~~ HZ. MUHAMMED (SAV) MESAJI

~~
HZ. MUHAMMED (SAV)
VE
MESAJI
Editor
Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ
Dem.No:
islauu i:umter Dergisi Yaymlan
Ekirn 2014
.
HZ. PEYGAMBER
oRNEKLiGiNDE iNANv.AHL.AK auTtiNLuGu
Enblya YILDIRIM'
insanlar yanh§ inaru§lara kapwp ahlak:i degerler yozla§maya yiiz tutunca
Allah, insanlan olmalan gereken inam; dUzlemine ~ekmek ve ahlak:i degerlere
tekrar sahip ~Ikmalanm saglamak amactyla el~iler gondermi§tir. Bu el~ilelin
sonuncusu._olan Hz. Muhammed'in ve kendUelinden bahsedilen peygamberlelin ya§am oykiilerine bakhgu:ruzda. mucadelelerinin, soziinii ettigimi.z iki
noktada toplandlguu ifade edebiliriz. El~iler, tek ilah inaru§mm terk edilerek
Allah'm dl§mda rabler ve putlar edinilmesine kar§t miicadele etmi§ler, tevhid
inaru§1yla ~eli§en bablinan~Ian kalchrmak 1~1n var gii~lertyle ~ah§IDI§lardlr.
Zira ferdin ya~ammt dogru bir zeminle temellendirebilmesi it;in, oncellkli olarak tek Tann inancma sahip olmas1; bunun yanmda, yarat1c1yla, ~evresiyle ve
kendisiyle. olan ili§kl.lerini ahlak:i kahplar i~inde yiiriitmesi icap etmektedir.
Peygamberlelin bu ii~lii ili§kiyi diizenleme ~abalanru, evrensel bir ahlak sistemini diinyaya hakim klima ~abas1 olarak nitelendirebiliriz. Hz. Muhammed'in
~Ben ah1dki giizeUikleri ta.mam1amak iqin gonderildim.. "1 sozii bu baglamda degerlehdirilmeye musaittir.
Allah'm en guvendigi ki§iler olan peygamberler, Allah katlndan aldlklan buyruklan bi~bir tahrife ugratmakslZID, oldugu gibi insanlara aktanrlar.
Sadece ula§tlrmakla kalmazlar, teblig ettiklerini hem yal}amlanyla hem de
sozleriyle a~arlar. Nitekim Kur'an, dini ve ahlak:i temel kurallan koymu§tur
ancak, Hz. Muhammed bunlan hem kendi ya§ammda pratize etmi§ hem de
a~lklayarak ~ etmi§tlr. Dolayts1yla dinin sahibi Allah'br lakin, onun tezyinatml yaparak mllkemmel h ale getlren Hz. Peygamber'dir. Konuya bu a~1dan
baklldlgt takdirde, Hz. Muhammed'in biitiin yal}ammt Kur'an'm bir tefsiri olarak degerlendirmek miimkiindiir. Nitekim Kur'an da buna "insanlara. kendilerine indirileni Q.9tklaman ~in ve d~iinflp anlasmlar diye sana da bu Kur'an't
indirdilc. 002 ayetiyle i§aret etmektedir.
·
Hz. Peygamber'in misyonunun ilahiligi soz konusu olunca, onun Allah katlndan getlrdigi buyruklar yanmda din adma ortaya koydugu -al}ikar vey~
zmmi vahiy karakteri ~tyan- her l}ey (inan~. ibadet ve ahlak:i buyi:uklar) baglaytcl ozellikte olmaktadlr. Kur'an'da pek ~ok yerde Hz. Muhammed'e imanm
Allah'a imanla birlikte zikredilmesi ve insanlarm onun olumlu §ahsiyetine
yonlendirilmesi bundandtr.
Do~. Dr.. Cumhuriyet Oniversltesllla.hlyat Fakilltesl enblya@maktoob.com
1
Beyhaki, X/191. .
2 . 16 Na.hl 44.
1~6
Hz. Muhammed (sav) ue Mesqjt
Bir ayette .Hz. Muhammed'e hitaben ~$urast muhaklcak lei sen. pek yiiksek
bir ahliika sahipsin. "3 buyurulur. Hitap peygamberedir ancak, dikkat <;ekilen
husus tilln mliminler i<;indir. 0 da Hz. Peygamber'in ahlak:ldrr. Ayette Hz. Muhammed'in ahlak:l tammlarurken, Allah'm da isimlerinden olan "azim"4 ifadesi
kullarulnu~br. Vurgusu <;ok gu<;h1 olan bu ovgu, Hz. Muhammed'in ahla.krmn
miikemmelliguu de ozetler mahiyettedir. Ozellikle se<;ildigi a~i.kar olan kelime,
Rasillullah'm takva, s1dk, ziihd, ~iikiir. hilm, adalet, isar. sabrr. i<;tenlik, vefa...
gibi vasillarm hepsini ku~atan ahlak:lnm mi.i.kemmelligine vurgu yapmakta4Ir.
insanlann ya~amlannda sergileyebilecekleri ahlaki y~anhyl, katm.anlan olan
bir piramide benzetecek olursak; bu a yet. Hz. Peygamber'in ahlaki ya~anhsrm
piramidin en iist katm.ani olarak takdim eb:nektedir. Diger bir ayette de "Ey
, inananlarl And olsun ki, sizin i¢11, Allah'a ve ahiret gilmine lcauw;rnJ?.YL umanlar
anan kimseler i(:in Rasillullah en gilzel omektir. -s buyurularak,
Hz. Muhammed'in azim ahlak:l teyit edilmektedir.
~ ue Allah't cok
Kur'an Hz. Peygamber'in ahlaloru sadece ovmekle kalmaz, ona tabi olunmaslill da ister. ~ omeklik, omek ahrunak i<;indir: "Peygamber size ne
uerirse onu ahn, sizi neden menederse ondan geri durun.. -e. "Ey iman edenler!
