemli ölçüde kolaylık sağlar. Görsel veriyi çeşitli kriterlere göre düzenleyerek tasarımcının kullanımına sunan veritabanı, bir yandan tasarımcının zihnindeki arşivin genişlemesine katkıda bulunmakta, diğer yandan da tasarımcının dış kaynaklardan yararlanma ihtiyacı duyduğu zaman geniş bir arşivi kolaylıkla taramasına olanak sağlamaktadır. Tasarımcı, yeni ve farklı mimari arayışlara girmeden önce, oluşturulan görsel mimari veritabanından, daha önceki mimarların yaptığı başarılı yapıların araştırılmasında ve yeni mimari tasarımda uygulanabilecek noktaların analiz edilmesinde faydalanmaktadır. Mimarlık bilim dalında, son yıllarda geçmiş mimari örnekleri rasyonel olarak kabullenerek, tasarımcıların mimari verilerden en iyi şekilde faydalanabilmesi için, verilerin farklı kategorilerde ve farklı tasarım amaçlarına uygun biçimde sınıflandırılması tasarımcıya yardımcı olmaktadır. Görsel Sorgu Yöntemleri ve Diyagramlar Görsel sorgu yöntemleri görsel ve görsel olmayan veritabanları için önerilmektedir. Görsel olmayan veritabanları için görsel sorgu yöntemi, aranan bilginin yapısını açıklamak için, bir resmi düzenleyerek yol gösterir. Görsel sorgu yöntemleri aynı zamanda görsel bilgiye ulaşmayı da sağlamaktadırlar. Örnek olarak, tıpta, astronomide ve coğrafyada şekil/imaj tabanlı veritabanlarına sorgu yapmayı sağlayan uygulamalar üretilmiştir. Görsel veritabanına diyagram erişim metodundan bahsedebilmek için bazı özellikler gereklidir. Bunlardan biri, veritabanını oluşturan içeriğin digital resimler gibi tamamiyle görsel olması gerekliliğidir. Veritabanındaki her öğe indexlenmelidir ve sorgu diyagramları ile eşleşmelidir. Bu yöntem, öğe ilişki diyagramları gibi birçok biçimsel yöntemden farklı olarak mimari dayanmaktadır (Gross, 1997). 55 diyagramlamanın etki alanına Mimari görsel veritabanlarının kullanımı, resim koleksiyonlarının eskiz tabanlı olarak indekslenmesi ve tasarımcının anahtar kelime yerine eskiz veya diyagramlar kullanarak sorgulama yapabilmesiyle genişletilebilmektedir. 3.4.2 Mimari Tasarım Ögreniminde Veritabanı Kullanımı Varolan örnekleri inceleyerek mimari konseptleri öğrenme, tasarım stüdyolarının ortak aktivitelerindendir. Geleneksel olarak, eğitmen bir tasarım konseptini slayt, fotoğraf çizim ve sözlü analizler kullanarak sunduğu örneklerle anlatır. Bu yöntem, tasarım bilgisinin, doğrusal bir modda aktarımına dayanır ve zamana bağımlıdır. Bilginin anlaşılmasından çok saklanmasını ve esaslarını ortaya koymaktadır (Park ve Miranda, 1997). Mimari konseptler, var olan örneklerin yorumlanması ile oluşturulur ve geçmiş örnekler tasarım bilgisini sunmanın bir yolu olarak görülebilir. Bu örneklerin konsept öğrenmedeki rolleri, onların bu karakteristiğinden anlaşılabilir. Mimari konseptleri öğrendikten sonra, öğrencilerin veritabanındaki örnekleri yorumlayarak, özgün tasarım fikirleri geliştirmeye başlayabilir duruma gelmesi hedeflenmektedir. Bir tasarım fikri, bir örneğin tasarım strüktürünü veya gelişimini oluşturan bir form ya da şekilden çıkartılabilir. Mimari konsept öğreniminin bir yolu, konseptleri ait oldukları durumlardan soyutlayarak, uygulamalarını başka örneklere uygun hale getirmektir. Verimli bir konsept öğrenimi için, eğitmen öğrencilerine mimari ve başka benzer konsept durumları ile ilgili örnekler sunmalıdır. Bilgisayar destekli ders sistemi, mekansal kompozisyonlara ait mimari konseptleri grafik görüntüler ve metinler kullanarak sunmak amacıyla tasarlanmıştır. Bu sistem, web bağlantısı ve grafik gösterebilme kabiliyeti olan her bilgisayarda çalıştırılabilmekte ve verimli konsept öğrenimini desteklediği bilinen erişebilirlik, interaktiflik, esneklik, hızlı geribesleme vb. karakteristiklere dayanmaktadır. Şekil 3.7’'de Park ve Miranda (1997) tarafından geliştirilen bilgisayar destekli ders sistemi projesi organizasyonu gösterilmektedir. 56 Şekil 3.7 : Öğrenme Sistemi Organizasyonu (Park ve Miranda, 1997) 3.4.3 Mimari Sunumlarda Veritabanı Kullanımı Veritabanı sistemleri, mimari imgelerin sistematik olarak bilgisayar ortamına aktarılması, elektronik yayın ve elektronik kütüphane yaklaşımları ile online bilgi sistemlerine dönüştürülmesinde yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Görsel veritabanlarının mimarlıkta kullanımında mimari konseptlerin görsel sunumu ön plana çıkmaktadır. Görsel mimari sunumların, resmi bir sistem olarak algılanması ve kabul edilmesi, mimari problemlerin anlaşılmasını sağlamaktadır. Birçok mimari tasarım çalışması, mimari imgenin önemini küçümsemektedir. CAAD'in üç boyutlu görsel çalışmaları, mimarların kullandıkları görsel sunumların yaygınlaşmasına katkıda bulunmuştur. İnsanla yapma çevre arasındaki etkileşim genellikle görsel yöntemlerle gerçekleşmektedir. Dolayısıyla, mimari sunumlarımızın temeli de görseldir ve yapma çevre içerisinde algıladığımız imgelerle ve zihinsel simgelerle yakından ilişkilidir. Mimariye ait zihinsel imgeler, mimarın yapma çevreyle ilgili elde ettiği kişisel deneyimden veya yayınlardan bildiği, varolan tasarımların mimarda bıraktığı izleridir. Mimari araştırma için uygun olan, bilinen imgelerin yeni tasarım problemlerinin çözümünde kullanımlarıdır. Mimar, çoğunlukla yeni tasarımlara ait zihinsel imgeleri, eski tasarımların imgeleriyle ilişkilendirmektedir. 57 Gross (1997), tasarımlara ait görsel veritabanlanndaki verilere ulaşabilmek için, elle çizilmiş diyagramları sorgulama biçimi olarak kullanılan bir şema tanımlamıştır. Denemeler sonucunda, diyagram tabanlı bir indekslemenin çalışması için, tasarımcıların diyagramlarının yeterli olabileceğini kanıtlamış, görsel bir veritabanındaki elle çizilmiş diyagramları algılayacak bir programla bağlantısını kurarak, tasarımın çalışma prensibini de belirlemiştir. Şekil 3.8 : Mimari Bellekte Diyagramlarla Sorgulama (Gross, 1997). Şekil 3.8’de gösterilen uzaysal ilişkilere ait sembolik tanımlamalara dönüştürülen diyagramlar, sorguya uyan imgeleri arayan veritabanına ait diyagram indekslerine uydurulmaktadır. Varolan bilgileri bilgisayar ortamına transfer ederek, bu dokümanların kompakt bir biçimde korunmaları ve yayılmaları amaçlanmaktadır. Bilgisayar ortamındaki dokümanlar, orijinal dokümanlarda bulunan bilginin kullanılabilirliğini geliştiren ve yaygınlaştıran, gelişmiş ve tutarlı sistemlerde yapılandırılmıştır. Mimari sunumlardaki oluşumlar ve ilişkiler, yapılmış bir formun birçok özelliğinin tanımlanması için yeterli olabilmektedir. 3.4.4 Elektronik Ortamda Mimari Veritabanı Uygulamaları 3.4.4.1 DOORS - Design Oriented Online Resources System Projesi Harvard Üniversitesi Tasarım Bölümü'nde geliştirilmekte olan DOORS Projesi, tarama, kompozisyon oluşturma ve sunum olmak üzere, üç işlemci model üzerine kurulmuştur. 58 • Tarama Modülü: Kullanıcı bu modülde saklama ve dipnot koyma gibi araçlar ile desteklenmektedir. • Kompozisyon Oluşturma Modülü: Kullanıcı ilişkilendirme, materyallerin vurgulanması ve niteliklerin düzenlenmesi gibi çoğul ortam yönetim araçlarıyla desteklenmektedir. • Sunum Modülü: Kullanıcı stüdyodan, ofisten veya sınıftan yapılandırılmış sunumlar gösterilebilmektedir. Sklar (1997) makalesinde DOORS projesinin hedeflerini şu şekilde ifade etmektedir; Mimari tasarıma referans olabilecek, farklı türlerdeki slayt kütüphaneleri, fotoğraflar, bilgisayar destekli tasarımlar, çoklu ortam projeleri gibi görsel materyallere erişimin sağlanması, Tasarım çalışmaları ve araştırmalarında oluşturulan çeşitli türlerdeki elektronik projelerin okul yerel ağı sayesinde; alınabilmesi, saklanması ve ulaşılabilmesi için bir arayüz oluşturması, Kullanıcılara esnek bir sistem oluşturularak, üzerinde çalışılması ve düzenleme yapılmasını sağlamak, iletişim ağındaki görüntü ve modellerin analizininin yapılması ve farklı formlardaki tasarım belgelerininin karşılaştırılması için bilgisyar vasıtasıyla sunum hazırlanması, şeklindedir. Şekil 3.9: DOORS projesi düzenleme modülü arayüzü (Sklar, 1997). 59 DOORS projesi 3 fazda geliştirilmiştir: İlk fazda, server üzerinde, Sybase ile, SQL-uyumlu bir veritabanı geliştirilmiştir. Bu aşamanın temelinde kullanıcı-esaslı bir arayüz tasarlanması önemli bir yer tutmaktadır. Bu aşamada Sun UNIX sistemiyle geliştirilen modelin daha sonra MacOS ve Windows ortamlarına aktarılabilmesi için gereken düzenlemeler de düşünülmüştür. İkinci faz, ilk aşamada geliştirilen modelin deneme kullanımı için sistemde bulunacak verinin yüklenmesidir. Veri kaynağı olarak: kütüphanenin kaynakları, elektronik arşivler ve fakültenin özel koleksiyonlarından yararlanılmıştır. Bu malzemeler toplanıp indekslenerek sisteme dahil edilmiştir. Üçüncü faz ise, sistemin değerlendirilmesi aşamasıdır. Potansiyel kullanıcıların modeli kullanmasına olanak verilerek; hem tasarım ve eğitime etkisine ilişkin değerlendirmeler hem de performans ve kullanımına ilişkin sayısal değerlendirmeler yapılmistir. DOORS projesinin strüktürü ise Şekil 3.10’da görülmektedir. Şekil 3.10: "DOORS" Projesi Strüktürü (Koutamanis, 1997) 60 3.4.4.2 AVIADOR - Avery Videodisc Index of Architectural Drawings Columbia Üniversitesi kütüphanesinde yayınlanan AVIDOR Projesi (Avery Achitectural and Fine Arts Library), yaklaşık 41.000 mimari çizim içermektedir. AVIDOR Projesi, kullanıcı etkileşimli bir ortamda çalışmakta ve mimari tasarımcıya seçtiği imajla İlgili, veritabamnda eşleşen tüm resimleri gösteren bir arama motoru sunmaktadır. Kütüphanenin çok sayıdaki mimari arşivinin düzenlendiği ve dijitalleştirildiği çalışmanın ana yapısı 1993'te tamamlanmıştır. Sistemin amacı: kullanıcıların uzaktan, internet erişimi olanaklarından yararlanarak arşive ulaşabilmesidir. Çalışmanın temelinde, tüm mimari imgelerin saklanması ve erişim fonksiyonları için katalog kaydına dönüştürülmesi bulunmaktadır. Her imgenin bir bilgi alanında tanımlanan sabit bir erişim numarası bulunmaktadır ve bu numarayı diskler üzerindeki elektronik adreslere dönüştüren özel bir yazılım ile çalışmaktadır. Sistem, kütüphanenin elinde bulunan çok sayıda orijinal belgenin saklanmasını ve paylaşılmasını sağlamaktadır. Ancak sistemin 'sorgulama' olanaklarının çok fazla olmadığı gözlenmiştir. Kullanılan kataloglama sisteminin ana başlıkları arasından seçim yapılarak, bu başlık altında kayıtlı olan koleksiyona erişilebilmekte, buradan da daha detaylı bir görüntüye geçilebilmektedir (Şekil 3.11). Şekil 3.11: AVIADOR veritabanı kayıtları ekranı (www.columbia.edu). 61 3.4.4.3 Electronic Cocktail Napkin Projesi The Electronic Cocktail Napkin Programı, elle çizilen eskiz ve diyagramların oluşturulduğu ve yönetildiği bir tasarım ortamıdır. Program, elle çizilen figürleri depolama ve tanımlama dışında, grafik arama, katman yönetimi ve çizim alanının birden çok kullanıcıya paylaştırılması gibi işlevleri de yerine getirmektedir. Veritabanı şeması tamamen mimari diyagramların gövdesine bağlı olarak kurgulanmış, Macintosh Common Lisp ile yazılmış, tüm diyagramları tamamen görsel olan The Electronic Cocktail Napkin Projesi, interaktif olarak, elle çizilmiş basit eskiz diyagramları, elle çizilmiş diğer diyagramlarla eşleştirilerek sınıflandırmakta ve sembolik ilişkilere dönüştürülmektedir (Gross, 1997). Diyagram = Karakter sembolü + mekan ilişkisi Diyagramdaki karakter sembolleri ayrı ayrı tanımlandıktan sonra, program semboller ile mekansal ilişkiyi algılar ve metinsel ya da sembolik açıklamalar çıkartır. Program kesişme noktalarına, içeriğe, gerçek boyutlara, bitişikliğe, paralelliğe ve diğer sayısal mekan ilişkilerine bakar. Sembolik açıklamalar her karakter sembolünü adlandırır ve mekansal ilişkilerini listeler. Şekil 3.12'de gösterilen "The Electronic Cocktail Napkin" programı arayüzünde, eskiz penceresi, komut butonları, kullanıcıyla yazı ile etkileşim kurulan mesaj kutusu, çizim penceresindeki yaprakların seçimi için bölümler ve daha önce yapılan diyagramları gösteren bir katalog bulunmaktadır. Şekil 3.12: The Electronic Cocktail Napkin Projesi Çizim Tahtası (Drawing Board) ve Eskiz Defteri (Sketchbook) (Gross, 1996) 62 Benzer çizim tanımlama programlarından farklı olarak, "The Electronic Cocktail Napkin" programına, tasarımcının birçok diyagramı bir araya toplayabileceği ve farklı veritabanlarındaki öğelerle ilişkilendirilmesini sağlayan "sketchbook" tasarım arayüzü eklenmiştir (Şekil 3.12). Tasarımcı çizimler ve eskiz kitabı (sketchbook) arasında geçiş yaparak, sayfaları kopyalayabilmektedir. Elektornik Cocktail Napkin programı 700 küsur binayı içeren “Ünlü Binaların Koleksiyonu”nu sorgulayacak bir diyagram yöntemi oluşturmak için kullanılmıştır. Prototip resim koleksiyonunu indekslemek için kullanılacak diyagramlar basittir (Şekil 3.13), dolayısıyla birçok bina aynı diyagrama sahip olabilecektir. Şekil 3.13: The Electronic Cocktail Napkin Diyagram Örnekleri (Gross,1997) Diyagram indeksi kullanıcı tarafından sadece birtakım resimlere erişimi sağlamak için kullanılabilmektedir. Veritabanı şeması tamamen mimari diyagramların gövdesine bağlı olarak kurgulanmıştır. Şekil 3.14: Ünlü binalar için görsel veritabanının diyagram arayüzü (Gross, 1996) 63 Projede tek bir sorgulama ile Şekil 3.15'de gösterildiği gibi, Great Buildings Collection programı ile önceki mimari örnekler, Archie programı ile tasarım hikayesi ve Natural Forms veritabanındaki sonuç sayfası bir arada gösterilebilmektedir. Şekil 3.15: The Electronic Cocktail Napkin Sonuç Sayfası Arayüzü (Gross,1994) 3.4.4.4 ARCHIE Projesi Archie, tasarıma yardım sağlaması, kavramsal tasarımın öğreniminine destek vermesi amaçlanan bir bilgisayar aracıdır. Macintosh Common Lisp ile yazılmış olup, efektif problem çözümü, uygun geçmiş deneyimler üzerinden adapte etmek veya geri almak üzerine kurulu, durum tabanlı akıl yürütme teknolojisi olarak adlandırılan teoriye dayandırılmıştır. Şekil 3.16'da arayüzü gösterilen Archie projesi, öğrencilerin yapıların değerlendirilmiş durumlarına erişim sağlamalarını hedeflemektedir. Archie programındaki durumlar; tanımlar, problemler, tasarım yanıtları ve tasarım hikayeleri olarak yapılandırılmaktadır. Projenin içeriğindeki bilgiler mimari kitap ve dergilerdeki, plan, kesit, eskiz gibi genel mimari sunumlardır. Archie Projesi'ndeki problemler, çözülmeyi bekleyen ikilemler olarak tanımlanmaktadır. Tasarım hikayeleri, belirli binaların tasarımındaki problemlerin çözümünün kısa tanımlarıdır. 64 Şekil 3.16: Lobi (Lobby) için Archie Eskiz Defteri ve Tasarım Hikayesi Arayüzü (depts.washington.edu/.../PAPER/ACADIA96/rt2.html) Şekil 3.17: Archie Projesi'nde Tasarım Hikayeleri Arayüzü (Gross,1994) 65 3.4.5 ‘Sanal Doku’ Üzerinde Mimari Veritabanı Uygulamaları Sanal Doku (web), bir belgedeki kelimelerin veya imgelerin diğer belgelere, filmlere, ses dosyalarına veya diğer sunuculara bağlantı oluşturmasına olanak sağlayan ortam olarak tanımlanabilmektedir. İnternet üzerindeki sanal doku hizmetinden etkili bir şekilde yararlanmak amacıyla, statik olmayan etkileşimli web sayfaları hazırlanarak, veritabanı içerisinden sorgulamalar gerçekleştiren ve sonuçlarını istemcideki tarayıcıya (browser) gönderen uygulamalar günümüzde çok sıklıkta kullanılmaktadır. Şekil 3.18: Veritabanı Tarafından Desteklenen Web Yapısı (Richardi, 2001) Elektronik ortamda oluşturulmuş, mimari veritabanı uygulama örnekleri incelendikten ve sanal doku teknolojisinin sıklıkla kullanımından bahsettikten sonra, sanal doku üzerinde yayınlanan etkileşimli mimari veritabanı uygulamalarının araştırılması gerekli görülmüştür. Günümüzde geleneksel araştırma yöntemleri geride bırakılıp, dünyanın farklı yerlerindeki gerekli bilgiye, eş zamanlı erişim önem kazanmıştır. Mimarlık, tasarım, görsellik, bilgi iletimi ve paylaşımındaki yenilik ve gelişmeleri daha iyi anlayabilmek için farklı mimari veritabanları, arayüzleri ve erişim dizileri ayrıntılı olarak incelenmiştir. 