ANEMON 2

anemon
Mui Alparslan Oniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
/SSN: 2147- 7655
Cilt: 3 SaYJ.: 2 Arahk: 2015
KUR'AN PERSPEKTiFiNDE BARI~
Mebmet SALMAZZEM*
Ozet
Ban~ konusunu dogrudan ve dolayh olarak: konu edinen iyetlerden anla§lldJ.gt kadanyla
Kur'!l.n, ban~t onemsemekte ve bu olguya ~~itli vesilelerle vurgu yapmakta.drr.
Miisliimanlar arasmda ban~m ~s1 geregi hususunda !sHim alimleri arasmda ittifak
varken Miisliiman olmayanlarla bunun nasll ve hangi ko~ullarda saglana<:agi hususu,
tartJ.~ma konusu olm~tur. t'hnegin; bazJ. klasik dOnem miifessirleri ve lslim hukukyulanna
gfu'e ehl-i kitap dJ.§mdaki gayr-i miislimlerle Miisliiman olmalart saglanmcaya kadar
herhangi bir ban~ akdi yap1lamaz. Fakat mii¢klerle sava~y1 konu edinen ayetlerin
yamnda ban§ ile ilgili ayetlerin baglam, niizO.l sebepleri ve Hz. Peygamber'in
uygulamalanna baktldJ.gmda bu go~ bazJ. aytlardan isabetli olmadJ.~ soylemek
miimkiindiir.Kur'!l.n'm ban§ perspektifini konu edinen bu makalede ilgili mesele hakkmda
farkh yakla~tmlara da yerverilecektir.
Anahtar Kelimeler: isl!l.nt, Ban~, Sava§, Ehl-i Kitap
PEACE IN THE QUR'AN PERSPECTIVE
Abstract
The Qur'an emphasize the importance of peace and announce it for some reasons as it
can be understood from the verse which directly and indirectly dealth with the issue.While
there is a concensus between Muslim scholars regarding keeping peace between different
Muslim grups, it has been a matter of debate how to keep the peace with non-Muslims and
under which conditions. For example: according to some commentators and jurists in the
classical period oflslam there cannot be any peace agreement with non-Muslims who are not
members ofthe people of the book until they choose to convert to Islam. However this view
is not accurate when the verses ofthe Qur'an which issues the war, with polytheists and the
verses about peace analyzed in context and their reason for revelation and the practices ofthe
Prophet Mohammed are considered.
Keywords: Islam, Peace, War, People ofthe Book.
·~.GiirDr., Mut Alparslan Universitesi, islami ilimler Fakiiltesi, Temel islam Bilimleri ABD-MIIfi'I.Urkiye.
e-mail: m.salmazzem@alparslan.edu.lr
dui: http://dx.doi.ru-WI 0.18506/a=non.28909
htlp://dergipark.ulakbim.gov.lr/anemon
149
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
Tarih boyunca insanlar, ban~1 onemsedikleri halde aralanndaki anla~mazhklar, r;:ogu
zaman bwlU engellemi~tir. Anl~mazhklarm sebebi ne olursa olsun sonur;:lan itibariyle
bunlar, toplumun biitiinkatmanlanru derinden etk:ilemi~tir.
~~ten beri bart§m insanlar ir;:in onemi ortadayk.en son danemlerde Miisliimanlar
ve ozellikle bOlge insam her zamankinden daha r;:ok ban~a ihtiyar;: duymaktadlr.
Miisliimanlar, Kur'an'm ortaya koydugu ban~ ikliminden uzakl~t:Jkr;:a sava~ ortamma
daha da yakla§tllar. Miisliimanlar arasmda devam eden r;:atl§malar ve bunlarm ortaya
~akard1g1 kutupla~malar, Kur'an'm ortaya koydugu karde~lik anlay1~1yla
o~memektedir.
Diger taraftan islam dini ve onun mensuplartna yonelik karalama faaliyetleri; onlan
terOrle ozde§le§tirme r;:abalannm tarihi kokeni r;:ok eskilere dayanmakla birlikte son
dOnemde bu dogrultudaki eylemler; 11 Eylill 2001 yllmda Newyork'taki diinya ticaret
merkezine, 7-21 Temmuz 2005 yllmda Londra'da otobiis durag1, metro istasyonlan gibi
~ehrin ul~rm sistemine yanelik saldmlarla ivme kazanmt§tlr. Aynca 12 Eylill 2006
ytlmda Papa II. Jean Paul'un Almanya'nm Regensburg Oniversitesi'nde verdigi
konferansta islfuniyet'e yonelik karalaytCl sozleri de bu geli§melere onemli bir "katlo"
sunmu§tur!. Yakm dOnemde §iddetini artrran orta dogudaki term eylem.leri ve Charlie
Hebdo saldms1 gibi geli~meler, Ban kaynakll medya dihil baz1 kurulu~lann islam'a
yonelik olumsuz algt ol~turma r;:abalartna ve ''islamofobi"nin kiiresel diizeyde
yaygtnl~masma zemin hazrrlam1~trr.
Ne var ki radikal gruplarm, islam adma yaptlklart terOr eylemlerini islamiyet ile
ili~lendirmek asia kabul edilir bir durum degildir. Zira 1slimiyet'in temel kaynaklan
olan Kur'an ve Hz. Peygamber'in siinnetinde, brrakm bOyle uygulamalarm yer bulmas1n1,
tam aksine biitiin katmanlartyla toplumlann adalet iizerine in§a edilmi~ ''bart§" ekseninde
ya~amalan hedetlenmi~tir.
Radikal gruplarm, sergiledikleri terOr eylemlerine keyfi ve zorlama yorumlarla Kur'an
ve Hz. Peygamber'in siinnetinden referans bulmaya r;:ah§malan dogruyu
yans1tmamaktadrr. c;iinkii bu tUr gerekr;:elerin realiteyle hir;:bir ba~ bulunmamaktadrr. Bir
cana klymayt btitiin insanlarm oldiliiilmesi ve bir canm kurtanlmas1n1 btitiin insanlarm
kurtanlmas1 olarak telakk:i edent islam dininin, masum insanlarm katledilmesine onay
vermesi d~iinillemez.
Esasen islimiyet; soy, renk, ya da inanr;: aytr1m1 yapmakstzm ozii itibariyle insam
miikerrem bir varhk olarak gorm~; bart§, adalet, temel hak ve ozgiirliikler gibi konularda
evrensel ilkeler belirlemi§tir.z Klsacas1 semavi dinlerin ortak adl olan ve Tiirkr;:ede de ban§
kelimesine kar~thk gelen islamiyet, biitiin toplum katmanlart ir;:in bart~ ve adalet eksenli
birya§amt hedeflemi§tir.
islam dininin temel kaynaklarmdan Kur'an-1 Kerim, bir olgu olarak ban~m
siirdiirillmesini istemi§tir. ~iinkii. Kur'an'm temel gayelerinden biri, yeryiiziinde adil ve
ahlald temellere dayanan, ya~anabilir bir toplumsal diizen kurmaktrr. Kur'an'da
Miisliimanlann toplu halde ban~a girmeleri emredilmi~ ve onlardan ban~a y~anlara
a
150
Kur'an Perspektifinde Ban~
kar~t olumlu cevap vermeleri istenmi~tir. Ktsadast ban~ ve huzur ortarnmm saglanmast
islam dinin hedeflerinden olmu~tur.
Kur'ani perspektiften "ban~" konusunu ele alan bu c;ah~mada Kur'an'm ruhuna uygun
ana hatlanyla nitelikleri ve ban~ siirecinde rol alanlara dii~en gorevlerin neler
oldugu ortaya konulacakttr. Bu c;alt~mamn Miisliimanlar arasmda Kur'an esash ban~
ortarnmm yeniden olu~masmm prensiplerini ortaya koymast baktmmdan onemli
oldugunu dii~iinmekteyiz.
ban~m
Genel anlamda Kur'an'm ban~ meselesine ili~kin ne tiir mesajlar ic;erdigini ortaya
koymayt arnac;layan bu c;ah~ma, Miisliiman taraflar arasmda oldugu kadar Miisliiman
olrnayanlara yonelik ban~m nastl bir perspektifle ortaya konuldugunun tespit edilmesini
hedeflemektedir. Miisliiman olrnayanlarla ban~ olgusunun anla~tlrnasmda "cihad"
faktoriiniin onemli bir yeri oldugundan hareketle, meseleye ili~kin onemli bazt hukukc;u
ve miifessirlerin gorii~leri; ilgili ayetlerin baglarn ve sebeb-i niizillleri gibi temel
pararnetreler de gozetilerek konu farkh ac;tlardan tartt~tlacaktrr.
2. Bart~ ile ilgili Baz:t Temel Kavramlar
Kur'an'da "ban~" anlarnmt ta~tyan iki temel sozciik bulunmaktadtr. Bunlardan biri
"silm" digeri ise "sulh" kavrarntdtr.
F ".:
"Silm/
Arapc;a'da s-1-m fiilinin kok harflerinden tiireyen" ,.k "/silm"; sozliikte,
selarnet, "Islam" ve "selarn" gibi anlamlara gelrnektedir. Miizekker ve miienneslik
durumlarmda aym siga kullantlrnaktadrr. 4 Terim olarak, goriinen ve goriinmeyen
afetlerden kurtulrna, selarnette olma manasma gelir. 5
ban~,
Kur'an-1 Kerim'de "s-1-m" kokiinden tiiretilen birc;ok sozciik bulunmaktadrr. Bunlar,
gec;tikleri ayetlerde farklt manalara gelebilrnektedir. Bu laftzlardan onemli olanlardan biri
ise "es-selam/\"'~ I " Sozciigudiir. "Selarn" Allah'm isimlerinden olup selarn verme ve iyi
dilekte bulunma anlamlannm yanmda Kur'an'da gec;tigi ayetlerde selarnette olma,
kusurdan uzak olrna, eman, ban~ ve esenlik anlarnlarma da gelir.6
"Sulh/~" : Arapc;ada s-1-h kok harflerinden olan sulh /"~" kelimesi sozliikte
"silm" gibi ban~, anla~ma, uygun, giizelce olrna ve ifsadm zturu gibi manalara gelir.1
Terim olarak insanlar arasmdaki nefret ve husumetin giderilmesi; ktsacast anla~mazhgt
gideren sozle~me anlarnma gelir.8 Araplar, "salaha'~-~ey'u" dediklerinde soz konusu
hususun diizeldigi anlarnmt kastederler.9 Yine aym kokten olan "meslaha" ise menfaat
yani fayda anlarnma gelir. 10
Aralannda ic;erik olarak farkhhklar bulunmakla birlikte, bazt fikth kaynaklannda
ve ban~ antla~malanm ifade etmek iizere "silm" ve "sulh" dt~mda "ahd/ muahede,
hiidne/ miidahene, muvadea/misak, akd, eman, zimmet gibi farkh terimler de
ban~
kullantlrnt~tlr.
