ekonomik g r n m

(.2120ø.*g5h1h0
7h5.ø<(&80+85ø<(70(5.(=%$1.$6,
$UDOÕN
1
Ulusal Program
Türkiye, hedefleri ³8OXVDO3URJUDP´ ile belirlenmiú ve pek çok
alanda yapÕsal dönüúümü amaçlayan bir program
uygulamaktadÕr.
3URJUDPÕQ
(NRQRPLN
gQFHOLNOHUL
(QIODV\RQX.DOÕFÕ
%LUùHNLOGH
'úUPHN
Kamu Borç
Stokunu
Azaltmak
Ekonomide
Sürdürülebilir
%\PH2UWDPÕQÕ
Tesis Etmektir.
Bu süreçte, piyasa ekonomisinin güçlendirilmesi ve ekonominin rekabet gücünün artÕrÕlmasÕ söz konusu
DPDoODUDXODúDELOPHNLoLQ|]HO|QHPWDúÕPDNWDGÕU%XNDSVDPGDSUogram çerçevesinde;
9 g]HOOHúWLUPH\ROX\ODGHYOHWLQ
HNRQRPLGHNLD÷ÕUOÕ÷ÕQÕQD]DOWÕOPDVÕ
9 3L\DVDG]HQOHPHLúOHYLQLQED÷ÕPVÕ]
düzenleyici kurumlara devredilmesi,
gQHPOLELUQRNWD
9 g]HOJLULúLPFLOL÷LQJoOHQGLULOPHVL
9 6HUEHVWSL\DVDLúOH\LúLQLROXPVX]
etkileyen hukuki engel ve iktisadi
belirsizliklerin giderilmesi,
9 <DWÕUÕPRUWDPÕQÕQKHPKXNXNLKHP
LNWLVDGLDoÕGDQL\LOHúWLULOPHVL
9 Sermaye hareketlerinin tam olarak
serbestleútirilmesi ve yabancÕ sermaye
yatÕrÕmlarÕnÕn teúvik edilmesi
hedeflenmektedir.
=DPDQ]DPDQ,0)SURJUDPÕRODUDNGDDGODQGÕUÕODQX\JXODQPDNWDRODQLVWLNUDUSURJUDPÕDVOÕQGD'37¶QLQ\ÕOOÕN
SURJUDPODUÕQGD\LQH'37WDUDIÕQGDQKD]ÕUODQDQ³.DWÕOÕPgQFHVL(konomik Program Raporu”nda, ve nihayet Hükümet
WDUDIÕQGDQRQD\ODQDQ³8OXVDO3URJUDP´GDoRNGDKDJHQLúELUWDVDUÕPGDoHUoHYHVLoL]LOPLúRODQXOXVDOQLWHOLNWHELUSURJUDPGÕU
2
Ulusal Program
Ekonomik öncelikler kapsamÕnda, IL\DWLVWLNUDUÕQÕ VD÷ODPDN, kendi
|QFHOL÷LQLQ\DQÕVÕUD programdaki di÷er hedeflerin gerçekleútirilebilmesi
için de bir |QNRúXOYH]RUXQOXOXNWXU.
8OXVDO3URJUDPYHULLNHQSDUDYHNXUSROLWLNDODUÕDúD÷ÕGDNL
esaslar çerçevesinde yürütülmektedir.
9 )L\DWLVWLNUDUÕQÕQ VD÷ODQPDVÕ0HUNH]
9 'DOJDOÕ NXU rejimi uygulamasb
9 Gerekli |QNRúXOODUROXúWX÷XQGD,
VUGUOHFHNWLU. Döviz kuru
%DQNDVÕ¶QÕQ|QFHOLNOLKHGHIL olarak
Merkez BankasÕ HQIODV\RQ
piyasada arz ve talebe göre
KHGHIOHPHVLUHMLPLQHJHoHFHNWLU.
EHOLUOHQPLúWLU
belirlenecek, ancak Merkez Bankasb
Teknik alt yapÕsÕnÕ KD]ÕUODPÕúWÕU
9 Para politikasÕ, kÕsa dönemde enflasyonu
döviz kurunun uzun dönem seviyesini
düúürmeye, orta vadede ise fiyat istikrarÕnÕ 9 3DUDSROLWLNDVÕQÕQEXúHNLOGH
etkilemeden, VDGHFHDúÕUÕ
belirlenmesi, AB’ye üyelik sürecinde
GDOJDODQPDODUD yönelik
sa÷lamaya ve korumaya yönelik olarak
0DDVWULFKWNULWHUOHULQHX\XP
PGDKDOHde bulunabilecektir. Döviz
sürdürülecektir.
VD÷ODPD KHGHILLOHGHED÷ODQWÕOÕGÕU
UH]HUYOHULQLDUWÕUPDNLoLQúHIIDI
9 \ÕOÕHQIODV\RQKHGHIL, 2004
%XVUHoD\QÕ]DPDQGDHQIODV\RQXQ
\|QWHPOHUOHJHUoHNOHúWLUHFH÷LG|YL]
\ÕOÕHQIODV\RQKHGHILLVHRODUDN
$%RUWDODPDVÕQD\DNODúWÕUÕOPDVÕQÕGD
DOÕPLKDOHOHULEXQXQGÕúÕQGDGÕU
beraberinde getirecektir.
0HUNH]%DQNDVÕYH+NPHWWDUDIÕQGDQ
9 Makro ekonomik istikrarbn kalbcb hale
RUWDNNDUDUODEHOLUOHQPLúWLUø]OH\HQ\ÕOODUGD
gelmesi ile birlikte, 7UNOLUDVÕQÕQ
ise $%\HVLONHOHULQHQIODV\RQ
GDOJDOÕ NXUUHMLPL DOWÕQGD
RUDQODUÕQÕQ RUWDODPDVÕQDGúUOPHVL
LVWLNUDUOÕ ELU VH\LUND]DQPDVÕ
KHGHIOHQPHNWHGLU.
KHGHIOHQPHNWHGLU.
3
Ulusal Program
(NRQRPLNLVWLNUDUSURJUDPÕLOHLOJLOLYH8lusal Programda net bir
úekilde ifadesini bulan unsurlara baktÕ÷ÕmÕzda, EXJQKDQJL
QRNWD\DJHOGL÷LPL]LJ|UPHN ve hedeflere ulaúabilmek için
QHOHU\DSPDPÕ]JHUHNWL÷LQL tespit etmek son derece önemlidir.