66 3.4.5.1 SPIRO (Slide and Photograph Image Retrieval Online) Projesi / California Üniversitesi Şekil 3.19: SPIRO Projesi Sorgulama Arayüz ekranı http://www.mip.berkeley.edu/query_forms/browse_spiro_form.html adresi üzerinden erişilebilir bulunan SPIRO projesi, California Üniversitesi'nde Maryly Snow yönetimindeki bir grup tarafından yürütülmektedir. Şekil 3.19’da gösterilen kullanıcı arayüzü oldukça basit ve sade bir şekilde HTML kullanılarak tasarlanmıştır. Slide ve fotoğraf veritabanındaki bilgi içeriği Yapı İsmi, Yapının bulunduğu Yer, Yapının Dönemi ve slide ID numarası gibi kategorilerde JavaScript dili yardımıyla aranabilmektedir. Kullanıcının aradığı kriterlere ilişkin sonuç bilgileri şekil 3.20’de gösterilen sonuç sayfasında görüntülenmektedir. Sonuç sayfasındaki her bir kayıdın üzerine tıklandığında o kayıtla ilgili detaylı bilgilere erişilebilmektedir (Şekil 3.21). 67 Şekil 3.20: SPIRO Projesi Sorgulama Sonuç ekranı Şekil 3.21: SPIRO Projesi Detaylı Sonuç ekranı 68 3.4.5.2 ‘Cities and Buildings Database’ Projesi / Washington Universitesi Şekil 3.22: ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Tanıtım ekranı Şekil 3.22’de gösterilen, http://www.washington.edu/ark2/ adresi projenin tanıtım sayfasına yönlendirmektedir. Proje Washington üniversitesinde 1995 yılında geliştirilmeye başlanmış, 1999 yılında ‘Digital Libraries Initiative Program and the Center for Information System Optimization’ yardımıyla yeni Java dili ile yazılmış bir arama motoru entegre edilmiştir. http://content.lib.washington.edu/cgi-bin/go.exe?CISOROOT=/buildings adresinde erişilebilen veritabanında birçok kriter alt başlığında arama yapmak mümkün olabilmektedir (Şekil 3.23). Veritabanındaki kayıt arama sonuçları pencerenin altındaki çerçeve içerisinde görüntülenebilmektedir (Şekil 3.24). Herbir sonuç üzerine tıklanarak o kayıt hakkında imaj ve tanıtım bilgilerini aynı pencerede başlıklar halinde bulmak mümkündür (Şekil 3.25; Şekil 3.26). 69 Şekil 3.23:‘Cities and Buildings Database’ Projesi Arama ekranı Şekil 3.24:‘Cities and Buildings Database’ Projesi Sonuç ekranı 70 Şekil 3.25:‘Cities and Buildings Database’ Projesi Sonuç İmaj (İmage) ekranı Şekil 3.26: ‘Cities and Buildings Database’ Projesi Sonuç Tanıtım (Description) ekranı 71 3.4.5.3 The Great Buildings Collection Projesi Şekil 3.27: The Great Buildings Collection Projesi Giriş ekranı İnternet üzerinden, http://www.greatbuildings.com/ adresi ile ulaşılabilen bir mimari veritabanı sayfasıdır (Şekil 3.27). Dünyanın önde gelen online mimarlık kütüphanelerinin başında gelmektedir. Binlerce yapı ve yüzlerce mimar ile ilgili tarihsel doküman ve bibliografya, veritabanındaki yapıların 3D modelleri, dijital fotoğrafları, mimari çizimleri, tanınmış tasarımcılar ve tüm yapım şekilleri hakkında açıklamalar içermektedir. Mimarlık tarihinin ilk yapılarından, günümüzdeki en son yapıya kadar tüm mimari örnekleri, tasarımcıları, fikirleri ve akımları mimarlara ve ilgili kullanıcılara, kullanıcıyı yormadan basit bir şekilde sunmaktadır. Kullanıcı anasayfadaki basit arama, yapılar, mimarlar, yerler, mimari kitaplar, 3D modeller, mimari tarzlar, detaylı arama, şeklinde sıralanan butonlar ile başlıklara yönlendirilerek araması sınırlandırılmaktadır. Şekil 3.28’de gösterilen basit arama sayfasında, sadece yapı, mimar veya bulunduğu yer ismine göre arama kategorileri bulunmaktadır. 72 Şekil 3.28: The Great Buildings Collection Projesi Basit Arama ekranı Şekil 3.29'da gösterilen detaylı sorgulama (advanced search) sayfasında ise, yapı ismi, mimarı ve yeri dışında tarihi, işlevi, strüktürü, mimari stili gibi birçok konu başlığıyla arama yapılabilmektedir. Kullanıcının aradığı kriterlere uygun yapının yazılı bilgileri ve dijital ortamdaki tüm verileri, Şekil 3.30'da gösterilen arama sonuç sayfasında görüntülenmektedir.. Şekil 3.29: The Great Buildings Collection Projesi Detaylı (Advanced Search) Arama ekranı 73 Şekil 3.30: The Great Buildings Collection Projesi Sonuç ekranı 3.4.5.4 The Architectural Index Projesi Şekil 3.31: The Architectural Index Projesi İndeks ekranı The Architectural Index Projesi, http://www.archindex.com/ web adresinde erişilebilir durumdadır. Şekil 3.31’de gösterilen indeks sayfasından sorgu sayfasına ve kayıt sayfalarına geçiş yapılabilmektedir. 74 Sorgulama sayfasındaki pull-down menüler ve anahtar kelime girişiyle aramalar gerçekleştirilir (Şekil 3.32). Sorgu ekranının yan çerçevesinde yardım ekranı bulunmaktadır ve yardım konuları başlığında kullanıcıya bilgiler sunmaktadır. Şekil 3.32: The Architectural Index Projesi Sorgu ekranı Şekil 3.33: The Architectural Index Projesi Sorgu Sonuç ekranı 75 3.4.5.5 archINFORM Projesi Şekil 3.34: archINFORM Projesi Anasayfa ekranı http://eng.archinform.net/ adresi üzerinden erişilebilen archINFORM Projesi şekil 3.34’de gösterilen anasayfaya yönlendirilmektedir. Projede kişier, yerler, anahtar kelime, genel arama şeklinde sıralanan kategoriler altında arama yapılabilmektedir. Şekil 3.35’de gösterilen genel arama sayfasında anahtar kelime girişiyle veya seçerek arama yapılabilmektedir. Şekil 3.35: archINFORM Projesi Genel Arama ekranı 76 Şekil 3.36: archINFORM Projesi Anahtar Kelime Arama ekranı Şekil 3.37: archINFORM Projesi Sonuç ekranı 77 3.4.5.6 ‘EMPORIS Buildings’ Projesi Şekil 3.38: ‘EMPORIS Buildings’ Projesi Arama ekranı ‘EMPORIS Buildings’ Projesi http://www.emporis.com/en/il/ adresi üzerinden erişilebilmektedir (Şekil 3.38). Projede dünya haritası, binalar, şirketler, imajlar ve ürünler şeklinde sıralanan alt başlıklar bulunmaktadır. İmajlar kategorisinde mimari bina imajları bulunmaktadır ve bina adı ve yer adı girilerek veritabanı içerisinde arama yapılabilmektedir. Sonuç sayfasında girilen kriter doğrultusunda veritabanı içerisindeki imajlar görüntülenmektedir (Şekil 3.39). Şekil 3.39: ‘EMPORIS Buildings’ Projesi Sonuç ekranı 78 3.5 Veritabanı ve Multimedya Tasarımı 3.5.1 Veritabanı ve Multimedya Hiperteks, hipermedya ve multimedya (çoklu ortam) bilgisayar sistemlerinde bilginin sözel, grafiksel, işitsel ve görsel ortamlarda depolanmasını ve kullanılmasını sağlayan teknolojik sunum ortamlarıdır (Velibaşoğlu, 1995). Multimedya sunum ortamları, kapsam, içerik ve bilgiye ulaşma özelliklerine göre farklılaşırlar. Doğrusal olmayan erişimle ulaşılabilen bilgi tabanı yazılımlar hiperteks olarak adlandırılırlar. Bir çok hiperteks sisteminde düğümler animasyon, video, grafik, ses gibi yazı olmayan bilgileri de içerebilir. Hipermedya, bilginin, yazılı ortamın yanında ses ve görüntü ile bütünleştirilerek sunulmasını sağlayan bir ortamdır ve aynı zamanda etkileşimli multimedya teknolojilerinin bir alt kümesi olarak kabul edilmektedir (Şekil 3.40). Şekil 3.40: Çoklu ortam türleri (Velibaşoğlu, 1995) Günümüzde gelişmiş veritabanı yapılarına sahip olan Hipertext, Hipermedya ve Multimedya ortamlarında da BDT’nin çizim, 2 ve 3 boyutlu modelleme imkanları kullanılmaktadır. Çoklu ortam sistemlerini geleneksel veritabanlarından ayıran bazı özellikler vardır. Bunlardan en önemlisi geleneksel veritabanlarındaki homojen veri yapılarına karşılık, çoklu ortamlarda bilginin heterojen olarak ya da tablo düzeninde olmadan 79 yapılandırılmasıdır. Geleneksel veri tabanlarındaki kayıt tipi sayısal veya çeşitli karakter kümelerinin kombinasyonlanndan oluşurken, çoklu ortamlarda yazı, grafik, ses ve görüntü programları ve icra edilebilir programlar gibi karma sistemlerin bütünleşmesi söz konusu olmaktadır (Velibaşoğlu, 1995). Çoklu ortam veritabanları, metin, görüntü, ses, video ve animasyon gibi farklı veri tiplerini içerir. Çoklu ortam veritabanı yönetim sistemleri, Şekil 3.41’de gösterildiği gibi, çoklu ortam veritabanları için veri modelleme, yaratma, saklama, erişim, sorgulama, arabirim oluşturma ve kontrol sağlamaktadırlar. Şekil 3.41: Çoklu Ortam Veritabanı Sistemi Yapısı (Kalıpsız, 2001). 3.5.2 Multimedya Tasarım İlkeleri Multimedya ortamı tasarımı üç başlık altında incelenebilmektedir (Oğuzhan, 1997). 1. Kullanıcı Bilgisayar Etkilesimi ve Arayüz Tasarımı 2. Kullanıcı Grafik Arayüzü Tasarimi (GUI) ilkeleri 3. GUI Tasarım Aşamaları 80 3.5.2.1 Kullanıcı Bilgisayar Etkilesimi ve Arayüz Tasarımı Kişisel olarak bilgisayarın kullanımı, eğitimden ticarete, savunma sanayinden eğlenceye bilgisayarın her tür meslek alanı içinde birer uygulama alanı da bulmasını sağlamıştır. Yaşamın her alanında giderek daha fazla kullanılan bilgisayar üzerinde çalışan uygulamaların geniş kullanıcı kesimi tarafindan kabul edilmesi ve efektif bir halde kullanılmasi için bilgisayar ile kullanıcının etkilesimini (interaction) sağlayan arayüzün (interface) çok iyi tasarlanması gerekmektedir. Arayüz tasarımını inceleyen uzmanlık alanına, 1980'lerin ortalarında İnsan- Bilgisayar Etkileşimi anlamına gelen sözcüklerin baş harflerinden oluşan HCI (Human Computer Interface ya da Interaction) adı verilmiştir (Bağcı, 2004). HCI insanlara bilgisayar ve komünikasyon sistemlerinin gücünü iş, çalışma ve eğitim alanlarında erişilebilir, üretken ve verimli olarak ulaştırmayı hedeflemiş bir disiplindir (Şekil 3.42). Şekil 3.42: İnsan bilgisayar etkileşimi tasarım kriterleri. (Preece ve diğ., 1994). 3.5.2.2 Kullanıcı Grafik Arayüz Tasarımı (GUI) İlkeleri HCI’nin etkileşimli olduğu birçok disiplin bulunmaktadır, mimarlığı ilgilendiren disiplin ise sözkonusu uzmanlık alanının yalnizca tasarım; spesifik olarak da grafik arayüz tasarımı bölümüdür. Bu alan kısaca GUI (Graphic User Interface) olarak adlandırılmaktadır. 81 GUI tasarımında Oğuzhan (1997)’a göre iki önemli prensip bulunmaktadır. • Görünürlük: İyi bir GUI tasarımında kullanıcı hedeflediği bilgiye erişmek için gerekli olan anahtar sözcük yada görüntüyle karşılaşmalıdır. Bu iletişim bilgiye erişimin nasıl olacağının ipucunu veren ve görünen şeklidir. • Eylemsel Özellik: Kullanıcının, arayüzden istediği bilgiye kolaylıkla ulaşması için kendine sunulan kontrol mekanizmalarının ne olduğunu ve neye yaradığını anlaması gereklidir. Kontrol mekanizmalarının bu özelliğine eylemsel özellik denmektedir. Kontrol mekanizmaları gerçek hayattaki fonksiyonları çağrıştıracak benzeşik simgeler (metaphor) ya da sözcüklerle ifade edilirler. Seçilen simgeler ne kadar çabuk eylem şeklini kullaniciya çağrıştırırsa kullanıcının sunulan bilgilere erişimi de o kadar çabuk olmaktadır. 3.5.2.3 GUI Tasarım Aşamaları Grafik arayüz tasarımını (GUI) oluşturan 5 ana tasarım aşaması vardır (Oğuzhan, 1997): • Ürün ve İçerik Tasarımı Arayüz tasarımı yapılmadan önce, yapılacak ürünün hitap edeceği kullanıcı kitlesi dikkate alınarak, ürünün kapsamı ve içerik planı çıkarılır. Ortaya çıkacak multimedya ürününün yararlı olup olmayacağının, ticari bir yapisi varsa ticari açıdan başarısının ne olacağını araştıran bu kısımdır. • Kurumsal Kimlik Tasarımı Her grafik arayüzün, işlenen temayı ortaya koyan bir kurumsal kimlik yapısı bulunmaktadır. Bu yapı ürünün ilk sayfasından son sayfasına kadar bir bütünlük oluşturur. Kurumsal kimlik yapısı içinde, ürünün temasını oluşturan karakteristik özelliklerin grafik tasarıma yansıması ve ürünü izleyen kullanıcıda ilk bakıldığında sözkonusu karakteristik özelliklerin algılanması gerekmektedir. Renk ve yazı karakterleri seçimi, görüntü, yazı ve sesin oluşturduğu kompozisyonun algılanmasına yardımcı olan unsurlardır. 82 • Enformasyon Tasarımı Kurumsal kimliğin belirlenmesinin ardından üründe bilgilere erişimin nasıl olacağına ilişkin düşünsel kararlar verilir. Oğuzhan (1997)’a göre görüntü, yazı ve sesten oluşan enformasyonun organizasyonunda dört temel unsur bulunmaktadır: -Erişim Dizileri: Erişim dizilerinin üç çeşit erişim yöntemi bulunmaktadır. Sistematik Dizi: Bir bilgiye, mimari ölçeklere bağlı olarak sistematik bir şekilde erişilebilir. Üç değişik sistematik dizi vardir: Birincisi, detaylardan başlayarak kademeli olarak, vaziyet plani, mahalle ve şehir olçeğinde yapıyı gösteren imajlara erişmeyi sağlar. ikincisi, birincisinin tam tersi olarak, kentsel ölçekten başlanarak, daha detaylı ölçeklere inen bir dizi içinde yapıyı görsel olarak incelemeye yarar. Üçüncü alternatifte, her iki tür erişim dizisi tek bir erişim dizisi içinde bulunabilir. Seçmeli Dizi: Kullanıcı bu yöntemle, belli türdeki bilgilere erişebilir. Bunu yapabilmek için, kullanıcı erişmek istediği bilginin türünü, ya arayüz üzerinde bulunan düğmelerle (simge esaslı erişim), ya da türünü yazarak (komut esaslı erişim) belirlemektedir. Görsel ve Yazılı Bilgiler Arasındaki Ardışık Düzene Bağlı Dizi: Multimedya sisteminin amacına bağlı olarak erişim dizisi, bir görsel bilginin bir yazılı bilgiyi izlediği ardışık düzen içinde oluşturulabilir. -Enformasyon Organizasyonları: Bir multimedya sisteminin kolay kullanılabilmesi için, sistem içinde fonksiyonların ve bilginin iyi bir strüktür içine yerleştirilmesi bilgiye erişme yönteminin görsel olarak açık ve net bir şekilde anlatılması gerekmektedir. Bir multimedya sistemi içinde tasarımcı bilgiyi organize etmek için yedi temel model kullanmaktadır (Oğuzhan, 1997). Doğrusal model: Şekil 3.43: Doğrusal Model (Oğuzhan, 1997). 83 Kullanıcı basit anlamda bilgiyi, bir video filmindeki karelerin hareket şekli içinde tarayabilir. Bu doğrusal strüktürde, belirli bir bilgiye ulaşmak için kullanıcı, prezentasyondaki sahneyi ileri ve geri hareket ettirmelidir. Ancak kare sayısı fazlalaştıkça bilgiye ulaşmak için her kareyi taramak kullanıcının sıkılmasına ve zaman kaybına yol açar. Bu problemin çözümü için sıçramalı doğrusal modeller gelistirilmiştir. Bu seçenekle kullanici, istediği bir bilgiye, bulunduğu presentasyon aşamasında yerleştirilmiş sistem gereçlerini işleterek sıçrayabilir. Soyağacı modeli: Multimedia sistemi içerisinde bilgilere daha kolay erişebilmek için, soyağacı adı verilen bir başka model daha geliştirilmiştir. Bu modelde, bilgiler türlerine göre sınıflanır ve çeşitli dallara bölünerek gruplanırlar. Kullanıcı bu sayede, istediği bilginin bulunduğu gurubun adını seçerek, bir dal üzerinde kümelenmiş bilgiler arasından kendi istediği bilgiyi arayabilir. Şekil 3.44: Soyağacı Modeli (Oğuzhan, 1997). Ağ modeli: Şekil 3.45: Ağ Modeli (Oğuzhan, 1997). 84 Bu modelde kullanıcı, belirli bir sabit diziye bağlı kalmadan istediği bilgiye, belirli ağlarla bağlanmış bilgi zinciri içinde erişir. Sözkonusu özgür dolaşımı sağlamak için her bir kare içine değişik erişim seçenekleri yerleştirilir. Kullanıcı bu seçenekleri kullanarak, kendi istediği rotayı belirler. Paralel Model: Bu modelde görsel, yazılı ve işitsel bilgiler yanyana taranabilmektedir (Şekil 3.46). Şekil 3.46: Paralel Model (Oğuzhan, 1997). Matriks Modeli: Şekil 3.47: Matriks Modeli (Oğuzhan, 1997). Bu modelde görsel ve yazılı bilgiler matriks bir yapı içinde organize edilir ve ekrana bu organizasyon içinde bilginin biri getirilir (Şekil 3.47). Bu yöntemde, VR tekniğiyle kullanıcı bir mekanın içinde gezdirilebilmekte, bir mimari objeyi her açısından izleyebilme şansına sahip olabilmektedir (Oğuzhan, 1997). 85 Üstüste Çakıştırma Modeli: Şekil 3.48: Üstüste Çakıştırma Modeli (Oğuzhan, 1997). Bu modelde erişilmek istenen bilgiyi sağlayacak interaktif bir düğme, görüntü ya da yazı tıklandığında yeni bilgi, ekrandaki mevcut bilginin önünde çıkabilir (Şekil 3.48). Çağrılan görsel bir bilgi, konuya göre şeffaf tutularak altdaki bilgiyle çakıştırılabilir. Mekansal Büyütme Modeli: Ekranda görülen örneğin üzerine tıklandığında daha büyütülmüş görüntüsünün ekrana çıkması olarak tanımlanmaktadır (Şekil 3.49). Şekil 3.49: Mekansal Büyütme Modeli (Oğuzhan, 1997). Geliştirdiğimiz sistem, soyağacı modeli ve mekansal büyütme modelleri gözönüne alınarak düşünülmüş ve tasarlanmıştır. Kullanıcı arayüzündeki modüller sistemin bilgi içeriği doğrultusunda ilişkilendirilmiş ve başlıklar altında toplanarak erişim sağlanmıştır. Arayüz tasarımında bütün modüllerin iç içe geçmesi ve birbirleri üzerinden ulaşılabilir olmaları önemsenmiştir. 