11
151
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
3. Kur'ioiPerspektifte Bantm Onemi ve Faydas1
Sosyal bir varhk olan insanm toplum halinde ya~amast fltratmm geregidir. Ayru
zamanda ya§am. dOn.giisti bunu zorunlu kllar. Birlikte ya§am.aya adeta mabkiim olan
insanm onemli bir diger ozelligi ise hemcinsiyle r;eki§me ve r;atl§ma potansiyelidir. Oysa
insanlar arasmda anlqmazhgm, s~menin, kavganm oldugu bir ortamda huzur ve
emniyetin olmast; dolaytstyla birlikte ya§am.a zeminin bulunmast miimkiin degildir.
insanm bu yift kutuplu ozelligini dikkate alan Kur'an'da, PatValanma yerine birlikteligi,
d~manhk yerine ise sevgi ve merhamet temelinde karde§ligi tavsiye eden birr;ok ayet yer
almaktadrr. 12 Ayru zamanda Kur'ful, husumete sebep olan yeki§me ve ihtilaflarm
giderilmesi ir;in gayret gostermeyi inananlara bir gorev olarak yilldemi§tir.13
Kur'm'a gore bart§ yolunda gtir; ve selam.et vardtr. Ciinkii bart§, savq1 ve tarb§mayt
sonlandtrma anlamma gelir}4 Ofkelerine hakim olanlar, sabrr gosteren ve yum~ak huylu
olanlar Kur'm'da ovillm~; diger bir ifadeyle bart§, sabrr ve feda.karhk, "erdemli
davrant§" olarak telakki edilmi§tir. Ofke halinde kusurlart bagt§layanlarm Allah'm
sevgisine mazhar olacaklart vurgulamm§trr!' Diger yandan bart§ "hayrr'' §eklinde
nitelendirilmi§tir!' Ktsacast Kur'm'da yatl§ma yoluyla mticadele ho§ gorillmemi§tir.
Buna kar§m kabaltk yerine yum~ huyluluk; ofke yerine sebat; yeki~me yerine nasihat
ile miicadele yolu emredilmi§tir.17 Farklt inan~ gruplartyla yiiriitiilecek ili§kilerin
stratejisini belirleyen §U ayet bart§~tl yaklqunm somut bir ifadesidir: "i~lerinden
zulmedenleri bir yana, ehl-i kitapla ancak en giizelyoldan miicadele edin ... ". 18
isldmiyet'te insanlar ir;in daima faydab olan istenmi§, insanlarm arasmt bulmak,
sadaka ve iyilik yapmakla e§ deger gfuillmii§tiir. "Hayrr'' nam.ma aktartlan bir ftslltl bile
Allah katlnda degerli bulunm.~tur.19 Dolaytstyla islam.iyet'te bart§a katk:t saglayan btittin
arar;lar onemsenmi§, cezaya mukabil sulh yolu oncelenmi~tir. Ktsacast insanlar
arasmdaki ili§kilerde zorunlu durumlar dt§mda bart§ esas gorillm~tiir. Hatta savq, nihai
21
bart§rn saglanmasmda geyici bir arar; olarak telakki edilmi§tir. Bu hususu ortaya koyan
birkar; ~yeti omek vermekmiimkiindiir:
20
" ...Arhk onlar sizi bzralap bir tarafa 9ekilir de sizinle sava§mazlar ve size bar'§ teklif
ederlerse bu durumda Allah size, onlann aleyhinde bir yola girme (sava§ma) hakkz
vermemi§tir. " 22
"Halla iyi oldugu halde Rabbin, hakszzlzkla memleketleri helak etmez. " 23
" ... ve kOtiiliigii iyilikle savan kimselerdir. i~te onlar var ya, diinya yurdunun (giizel)
sonu sadece onlanndzr. " 24
"Bir kOtiilugiin cezasz, ona denk bir kOtiiliiktiir. Kim bamlar ve baT'I§z saglarsa, onun
miilcQjahAllah 'a aittir ...23
Bu baglam.da Hz. Peygam.ber'in sulh etmenin fazilet balammdan nam.azdan ve
sadakadan daha hayrrh oldugunu ifade eden hadisleri de vardtr:
"Sizlere oru9tan, namazdan ve sadakadan derece olarak daha faziletli olam haber
vereyimmi?
$
152
Kur'an Perspektifinde Ban§
(sahabiler), buyurun YaResulallah!
Eefendimiz ~oyle buyurdu: "ArayJ diizeltmek ve dini (hiikiimleri) giderici olan ifsadJ
ortadan kaldlrmakhr. " 26
Ban~. esasen islam'a baghhk anlannru ~rr. Bu ise diinya ve ahirette esenlik iyinde
olma, selamete girme manasma gelir.27 Nitekim Kur'B.n, iman edenlere onlerinde bulunan
iki seyenekten biri olan ban~1 tercih etmelerini emreder. 28
Diger taraftan insanhgm Onder ~ahsiyetleri olan peygamberler, ban~ konusunda Oncii.
rol iistlenmekle beraber bozgunculuk yapan kavimleri yaptlklanndan dolayi uyamu~,
tara:ftan olmalan iyin kendilerine tavsiyelerde bulunm~lardrr. Ornegin; Hz. Musa,
karde~i Hz. Harun'a gtyabmda kavmini lSlah etmesini ogutlemi~tir?-9 c;iinkii yooetimi tslah
iizerine in~a edilmeyen bir toplumda esenligin olmas1 miimkiin degildir. Esasen bir
toplumun biitiin i~lem ve ahvali diizgiin olmaltdrr. Bu ise yapllan eylemin istisnaslZ herkes
iyin hayrr ve 1slah niteligini haiz olmastyla miimkiin olabilir. Kendisi iyin hayrrh, b~kas1
iljlin kotii olan eylem, salih bir eylem olarak nitelenemez.30 Aym ~ekilde Kur'an'da ismi
zikredilen peygamberlerden Hz. Salih ve Hz. Suayb, kendi kavimlerine "tslah" yolunda
tavsiyelerde bulunmu~lardrr! Hz. Peygamber'in niibiivvetten sonra toplumsal ban~
niteligini haiz Medine sozle~mesini ve potansiyel bir ljlati~mayi onleyen Hudeybiye ban~
antl~mas1n1 yapmasr dl~mda niibiivvetten once toplumsal ban~a katkl sunan "hilfu'l3
fudul" ban~ hareketine iiye olmas1 ve "Kabe Hakemligi" meselesinde oocii. rol oynamasl
onun ban~ hususundaki yabasim gostermektedir. Kur'an perspektifinden ve
Peygambederin uygulamalanndan verilen bu omekler, farkh formatlarda da olsa ban~m,
ilahi mesaj m ul~t1g1 toplumlarda ortak bir gaye oldugunu gosterir.
1
2
4. B""' Siireci veAktOrleri
Biitiin yonleriyle aym olmasa da hem birey hem aile hem de toplumlar arasmdaki
sorunlarm kaynagmda siyasi, sosyal, ekonomik hatta psikolojik faktorler rol
alabilmektedir. Ne var ki benzer olsun ya da olmasm farkh nedenlerden kaynaklanan
problemlerin giderilmesi ve bu problemlerin ekseninde yer alan insanlarm uzl~tmlmas1
kolayea yozlime ka~turulabilen bir mevzu degildir. Ciinkii ban~. hassas ve oldukya zor
bir siire9te te~ekkiil eder. iyi yonetilmeyen bir ban~ siirecinin kaltct sonuljl vermesi zaytf
bir ihtimaldir. Bundan dolayt ban~ siirecinin yapllanmasmda yer alan biitiin akilidere
onemli yiikiim.lilliikler dii~mektedir. Omegin; ban~ siirecinin yiiriitiicii.leri olan ban~
elyilerinin ~rmas1 gereken nitelikler ve yerine getirmesi gereken sorumluluklar vardrr.
Bu yiizden herkes, ban~ elljliligini yapamaz. Aynca ban~, sadece ban~ elcileriyle de in~a
edilemez.
Ban~ elyileri ve taraftarlan ile ilgili aylklama yapmadan once ban~ hususunda birincil
~art
olarak soz konusu olan meselenin, kulun tasarruf yetk:isiyle ilgili olmas1 gerekir.
hakkJ hususunda kimse, sulh yetk:isine sahip degildir. Ornegin; zina,
hrrstzhk, iyki iyme cezalannda sulh yapllamaz; bu hususta kimse indirim ya da artl~a
gidemez.34 Zira ban~ tara:ftan olan bireyin Allah'm hakkl ile ilgili tasarruf yetk:isi yoktur;
yalnlZca kendi hakklyla ilgili tasarruf yetkisine sahiptir.35 ikinci bir ~art olarak ban~
mevzusu olan hususun helal niteligini haiz olmas1 gerekir. Omegin iyki, le~, kan ve
Cftnkii Allah'm
~
153
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
benzeri hususlarda sulh yapllamaz. ~iinkii sulh mevzusunda takas mann~
veri~te takas1 olmayanmal iizerinde ban~ akdi de geryekle~tirilemez.36
varchr; ah~
Ban~ siirecindeki aktOrlere tekrar d.Onersek; siirecte rol alanlardan ban~ elcilerinde
bulunmast gereken oncelildi nitelik, herhangi bir clkar beldemeksizin srrfAllah'm nzasm1
giiden halis bir niyete sahip olmalandtr. Nitekim boyle bir niyeti ta~tyanlara Kur'an'da
biiyiik milldfat vaat edilmi~tir. 37
insanlar arasmda arabulucu roliinde olanlarda aranan onemli vasrllardan biri ise iki
taraf arasmda adaletle hiikii:m vermeleridir. Kur'an-1 Kerim'de zikredilen koyun siiriisii
sahibi ile ekin sahibi olan iki tarafarasmda Hz. Siileyman'm sagladlgt adilane ban~ hiikm"it1
uygulanabilirlik actsmdan da onemli bir modeldir.
" ... Eger miiminlerden iki grup birbiriyle kavgaya tu~urlarsa hemen aralanm
diizeltin; ikisinden biri digerinin hak/ana tecaviiz etmi§ olursa Allah 'm emrine geri
doniinceye kadar- haksrzllga sapanlara kar~z sav~zn; donerlerse artzk aralannz adaletle 9
diizeltin ve (her i§te) adaletli davranm.. $iiphesiz ki Allah, adil davranan.lan sever. ,;
~yetinden anla~lldl~ kadanyla taraflar arasmda adaletle hiikiim verme, ilahl bir emir
olmakla birlikte Allah'm sevgisine laytk goriilen bir davram~trr. Kur'an-1 Kerim'de
vurgulanan onemli hususlardan biri, ki~inin kendi aleyhinde de olsa adaletle hiikiim
40
vermesidir. ~iinkii insanlan diizeltmeye cah~anlarm kendilerini tslilli d.Ongiisii dl~mda
tutmalan inandtrtcthldarma golge d~iiriir. Kaldl ki boylesi celi~i tutum icinde olanlar,
" .. Jnsanlara iyili§;i emredip ken.dinizi unutuyor musunuz? Aklmrzz kullanmzyor
1
musunuz? '" ~yetinde yer aldlgJ. gibi Kur'an tarafmdan yadrrgannu~larchr.
Yukandaki vasrllar dl~mda ban~ elcilerinin ileri gfuii~lu~ saygm, giizel ahlak sahibi,
comert olma, srr saldama, usil.l ve adab bilme gibi sahip olmalan gereken b~ka nitelikler
de bulunmaktadtr.43
Ban~ siirecinin saglam temeller iizerinde ~a edilmesi, siirecin selametle
siirdiiriilmesi ve kahc1 bir ban~m elde edilmesi icin, taraflarm da sahip olmas1 gereken
nitelilder ve yerine getirmesi gereken yiikiimliiliilder bulunmaktadtr. Soz konusu
taraflarda aranan ~artlarm b~mda "akll" gelir. ~ akli dengesi yerinde olmayan;
zihinsel engelli ya da yeterli zihinsel olgunluga eri~meyen bireylerin "sulh" taraftan
olmalan miimkiin degildir. DolaylSlyla aldm yoldugu biryok hususta oldugu gibi ban~J
meselesinde de tasarrufehliyetini ortadan kaldlnr.
