586 NESİH 1920]). 3. Hibetullah b. Selâme, en-NâsiÅ ve`l

NESÝH
353-371); Abdullah Yýldýz, “Serahsî’nin (483/
1090) Hadis Anlayýþý II: Nesh ve Ýhtilâfu’lHadisle Alakalý Meseleler” (Harran Üniversitesi Ýlâhiyat Fakültesi Dergisi, V [1999],
s. 255-298); Muhsin Demirci, “Nesih Baðlamýnda Recim Âyeti Sorunu” (MÜÝFD, XVIII
[2000], s. 101-119); Talip Özdeþ, “VahiyOlgu Ýliþkisi Açýsýndan Nesh’e Getirilen
Yorumlara Eleþtirel Bir Yaklaþým” (Ýslâmî
Araþtýrmalar, XIV/1 [Ankara 2001], s. 3948); A. Galip Gezgin, “Kur’ân’da Nesh Problemine Eleþtirel Bir Yaklaþým” (a.e., XIV/1
[2001], s. 49-68); Ýdris Þengül, “Ulumu’lKur’an Konusu Olarak Nasih ve Mensuh”
(Diyanet Ýlmî Dergi, XXXVIII/3-7 [Ankara
2002], s. 91-112); Hamid Naseem Rafiabadi, “Abrogation (Naskh) in the Qur’an: An
Overview of the Views of Islamic Scholars”
(Insight Islamicus, III [Srinafar- Kashmir
2003], s. 75-90); Israr Ahmad Khan, “A
Critique of the Theory of al-Naskh in the
Qur,an” (International Islamic University
Malaysia Law Journal, XI/1 [Kuala Lumpur 2003], s. 115-136).
BÝBLÝYOGRAFYA :
Ýbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (Teceddüd), s. 40;
Nehhâs, en-NâsiÅ ve’l-mensûÅ (nþr. Süleyman
b. Ýbrâhim b. Abdullah el-Lâhim), Beyrut 1412/
1991, neþredenin deðerlendirmesi, I, 277-347;
Ebû Bekir Ýbnü’l-Arabî, en-NâsiÅ ve’l-mensûÅ
fi’l-Æurßâni’l-Kerîm (nþr. Abdülkebîr el-Alevî elMedgarî), Kahire 1413/1992, neþredenin giriþi, I,
208-219; Ebü’l-Ferec Ýbnü’l-Cevzî, NâsiÅu’l-Æurßân ve mensûÅuh (nþr. Hüseyin Selîm Esed edDârânî), Dýmaþk - Beyrut 1411/1990, s. 125-129;
Zerkeþî, el-Burhân fî £ulûmi’l-Æur ßân (nþr. Yûsuf
Abdurrahman el-Mar‘aþlî v.dðr.), Beyrut 1415/
1994, neþredenlerin notlarý, II, 151-158; Abdullah
Çekrâlevî, Burhânü’l-furšån £alâ ½alâti’l-Æur ßân,
Lahor, ts., s. 112-113; Ali Osman Koçkuzu, Hadiste Nâsih-Mensûh Meselesi, Ýstanbul 1985, s.
51-71; Mustafa Zeyd, en-NesÅ fi’l-Æur ßâni’l-Kerîm, Mansûre 1408/1987, I, 289-395.