86 -Erişim işleminin Görsel Olarak Anlatımı: Görsel olarak istenilen bir bilgiye nasıl ulaşılabileceği üç farklı grafikle anlatılabilmektedir: Oğuzhan (1997)’a göre bunlar, -Haritalar -Oklar -Hareket Efektleri, şeklinde sıralanabilir. -Enformasyon Editasyonu: Multimedya sisteminin içerdiği bilgiler güncelleştirilebilir. İnternet ortamında web sitesi yöneticisinin koyduğu sınırlamalar içinde sisteme bilgi eklemek, silmek ya da düzeltmek olanakları sağlanabilmektedir. •İnteraktivite Tasarımı Oğuzhan (1997)’a göre bilgisayar kullanıcı arayüzü tasarımında doğru bir interaktivite sağlamanın on temel kuralı bulunmaktadır. Bunlar; -Benzeşik şekillerin kullanımı, -Direkt manupilasyon, -Görünülürlük, -Tutarlılık, -Önceden sezinilir olma, -Kullanıcı kontrolü, -İpuçlarıyla uyarı ve diyalog, -Affedici olma, -Standart algılama, -Estetik uyum, şeklinde sıralanabilir. 87 •Takdim Tasarımı Multimedya ürünleri ekran üzerinden izlendiği için, basılı medyadan farklı grafik düzenleri bulunmaktadır. Oğuzhan (1997)’a göre bu farklılıklar üç başlık altında incelenebilir: -İletişim Şekli: Yazılara mümkün oduğunca az yer verilmeli, görsellik ön plana çıkarılmalıdır. -Ekran Düzeni: Yaygın olarak kullanılan 640x480 pixel sınırlarını aşmayacak şekilde düzenlemeler yapmalıdır. -Arkaplan Düzenlemeleri: Multimedya ürününün arkaplanına konulacak renk, desen ve yazının seçimi, önplana konulan yazı, hareketli ve sabit görüntü gözönüne alınarak ayarlanmalıdır. 88 4. ÇOK KATLI BÜRO BİNALARI TASARIM İLKELERİ VE TİPOLOJİK ANALİZİ Bölüm 4.1'de, mimari tasarımda tip ve tipoloji kavramalarından ve tasarım elemanları arasındaki ilişkilerden yola çıkılarak, fonksiyonel, geometrik, kütlesel, tipolojik, topolojik ilişkiler incelenecek, bunların mimari tasarımda kullanım alanları ve yararlarından bahsedilecektir. Bölüm 4.2'de, çok katlı büro binasının tanımı yapılarak, mekansal gelişimi üzerinde durulacaktır. Bölüm 4.3'de çok katlı büro binası tasarım kriterleri ve tasarım elemanlarından bahsedilecek, tasarım elemanları ölçeğinde tipolojik analiz yöntemleri irdelenecek ve çekirdek tipi, plan geometrisi, vaziyet planı kurgusu ve kütle grameri başlıkları altında tipolojik sınıflandırmalar yapılacaktır. Bölüm 4.4'de ise çok katlı binalar yapım tarzlarına ve yapım yıllarına göre; klasik binalar, çağdaş binalar, akıllı binalar ve ekolojik binalar olmak üzere sınıflandırılacaktır. Bu araştırmalar sonucunda elde edilecek analiz bilgileri sonuçta oluşturulacak sistemin tasarımında veri olarak kullanılacaktır. 4.1 Mimari Tasarımda Tipoloji ve İlişkiler Bilgi kullanımı özellikle tasarım gibi iyi tanımlanmamış bir alanda daha önceki konuları anlama ve yeni oluşacak durumlara bunları adapte etme konusunda cok karmaşık bir süreçtir. Bu durumlarda homojen bir bilgi kullanılamamaktadır ve başarılı bir bilgi transferi için önceki bilgilerin tasarım alanındaki güncel konuya adapte edilmesi yöntemi kullanılabilir. Bu yöntemin kullanılmasında, tip ve tipoloji kavramları önem kazanmaktadır. Tasarımların örnek bilgilerinin adapte edilmesi sürecinde mimari tipoloji önemli bir araştırma alanı oluşturmaktadır. 89 Eylemler-elemanlar-mekanlar arası ilişkiler tasarımı oluşturma sürecinde öne çıkan ve üzerinde düşünülmesi gereken bir diğer araştırma alanını oluşturmaktadır (Altan, 2002). 4.1.1 Mimari Tasarım ve Tipoloji Tip sözcük anlamı olarak; aynı cinsten bütün nesnelerin temel özelliklerini büyük ölçüde kendinde toplayan örnek olarak tanımlanmaktadır (http://www.tdk.gov.tr). Tipoloji ise; tipleri belirleme ve ayırt etme olarak ifade edilmektedir. Tasarımda tipoloji, uzun süreden beri kullanılagelmiş belirli bir işlevi yerine getirebilen biçimler örgüsü olarak kullanılabilir. Mitchell (1990) ise tipi bir soyutlama olarak tanımlar. Tip farklı sistemlerde, o sistemleri oluşturan çeşitli elemanların, üst seviyedeki tanımlamaları olarak ifade edilmektedir. Bir bina, kolonlar, kirişler ve duvarlar gibi, çeşitli tanımlanabilir mimari eleman tiplerinden meydana gelmektedir. Binanın çizimi de, kareler, daireler ve üçgenler gibi çeşitli soyut şekil tiplerinden oluşmaktadır. Mitchell (1990) mimarinin tasarım dünyasındaki soyut şekillerle, bu şekillerin konstrüksüyon dünyasındaki fiziksel örnekleri arasındaki bir eşleştirme olduğundan ve tipin içerdiği iki temel özellikten bahsetmektedir. • Gerekli özellikler (essential properties): O tipin tüm örnekleri tarafından paylaşılan özelliklerdir. • Duruma-özel özellikler (accidental properties): Tipin bir örneğinden öbürüne farklılık gösterebilir. Rowe (1987) tipolojiyi, mevcut çözümlerin ikonik ve kanonik niteliklerine göre değerlendirilip sınıflandırılması ile elde edilen ve değişmez kabul edilebilecek özellikler içeren kavramsal grup olarak tanımlanmaktadır. Bilgi aktarımı olarak ele aldığımızda, mevcut çözümlerin içerdiği bilginin benzer mimari problemlerde uygulanabilmesine olanak sağlamaktadırlar. Bir mimari tasarımcının bir tasanm problemiyle ne kadar iyi baş edebileceği konusundaki deneyimi genellikle tipler konusundaki bilgisine bağlıdır (Schmitt, 1997). Bazı araştırmacılar tarafından mimari tasarımın ana hatları, az ya da çok birbiriyle uyumlu olan mimari tiplerin 90 oluşturabileceği tipler sistemi ile açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu alan "mimari tipoloji" olarak adlandırılmaktadır. Tipler sistemi, tasarımcının elindeki probleme uygun beklentilerini ve ihtiyaçlarını karşılayacak tipleri ve bunların eldeki probleme uygunluklarını sorgulama imkanı vermektedir. Tipoloji ile mimari tasarımda iki tür yaklaşım vardır; birincisinde tasarım örnekleri alınarak boyut değişiklikleri ile tasarım gerçekleştirilir, diğer yaklaşımda tasarımcının deneyimi ile tasarım örnekleri sentezlenerek yeni bir tasarım ortaya çıkarılır. Tip ve tipolojik yaklaşımların kökeninde tasarımcının, tasarım dünyasının birikimlerinden hareket ederek, onları kendi koşulları doğrultusunda değiştirdiği, yenilerini oluşturduğu yenilikçi bir süreç oluşturmak da mümkündür (Uraz, 1993). 4.1.2 Mimari Tasarımda İlişkiler Mimari tasarımda, oluşturulan sonuç ürünün planı, kesiti, görünüşü ve alt tasarım elemanları arasındaki ilişkileri önem kazanmakta ve tasarım sürecinde aktif olarak kullanılmaktadır. Bu ilişkiler beş alt başlık altında özetlenebilir. 1. Fonksiyonel İlişkiler 2. Geometrik İlişkiler 3. Kütle İlişkileri 4. Tipolojik İlişkiler 5. Topolojik İlişkiler Bu ilişkilerin tanımları, birbirlerine göre konumları ve tasarım sürecindeki yerleri önemli ve araştırılması gereken bir konu olarak görülmektedir. 4.1.2.1 Fonksiyonel İlişkiler Fonksiyonellik yani sözcük anlamıyla işlevsellik bir tasarımın eleman ölçeğinde (ısı geçirimsizlik, vb.) ele alınabileceği gibi mekan- eylem ilişkileri ölçeğinde de ele alınabilmektedir (Erdem, 1995). 91 Genel anlamıyla mekan ilişkisi açısından; a. Statik mekan aa. Kullanım Mekanı aaa. Kapalı Mekan aab. Açık Mekan ab. Servis Mekanı aba. Islak abb. Kuru b. Dinamik Mekan (Sirkülasyon) ba. Düşey baa. Mekanik bab. Mekanik olmayan bb. Yatay bba. Mekanik bbb. Mekanik olmayan, şeklinde alt başlıkları kaldırılarak sınıflandırılabilir (Erdem,1995). Tasarım sürecinde önemli bir yaklaşım, tasarımı oluşturan alt fonksiyon alanlarını belirlemek ve öncelikle bu birleşenlerin tasarımdaki yerlerine ve biçimlerine karar vermektir. Yatay ve düşey sirkülasyon alanları bu anlanda ön plana çıkan ve öncelikle değerlendirilmesi gereken birleşenlerdir. 4.1.2.2 Geometrik İlişkiler Geometrik düzenler, tasarımcının biçimi düşünmesini ve düşündüğünü ortaya koymasını kolaylaştırır. Tasarımcı, mimari bütünü oluşturan parçaları ve bunlar 92 arasındaki ilişkileri geometrik düzenler (kare, daire, dikdörtgen, üçgen, çokgen,vb.) yoluyla kurabilmektedir (Arcan ve Evci, 1992). Tasarım sürecinde soyutlaştırma yaklaşımı ile tasarım geometrik olarak ifade edilebilir ve basitleştirilebilir. Bu tasarımın hızlı ilerlemesi için önemli bir süreçtir. 4.1.2.3 Kütle İlişkileri Tasarım sürecinde kütle kararları önemli kararlardır. Kompozisyon oluşturma, iç fonksiyon kararları, mimaride kamusal alan oluşturma çabası, vb. şeklinde sayılabilecek sebeplerden etkilenmekte ve tasarım ürünün biçimlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Kamusal mekanlar açısından yüksek yapıların analizini ve öneriler demetinini hedefleyen bir çalışma ile Şener ve Kahvecioğlu (1992) kamusal mekanın oluşturucu etmeni olarak kütle biçimlenişinin ve kompozisyonunun en önemli etmen olduğu savını ileri sürmektedir. Şekil 4.1 : Çok katlı yapı kütle tipolojileri (Şener ve Kahvecioğlu, 1992) 93 4.1.2.4 Tipolojik İlişkiler Tipolojik ilişkiler, model olarak bina ölçeğinde, organizasyonel ölçekte ve eleman ölçeğinde tipolojiler şeklinde sınıflandırılabilir (Paker, 1992). Bina Tipleri ile İlgili Tipoloji: Tasarımda kabul edilmiş ihtiyaçları, kullanımları ve tüketimi sağlamak için oluşturulmaktadır. Avlulu ev, ikiz ev, Fransız oteli, vb. şeklinde örnekler verilebilir. Organizasyonel Tipoloji: Öncelikle fonksiyonel elemanların mekansal dağılımına yönelik problemlerin çözümünde bir referans olarak alınmaktadır. Kompozisyonel elemanların bir araya gelme düzenlerini içerir, Safranbolu evleri cephe düzenleri, vb. şeklinde örneklendirilebilir. Eleman Ölçeğindeki Tipoloji: Tasarım probleminin genel sınıflarını çözmek için kullanılan prototip örneklerdir. Mekan veya eleman boyutunda ele alınabilirler. 4.1.2.5 Topolojik İlişkiler Çevresel algılarda geometrik değil, topolojik ilişki düzeninin öncelik taşıdığı bilinmektedir. Düzen kavramı, merkez, yol ve alan gibi temel kavramların oluşturulmasına dayanmaktadır. İnsanın bir çevre içinde kendini yönlendirmesi, bu temel kavramları oluşturan topolojik ilişkilerin kurulmasıyla mümkün olmaktadır. Topolojik ilişkiler iki öğe arasındaki yakınlık, kapsama, girişim, örtme, bölünme, süreklilik ve izleme, vb. ilkelere bağlı olarak kurulmaktadır. Yakınlık ilişkileri bir şeyin yanında olmak kavramından hareketle 'yığın' ve 'küme' gibi toplu biçimlerin veya 'uzaklık' ve 'ara' gibi kavramların tanımlanmasını sağlamaktadır. Ara kavramı 'yineleme' ve 'sıra' gibi biçimlendirme ilkelerinin temelini oluşturur, ikinci bir temel ilişki 'kapsama' bir şeyin başka bir şeyin içinde olduğu bütün durumları tanımlamaktadır. Birbirini sarma ve yanyana gelme durumlarında öğelerin kendi öz niteliklerini yitirmeden bir arakesit üzerinde birleşmeleri 'girişim' ilişkisini; öğelerin kendi özelliklerini koruyamadan biraraya gelmeleri ise 'birleşme' veya 'örtme' ilişkisini tanımlamakta, bunu da 'bölünme' ilişkisi izlemektedir (Aksoy, 1977). 94 Şekil 4.2 : Topolojik ilişkiler (Uraz, 1993). Ching (1979), bu ilişkileri merkezi, lineer, radyal, kümelenmiş ve ızgara düzenler olarak beş grupta toplamaktadır. • Merkezi Düzenler Merkezi düzenlerde ikinci dereceden öğeler, merkez konumunda dominant bir ana biçimin etrafında yer alırlar. Merkezi biçim, küre, silindir ve çok yüzlü düzgün geometrik biçimlerin merkezcil ve nötr özelliklerine sahip olmayı gerektirir, böylelikle kendi kendilerinin merkezi olan nokta ve daire gibi biçimlerin özelliklerini paylaşmış olurmaktadır. İdeal bir tek başına duran öğe olarak çevresinden soyutlanmış, belli bir noktayı veya tanımlanmış bir alanın merkezini vurgularlar. Şekil 4.3 :. Merkezi Düzenler (Ching, 1979). • Lineer Düzenler Formun devamlilik gosteren bir çizgi boyunca yayılarak düzenlenmesidir. Bu düzenlemelerde çizgiselliği yaratan en onemli özellik formun taban kenarları 95 arasındaki boyutsal farktir. Bu nedenle, kare, uçgen, çokgen ve daire planlı formlar, tek başlarına çizgisel bir düzeni oluşturamazlar. Bunlar ancak birbirleriyle bütünleşerek çizgisel bir konuma getirilebilirler. Şekil 4.4 : Lineer Düzenler (Ching, 1979). Lineer düzenlerde birçok birbirine benzer öğe bir doğru boyunca organize edilir. Doğrusallık kırık veya eğrisel olabilir, veya ortada bir mekan oluşturacak şekilde kapanabilir. Öğeler arasında benzerliğin olmadığı durumlarda bunlar farklı bir üçüncü doğrusal eleman çevresinde organize edilebilirler (Onat, 1995). • Radyal Düzenler Radyal düzenler, lineer düzenlemenin bir merkezden çevreye doğru bir kaç farklı yönde gelişmesiyle kurulur. Böylece merkezilik ve doğrusallık aynı kompozisyon içinde birleşmiş olmaktadır. Ortada kompozisyonun sembolik fonksiyonel merkezi yeralır. Merkez dominant bir biçimle vurgulanacağı gibi kompozisyonun içinde yokolabilir. Radyal düzenler giderek bir çok merkezin doğrusal kollarla birbirine bağlandığı bir ağ sistemi oluşturabilirler (Uraz, 1993). Şekil 4.5 : Radyal Düzenler 96 • Kümelenmiş Düzenler Merkezi düzenlerdeki öğelerin düzenlenişini belirleyen kuvvetli bir geometrik kurgu, küme şeklindeki organizasyonlarda bulunmamaktadır. Kümelenmiş organizasyonlarda öğeler ölçü, biçim ve ilişkilerdeki fonksiyonel gereksinmeye bağlı olarak düzenlenir. Bu nedenle içe dönük yapılara, merkezi biçimlere ve geometrik düzenliklere sahip değillerdir. Buna karşın çeşitli biçim, ölçü ve konumdaki öğeleri aynı kompozisyonda biraraya getirecek kadar esnektirler. Kümelenmiş düzenler büyük bir ana formun veya mekanın uzantısı olarak ona eklenebilirler, kendi varlıklarını ve özelliklerini kaybetmeden sadece yakınlık ilkesine göre biraraya gelebilirler, öğeler kendi varlıklarını korumadan birbirine kenetlenip çok yüzlü formun içinde kaybolabilirler veya ölçü, biçim ve işlev olarak eşit olabilirler. Şekil 4.6 :. Küme Düzenler (Ching, 1979). • Izgara Düzenler Izgara düzenler bir ya da daha fazla birbirine paralel doğrunun kesişmesiyle ortaya çıkan düzgün geometrik bağımsız alanlar oluştururlar. Aynı zamanda büyük yüzeyler de bu düzenler tarafından bölünerek düzenlenmiş olabilirler. Bu modüler çerçeve bir çok biçim ve mekanın görsel olarak düzenlenmesini kolaylaştırmaktadırlar (Uraz, 1993). Şekil 4.7 : Izgara Düzenler (Ching, 1979). 97 Izgara düzenler, modül olarak kullanilabilecek bir asal formun tekrarlanmasiyla yapilabileceği gibi, birkaç formun belirli bir sistem içinde tekrarlanmasiyla da yapilabilmektedir (Onat, 1995). 4.2 Çok Katlı Büro Binası Büro sözcük olarak basit şekilde içinde idari, ticari, teknik ve benzeri hizmetlerle ilgili işlerin yapıldığı mekan olarak tanımlanmaktadır. Hasol (1979) büroyu; yazı ve yönetim işlerinin görüldüğü çalışma yerleri olarak tanımlanmaktadır. Büro yapılarını ise, bürolar ve bunların gereksinmelerini karşılayacak diğer hacimleri barındıran yapılar olarak ifade etmektedir. Çok katlı büro binaları, teknolojik buluşların etkisiyle gelişen iş hacmine bağlı olarak yeni oluşan kent merkezlerinde yoğun kullanım olanağı getiren bir araç olması nedeniyle Amerika’da ortaya çıkan ve giderek dünyaya yayılan binalar olarak tanımlanmaktadırlar. 4.2.1 Büro Planlamasında Mekansal Gelişim Bir büro binasında, iç mekan düzenlemesini etkileyen faktörler; • İşletme ihtiyaçları, • Organizasyon ihtiyaçları, • Kullanıcı gereksinmeleri, şeklinde sıralanabilmektedir (Akay, 2004). Gerek işletmelerin ve gerekse çalışan kişilerin ihtiyaçlarını en uygun biçimde karşılayacak planlama anlayışlarının seçimi ve uygulaması üzerinde önemle durmak gerekmektedir (Naghavi, 1995). Büro binalarının mekansal gelişiminde dört temel iç mekan düzeni görülmektedir (Crane, 1991): 1. Geleneksel tek oda düzeni 2. Grup odaları düzeni 98 3. Açık plan düzeni 4. Serbest düzenli büro anlayışı Bu büro düzenleri arasındaki farklılıklar, planlama elemanlarının (çekirdek, sirkülasyon, vb gibi) değişik şekillerde düzenlenmesiyle meydana getirilen mekan anlayışında görülmektedir. 