Ban~ siirecinde taraftar durumunda olanlarm sahip olmas1 gereken diger onemli bir
nitelik ise ''yetkinlik"tir. Ciinkii ban~ gibi hassas bir mevzuda soz soyleme ve kararvenne
yetkinligi olmayanlarla sagltkh bir sonucun elde ediJmesi miimkiin degildir. Fakat burada
yeterli zihinsel olgunluga eri~Jen coculdar ile ilgili hatrrlablmasl gereken Onemli bir husus
varchr. Taraf konumunda yer alan ve aldi yeterliligi bulunan c;oculdarm yaptlan ban~J
antl~asmda bir faydas1 oldugunda ya da dogrudan onu etkileyecek olumsuz bir durum
bulunmadlgmda soz konusu ban~ akdinde cocugun ergin olmast ~art degildir. Yalntz
c;ocuk adlna miilkiyet gibi konularda sulh taraftan olan ki~inin aile fertleri ic;erisinde
tasarrufehliyetine sahip birisinin olmast gerekir. 44
s
154
Kur'an Perspektifinde Ban'
Ban~ mevzusu ne olursa olsun; siyasi, askeri, idari ya da mali aymm yapmadan,
ban~m kahct olmast i~tin soz konusu sozle~enin tiim taraflann hukukunu haiz ve
konsensiis sonucu te~ekkiil etmesi esastrr. K.lsacast Hudeybiye ban~ antla~masmda
oldugu gibi
ban~
akdinin, taraflann uzl~t ve onaytyla getVekle~tirilmesi biiyiik 5nem
ta~rmaktadrr.
Ban~m saglanmast ve siirdiiriilmesinde taraflann bazt konularda fedakfudavramnalannda biiyiik yarar bulunmaktachr. Ozellikle aile ic;i anl~azhklarda, aile
yuvasmm selameti ic;in e~lerin kar§thkh zttla~ma gibi olumsuz davram~lardan ~arak
bazt hususlarda fedakar olmalan ''hayrrh" bir ban~m olmasma46 katkt saglar. Biryok
alanda oldugu gibi aile iyinde de bencilligi brrakarak fedakar olmak: sorunlann
yoziimiinde 5nemli bir role sahiptir. Hz. Peygamber'in "kendiniz ic;in istediginizi
47
karde~iniz ic;in istemedikc;e gerc;ek anlamda miimin saytlmazsmtz" sozleri bu mevzuda
yol gostericidir.
Diger taraftan ban~m kaltct olmast ic;in siirecin te~ekkiilii kadar uzla~tlan ~artlara
riayet edilmesi de biiyiik oneme sahiptir. Kur'~'a gore, ban~ antla~alanna aykm; ytkar
endi~esi ya da kar-§1 tarafi. aldatmayt hedefleyen biitiin davram~lardan kac;trulmasf'gerekir.
isJ.ami bir yonetim, hakh bir gerekc;e olmadan49 yalruzca kar§t tarafi.n Miisliiman
olmadtguu ileri siirerek ya da eline geyen i~ firsat bilerek siiresi dolmayan ban~
antla~mastm bozamaz.so
Hassas bir siireyten soma te~ekkiil eden ban~ antl~masmm siirdiiriilebilir olmasmda
taraflann kaymmast gereken bazt hususlar bulunmaktachr. K.lsaca ifade etmek gerekirse,
insanlann normal ili~lerine zarar veren ktskanc;hk, arkadan c;eki~tirme, tecessiis gibi
biitiin tutum ve davram~lar, ban~ akdini de olumsuz etkiler.
Ote yandan ban~tmlmaya c;alt~tlan taraftarlann onemli yiikiimlilliiklerinden biri ban~
yagnsma olumlu cevap vermeleridir. Fakat Kur'an., ban~ masasma oturuncaya kadar
ban~ma yerine saldtrtlannt siirdiirme c;abasmda olan tarafla miicadele etmeyi
emretmektedir.s1 iki miim.in grup arasmdaki anl~mazhkla ilgili olan bu mevzu,
Miisliimanlann iy i~leriyle alakah bir meseledir. Esasen burada Kur'§.n, hakstzh~
gidermek, kamu diizenini ve iimmetin birligini saglamak iyin h.akim giice adaletle
hiikmetmesi icin yetki vermi~tir.s:z Ne var ki, Miisliimanlar ile Miisliiman olmayanlar
arasmdaki ban~ meselesi biraz daha karma~tk goriinmektedir. Esasen bu konu baklonda
sagltkh bir yargt bildirmek ic;in baglam ve indigi ko~ullan da dikkate alarak hem ban~
hem de sava~ temast i~teren ayetlerin birlikte incelenmesi gerekir. Kanaatimizce bu
hususun farklt bir ba~ltk altmda incelenmesinde yarar bulunmaktadrr:
S. Miisluman Olmayanlarla Ban, Meselesi
Miisliiman olmayanlarla ban~ mevzusunun iyi anla~tlmast, "cihad" konusuyla biryok
aytdan ili~lidir. Ciinkii Miisliiman olmayanlarla hangi neden ve ko~ullarda sava~m
yapddt~ bilinmeden ban~ meselesinin idrak edilmesi giic;tiir. Nitekim bu hususta islam
hukukculan arasmda tam biruzl~mm oldugu da soylenemez.
155
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
Safiiler dl~mdaki fikhi mezheplerdeki hakim go~iin isHlm'da Miisliiman
olmayanlarla sav~ma gerek~tesinin "inanmayanlarm Miisliimanlara sava§ ~an ve
53
tecaviizldr davranmalan" olarak ileri siiriilmektedir. Ne var ki Safiilerle beraber diger
mezhep hukuk~tulannm yogu, Miisliiman olmayanlarla sava~ yaptlmasmm nedenleri
arasmda yukandaki gerek~teler dl§mda "kiifiir" fakt:Oriinii de saymaktadrrlar.S4 Ba~ bir
ifadeyle bu gorii~te olanlara gore Miisliiman olmayanlarla savqm yap1lmas1 i~tin onlarm
lslamiyet'e inanmamalan yeterli bir nedendir. Bu minvalde go~ beyan edenlerin
dayandlklan temel deliller ise ~unlardlr:
- "Fitne ortadan kalkmcaya ve din tamamenAllah'm oluncaya kadar onlarla sav~m/
~nkara) son verirlerse §Uphesiz kiAllah onlann yaptzldanm ~ok iyi giirii.r. " 55
- "Haram aylar t;zlanca m~rikleri buldujjunuzyerde oldurii.n; onlan yakalaym, onlan
hapsedin ve onlan her giizetleme yerinde oturup beldeyin. Eger tiivbe eder, namazz
dosdogru /alar, zekan da verirlerse amk yollanm serbest bzralan. Allah yarllgayan,
esirgeyendir. " 56
-"Allah 'tan b~ka ilah yoktur diyene kadar insanlarla sav~malda emrolundum ... " 57
Miisliiman olamayanlarla savq1lmas1 gerektigini ileri siirenlerin bu yeryevede ortaya
koyduklan deliller iizerinde degerlendinne yapmadan once Miisliiman olmayanlarm
biryokkonuda oldugu gibi sava~ meselesinde de ehl-i kitap olanlarve olmayanlar diye bir
aymma tabi tutulduklarmm bilinmesinde yarar vardrr. "Kendilerine Kitap verilenlerden
Allah 'a ve ahiret giinune inanmayan, Allah ve Resulunun haram laldzgzm haram
saymayan ve hak dini kendine din edinmeyen kimselerle, kUt;Ulerek elleriyle cizye
verinceye kadar sav~m. '"'ayetini delil gosteren hukukyular, ehl-i kitap olanlarla yapllan
sava~m onlarm cizye vermeleri ya da Miisliiman oluncaya kadar siirecegini
belirtmektedirler. Yine bu go~te olan hukukyulara gore ehl-i kitap olmayanlarla
Miisliiman oluncaya kadar savqurr ve bu hususta kendilerinden cizye de kabul edilmez.59
inan~tlan dolayts1yla m~riklerin oldiiriilmesi gerektigini ileri siirenler, Enf'al, 8/39 ve
Tevbe, 9/5. !yetlerinin, Bakara, 21190 ve Hac, 22/39-40 gibi me~ gerek~telere istinaden
sava~ma iznini veren ya da sava~tan kaym1lmas1n1 iyeren Kur'an'daki 70 ayetineshettigini
iddia etmektedirler.60 Fakat mutlak olarak sava~ emrini i~teren Enial, 8/39 ve Tevbe, 9/5.
ayetlerinin baglam ve niizt11 sebepleriyle beraber Medine dOneminde indikleri dikkate
ahruhgmda bu minvaldeki yorumlarm bazt ayllardan tartl~ah oldugu &Oylenebilir:
1. Medine dOneminde uzun bir siire Mekke'li mii~riklerin salcbrgan tutumlannm
siirdiigu bilinmektedir. Soz konusu saldmlann devam ettigi dOneme paralel bir zamanda
61
inen ve m~riklerin oldiiriilmesini emreden yukandaki ayetlerinme~rii miidafaa gibi
ooemli bir gerekyeye dayandlg1 anla~nlmaktadrr.
2. Bahsi geyen iiyetler, iddia edildigi gibi ehl-i kitap dl~mdaki Miisliiman olmayanlan
dolayts1yla oldiiriilmelerini gerektirseydi Mekke'nin fethi srrasmda Hz.
Peygamber ve arkada§lannm 'frrsat bulm~ken' eli silah tutan biitiin m~rikleri
oldiirmeleri icab ederdi. Fakat islam tarihi kaynaklarm1n aktardlg-I bilgiler, bunun aksini
gostermektedir. Bilindigi gibi Miisliiman miin!idiler, Mekke'nin fethi srrasmda Hz.
inan~tlan
a
156
Kur'an Perspektifinde Ban§
Peygamber'in emri iizerine "evine kapanan yahut silahlan terk eden yahut Ka 'be'nin
avlusuna sJgman veyahut EbUSufydn 'm evine kapanan herkes emniyet i~inde olacakhr. "
~eklinde haylomu~lardlr.
Bir iki miinferit olay dt~mda Mekke'li hicbir mii¢k ile can~m.a
62
ya~anmamt§tlr.
Diger taraftan Hz. Peygamber'in ehl-i kitap olmalan tartl§m.a konusu olan
hakkmdak:i talim.atlan da bu hususta yol gostericidir. Hz.
Peygamber, Bahreyn ve Hecer bOlgesi valilerine gonderdigi mektupta bOlgelerindeki
Mecftsileri islam'a davet etmede takip edecekleri yolu §U §ekilde emretmektedir: "Onlan
islam'a davet ediniz; ~iiyet itaat edip tiibi olacak olurlarsa, bizimle ayru haklara ve ayru
yiikiimlilliiklere sahip olurlar. Bu daveti reddedenlerin kestikleri eti yememek ve onlarm
kadtnlarmt nikiihlamamak iizere, onlardan cizye vergisi tahsil et."63Hz. Peygamber'in bu
talimat1ndan anla~tldtgt iizere me~ru bir gerekce olmadan isliimiyet'i kabul etmedikleri
icin Miisliiman olmayanlarla sava§ yaptlmaz. Kaldt ki soz konusu mektupta Hz.