)L\DWøVWLNUDUÕ
Kamu Borç
6WRNXQXQ$]DOWÕOPDVÕ
Sürdürülebilir
Büyüme
6RQXoODUDOÕQPD\D
EDúODQPÕúWÕU
Bundan sonra,
9 Verimlilik
9 ø\L<|QHWLúLP
9 <DEDQFÕ6HUPD\H
NRQXODUÕQGDLOHUOHPHND\GHGLOPHOLGLU
4
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
YH\ÕOODUÕQGDJ|VWHULOHQJoOE\PHSHUIRUPDQVÕ \ÕOÕQGDGD
GHYDPHGHFHNWLU
<ÕOÕ
125000
723/$0<857ødø7$/(39(*6<ø+
Tahmin
*HUoHNOHúPH
Toplam Yurtiçi Talep
<ÕOÕøON$\
115000
*HUoHNOHúPH
9 Özel sektör
7RSODP<XUWLoL7DOHS 7NHWLP+DUFDPDODUÕ*66626WRN'H÷LúPHVL
- øKUDFDWWDDUWÕúÕQ
- 6DQD\LUHWLPLQGHDUWÕúÕQ
9
)LQDQVSL\DVDODUÕQGDLVWLNUDUÕQYHHNRQRPLGHDUWDQ
güvenin
5HHOIDL]RUDQODUÕQGDD]DOPDQÕQ
9HULPOLOLNDUWÕúÕQÕQ
E\PH\LGHVWHNOHPHVLEHNOHQPHNWHGLU
9
9
9
9
9
9
Q2
03
Q4
02
Q2
02
Q4
Q2
01
01
Q4
00
Q2
00
Q4
99
Q2
99
Q4
Q2
98
g]HOVHNW|UHGD\DOÕE\PHQLQ
98
Q4
97
Q2
97
Q4
96
Q2
96
Q4
Q2
95
95
Q4
Q2
94
9
94
93
Q4
85000
9
% 5.2
9 øKUDFDW
95000
9
% 7.8
'HVWHNOH\LFLXQVXUODU
*6<ø+IL\DWODUÕ\OD
105000
% 3
<XUWLoLWDOHSDUWÕúÕ*6<ø+
DUWÕúÕQÕQDOWÕQGDNDOPÕúWÕU
Kamu sektöründe önemli oranda küçülmenin
7NHWLPKDUFDPDODUÕQGDNLVÕQÕUOÕDUWÕúÕQ
HQIODV\RQLVWEDVNÕROPDPDVÕQÕQ
øVWLKGDPRUDQÕQÕQGúNROPDVÕQÕQ
\XUWLoLWDOHELNRQWURODOWÕQGDWXWPDVÕ
EHNOHQPHNWHGLU
9HULPOLOLNDUWÕúÕQÕQGHYDPHWPHVL
<|QHWLúLPJ|VWHUJHOHULQGHL\LOHúPH
1LWHOL÷LGH÷LúHQ\DEDQFÕVHUPD\H
VUGUOHELOLUE\PH\LWHPLQHGHFHNWLU
5
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
%\PHEHNOH\LúOHULLVWLNUDUSURJUDPÕQÕQE\PHWDKPLQLQLQVWQGHVH\UHWPHNWHGLU
6
5.2
5.3
5.2
5.4
1DVÕO "
5.3
9 7UNOLUDVÕYHG|YL]SL\DVDODUÕQGD
5
5.0
9 Ekonomik veriler öngörülenden
4.9
5
J|UHOLLVWLNUDUVD÷ODQPÕúWÕU
GDKDL\LJHUoHNOHúPLúWLU
4.4
9 *YHQRUWDPÕROXúPD\D
4.5
4.4
EDúODPÕúWÕU
4
4.1
<ÕOÕ
3.7
4
Tahmin
3.6
Ar
a.
03
-1
Ka
s.
03
-1
.0
31
Ek
i
.0
31
Ey
l
Ag
u.
03
-1
Ni
s.0
31
M
ay
.0
31
Ha
z.0
31
Te
m
.0
31
31
M
ar
.0
Oc
a.
03
-1
%HNOH\LúOHU
3.2
3
% 5
Nisan
$UDOÕN
% 3.2
% 5.4
6
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
7$/(%ø(7.ø/(<(181685/$5
2001-Q1
ELU|QFHNL\ÕOÕQD\QÕG|QHPLQHJ|UH\]GHGH÷LúLP
Dahilde
Kredi
Tüketici
Otomotiv )DL]'ÕúÕ%WoH
$OÕQDQ
øKUDFDW
.DUWODUÕ
Kredileri
6DWÕúÕ
+DUFDPDVÕ
KDV
8,9
55,7
-61,9
22,2
2001-Q2
13,5
55,3
0,9
32,8
-71,1
43,8
2001-Q3
13,7
32,8
-38,6
62,4
-73,3
45,2
2001-Q4
15
12,9
-49
91,7
-71,2
49,7
2002-Q1
8,1
17,1
-45,2
74,9
-62
90,4
2002-Q2
4,2
30,7
-24,9
81,3
-16,7
65
2002-Q3
18,9
45,2
-2,9
57,8
-3,5
60,8
2002-Q4
16,5
64,8
25,6
36,5
27
61,8
h5(7ø0$57,ù,1,'(67(./(<ø&ø*g67(5*(/(5
øWKDODW
'D\DQÕNOÕ Kapasite
EFT
$oÕODQùLUNHW
7NHWLP0DOÕ .XOODQÕP
'RODúÕP
6D\ÕVÕ
Üretimi*
2UDQÕ
+Õ]Õ
Protestolu
Senet
6D\ÕVÕ
7DUÕP'ÕúÕ
øVWLKGDP
ELQNLúL
2003-Q1
31,3
73,3
62,8
35,5
177,7
39
2003-Q2
33,0
70,7
68,1
34,9
72,4
35,6
2001-Q1
Tem.03
65,4
85,6
38,8
104,9
39,8
-4.8
3.34
18.1
-8.4
69.8
-2.6
12953
$÷X
32,0
25,1
69,4
102,9
36,7
131,0
34,3
2001-Q2
-30.1
2.36
-19.7
-26.1
69.9
7.9
12905
Eyl.03
24,1
68,5
123,0
32,3
-
35,3
2001-Q3
-27
2.43
-11.4
-17.9
71.1
-11.4
13200
Eki.03
-
66,1
151,3
-
-
25,6
2001-Q4
-26.2
-1.8
72.8
-19.7
13310
-30.1
2.47
2002-Q1
-3.9
2.53
-7.3
29.6
73.8
-40.8
13181
2002-Q2
25.7
2.56
17.1
70.9
75.9
-46.4
14013
2002-Q3
29.8
2.39
9.8
65.1
77.1
-35.7
14125
2002-Q4
44.3
2.39
1.7
49.1
74.9
-25.9
14040
2003-Q1
37.4
2.34
-2.1
15.2
75
-28.4
13605
2003-Q2
31.8
2.42
-4.5
12.3
78
-9.4
13695
Tem.03
34.6
2.46
14.9
-
80
-9.1
-
3
-
$÷X
31.6
2.35
12.4
-
79.1
Eyl.03
36.2
2.38
19.1
-
83.6
-2.3
-
Eki.03
-
2.37
-
-
80.8
13.9
-
%LU|QFHNL\ÕOÕQD\QÕG|QHPLQHJ|UH\]GHGH÷LúLP
.D\QDN'ø(7&0%26'0DOL\H%DNDQOÕ÷Õ+D]LQH
7
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
6DQD\LUHWLPLLOHLOJLOLYHULOHUE\PHKHGHILQLGR÷UXODUQLWHOLNWHGLU
120
115
6$1$<øh5(7ø0(1'(.6ø
(1997= 100)
Toplam Sanayi Üret imi
0HYVLPVHOOLNWHQ$UÕQGÕUÕOPÕú6h(
6DQD\LhUHWLP(QGHNVL6h(
9 (NLP¶GHDUWÕú
VRQUDVÕQGDHQGHNVLQJHUHNRULMLQDO
110
105
100
gerekse mevsimsellikten
90
DUÕQGÕUÕOPÕúGH÷HUL2FDN¶GHQ
85
beri en yüksek seviyededir.