4.2.1.1 Tek Odalardan Oluşan Geleneksel Büro Mekanı En çok tanınan, alışılmış ve denenmiş iç mekan düzenidir. Derinliği 12 m'den fazla olmayan yapılarda rastlanır. Merkezi bir koridorla bağlanan bir çok küçük büro odasından oluşur. Yapay aydınlatma sadece gün ışığına yardımcı olmak için kullanılır. Odalar arasında büyüklük farkları olabilir, ancak genellikle 1-5 kişiliktir (Akay, 2004). 4.2.1.2 Grup Odalardan Oluşan Büro Mekanı Grup çalışma odaları 5-15 kişinin bir arada çalışmalarına olanak veren orta boyda ve orta derinlikte mekanlar için kullanılan teknik bir terimdir. Bu tip mekanlarda iş yeri başına 7.3 m2 alan hesaplanır (Akay, 2004). 4.2.1.3 Açık Plan Düzenli Büro Mekanı 1960'lı yıllara kadar özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde çok kullanılan bu iç mekan düzeni, tek hücreli geleneksel büro mekanlarından gelişmiştir. Tek hücre düzeninden açık planlı düzene geçiş üç aşamada gerçekleşmektedir (Akay, 2004). • Bull Pen Sistemi: Açık büro donanımları kullanılan bu sistemde (Şekil 2.7), yöneticiler için mekanın çevresinde çalışma odaları düzenlenmiştir. Genel yaklaşımı; büro mekanının ortasında çekirdek, çevresinde çalışanlar, mekanın bir yada daha fazla tarafında ise yönetici hacimleri bulunmaktadır. 1950'li yıllara kadar kullanılmıştır (Gorbon,1978). • Yönetici Çekirdek Sistemi: Bu sistem, Bull Pen sisteminde cephede düzenlenen yönetici odalarının cepheden alınıp, yapı çekirdeği etrafına yerleştirilmeleri ile oluşmuştur. Personel bu odalarla cephe arasında kalan alanı kullanmaktadır. 99 • Açık Çekirdek Sistemi: Yönetici çekirdek sisteminde yönetici odalarını oluşturan hücre sisteminin kaldırılması gerçek açık plan sistemini meydana getirmiştir. Bu değişimin nedeni, artan gereksinimleri karşılayabilmek için büro mekanlarının daha rasyonel kullanılmasıdır. 4.2.1.4 Serbest Düzenli Büro Mekanı Serbest düzenli büro anlayışı, açık plan düzeninden hareketle varılmış bir nokta değildir. Her iki akım ayrı ülkelerde birbirlerinden farklı şartlarda gelişmişlerdir. Bu iki düzen arasındaki asıl fark, açık düzenin daha önceden var olan geleneksel büro yapılarından zamanla ve ihtiyaçların değişmesi sonunda gelişmesine karşılık, serbest büro düzeninin bir araştırmacı grup tarafından sistemli bir çalışma ile geliştirilmiş olmasındadır (Yünüak, 1996). 4.3 Çok Katlı Büro Binası Tasarımı Büro tasarım sürecinde kullanılan kriterleri belli başlı üç grupta toplamak mümkündür (Dökmeci ve diğ., 1993); • Büro binasının kullanımının zaman içinde değişmesi halinde, bu dönüşüm için mekanlara esneklik sağlanması (esneklik); • Büro binasi tasarımının, binanın kullanımı sırasında bölüm içi ve bölümler arası bilgi akışını kolaylaştırması (iletişim); • Büro iş mekanlarının her birinin boyutsal ve diğer kullanış yönlerinden yeterliliğinin sağlanmasıdır. Modülasyon sistemi çok katlı büro bina tasarımında ve planlanmasında temel oluşturmaktadır. Planlama modülasyonu ve yapısal modülasyon, ofis yerleşim planında cephe tasarımı ve binanın yapımı ile sıkı sıkıya bağlıdır. Büro bina tasarımında plan düzenin oluşturan elemanların modülasyonu ön plana çıkmaktadır. Büro plan düzenini oluşturan elemanlar; • Çekirdek: Asansörler, merdivenler, ortak lobiler, tesisat kanalları, tuvaletler, servis odaları ve duvarlar çok katlı büro binalarının alt modül sitemlerini oluşturmaktadır. 100 • Temel Sirkülasyon: Çekirdek ile çalışma mekanlarının bağlantısını oluşturan ana sirkülasyonu, yangın kaçışları ile bağlantılı asansör hollerini ve danışmayı içermektedir. • Destek Tesisleri: Destek tesislerinin bileşenleri, telekomünikasyon alanı, yemek alanı, kütüphane, konferans odaları, bilgisayar odaları, bölünmüş toplantı odalarından oluşmaktadır. • Yardımcı Bölümler: Yardımcı bölümlerde ise, bölgesel makina odası, toplantı odası, depo, bölünmüş terminaller bulunmaktadır. • Çalışma Mekanı, şeklinde sıralanmaktadır (Crane, 1991). 4.4 Çok Katlı Büro Binası Tipolojik Analizi Çok katlı büro binası plan düzeni tipolojilerinin oluşturulmasında, öncelikle mimari tasarımda plan tiplerinin alansal olarak smıflandırıldığı bir yaklaşım, dikkate alınmıştır (Ching, 1979). Tipik bir bina programı farklı mekan türleri için ihtiyaçları içermektedir. Mekanların oluşumunda genel olarak gerekli ihtiyaçlar aşağıdaki gibi belirlenmektedir: • Belirli fonksiyonlara sahip olmak veya belirli formları gerektirmek, • Kullanımın esnekliği ve özgürce yönlendirilebilmesi, • Fonksiyonuna uygun ve tek olması yada bina oluşumuna uygun olması, • Benzer fonksiyonlar içermesi ve bir fonksiyon kümesi içinde gruplanabilmesi yada doğrusal bir bölüm içinde tekrarlanması, • Işık, havalandırma, manzara için dış mekan bağlantısını gerektirmek veya dış mekanlara giriş kolaylığı, • Mahremiyet için ayrımların yapılması, • Kolayca ulaşılabilirlik. 101 Dökmeci ve diğ. (1993)’ye göre büro binaları morfolojisi, parametre ve değişkenlerden oluşur (Şekil 4.8). Parametre; plan geometrisi, çekirdeğin yeri, kütle formu vb. gbi tasarım belirleyici faktörlere verilen addır. Değişken ise parametrelerin aldığı değerlerdir. Şekil 4.8 : Büro bina morfolojisi (Dökmeci ve diğ., 1993). 4.4.1 Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Çekirdek Mimaride bina çekirdeği, genelde binanın mekanik şaftlarının, merdivenlerin ve asansörlerin düşey sirkülasyonu oluşturmak için biraya geldikleri yerdir. Bu kavramsal temelden hareket ederek, bina çekirdeğini planlamak genel olarak yüksek binalardaki mimari, yapısal ve mekanik tasarım çıkışları arasında yakın bir ilişki gerektirir. Büro yapılarında çekirdeğin konumunu etkileyen çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar; • Kaçış olanakları, 102 • Plan düzeninde istenen iç bölünme ve çeşitli kullanımlara uyabilme olanakları, • Düşey ulaşım elemanları, şeklinde sıralanabilir. Yapının ana ulaşım ağı merkezini büro çekirdeği oluşturduğundan, çekirdeğin konumu tüm yapıyı etkilemektedir (Cho, 2002). Commerzbank Binası, Almanya Manera Mesiniaga Binası, Malezya Şekil 4.9 : Çok katlı binalar için bina çekirdeği örnekleri Bina çekirdeğinin tasarımı, binayı oluşturan bileşenlerin ve servislerin düşey taşınmasıyla olduğu kadar kamusal alanların yerleri tarafından da belirlenir. Bu nedenle, çekirdek sistemi konsept olarak asansör holleri, asansör boşluğu, merdivenler, tuvaletler, havalandırma kanalı gibi mekanik ve elektriksel şaft alanlarını içine alır. Çok katlı büro binalarında çekirdeğin konumuna göre sınıflandırılmasında çeşitli yöntemler ileri sürülmektedir. Cho (2002) yurtdışında çok katlı binalar üzerinde yaptığı araşturmalar sonucu bina çekirdeklerini genel olarak üç tipte incelemiştir (Tablo 4.1). • Merkezi çekirdek sistemi, • Ayrık çekirdek sistemi, • Tek taraflı çekirdek sistemi, şeklinde sıralanmaktadır. 103 Tablo 4.1: Çekirdek Sınıflandırmasının Analizi (Cho, 2002). *Sears Kulesi, Chicago Örnek Dominion Binası *Dünya Ticaret Merkezi, NY I *Amaco Binası, Chicago Central Plaza *Hong Merkezi Kong Bankası, Hong Kong Çekirdek Örnek II Sunshine 60 Binası *Sunshine60 Binası, Japonya * Osaka Ticaret Merkezi, Japonya 63 Binası *Bank One Bankası, Chicago Örnek III Bank One Plaza *Commez Bankası, Almanya *Shanghai Bankası, Hong Kong Commez Bankası Ayrık Çekirdek *OUB Binası, Singapore Örnek IV OUB Binası *Tokyo Binası, Japonya *Umeda Japonya Tokyo Belediye Binası 104 Belediye binası, *Oterprise Meydanı, Hong Kong *780 3rd Ave. Binası, Örnek NTT Binası NY V *Overseas Bankası, Singapore. Pepsi Cola Fabrikası Tek Taraflı Çekirdek *Crown Corp. Zellerbach Binası, San Francisco Inland Steel Binası Örnek *Inland Steel Binası, VI Chicago *3.1 Binası, Korea Crown Zellerbach Binası Richard (2001), çok katlı binaların sınıflandırmıştır: • Merkezi Çekirdek • Çift Çekirdek • Tek Taraflı Çekirdek 105 çekirdek yerleşimlerini üç şekilde Şekil 4.10 : Çekirdek yerleşim şeması (Richard, 2001). Sonuç sistemimizin geliştirilmesinde kullandığımız bir diğer sınıflandırma ise Ailen tarafından yapılmıştır, çekirdekler konumlarına göre altı ayrı grupta ele alınmaktadır (Allen ve Iano, 1989): 1. Merkezi çekirdek 2. Merkezi iki çekirdek 3. Parçalı çekirdek 4. Köşe çekirdek 5. Kenar çekirdek 6. Dışta yer alan çekirdek 4.4.1.1 Merkezi Çekirdek Çok katlı büro binalarında genel olarak kullanılan çözümler çekirdeğin plan düzeninin merkezine yerleştirildiği çözümlerdir. Bunun nedenleri arasında strüktürel sistemin kolay çözülmesi ve yanal yüklere karşı direnci, çalışma mekanlarının büyük çoğunluğunun gün ışığına açık mekanlar olmaları, çekirdeğin merkezi konumundan dolayı mekanik tesisatın katlar arasındaki ve katta dağıtımının kolayca sağlanması gelmektedir. 106 Sabancı Center, Türkiye Mary Axe Swiss Reinsurance, İngiltere Şekil 4.11 : Çok katlı büro binalarında Merkezi Çekirdek Örnekleri 4.4.1.2 Merkezi iki Çekirdek Çekirdeğin plan düzeninin merkezinde ikiye ayrılarak yerleştirildiği çözümlerdir. Strüktürel, görsel ve mekanik tesisat kolaylıkları yanında, çalışma mekanından çekirdeğe ulaşım uzaklıklarının küçülmesi, zeminde ve çatıda bina servis bağlantılarının kolay çözülmesi özellikleriyle de tercih edilmektedirler. Bu çekirdeklerin büyüklükleri tasarım ve binanın servis ihtiyaçlarına bağlı olarak belirlenmektedir. Çekirdek büyüklükleri aynı olabileceği gibi farklı olabilmektedir. Governor Philip Towers,Avusturalya Electricite De France, Fransa Şekil 4.12 : Çok katlı büro binalarında Merkezi İki Çekirdek Örnekleri 107 da 4.4.1.3 Parçalı Çekirdek Çekirdeğin plan düzeninde iki yada daha fazla birime parçalanmış olarak yerleştirildiği çözümlerdir. Parçalı çekirdek sistemi çevresel pasajları daha geniş bir merkezi koridor çevresinde birleştirir. Çalışma mekanının bölünmesi şeklinde dezavantajları olabileceği gibi, çekirdeğe ulaşım uzaklıklarının küçülmesi, bina servis bağlantılarının kolay çözülmesi özellikleriyle tercih edilmektedirler. Bu çekirdeklerin sayıları ve yerleri tasarım kriterleri ölçeğinde değerlendirilerek belirlenmektedir. Akmerkez, Türkiye Arcos Bosques Corporativo, Meksika Şekil 4.13 : Çok katlı büro binalarında Parçalı Çekirdek Örnekleri 4.4.1.4 Köşe Çekirdek Çekirdeğin plan düzeninin köşelerine yerleştirildiği çekirdek tipidir. Çalışma mekanlarında esnek çözümlerin üretilmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca strüktürel açıdan iyi bir sonuca ulaşılmasına neden olmaktadır. Commerzbank Binası, Almanya Tokyo City Hall Kompeksi, Tokyo Şekil 4.14 : Çok katlı büro binalarında Köşe Çekirdek Örneği 108 4.4.1.5 Kenar Çekirdek Bina çekirdeğinin plan düzeninin kenarına yerleştirildiği çözümdür. Çeşitli plan düzenlerinde kullanılmaktadırlar. Çalışma mekanlarında esnek çözümlere izin vermektedir. Manera TA1, Malezya Manera Mesiniaga Binası, Malezya Şekil 4.15 : Çok katlı büro binalarında Kenar Çekirdek Örnekleri 4.4.1.6 Dışta Yer Alan Çekirdek Çekirdeğin plan düzeninin dışına yerleştirilmesi, çeşitli büro binası örneklerinde görülmektedir. Çekirdek, tek veya çeşitli boyutlarda bir kaç çekirdekten oluşmaktadır. Özellikle serbest düzenli büro anlayışına çok uygundur ve esnek mekan çözümlerine olanak tanımaktadır. Armoury Tower, Çin Leadenhall Street Tower, İngiltere Şekil 4.16 : Çok katlı büro binalarında Dışta Yer Alan Çekirdek Örnekleri 109 4.4.2 Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Planlama Mimari tasarımda kullanılan ve araştırmamıza zemin teşkil eden alansal planlama tipleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır (Ching, 1979): • Merkezi Planlama • Lineer (Doğrusal) Planlama • Radyal Planlama • Kümelenmiş Planlama • Izgara (Modüler) Planlama Araştırma kapsamında planlama tipleri çok katlı büro binalarında vaziyet planının şekillenmesi ölçeğinde değerlendirilmiş ve derlenmiştir. Merkezi Lineer Radyal Kümelenmiş Izgara Şekil 4.17: Ching (1979)'in oluşturduğu plan düzenleri. 4.4.2.1 Merkezi Planlama Merkezi planlama, bir kaç ikincil mekanın grup oluşturduğu bir merkezi, baskın mekanı ifade etmektedir. Vaziyet planı ölçeğinde değerlendirilecek olursa, bir merkez etrafındaki grupların oluşturduğu yerleşim olarak ifade edilebilir. 110 Mary Axe Swiss Reinsurance, İngiltere Manera Mesiniaga Binası, Malezya Şekil 4.18 : Çok katlı büro binaları Merkezi vaziyet plan kurgusu örnekleri 4.4.2.2 Lineer Planlama Lineer planlama, tekrar eden mekanların doğrusal sıra oluşturmalarını ifade etmektedir. Vaziyet planı ölçeğinde değerlendirilecektir. Arcos Bosques Corporativo, Meksika The HQ Long-Term Credit Bank, Tokyo Şekil 4.19 : Çok katlı büro binaları Lineer vaziyet plan kurgusu örnekleri 4.4.2.3 Radyal Planlama Radyal planlama, mekanın doğrusal oluşumunun ışınsal bir yöntem ile uzatıldığı merkezi mekanı ifade etmektedir. Radyal plan düzeni ise, merkezi planlama ile aynı karakteri taşımaktadır. 111 LVA Binası, Almanya Central Beheer Büroları, Apeldoorn Şekil 4.20 : Çok katlı büro binaları Radyal vaziyet plan kurgusu örnekleri 4.4.2.4 Kümelenmiş Planlama Küme planlama öncelik sırası yada ortak bir görsel özelliğin paylaşımı veya ilişkilere göre gruplanan mekanları ifade etmektedir. Vaziyet planı ölçeğinde farklı veya aynı biçimlerin oluşturduğu kümelenmiş bir alan ifade edilebilir. GSW Yönetim Merkezi, Almanya YKK R&D Center, Tokyo Şekil 4.21 : Çok katlı büro binaları Kümelenmiş vaziyet plan kurgusu örnekleri 112 4.4.2.5 Izgara Planlama Izgara yani modüler planlama ise, bir strüktürel yada üç boyutlu modül alanı içinde oluşturulan mekanlar olarak tanımlanmaktadır. Vaziyet planı ölçeğinde vaziyet planı elemanlarının belli bir modülasyon sistemi ile ifade edilmesidir. London Bridge Tower, İngiltere Leadenhall Street Tower, İngiltere Şekil 4.22 : Çok katlı büro binaları Izgara vaziyet plan kurgusu örnekleri 4.4.3 Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Plan Formu Çok katlı büro binası tasarımında plan biçimlenişleri geometrik formlar ile temsil edilebilir. Plan geometrisini ifade etmek için asal geometrik formlar kullanılabilir. Tasarımda soyutlama kavramı ile ilk olarak ele alınan geometriler bu araştırma kapsamında plan formunu ifade etmek için kullanılmaktadır. Çok katlı büro binaları plan geometrileri; • Kare • Dikdörtgen • Üçgen • Daire • Çokgen şeklinde sınırlandırılarak ifade edilebilir. 113 IBM Tower/Kare Century Tower/Dikdörtgen Mary Axe S.R./Daire Jin MaoTower/Çokgen Commerzbank/Üçgen Electricite De France/Diğer Şekil 4.23 : Çok katlı büro binaları Plan geometrisi örnekleri 4.4.4 Çok Katlı Büro Binası Tasarımında Kütle Grameri Araştırmamızda kullanılan kütle grameri Şener ve Kahvecioğlu (1992)’nun çok katlı binalar için öne sürdüğü yaklaşımdan yola çıkılarak oluşturulmuştur. Buna göre çok katlı binaların kütle grameri; • Tek Kule • Çift Kütle • Çoklu Kütle • Tablalı Kütle • Etekli Kütle • Kent Odası • Atrium, şeklinde tipleştirilebilmektedir. (Şener ve Kahvecioğlu, 1992) 114 Tek Kule Çift Kütle Çoklu Kütle Etekli Kütle Kent Odası Atrium Tablalı Kütle Şekil 4.24 : Çok katlı yapı kütle grameri tipolojileri Century Tower/ Tek Kule Edificio Manantiales / Çoklu Kutle Knowloon Station Tower/Etekli Kutle ArcosBosques Corp./Atrium Şekil 4.25 : Çok katlı büro binaları kütle grameri örnekleri 115 4.5 Çok Katlı Büro Binalarının Yapı Tarzına Göre Sınıflandırılması Çok katlı büro binaları araştırmamız kapsamında yapı tarzlarına göre sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırma; • Klasik Binalar • Çağdaş Binalar • Akıllı Binalar • Ekolojik Binalar şeklinde özetlenebilir. • Klasik Binalar 1980 yılı öncesinde yapılmış yüksek katlı ofis binalarını bu sınıflandırma altına almak mümkündür. Wainwright Binası, St.Louis Seagram Gökdeleni, New York Empire State Binası, New York Şekil 4.26 : Klasik büro binaları örnekleri • Çağdaş (Contemporary) Binalar 1980 yılı sonrası çağdaş binaların yaygınlaştığı ve otomasyonun geliştiği yıllar olarak kabul edilebilir. Akıllı ve ekolojik olmayan binalar da ayrıca bu sınıflandırma altına girebilir. 