Peygamber'in Mecftsilerin kestikleri hayvanlarm etinin yenilmeme ve kadtnlanyla
evlenilmeme ennini vermesinin dini ve sosyoloj ik arka planlan bulunm.aktadlr. Zira bazt
isHlm tarihi kaynaklarmda aktarddtgma gore Mecfisiler, hayvan keserken Allah'm admt
annnyorlardt ve aile ici evlilik geleneklerini siirdfuiiyorlardt.64 Dolaytstyla Hz.
Peygamber, bu iki hususa i§aret etmi§ olmah ki bahsi gecen konularda yasaklama
Mecftsiler/Zerd~tler
getirmi~tir.
Mecftsilerin de dahil edildigi ehl-i kitaptan cizye ahnmaslill bir kan diyeti olarak
gormek gii¢ir. Zira Hz. Peygamber'in yukandak:i talim.at1ndan anla§ddtg. iizere sava§
durumu olm.adtgt halde Mecfisiler'den cizye almmast istenmi§tir. Cizye meselesi, daha
cok hllimiyet gostergesi ve devlet i§lerinde kfilfetin payla§tlmast olarak
degerlendirilmektedir.65
Hz. Peygamber, danemin yoneticilerine gonderdigi islllm'a davet mektuplarmda,
islam't kabul etmedikleri durumda kendilerine sava§ actlacagmdan bahsetmemektedir.66
Daha sonra Bizans ve Sasanilerle gercekle§tirilen sava§larm gerekcelerine baktldtgmda
ise sava§ nedeninin saldtrdan onleme ve inane ozgiirliigunii saglam.a gibi me§ru
gerekceler oldugu anla§tlm.aktadlr.67
3. Tevbesfiresi 5. ayetinin mii¢klerle savl!§manm me§ru gerekcelerini iceren Bakara,
21190-193; Nisa, 4175; Tevbe, 9/13 ve Hac, 22/39-40 iyetlerinineshettigini ileri siirenlerin
bu hususta m.aku1 bir kanttlan bulurunamaktadtr. Ornegin; bu konuda ''nesh" olgusundan
bahsedenlerden biri olan klasik donem miifessirlerinden Semerkandi (6.375/986) bu
noktada "kile/denildi" ifadesini kullanarak68 kimin hangi gerekceyle neshi kabul ettigini
actkca belirtmemektedir. Kur'in ilimleriyle ilgili bazt kaynaklarda Tevbe, 9/5. ayetinin
hem nesh eden hem de nesh edilen ayet olarak sunulmast69 hatta soz konusu ayetin son
klsmmm ayru ayetin ilk ktsmlill neshettiginin ileri siiriilmesi yine ayru alana ili~
yaztlan onemli bazt kaynaklarda da §a§trtlct bulunm.aktadlr.70 Aynca nesh konusunun
mahiyeti ve smrrlan tartl§malt oldugu71 hatrrlandtgmda bu minvalde ileri siirillen
gorii§lerin isabetli oldugunu soylemek giictiir. Nitekim neshin varhgm. kabul edenler,
"nesih olgusunu", anlam balnmmdan birbiriyle celi§kili goriinen iki hiikiim arasmda bir
coziim mekanizmast olarak gfumektedirler. Fakat bahsi gecen ayetler arasmda celi§kinin
oldugunu kabul etmek zordur. Zira, Bakara, 2/190-193; Nisa, 4175; Tevbe, 9/13 ve Hac,
157
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
22/39-40 ayetleri sav~m gerekyelerini iyerirken Tevbe, 9/5, 29, 123. ayetleri sava~m
stratejisini ortaya koymakta ve onceki ayetlerin sava~ konusunda iyerdikleri me~rii
nedenleri ~:tmaktadrr. Ba~ka bir ifadeyle soz konusu ayetler, mii~erle sav~ma
nedenini yalmzca onlann inanmamalan iizerine bina etmemektedir. 73 Kaldl ki esbab-1
niizfil kaynaklannda Tevbe sfuesinin ilk ayetlerinin Miisliimanlara saldlrma egiliminde
olan ve antl~mayi bozan EbUSufyan ve diger Kurey~ liderleri hakkmda nazi1 oldugu
bilgisi yer almaktadtr?4 Buna gore soz konusu ayetlerin mutlak olarak biitiin m~eri
hedefalmadlgw soylemekmiimkiindiir. Nitekim Tevbe, 9/5. ayetinin baglanu ve bununla
ilgili i:inemli bazl tefsir kitaplannda verilen bilgilerden hareketle ayetin hedefinde yer alan
kesimin ahitlerini bozanlardan olsun ya da olmasm Miisbimanlara saldrrma durumunda
olan m~riklerin oldugu soylenebilir?5 Klasik dOnem miifessirlerinin anemli isimlerinden
biri olan Taben"'ye (o. 31 0/923) gore Tevbe, 9/5. ayetinde yer alan m~erin oldiiriilmesi
ile ilgili hiikiimden "i:ildiirme" dl~mda b~ s~enekler de ylkanlabilir. Ona gi:ire Bedir
sava~mda yakalanan esirlere uygulandl~ iizere i:iliim dl~mda, :fidye ya da ~thkslZ
muamelede bulunma da uygulamalar arasmda yer alrr?6 Esasen Bedir gazvesinde
yakalanan esirlerden iki ki~inin i:ildiiriilmesi, onlann daha once Mekke'de Miisliimanlan
oldiirmii~ olmalan sebebiyledir. Nitek:im diger esirlerin Miisliimanlarla birlikte aym
~artlarda yiyecek ve iyecek ihtiyaylan kar~llanm1~trr. "0n/ar, kendi can/an ~elcmesine
ragmen yemegt yoksula, yetime ve esire yedirirler. "; "Biz sizi Allah nzas1 ir;in
doyuruyoruz; sizden ne bir kar~1lzk ne de bir te~ekkiir bekliyoruz. " Ayetlerinden
anla~lldl~ iizere Miisliimanlar, ~lllk beklemeden esirlere kendilerinden taviz vererek
iyi muamelede bulunm~lardrr.
77
4. Miisliiman olmayanlarla inanylan dolayistyla sava~llmast gerektigini iddia
edenlerin gosterdikleri delillerden biri olan yukandaki hadisin bir iki kelime ziyade ile
farklt rivayetleri olsa da isnad baktmmdan garip ve soy agact yoluyla rivayet edilen ender
hadis ye~itlerinden kabul edildiginin hatrrlattlmasmda fayda vardlr. Aynca hadisin sthhati
hakkmda tarn~ bulurunaktadtr. Soz konusu hadisin sahib olmadlgmt ileri siirenlere
gore; senedinde yer aldlgt iizere ~ayet hadisi Abdullah ibn Orner ( o.73/692) rivayet etmi~
olsaydt babast Hz. Omer'in zekiit vermeyenlerle sav~a hususunda Hz. EbUbekir ile
tartt~mastrufl son vermemesi gerekirdi~' Diger taraftan hadisin "hasen" oldugunu kabul
112
eden kaynaklar da bulunmaktadtr. Kanaatimizce bahsi geyen hadisin garip olmadlgt
kabul edilse bile iyerigine baktldl~da; insanlarla sav~manm gerekyesini iyeren bi:iylesi
i:inemli bir mesajm sadece bir kay tarikle rivayet edilmi~ olmast d~iindiiriiciidiir.
Dolaytstyla sthhati hakkmda ittifak bulurunayan bu hadisin sav~ gibi 6nemli bir
mevzuda deill kabul edilmesi tartt~malara kapt aralayabilir.
5. insanlarm iman etmedikleri iyin oldiiriilmeleri, isliim'm teblig anlayi~l ve metoduna
da aykmdrr. Kur'iin-1 Kerim'in bitvok ayetinde inany hiirriyetine deginilmekte; hikmet ve
giizel i:igutle Allah'm yoluna davetin yaptlmasmm gerekliligine, hiy kimsenin baskt
yoluyla iman etmeye zorlamlmayaca~na vurgu yaptlmaktadtr. Bu hususa ili~kin birkay
ayetin mealini ~agtda vermenin yararh olaca~ kanaatindeyiz:
"Dinde zorlama yoktur. Artlkdogrolukla egrilik birbirinden aynlml~hr... "~
"(Resuliim!) Eger Rabbin dileseydi, yeryiiziindekilerin hepsi elbette iman ederlerdi. 0
halde sen, inanmalan ir;in insanlanzorlayacakmzsm? " 114
~
158
Kur'an Perspektifinde Ban'
"(ResuliDn!) Sen, Rabbinin yo/una hikmet ve giizel ogutle ~agzr ve onlarla en giizel
.,
~ekilde miicadele et!... "
"Biz on/ann dediklerini ~ok iyi biliriz. Sen on/ann iizerinde bir zorlayzcz degilsin.
Tehdidimden korkanlara Kuran 'la ogut ver. " 86
"0 halde (ResU/iDn), ogut ver. 9iinkii sen ancak ogut vericisin.; 0 halde (ResU/iDn),
ogutver. 9iinkU sen ancakogutvericisin. " r~
"Sizin dininiz size, benim dinim banal" u
Esasen insanlann zorla Miisliiman olmalanm saglamak: islamiyet'teki akide
anlayt~tyla da ~eli~mektedir.., Zira Yukandaki ayetlerde gOriilecegi iizere islam dininde
ozgiir iradeleriyle insanlann iman etmeleri esastrr. Ehl-i kitaba yonelik davet mesajlanm
i~eren ~u ayetlerden anl~tld!gt iizere islam'm davet metodunda alai ve vicdanla ~eli~en
bask:J. ve ~iddet gibi yantemler bulunmamaktadrr:
"(Resuliml!) de ki: Ey ehl-i kitapl Sizinle bizim aramzzda mi,4terek olan bir soze
geliniz: Allah 'tan b~kasma tapmayalzm. O'na hir;bir ~eyi f!§ tutmayalzm ve Allah 'z bzrakzp
da kimimiz kimimizi ilahla§tlrmasm. Eger onlaryine yiiz ~evirirlerse, iste o zaman: $ahit
olun ki biz Miisliimanlanz! Deyiniz. " 90
"ir;lerinden zulmedenleri bir yana, ehl-i kitapla ancak en giizelyo/dan miicadele edin
ve deyin ki: Bize indirilene de, size indirilene de iman ettik. Bizim Tannmzz da sizin
Tanrmzz da birdir ve biz 0 'na teslim olm~uzdur. " 91
Kald! ki insanlara zorla herhangi bir inanct benimsetmek ~ oldugu gibi insanlann
bOyle bir inanca saygt duymalan ve onu i~selle§tirm.eleri demfunkiin degildir.92
Ote yandan islam'a ina.nmadJ.klan i~in Miislilinan olmayanlarla sava§tlmast gerektigi
yande go~ beyan eden islam hukuk~annm bu yondeki degerlendirmelerinde kendi
danemlerindeki siyasi yonetim anlayt§l ve askeri alandaki b~anlann etki ettigini
belirtenler bulunmaktadrr.93 Bize gore bu tespitlerde ger4teklik payt bulunmakla birlikte
bunlar, soz konusu hukuk~ann bu minvaldeki gorii§lerinin hakhhg1n1 gosterme ve
meselenin ~oziimii ~1smdan yeterli gerekyeler degildir. Zira insanlann oldfuiilmesi gibi
onemli bir mevzuda yanetim anlayt§lan ya da Miisliimanlann ~lii konumlan gerek~e
kabul edilirse her danemde (giiniimiizde bazt radikal gruplann yaptlgt gibi) benzer
nedenlerle insan oldiirenler olabilir. Miisliiman olmayanlarla "kiifiir'' faktOrii temelinde
sava§manm geregini hatta farziyyetini ileri siiren anlayt§m, sav~ eylemini uygun zemin
ve zamana; ba§ka bir ifadeyle Miislilinanlann ~lii olmasma baglamalan ~ ciddi
tartl§malara kapt aralar. Zira 'zaytfiken iyi ge~in, ~liiyken saldrr" diye fonniile edilmesi
miimkiin olan bu anlayt§, Miisliimanlara yonelik giivensizlik duygusunu peki§tirir.