Allah ue Peygamber, sizi diriltecelc, size can uerecek ~eylere <;a{jtrdtklart zaman
icabet ediniz. "7 Bir diger ayette de, islami bayatm son el<;iyi sevmek ve elden
gelen <;abayla onu omek almakla ger<;ekle~ecegi one <;lkanlarak Hz. Peygamber'den insanlara ~oyle demesi istenir: "De lei: Eger Allah't seuiyorsanLZ bana
tabi olun; bOylece Allah da sizi sevsin ue gilnah.lartn.LZL ba{j~lasiit. Allah son
derece ba[J~layan ue esirgeyendir. "~~
1. Risalet Oncesi Hz. Muhammed
Bir peygamberde bulurtmas1 gereken temel meziyetler akclid kitaplannda
toplu olarak zikredilir. Buralarda bahsedilen hususiyetlere bakhg1II!J:Zda , pey- .
.gamberlerin h er ~eyden once guvenilir olmalan ve insanlann belleklerinde.ahlaki a<;1dan ele~tirilecek bir iz b~rakmanu~ olmalanndan bahsedilir. Bu nedenle de, tamamen hak ve adalet temelli bir ahlaki ili~kiye <;agrran davetlerinin
onlann nubiivvet oncesi ya~am.lanyla hi<;bir ~ekilde <;eli~memesi gerekir. Zira
insanlar <;ok farkh bir soylemle ortaya <;J.ka.n ve onceki y~am.larrru tamamen
alt ust edecek bir y~am ta.rzi oneren ve de peygamber oldugunu iddia eden
birisiyle kar~1 kar~l)'a kaldl.klannda, oncelikle onun guvenilir ve inamhr olup
olmadlgrm goz oniinde bulundururlar. Yeni soylemleri onceki y~am.lanyla
<;eli~tigi takdirde, hem sozde dinlerinin bah! oldugu, hem de kendilerinin bir
sahtekar oldugu ortaya <;t.k:n:u§ olur.
3
4
5
6
1
8
./" .
68 Kalem4.
2 Bakara 255.
33 Ahzab 21.
59 H31ilr 7 .
8 Eruai24.
8 Al-l im.ran 31.
Hz. Muhammed'i Anlamak
-n-
127
Hz. Muh~ed'in hayatma bu a~dan bakbg;uruzda, onun m1biivvet oncesini ara~bran biit:iin ~a.li~malar, islam oncesinde de erdemli ve ahlaki degerlerle yogrulmu~ biT hayat siirdiigiinde hernftk:irdirler. Hi~bir zaman putlara
tapmmann~. bolge insanlannm bazt tabiat cisimlerine yiikledikleri gii~ere
hi~bir zaman iltifat etme~. Mekke'de yaygm olan zinaya ve i~ki gibi islam'm
bilahere yasaklayacagt fiilleri i~leme~tir. insanlan islam'a davet etmeye
ba~lamasmdan soma, pek ~ok ~eyle su~lanmt~ olmasma kar~m. ahlaken en
kii~iik biT ele~tiriye maruz kalmann~ olmas1 goz ardl edilmeyecek biT olgudur.
Mekke gibi devlet nizammm olmadlg1 biT toplumda, yetim ve oksiiz biT ~inin
kendisini koruyabilmesinin ne kadar zor oldugu a~ikardrr. Giiniimiiz sosyal
~artlarmda 'anne ve babalarmt kaybedenlerin veya yeti~tirme yurtlarmda kalanlarm kar~ll~hklan zorluklar goz oniine getirilecek olursa, Hz. Muhammed'in bireysel ya~annrun giizelligi her tiirlii ovgiiyii hak etmektedir. Onurt
Hz. Hatlce ile evlenmesinden kirk y~ma kadar siirdiirdiigii kervan faaliyetleri
srrasmda bile ahlaken ele§tirilecek biT yanl1~1 olmann~br. Bu yonde biT kusurunun. getirdigi dinle ~eli~en biT ge~mi~inin ol.mas1 durumunda, Mekkelilerirl
bunu daha ilk anda giin yiiziine ~lkanp Hz. M~ammed'in yiiziine vuracaklan ve onu mahcup edeceklert a§ikardrr.
Hira magarasmda vahiy melegiyle ilk kar~lla~ngmi:la ya~adl~ ~okurt etkisiyle e~lnin yanma ko~tugunda, bilge e~ Hz. Hatice'nin onu teskin etmek iCirl
soylemi~ oldugu sozler. Hz. Muhammed'in islam't teblige ba§lamadan once
nasll biT ya~am siirdiirdiigiirlii ~ok aclk bi~imde ortaya koymaktadrr: WOyle
deme, sevirl! Allah'a yemin ederim ki, Allah hicbir vakit seni utandlrmaz. Cfmkii sen ak:rabana bakarsm. soziin dogrusunu soylersin. i~ini gormekten aciZ
olanlarm agrrllgllll yiiklenirsin. faki.re verir, kimsenin kazandrramayaca~
kazandmrsm, misafui agrrlarsm, Hak yohmda ortaya ~tkan hadiseler kar~t­
smda (halka) yardlm edersin. "9 Hz. Muhammed'! rahatlatmak icin bu sozleri
sarf eden Hz. Hatice son el~lnin onceki ya§annm da ozetlemi~ oluyordu.