116 Ando Tower, Japonya Keyence Corp. HQ, Japonya Electricite De France, Fransa Şekil 4.27 : Çağdaş büro binaları örnekleri • Akıllı Binalar: Akıllı binalar, aynı zamanda sürdürülebilir ilkelere uygun olarak tasarlanmış binalardır. Kullanıcısını yüksek teknoloji ürünlerinin desteği ile denetleyen, ekolojik binalardan da üstün niteliklere sahip gelişmiş mimarlık ürünleridir (Oflaz, 2004). Century Tower, Japonya Mary Axe, İngiltere Telekom HQ, Malezya Şekil 4.28 : Akıllı büro binaları örnekleri 117 • Ekolojik Binalar: Ekolojik binalar; iklim, güneş kontrolü, rüzgar kontrolü, yönlenme, bitkilendirme, malzeme ve atık geridönüşümü şeklinde sıralanan ekolojik tasarım kriterlerine uygun olarak tasarlanmış mimari ürünlerdir (Karataş, 2004). Armoury Tower, Çin Menara Mesiniaga, Malezya Commerzbank, Almanya Şekil 4.29 : Ekolojik büro binaları örnekleri 118 5. MİMARİ TASARIM EĞİTİMİ İÇİN SANAL DOKU TABANLI BÜRO BİNASI VERİ DESTEK SİTEMİ - ‘TALLOFFICE’ Araştırma ve analizler sonucunda bu çalışmada, gelişen bilgi teknolojilerinin eğitim alanında kullanımı ve bu alanda yapılan yenilikler esas alınarak, mimari tasarım eğitiminde bilgi teknolojilerinin nasıl kullanılabileceği sorgulanmış, bilginin iletimi ve paylaşımı esas alınarak sanal doku (web) tabanlı bir veri destek sistemi geliştirilmiştir. Bu bölümde geliştirilen "Mimari Tasarım Eğitimi İçin Sanal Doku Tabanlı Büro Binası Veri Destek Sistemi" tanıtılacaktır. 5.1 Sistemin Tanımı ve Amacı Mimari tasarım sürecinde, tasarım ürününün oluşturulması için gerekli bilgiyi analiz yöntemleri ile birlikte sunan, tasarımda tipoloji ve örnekleme yaklaşımları ile desteklenen, tasarımcıya (öğrenci, mimar, akademisyen, vb) kendi örneklerini veya ilginç yeni örnekleri paylaşma olanağı verebilen ve web üzerinden yayınlanması ile heryerden kolayca ulaşılabilecek etkileşimli bir veri destek sistemi yaratmak amaçlanmıştır. Önceki bölümlerde incelenen mimari tasarım bilgisinin karakteri, aktarımı, analiz yöntemleri, deneyim ve bilginin derlenmesi, çoklu veritabanı uygulamaları, web üzerinden eğitim, tipoloji ve tasarımın eleman ölçeğindeki ilişkileri göz önüne alınarak geliştirilen modelin tek bir tipoloji üzerinde uygulanarak sınırlandırılması sağlanmış, çok katlı büro binası tipolojisi bu sınırlandırmada kullanılmıştır. Geliştirilen sistemin temel esasları; • Mimari tasarım sürecini destekleyen; paylaşılabilir; kullanılabilir; geliştirilebilir bir çoklu veritabanı sistemi ve internet uygulaması önererek mimari tasarım eğitimine güncel bir örnek eklemek, 119 • Tasarım bilgisinin analizi ve sistematize edilerek ifade edilmesinde görsel veritabanı ve arayüz kullanımını geliştirilebilir bir örnekle desteklemek, • Mimari tasarım eğitiminde deneyim ve önceki tasarım örneklerinden faydalanma yaklaşımı için sayısız örnekten oluşan ve sürekli geliştirilebilir etkileşimli bir ortamı kullanıma açan bir sistem oluşturmaktır. Bu amaçla izlenecek olan sistematik yöntemin basamakları: • İhtiyaçların belirlenmesi ve analizi, • Kavramsal tasarım, • Veritabanı yönetim yazılımının seçilmesi, • Mantıksal veritabanı tasarımı, • Fiziksel veritabanı tasarımı, • Sistemi tamamlama, şeklinde sıralanmaktadır (Elmasri ve Navathe, 1989). Modelin hedef kullanıcıları mimarlık profesyonelleri (mimarlar, öğrenciler ve akademisyenler) olarak belirlenmiştir. Modelin tasarım eğitiminde kullanımının amaçlanmasının temelinde, bilgi sistemlerinin eğitimdeki rolünün artması, değişen eğitim anlayışı ve öğrencinin yönlendirmeler ışığında kendi yöntemlerini geliştirerek, zamandan kazanarak ve eğlenerek öğrenmesi esası bulunmaktadır. 5.2 Sistemin Kapsamı Bu çalışmada geliştirilen sistem çok katlı büro binaları tipolojisi ile sınırlandırılmıştır. Modelin sistemi; kayıtları arasındaki büro binalarına ait yazılı, görsel ve teknik bilgilerin sistematik bir şekilde sunulabileceği, yeni örneklerin rahatlıkla dahil edilebileceği ve güncelliğini koruyacak biçimde geliştirilmiştir. Modelin tanımında belirtildiği gibi, modelin hedef kullanıcıları olarak mimarlar, mimarlık öğrencileri ve akademisyenler temel alınmıştır. Kullanıcı grubu mimari tasarım konusunda bilgili ve deneyimli olmasına karşın, önemli bir çeşitlilik de içermektedir. Dolayısıyla, farklı seviyelerde ve farklı amaçlarla bilgi arayışı içinde 120 olabilecek olan kullanıcı kitlesinin ihtiyaçları ve sistemden beklentileri de aynı derecede çeşitlenebilir. Bu bağlamda kullanıcı isteklerine cevap verebilecek bir sistem tasarlayabilmek için amaçlarımız; •Kullanıcının rahatlıkla çalışabilmesi için en uygun ortamı yaratmak, •Kullanıcının deneyim sahibi olmadığı bir yazılımı kullanmasına yardımcı olmak, •Kullanıcının istediği arama kriterleri ile bilgiyi süzebilmesini sağlamak, süzdüğü bilgiyi detaylı olarak görüntüleyebilmesini sağlamak, •Kullanıcının aradığı bilgiyi farklı başlık ve detaylara göre arayabilmesini sağlamak, •Sistemi basitleştirerek kullanıcının farklı kategoriler arasında kaybolmadan dolaşmasını sağlayabilmek, şeklinde genişletilebilir. Yukarıda sayılan ve önceden de belirttiğimiz ihtiyaç ve amaçlar doğrultusunda, Everest (1986)'in belirttiği veritabanı yönetiminin temel esaslarından yola çıkılarak sistemin kavramsal yapısı geliştirilmiştir (Şekil 5.1). Şekil 5.1: Veritabanı yönetiminin temel esasları (Everest, 1986) •Paylaşılabilirlik Sistem, farklı seviyelerdeki farklı kullanıcı tiplerine hizmet edebilmek için, kullanıcının bilgi seviyesine ve kullanım amacına göre bilgi taraması yapabileceği seçenekler sunmaktadır. Bilginin paylaşımı bilgi teknolojileri ve internet ile çok kolaylaşmış ve yaygınlaşmıştır. Geliştirilen sistemin de amacı mimari tasarım eğitimi 121 için gerekli bilgiyi paylaşarak bir veri destek sistemi oluşturmaktır. Tasarım bilgisinin paylaşımının sanal doku üzerinde gerçekleşmesi interaktif bir ortam yaratmaktadır. •Kullanılabilirlik Kullanılabilirlik esasının iki boyutu, işlev ve biçimdir. Sistemi oluşturan çoklu veritabanını kullanıcıya ulaşılabilir hale getirmek, veritabanını tanımlamak ve yaratmak, veri tabanından veri alıp eklemek anlamındadır. Biçim ise çeşitli verinin elverişli, zamanında ve ekonomik biçimde saklanmasını ve bunun farklı kullanıcılardan oluşan bir ortamda, farklı biçimlerde işleyerek ve farklı kullanım biçimlerini karşılayacak biçimde yapımı ile ilgilidir. Sistem, içeriğindeki bilginin analizinde, ilişkilendirilmesinde ve saklanmasında en uygun ve ekonomik yöntemi kullanarak, kullanıcının sistem içinde basit bir biçimde aradığına ulaşmasını sağlayacak şekilde tanımlanmıştır. •Geliştirilebilirlik Veritabanları paylaşım esasına göre iki grupta incelenebilir. Bunlar; dinamik ve statik veritabanlarıdır. Statik veritabanları, geliştirildikleri ortamdan paylaşıldıkları ortama aktarılırken veritabanlarıdır. bir takım İçeriğindeki dönüştürme verinin sık işlemleri sık yapılması gereken güncelleştirilmediği veya güncellemelerin hemen paylaşıma açılmadığı sistemler için kullanılmaktadırlar. Ancak, dinamik veritabanlarının içeriği dolaysız olarak paylaşıma açıktır. Dolayısıyla, içeriği sıkça değiştirilen veya geliştirilen sistemler için bu tip veritabanları kullanılmaktadır. Geliştirilen sistemde amaçlanan aktif kullanıcı katılımı göz önüne alınırsa, sistemin içeriğinin sürekli yenilenmesi gerekmektedir ve dinamik bir veritabanı olmalıdır. •Bütünlük Bütünlükle ilgili en önemli kavram sistemin sağlıklı biçimde varlığını sürdürebilmesidir. Kullanılabilirlik ve geliştirebilirlik esasları temel alındığında bütünlük kavramı da tanımlanmış olmaktadır. 122 Veritabanı kapsamının tanımlanması: Veritabanı şeması kurularak, kavramsal veritabanı tasarımının oluşturulması anlamına gelmektedir. Veritabanı şemasının içeriği Mcgee (1968) tarafından: •Veri nesnelerinin karakteristikleri, •Bu veri objeleri arasındaki ilişkiler ve mantıksal yapı, •Geçerlilik kriterleri ve semantik kısıtlamalar, •Fiziksel depolama temsili, "format", •Depolama aygıtları üzerinde fiziksel depolama yeri, •Erişim yetkisi ve yedekleme politikaları gibi bütünlük parametreleri şeklinde tanımlanmıştır. 5.3 Sistemin Tasarımı ve Yöntemi Sistem, ilişkili bir veritabanı sisteminin içinde birlikte hareket eden alt parçalardan meydana gelir ve bu alt parçalarda yer alan bilgileri organize eder, ilişkilendirir ve sunar. Bu alt birimlerin her biri bir tablo olarak adlandırılmaktadır. Sistem aynı zamanda farklı kullanıcı tiplerinin web üzerinden bilgiye erişmesini sağladığı gibi, kullanıcıya sunulan bilginin organize edilmesi için gerekli sistemin çatısını da oluşturur, esnek ve geliştirilebilir bir yapısı bulunmaktadır. Bu amaçları gerçekleştirmek üzere bu veritabanı çalışmasında, PHP 5 programlama dili ve ilişkisel bir veritabanı olan MySQL 4 yazılımları kullanılarak veritabanı yapısı oluşturulmuştur. 5.3.1 Sistemin Bilgi İçeriği Sistemde yer alan bilgi, çok katlı büro binaları ve bunlara ilişkin tüm yazılı, görsel ve teknik bilgidir. Konu kapsamındaki binaların özgün biçimsel karakteristiklerinin ortaya konduğu analiz çalışmaları da sistemdeki bilgiyi desteklemektedir. 123 Sistemde kullanıcıya, çok katlı büro binaları ile ilgili yazılı, ortografik ve analiz bilgilerinin sanal doku (web) üzerinden sunulması amaçlanmaktadır. •Yazılı Bilgi; yapının adı, mimarının adı, şehir/ülke/kıtası, yapım yılı, yapım tarzı, yapım sistemi, kat adedi, yapının inşaat alanı ve yapı hakkındaki genel bilgiler, vb şeklinde yazılı olarak ifade edilebilecek bilgi; •Ortografik Bilgi; yapının fotoğrafı ve plan-kesit-görünüş şeklindeki teknik dökümanlarını ifade edebilecek bilgi; •Analiz Bilgisi; yapının tipoloji ve tasarım elemanları ölçeğinde analiz edilmesi sonucunda; plan geometrisi, çekirdek tipi, vaziyet planı kurgusu ve kütle grameri şeklindeki grafik ifadelerini içeren bilgidir. Sistem arayüzü, kullanıcıların kolay anlayıp kullanabilecekleri şekilde kurgulanmış, bilgi türleri başlıklar altında toplanarak, temelde yazılı arama ve grafik arama şeklinde iki tip arama kullanımı tanımlanmıştır. 5.3.2 Sistemin Yapılanma Süreci Veri destek sisteminin yaratılmasında etkileşimli bir ortam yaratmak öncelikli hedefimizi teşkil etmektedir. Bu amaçla kullanılabilecek sistemler araştırılarak en uygun ve kolay sistemin uygulanması amaçlanmıştır. Aktif olarak kullanılan bazı veritabanları; Access, MySQL, IBM DB2, Informix, Oracle, Interbase yazılımlarıdır. Bu yazılımların hepsinin birbirine göre üstün ve zayıf yönleri bulunmaktadır. Her biri temelde aynı işi gerçekleştirmek için geliştirilmelerine karşın, farklı ihtiyaçlara cevap vermek için tasarlanmışlardır. Araştırmanın kapsamındaki veritabanı yazılımlarına değinecek olursak; •Microsoft firmasının Office paketi içinden çıkan Access, küçük ölçekli uygulamalardaki gereksinimleri karşılayabilir. Bir web sitesinde veri miktarı ve aynı anda yapılan işlem sayıları az ise, Access kullanılabilir. Tek bir veri tablosunda 2 GB a kadar veri depolayabilir ve aynı anda 255 bağlantıya izin verilebilir. Access, Linux/MAC sistemlerinde kullanılamamaktadır, engellemektedir. 124 bu da yaygınlaşmasını •MySQL Inc. tarafından kodlanan MySQL, Windows'un yanısıra Linux, OS/2, Solaris, AIX ve birçok işletim sistemini desteklemesi nedeniyle Access'e oranla daha yaygın ve daha güvenlidir. •IBM firmasının ürünü olan DB2, Access ve MySQL'e göre daha performanslıdır. Windows ve Unix sistemlerinde çalışabilir. •Informix, ücretli ve güçlü bir veritabanıdır. Orta ölçekli işletmelerin yükünü kaldırabilecek kapasitededir ancak yaygın olarak kullanılmamaktadır. •Microsoft firmasının bir ürünü olan Microsoft SQL Server (MSSQL), diğerlerine göre iyi bir performansa sahiptir. Kullanım kolaylığı, güvenilirliği ve işlem gücüyle dikkat çekmektedir. Tablo başına 4 TB veri depolayabilmektedir. •Oracle, dünyanın en güçlü ve güvenilir veritabanı olarak gösterilmektedir, ancak çok yüksek maliyeti nedeniyle sadece büyük kurumların tercih edebilecekleri bir veritabanıdır. Windows ve Unix sistemlerinde kullanılabilmektedir. Oracle, sınırsız sayıda tabloları desteklemektedir. •Interbase ise Linux platformu üzerinde çalışan, ücretsiz bir veritabanı sunucusudur. Yaygın değildir (Devrim, 2006). Araştırmaların sonucunda elde edilen bilgiler ışığında, yaygın kullanımı, yeterli performansı, diğer teknolojilerle uyumlu çalışması, kolay öğrenilebilmesi, internet üzerinde yaygın kullanılması, büyük kapasitede bilgi depolayabilmesi gibi nedenlerle, MySQL 4 yazılımı uygun bir seçim olarak görülmüştür. MySQL web veritabanı uygulamalarında veritabanını yönetmek için sıklıkla kullanılan phpMyAdmin yazılımını geliştirmiştir. Şekil 5.2’de gösterilen bu arayüz ile tarayıcı ekranından tüm işlemler çalıştırabilmekte ve her türlü kayıt ekleme, silme, değiştirme; veritabanı/tablo yaratma; kullanıcı açma/yetkilendirme işlemleri kolayca gerçekleştirilebilmektedir. 125 Şekil 5.2: phpMyAdmin arayüzü (http://www.phpmyadmin.net) Veritabanı yazılımlarında veri tabloları oluşturulurken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir: •Aynı konu ile ilgili bilgiler belirlenmelidir. •En yüksek seviyede yapısal bir şekilde tabloların oluşturulması sağlanmalıdır. •Aynı konu ile ilgili alanların kendi tablolarında aynı tabloda toplanması sağlanmalıdır. •Veri tekrarı olmamalıdır. Verinin tekrarı yazılımın işleyişini yavaşlatacağından, zaman kaybına neden olacak ve tablolar arası ilişkilendirmeyi zorlaştıracaktır. •Alanlar basite indirgenmelidir. Geliştirilen veri destek sistemi için kullanılan MySQL 4 veritabanı yazılımında, yukarıda sıralanan hususlar doğrultusunda tek bir tablo üzerinden çalışmak uygun görülerek veritabanı yapısı geliştirilmiştir. Şekil 5.3’de yapısı ve şekil 5.4’de içeriği görülen tabloda bütün veriler toplanmaktadır. 126 Şekil 5.3: Veritabanı uygulaması için oluşturulan ‘bina’ isimli tablo yapısı Şekil 5.4: Veritabanı uygulaması için oluşturulan ‘bina’ isimli tablo içeriği 5.3.3 Kullanıcı Arayüzü Tasarımı Veritabanına erişim, sanal doku (web) üzerinden yapılacağı için, kullanıcı arayüzünü web sayfası şeklinde ".html" ve ".htm" uzantılı olarak tasarlamak uygun görülmüştür. Web sayfaları sadece ".htm" ya da ".html" uzantılı HTML kodlarını içeren veri dosyalarıdır (HTML: Hypertext Markup Language). Notepad, Wordpad veya Microsoft Word gibi herhangi bir kelime işlem programını çalıştırıp, HTML kodlarıyla bir web sayfası oluşturulursa ve sonra bu dosya ".htm" uzantılı olarak kaydedilirse, web tarayıcı programlar (Internet Explorer yada Netscape Navigator gibi) bu dosyaları açabilir, HTML kodları ile hazırlanan bu web sayfasını görüntüleyebilir. 