Esasen Miislilinanlann potansiyel tehlike olarak gfuiilmesi sonucunu ~lkaran bu
perspektifin Miisliimanlart zaytf btrakmak i~in her tiirlii arayt§a b~vurulmasma zemin
hazrrlad!~ kanaatindeyiz. Dolaytstyla burada esas olan meseleye ilkesel olarak
bakmaktrr. Kutlin, ilkesel olarak ve hi~bir inan~ aymnu yapmakslZin; me~ ve makul
gerek~e olmadan bir insanm oldiirillmesini tiim insanlann oldiirillmesi ve bir insanm
159
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
diriltilmesini de tfun insanlarm diriltilmesi olarak degerlendirmektedir." DolaylSlyla
yonetim anlay:t~lan ve dOnemin konjonktiirel durumu bu ilkeye aykm hi~bir
degerlendirmeyi hakh ~lkarmaz.
Miisliiman olmayanlarla ban~ meselesine tekrar dooersek; kendisiyle ban~ antla~mast
yapllanlara zulmedilmesine ya da hakslZ yere kendilerine zorluk ~Jkanlmasma en b~ta
Hz. Peygamber, ~iddetle ka111 ~Ik:nn~ ve bu hususta ~unlan buyunnu~tur: "Kim bir
muahidelztmmiye/kendisiyle antla§ma yaptlan birisine zulmeder ya da g-Uciinun iistUnde
bir i§ yiiklerse layamet g-Unu ben onun hasmzyzm. "96 Fakat yukanda deginildigi gibi
97
saldmya ugramalan halinde Miislfunanlara sava~a izni verilmi~ hatta inan~ ve
varhklanru korumak: i~in onlara sava~ farz klllDIDl~tlr? 1 Ne var ki Kur'ii.n, sav~ taraftan
olmayan ve Miisliimanlara zarar venneyenlerle iyi ili~erin kurulm.asma kar~t
~tkmamt~tlr. 99
Yukandaki degerlendinnelerden soma isHimiyet'in ban~ stratejisini ktsaca ~oyle
ozetlemek miimkiindftr. Me~ miidafaa gerektiren; ya~am haklam koruma, saldmlan
engelleme, miilkiyet haklarmt teminat altma alma ve inan~ hiirriyetini saglama100 ile
"islfun'm insanlara dogru bi~imde takdimine engel olunma ve mukaddes degerlere
saldmlma durumlan"101 dt~mda Kur'ii.n, Miislfunan olmayanlarla ban~ yapllmasmda
herhangi bir beis gormedigi gibi onlardan yaptlan ban~ cagr.sma da olumlu cevap
verilmesini emretmek:tedir.102
Esasen ban~ hususunda oldugu gibi sav~ konusunda da islam dininin makul bir yol
izledigini soylemek miimkiindftr. Hakh gere~e olmadan sava~ ~agrtsmda bulunmayan'03
!slamiyet, sava~ ba~lamadan !slam'a davetin yeniden yaptlmasmt tavsiye etmeJrtel04 ve
hangi gere~eyle olursa olsun sava~ srrasmda a~mya gidilmesine kal1• ~tkmakta; 1osya~h.
06
~cuk, kadm, din adann, hayvanlar hatta bitkilere zarar vermeyi yasaklamaktadlr} Sav~
esnasmda oldiinne metodunda ise; yalolma gibi ~m yootemlerin kullarulmasma ~iddetle
kal1t ctk:nn~tlr.J07 Bu minvalde ~yet ve hadislerin a~tk hiikmii bulunurken bazt radikal
gruplann, giinfuniizde ozellikle orta doguda devam eden can~malarda; ya~h, cocuk ya da
kadm aymmt yapmadan sergiledikleri insanhk dt~1 uygulamalanmn islamiyet ile
ili~lendirilmesi kabul edilemez.
6.Sonu~
B~ok ~yet-i kerimede ban~. ho~goru, insanlarla iyi ili~de bulunma, ogut verme ve
giizelce davet etme gibi ''tslah" olgusu ile ili~kili emir ve tavsiyeler yer ahrken bazt
miifessir ve islam h~ularmm ~tk ve makul bir gerek~e gostenneden Tevbesiiresi 5.
~yetinin ''tslM" ile ilgili biitiin ~yetlerin hiikmiinii g~ersiz klldtgw ileri siinneleri
isabetli goriinmemek:tedir. Kur'ii.n'da ko~ullar ve muhataplarm durumu sorgulanmadan
erdemli bir davraru~ olarak gOriilen ban~ olgusunun yok saytlmast ya da ikinci planda
gosterilmesi tartt~malara kapt aralamaktadtr. Klsacast isim ve niteligi ~1smdan islamiyet
ile ozde~le~en ban~m otekile~tirilmi~ bir tercih olarak sunulmast yanlt~ sonuclara neden
olabilmektedir.
Kur'ii.nayetlerinde genelde tslah ozelde ise ban~a dOniik emirlerin yanmda Hz.
Peygamber'in bu husustaki cabalan islam dininde ban~m oncelikli bir se~ek olarak
goriildiigiinii ortaya koymaktadtr. 108 Esasen Kur'ii.n'da ismi zikredilen peygamberlerin
~
160
Kur'an Perspektifinde Ban'
klssalanndan anla~lldlgt iizere yalmzca son din olarak degil, biitiin ilahi dinlerin ortak
adt olan ve Allah katmda yegiine din olarak nitelendirilen isHim dininin insanllk tarihi
boyunca hem bireysel hem de toplumsal diizeyde bail~l anemsedigigOriilmektedir.
Ban~ konusunda Hz. Siileyman omeginde oldugu gibi peygamberlerin
uygulamalanndan ve bail~a doniik Kur'iin'm i1,1erdigi mesajlardan anla~lldlg. kadarlyla
bail~m kahcthgmda, bail~ ak.torlerinin ~tmast gereken nitelikler ve yerine yetirmesi
gereken yiikiimliiliikler bulunm.a.ktad!r. Bu hususta en dikkat 1,1ekici vurgu,soz konusu
bail~m adalet iizerine in~a edilmesi geregidir. Zira adaletten yoksun ger1,1ekle~tirilen bail~
akdinin siirdiiriilebilirligi d~iik bir ihtimaldir.
Diger taraftan bail~m onemine yonelik ayet-i kerimlerin i~erigi ve Hz. Peygamber'in
uygulamalail ortadayken ge9mi~te oldugu gibi giiniimiizde de oze11ikle ban kaynakll bazt
.;evrelerin iyi niyetle olsun ya da olmasm zorlama yorumlarla islamiyet'i ~iddetle
ili~kilendirmeleri kabul edilemez.
Sonu.; olarak biitiin gerek~eler goz oniinde bulunduruldugunda sav~ konusunda
oldugu gibi bail~ hususunda da isliinl'm makul ve me~ bir yol izledigini; hak:stz ve
gerek~esiz hi.;bir inan9 grubuna saldlnyt ho~ gormedigini; ~atl~ma yoluna ~m uzl~tyt
tercih ettigini soylemek miimkiindiir.
Notlar
I
Maide, 5/32.
2 Buhusustaki ilgili ayetleri\)in bkz.:Mrude, 5/8, 32;Enfal, 8/61; Nahl16/90; Hucftrat, 49/9,13.
3 Bakara, 2/208;Enial, 8/65.
4fbnDurayd, EbuBekr Muhammed b. Hasan (1987), Cemheratu'1-Luga,
(Thk.:RemziMunirBalebeki), Beyrot: Daru'1-ilmi li'1-Melayin, II, 858 (s-1-m md.); e1Cevheri, tsman b. HannnM (1990), es-SthhahTacu'l-Luga ve Sihahu'l-Arabiyye, (Thk.:
AhmedAbdulgaffiir Attar), Beynit: Daru'1-ilmi li'l-Me1ayin, v, 1951 ( s-1-m md); elEzheri, EbiiMansfir Muhammed b. Ahmed (1964), Tehzibu'l-Luga. (Thk.: AhmedAbdu'1'Alim el-Berdilni), Ml.Slr, Daru'l-Mtsriyye, XII, 448-449 (s-1-m md.); ez-Zebidi, Seyyid
Muhammed Murtezi e1-Huseyn1 (1965), Tacu'l-'AnlsminCevabiri'1-Kamiis, (Thk.:
Abdu's-SettarAhmedFerac), Kuveyt: MetbaatuHuldimeti'l-Kuveyt, :xxxn, 370-371 (s1-mmd.).
s el-isfaha.nl, Ebu'l-K.as1m e1-Hiiseyn b. Muhammed RAW,b (ts.) e1-MufredAt fi Garibi'1Kur'8.n,MektebetuNezar Mustafael-Baz, I, 315-316.
6el-Ferihldi, Halil b. Ahmed (2002), Kitabu'1-'ayn, (AbdulhamidHendAvi), Beyriit: Daru'1Kutubi'1-ilmiyye, II, 270 (s-1-m md.); ibnnurayd, a.g.e.,II, 859 (s-1-m md); Cevheri,
a.g.e., V, 1951-1952 ( s-1-m md); isfehini, a.g.e., I, 316 (s-1-m md.); Aynca bu husustaki
ilgili ayetler i-;;in bkz: Nisa. 4/94; Hicr 15/46; En'am, 6/127, Yilnus, 10/25, Maide, 5/16.
7Fenihidi, a.g.e. II, 406 (s-1-hmd.); ilmnureyd, a.g.e.,II, 542-543 (s-1-hmd); ibnFans, Ebu'1HuseynAhmed b. Zekeriyya (1979), Mu'cemuMekayisi'l-Luga, (tbk.: Abdusselam
MuhammedHarOn)Beynit: Daru'1-Fikr, m, 303 (s-1-hmd.)
8 1sfahani, a.g.e., 373; e1-Ciircinl, Ali b. Muhammed es-Seyyid e~-~erif (ts), Mu'cemu'tTa'rifat, (Thk.: Muhammed Suldlk e1-Min~ivi), Kahire: Daru'1-Fezile, 114; et-Teh8.nevi,
Muhammed Ali (1996), Mevsilatu Ke~¢1sti1§hiti'1-Funfulve'1-Uliim, (tbk.: Ali Dehrilc
ve b~), Beyriit: MektebetuLubnan, II, 1094-1095 (s-1-hmd)
9 Zebidi, a.g.e.,VI, 548 (s-1-h md.)
1o Mu'cemu'l-Veciz, 368.