Bunun yanmda bildirimizin ba~mda zikrettlgimiz ",Surast muhalckalc Td
sen, pek ywcselc bir ahliilca sahipsin." ayetl, Hz. Muhammed'in sadece o anki
durumunu betimleyen biT ifade degildir. Onun tiim ge~mi~irli ihata eden ve
her zaman miikemmellik arz eden ahlaki y~ammm biT ozetidir. NitekiiD
Rasiilullah, erdemi peygamberlikle.birlikte ku~anmt~ degildi. Belki ahlaki kemalatllll islam'la birlikte en iist noktaya 1;a~uru~b. Hz. Ai~e'nin, onun ahlaklnm Kur'an oldugunu soylemesi 10 , niibiivvet oncesi ve sonras1 ya~annm ku~a­
tan biT tespittir. Ya~am cizgisi a~tsmdan bakbgliDlZda, hayabrlm ba~langtct ile
son nefesini vert~i arasmda zigzaglarm olmadlgt, biT tezann asia bulunmadl~
anla~llmaktadrr.
9
10
Muslim. iman. 73.
Muslim. Musa.flrin. 139.
128
Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt
Hz. Muhammed'in islam oncesi y~ammda ablili duyarh!Jgm ~ok iist seviyede oldugunu gormemiz yarunda., toplumun ahlak.en dwel.mesi yoniinde
de kendince ~oziimler araruguu tespit etmekteyiz. Kabe'yi ve . Mekke'yi ku~?­
ba.lo§t tarassut edebildigi Hira magarasma zaman zaman ~lkmas1 ve burada
dii~iincelere dal.mast, Mekke toplumunun tefessiih etmi~ y~anbsmdan ka~­
mak kadar, toplumun diizelmesi i~in neler yapllabilecegi yoniinde tefekkiir
etmek i~indi, denebilir. Nitekim toplum sorurllarma ~oziim arama ~abasmm
miikafabm adeta niibiivvet olarak alml§br. Vahiyle y(Jzle§mesinin arclu).dan
bir daha soz konusu magaraya asia gelmeyecekti. Zira dii~iinme safuast gertde kalnu~b; artlk eylem donemi ba§ilyor~u
Bu dep;erlendirme I§tgtnda, Hz. Muhammed'in hayabru bir biitiin olarak
inceledigimizde, teblig oncesi ile sonras1 arasmda y~am t.arzt a~Jsmdan bir
farkWJgm olmadlgmt soylemek, durum tespiti olur. Onun yeni bir soylemle
ortaya ~lkmas1, kendisinin faziletli y~anbs1 a~1smdan ilave bir ~aba harcamaslDl gerektirmiyordu. Bilakis o, onceki donemden farkll olarak, siirdiirdiigu erdemli ya§amt ba§kalarma a~mt~ oluyor ve herkesten adeta kendisi gibi
olmalar1Dl istiyordu. Nitekim Hz. Muhammed teblige ba§ladlktan sonra, islam
oncesinde oldugu gibi, ayru ya§am t.arztm devam ettirmi~tl.
Bunun yarunda, onun insanlardan yapmalarlru istedigi §eyleri bizzat kendi hayabnda ya§amt~ olmas1, kalbiyle bart§lk ya§anbsmm ve uyumunun bir
gostergesidir. Zira o ~evresindekilerden neler istemi§se bunlan bizzat ya§ammda tatbik etmi§tir. Onun soylemi ile eylemi arasmdaki miikemmel uyumu
anlayabilmenin 6ncelikli yolu Kur'an't incelemekten ge~er. Buradan hareketle,
Kur'an'da giizel ahlak olarak takdim edilen ne varsa bunlarm tamammm Hz.
Muhammed'in ya§ammda sergiledigi hasletler oldugunu belirtmek durumnndaytZ. Zira Kur'an'm biitiin bu ovgiileri Hz. Muham.med'in diliyle ve onnn iizerinden yapmas1, bu giizelliklere sahip oldugu anlamma gel.mektedir.
Bunun tam tersi olarak, Kur'an'da yerilen biitiin ahlili zafiyetler. Hz. Muhammed'de olmayan ancak yine onun diliyle yoneltuen yergilerdir. Ayetlerin
kendilerine okundugu insanlar, MBizden bunlardan ka~mmamiZ isteniyor ancak Peygamber'in kendisi bunlan yaptyor" §eklinde bir savun.ma i~ine gtrmiyorlardJ. Qiinkii herkes biliyordu ki, bunlardan hi~biri son el~inin hasleti
degUdi. Sadece bu durum bile onun ahlakmm miikem.melligin.i tespite yeterli
olmaktadrr. 6rnegin bir ayette "Ey inananlar! Yapmaya.cagmiZ §eyi n(9in soylersiniz? Yapmaya.cagmiZ §eyi soylemeniz, AUah lcabnda bilyillc gazaba sebep
olur. "11 buyurulur. Buradaki hedef kitle, oncelikli olarak Hz. Peygamber'in
~evresinde yer alan bazt ki§ilerdir. Ayette su~lamarun bu insanlara y6neltilmi§
ol.mas1, Hz. Peygamber'im tam tersi bir y~am siirdiigiiniin delili olmu§ olur.
Ayru §ekilde israilogullarma yoneltilen §U su~lama da Raslilullah't tenzih eden
11
61 Salf2·3.
Hz. Muhammed"! Anlamak -n-
129
yap1dadrr: "Kitap't okuyup durdugunuz ha1de kendinizi unutur da b~kalanna
m1 iyUilcle e~edersiniZ? Dil§iinmez misini2?"12 Kur'an'da zikred.ilen ahlaki ve·
gayr-i ahlaki tutum ve davraru~lann biitfulii bizi ~u noktaya gotun:nektedir:
Kur'an'da iyi haslet ve itiyat olarak zikred.ilen her §ey Hz,. Peyga.mber'in ya~am.mm birer karesidir. Kotiiliik olarak zikred.ilenler de kac;mchgt haslet ve
itlyatlarch.
Bu genel tespit yamnda. Hz. Muhammed'in gerek ibadet ve ger ekse ahlaki ya§anbsma gelince, her ikisi de ya§anuyla mezc olmu§tu ve ondan ayn
dii§iiniilmeleri soz konusu olamazch. Allah tarafi.ndan giinahlannm tamann
bagt§laruw~ olmasma ra~men geceleri ayaklan ~i~ene dek ibadet ediyordu.