127 HTML editörleri, kelime işlem programlarının yanında oldukça gelişmiş yazılımlardır, web tasarım işlemini kolaylaştır ve hızlandırırlar. Bu tür yazılımlarda tasarım esnasında ‘tasarım’ veya ‘kod’ ekranları üzerinde birlikte çalışılabilir. Bu çalışma yöntemi ile, oluşturulan bir grafik arayüzün kod olarak karşılığı yada yazılan kodun grafik olarak karşılığı anında görüntülenebilmektedir. Bu sistem sonradan PHP programlama dili ile yazılmış kodların HTML kodlarına eklenmesine yardımcı olur ve senkronize bir şekilde çalışmalarını sağlar. Geliştirilen arayüzün tasarımı için bu türden bir yazılım olan, Macromedia Firmasının ürettiği Dreamweaver 8 yazılımı çalışmada uygun bulunmuş ve kullanılmıştır. Bölüm 3.5.2.2.’de detaylandırılan arayüz tasarım ilkeleri doğrultusunda geliştirilen sayfanın kullanıcı tarafından iyi okunabilmesi çok önemlidir. Sayfa hem kolay anlaşılır düzeyde basit ve şık, hem de eğlenceli ve çekici olmalıdır. Görsel ifadeler kullanıcıyı en çok etkileyen unsurlardır. Kullanıcı yorulmamalıdır ve biranda çok fazla bilgi ile karşılaşmamalıdır, aksi takdirde sıkılabilir. Başarılı tasarımlar, içeriği tam ve basit olarak aktarılanlardır. Sistem tasarımının en önemli özelliği daha önceden de bahsedildiği gibi bütünlüktür. Kontrast da önemlidir. Benzerlik ve kontrastlık arasındaki denge iyi sağlanırsa, tasarım etkileyici ve dinamik olur. Bu da, tasarımdaki elemanların iyi gruplandığı anlamına gelir. Ekrandaki boş alanlarının (negatif alan) ve harflerin kullanımı bütünlüğü yaratmanın iki önemli faktörüdür. Sayfa tasarımında olması gereken koşullar Bütünlük, Boşluk (negatif alan), Hiyerarşi, Denge ve Renk şeklinde sıralanabilir (Gönenç, 2005). Okuyucu tasarımın sadeliğine dikkat eder. Sayfalar birbirleriyle ilintili olmalıdır. Uzaklık bizden aynlır, ama yakınlık bizle beraberdir. Büyük ve koyu önemlidir, küçük ve açık daha az önemlidir. Bütünlük boşluk ile dengelenmelidir. Tasarım elemanları gruplanmalıdır. Herşeyin bir şekli vardır, boşluk da bunlardan biridir. Veritabanına erişim için kullanılacak web sayfası formatındaki "veritabanı kullanıcı arayüzü"nün sayfa düzeni ve grafik tasarımı tamamlandıktan sonra, HTML kodlarının arasına PHP 5 programlama dili ile hazırlanan scriptler (program kodları) yerleştirilerek, sistem tamamlanmıştır. 128 5.3.4 Sistemin Arama Motoru Arama motoru web sayfasının içerisine gömülmüş "Script" denilen küçük yazılımlardır. Bu program parçacıkları, sıradan web sayfalarını kullanıcı ile etkileşimli hale getirir. Kullanıcıyla iletişim kurabilen dinamik web sayfaları oluşturabilmenin yolu ASP, JavaScript, VBScript ve PHP gibi script dilleri ile yazılımlar hazırlayıp HTML belgelerinin içine yerleştirmektir. Geliştirilen veri destek sisteminde PHP 5 programlama dili kullanılarak hazırlanan arama motoru, web ortamında ziyaretçinin talepleri doğrultusunda formdan gelen kritere göre bir SQL (sorgu) oluşturmakta ve PHP 5 dilinin MySQL fonksiyonları sayesinde hazırlanmış veritabanı dosyasındaki ilgili verilerin alınmasını sağlamaktadır. Oluşturulan arama motoru ile kullanıcının web sayfası içerisinde istediği bilgileri görüntülemesi için dört yöntem önerilmektedir. Bunlar; "Yazılı Arama", Grafik Arama", "Detaylı arama" ve "Kayıt Listesi" şeklinde sıralanmaktadır. 5.3.5 Sisteme Kayıt Ekleme Önerilen arama yöntemlerinin dışında kullanıcının bu sistemde sahip olduğu en önemli avantaj sisteme kayıt ekleyebilmesi ve tasarım kriterleri ölçeğinde arama yaptığında kendi kayıdını da etkileşimli olarak bulabilmesidir. Kayıt ekleme sürecinde, PHP 5 programlama dili MySQL fonksiyonları sayesinde veritabanına bağlanarak bir SQL (sorgu) çalıştırmakta ve eklenen kayıtlar yine PHP’nin FTP fonksiyonları ile MySQL tablosunda ilgili alanlara taşınmaktadır. Veritabanı tablo yapısında ‘doc’ ile adlandırılan alanlar kayıt ekleme sırasında alınan .jpg formatındaki resimleri ifade etmektedir. Sistem bu alanlara eklenen resimleri aynı isimli başka bir dosya eklenmesi riskine karşı yeniden isimlendirerek veritabanına kayıtlamakta ve resim dosyalarını kayıtların tutulduğu klasöre taşımaktadır (Tablo 5.1). 129 Tablo 5.1: MySQL veritabanı Bina tablosu örnek bir kayıt ID 24 Yapı Adı MENARA MESINIAGA Mimar Adı T.R.HAMZAH&YEANG Yapı Tarzı AKILLI Sehir SELANGOR Ulke MALEZYA Kıta ASYA Yapım Sistemi BETONARME+CELIK Kat Adedi 15 Yapım Yılı 1992 Yapı Insaat Alanı 6503m2 Yapı Bilgileri OFIS, KAFETERYA, JIMNASTIK SALONU, YUZME HAVUZU OLARAK KULLANILMAKTADIR. VP Kurgusu MERKEZI PLAN Plan Geometrisi DAIRE Cekirdek Tipi KENAR CEKIRDEK Kütle Grameri ETEKLI KUTLE docVaziyet 61cd569edf0890fa9600de0f69d29a86.jpg docTipKat 489ad9213ac5173c3935244f4c727450.jpg docKesitGörünüs 607e6b562e3b00a7f2d02fdbbd2f81b6.jpg docBina fcff3e50876a31b3fdf4d9f8907ee79d.jpg docCekirdek 39ebe91f775c685a2312fcc818087b5e.jpg 5.3.6 Sistemin İnternet Ortamına Aktarımı ve Test Edilmesi Proje, henüz tasarım aşamasında iken defalarca kişisel bilgisayarlarda test edilmesine karşılık, sanal doku (web) üzerinde de test edilmesi gereklidir. 130 Sistemin internet ortamına taşınabilmesi için bir internet Server bilgisayarına ihtiyaç duyulmaktadır. İnternet Server bilgisayarları sürekli olarak açık ve internete bağlı durumdadırlar. İnternetteki diğer tüm bilgisayarlar bu serverlara erişebilir ve yayınladıkları web sayfalarına ya da dosyalara ulaşabilir. Bu serverlar üniversitelerin bilgi-işlem laboratuarlannda olabileceği gibi, birçok özel firma da bu bilgisayarlara sahiptir. Oluşturulan sistem PHP kodlarını içerdiğinden, sistemin yayınlanacağı sunucunun da bu desteği sağlaması gerekmektedir. Geliştirilen veri destek sisteminde web sunucusu olarak Apache 1.3 kullanılmıştır. Temel olarak bir web sunucusu HTTP protokolünden sunucu bilgisayardaki dosyaları yollamak ve yayınlamak amacıyla kullanılmaktadır. Bu işlem FTP (File Transfer Protocol) olarak adlandırılmaktadır. Sistemin sunucuya yüklenmesi tamamlandıktan sonra, sıradan bir kullanıcı gibi web sayfasına bağlanılarak, doğru çalışıp çalışmadığı, grafik arayüzünde problem olup olmadığı test edilmiştir. Sistem geçici olarak; http://www.3x0.us/jb/fundatezel/index.php adresinde yayınlanmaktadır. 5.3.7 Sistemde Kullanılan Teknolojiler İnternetin yaygınlaşması ile birlikte web siteleri önem kazanmış, buna paralel olarak sitelerin daha fazla sayıda ziyaretçi çekebilmesi için gerekli olan bilgi yığınlarının oluşması ve oluşturulan bu bilgilerin yönetilmesi gün geçtikçe daha da önemsenmiştir. Bilgilerin hızlı bir şekilde güncellenmesi, arşivlenmesi ve etkileşimli siteler gibi gereksinimler nedeniyle web siteleri durağan HTML dosyaları yerine, veritabanı üzerinde çalışabilen sitelere dönüştürme ihtiyacı doğmuştur. Web-veritabanı olarak geliştirilen veri destek sistemi Linux işletim sistemi üzerinde Apache 1.3’ün web sunucusu olarak kullanılması ile yapılandırılmıs ve internet üzerinde yayınlanmıştır. Bilgilerin kaydedilmesi, kodların yorumlanması ve veritabanı işlemlerinin gerçekleşebilmesi için ilişkisel veritabanı MySQL 4 ve SQL alt dili kullanılmıştır. MySQL 4 verileri kayıt eder, verilerle yapılan işlemlere yardımcı olur ve çeşitli özellikler sunar. PHP 5 programlama dili kodları işleyen bir yorumlayıcıdır. PhpMyAdmin MySQL sunucusundaki verilere daha rahat erişilip, 131 üzerlerinde ayar ve işlem yapılabilmesi için geliştirilmiş bir arayüzdür ve kolay kullanımı nedeniyle tercih edilmiştir. Sistemin kullanıcı grafik arayüzünün hazırlanmasında, aynı zamanda bir HTML editörü olan Macromedia Dreamweaver 8 yazılımı kullanılmıs ve Adobe Photoshop 8 programı kullanılarak grafik arayüz zenginleştirilmiştir. 5.3.7.1 Linux Linux 1990’ların ortalarından itibaren hızla profesyonel anlamda popülerlik kazanmaya başlamış çok kullanıcılı ve çok görevli bir işletim sistemidir. Bu işletim sistemi bir UNIX türevidir, GNU/GPL lisanslıdır ve açık kaynaklıdır. -Özgürlük: Açık kaynak kodu sayesinde insanlar tek bir firmaya bağlı kalmaktan kurtulmaktadır. -Seçenekler: Linux doğası gereği bir çok sürümden oluşmaktadır. -Güvenlik: Linux dosya yapısı ve çalışma mantığı sebebiyle bazı saldırılara windowstan daha dayanıklıdır (http://www.belgeler.org/lis/archive-tlkg-lis-1.html). Linux doğrudan TCP (Transmission Control Protocol) ve IP (Internet Protocol) desteği ile gelmektedir. Bu yönü ile TCP/IP temelli bilgisayar ağlarında hem istemci hem de sunucu olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Üzerinde hali hazırda bulunan servislerin çeşitliliği, yeni çıkan servislere hızlı ayak uydurması, kolay yapılandırılabilmesi ve özellikle de düşük maliyeti sebebi ile yaygın olarak internet servislerinin verilmesi amacıyla tercih edilmektedir. 5.3.7.2 Apache 1.3 Güçlü, sağlam, yetenekli ve esnek bir HTTP (HyperText Transfer Protocol) web sunucusudur. Apache Software Foundation (ASF) tarafından geliştirilmiştir. Açık kaynak kodlu bir yazılımdır ve lisansı ücretsizdir. Apache sunucudaki dizinlerle, ağ işlemleriyle ilgilenmektedir ve HTTP protokolünden sunucu bilgisayardaki dosyaları yollamak, yayınlamak amacıyla kullanılmaktadır. 132 Apache, PHP ve MySQL üçlüsü tek bir yazılım gibi hareket etmekte ve web veritabanı uygulamalarında çok yaygın olarak kullanılmaktadır (http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/inettr-2001/apache/apache1.html). Geliştirilen veri destek sisteminde Apache 1.3 sürümü web sunucusu olarak kullanılmıştır. 5.3.7.3 PHP 5 Bir üniversite projesi olarak başlayan ve (Personal Home Page Tool) olarak adlandırılan PHP, simdilerde (PHP: Hypertext Preprocessor) olarak anılan bir programlama dilidir ve tüm dünyada hızla kabul görmektedir. PHP dosyaları temelde web sunucusunda yer alan metin dosyalarından başka bir şey değildir. Web sunucusunun ayarına bağlı alarak .php3, .phtml ya da .php uzantısıyla tanımlanmaktadırlar. Bu metin dosyalarında PHP komutları ve HTML kodları yer almaktadır. PHP uygulamaları bağımsız çalışabilecek derleyici yapısıyla değil, uyarlayıcı yapısıyla çalıştırılmaktadırlar. Bunun en önemli sebebi PHP'nin sunucu taraflı bir dil olmasıdır. PHP ile hazırlanmış bir web sayfasında temel olarak aşağıdaki işlemler gerçekleşmektedir. - İstemci (client) tarafından PHP dosyası bir tarayıcı (browser) ile çağrılır. - Web Sunucu (web server) dosya uzantısından bu isteğin bir PHP dosyası olduğunu algılar ve PHP yorumlayıcıya yollar. - PHP yorumlayıcısı ilgili dosya içindeki scriptleri çalıştırarak geriye döndürdüğü sonucu Web Sunucu’suna tekrar gönderir. - Web Sunucu’suna ulaştırılan sonuç istemci (client) tarafına HTML dosya olarak yollanır ( http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/mysql/mysql1.html). Veritabanıyla konuşabilme özelliği ile PHP programlama dili diğer dillerden farklı ekstra özelliklere sahiptir. Veritabanı üreticileri tarafından geliştirilen diller, genellikle üreticinin veritabanıyla sorunsuz çalışmasına rağmen, PHP’nin hem Unix, 133 hem de NT platformunda çalışması ve bol miktarda dökümantasyonunun bulunması en büyük avantajarındandır. Geliştirilen sistemde PHP 5 programlama dili ve özellikleri kullanılmıştır. 5.3.7.4 SQL SQL (Structured Query Language); yapısal bir sorgulama dilidir ve ilişkisel model olarak tasarlanan veritabanı sistemlerinde veriye erişim dili olarak kullanılmaktadır. 1970’li yıllarda IBM firması tarafından geliştirilmiş ve 1986 yılında ANSI (Amerika Milli Standartlar Enstitüsü) tarafından SQL standartı adıyla kabul edilmiştir. SQL, bir programlama dili olmayıp sadece bir veri alt dili (data sublanguage) veya başka bir deyimle bir veri erişim (data access language) dilidir. Bağımsız olarak kullanılmayıp, diğer programlama dillerine katılmaktadır (Kalıpsız, 2001). SQL ile yalnızca veritabanı üzerinde işlem yapılabilir. SQL'ye özgü cümleler kullanarak veritabanına kayıt eklenebilir, olan kayıtlar değiştirilebilir, silinebilir ve bu kayıtlardan listeler oluşturulabilir. SQL dilini kullanan sunucular, MySQL, MSSQL, PostgreSQL ve Oracle olarak sıralanabilir. Geliştirilen sistemde SQL, MySQL veritabanı içerisinden sorgu yapılırken kullanılmıştır. 5.3.7.5 MySQL 4 MYSQL ilişkisel bir veritabanı yönetim sistemidir (veritabanı sunucusu). Teknik itibariyle sunucuda daimi olarak çalışır ve programa, bildireceği veritabanı dosyasından veri çekerek sunar. Çok hızlı, güvenilir ve kullanımı kolay bir yazılımdır ve Python'dan Java'ya kadar birçok programlama dili ile erişilebilmektedir. Özellikle internet ortamında önem kazanan, çok esnek ve güçlü bir kullanıcı erişim kısıtlama/yetkilendirme sistemine sahiptir. PHP’nin yaygınlaşmasındaki kuşkusuz en büyük yardımcılarından biri de MySQL’dir. Windows ve Unix versiyonları ücretsiz dağıtılan MySQL’in PHP ile 134 beraber gelişmesi sayesinde hem PHP hem de MySQL karlı çıkmışlardır. Gelişmiş veritabanı sistemlerinde görülen ilişkisel veritabanı mantığıyla geliştirilen MySQL, çoklu bağlantı desteği ve performansı ile uzun süreden beri adını duyurmuştur. MySQL’i çalıştırırken verilerin giriş-çıkışının, herhangi bir işlemi DOS ortamında yapılması dezavantajıdır. Bu sebeple, MySQL ile tüm işlemleri browser ekranından çalıştırabilecek phpMyAdmin yazılımını geliştirilmiştir. Bölüm 5.3.2’de detaylandırılılan bu arayüz ile birçok işlemi kolayca gerçekleştirmek mümkün olabilmektedir (Şekil 5.2). Sistemde veritabanı sunucusu olarak MySQL 4 yazılımı ve phpMyAdmin arayüzü kullanılmıştır. 5.3.7.6 Macromedia Dreamweaver 8 Diğer dillerde olduğu gibi HTML için de, görsel programlama özelliği taşıyan ve hazır nesneler kullanan editör programaları geliştirilmiştir. Bu programlar kullanılarak HTML dilinin kullanımı daha basite indirilmiş, sayfalar dolusu kod yazmak yerine nesnelerin kullanımı görsel öğelere bağlanmıştır. Aslında editör programlarının tümü arka planda HTML kodlarını kullanmaktadırlar. Piyasada birçok görsel HTML editör programı bulunabilmektedir. Frontpage, Hippy98, Hotdog, Netscape HTML editör, vb bunlar arasında sayılabilir. Dreamweaver’ı ayrıcalıklı kılan en büyük özellik başlangıç düzeyi kullanıcılara hitap edebildiği gibi profosyonel kullanıcılara da hitap edebilmesidir. Bu bağlamda site tasarımına yeni başlayanların Dreamweaver’ın kullanıcı dostu arayüzü oldukça iyi bir başlangıç yapmasını sağlar. Ayrıca sürekli gelişmeleri takip eden, son teknolojileri destekleyen yapısı sayesinde Dreamweaver talep edilmektedir. Dreamweaver’ın kullanılmasını öncelikli kılacak nedenleri Gümüştepe (2007) şu şekilde sıralamaktadır: •Dreamweaver ile basit bir doküman dosyası hazırlar gibi web sitenizi hazırlanabilir. •Dreamweaver site tasarımını sadece kendi özellikleri ile sınırlamaz, diğer programlarla kurduğu ilişkiler ile çağırılıp çalıştırılmayı sağlar ve oluşturulan objeleri destekler. 135 •Hazırlanan web sayfalarına Macromedia’nın diğer ürünlerinin (flash,vb) katılmasını destekler. •Hazırlanan sayfalar arasında gezinti barları oluşturmak için, tasarıma kendine özgü görüntü haritaları oluşturur. •Dreamweaver, oluturulan web sayfasının yayına hazırlanmasını düzenler ve yer yönetimini en iyi düzeyde geliştirir. Özel karakterlerin sayfalara eklenmesine izin verir. •ASP, PHP, ColdFusion, JavaScript, XML gibi gelişmiş web teknolojilerinin kullanılmasına olanak sağlar. •Hazır statik ve dinamik sayfa örnekleri ile hızlı ve etkili sayfalar oluşturulmasına olanak sağlar. •Hazır stiller, sayfa düzenleri, çerçeve setleri, tablo ve diğer içerikleri kullanarak sayfaların hızlı ve etkili şekilde biçimlenmesini sağlar. 5.3.7.7 Adobe Photoshop 8 Geliştirilen sistemin arayüzündeki, fotoğrafların düzenlenmesi için Adobe firmasının ürettiği Photoshop 8 programı kullanılmıştır. Adobe, dünyaca tanınan, dijital imaj, resim işleme, dizayn, video ve dokümantasyon düzenleme araçlarını üreten bir yazılım firmasıdır. Photoshop programı, dünyanın en yaygın resim ve dijital fotoğraf işleme programıdır. Sistemdeki fotoğraflar, analiz bilgilerinin ortaya çıkarılması işlemi için gerçekleştirilen grafik düzenlemeler Adobe Photoshop 8 programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Program ile resimlerin boyutları, çözünürlükleri, renkleri hatta dosya formatları tamamıyle değiştirilebilmektedir. Gelişmiş dosya gezgini, renk uyum ve eşleştirme komutları, hazır çizim araçları, sayısız boyama fırçaları ışık-gölge düzenlemeleri, onlarca hazır resim efektleri ile kullanıcılara büyük kolaylıklar sağlamaktadır. 