Karadeliğimiz yine aç kaldı!

advertisement
Kaçan lokma gaz bulutu değil, yıldızmış
Karadeliğimiz yine aç kaldı!
Gökadamız Samanyolu, son tahminlere göre içeriyor olabileceği 400 milyar
kadar yıldızla “dev gökadalar” liginde oynuyor. Gelgelelim, merkezindeki
Sagittarius A* (ya da kısaca Sgr A*) adlı dev kütleli karadelik, diğer devlerle
karşılaştırıldığında kendi sıfatını hak edeceği kuşkulu bir “tüy sıklet”. Yalnızca
4 milyon Güneş kütlesinde! (Bkz. Kurious-Derin Bakış-Karadeliğimizin
Görüntüsü Netleşiyor). Karşılaştırmak gerekirse, öteki dev gökadalarda
milyarlarca Güneş kütlesinde olanlar da var. Ve de cılız kalmış karadeliğimiz
uzun süredir aç. Çevresinde “olay ufku” denen (Güneş Sistemimizin çapı
kadar) kritik bir eşiğin içine düşen tüm maddeyi, hatta ışığı bile hapsederek
“tekillik” denen, bildiğimiz fizik yasalarının işlemediği, neredeyse sonsuz
yoğunluktaki merkezinde öğütülüp yok olmaya taşıyan muazzam
kütleçekimine karşın, dişe dokunur bir av yakalayamadığından, yakınındaki
yıldızların yörüngelerinden koparabildiği asteroidlerle idare ediyor.
Dolayısıyla, son birkaç yıldır Samanyolu merkezinde karadeliğe yaklaşan garip
bir cisim, gökbilimcilerin dikkatlerini kendi üzerinde odaklamaktaydı. G2 adı
verilen cismin dev bir hidrojen bulutu olduğu ve geçtiğimiz yaz aylarında
karadeliğin yakınından geçerken içerdiği maddenin önemli bir bölümünün
Sgr A* tarafından yutulacağı sanılıyordu. Yukarıda sözü edildiği gibi
karadelikler, içlerine düşen ışığın bile geri kaçmasına izin vermediklerinden
doğrudan gözlenemiyorlar. Ancak güçlü kütle çekimine yakalanıp,
yutulmadan önce olay ufku çevresinde kalın bir simit biçimli disk oluşturan ve
deliğe yaklaştıkça muazzam hızlara ve sıcaklıklara erişen maddenin yaydığı Xışınlarıyla, ya da yakınlarındaki yıldızların
eriştiği çok yüksek yörünge hızlarıyla varlıkları belirlenebiliyor. Gökbilimciler,
olay ufku çevresindeki “kütle aktarım diski”nden yayılan X-ışınlarının şiddet
ve frekansını izleyerek karadeliğin “diyetini” takip edebiliyorlar.
G2’nin akıbetini öğrenmek için Sgr A*’yı güçlü gözlem araçlarıyla düzenli
olarak izleyen gökbilimcilerse bir kez daha hayal kırıklığına uğradılar. Gaz
bulutunun karadelik yakınından geçerken parçalanması ve yutulan
kısımlarının karadelikten gelen X-ışınları rejiminde kolayca belirlenebilecek
değişimlere yol açması beklenirdi. Oysa, bulut geçtiğimiz Mayıs ayında
SgrA*’ya en yakın konumuna geldiğinde beklenen değişimler gözlenemedi.
California Üniversitesi Los
Angeles kampüsü (UCLA)
gökbilimcilerinden olan ve
Samanyolu merkezi yle, Sgr A*
üzerindeki önde gelen otorilerden
sayılan Prof. Andrea Ghez, “G2
dağılmadı ve güle oynaya yoluna
devam ediyor; sıradan bir gaz
bulutu bunu başaramazdı” diyor.
Ghez ve ekibinin vardığı sonuç,
G2’nin büyük olasılıkla karadeliğin
çevresinde bir ikili yıldız sistemi halinde dolanırken, Sgr A*’nın güçlü
kütleçekiminin etkisiyle birleşerek süperdev haline gelmiş bir yıldız olduğu. Bu
sürecin, karadelik çevresindeki öteki ikili yıldız sistemleri için de işleyerek,
onları da tek yıldız haline getirdiği düşünülüyor. Ghez, karadelik çevresindeki
yıldızların genellikle dev yıldızlardan oluşan ikili sistemler olduğunu ve pek
çoğunun aynı şekilde birleşmiş olabileceğini belirtiyor. Böyle iki yıldızın
karadelik yakınlarında birleştiğinde oluşan tek yıldızın bir milyon yıl süreyle
genişledikten sonra normal boyutuna indiğine işaret eden Ghez ve ekibine
göre, G2 halen bu şişkin durumda. Ekibe göre dev yıldız karadeliğin
yakınından geçerken, “yüzeyinin biraz örselenmesi” dışında badireyi fazla
zarar görmeden atlatmış.
G2 ‘yi, Samanyolu merkezindeki dev kütleli kara
deliğe en yakın yıldızların yörüngeleriyle gösteren
simulasyon (üstte büyük resim) ve G2’nin karadelik
yakınından geçişi (yanda, yukarıdan aşağıya).
Ghez, yine de G2’nin, karadelik yakınlarındaki büyük cisimlerde görülmeye alışılan bir “spagettileşme”
yani uzama süreci geçirdiğini, ayrıca çevresindeki yıldızların yüzeyini ısıtmasıyla da devasa bir gaz ve toz
bulutuyla örtülü olduğunu belirtiyor.
Raşit Gürdilek
KAYNAKLAR:
“UCLA Astronomers solve puzzle about bizarre object at the center of our galaxy”, University of
California –Los Angeles, 3 Kasım 2014
ETİKETLER:
G2, Samanyolu, karadelik, Sagittarius A*, Sgr A*
Download