Buna hairet edilmesi kar§Ismda da "Ben ~Ulcreden bir lrul olmayayun mt?"13
diyordu. Ayru §ekilde Visal orucu tu1mas1 14 Allah'mliitfuna kar~1 bir mahcubiyetin ifadesi olmas1 yanmda, sevgiyle yo~du~u kulluk bilincinin ve Allah' a
kulluk etme gayretiilin bir ifadesiydi. Aym ~ekilde dualannda her zaman iyi
ahla.In istemesi ve "Allahunl Ahlillan. ameUerin ve arzulartn lcotillerind.en sana
SzBtlll111TI.. " 15,
"Allahtml Beni en giizel ahlillclt oln1aya yonelt ger9elcten sen ahlizlnn en giizeline yoneltirsin. Benden lcotiilwcleri gider 9iinlal /cotii.lillcleri ancalc
sengiderirsin. "16, "AUahunl Yara~Lmtgiizel yaptm. Ahl.clkum dagilzelle!;tir. " 17
diyerek el ac;mas1, hatta namaza dururken bile "Giinahlarlml itiraf ediyorum.
Onlan bagl!;la. J;Jeni ahlillctll en gilzeline eri!;tir. Kotii. ahlizla b~nden uzalc et. "18
demesi, onu siirekli tarassut edenlere omek olmas1 kadar. tevazusunun ve
ahlaki kemalabrun da gostergesiydi. Nitekim Enes onu anlatlrken "Raswullah, insanlann ahlakc;a en giizeli idi19 demi~. Hz. M§e de ~oyle tanlmlann~tlr:
"Kaba saba biri hie; de~ildi, c;ar~I ve pazarda insanlarla miinaka§a e1mez. kotWiige kotiiliik.le kar§ilik. vermez affeder ve ho~ goriilii davrarurdJ."20
2 . islam Sonrasmda Ya§ayarak Tebli~
insanlar hayatlarllll top tan degi~tirecek yeni bir inanCI benimserken oncelikli olarak mesaj1 sunan kaynag1 on plana· ta~tchklan gibi, zihinlerinde olu§turduklan sorulara yeni inancm ne ·tiir cevaplar verdigini de ogrenmek ister-
ler. Dinin bu problernler e nastl yakla§bglill ve ne tiir c;oziim yollan onerdigini
bilmek isterler. Zihinlerinde dola~an sorular Tarm tasavvuru ve diger inane;
konulanyla srmrll kalmaz, ahla.J.d konular da en az digerleri kadar cevaplarllll
bekledikleri sorulardrr. Hatta dinin ahlaki konulara nastl baktlgmm -en azmdan bazt alan1arda- oncelige sahip oldugunu soylemek bile miimkiindiir.
12
13
14
15
16
17
18
19
20
2 Ba.kara 44.
Bu.hiui.. Teheccud, 6.
Buhiui. i'tisam. 5.
Thmizi.. Daavf:t. 126.
Tirmizi, Daavat. 32.
Musned. Vl/155.
Musllm. Mus!llrin, 26.
Thmizi.. Birr. 69.
Tirmizi. Birr. 69.
130-
H:i. Muhammed (sCll.l) ve Mesqft
insan sorulanna cevap ararken, ctiger yandan da clin.in pratik hayatta nasil
bir ya:;;am bi<;imi olu:;;turduguna bakar. Bu noktada, dinin eylem boyutunun
soylem boyutundan oncelige sahip oldugunu, dinin kabuliinde anlahlandan
daha fazla ya§anb.ya bakllchguu soylemek dogru olabilir. Ciin.kii insaruann
onemli klsmJ b:ir inanct kabul veya reddederken, soz konusu inancm mensuplanrun nasJ.l bir ya:;;am siirdii.klerinden etkilenerek kabul veya reddederler. Dinin mensuplarmm ahlak:i ya:;;amlanrun ust seviyede olmast o dinle yfrzle:;;enleri etkilemekte ve kabul eq.ip ben.imsemeleri daha kolay olmaktadtr. Niteki.,ql
Mekke'de aristokrat zfunrenin ch:;;mda kalan ve Hz. Peygamber'in mesajma
iman edenlerin onemli bir klsllll, Hz. Muhammed'in :;;ahsiyetinden etkilencliklerinden dolayt islam't ben.imsemeleri kolay olmu:;;tur. Ayru durum Mectine'de daha net bir :;;ekilde gorilliir. Raswullah Idaresindeki Medine'ye gelerek
isJam't kabul ederJ.lerin pek<;ogu, son clin.in getirclikleri kadar :;;ahit olduklart
ya:;;amdan, sosyal ve idari yaptdan, al<;akgonUllwUk, yarchmseverlik. iyilik.
fepakarhk. iyl niyet ve en onemlisi de insanhktan etkilenerek son dini ben.ims_emi:;;lerdir. Ciin.kii islam'm, ba:;;kasnn kenctine oncel~mek temelli ahlak
anlayt:;;t, Arabistan yanmadas1 geleneginde olmachgmdan bolge insanlanrun
tahayyfrl bile edemeyecekleri bir ye~.
insanlann islam mesajmm gfrzelliginden ve ger<;ekle:;;tircligi donu:;;frmden
etkilenmeleri kadar. muslfunanlann siyasal ve ekonomik alanda bolged e habn sayilir bir gu<; haline gelmelerinin de islam'm bolgeye lnzla yaytlmasmda
etldli oldugunu soylemek mum.lctindfu. Zira gii<; ve k:udret her zaman i<;in
bir cazibe merkezi olu:;;twur. giinfrmfrzde oldugu gibi. Ozellikle de Mekke'nin
fethinden sonra butiin bir yanmadaya hii.kmeder duruma gelen islam, elindeki gu<; ile kenclisini ku:;;atan cografyadan ba:;;lamak ilzere islamizasyonu
lnzlanchrm.J:;;b.r.