136 5.4 Veri Destek Sisteminin İşleyişi Geliştirilen sanal doku (web) tabanlı veri destek sistemi sayfalarının işleyişi ve alt ilişkileri şekil 5.5’de gösterilmiştir. Şekil 5.5: TallOffice veri destek sisteminin sayfaları arasındaki bağlantılar 5.4.1 Anasayfa Geliştirilen veri destek sisteminde kullanıcı, Internet Explorer ya da herhangi bir web tarayıcı programını açıp, http://www.3x0.us/jb/fundatezel/index.php sayfasına bağlandığında Şekil 5.6’da görülen anasayfa ile karşılanmaktadır. Anasayfa, kullanıcının ilk karşılaştığı ve arama yapacağı bilgi türüne göre yönlendirileceği modüldür. Kullanıcı buradan, Yazılı Arama, Grafik Arama, Detaylı Arama, Kayıt Listesi, Kayıt Ekleme ve Yardım modüllerine ulaşabilmektedir. 137 Şekil 5.6: TallOffice veri destek sistemi Anasayfa ekranı Genel bir karar olarak her bir modül sayfasından diğer kayıt veya arama modülüne geçiş sağlanmıştır. Bu yapı kullanıcının bir arama modülü ile bulamadığı bir kaydı diğer modülleri kullanarak bulmasını sağladığı gibi, modüller arası ve sayfa geçişlerinde kolaylığı da arttırmaktadır. 5.4.2 Yazılı Arama Modülü Anasayfadan veya diğer herhangi bir modülden Yazılı Arama modülüne geçildiğinde Şekil 5.7’de görülen Yazılı Arama sayfası karşımıza çıkmaktadır. Şekil 5.7: TallOffice veri destek sistemi Yazılı Arama ekranı 138 Yazılı Arama Modülü kullanıcının veritabanı kayıtlarında yazılı bilgilere göre arama yapabileceği modüldür. Bu arama modülünde dört başlık altında arama yapılabilmektedir. 5.4.2.1 Yapı Adına Göre Arama Yapı Adına Göre Arama Modülü sayfası Şekil 5.8’de gösterilmektedir. Kullanıcının veritabanı kayıtlarında yapı adına göre arama yapabileceği modüldür. Büyük harf kullanılarak aranılan yapı adı boş alana girilir ve ARA butonuna basılır. Şekil 5.8: TallOffice veri destek sistemi Yapı Adına Göre Arama ekranı Örnek olarak ‘Yapı Adına Göre Arama Modülü’ sayfasında büyük harf kullanılarak aranılan yapı adına ‘ANDO TOWER’ girilerek, ARA butonuna basıldığında Şekil 5.9’daki sonuç sayfası gelmektedir. Arama işlemi sırasında arama motoru, bölüm 5.3.4’de detaylandırılan şekilde veritabanı kayıtları içerisinden ilgili kayıtları bularak, sonuç sayfasına yansıtır. 139 Şekil 5.9: TallOffice veri destek sistemi Yapı Adına Göre Arama Sonuç ekranı •Yapı Bilgileri Analiz Sayfası Sistem içerisinde bütün arama modül sayfalarından yapılan aramalar sonucunda çıkan sonuç sayfalarındaki kayıtların üzerlerine tıklandığında yeni bir sayfa (pop-up olarak) açılır. Bu sayfa, arama sonucunda bulunan yapıya ait tüm yazılı, görsel, teknik ve analiz bilgilerinin derlenerek toplandığı Yapı Bilgileri Analizi sayfasıdır. Sayfadaki bilgiler, yazılı bilgi, analiz bilgileri ve ortografik bilgiler olmak üzere üç başlık halinde veritabanı içerisinden çekilerek derlenmektedir. Yazılı Bilgi; Yapı adı, Mimar adı, Şehir, Yapım yılı, Yapı Tarzı, Yapım Sistemi, Kat Adedi, Yapı İnşaat Alanı ve Yapı hakkındaki Genel Bilgilerden oluşmaktadır. Analiz Bilgileri; Yapının Vaziyet Planı Kurgusu, Plan Geometrisi, Çekirdek Tipi ve Kütle Grmaeri şeklindeki analiz bilgilerinin genel grafiklerinden oluşmaktadır. Ortografik Bilgi; Yapının Vaziyet Planını, Tip Kat Planını, Kesitini veya Görünüşünü ve Çekirdek tipinin plan üzerinde işaretlendiği grafikleri içermektedir. 140 Ando Tower örneği üzerinden devam edecek olursak, Yapı Adına Göre Arama sonucunda çıkan ve şekilde gösterilen sayfadaki kayıtın üzerine tıklanarak Ando Tower için Yapı Bilgileri Analiz sayfası görüntülenebilir (Şekil 5.10). Şekil 5.10: TallOffice veri destek sisteminin Ando Tower için oluşturduğu Yapı Bilgileri Analiz Sayfası ekranı 5.4.2.2 Mimar Adına Göre Arama Mimar Adına Göre Arama Modülü sayfası Şekil 5.11’de gösterilmektedir. Kullanıcının veritabanı kayıtlarında yapının mimarının adına göre arama yapabileceği modüldür. Büyük harf kullanılarak aranılan mimar adı boş alana girilir ve ARA butonuna basılır. Örnek olarak ‘Mimar Adına Göre Arama Modülü’ sayfasında büyük harf kullanılarak aranılan mimar adına ‘NORMAN FOSTER’ girilerek (şekil 5.11), ARA butonuna basıldığında Şekil 5.12’deki sonuç sayfası gelmektedir. Aranılan kayıt veritabanında bulunmuştur. 141 Şekil 5.11: TallOffice veri destek sistemi Mimar Adına Göre Arama ekranı Şekil 5.12: TallOffice veri destek sistemi Mimar Adına Göre Arama Sonuç ekranı 142 Şekil 5.13: TallOffice veri destek sisteminin Norman Foster için oluşturduğu Yapı Bilgileri Analiz Sayfası ekranı 5.4.2.3 Yapı Tarzına Göre Arama Yapı Tarzına Göre Arama Modülü sayfası Şekil 5.14’de gösterilmektedir. Kullanıcının veritabanı kayıtlarında yapı tarzlarına göre arama yapabileceği modüldür. Sayfada belirlenen yapı tarzları açılan kutunun içerisinde tanımlanmıştır. Arama yapılması için, arama yapılacak kriter açılan kutudan seçilerek, ARA butonuna basılır. Yapı Tarzı açılan kutusunda tanımlanan bilgiler Bölüm 4.5’de ayrıntılı olarak incelenmiştir. Bunlar; Klasik, Çağdaş, Akıllı, Ekolojik, şeklinde dört başlık altında sıralanmıştır. 143 Şekil 5.14: TallOffice veri destek sistemi Yapı Tarzına Göre Arama ekranı Örnek olarak Yapı tarzı açılan kutusundan EKOLOJİK seçeneğini seçilerek, ARA butonuna basıldığında Şekil 5.15’deki sonuç sayfası gelmektedir. Bu kritere uygun kayıtlar listelenir. Şekil 5.15: TallOffice veri destek sistemi Yapı Tarzına Göre Arama Sonuç ekranı Arama sonucu bulunan bütün kayıtlar için üzerlerine tıklanarak ayrı ayrı Yapı Bilgileri Analiz sayfalarına ulaşılabilir. 144 5.4.2.4 Kıta / Ülke / Şehir Göre Arama Kıta / Ülke / Şehir Göre Arama Modülü sayfası Şekil 5.16’da gösterilmektedir. Kullanıcının veritabanı kayıtlarında her üç kriter için ayrı ayrı veya birlikte arama yapabileceği modüldür. Sayfada belirlenen kıtalar açılan kutunun içerisinde tanımlanmıştır. Ülke ve Şehire göre arama yapılması için ise, büyük harf kullanılarak aranılan kriter boş alana girilir ve sonuç olarak ARA butonuna basılır. Şekil 5.16: TallOffice veri destek sistemi Kıta / Ülke / Şehir Göre Arama ekranı Örnek olarak sadece yapının kıtasına göre arama yapılacaksa, açılan kutudan AVRUPA seçeneği seçilerek ARA butonuna basılır. Sonuç sayfası şekil 5.17’de görünmektedir. Bir diğer örnekte arama kriteri değiştirilerek, yapının hem kıtasına hem de ülkesine göre arama yapılacaksa, açılan kutudan AVRUPA seçeneği seçilir ve ÜLKE boşluğuna büyük harf kullanılarak ALMANYA yazılarak, ARA butonuna basılır. Sonuç sayfası şekil 5.18’de görünmektedir. 145 Şekil 5.17: TallOffice veri destek sistemi Kıtasına Göre Arama Sonuç ekranı Şekil 5.18: TallOffice veri destek sistemi Kıta / Ülke Göre Arama Sonuç ekranı 5.4.3 Grafik Arama Modülü Grafik Arama Modülü kullanıcının veritabanı kayıtlarında Bölüm 4.4’de detaylandırılan analiz bilgilerine göre arama yapabileceği modüldür (Şekil 5.19). Bu arama modülünde dört tip arama yapılabilmektedir. 146 Şekil 5.19: TallOffice veri destek sistemi Grafik Arama ekranı 5.4.3.1 VP (Vaziyet Planı) Kurgusuna Göre Arama VP Kurgusuna Göre Arama Modülü kullanıcının, Bölüm 4.4.2’de ayrıntılandırılan tasarımda planlama analizi doğrultusunda oluşturulan sisteme göre arama yapabileceği modüldür (Şekil 5.20). Planlama analiz bilgileri sayfada açılan kutu içerisinde; Merkezi Plan, Lineer Plan, Radyal Plan, Kümelenmiş Plan, Izgara Plan ve Diğer şeklinde tanımlanmıştır. Şekil 5.20: TallOffice veri destek sistemi VP Kurgusuna Göre Arama ekranı 147 Bu seçeneklerden herhangi biri seçilerek, ARA butonuna basılır ve arama gerçekleştirilir. Yazılı arama sonuçlarında görsel olarak bina fotoğrafları kullanılırken, grafik arama sonuçları kendi grafiklerine göre veritabanından çekilmektedir. Örnek olarak VP Kurgusu açılan kutusundan IZGARA PLAN seçilerek, ARA butonuna basıldığında Şekil 5.21’deki sonuç sayfası gelmektedir. Şekil 5.21: TallOffice veri destek sistemi VP Kurgusuna Göre Arama Sonuç ekranı 5.4.3.2 Plan Geometrisine Göre Arama Plan Geometrisine Göre Arama Modülü kullanıcının, Bölüm 4.4.3’de ayrıntılandırılan tasarımda plan formu analizi doğrultusunda oluşturulan sisteme göre arama yapabileceği modüldür (Şekil 5.22). Plan Geometrileri sayfada açılan kutu içerisinde; Kare, Dikdörtgen, Üçgen, Daire, Çokgen ve Diğer şeklinde sınıflandırılmıştır. Örnek olarak ‘Plan Geometrisi’ DAİRE seçilerek, ARA butonuna basıldığında Şekil 5.23’deki sonuç sayfası gelmektedir. 148 Şekil 5.22: TallOffice veri destek sistemi Plan Geometrisine Göre Arama ekranı Şekil 5.23: TallOffice veri destek sistemi Plan Geometrisine Göre Arama Sonuç ekranı 5.4.3.3 Çekirdek Tipine Göre Arama Çekirdek Tipine Göre Arama Modülü kullanıcının, Bölüm 4.4.1’de ayrıntılandırılan tasarımda çekirdek analizi doğrultusunda oluşturulan sisteme göre arama yapabileceği modüldür (Şekil 5.24). 149 Çekirdek Tipleri sayfada açılan kutu içerisinde; Merkezi Çekirdek, Merkezi İki Çekirdek, Parçalı Çekirdek, Köşe Çekirdek, Kenar Çekirdek, Dışta yer alan Çekirdek ve Diğer şeklinde sıralanmıştır. Şekil 5.24: TallOffice veri destek sistemi Çekirdek Tipine Göre Arama sayfası Örnek olarak ‘Çekirdek Tipi’ seçeneklerinden KENAR ÇEKİRDEK seçilerek, ARA butonuna basıldığında Şekil 5.25’daki sonuç sayfası gelmektedir. Şekil 5.25: TallOffice veri destek sistemi Çekirdek Tipine Göre Arama Sonuç ekranı 150 5.4.3.4 Kütle Gramerine Göre Arama Kütle Gramerine Göre Arama Modülü kullanıcının, Bölüm 4.4.4’de ayrıntılandırılan tasarımda kütle grameri analizi doğrultusunda oluşturulan sisteme göre arama yapabileceği modüldür (Şekil 5.26). Kütle Gramerleri sayfada açılan kutu içerisinde; Tek Kule, Çift Kütle, Çoklu Kütle, Tablalı Kütle, Etekli Kütle, Kent Odası, Atrium ve Diğer şeklinde tanımlanmıştır. Örnek olarak Kütle Grameri seçeneklerinden TEK KULE seçilerek, ARA butonuna basıldığında Şekil 5.27’deki sonuç sayfası gelmektedir. Şekil 5.26: TallOffice veri destek sistemi Kütle Gramerine Göre Arama ekranı Şekil 5.27: TallOffice veri destek sistemi Kütle Gramerine Göre Arama Sonuç ekranı 151 5.4.4 Detaylı Arama Modülü Detaylı Arama Modülü kullanıcının veritabanı kayıtlarındaki bilgileri yazılı ve grafik arama kriterlerinden birini veya birkaçını birlikte kullanarak aramasına olanak sağlayan modüldür (Şekil 5.28). Şekil 5.28: TallOffice veri destek sistemi Detaylı Arama ekranı Örnek verecek olursak; Yapı Tarzı: EKOLOJİK, VP Kurgusu: MERKEZİ ve Kütle Grameri: TEK KULE olan sonuçlar süzülebilmektedir (Şekil 5.29). Şekil 5.29: TallOffice veri destek sistemi Detaylı Arama Sonuç ekranı 152 5.4.5 Kayıt Listesi Modülü Kayıt Listesi Modülü kullanıcının veritabanı içerisindeki tüm kayıtları liste halinde görüntüleyebildiği modüldür (Şekil 5.30). Şekil 5.30: TallOffice veri destek sistemi Kayıt Listesi sayfası Veritabanı içerisindeki kayıtlar; sırasıyla Yapı Adı, Mimar Adı, Şehir, Yapım Yılı ve Yapım Sistemleri şeklinde veritabanı içerisinden çağırılarak listele halinde görüntülenirler. Diğer bütün sonuç sayfalarında olduğu gibi bu sayfada da kayıtların üzerine tıklandığında Yapı Bilgileri Analiz Sayfası açılmakta ve her yapıya ait bilgiler detaylı olarak görüntülenebilmektedir. Kayıt Listesi Modülü etkileşimli olarak veritabanına girilen her kayıdı anında listesine yansıtmaktadır. 5.4.6 Kayıt Ekleme Modülü Kayıt Ekleme Modülü kullanıcının interaktif olarak sisteme dahil edilmesinde en önemli modüldür (Şekil 5.31). Kullanıcı kendi örneklerini sanal doku (web) üzerinden anında paylaşabilmektedir. 153 Kayıt Ekleme Modülü’ndeki bilgi alanları sırası ile doldurularak, KAYDET butonuna basılır ve girilen yazılı bilgiler ve eklenen jpg formatındaki resimler bölüm 5.3.5’de detaylandırılan şekilde sisteme aktarılmış olur. Sistemin önemli bir özelliği olan bilginin anında paylaşılabilmesi ileriye dönük uygulamalarda yararlı olacaktır. Kayıt Ekleme Modülünün bilgi alanları sırasıyla; Yapı Adı : Elle girilir. Mimar Adı : Elle girilir. Yapı Tarzı : Açılan kutudan seçilir. Şehir : Elle girilir. Ülke : Elle girilir. Kıta : Açılan kutudan seçilir. Yapım yılı : Açılan kutudan seçilir. Yapım Sistemi : Açılan kutudan seçilir. Kat Adedi : Açılan kutudan seçilir. Yapı İnşaat Alanı : Elle girilir. Yapı Bilgileri : Elle girilir. VP Kurgusu : Açılan kutudan seçilir. Plan Geometrisi : Açılan kutudan seçilir. Çekirdek Tipi : Açılan kutudan seçilir. Kütle Grameri : Açılan kutudan seçilir. Vaziyet Planı : .JPG formatında resim yüklenir. Tip Kat Planı : .JPG formatında resim yüklenir. Kesit / görünüş : .JPG formatında resim yüklenir. Bina Fotoğrafı : .JPG formatında resim yüklenir. Çekirdek Tipi : .JPG formatında resim yüklenir. şeklindedir. 154 Kayıt Ekleme işlemi tamamlandığında KAYDINIZ EKLENMİŞTİR şeklinde bir açıklama yazısı ekrana gelir (Şekil 5.32). Şekil 5.31: TallOffice veri destek sistemi Kayıt Ekleme ekranı Şekil 5.32: TallOffice veri destek sistemi Kayıt Ekleme Sonuç ekranı 155 5.4.7 Yardım Modülü Sistem kullanıcısına sistemin verimli olarak nasıl kullanılabileceğinin anlatılacağı modüldür. Anasayfa ve diğer bütün modüllerden ulaşılabilir olarak tasarlanmıştır. Yardım Modülü pop-up bir pencere olarak açılır ve yardım konularının listelendiği bir ekrana yönlendirilir. Listedeki konulardan herhangi biri seçilerek pdf formatında görüntülenen dökümanlardan ayrıntılı bilgi almak mümkün olmaktadır (Şekil 5.33). Şekil 5.33: TallOffice Yardım ekranı 5.5 Veri Destek Sisteminin Kontrolü Geliştirilen bu sistem esnek ve etkileşimli yönleriyle kullanıcı bazlı düşünülmüş ve bilginin sonsuz paylaşımı ön planda tutulmuştur. Dolayısıyla her kullanıcı bilgisini paylaşabilecek ve sisteme yükleyebilecektir. Bu anlamda sistemin bilgi kontrolü ön plana çıkmaktadır. Geliştirilen bu sistem kendi kendisini yenilemektedir, ancak bununla birlikte bir de sistem yöneticisi tarafından kontrol edilir. İnternet üzerinden http://www.3x0.us/jb/fundatezel/login.php sayfasına bağlanıldığında Şekil 5.34’de görülen sayfa görüntülenmektedir. 156 Şekil 5.34: TallOffice veri destek sistemi Login sayfası Bu sayfada sistem yöneticisi kullanıcı adı ve parola girerek sistemde kayıt listeleri üzerinde işlem yapılabilmektedir. Şekil 5.35: TallOffice veri destek sistemi Sistem Yöneticisi Kayıt Listesi sayfası 157 Kayıt Listesi Modülü sistem yöneticisi ekranında şekil 5.35’deki gibi görüntülenmektedir. Sistem yöneticisi bu aşamada kaydı silebilme hakkına sahiptir, ileride sistemin geliştirilebilmesi için düzeltme işleminin de sistem yöneticisi tarafından yapılması hedeflenmektedir. Geri dönüşü olamayan silme işlemi için bir kademelendirme yapılarak, şekil 5.36’daki gibi ‘emin misiniz’ sorusu sorulur, sistem yöneticisi silme işlemini doğrularsa işlem gerçekleşir. Şekil 5.36: TallOffice veri destek sistemi Sistem Yöneticisi Kayıt Listesi Silme ekranı 158 6. SONUÇ Günümüzde bilgisayar ve internet teknolojilerinin gelişimi her geçen gün elde edilen yeniliklerle hız kazanmıştır. Teknolojik gelişmeler tüm hayatı etkilediği gibi mimari tasarım alanındaki çalışmaları da olumlu yönde etkilemektedir. İş gücünün azalması, bilginin depolanabilir ve geri çağırılabilir olması, bilgi paylaşımı, hatanın geri alınabilmesi ve 3 boyutlu düşüncenin desteklenmesi gibi özellikleri ile kullanıcıya zaman kazandıran, yeni fikir üretimini destekleyen ve kullanıcıya tasarımını sınama şansı veren mimari bilgisayar sistemleri günümüz mimari tasarımı ve tasarım eğitimi için önemli gelişmelerdir. Gelişen bilgi teknolojilerinin eğitim alanında kullanımı araştırılarak, mimari tasarım eğitiminde bilgi teknolojilerinin nasıl kullanılabileceği sorgulanmış, bilginin iletimi ve paylaşımı esas alınarak sanal doku (web) tabanlı bir veri destek sistemi geliştirilmiştir. Mimari tasarım sürecinde, ürününün oluşturulması için bilgiyi analiz yöntemleri ile birlikte sunan, tasarımda tipoloji, deneyim ve biçimlendirme yaklaşımları ile desteklenen, tasarımcıya (öğrenci, mimar, akademisyen, vb) kendi örneklerini veya ilginç yeni örnekleri paylaşma olanağı verebilen, web üzerinden yayınlanması ile heryerden ulaşılabilecek ve kullanıcı dostu arayüzü ile bilgiyi derleyip kolayca aktarabilecek etkileşimli bir veri destek sistemi geliştirmek amaçlanmıştır. İnternet donanım ve yazılım teknolojilerindeki ilerlemeler internet üzerinden veritabanı işlemleri yapmayı daha kolay hale getirmiş ve veritabanında bulunan bilgilerin sanal doku (web) üzerinden okuyuculara sunulmasını kolaylaşmıştır. İnternette veritabanı uygulamaları ile; -Veritabanı yapıları ve içerikleri daha fazla geliştirilmiş ve çeşitlenmiştir. -Veritabanı gelişimine kullanıcılar tarafından doğrudan etkileşimli olarak katkılar yapılabilmiştir. 