95
02
-0
0
04
-0
0
06
-0
0
08
-0
0
10
-0
0
12
-0
0
02
-0
1
04
-0
1
06
-0
1
08
-0
1
10
-0
1
12
-0
1
02
-0
2
04
-0
2
06
-0
2
08
-0
2
10
-0
2
12
-0
2
02
-0
3
04
-0
3
06
-0
3
08
-0
3
10
-0
3
80
.$3$6ø7(.8//$1,0,
.DSDVLWH.XOODQÕPÕ
80
9 Ekim 2003’de % 80.8
75
9 Özel sektör, Ekim 2003’de % 81.3,
70
Haziran 1998’den beri en yüksek seviye.
65
01
-0
0
03
-0
0
05
-0
0
07
-0
0
09
-0
0
11
-0
0
01
-0
1
03
-0
1
05
-0
1
07
-0
1
09
-0
1
11
-0
1
01
-0
2
03
-0
2
05
-0
2
07
-0
2
09
-0
2
11
-0
2
01
-0
3
03
-0
3
05
-0
3
07
-0
3
09
-0
3
yüzde
85
.D\QDN'ø(
8
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
723/$0',ù7ø&$5(7+$&0ø
øWKDODWøKUDFDW
120
100
'ÕúWLFDUHWYHULOHUL
9 7RSODPGÕúWLFDUHW
80
60
hacminin ilk defa 100
PLO\DUGRODUÕJHoPHVL
40
20
beklenmektedir.
0
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
70
tahmin
ø+5$&$7ø7+$/$7*6<ø+
yüzde
(2002)
9 Söz konusu veriler
66.0
60
Türkiye’nin küresel
51.4
50
46.0
ekonomiyle
40
34.0
30.1
30
26.5
24.3
20
EWQOHúPHNWH
ROGX÷XQX
\DQVÕWPDNWDGÕU
10
Meksika
Arjantin
Kore
Brezilya
"
!
Türkiye
0
Peru
9
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
ø7+$/$7%ø/(ù(1/(5ø1ø1723/$0ø7+$/$7ødø1'(.ø3$<,
yüzde
$\OÕN.PODWLI
30
25
'
$& $#
$UD0DOODUÕ
&%
76
6HUPD\H0DOODUÕ
74
72
20
'ÕúWLFDUHWHGDKD\DNÕQGDQ
EDNÕOÕQFD
9 $UDPDOODUÕLWKDODWÕQGDKÕ]OÕELUDUWÕú
9 7NHWLPPDOODUÕLWKDODWÕQGDVÕQÕUOÕELUDUWÕú
70
68
15
66
10
7NHWLP0DOODUÕ
9 Üretim
9 øKUDFDW
62
01
-9
4
07
-9
4
01
-9
5
07
-9
5
01
-9
6
07
-9
6
01
-9
7
07
-9
7
01
-9
8
07
-9
8
01
-9
9
07
-9
9
01
-0
0
07
-0
0
01
-0
1
07
-0
1
01
-0
2
07
-0
2
01
-0
3
07
-0
3
5
64
øWKDODWÕQ\|Q
10
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
*(/ø57ø&$5(7+$''ø
300
Gelir ticaret haddi sürekli
DUWPDH÷LOLPL
275
göstermektedir.
250
9 %XH÷LOLP
225
™
200
™
150
ND]DQFÕQDNDWNÕ\DSDFD÷ÕQÕ
3
3
3
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
3
07
-0
05
-0
03
-0
01
-0
11
-0
09
-0
07
-0
05
-0
03
-0
01
-0
11
-0
09
-0
07
-0
05
-0
03
-0
1
EXDUWÕúÕQhONHPL]LQHNRQRPLN
ifade etmektedir.
125
01
-0
RODUDNGÕúWLFDUHWJHOLULPL]LQGH
DUWWÕ÷ÕQÕ
(÷LOLP
175
VDGHFHLKUDFDWÕPÕ]ÕQGH÷LOUHHO
.D\QDN'ø(øKUDFDWÕQ6DWÕQ$OPD*FQ*|VWHUHQ*HOLU7LFDUHt Haddi= (ihracat fiyat endeksi x ihracat miktar endeksi) / ithalat fiyat endeksi
11
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
%DQNDFÕOÕNVHNW|UQQE\PH\HNDWNÕVÕKHQ]LVWHQHQG]H\GHROPDPDNOD
EHUDEHUDUWPDNWDGÕU
1600
5((/7h.(7ø&ø.5('ø/(5ø9(.5('ø.$57/$5,(1'(.6ø (TÜFE, 1994= 100)
1400
9%DQNDFÕOÕNVHNW|UQQ
1200
Tüketici
Kredileri
1000
.UHGL.DUWODUÕ
toplam kredi hacminde
800
belirgin bir canlanma
600
görülmemekle beraber,
400
öncü gösterge olan
10500
%$1.$&,/,.6(.7g5h5((/.5('ø+$&0ø(TEFE, 1994= 100)
10
-0
3
06
-0
3
02
-0
3
10
-0
2
06
-0
2
02
-0
2
10
-0
1
06
-0
1
02
-0
1
10
-0
0
06
-0
0
200
9500
8500
7500
6500
5500
4500
01
-9
9
03
-9
9
05
-9
9
07
-9
9
09
-9
9
11
-9
9
01
-0
0
03
-0
0
05
-0
0
07
-0
0
09
-0
0
11
-0
0
01
-0
1
03
-0
1
05
-0
1
07
-0
1
09
-0
1
11
-0
1
01
-0
2
03
-0
2
05
-0
2
07
-0
2
09
-0
2
11
-0
2
01
-0
3
03
-0
3
05
-0
3
07
-0
3
09
-0
3
3500
Kaynak: TCMB
tüketici kredileri ve kredi
NDUWODUÕUHHORODUDNDUWÕú
göstermektedir.
96HNW|UHLOLúNLQUHIRUPODUÕQ
aksamadan sürdürülmesi
E\N|QHPWDúÕPDNWDGÕU
12
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
ùø5.(7/(56(.7g5h.Æ5/,/,./$5, ø0.%¶<(.27(
8
1HW.kU1HW6DWÕúODURUDQÕ 6
9ùLUNHWOHUVHNW|UQQ
4
NkUOÕOÕNRUDQODUÕQGDNUL]
2
VRQUDVÕQGDKÕ]OÕELU
0
-2
L\LOHúPHH÷LOLPL
-4
görülmektedir.
1998
1999
30
2000
2001
2002 Q2
2003 Q2
9HUJLgQFHVL.kUg].D\QDNODU2UDQÕ
25
20
9Bu, ileriye dönük olarak
son derece olumlu bir
JHOLúPHGLU
15
10
5
0
-5
-10
0
/3
2
1 (0
+)
-,
/.