Elbette bu hareketin mihverinde, islam'1 oncelikle kencti :;;ahsmda ya:;;ayan
ve ya:;;amJyla omeklik sergileyen Hz. Muhammed yer almaktaych. Farabi devlet ba:;;kanuu anlatrrken; hakanm milletin huyunu :;;ekillendirecegini, orJ.lart
egitecegini soyler.21 Hz. Peygamber de yirmifr<; yll gibi son derece lasa saytlabilecek bir sfrrede, islam'm :;;ahsiyetlerinde canlanchgt yUrfryen mushaflar
yeti:;;tirmi:;;tir. Yirmifr<; yll sonunda, sadece bir ki:;;iye ait olan inan<; bolgenin
ortak inanct haline gelmi:;;tir. Her hareketini ve ~gzmdan <;lkacak her kelimeyl
izleyen asbab, onu ya:;;amlanrun her diliminde omek aii1ll:;;lardtr.
3 . Ba:;;anmn Ardmda.ki Pratik
~abaYl
Gorebilmek
Hz. Muhammed'in olduk<;a klsa sayllabilecek bir sfrre<;te ger<;ekle:;;tircligi
toplumsal donu§frm. her a<;tdan incelenmeyl hak eder bir goriinfrm arz etmektedtr. Elbette onun ba:;;ans1 sosyal bilimler a<;tsmdan temellendirilebilecek yap1 t;a:;;larma sahiptir ancak, muslfrmanlann geleneginde onun ba:;;ans1
21
Farabi. Mutlulugu .Kazanm.a. trc. Huseyln Atay (Farabfnln Ut; Eseri i~de), An.kara-1974. s. 41.
Hz. Muhammed'i Anlamak -II-
131
temellendirilirken. ~;izilen portre blr insan portresi ohnaktan ~;ok uzaktrr. Bt1tt1n rivayetler ve degerlend.irmeler mecmuasma balolchgmda Hz. Muhammed
tarihsel blr ~ahsiyet ohnaktan ~ikrm~ ve efsanevi blr kimlige biirii.m:nti~tiir.
Adeta melekle~tlrilen ozellikleriyle kendisi gibi ohnayan diger insanlara nasll
omek olabilecegi goz arch ectilmi~tir. Usve-i hasene olarak omek aluunas1 beklentrken, ornek alacaklar ile olu~twulan peygamber imaj1 arasmdaki u~uru­
mun. Rasillullah'1 omek almaYl engelledigi tizerinde durulmam1~trr.
Hz. Muhammed'in ozellikle Medine doneminde yogunl~an ve neredeyse
her haftasma blr tane dti~en mucizelert22 yanmda kU.~;t1klt1gt1nden itibaren
kalbinin birka~ kez yarlhnas1 gibi olagant1stt1 mazhariyetler mecmuas1 ~er~evesinde "olu~twulan be~er t1stt1 Hz. Muhammed imaji, onun yirmiti~ yllda
ger~ekle~tirdigi ba~armm ardmdaki ~abaYl golgeler boyuttadrr. Bu da onu ornek almamaz yapmaktadrr. Zira farkh hayat boyutlan stiren ve diger insanlarm kar~ila~bklan nefs~ni smanmalardan vareste olan bir insan soz konusu
edihnektedir. Halbuki omeklik i~in ayru dtizlemde ya~1yor ohnak onemlidir.
insan kendisiyle ayru smanma i9inde olan insanm b~ansrm gorerek onun
gibi blr ~abaya girebilir. Bu da omek olanm herkes gibi yemesi-i~mesi, aile
hayati stirmesi. duyguianmasi. tam~mas1 velhasll bir insanda bulunabilecek
tabii ozelliklere sahip ohnas1 ile olur. Halbuki klasik kitaplarm olu~turdugu
peygamber imaj1 ve tasavvuru bundan ~;ok uzak bir yap1 arz etmektedir.
Soz konusu duruma Kur'an avismdan baktigliDlZda, Cuger peygamberlerle
blrlikte Hz. Muhammed'in de bir be~er ve herkes gibi bir kul23 ve Allah katlndan gelen buyruklara iman etmi~ biri olarak tarutilchgmi gormekteyiz. 24 Zaten
Hz. Muhammed de "Ben bir lcral degUim. Tuzlamp gimet;te lcurutulan et yiyen
bir lcadmm ogluyum" ifadesiyle kendisini insani dtizlemde tutmaktad:ir. 25 Bu
nedenle. Hz. Muhammed herkes gibi bir be~er oldugu gibi, sergiledigi ahlaki
ya~am da bi! be~erin sergileyebilecegi blr ya~amch.
Bu gerveklik nedeniyle, Hz. Muhammed'in gervekle~tirdigi ve her a~1dan
hayretlik ba~ansrm temellendirlrken bunu insan t1stt1 bir atmosfere sokmak
yeri:O.e onu, bt1tt1n vabas1yla "ilahi oze yonelmi~ be~er, be~eri kllvt1klt1kle ilahi
su:n birle~tiren bir sentez"26 olarak benimsemek; her ~eyden once bir ibsan
oldugu gervekligini kabul ettikten sonra yine insanlar i9in gorevlendiriJ.mj~
bii' elvi olduguna inanmak, Hz. Peygamber'i ve getirdigi mesaj1 saghkll anlayabilmek ve yorumlayabilmek ivin temel ~art olarak durmaktadrr. Hz. Pey22
23
24
25
26
Muhaddislerln rtvayet farkhltklanru ayn olaylara yorma yakl~IIDlyla. Hz. Peygamber'ln Medlne
doneminde gosterdigi muciZelert anlatan rtvayetler haftalara taksiln edilse. neredeyse her haftasma bir muciZe d~ecegi yiiniindekl degerlendirmemiZln mJ)balaga sayllmayacaguu dii:,ifulmekteyiZ.