159 -Veritabanında bulunan bilgilerin geniş kitlelere en ucuz ve en hızlı şekilde iletimi sağlanabilmiştir. Geliştirilen sistem, görsel bir veritabanı ve bir web-veritabanı uygulaması olması özelliklerinin yanında bu özelliklerin veri destek sistemi olarak kurgulanmasında yeni bir örnek teşkil etmektedir. İçerisindeki yazılı, görsel ve teknik bilgiler ile, tasarımcıya uygulanmış örneklerden fikir edinebilme, tasarım sürecinde daha önceden oluşturulan görsel koleksiyonlarda taramalar yapabilme ve çözmeye çalıştığı tasarım problemini yeniden yapılandırma olanağı tanınmış olacaktır. Geliştirilen sistem, bina tipolojilerinden örnek olabileceğine inanılan çok katlı büro binası tipolojisi ile sınırlandırılmıştır. Sistem, kayıtları arasındaki çok katlı büro binalarına ait yazılı, görsel ve teknik bilgilerin sistematik bir şekilde sunulabileceği, yeni örneklerin rahatlıkla dahil edilebileceği ve güncelliğini koruyacak biçimde geliştirilmiştir. Sisteme eklenen ortografik ve yazılı bilginin toplanması ve analiz edilmesi aşamasında, kütüphanedeki kaynaklardan, internet üzerinden, kişisel arşivlerden yararlanılmış; elde edilen bilgiler dijitalleştirilerek sisteme aktarılmış ve paylaşıma sunulmuştur. Sistemin, geliştirilebilirlik ilkesine bağlı olarak, içeriğine bilgi eklenmesi sonucu sunduğu bilginin sonu yoktur, bilgi girişinin süreklilik kazanması ile amacına ulaşacak ve zenginleşecektir. 160 KAYNAKLAR Akın, Ö. ve Weinel E.F., 1982. Representation and Architecture, Information Dynamic, 1-26. Akay, E., 2004. Büro Binalarında İleriye Yönelik Değişiklikler ve Mekan Planlama, Yüksek Lisans Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Aksoy, E., 1975. Mimarlıkta Tasarım, İletim ve Denetim, K.T.Ü Yayınları, Trabzon. Aksoy, E., 1977. Biçimlendirme, K.T.Ü Yayınları, Trabzon. Aksoy, M., 2001. Varolan Tasarım Dilleri ve Yeni Tasarım Dilleri Bağlamında Biçim Gramerleri Analizi, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Al, Y. ve Teymur, N., 1997. Mimarlık Eğitimi ve ..., TMMOB Mimarlar Odası, Ankara. Allen, E. ve Iano J., 1989. Architects’ Studio Companion – Technical Guidelines Preminary Design, John Wiley & Sons, New York. Altan, A., 2002. Görsel bir Veritabanı Uygulaması ‘Boğaziçi Yalıları’, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Anderson, J.R., 1981. Cognitive Skills and Their Acquisition, Lawrence Erlblaum Hillsdale, New Jersey. Anderson, J.R. ve Bower, G., 1973. Human Associative Memory, Winston, Washington D.C. Arcan, E. ve Evci, F., 1992. Mimari Tasarıma Yaklaşım, 2 K Yayınevi, İstanbul. Aydın, E.D., 1990. Veri Tabanı: Data base, Evrim Yayıncılık, İstanbul. Aydın, Y., 2001. Ofis Binalarında Eylem Alanlarının Ergonomik Çözümlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 161 Bağcı, H., 2004. Eskiz Tabanlı Yaratıcı Bilgisayar Destekli Mimari tasarım, Yüksek Lisans Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Baymur, L., 1988. Türkiye’de Yüksek Binaların Başlangıç ve Gelişmesi, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Broadbent, G., 1988. Design in Architecture, David Fulton Publishers, London. Bruner, J.S., 1976. Naturea Uses of Immaturity, Play: Its Role In Development and Evolution, Ed.ler Bruner, J.S., Joly, A. ve Sylva, K., Basic books, New York. Ching, F.D.K., 1979. Architecture: Form, Space & Order, Van Nostrand Reinhold, New York. Cho, J.S, 2002. Design Methodology for Tall Office Buildings, PhD Thesis, Illinois Institute of Technology, Chicago. Ciravoğlu, A., 2003. Mimari Tasarım Eğitiminde Formel ve Enformel Çalışmalar Üzerine, Yapı Dergisi, 257, 30-35. Crane D., 1991. Office Spaces, Architects’ Data Sheets, Architecture Design and Technology Press, London. Cohen, A. ve Murphy, G.I., 1984. Models of Concepts, Cognitive Science, 8, 27-28. Collin, S., Tombre, K. Ve Vaxiviere, P., 1993. Don’t Tell Mom I’m Doing Document Analysis: She Believes I’m in the computer Vision Field, Proceedings of ‘nd International Conferance on Document Analysis and Recognition, Tsub-kaba, Japonya, Ekim, 619-622. Coyne, R.D. ve Diğerleri, 1990. Knowledge-Based Design Systems, AddisonWesley Publishing Group, Sdney. Çağdaş, G., 2005. Bilgi Tabanlı Mimari Tasarım Ders Notları, İ.T.Ü. FBE Mimari Tasarımda Bilişim Yüksek Lisans Dersi, İstanbul. Çağdaş, G., 2004, Enformasyon Teknolojilerindeki Evrimsel Sürecin Mimari Tasarım Eğitimine Yansımaları, Stüdyo Tasarım Kuram Eleştiri Dergisi, 2, 14-18. Çağdaş, G. ve Tong, H., 2004, Global Bir Tasarım Stüdyosuna Doğru, Stüdyo Tasarım Kuram Eleştiri Dergisi, 3, 19-23. 162 Çetiner, H., 1999. İnternete Dayalı Uzaktan Eğitim ve Çoklu Ortam Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, METU Enformatik Enstitüsü, Ankara. Demirağ, İ., 2001. Mimari Uygulama ve Sunumlar için Görsel Bir veritabanı Modeli, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Devrim, G., 2006. Veritabanlarına Giriş, Linux Kullanıcıları Derneği Düzenli Seminerleri, Ankara, Şubat, s.180-185. Dökmeci, V., Dülgeroğlu, Y. ve Akkal, B., 1993. İstanbul Şehir Merkezi Transformasyonu ve Büro Binaları, Literatür Yayıncılık, İstanbul. Elmasri, R. ve Navathe, S.B., 1989. Fundamentals of Database Systems, The Benjamin/Cummings Publishing Company Inc., California. Erbay, R., 2004. Mimarlar İçin Eğitim Amaçlı bir Veritabanı Modeli, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Erdem, A., 1995. İnsan Bilgisayar Etkileşimli Ortamda Genel Amaçlı Bir Mekan Tasarım Modeli, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Ertürk, Z., 1979. Tasarım ve İnsan Bilimleri, KATÜ İnşaat- Mimarlık Fakültesi, Trabzon. Everest, G.C., 1986. Database Management, Mcgraw Hill, Singapore. Greenfield, P.M. ve Cocking, R.R., 1996. Interacting with video, Ablex, Norwood, NJ. Gross, M.D., 1994. Recognizing and Interpreting Diagrams in Design, Preceedings of Advanced Visual Interfaces, ACM Press, New York. Gross, M.D., 1997. Indexing Visual Databases of Designs with Diagrams, in Visual Databases in Architecture, pp.57-65, Eds. Koutamanis, A.I., Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot. Gross, M.D. and Do, E., 1996. Demonstrating the Electronic Cocktail Napkin, ACM Conference on Human Factors in Computing (CHI’96), Vancouver, s. 5-6. Goldschmidt, G., 1991. The Dialectics of Sketching, Creativity Research Journal, 4/2, 123-143. 163 Goldschmidt, G., 1994. On Visual Thinking: The Vis Kids of Architecture, Design Studies, 15/2, 158-174. Goldschmidt, G., 1997. Visual Displays for Design: Imagery, Analogy and Databases of Visual Images, in Visual Databases in Architecture, pp.32-38, Eds. Koutamanis, A.I., Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot. Gorbon, F., 1978. Büro Binaları Tasarımında Bir Model, Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Basımevi, İstanbul. Gönenç, A., 2005. Görsel Veritabanı Modeli ‘İTÜ Slayt Arşivi Veritabanı’, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Gümüştepe, Y., 2007. Macromedia Dreamweaver 8 ile Web Tasarımı, Türkmen Kitabevi, İstanbul. Hasol, D., 1979. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, Yem Yayınları, İstanbul. http://content.lib.washington.edu/cgi-bin/go.exe?CISOROOT=/buildings http://depts.washington.edu/.../PAPER/ACADIA96/rt2.html http://eng.archinform.net/ http://oscar.cacr.caltech.edu http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/mysql/mysql1.html http://seminer.linux.org.tr/seminer-notlari/inettr-2001/apache/apache1.html http://www.archindex.com/ http://www.belgeler.org/lis/archive-tlkg-lis-1.html http://www.columbia.edu http://www.covis.northwestern.edu/info/papers/acr.caltech.edu http://www.ed.gov/pubs/EdReformStudies/EdTech/csile.html http://www.emporis.com/en/il/ http://www.greatbuildings.com/ 164 http://www.mip.berkeley.edu/query_forms/browse_spiro_form.html http://www.moma.org/exhibitions/2004/tallbuildings/index f.html http://www.phpmyadmin.net http://www.tdk.gov.tr Jenkins, J.J., 1966. Meaningfulness and Concepts: Concepts and Meaningfulness, Analysis of Concept Learning, pp.110-117, Eds. Klausmeier, H.J. and Harris, C.W., Academic Press, New York. Kahvecioğlu, N.P, 2001. Mimari Tasarım Eğitiminde Bilgi ve Etkileşimi, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Kalıpsız, O., 2001. Bilgisayar Veri Tabanı Sistemleri, Der Yayınları, İstanbul. Karatani, K., 1995. Architecture as a Metaphor: Language, Number, Money, MIT Press, Cambridge. Karataş, B., 2004. Sürdürebilir Mimarlık Bağlamında Çok Katlı Ofis Binalarında Ekolojik Tasarım İlkelerinin İrdelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Y.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Keegan, D., 1998. Distance Education: The World’s First Choice for Lifelong Learning, http://www.dtic.mil/stinet/special/dlresorc.htm, (Erişim Tarihi: 12.03.2007). Koutamanis, A., Timmermans, H. Ve Vermeulen, I., 1995a. Visual Databases in Architecture, Athanaeum Press Ltd., Gateshead, Tyne & Wear. Koutamanis, A., 1995b. Multimedia and Architectural Disiplines, http://dpec.ing.unipia.it/wwwroot/ecaade95/Indice.htm,(Erişim Tarihi: 20.04.2007). Koutamanis, A., 1997. Recognition and Retrieval in Visual Architectural Databases, in Visual Databases in Architecture, pp.72-81, Eds. Koutamanis, A.I., Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot. Lenat, D.B., 1983. Theory Formation by Heuristic Search: The Nature of Heuristics: Background and Examples, Artificial Intelligence, 21, 31-60. 165 Lesau, P., 1980. Graphical Thinking for Architects and Designers, Van Nostrand Reinhold, New York. Loudon, K., 1999. Mastering algoritms with C, Sebastapol, CA: O’Reeailly. Mcgee, W.C., 1968. File Structure for Generalized Data Management, Information, Processing 68, Proceedings of IFIP Congress, Amsterdam, September 1968, 195-198. Means, B. ve Olson, K., 1995. Tecnologys’ Role in Education Reform: Findings from a National Study of Innovating Schools, CA: SRI International, Menlo Park. Mitchell, W.J., 1990. The Logic of Architecture: Design, Computation and Cognition, MIT Press, Cambridge, Massachusetts. Muller, W. ve Pasman, G., 1996. Typology and The Organization of Design Knowledge, Design Studies, 17/2, 111-129. Naghavi, Ş., 1995. Büro Binalarında İç Mekan Düzenlemesi, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Nisbet, J., 1986. Teaching Thinking: An Introduction on the Research Literature, Scottish Council for Research in Education, Edinburgh. Oflaz, K., 2004. Akıllı Binalar ve Alt Sistemlerinin Değerlendirilmesi için Bir Model, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Ogura, Y., 1995. Office Buildings: New Concepts in Architecture & Design, Meisei Publications, Japonya. Oğuzhan, O., 1997. Mimarlık ve Multimedya, Y.T.Ü Basım-Yayın Merkezi, İstanbul. Okkaoğlu, Ş. 1995. İstanbul’daki Yüksek Binaların Gelişimi, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Onat, E., 1995. Mimarlık Form ve Geometri=Architecture, Form and Geometry, Yem Yayınları, İstanbul. Paker, N., 1992. Mimari Tasarımda Biçim Grameri: Metro İstasyon Tasarımı, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 166 Park, T. ve Miranda, V., 1997. Represantation of Architectural Concepts In the Study of Precedents: A Concept Learning System, The 16th Annual Conference of the Association of Computer Aided Designing Architecture, Cincinnati, Ohio, September 1997, 112-114. Powell, R., 1999. Rethinking The Skyscraper, Thames & Hudson, Japonya. Preece, J., Rogers, Y., Sharp, H., Beyon, D., Holland, S. ve Carey, T., 1994. Human Computer Interaction, Addison Wesley. Riccardi, G., 2001. Principles of Database Systems with Internet and Java Applications, Addison Wesley. Richards, I., 2001. Ecology of The Sky, T.R. Hamzah & Yeang, Australia. Rowe, P., 1987. Design Thinking, MIT Press, Cambridge, Massachusetts. Rumelhart, D.E., Ortony, A., 1977. The Representation of Knowledge in Memory, in Schooling and the Acquisition of Knowledge, pp.45-52, Eds. Anderson, R.C., Spiro, R.J. and Montouge, W.E., Lawrence Erlbaum, Hillsdale, New Jersey. Sağlamer, G., 1982. Mimari Tasarımda Çözümün Tanımı ve Nesnel Olarak Değerlendirilmesi, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, İstanbul. Schmitt, G.N., 1997. Architectura Cum Machina – Interaction with Architectural Cases in Virtual Design Environment, in Visual Databases in Architecture, pp.25-32, Eds. Koutamanis, A.I., Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot. Sklar, H.F, 1997. Opening DOORS: Online Access to Design Resources, in Visual Databases in Architecture, pp.82-89, Eds. Koutamanis, A.I., Timmersen, H. and Vermulen, I., Avebury, Aldershot. Sommerville, I. ve Sawyer, P., 2000. Requirements Engineering: A good Practice Guide, John Wiley and Sons, İngiltere. Sussman, G.J., 1973. A Computational Model of Skill Acquisition, Doktora Tezi, MIT, Cambridge, Massacussets. 167 Şener, S.M., 1994. Mimari Tasarımda Düzlemsel Geometrik Örüntü Kullanımının İhtiyaç Programının Alansal Değeri ile İlişkisi, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Şener, S.M. ve Kahvecioğlu, H., 1992. Yüksek Yapıların Kamusal Mekan Kullanımları Açısından İrdelenmesi ve Bir Tasarımcı Kriterler Demeti Önerisi, Yüksek Yapılar II. Ulusal Sempozyumu, Kasım 1992, s: 210218. Turhan, E., 2002. Web Tabanlı Eğitimde Etkileşim ve Öğrenci Destek Hizmetlerinin Geliştirilmesi, Üniversitesi, Eskişehir. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Uluoğlu, B., 1990. Mimari Tasarım Eğitimi: Tasarım Bilgisi Bağlamında Stüdyo Eleştirileri, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Uraz, T., 1993. Tasarımda Düşünme Biçimlendirme, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Baskı Atölyesi, İstanbul. Velibaşoğlu, E., 1995. Mimari Bir Dilin Biçim Grameri Analizi ve Bilgisayar Ortamında Sunumu, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Yamaçlı, R., 2000. Mimari Tasarım Eğitimi ve İnternet, 6. Türkiye’de İnternet Konferansı, İstanbul, Türkiye, Kasım 2000, 9-11. Yücel, A., 1987. Mimarlıkta Tipoloji Kavramları, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları, 2, İstanbul. Yünüak, İ.M., 1996. Büro Plan Düzeni Tasarımı için Bilgisayar Destekli Bir Mimari Tasarım Modeli, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 168 ÖZGEÇMİŞ 08.04.1981, İstanbul doğumlu olan Funda TEZEL, 1999 yılında Silivri Yabancı Dil Ağırlıklı Lisesi’nden ‘Okul Birinciliği’ derecesi ile mezun olmuştur. Aynı yıl İ.T.Ü Yabancı Diller Yüksek Okulu’nda ingilizce hazırlık eğitimi görmüştür. 2000 yılında İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü’nde başladığı mimarlık lisans eğitimini 2004 yılında ‘Mimarlık Fakültesi İkinciliği’ derecesi ile tamamlamış ve aynı yıl İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Bilişim Anabilim Dalı, Mimari Tasarımda Bilişim Yüksek Lisans Programı’nda yüksek lisans eğitimine başlamıştır. 169