ÿAbdülhamit Birýþýk
Hadiste. er-Risâle ve ÝÅtilâfü’l-¼adî¦
adlý eserlerinde hadiste nâsih - mensuh
konusunu sistemleþtirip ele alan Ýmam
Þâfiî’den sonra ayný konuya dair birçok
eser yazýlmýþ olup günümüze ulaþanlar
þunlardýr: 1. Esrem, NâsiÅu’l-¼adî¦ ve
mensûÅuh. Yedi cüzden oluþan eserin
bazý cüzleri günümüze ulaþmýþtýr (DÝA,
XI, 436). 2. Ýbn Þâhin, NâsiÅu’l-¼adî¦ ve
mensûÅuh (en-NâsiÅ ve’l-mensûÅ mine’l¼adî¦, nþr. Semîr b. Emîn ez-Züheyrî, Amman 1408/1988; nþr. Ali Muhammed Muavvaz – Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Beyrut 1412/1992; Ýbn Abdülhak el-Vâsýtî bu
eseri ihtisar etmiþtir [Keþfü’¾-¾unûn, II,
586
1920]). 3. Hibetullah b. Selâme, en-NâsiÅ
ve’l-mensûÅ mine’l-¼adî¦. Büyük ölçüde Ýbn Þâhin’in eserine dayanarak hazýrlanan kitabýn yazma nüshalarý bulunmaktadýr (Ziriklî, VIII, 72). 4. Hâzimî, el-Ý£tibâr fi (beyâni)’n-nâsiÅ ve’l-mensûÅ mine’l-â¦âr. Bablara göre tanzim edilen ve
baþ kýsmýnda nesihle ilgili usul bilgileri yer
alan eser hadiste nâsih - mensuh konusunun en sistemli çalýþmasý kabul edilmektedir (Haydarâbâd 1319; Kahire 1346, 1349;
nþr. Seyyid Hâþim en-Nedvî v.dðr., Haydarâbâd 1359/1940; nþr. Râtib Hâkimî, Humus 1386/1966; nþr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî, Halep 1403/1982). 5. Ebü’l-Ferec Ýbnü’l-Cevzî, AÅbârü ehli’r-rüsûÅ fi’l-fýšh
ve’t-ta¼dî¦ bi-mišdâri (nâsiÅi ve’)l-mensûÅ mine’l-¼adî¦ (en-NâsiÅ ve’l-mensûÅ
mine’l-¼adî¦, er-RüsûÅ fî £ilmi’n-nâsiÅ ve’lmensûÅ). M. Züheyr eþ-Þâvîþ ve Muham-
med Ken‘ân (Beyrut - Dýmaþk 1984), Muhammed Ýbrâhim Hifnî (Mansûre 1405/
1984), Ebû Abdurrahman Mahmûd elCezâirî (Mekke 1988) ve Ali Rýzâ Abdullah
Ali Rýzâ (Beyrut 1412/1992) tarafýndan neþredilmiþtir. Hüseyin b. Abdurrahman elEhdel eseri £Ýddetü’l-mensûÅ mine’l-¼adî¦ adýyla ihtisar etmiþ (Süleymaniye Ktp.,
Baðdatlý Vehbi Efendi, nr. 303), Ýsmail Akyüz de bazý ilâvelerle Türkçe’ye çevirerek
Hadiste Nesh ismiyle yayýmlamýþtýr (Ýstanbul 1997). Ebü’l-Ferec Ýbnü’l-Cevzî’nin
bu konuda Ý£lâmü ehli’l-£ilm bi-ta¼š¢ši
nâsiÅi’l-¼adî¦ ve mensûÅih adlý bir eseri daha vardýr. Ahmed Abdullah ez-Zehrânî Ý£lâmü’l-£âlim ba£de rüsûÅih bi¼ašåßiši nâsiÅi’l-¼adî¦ ve mensûÅih
adýyla eseri tahkik etmiþtir (yüksek lisans
tezi, 1397-1398, Câmiatü Melik Abdülazîz
külliyyetü’þ-þerîa ve’d-dirâsâti’l-Ýslâmiyye).
Kettânî, Ýbnü’l-Cevzî’nin bu konuda Tecrîdü’l-e¼âdî¦i’l-mensûÅa isimli bir eserinden de söz etmektedir (er-Risâletü’lmüste¹rafe, s. 80). 6. Ebû Hâmid Ahmed
b. Muhammed er-Râzî, en-NâsiÅ ve’lmensûÅ fi’l-e¼âdî¦. Muhtasar bir çalýþma olup (Beyazýt Devlet Ktp., Bayezid, nr.
1085/2, vr. 164b-199a) Adnan Kudsi eser
üzerinde yüksek lisans tezi hazýrlamýþtýr
(1988, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). 7. Ca‘berî, RüsûÅu’l-aÅbâr
fî mensûÅi’l-aÅbâr. Büyük ölçüde Hâzimî’nin eserine dayanan bu kitap üzerinde
Hasan Muhammed Makbûlî el-Ehdel doktora çalýþmasý yapmýþ ve ardýndan eseri
yayýmlamýþtýr (San’a-Beyrut 1409/1988). 8.