161
Salmazzem, M._ _ anemon MSU Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
a
162
u Ahmet Yaman, "Sulh", DtA, Istanbul: Tiirkiye Diyanet Vakfi, XXXVll, 485; Dumlu, Orner
(1997), Kur'an-1 Kerim'de Salah Meselesi, Ankara: Diyanet l~leri B~lgt Yaymlan,
116.
t2Buhusustaki ilgili ~yet i~in bkz.:Al-i imra.n, 3/103.
n Bu husustaki ilgili ayet i~in bkz.:Hucfuat, 49/10; detayh bilgi i~in bkz.: el-Ku~eyri. Ebu'lKastm Abdulkerim b. Hevazin b. Abdulmelik (2007), Letaifu'l-i~arat, Lubnan: Daru'lKutubi'l-ilmiyye, III, 221-222.
14Ental, 8/46
u s~. 42/37.
t6ilgili ayeti~in bkz.: Nisa, 4/128.
t7Beyzavi, a.g.e.,IV, 196.
IBAnkebiit, 29/46.
t9Nisa, 4/114.
20Ebii Zebra, Muhammed (1998), Son Ban§ «;agrrst, (<;ev.: Cemal Aydm), istanbul: Sille
Yaymlan, 57; ibrahim Sanf?lll1, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajt,Ankara, ts., 149.
21 Hadduri, Macid (1999), Islam Hukukunda Sav~ ve Ban§, (<;ev.: Fethi Gedikli), Istanbul:
Yfuleli~Yaymlan, 143.
22Nisa, 4/90.
23 Hful, 11/117.
24 Ra'd, 13/22.
2S s~. 4214o.
26EbUDavild, Edeb, 58; Tinnizi, Stfetu'l-Klyameve'r-Rekiikive'l-Ver', 56.
27Yaztr, Elmahh Muhammed Hamdi (1979), Hak Dini Kur'an Dili, Istanbul: Eser Ne¢yat, IT,
735.
28 ilgili ayeti~in bkz.: Bakara, 2/208.
29ilgili ayeti~in bkz. :A'raf, 7/142.
30Abduh, Muhammed (2012), FitihaSiiresi ve Amme Ciizii Tefsiri, (<;ev.: Omer Aydm),
Istanbul: l§aret Yaymlan, 402-403; lbnA§fu, Muhammed Tahir (1984), Tefsiru'tTahrirve't-Tenvir, Tiinus: ed-Daru'd-Tiinusiyye, IX, 88.
31 A'rlirf, 7n4;Hfui, 11/85; Suarli,26/151-152;Ankebut,29/36.
32Hamidullah, Muhammed (2003), islAm Peygamberi, Ankara: Yeni Safak, I, 255; a.y.,a.g.e.,
IT,894.
33 San~am,ag.e.,72.
34 Bu hususta Hz. Peygamber'in ~u hadisini kamt olarak sunmak miimkiindfu: :"Miisliimanlar
arasmda sulh caizdir." Ahmed ~ sozii de eklemi~tir. "Ancak haram1 helal eden ya da
helali haram eden sulh miistesna." Bkz. :EbilDavftd, Kitabu'l-Akdiyye, 12.
3Sel-Kasilni, AlauddinEbUBekr b. Mesfu:l el-Hanefi (1986), KitabuBedai'i's-Senai' fi Tertt'bi'~Serlii'Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, VI,48.
36Kfulan1, a.g.e., VI, 42.
37Nisa, 4/114.
38ilgili ayetinmelili ~yledir: ''Davftd'u ve Siileyman'• an. Bir zamanlar, (zarar gOrm.ii~) bir ekin
konusunda hiikiim veriyorlardt. Bir toplulugun koyun siiriisU, geceleyin b~tbor, bir
vaziyette bu ekinin i~ine dagilip ziyan vermir,ti. Biz de on1ann hiikmiine tanJk idik."
Bkz.: Enbiya, 21n8; tefsir kitaplannda bu hususta yer alan rivayetlere gfue ekin tarlast
taltrip edilen birisi ile bunu tahrip eden koyun siiriisii sahibi iki ki~i aralannda hiikiim
vermeleri i~in Hz. Davild'a b~vururlar. Hz. DB.vil.d, butiin koyunlart (zaranna ~m)
ekin sahibine vermeyi hiikmeder. Buhiikiimden daha iyi bir ~oziim sunan Hz. Siileyman,
zarar ortadan kalkmcaya kadar tarladaki iiriinlerin koyun siiriisii sahibine; koyunlarm ve
onlardan elde edilecek gelirlerin ise tarla sahibine verilmesini onerir. Boylece her iki
tarafm da zarar gfumesini onler. Bkz: Taheri, EbiiCa'fer Muhammed b. Cerir (2001),
CB.mi'u'l-Beyan 'an Te'viliAyi'l-Kur'an, (thk.: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki),
Kahire: DaruHicr, XVI, 323-324.
39Hucfuat,49/9.
40Mitide, 5/8.
Kur'an Perspektifinde Ban~
41 Bakara, 2/44.
42 Taraflar arasmda ya~anan baz1 anl~Wdann biiyiimeden ban§ yoluyla 9iiziime
kavu§turulmaSl onemlidir. Vfu1kii erkenden halledilmeyen baz1 olaylann daha da
biiyiime tehlik:esi vardtr. Ne var ki sorunlar biiyiid~e 9iiziilmeleri de aym paralellik:te
zorla§rr. Bu hususta Hz. Peygamber'in baz1 uygulamalan bizim i9in omeklik: te~l
etmektedir. Omegin; Kubaahili.sinden baz1 isimlerin kavga ettikleri haberini alan Hz.
Peygamber, " Bizi gotiiriin de aralannJ iyile§tirip ban§ttrahm" buyurarak; meselenin
biiyiimeden 9oziilmesini saglarm§trr. Bkz. :Buhiri, Sulh, 3.
43 Detayh bilgi i9in bkz.: Meryem Abdurrahman Ebii Ali Abdulkuddus (1999), es-Sulh ve'lisliih:fi'l-Kur'H.ni'l-Kerim, Yay:unlanmarm§ Yiiksek Lisans Tezi, Cami'atu'l-Ummi'lKurra, Mekke, 90-107.
44 Kasani, a.g.e., VI, 40-42.
45 ilgili hususta detayh bilgi i9in bkz. :Buhiri, Sulh, 6.
46 Bu baglamda "sulh" yapmay1 Kur'ful, "hayrrb" olarak nitelemektedir.llgili ayet i9in bkz.:
Nisa, 4/128.
47 Buhari,iman, 7.
48 fJgili ayetinmeali §iiyledir: " ...Eger onlar din hususunda sizden yardun isterlerse, sizinle
aralannda &Ozle§Dte bulunan bir kavim aleyhine olmaksiZm (o Miisliimanlara) yardun
etmek iizerinize boiytur. Allah yapacaklannJ.ZJ.hakk:Jyla gOrm.ektedir." Enfal, 8n2.
48 Bu husustaki ayetinmeali ~yledir: "Ancak kendileriyle antla~ yaptlgunz m~rik:lerden
(antla§ma §artlanna uyan) hi9bir §eyi size eksik: brrakmayan ve sizin aleyhinize herhangi
bir k:imseye arka 9akmayanlar (bu hiikmiin) dJ§mdadrr. Onlann antla§JDalannJ, siireleri
bitinceyekadartamamlayJ.niZ.Allah (haksiZbktan) sakmanlan sever." Bkz. :Tevbe, 9/4.
so SOilmez, a.g.e., 43.
st ilgili !lyeti9in bkz.:HucOrat, 49/9.
s2 ~eltiit, Mahmll.d (1983), el-Kur'anve'l-Kitai, Beyrilt: Daru'l-Feth, 60-61.
53 Ahmet Dzel, "Cihad", DtA, istanbul, 1993, vn, 528.
s4 ~afii, Muhammed b. idris (2001), el-Umm, (tbk.: R.tfat Fevzi Abdulmutalib), y.y.: Daru'lVeia, V, 402, 573; Maverdi, Ebu'l-HasanAli b. Muhammed b. Habib (1994), e1-Havi e1Kebir, (thk.: Ali Muhammed Muavviz ve b§k.), Beyrilt: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, XIV,
112-113; Nevevi, EbiiZekeriyya Yahya b. ~eref (2003), Ravdetu't-Talibin, (thk: Adil
AhmedAbdulmevcild-Ali Muhammed Muavviz), Riyad: DdruAlemi'l-Kutub, VII, 406,
410-411 ,416. Hanefi mezhebinin iinemli baz1 hukuk9ulan da bu hususta imam ~afii ile
benzer g~lere sahiptirler. Bkz.: es-Serahst, Muhammed b. Ahmed (ts), Kitabu'lMebsfrt,Beyrilt: Daru'l-Marife, X, 2, 7; Husamuddtn Ali b. Mekkt er-Razi (2007),
Hulisetu'd-DeJail fi Tenldhi'l-Mesdil, (thk.:Ebu'l-Fazled-DimyatiAhmed b. Ali), Riyad:
Mektebetu'r-Rii§t, II, 354-356; ibnu'l-Humdm, Kemaluddtn Muhammed b. Abdulvahid
es-Sivasi el-lskenderi (2002) SerhuFethi'l-Kadir, Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-tlmiyye, V,
429-430; Malik:i mezhebinin iinemli baz1 hukuk9ulan da bu mevzuda aym g~
sahiptirleri bkz.: el-KurtJ.Jhl, Ebil Clmer Yiisufb. Abdullah b. Muhammed b. Abdulbirr
en-Nemed (1992) el-K!lfi fi FikhiEhli'l-Medlne el-Malild,Beyrftt: Dilru'l-Kutubi'lilmiyye, I, 463; Muhammed Bay Belalim (2007);1ka.metu'l-Huccebi'd-Dem Serb 'ala
Na.zmi ibnBadl1iMuhtesar Halil, Beyrtlt:Dfu' ibnHazm, II, 283; Miifessirler de bu
hususta 1mam !>afii'ye benzer yorumlar getirmi§lerdir. Clmegin bkz: er-Razi,
Muhammed Fahreddin b Diyaiddtn Omer (1981), Mefitihu'l-Gayb, Liibnan, Dilru'lFik:r, XV, 233-234; Esasen Rdzi, Bakara sfu"esi 256. ayetin tefsirinde insanlann iman
etmeye zorlanmasmm, imtihan anlayJ.§ma aykln oldugunu belirterek kendisiyle
9eli§mektedir. Bkz. :Razi, Mefitihu'l-Gayb, IV, 15.
55 Enfal, 8/39.
S6 Tevbe, 9/5.
s1 Buhan, iman, 17; Ebiillaviid, ZekBt, 1, Cihdd, 95.
58 Tevbe, 9/29.
~
163
Salmazzem, M._ _ anemon MSO Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
S9$afii, el-Umm, V, 402, 573; Maverdi, el-Havi el-Kebir, XIV, 112-113; Serahsi, Kitabu'lMebsilt, X, 2, 7; Nevevi, Ravdetu't-Tal.ibin, VII, 406, 410-411,416; tbnu'l-Humam,
$erhuFethi'l-Kadir, v, 429-430; Husamuddin-i RB.zi, Hulasetu'd-DelB.il, II, 354-356.