* ()
1998
1999
2000
2001
2002 Q2
2003 Q2
13
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
*LGLúDWLOHLOJLOLEHNOH\LúOHUGHROXPOXGXU
(.2120ø.)$$/ø<(7(ø/øù.ø1g1&h*g67(5*('(95(/(5ø
110
(MBÖNCÜ-SÜE)
gQF*|VWHUJHOHU(QGHNVL
105
9
100
9
95
.DVÕP¶GH
1LVDQD\ÕQGDEDúOD\DQ\NVHOLú
evresi devam etmektedir.
5HHO.HVLP*YHQ(QGHNVL
90
9 .DVÕP¶GH
85
120
03
03
11
-
03
09
-
03
07
-
03
05
-
03
03
-
02
01
-
2
11
-
AH
)
1
,*; = @+
A)
1 D: )
: C
:M
)
*L : @ =
F:
)>
)<
)>
) F=
1 @
:L
;
A)
: ;=
D
A F,
;E
:
*; ,= A I ,
: ;F
:C
ND :
1
:
:
<
)C B
)C =
K=
C
)
>=
F
H
C,
:
F,
A)
;E
@
1
D 0
)> E 7 02
F:
)9 G 09
:
-0
02
-0
@A ?
2
@=
0
,) = 3
-0
2
+
@A B
@ 05
C=
-
-0
1
:
F
>
HL
F
5((/.(6ø0*h9(1(1'(.6ø
1 @
;E
*; ,=
1 D:
:
C
)C
7
• MBÖNCÜ-
A :<
)J
)F
9) 8 0
9:
01
+;
: 1
) < 101
;> =
:) 0
01
4
65 0
7
05
-
01
-
03
-
01
01
80
110
\ÕOÕE\PHWDKPLQLQLQ
JHUoHNOHúPHPHVLLoLQELUVHEHS
\RNWXU
øOJLOLJ|VWHUJHOHUHEDNÕOGÕ÷ÕQGD
HNRQRPLQLQ\ÕOÕQGDGDEHQ]HU
ELUSHUIRUPDQVJ|VWHUPHVL
EHNOHQPHNWHGLU
100
90
80
70
60
e etmektedir.
@?
@+
) :G
B
:
HC
+
)G
)
*=
:
;
F
A; =
;
:=
:
D
:,
+R
I
S;
+:
+
A)
F
@F
,
,
H
;
>+ I
FI
P
IPQ
01
-0
03 0
-0
05 0
-0
07 0
-0
09 0
-0
11 0
-0
01 0
-0
03 1
-0
05 1
-0
07 1
-0
09 1
-0
11 1
-0
01 1
-0
03 2
-0
05 2
-0
07 2
-0
09 2
-0
11 2
-0
01 2
-0
03 3
-0
05 3
-0
07 3
-0
09 3
-0
11 3
-0
3
50
O
9 Nisan 2003’den itibaren yüksek
seviyelerdedir.
%X\DSÕQÕQVUPHVLLoLQEXQGDQ
E|\OHHNRQRPLSROLWLNDODUÕ|QFHOLNOL
ROPDN]HUHWPSROLWLNDODUÕQWDOHEL
DUWÕUÕFÕGH÷LO DU]ÕWHúYLNHGLFL
QLWHOLNWHROPDVÕJHUHNPHNWHGLU
14
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
1LoLQ9HULPOLOLN"
6UGUHELOLUYHD\QÕ]DPDQGD\NVHNE\PHKÕ]ODUÕQDXODúPDNLoLQYHULPOLOLNDUWÕúÕ
JHUHNPHNWHGLU
140
ø0$/$76$1$<ø.,60ø9(5ø0/ø/ø.(1'(.6ø
düzey
130
9 øPDODWVDQD\LNÕVPÕYHULPOLOLNHQGHNVLQLQVRQ
G|QHPOHUGHGDKDKÕ]OÕDUWWÕ÷ÕJ|UOPHNWHGLU
Bununla birlikte, sürdürülebilir yüksek büyüme
KÕ]ODUÕQDXODúPDNLoLQHNRQRPLGHWP
VHNW|UOHUGHYHULPOLOL÷LQoRNGDKDVW
G]H\OHUHoÕNDUÕOPDVÕ ve sürdürülebilir bir
QLWHOLNND]DQPDVÕúDUWWÕU
dDOÕúÕODQ6DDW%DúÕQD
120
110
dDOÕúDQ.LúL%DúÕQD
100
90
80
+)
-,
T6 .
1997Q1 1997Q3 1998Q1 1998Q3 1999Q1 1999Q3 2000Q1 2000Q3 2001Q1 2001Q3 2002Q1 2002Q3 2003Q1
* ()
Yü zde
10
YIILIK ORTALAMA BÜYÜME, BÜYÜME ÖNGÖRÜSÜ VE BÜYÜMEYE KATKI
Verimlilik
8
øúJF
6
Sermaye
4
2
0
1990-2000
2005-2015
>) ,
0
@
+
)
)
+
*
+)
-,
TI
Yüksek Gelirli
Ülkeler
* ()
-6
2005-2015
1990-2000
2005-2015
'R÷X$V\D3DVLILN
-2
-4
1990-2000
'R÷X$YUXSD2UWD$V\D
1990-2000
2005-2015
Latin Amerika
9 'Q\D%DQNDVՁONHJUXSODUÕLWLEDUL\OH\DSWÕ÷Õ
JHOHFHN\ÕOOÕNE\PHWDKPLQOHULQGH
YHULPOLOLNDUWÕúÕQÕQE\PHQLQ|QHPOLELU
XQVXUXKDOLQHJHOHFH÷LQL öngörmektedir.
9 2UWDYHX]XQYDGHGHLQVDQND\QD÷ÕYH
WHNQRORMLG]H\LQGHNLLOHUOHPHLOH
VD÷ODQÕODELOHFHNRODQYHULPOLOLNDUWÕúÕ
NÕVDYDGHGHRUJDQL]DV\RQYHLúHWG
oDOÕúPDODUÕVRQXFXQGD
DUWÕUÕODELOPHNWHGLU
9 0LOOL3URGNWLYLWH0HUNH]L.2%ø¶OHULoLQ
VDGHFHLúHWGNDSVDPÕQGD\|QWHPVHO
YH|UJWVHOL\LOHúPHOHULOH¶OLNELU
YHULPOLOLNDUWÕúÕVD÷ODQDELOHFH÷LQL
KHVDSODPÕúWÕU
15
1LoLQø\L<|QHWLúLP"
.DPXNHVLPLQGH\|QHWLúLPGH
önemli unsurlar
(.2120ø.3(5)250$169(<g1(7øùø0
‹
‹
20000
øWDO\D
øVUDLO
15000
X
10000
Meksika
pon
Macar.
‚
6
vw
ˆ
€† ‰v
g
~€
‹
Hizmetlerin kalitesi
<ROVX]OXNODUÕQ|QOHQPHVL
‹
Singapur
Portekiz
Slovenya
m€
Š vh
4
{f
{
n
e† }
2
„
† vh
v
„…
0
f
€
m v u
v
ƒ v ‚
l
sr
q
~
|
~}
|
2
em h
le
-2
g
fv
{e
yx v
mz v
ge
ih
jk
f
g
e
t
w vu
f de
-6
-4
=D\ÕI<|QHWLúLP
v
Endonezya Çin
0
Çek C.