Sýddîk Hasan Han el-Kannevcî, Ýfâdetü’þþüyûÅ bi-mišdâri’n-nâsiÅi ve’l-men-
sûÅ. Farsça olarak kaleme alýnmýþtýr (Lahor 1900).
Hadiste nesih konusuyla ilgili olarak eser
yazdýðý kaydedilen, ancak çalýþmalarýnýn
günümüze kadar gelip gelmediði bilinmeyen diðer müellifler de þunlardýr: Ahmed
b. Hanbel (Ýbnü’n-Nedîm, s. 285), Ebû Dâvûd es-Sicistânî (Þemseddin es-Sehâvî,
III, 67; Kettânî, s. 80), Muhammed b. Osman el-Ca‘d eþ-Þeybânî (Keþfü’¾-¾unûn,
II, 1920; Ziriklî, VI, 260), Kasým b. Asbað elKurtubî (Keþfü’¾-¾unûn, II, 1920; Ziriklî, V,
173) ve Ebü’þ-Þeyh (Kettânî, s. 80).
Nesih konusu günümüzde neshi red veya ispat etmek üzere yapýlan çalýþmalarda da ele alýnmaktadýr. Abdülmüteâl Muhammed el-Cebrî, en-NâsiÅ ve’l-mensûÅ
beyne’l-i¦bâti ve’n-nefy adlý eserinde
(Kahire 1961, 1987) Kur’an ve Sünnet’te
nesih bulunmadýðýný savunmuþ, Lâ NesÅa fi’s-sünne isimli kitabýnda ise (I-II,
Kahire 1415/1995) üzerinde nesih cereyan
ettiði bilinen hadisleri ele alarak sünnette neshin söz konusu olmadýðýný ispat etmeye çalýþmýþtýr. Buna karþýlýk Muhammed Mahmûd Feraðlî, en-NesÅ beyne’nnefyi ve’l-i¦bât’ýnda (Kahire 1396/ 1977)
neshi kabul etmeyenlerin delillerini reddetmiþ, Abdullah Mustafa el-Ureys de elEdilletü’l-mu¹maßinne £alâ ¦übûti’nnesÅi fi’l-Kitâbi ve’s-Sünne’sinde (Beyrut 1400) hadiste neshin varlýðýný ispat etmeye çalýþmýþtýr. Fâtýma Sýddîk Ömer Nücûm, NesÅu’l-Kitâb ve’s-Sünne bi’lKitâb ve’s-Sünne adýyla yüksek lisans
tezi hazýrlamýþ (1400, Ümmülkurâ Üniversitesi Þeriat Fakültesi [Mekke]), Abdullah b. Muhammed el-Hakemî en-NesÅ
fi’s-sünneti’l-mu¹ahhara ve eþheru mâ
½unnife fîh isimli yüksek lisans tezinde
(1404, Câmiatü’l-imâm Muhammed b. Suûd külliyyetü usûlü’d-dîn [Riyad]) sünnette nesih konusunu ele alan eserleri tanýtmýþtýr. Ali Osman Koçkuzu da, Hadiste
Nâsih Mensûh Meselesi adýyla bir doktora çalýþmasý yapmýþtýr (1985).
BÝBLÝYOGRAFYA :
Ýbnü’n-Nedîm, Fihrist (Teceddüd), s. 285;
Ebü’l-Ferec Ýbnü’l-Cevzî, AÅbâru ehli’r-rüsûÅ
(nþr. Ali Rýzâ Abdullah Ali Rýzâ), Dýmaþk - Beyrut
1412/1992, neþredenin giriþi, s. 5-39; Þemseddin es-Sehâvî, Fet¼u’l-mu³¢¦, Beyrut 1403/1983,
III, 67; Keþfü’¾-¾unûn, II, 1920; Ziriklî, el-A£lâm,
V, 173; VI, 260; VIII, 72; Kettânî, er-Risâletü’lmüste¹rafe, s. 80; Mübârekfûrî, Mušaddimetü
Tu¼feti’l-a¼ve×î (nþr. Abdurrahman M. Osman),
Kahire 1386/1967, I, 292-294; Sezgin, GAS, I,
509-510; Ali Osman Koçkuzu, “Esrem”, DÝA, XI,
436.
ÿMehmet Efendioðlu