Bkz. 17lsra 1. 93: 18 Kehf 110: 41 Fussllet 6.
2 Bakara 285.
QmMO.Ce. Et'Ime, 30.
FrtthjofSchuon. islfun'tAnlamalc, trc. M~ut Karuk, ist.-1996. s. 128, 141.
Hz. Muhammed (sav) ue Mesqjl
132
gamber'in ba!}ansrm rasyonel temellere oturtmaya ~abalayan bu izah onun
Allah ka~_?an desteklenmi!} olmasiyla ~eli!}memektedir. Temel sorun onun
~basrm gon1p gormemektedir.
4 . imanm Eylemle Kendini Ger~ekle§tirmesi
Kur'an'm tarumlamasma gore. Allah insaru kabiliyetlert ve ozellikleri a~I­
smdan degerler skalasmm en iisti.inde yaratnll§br. Gon1p i§itebilmesi, konu!}abilmesi ve hepsinden de onemlisi akledebilmesi sayesinde di.inyayt donii!}.tfuebilecek gii<;tedir. Allah yeryU.zUndeki her §eyi diger varhklara gore ~ok
iistiin meziyetleri olan insarun hizmetine sunmu§tur. Allah onu yeryU.zfuldeki halifesi/vekili yapbgmdan insarun yeryiiziindeki varllgl. Allah admadlr ve
Q'nun ad!yla gorev yapmaktadlr. DolaytSiyla diinyaya Allah'm gorevlendirmesiyle gelmi§tlr. 27 Allah insana, ne i<;in yarabld!gtru, iizertne yiiklenen sorumll;llugun geregini yertne getlrmesi gerektigini ve ya!}ammm bir smanmadan
ibaret oldugunu habrlabr: "Cinleri ve insanlan ancalc bana /cullulc etmeleri ~in
yarabnl§undlr. "2B ~verdilcleriyle denemelc ~in sizi yeryiiziiniin halifesi yapan
ve ldminizi lciminize derecelerle iistiin yapan O'dur. "29 "Sonra onlann arduulan
nastl ~ yapacagrmza balanalc
~in
sizi yeryiiziinde halifeler yaptun.. "30
Kur'an'dan anla!}Ild!gt iizere. ahlak da dahil olmak iizere hayabn anlam
kazand!gt tek ger<;eklik, kulun yarablma nedeninin zirvesinde Allah'a kulluk
etmenin yer ald!@dlr. Kur'an insanm ned~n yarabld!gtru bu !}ekilde gerek<;elendirdikten sonra sorumluluk yiikler ve arbk geregini bekler. Dolaytsryla insandan beklenilen oncellkle iman etmesi, bunun ardmdan da soylem.i
peki§tlren ibadet ve a.blak:i gorevlertn yertne getlrilmesidir. Zira inarima salt
tasdikten ibaret olniaytp. inarulan §ey dogrultusunda hareket etmeyi, inancm
is teklerini yerine getirmeyi gerekli k:J.lar.
. Kur'an ve hadislere bakbgumzda, islam't din olarak kabul edenlerfrt yertne
getirmeleri istenilen gorevlertn <;e§itli ba§hklar albnda kategortze edilmediklerini goriiriiz. 6megin ahla.kla ilgili olanlar ve olmayanlar §eklinde bir tasnif
soz konusu olmaz. insariiU tum hayabnl belli bir disiplin albna almayt ama<;layan buyruklar yertne gore ahla.kla, yertne gore ibadetle, yertne gore de bir
ba§ka §eyle ilgili olabilmektedir. islam ins an ya!}ammda bo§luk brrakmayan
yapisiyla her alanla ilgili genel kurallar koyar.. Dinin toplumu §ekillendirmesi
bu <;er<;evede ger<;ekle§ince, Allah'm ve el<;isinin yapog1 mllsliimanlara emretmek. mllminlere dii§en de bu buyruklan yertne getirmek olmaktadlr.
Sorumluluk emrtn yertne getlrilmesi olunca. her ahlaki gorev Allah veya
Rasiil buyrup;u olarak dini vechede olmaktadlr. Bu nedenle de kesinlik arz
27
2 Bakara 30.
2s
29
51 zanyat 56.
6 En'Am 165.
30
10 Ylinus 14.
Hz. Muhammed'i Anlamak
-n-
133
etmekte ve i~t edilmesi icap etmekted.ir. Zira ahlak kurallan uygulanma
gerekcelerini dinden. bir ba~ka ifadeyle Allah'm ki.tab1 ve peygamberden almaktadlrlar. Niteki.m, emirlerini herbangi bir suu.flandrrmaya tabi tutmayan
Allab'm ~sana oliim.gelip ~attncaya lcadar Rabb'ine lrulluk et. -:II buyurmas1, irlsan sorumlulugunun hem mecburiligini hem de sfuekliligini gostermektedir.
Dini boyutu nedeniyle ahlak, dirlin aynlmaz bir parcas1dlr ve tamamen din
temellidir. Aralarmdaki yogun ili~ki nedeniyle ahlak dirlin meyvesi mesabesinded.ir. Hem dirlin hem de dindarhgm meyvesini ermek it;in ahlaki degerlere
sabip olmak elzemdir. Ba~ka bir ifadeyle dile geti.recek olursak ~isliim. ablaka
biiyiik onem verir ve onu dinin zarfi sayar. Din mazruf, abla.k da onun zarfidlr."32
"
Kur'an'a imanm eylem talep etmesi boyutundan baktlgmuzda. imanm kesinlikle amelden ayn tutulmadlgmi ve amelsiz imarun imkaruyetirlin soziinful
dabi edilmedigini gormekteyiz. Nitekim Kur'an, imandan ya da miiminlerden
bahsederken imanla ameli sfuekli birarada anar. iyi amellerden soz etmeksiZin imandan bahsetmesi ise yalruzca, Minananlan" Minarimayanlar" ile m ukayese etmesinde soz konusu olur.