Romanya Malezya Polonya
Bulgar.
ge
Belarus
-8
Türkiye
Rusya
s
5000
‡
Venezuela
Fransa
ø]ODQGD
øVYHo
Hollanda
Almanya
Y. Zelanda
Yunanistan
Kore
g
_ Y `V
] ^ V
25000
\
Y
Hesap verebilirlik
+XNXNXQVWQO÷QQWHVLVLYH
Siyasal istikrar
‹
Hong Kong øUODQGD
Y
[
Danimarka
30000
Y
W Z
ABD
Norveç
øVYLoUH
‹
Japonya
a V b b V
\
c b V ^
35000
U V W V
ùHIIDIOÕN
(2002)
40000
9 3L\DVDHNRQRPLVLQLQKDNLPROGX÷X
GHPRNUDWLNONHHNRQRPLOHULQGHNLúL
EDúÕQDPLOOLJHOLULOH\|QHWLúLP
DUDVÕQGDD\QÕ\|QOJoOELULOLúNL
ROGX÷XLIDGHHGLOPHNWHGLU
9 %XONHHNRQRPLOHULQGH\|QHWLúLP
J|VWHUJHOHULQHNDGDUJoOLVHNLúL
EDúÕQDPLOOLJHOLURRUDQGD\NVHNWLU
ùLOL
8
6|]NRQXVXXQVXUODUÕQHNRQRPLN
SHUIRUPDQVLOHRODQLOLúNLVLQH
EDNWÕ÷ÕPÕ]GDNDUúÕPÕ]DúXúHNLOGH
ELUWDEORoÕNPDNWDGÕU
10
12
14
*oO<|QHWLúLP
9 'ROD\ÕVÕLOHL\L\|QHWLúLPJoOELU
HNRQRPLNSHUIRUPDQVDXODúPDNLoLQ
hayati bir unsurdur.
9 Bu analizde 7UNL\H\ÕOÕ
LWLEDUL\OHROGXNoDDOWVÕUDODUGDGÕU
16
7UNL\H¶GHø\L<|QHWLúLP
<|QHWLúLPLQXQVXUODUÕLWLEDUL\OHGDKD
<g1(7øùø0*g67(5*(/(5ø
(2002)
2.0
D\UÕQWÕOÕEDNWÕ÷ÕPÕ]GD7UNL\H, son
G|QHPOHUGHJ|UOHQL\LOHúPH\H
UD÷PHQJHoPLúWHNLN|WSHUIRUPDQVÕ
1.5
QHGHQL\OH\ÕOÕLWLEDUL\OHEHQ]HU
ONHOHULQROGXNoDJHULVLQGHGLU
1.0
1HGHQ7UNL\HN|WELUSHUIRUPDQV
J|VWHUPLúWLU"
0.5
9 \ÕOGÕU süregelen yüksek HQIODV\RQ
YH\DUDWWÕ÷ÕWRSOXPVDOWDKULEDW
9 0DNURHNRQRPLNLVWLNUDUVÕ]OÕN
ž

¨”
˜” 
–
ª ©
«
§
˜ Ÿ”
Ÿ–
‘’ –
œ
¥
¤¥
–¦ ¤
7UNL\H
5RPDQ\D
3RORQ\D
0HNVLND
*.RUH
0DFDULVWDQ
¢¢
–
˜ –¡
”’
ŽŒ
¢£
Kaynak: D. Kaufmann, A. Kraay and M. Mastruzzi, 2003, Dünya Bank
1996-
ž -2.0
siyasal istikrar
PHY]XDWYHG]HQOHPHOHULQHWNLQOL÷L
\ROVX]OXNODUÕQ|QOHQPHVL
ŽŒ 
‘’
Œ
“”
– •
˜”  —
™š–
œ›
ž
”
Ÿ–
‘’ –
dHN&XP
dLQ
ùLOL
%UH]LO\D
VL\DVDODoÕNOÕNYHKHVDSYHUHELOLUOLN
devlet hizmetlerinin kalitesi
KXNXNXQVWQO÷
-1.5
”
-1.0
ž–
-0.5
%XOJDULVWDQ
‹
‹
0.0
'úNYHR\QDNE\PH
<NVHNNDPXPDOL\HVLDoÕ÷Õ
9 <DSÕVDOG|QúPVUHFLQGHJHFLNPH
9 3ROLWLNDX\JXODPDODUÕQGDLVWLNUDUVÕ]OÕN
Büyümenin sürdürülebilir nitelik
ND]DQPDVÕYHJHUHN\XUWLoLJHUHNVH
\XUWGÕúÕ\DWÕUÕPFÕODUDoÕVÕQGDQ
VD÷OÕNOÕELU\DWÕUÕPRUWDPÕQÕQ
ROXúWXUXODELOPHVLLoLQEXXQVXUODUGD
L\LOHúPHVD÷ODQPDVÕJHUH÷LVRQ
derece nettir.
17
Yüksek ve Sürdürülebilir Büyüme
1LoLQ<DEDQFÕ6HUPD\H"