60 $afii, a.g.e.,V, 365; es-Semerkandi, Ebu'l-LeysNasr b. Ahmed b. Ibrahim, (1993), Bahru'l'Ulfun, (thk: Ali Muhammed MuaVVIZ ve digerleri), BeyrO.t: Da.ru'l-Kutubi'l-ilmiyye, II,
34; 6zel, a.g.m., vn, 529.
61 Mekke'li mii¢lderin Miisliimanlara yonelik. bash ve saldmlannm artmas1 iizerine onlarla
sava~a izninin verildigi ilk ayetler i~in bkz.: Hac, 22/40-41; bu hususta detayh bilgi i~in
bkz.: $eltilt, a.g.e., 63-66; Mevdildl'ye gfue bahsi g~ ayette mii§riklerle sava~a
gere~si, onlarm ba§k:a bir dine mensup olmalanndan ~ok saldugan ohnalan ve
insanlara zulmetmeleridir; ba§k:a bir ifadeyle Mekke'li mii§riklerle sava~ izninin
verildigi bu ilk ayette, ylkar elde e1mekten ziyade saldmlann engellemesi ve mazlum
insanlara yardun edilmesi hedeflenmi~tir. Bkz.: el-Mevdiidi, Ebu'l-A'la (1992), Cihad,
(<;ev.:M. Be§ir Eryarsoy), istanbul: $afakYaymlart, 38-39.
62Hamidullah, a.g.e.,I, 266.
63KUfi, EbuBekr Abdullah b. Muhammed b. Eb~eybe (2006), el-Musannef, (thk.: Muhammed
Avvame), Cidde: $irketuDari'l-Kible, XVll, 407; el-Beyheki, EbUBekrAhmed b. elHiiseyn b. Ali (1937) es-Siinenu'l-Kubri, Metbaatu Meclisi, y.y.: DB.ireti'l-Mafuif, IX,
192; es-San'am, EbUBekrAbdurezzak b. HemmB.m (1983) el-Musanne~ y.y.: elMektebetu'1-1sl8.mi, X, 326.
64Hamidullah, a.g.e.,I, 647.
65 $eltilt, a.g.e., 79-80.
66fun Esir el-Cezeri, Ebu'l-Hasan Ali: b. Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b.
Abdulvahid e§-$eybam (1987),el-KB.mil fi't-Tarlh, (thk.:Ebu'l-Fida Abdullah el-Kadl),
Beyrilt: Daru'l-Kutubi'l- 'llmiyye, II, 96-98.
6?funHi§am, es-Siretu'n-Nebeviyye, (thk.: Mustafa Saka ve b§k.), DaruthyB.i't-Turasi'l-Arabi,
Beyrilt, ts., IY, 159; ibn Esir, a.g.e., II, 149;Muhammed Ebil Zebra, Son Bart§ <;agnst,
37-39,58-59.
68 Semerkandi, a.g.e.,II, 34.
69 ez-Zerke~i, Bedreddin Muhammed b. Abdullah (1984), el-BurhB.n fi 'Ulilmi'l-Kur'an, (thk.:
MuhammedEbu'l-Fazlibrhahim), K.ahire: Daru't-Turlis, II, 31;
70es-Suyt1ti, Cellileddin (2008),el-it.klin fi 'Ulfuni'l-Kur'an, (thk.: Mustafa $eyh Mustafa),
Beyrilt: Miiessesetii'r-Rislile, 468-469.
71 Cerrahoglu, ismail (1997),Tefsir Usffiii, Ankara: Tiirkiye Diyanet Vakfi. Yaymlart, 125;
Demirci, Muhsin (2001 ), Tefsir Usillii ve Tarihi, istanbul: iFAV, 161.
72 ez-Zerk8.ni,MuhammedAbdulazim(2001),Men3hilu'l-lrfanfiUlfuni'l-Kur'B.n,(thk.:Ahmed
b. Ali), Kahire: Daru'l-Hadis, II, 150; Demirci, a.g.e., 162.
73 $eltilt, a.g.e.,73-77.
74 el-Vahidi, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed (1991),EsblibuNiizilli'l-Kur'an, (thk.: Kemal
BesytlniZaglill), Beyrilt: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, 246.
7'Taberl, a.g.e.,xr, 343, 349; ez-Zemah~eri:, Caru'l-LahEbu'l-Kastm Mahmild b. Orner (1998),
el-Ke§§lif'an HakaikiGavamizi't-Tenzil ve Uytlni'l-Eklivil :6 Vucilhi't-Tenzil, (thk.: Adil
AhmedAbdulmevcilt ve digerleri), Riylid: Mektebetu'l-Ubeykan, ill, 13.
76Taberl, a.g.e., XI, 343, 349.
TIHamidullah, a.g.e.,I, 226-227.
78insan, 76/8-9.
79Bkz.: Miislim, !man, 8; EbilD!vild, Zekat, 1, Cihad, 95.
soiJgilihadis iyin bkz.:EbftDavfid, Zeklit, 1.
Bi el-Askalam, Ahmed b. Ali b. Hacer (ts.)Fetllu'l-BB.n'bi $erhi Sahihi'l-BuhB.ri, y.y.:elMektebetu's-Selefiyye, I, 75-76.
B2Ebu'l-HasanAli b. Muhammed b. Abdulmelik (ts.), Beyanu'l-Vehmi ve'l-lhlimi'l-Vakiayn fi
Kitabi'l-Abkam. (thk.:HiiseynAyet Said), y.y.: DaruTibe, V, 606-607.
164
Kur'an Perspektifinde Ban~
83 Bakara, 2/256
84 Yiinus,
10/99
8SNahl, 16/125
86 Kat: 50/45
87 G~iye, 88/21-22
88 KafirUn, 109/6.
89 1Uzi, Meffitihu'l-Gayb, N, 15; Miisliimanyazarlann dt,mda islamiyet'i yak:mdan incelemi'
objektif bazt batJ.h yazarlardan lslimiyet'in bask:J. yoluyla degil inandmc:ilikla
yaylldtguu belirtenler vardtr. Omegin o isimlerden biroIan FrithjofSchuon (6. 1998) bu
hususta ~unlan ifade etmektedir: "Islam ~k kere inano ilkelerini kllwla yaymakla
~lanrm~tJ.r; gozden kaymlan ~ ki: her ~eyden Once bir biitiin olarak islam'm
yayllmasmda inandmClhk biiyiik bir rol oynarm,tJ.r... " bkz.:Ebu'l-Fazl izzeti (1984),
Islam'm Yaytb~ Tarihine Giri~,(c;ev.: CahitKoytak.),!stanbul:: tnsan Yaymlan, 28.
90 Al-i imra.n, 3/64.
91 Ankebtit, 29/46.
92 ~eltfit, a.g.e., 40-43.
93 RudolphPeters (1989), islam ve Somiirgecilik, (<;ev.: Siileyman Giindiiz), istanbul: Nehir
Yaymlan, 171-172; Yaman, "Bir Kutsal Metin Olarak Kur'an'm Dengeli Ban~ Teorisi",
403;
94 Maverdi, a.g.e.,xiV, 105-113; Nevevi, Ravdetu't-Tlilibin, Vll, 406, 411.
9> llgili ayeti9in bkz.:Maide, 5/32.
96 EbODavful, Harac, 32-34.
97 Hac, 22/39-41.
98 fJgili ayetler i9in bkz: Muhammed, 47/35; Nisli, 4/91; modem donem miifessirlerinden biri
alan Mevdi\dt, insan1ara ziilmeden ve bozgunculuk yaparak toplumsal diizeni
bozanlann i:ildiiriihnesini, ahlaki bir fariza olarak degerlendirmektedir. Ona gore bu tiir
insanlar bir bedende kangren olmu~ bir organa benzerler. Bunlarm kesilip atJ.lmast
viicudun diger organlan i9in de biiyiik onem ~1!. Bkz. :Mevdi\dt, Cihad, 31-35.
99 ilgili ayet i9in bkz.:Mumtehine, 60/8.
1oo Mevdiidt, Cihlid, 56-58; ~eltfit, a.g.e., 79.
101 Yaman, A (2008), "Bir Kutsal Metin Olarak Kur'an'm Dengeli Ban~ Teorisi" [BildiriJ, Din ve
Diinya Ban!Jl Uluslaramst Sempozyumu. 26-28 Nisan 2007, (ss. 401-409) Istanbul:
istanbul Universitesi ilahiyat Fakiiltesi, 404.
102 Enffi1,8/61.
103 llgili ayetler i9in bkz.:Tevbe, 9/29, 36.
104 Buhfi.ri, Cihlid, 102; Maliki mezhebinin bazt hukulq:ularma g()re islam beldesine sald!!an
miifJriklere dahi islam'a davet yaptlmadan onlarla sava!J yapllmaz. Bkz.: imam Malik b.
Enes el-Esbehl (1994), el-Mudevvenetu'l-Kubra,Beyrilt: Dilru'l-Kutubi'l-ilmiyye, I,
496-497.
10> Bakara,2/190, 194;isrfi., 17/33.
106 Miislim, Cihad, 8; EbUDaviid, Cihlid, 90, 121; Tirmizi, Seyr, 19; aynca genel birilke olarak
Kur'an'da ekin ve neslin helak edilmesi yasaklanrm~tJ.r. Bkz.: Bakara, 2/205; lslam'm
temel kaynaklannda bu hiikiimler bulunurken; bazt hukuk9ulann sav~ srrasmda
y~blann, din adamlann da oldiiriilebilecegi fetvas1n1 vermeleri dii~iindiiriiciidiir.
Bkz.:EbiiZekeriyya Yahya b. ~eref en-Nevevi,Minbacu't-Tiilibin, Daru'l-Minbac,
Beyrilt, 2005, 520; ~afit mezhebinin onemli hukuk9ularmdan Nevevfnin bu g~iine
~~ Maliki m.ezhebinin kurucusu Imam Malik ise sav~ Sl!asmda kadtnlarm,
~cuklann, ~hlann ve din adamlann oldiiriihnesini yasaklamt~tJ.r. Bkz.: imam Malik,
el-Mudevvenetu'l-Kubra,I,499.
107 Buhari, Cihlid, 147, 148;; Hz. Peygamber'in bu hususta a9tk talimatJ. bulunurken bazt
fakihlerin oldiirme konusunda a~m yontemleri caiz gormeleri ~a~trtlctd!!.
Bkz.:Husamuddin er-IUzi, Hulasetu'd-Delail,
II, 356; Sava§ srrasmda ~m
uygulamalann islamiyet'te yasaklanmas1 ile ilgili detayb bilgi i9in bkz.: MevdQdi,
Cihad, 260-274
10s Dumlu. a.g.e., 120-121.
165
Salmazzem, M._ _ anemon MSO Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
Kaynak~a
Abduh, Muhammed (2012), FatihaSfuesi ve Amme Ciizii Tefsiri, (Cev.: Orner Aydm),
istanbul: i~t Yaymlan,
Buhan, EbilAbdillahMuhammed b. ism&,, (1980), el-Cfuniu's-Sabih, (thk.: Muhammed
FuadAbdulbaki ve b~k.), Kahire: Metbaatu's-Selefiyye.
