XV. Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul, 2001 AN

XV. Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul, 2001
AN-S11
PODAND, KORONAND VE KRİPTAND LİG ANDLARININ SEN TEZİ VE
K O M PLEK SLER İ
Selen Bilse a, Zeynel Kılıç “ İrfan Yamaka, Tuncer Hökelek b
a Ankara Üniversitesi, Kimya Bölümü 06100 Tandoğan Ankara
b Hacettepe Üniversitesi, Fizik Mühendisliği Bölümü 06532 Beytepe Ankara
Giriş
Aktif hidrojenli fosfinlerin [(RR'PH) ; R, R'=H, alkil, aril] formaldehit varlığında primer veya
sekonder aminler ile verdiği Mannich reaksiyonu sonucunda, aminometil fosfîn ligandları elde
edilmektedir. Aminometil fosfinlerin geçiş metal kompleksleri, bazı organik reaksiyonlarda katalizör
olarak kullanılmaktadır (1). Bu çalışmada, aşağıda formülleri verilen bileşiklerin sentezi ve yapılarının
spektroskopik ve kristallografık olarak aydınlatılması amaçlanmıştır.
Yöntem
Aminometil fosfın (4), dibenzo-amİno-podandm (1) formaldehit ve difenil fosfın ile reaksiyonundan
elde edildi. Bileşik (4) ün PtCl2 ile CHCI3/DMSO ortamındaki reaksiyonundan Pt(II) kompleksi (8 )
hazırlandı. Dibenzo-diaza-taç eterlerin (2 ve 3) benzende formaldehit ile etkileştirilmesİnden sırası ile
kriptand (5) ve (6 ) sentezlendi. Koronand (7), bileşik (6 ) nm
ortamında Pd(CH3COO)2
ile reaksiyonundan hazırlandı. Sentezlenen bileşiklerin yapısı element analizi, M S, IR, N M R ([H-, 13C, 31P-NMR, C O SY ve HETCO R), magnetik süseptibilite ve X-ışınları kristallografı verilerinden
yaralanılarak aydınlatıldı.
Sonuç
Diiz zincirli -O4N2P4- donor atomlarından meydana gelen podand (4), Mannich reaksiyonu ile
hazırlanmış ilk Örnektir. Ancak -0 3N2” donor atomları içeren halkalı aminlerde (2 ve 3),
difenilfosfinometil [-CH2P(Ph)2] grubunun makro halkadaki azotlara bağlanmadığı, yalnızca
formaldehitin iki azot atomu arasında köprü kurarak kriptand türü bileşikler (5 ve 6 ) oluşturduğu ve bu
yeni kriptandların oluşumunda difenil fosfmin herhangi bir rolünün bulunmadığı belirlendi.
Kompleksleşmede ve metal-iyon seçiciliğinde önemli rol oynadığı bilinen halka boşluk büyüklüğü
bileşik (3) için 1,87Â ve bileşik (5) için 1,63 Â hesaplandı (2).
Kaynaklar
(1) Grim, S.O .; Shah, D .P.; Matienzo, L.J. İnorg. Chem., 1980,19, 2475.
(2) Hökelek, T .; Akduran, N .; Bilge, S .; Kılıç, Z. Anal. Sci., 2001,17,465.
Bu çalışma TÜBİTAK tarafından TBAG-1693 No' luproje ile desteklenmiştir.