'R÷UXGDQ\DEDQFÕ\DWÕUÕPÕGHVWHNOH\LFLRUWDPÕQVD÷ODQPDVÕ\XUWLoLWDVDUUXI
DoÕ÷ÕQÕQNDSDWÕOPDVÕLoLQúDUWWÕU
25
723/$0<857ødø7$6$558)/$5,1*60+¶<(25$1,
9 Türkiye NURQLNWDVDUUXIDoÕ÷Õ \DúD\DQELU
ONHGLU6RQ\ÕOODUGDNL\NVHNUHHOIDL]OHUH
UD÷PHQ\XUWLoLWDVDUUXIODUÕQ*60+¶\D
RUDQÕ DUWPDPÕúWDPWHUVLQHD]DOPÕúWÕU
9 .ÕVDG|QHPGHhONHQLQJHOLU\DUDWPD
SRWDQVL\HOLQLYHWDVDUUXIH÷LOLPLQLDUWÕUPDN
]RUGXU%X\]GHQQLVSHWHQGDKDNÕVDELU
zaman süresinde, sürdürülebilir yüksek
E\PHKÕ]ODUÕQDXODúPDNLoLQWDVDUUXIDoÕ÷ÕQÕ
GR÷UXGDQ\DEDQFÕ\DWÕUÕPLOHNDSDWPDNúDUWWÕU
23
21
19
17
15
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
9 Bu konudaki çabalar umut vericidir.
'R÷UXGDQ\DEDQFÕ\DWÕUÕPDoÕVÕQGDQ|]HOOLNOH
NDPX\|QHWLúLPJ|VWHUJHOHULQGHL\LOHúPH
VD÷ODQPDVÕVRQGHUHFH|QHPOLGLU
%XQGDQVRQUDUHHOHNRQRPLLOHLOJLOL\DSÕOPDVÕJHUHNHQOHUHNRQRPL\HGDKDX]XQELUEDNÕú
DoÕVÕQGDQEDNPDNYHIL\DWLVWLNUDUÕQÕQVD÷ODQGÕ÷ÕELURUWDPGDYHULPOLOLN, \DEDQFÕ
VHUPD\H ve \|QHWLúLP J|VWHUJHOHULQGHGQ\DVWDQGDUWODUÕQDHULúHUHNVUGUOHELOLU
\NVHNE\PHKÕ]ODUÕQD XODúPDNWÕU
18
)ø<$7ø67ø.5$5,
19
)L\DWøVWLNUDUÕ
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQWHPHOKHGHILIL\DWLVWLNUDUÕQÕVD÷ODPDNYH
VUGUPHNWLU
6RQ<ÕOGD'Q\D(NRQRPLOHULQGH
2UWDODPD%\PH± 2UWDODPD(QIODV\RQ
º ´·
¸
Çin
Tayvan
Kore
Malezya
9 Statik bir ortamda
9 'úNHQIODV\RQDVDKLSONH|UQHNOHULoHUoHYHVLQGHYH
9 .ÕVDYDGHLoLQ
\DSÕODQDQDOL]OHUGHJHoHUOLGLU
Vietnam
2\VD¶OHUGHQVRQUDJHOLúHQPRGHOOHUYHX]XQ
G|QHPDQDOL]X\JXODPDODUÕVRQXFXQGD
¯à¯ ã
Kosta R.
× ÕÖ
Ú ØÙ
Û
Hin.
Sudan
à
Ý®Þß Ü
¸
º¶´¸
Ä Å Å Æ Ç È ÉÊ Ë Ì Í Î Í Ï Å Ð Ñ Ò Ó Æ Ò ÑÔ
º »
º ¼
º ½
¸
¸
¸
Ürdün
3DUDSROLWLNDVÕQÕQJHYúHWLOHUHNE\PH
RUDQODUÕQÕQKÕ]ODQGÕUÕODFD÷Õ\DQÕOJÕVÕYDUGÕU
%X\DQÕOJÕHUNHQLNWLVDWOLWHUDWUoHUoHYHVLQGH
Jap.
®
°á Ü
ß ¯àâ
ß
Meksika
9
º ·
¸
Bolivya
¯²³
·¸¹¹
µ ´
¶
± ¯¬­
¯°
¬
¯° ­®
Nikaragua
ÁÂ
¸
º ·
¸
½¸
º ´
¼¸
º ´
»¸
º ´
·¸
º ´
¸
Ã
º ´
¸
À¾¿
½¸
¶
º ¸
¼¸
º ¸
»¸
¶
º ¸
·¸
¶
º ¸
¸¸
¸
¶
º ¸
¶
º ¸
Almanya
6RQXo
VDGHFHHQIODV\RQXQDUWDFD÷Õ
9 büyümenin ise enflasyondan kaynaklanan belirsizlik
QHGHQL\OHGúHFH÷L
9
Peru
ABD Venezu.
Danimarka
<NVHNHQIODV\RQRUDQODUÕQGD
SDUDSROLWLNDVÕQÕQJHYúHWLOPHVLLOHX]XQYDGHGH
Brezilya
Arjantin
Uruguay
ifade edilmektedir.
9 )L\DWLVWLNUDUÕLOHE\PHELUELULLOHoHOLúPH])L\DWLVWLNUDUÕ, sürdürülebilir büyüme için gerekli bir
|QNRúXOGXU
™
™
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQ|QFHOL÷LIL\DWLVWLNUDUÕGÕU0HUNH]%DQNDVÕVUGUOHELOLUE\PHYHLVWLKGDPDUWÕúÕQÕIL\DW
LVWLNUDUÕQÕVD÷OD\DUDNGHVWHNOHU
6DGHFHIL\DWLVWLNUDUÕQÕQVD÷ODQGÕ÷ÕGL÷HUELULIDGHLOHHQIODV\RQXQ\]GH¶XQDOWÕQGDROGX÷XONHOHUGHSDUD
SROLWLNDVÕQÕELUD]JHYúHWHUHNE\PH\HNDWNÕVD÷ODPDNPPNQGU
20
)L\DWøVWLNUDUÕ
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQWHPHOKHGHILIL\DWLVWLNUDUÕQÕ
VD÷ODPDNYHVUGUPHNWLU
7h)(+('()9(*(5d(./(ù0(/(5
45
40
35
30
+HGHI
*HUoHNOHúPH
+HGHI
*HUoHNOHúPH
øON2Q%LU$\
25
20
15
10
5
0
2002
2003
9 Enflasyon hedefi Hükümet ile
birlikte saptanmakta, bu hedefi
JHUoHNOHúWLUPH\H\|QHOLNSDUD
SROLWLNDVÕX\JXODPDODUÕLVH0HUNH]
%DQNDVÕWDUDIÕQGDQ<DVDVÕLOH
EHOLUOHQPLúHVDVODUoHUoHYHVLQGH
ED÷ÕPVÕ]ELUELoLPGH
X\JXODQPDNWDGÕU
6|].RQXVX8\JXODPDODU
6RQUDVÕQGD
9 \ÕOÕQGDWNHWLFLIL\DW
enflasyonu %35 olan hedefin de
DOWÕQGDNDOPÕúYHRODUDN
JHUoHNOHúPLúWLU6|]NRQXVXRUDQ
VRQ\LUPL\ÕOÕQHQGúN\ÕOVRQX
HQIODV\RQRUDQÕGÕU
9 \ÕOÕKHGHIL¶GLUøONRQ
ELUD\OÕNJHUoHNOHúPHLVH
ROPXúWXU6|]NRQXVXG|QHPH
GDKDD\UÕQWÕOÕELUELoLPGHEDNPDN
gerekirse;
21
)L\DWøVWLNUDUÕ– øON2Q%LU$\
9 7h)( .DVÕPD\ÕQGD\ÕOOÕNùXEDW
¶GHQEHULHQGúND\OÕNED]GD\ÕOOÕN
HQIODV\RQRUDQÕGÕU+D]LQH ò
ïñ
ð ïî
ìí
ìë
ê
ç
æç
æ åä
éå è
)ø<$7(1'(.6/(5ø
100
.DVÕPD\ÕHQIODV\RQXLOH¶GHQ
EHULHQGúN.DVÕPHQIODV\RQXGXU
'ø( 1978-79 = 100)
90
80
9 7()(.DVÕPD\ÕQGD\ÕOOÕNEkim ve
.DVÕPD\ODUÕ2FDN¶GHQEHULHQGúN
D\OÕNED]GD\ÕOOÕNHQIODV\RQRUDQÕGÕU
70
.DVÕPD\ÕHQIODV\RQX
60
*HUHN7()(JHUHNVH7h)(¶GHD\OÕN
DUWÕúODUÕQELUHUSXDQÕ, her zaman risk
XQVXUODUÕRODUDNEHOLUWWL÷LPL]JÕGDYHWDUÕP
IL\DWODUÕQGDNL DUWÕúODUGDQND\QDNODQPÕúWÕU
50
TÜFE
JÕGDKDULo
9 g]HOøPDODW6DQD\L)L\DWODUÕ.DVÕP
D\ÕQGD\ÕOOÕN, Ocak 1983’den beri en
GúND\OÕNED]GD\ÕOOÕNHQIODV\RQRUDQÕGÕU
40
TÜFE
30
20
.DVÕPD\ÕHQIODV\RQXLOH¶GHQ
EHULHQGúN.DVÕPHQIODV\RQXGXU
'ø( g]HOøPDODW6DQD\L
Fiyat Endeksi
03
03
11
-
03
10
-
03
09
-
03
08
-
03
07
-
03
06
-
03
05
-
04
-
03
03
-
03
02
-
03
01
-
02
12
-
02
02
11
-
02
10
-
02
09
-
02
08
-
02
07
-
02
06
-
02
05
-
02
04
-
02
03
-
02
-
01
-
02
10
+HUoHQGHNVWHNLGúúH÷LOLPOHULQLQ
karakteristikleri enflasyonun gelecekteki
GúúH÷LOLPLQLQGHELUHUJ|VWHUJHVLGLU
22
)L\DWøVWLNUDUÕ– øON2Q%LU$\
<,/6218(1)/$6<21%(./(<øù/(5ø
75
9 <ÕOVRQXHQIODV\RQ
65
EHNOH\LúOHUL
KHGHILQLQDOWÕQGD
55
45
13 Puan
\ÕOVRQXHQIODV\RQ
EHNOH\LúOHUL$UDOÕND\Õ
þû
Hedef % 35
ø
ú øù
øù
üû
úý
õ
ö÷
ôó
35
seyretmektedir.