Beyhaki, EbUBekrAhmed b. el-Hiiseyn b. Ali, 1937: es-Siinenu'l-Kubra, y.y.:Metbaatu
Meclisi Daireti'l-Mafuif.
Cerrahoglu, ismail (1997), Tefsir Uswii,Ankara: Tiirkiye Diyanet Valdi.
Cevheri, ism&l b. Hammad (1990), es-SthhahTacu'l-Luga ve Sib.a.hu'l-Arabiyye,
(Thk. :AhmedAbdulgafffirAttar), Beyn1t: Dfu.u'l-ilmi li'l- Mel~yi'n.
Ciircam, Ali b. Muhammed es-Seyyid e~-Serif (ts), Mu'cemu't-Ta'rifat, (Thk.:
Muhammed SICJdik el-~avi), Kahire: Dfu.u'l-Fezile
Demirci, Muhsin (2001 ), Tefsir Uswii ve Tarihi, istanbul: iFAV.
Ebii Davud, Suleyman b.
Efkm'd-Devliyye.
el-E~'as
es-Sicistam (ts), Sunen-u EbiDaviid, Urdun: Beytu'l-
Ebu'l-Hasan, Ali b. Muhammed b. Abdulmelik (ts), Beyanu'l-Vehmi ve'l-thami'lVakiaynfiK.imbi'l-Ahkam, (thk.:HiiseynAyet Said), y.y.: Dfu.uTibe.
Ebii Zehra, Muhammed (1998), Son Ban~ c;agnst, (Cev.: Cemal Aydm), istanbul: Swe
Yaymlan.
Dumlu, Orner (1997), Kur'm-1 Kerim'de Sal~ Meselesi, Ankara: Diyanet i~leri
B~tgtYaymlan.
Ferahidi, Halil b. Ahmed (2002), K.itabu'l-'ayn, (AbdulhamidHendavi), Beyriit: Dfu.u'lKutubi'l-ilmiyye.
Hamidullah, Muhammed (2003), islam Peygamberi,Ankara: Yeni Safak.
Hadduri, Macid (1999), islam Hukukunda Sava~ ve Ban~, (Cev.: Fethi Gedikli), istanbul:
Yoneli~ Yaymlan.
Husamuddin-i Razi, Ali b. Mekki (2007), Hul~etu'd-Delail fi Tenklhi'l-Mesail,
(thk.:Ebu'l-Fazled-DimyatiAhmed b. Ali), Riyad: Mektebetu'r-Rii~t.
tbnA~m. Muhammed TMir (1984), Tefsiru't-Tahrirve't-Tenvir, TUnus: ed-Dfu.u'dTiinusiyye.
~
166
Kur'an Perspektifinde Ban~
ibnEbiSeybe, Ebu Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kfrfi (2006), el-Musannef, (thk.:
MuhammedAvvame), Cidde: ~irketuDari'l-K.ible.
ibn Esir, Ebu'l-HasanAH b. Muhammed b. Muhammed b. Abdulkerim b. Abdulvahid e~­
~eybam el-Cezeri (1987), el-K.amil fi't-Tanb., (thk.:Ebu'l-Fida Abdullah el-Kadi),
Beyriit: Daru'l-Kutubi'l- 'ilmiyye.
lbnDurayd, EbftBekr Muhammed b. Hasan (1987), Cemheratu'l-Luga,
(Thk.:RemziMunirBalebeki), Beyrut: Daru'l-ilmi li'l-Melayin.
ibnFfuis, Ebu'l-HuseynAhmed b. Zekeriyya (1979), Mu'cemuMekayisi'l-Luga,
(thk.:Abdusselam.MuhammedHaran)Beyrtlt: Daru'l-Fikr.
ibn Racer, Ahmed b. Ali el-Askalam (y.y), Fethu'l-Ban'bi ~erhi Sahihi'l-Buhan, ts.: ElMektebetu's-Selefiyye.
ibnHi~ (ts), es-Siretu'n-Nebeviyye, (thk.: Mustafa Saka ve b~k.), Beyriit: Daruihyai'tTurasi'l-Arabi.
lbnu'l-Humam, Kemaluddin Muhammed b. Abdulvahid es-Sivasi el-tskenderi (2002),
~erhuFethi'l-Kadir, Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye.
imam Malik, ibn Enes el-Esbehi (1994), el-Mudevvenetu'l-Kubra,Beyrtlt: Daru'lKutubi'l-tlmiyye.
isfaham, Ebu'l-Kasun el-Hiiseyn b. Muhammed Rag1b (ts.) el-Mufredat fi Gan'bi'lKur'an,MektebetuNezar Mustafa e1-Biiz.
izzeti, Ebu'l-Fazl (1984), islam'm Yayllt~ Tarihine Girl~, (c;ev.: Cahit Koytak),istanbul:
insanYaymlan.
Kasam, AlauddinEbUBekr b. Meslid el-Hanefi (1986), K.itabuBedai'i's-Senai' fi Tertibi'~­
~erm' Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye.
Karaman, Hayrettin ve digerleri (Komisyon), Kur'dn-1 Kerim ve Aclklamah Meali,
Ankara: Ti.irkiye Diyanet Vakfi,
Kure~i, Yahya b. Adem (1987), K.itabu'l-Harac, (thk.:Hiiseyn Miiennes), Kahire: Daru'~­
~uruk.
K~eyri. Ebu'l-Kasun Abdutkerim b. Hevazin b. Abdulmelik (2007), Letaifu'l-i~arat,
Lubnan: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye.
Maverdi, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib (1994), el-Havi el-Kebir, (thk.: Ali
Muhammed Muavvizve b~k. ), Beyrtlt: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye.
Meryem Abdurrahman Ebll Ali Abdulkuddus (1999), es-Sulh ve'l-isWrfi'l-Kur'am'lKerim, Yaytmlanmamt~ YiiksekLisans Tezi, Cami'atu'l-Umm.i'l-Kurra, Mekke.
®
167
Salmazzem, M._ _ anemon MSO Sosyal Bilimler Dergisi. 3(2) 2015
Mevdlidi, Ebu'l-A'la (1992), Cihad, (<;;ev. :M. Be~ir Eryarsoy), istanbul: SafakYaymlan.
Muhammed Bay Belalim (2007),ik!metu'l-Huccebi'd-Delil Serh 'ala Nazmi
ibnBikllliMuhtesar Halil, Beyrftt: Dir ibnHazm.
Miislim, Ebu'l-Hiiseyn Miislim b. Haccac el-Ku~eyri en-Nisabilri (1998), Sahihu Miislim,
Riyiid: Diiru'l-Mugni.
Nemeri, Ebli Omer Yiisufb. Abdullah b. Muhammed b. Abdulbirr el-Kurtubi {1992), elKafi fi FikhiEhli'l-Medine el-Miiliki,Beyrftt: Diiru'l-Kutubi'l-ilmiyye.
Nevevi, EbUZekeriyyii Yahya b. Seref (2003), Ravdetu't-Tiilibin, (thk: Adil
AhmedAbdulmevciid-Ali Muhammed Muavviz), Riyad: DiiruAlemi'l-Kutub.
---'(2005), Minhiicu't-Tiilibin, Beyrftt: Diiru'l-Minhac.
Ozel,Ahmet(1993), "Cihad",istanbul: DiA, Vll,527-531.
Peters, Rudolph (1989), islam ve Somiirgecilik, (<;;ev.: Siileyman Giindiiz), istanbul:
NehirYaymlan.
R.iizi Muhammed Fahruddin b Diyiiiddin Orner (1981 ), Meiatihu'l-Gayb, Liibnan: Diiru'lFikr.
San'am, EbiiBekrAbdurezzak b. Hemmiim (1983), el-Musannef, y.y.: El-Mektebetu'lisliimi.
Sancam, ibrahim (ts), Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj1, Ankara.
Serahsi, Muhammed b. Ahmed (ts), Kitiibu'l-Mebsiit,Beyrftt: Diiru'l-Marife.
Semerkandi, Ebu'l-LeysNasr b. Ahmed b. ibrahim (1993), Bahru'l-'Ulfun, (thk: Ali
Muhammed MuaVVlZ ve digerleri), Beyrftt: Diru'l-Kutubi'l-tlmiyye.
Suyiiti, Celiileddin {2008), el-itkiin fi 'Uliimi'l-Kur'iin, (thk.: Mustafa Seyh Mustafa),
Miiessesetii'r-Risiile.
Seltiit, Mahmiid (1983), el-Kur'iinve'l-Kitiil, Beyrftt: Diru'l-Feth.
Taheri, EbiiCa'fer Muhammed b. Cerir (2001), Ciimi'u'l-Beyiin 'iin Te'viliAyi'l-Kur'iin,
(thk.: Abdullah b.Abdulmuhsin et-Turki), Kahire: Dirullicr.
Tehiinevi, Muhammed Ali (1996),Mevsiiatu Ke~~af istiliihiiti'l-Funiinve'l-Ulfun, (thk.:
Ali Dehriic ve b~.), Beyrftt: MektebetuLubnan
Tinnizi, Ebuisa Muhammed b. Isa (1996), el-Ciimi'u'l-Kebir/Si.inenu't-Tirmizi,
(thk.:Be~~irAvviidMariit), Beyrftt: Diiru'l-Garbi'l-isliimi.
168
Kur'an Perspektifinde Ban~
Safii, Muhammed b. idris (2001), el-Umm, (thk.: RlfatFevziAbdulmutalib), y.y.: Daru'lVeia,
Vahidi, Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed (1991), EsbabuNiizW.i'l-Kur'!n, (thk.: Kemal
BesyiiniZaglill), Beyriit: Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye.
Yaman,A(2008), "Bir Kutsal Metin Olarak Kur'!n'm Dengeli Ban~ Teorisi" [Bildiri], Din
ve Diinya Ban~t Uluslararast Sempozyumu, 26-28 Nisan 2007, (ss. 401-409) lstanbul:
istanbul Oniversitesi ilahiyatFakiiltesi.
_ _ _ ____, "Sulh", DiA, (XXXVIT: 485-489), istanbul: Tiirkiye Diyanet Vakft.
Yazrr, Elmalth MuhammedHamdi (1979), Hak Dini Kur'!n Dili, istanbul: Eser Ne¢yat.
ZebtdiSeyyid Muhammed Murteza el-Huseynt (1965), Tacu'l-'ArUsminCevabiri'lKamfts, (Thk.:Abdu's-SettirAhmedFerfu:), Kuveyt: MetbaatuHukQmeti'l-Kuveyt
Zemah§eri, Caru'l-LahEbu'l-Kastm Mahmiid b. Orner (1998).,el-Ke§§af 'an
HakaikiGavamizi't-Tenzil ve Uyftni'l-Ekavil fl VucUhi't-Tenzil, (thk.: Adil
AhmedAbdulmevcfttve digerleri), Riyad: Mektebetu'l-Ubeykan.
Zerkani, Muhammed Abdulazim (2001), Menahilu'l-irfan fi Uliimi'l-Kur'!n,
(thk.:Ahmed b. Ali), Kahire: Daru'l-Hadis.
Zerke~i,Bedreddin Muhammed b. Abdullah (1984), el-Burban
fi 'Uliimi'l-Kur'!n, (thk.:
Muhammed Ebu'l-Fazlibrhahim), Kahire: Daru't-Turas.
®
169