Buradan hareketle, gerek Kur'an'm ve gerekse Hz. Muhammed'in inane ve
abla.k adlna ortaya koydugu her ~eyin, sosyal ya~amda yeri olmayan esatir
olmadl~ at;lktrr. Pek t;ok ayette amelin ve arne! sahiplerinin ovillmesi bu gert;ekligm dile geti.rilmesidir. Once Allah'a ibadet edilrnesini, ~irkten uzak durulmasrm, ardmdan da ahlaki hususlara uyulmas101 emreden ayet bu durumu
yans1tmaktadlr: ~AUah'a kulluk edin. O'na bir ~eyi ortalc lco~maym. Ana babaya, yalanlara, yetimlere, ~lciinlere, yalon lcoTTI!;uya, uzalc lcoTT!!;uya, ydnuuzdalci arlc~a, yolcuya ve elinizin alttn.da bulunan lcimselere iyililc edin.
Alla.h. lcendini begenip ogiinenleri elbette sevmez. "33 DolaJlSiyla gerek Kur'ani
ve gerekse nebevi tiim buyruklar eyleme ge,;mek it;indir. Nitekim Kur'an, bil-
meyi ogutlemi~34 • bildiklerini ya~amayanlan da ki.tap ~tyan merkeplere benzetmi~tir.35 Ayru ~ekilde Hz. Peygamber de faydas1 ol.mayan bilgiden Allah'a
sigl.Il.IIll~36 , sahip oldugu ilmi nerede kullandlgt sorulmadan insanm Rabb'in
huzurundan aY.ffimayacagmr belirtmi~ti.r. 37 Ozetle. ibadetler ve ahla.kla ilgili
nasslar, insan zihnix;lde pratigi olmayan.bir tasavvur olarak kalmas1 it;in sunulmaxm~tlr. Nibai bedef, insanm kemale erclirilmesidlr. Bu ~a eylemle gert;ekle~ecektir. DolaJlslyla insana dii~en sorumluluk, tatbik etmektir.
31
32
33
34
35
36
37
15 Hicr 99.
Osman Pazarh. Din PsUcolojisL ist.-1972. s. 43-4.
4Nisa 36.
21 Enbiya 7.
62 Cum'a 5.
Muslim. Zilcr, 19.
Tirm.fzi. Slfatu1-klyame, 1.
.t34
Hz. Muhammed (sav) ue Mesqjl
5. Dindarhgw. Sozde Kalmas1
insanlar ahlakla dini bir arada dt1§iiniirler ve ikisi arasmda kopmaz bir
baglanh-varsayarlar. Bu nedenle gt1ndelik ya§amda dinin emirlertni yerine
getlrmekte titiz davrandlklaruu dt1§fuldiikleri ki§ilerin, keza dindar olarak tarumlacbklanrun davraru§lannda herkesten fazla ahlaki olmalanm beklerler.
Bu yt1zden. dindar olarak degerlendirdikleri ki§ilerin ahlaki degerlere uymada
zaaf i~;inde olduklaruu gordii.klerinde. olumsuz durum dikkatlertni fazlastyla ~;eker, tepkilerine neden olur. Boylesi durumlar dindarlann kenclilerinin,
bazen da -yanh§ olmakla birlikte- dinlerinin ele§tirilmeslne sebebiyet verir.
Kenclileri ikiyt1zlt1lt1.k, riyakarbk ve sahtekarbk gibi su~;lamalara maruz kahr. Bu nedenle, teiSt olanlann en ~;ok ele§tiri alcbklan hususlardan birinin,
, ya§amlanyla inan~;lan arasmdaki uyumsuzlugun oldugunu soylemek mt1m~ _kiindfu. Sosyal bir gen;eklik olarak, ayru zafiyetler dindar olmad.I@ dt1§t1nt1len
. kimselerde ortaya ~lkbgutda fazla yad.Irgar1maz.
I
Nitekim giinlt1.k ya§ammda, d.ini sembol kabul eclilen giyim ku§am tarzma
onem veren bir insanm tlcarette ahlaken dogru olmayan davraru§lar i~ine girmesi veya kar§tsmdaki insana haks!Zbk etmesi, dindarhguun sorgulanmasma
ve dini bt1tt1.n bir insan olmad.I@nm dUe getirilmesine neden olabilmektedir.
Kar§ISmdaki insan onun lo.yafetleri Ue dini arasmda paralellik kurmakta ve
dine uygun bir davraru§ tarn. beklemektedir. Benzer durum, ibadetleri yerine getlrmede hassas olan bir kimsenin toplumu rahatstZ edecek davraru§lar
sergUemesinde soz konusu olur. Ahlaki degerleri i~selle§tiremerni§ olmas1 nedeniyle ele~tlrtye maruz kalJ.r. DolaJ!Slyla gon1n0r dindarbk, ins~ davraru§lanrun degerlendirilmesinde bir unsur olarak olmaktad.Ir.
Bt1yt1.k bir ~eli§kiyi ve ikilerni bannd.Iran boylesi bir ya§am tarzuun dinin
istedigi veya dindarbk olarak adlanclmlmaYI hak eden bir ya§~ . olmad.I@
~§ikard.Ir. Zira ~dindarbk" ifadesi yaptst itibanyla ahlakhb@ da ihtiva eden bir
kavramd.Ir. Ahlakhbgut d.indarbktan ayn dt1§\1nt1lmesi soz konusu olamaz.