25
5 Puan
Güvenilirlik
þû
úý ÿ
itibariyle % 19.1’dir.
Hedef % 20
15
Kas.01-1
ùXE
May.02-1
$÷X
ùXE
Kas.02-1
May.03-1
$÷X
Kas.03-1
$</,.(1)/$6<21%(./(<øù/(5ø
9D\OÕNEHNOH\LúOHULVH
48
2004 hedefine oldukça
$\OÕN(QIODV\RQ%HNOH\LúOHUL
38
\DNODúPÕúWÕU
(QIODV\RQ*HUoHNOHúPHOHUL
28
D\OÕNHQIODV\RQ
ö
itibariyle % 14.1’dir.
öÿ
ø
May.04-1
Kas.03-1
May.03-1
Kas.02-1
8
þ
ö
þ ù
þ
öÿ
ø
18
þ ù
EHNOH\LúOHUL$UDOÕND\Õ
Kas.04-1
23
)L\DWøVWLNUDUÕ
%XJQDUWÕNHQIODV\RQGDNLGúúNDOÕFÕELUKDODOPÕúWÕU*HOHFHN dönemde de bu
GúúGHYDPHGHFHNWLU$QFDNEXQGDQVRQUDGD
9
9
9
9
9
9
9
*HOLUOHUYHPDOL\HSROLWLNDODUÕQGDNLGLVLSOLQLQ tavizsiz sürdürülmesi,
<HUHOLGDUHOHULQ gelirleri ile uyumlu politikalar izlemeleri ve kamu maliyesinde VD÷ODQDQGLVLSOLQLQ
\DUDWWÕ÷ÕROXPOXHWNLOHULWHKOLNH\HDWDFDN\DNODúÕPODUGDQ NDoÕQPDODUÕ
.DPXIL\DWD\DUODPDODUÕ SROLWLNDODUÕQÕQ KHGHIOHQHQHQIODV\RQDuyumlu ELUúHNLOGHGHYDP
etmesi,
3URJUDPÕQYH\DSÕVDOUHIRUPODUÕQNDUDUOÕOÕNODX\JXODQPDVÕYHEXQXQVRQXFXQGD G|YL]NXUODUÕQGD
VD÷ODQDQLVWLNUDUÕQGHYDPHWPHVL
%HNOH\LúOHUHdikkat edilerek PDOLSL\DVDODUGDGDOJDODQPDODUD\RODoDFDNJHOLúPHOHUHL]LQ
verilmemesi,
*HoPLú enflasyona HQGHNVOLveya ekonomik canlanma ile birlikte NkUPDUMODUÕQÕDUWÕUPD\D\|QHOLN
IL\DWODPDGDYUDQÕúODUÕQÕQ RUWDGDQNDONPDVÕ
7NHWLPGHJ|UOHQFDQODQPDQÕQNRQWUROObir biçimde devam etmesi ve HQIODV\RQ]HULQGH
EDVNÕ\DUDWPDPDVÕ
gerekmektedir.
%XKXVXVODUVD÷ODQGÕ÷ÕQGD\ÕOÕHQIODV\RQKHGHILGHWXWDFDN ve
IL\DWLVWLNUDUÕVD÷ODQPDVÕ \|QQGH |QHPOLPHVDIHDOÕQDFDNWÕU
9
*ÕGDWDUÕPSHWUROYHHQHUMLIL\DWODUÕKHGHILoLQKHU]DPDQELU risktir.
24
Fiyat østikrarÕ
'|YL]NXUXVD\HVLQGHPLROGX"
130
175
110
155
$# ' & % &( )
Enflasyon
!
"#
90
135
70
115
50
)
#2 1
..
,+
-*
*+
%
Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi
/0
03
07
-
03
01
-
02
02
07
-
01
-
01
07
-
00
01
01
-
07
-
00
01
-
99
99
07
-
01
-
98
07
-
98
01
-
97
07
-
97
01
-
96
07
-
96
01
-
95
07
-
01
-
95
10
9 %XJQN\DSÕGD7UNOLUDVÕQÕQUHHORODUDN
GH÷HUND]DQGÕ÷ÕG|QHPOHUGHHQIODV\RQXQ
JHoPLúWHROGX÷XQGDQoRNGDKDGúN
GH÷HUOHUHLQGL÷LVRQLNLG|QHPGHLVH7UN
OLUDVÕQÕQUHHORODUDNGH÷HUND\EHWPHVLQH
UD÷PHQHQIODV\RQGDNLGúúH÷LOLPLQLQGHYDP
HWWL÷LJ|UOPHNWHGLU
9 %DúNDELUGH\LúOHG|YL]NXUXQGDQHQIODV\RQD
JHoLúWHHVNL\DSÕQÕQ]D\ÕIODGÕ÷ÕYHHQIODV\RQ
GLQDPLNOHULQGHLVWHQLOHQ\|QGHELUGH÷LúPH
75
ROGX÷XJ|]OHQPH\HEDúODQPÕúWÕU
95
30
9 Reel döviz kuru endeksi ve enflasyondaki
JHOLúPHOHUHELUOLNWHEDNWÕ÷ÕPÕ]GDVRQ
G|QHPGHNL\DSÕQÕQJHoPLúWHQIDUNOÕROGX÷X
görülmektedir.