· Bu nedenle bir insanm dindar olmakla birlikte ahlaki olmayabilecegi tasawur
eclilemez. Ger9ek anlamda dindar, ahlak ve inan9 boyutlaruu ya§amma hakim
Io.lrm§ ve bunlan pratige ge9irrni§ insand.Ir. Tamamen dinin §emsiyesi altmda
§ekillenen ibadetler ve ahlaki ya§antl hayatmm temel dinamikleri olmu§tur.
Buradan hareketle lnsan: 1nan9. ibadet ve· ahlala ya§amma hakim lo.ld.IgiDda
dindar olarak tammlarlmaYl hak etmektedir, denebilir. Ahlaki kurallan ya§ama hakim lo.lmadan bir dindarbktan bahsetmek soz konusu olamaz.
DolaYJstyla, 9eli§kili ve ikircikli bir ya§am sfuen insarun dindarhg1 sadece §ekilsel ve sozde kalan bir dindarbktlr. Ger9ek anlainda dindarhk olarak
adlandmlma)'l hak etmemektedir. Zira dindarhk hayatm butiin alanlaruu
Kur'an yarunda Rast1lullah'm ya§amtyla sundugu omeklige gore diizenleme
~abastd.Ir. DolaYJSlyla bu ozellikleri yans1tmayan bir ya§an,tmm, ibadet hayatl
.#'"
0
l;iz. Muhammed'! Anlamak
-n-
135
ne kadar yogun olursa olsun, dindarhk alar~ adlandmlma}'l hak etmedigi
soylenebilir. Hatta Allah sevgisi ve O'nun kullardan ne bekledigi ~?UWU insan bilincinde gerr;ek anlamda yerini alamadl~ ir;in. icra edilen ibadetlerin
bile ~?ekilsel oldugundan soz etmek miim.kiindfu. Bunun tersi bir duru.m soz
konusu olmu~ olsaydl, namaza onem veren bir insarun, namaz1. brrakmama
emri ile yalan soylememe emri arasmda ittiba ar;1smdan bir fark olmawgmm
bllincinde olmas1 gerekirdi.
Celi~ik ya~am sergileyen ki§ilerdeki. ikllem kar§lSmda: dinJn irlanr;, ibadet ve ahlak boyutlanyla ir;selle~tirllmemi~ olmasmdan, bilinr; diizeyin.in zaytfugmdaJt. hatta ~a edilen ibadetlerin temel saikinin taklit oldugundan soz
edilebilir. Oysa Hz. Muhammed'irllo.yamet gt1niinde sevaplarm tartllacagi teraziye gtizel ahla.ktan daha agrr bir §ey kon.mayacagm.t soylemesi38, miimine
en yararll hasletin takva oldugunu dile getirmesi39, Allah'tan korkmanm ve
giizel ahlak sahibi olmarun insaru cennete sokan temel degerler oldugunu
dile getirmesi40 s6ZI1 edilen kimselerin yarallcLlanna kar~1 alan imanlannda,
sevgilerinde, yakl~unlarmda ve onunla aralarmdaki bagda sorun oldugunu
gostermektedir.
Dile getirdigimiz bu gerr;eklige ragmen, ahlak noktasmda zaaflan olmakla
birlikte ibadetlere titizlik gosteren insanlarm bu di:i§kiinlillderirlin davr~­
lamu miispet yonde diizeltmede katlo. saglayacagrm soylemek mii.mkiindfu.
Zira irlsan titizlik gosterdigi ibadetleri zamanla §ekli boyuttan deriini boyuta
ta~?xyara.k ibadetleri yerine getirme ile ahlaki buyruklara uymak arasmda fark
olm~wgrm anlayabilir. Bu da belli bir sfuer; sonunda ki§irlirl olumlu yonde
degi§mesiyle sonur;Ianabilir. Nitekim haec, umre ve ramazan orucunun pek
r;ok irlsan iizerindeki olumlu etkileri bu baglamda Zikredilebilecek omeklerdir.
Son~~
Gerek Kur'an'm ve gerekse hadislerin dir1ir1 aynlmaz parr;as1 haline getirdigi ahlaki degerler, bunlan irlsanllga sunan Hz. Muhammed'in ya~ammda ete
kemige bllriinmii§ vaziyetteydi. Oncelikle kendisinin ya§amasl suretiyle sergiledigi omeklik islam'm kabul edilmesirlde ve civar beldelere ula~tmlmasmda
en biiyiik etkenlerden biri olmu§tur. Ancak giiniimiizde, hem Hz. Muhammed'in y~adl~ ahlaki hayall saglam rivayetlere dayanarak sagllkll sunmakta
sorunlar vardrr; hem de insanm kendisirlden ve y~adlgi r;agdan kaynaklanan
nedenlerden dola}'l. Rasiilullah'm ¥a§am tarzun kendi hayatlarma hakim lo.lmalarmda sorunlar vardrr. Ozellikle de dirldar olarak bilirlen insanlarm haya~amu ku~atan r;eli~ki. erdemli hayat ile aralarmdaki mesafenirl uzakll~:
giiniimiiz modem miisliimanlarrmn r;agda§ sorunlan olarak kar§JIIU.Za r;lk38
39
40
Tirmlzi. Birr, 62.
ibn Mace, NiMh. 5.
Tinnlz~ BiJT, 62.
136 •
Hz. Muhammed (sav) ve Mesaj1
maktaci.Jr..flu aCl ger~ek, inan<hgJ.yla ya~a<h~ hayat arasmda slk1~1p kalan ve
bir tiirlt1 kendisi olama.IIll~ giint1miiz mtislt1manlannm neden bu durumda
olduklannmsorgulanmasrm gerekli lolmaktaci.Jr. Belki de 6ncelik. mt1slt1manlan tekrar islam'a kazandlrmaktaci.Jr.
A"' .