(QIODV\RQXQGúPHVLQLGHVWHNOH\HQXQVXUODU
9
6ÕNÕSDUD 9 $UWDQJYHQYH 9 3L\DVDODUGD 9 9HULPOLOLN 9 hUHWLFLYHWNHWLFL 9 (QIODV\RQKHGHILLOHX\XPOX
IL\DWODPDGDYUDQÕúODUÕQÕQYH
GDYUDQÕúODUÕQÕQ
YHPDOL\H
EHNOH\LúOHU
VD÷ODQDQJ|UHOL DUWÕúÕYHUHHO
JHOLUOHUSROLWLNDODUÕ
GH÷LúPHVLDUWDQ
SROLWLNDODUÕ
]HULQGHNL
LVWLNUDU
FUHWOHULQ
UHNDEHWGúNLo X\JXODPDODUÕQÕQ\D\JÕQODúPDVÕ
ROXPOXHWNLVL
VH\UL
WDOHS
25
KUR 32/ø7ø.$6,
26
Kur Rejimi
7UNL\H¶GHNXUUHMLPLNDSVDPÕQGDSDUDSROLWLNDVÕWDVDUÕPODUÕQD
EDNWÕ÷ÕPÕ]GDVHUPD\HKDUHNHWOHULQHJHWLULOHQG]HQOHPHOHUHED÷OÕ olarak
D\UÕG|QHPNDUúÕPÕ]DoÕNPDNWDGÕU
Se r m a y e
.ÕVÕWOÕ
1- +HPIDL]RUDQODUÕKHPGHG|YL]
NXUODUÕNRQWUROHGLOL\RU|QFHVL
Hareket leri
Serbest
2- '|YL]NXUODUÕNRQWUROHGLOL\RUIDL]RUDQODUÕ
VHUEHVW3DVLISDUDSROLWLNDVÕ– 2001.
3- )DL]RUDQODUÕNRQWUROHGLOL\RUG|YL]NXUODUÕ
VHUEHVW$NWLISDUDSROLWLNDVÕ\ÕOÕVRQUDVÕ
6RQXo6HUPD\HKDUHNHWOHULVHUEHVWLNHQKHPIDL]RUDQODUÕ
KHPGHG|YL]NXUXNRQWUROHGLOHPH]
27
'DOJDOÕKur Rejimi
%XJQX\JXODQPDNWDRODQNXUUHMLPLoHUoHYHVLQGH
9'|YL]NXUX
UHMLPLnin seçimi
9'|YL]NXUX
9Döviz kurlarÕnÕn
SROLWLNDVÕnÕn
düzeyini ekonominin
Hükümet ile
uygulanmasÕ ise
temelleri, uygulanan
birlikte
Merkez BankasÕ’na
ekonomik program ve
yapÕlmaktadÕr.
aittir.
bekleyiúler belirler.
9 0HUNH]%DQNDVÕX\JXODQPDNWDRODQLVWLNUDUSURJUDPÕQÕQEXDúDPDVÕQGD
X\JXQELUG|YL]NXUXG]H\LDoÕNODPD\ÕX\JXQEXOPDPDNWDGÕU
9 Neden ?
™ (QIODV\RQKHQ]\HWHULQFHGúPHPLú\DSÕVDOUHIRUPODUWDPDPODQPDPÕúWÕU
™ (NRQRPLNGH÷LúNHQOHU]HULQGHNDPXPDOL\HVLSROLWLNDVÕQÕQYHEXpolitikalarla
EHNOH\LúOHULQ|QHPOLHWNLOHULYDUGÕU
ilgili
28
'DOJDOÕKur Rejimi
'DOJDOÕNXUUHMLPLDQODúÕOGÕPÕ"
120ø1$/'g9ø=.858(1'(.6/(5ø
(1978 = 100)
9 'L÷HUONHOHUGHGHNXUODUNÕVDG|QHPGH
hem reel hem nominal olarak,
ON
L
M
KL
GH
EF
IJ
D
BC
150
120
™
90
™
$úÕUÕGH÷HUND]DQPÕúWÕU
$úÕUÕGH÷HUND\EHWPLúWLU
Uzun dönemde ise
60
™
01-03
01-02
01-01
01-00
01-99
01-98
01-97
01-96
01-95
01-94
01-93
01-92
01-91
01-90
01-89
01-88
01-87
01-86
01-85
01-84
01-83
01-82
01-81
01-80
01-79
01-78
30
170
3
67
190
@
37
A
39
3
@
3>
=
<;
:;
8 69
5
34
7?
5((/()(.7ø)'g9ø=.858
210
9 Ülkemizde de hem reel hem nominal
NXUODUJHoPLúWHROGX÷XJLELJHOHFHNWHGH
™
150
130
110
90
Oca.03
Oca.02
Oca.01
Oca.00
Oca.99
Oca.98
Oca.97
Oca.96
Oca.95
Oca.94
Oca.93
Oca.92
Oca.91
Oca.90
Oca.89
Oca.88
Oca.87
Oca.86
Oca.85
Oca.84
Oca.83
Oca.82
Oca.81
Oca.80
Oca.79
Oca.78
50
3URJUDPGDNLJHOLúPHOHUH
™
%HNOH\LúOHUH
™
Ekonominin temel göstergelerine,
™
70
Kaynak: Bloomberg, IFS
Ekonomik temeller ile uyumlu seviyelerde
dengeye gelmektedir.
3L\DVDR\XQFXODUÕQÕQGDYUDQÕúODUÕQD
ED÷OÕRODUDN\NVHOLSGúHELOHFHNWLU
29
'DOJDOÕ.XU5HMLPL
7UNOLUDVÕDúÕUÕGH÷HUOLPLGH÷LOPL"
'|YL]NXUODUÕQÕQ|]HOOLNOHVHYL\HVLLOHLOJLOLELUGL÷HU|QHPOLnokta ise UHHONXU
HQGHNVLYHNXOODQÕPELoLPLGLU
9 Reel kur endeksi, yabancÕ ülkelerde üretilen mallarÕn yurtiçinde üretilen mallar
cinsinden göreli fiyatÕnÕ yansÕtan ve uluslararasÕ rekabeti ölçmek için yaygÕn bir
úekilde kullanÕlan göstergelerden birisidir.
$QFDN
Uzun Vade
HesaplanmasÕnda ülkelerarasÕ göreli
Baz YÕlÕ
Reel kur endeksi, ancak ve ancak
ancak uzun dönemde söz konusu göreli
ED]\ÕOÕ GR÷UXVHoLOGL÷L]DPDQ
fiyat de÷iúimi kura yansÕyaca÷Õndan,
ekonomik olarak do÷ru
fiyat de÷iúimleri esas alÕndÕ÷Õndan ve
NÕVDG|QHPGHJ|UOHQKDUHNHWOHULQ
kurun seviyesi ile ilgili olarak gösterge
amaçlÕ NXOODQÕPÕQÕQGR÷UXROPDGÕ÷Õ
GúQOPHNWHGLU
yorumlanabilmekte, seçilen baz
yÕlÕna ba÷lÕ olarak endeks de÷erleri
büyük farklÕlÕklar gösterebilmektedir.
30
'DOJDOÕKur Rejimi
0HUNH]%DQNDVÕGDOJDOÕNXUUHMLPLDOWÕQGDG|YL]NXUXQGDJ|UOHbilecek
DúÕUÕR\QDNOÕNODUDIL\DWLVWLNUDUÕKHGHILQLWHKOLNH\HDWWÕ÷Õ|Oçüde, her iki
\|QGHGHúHIIDIYHVÕQÕUOÕELUúHNLOGHGR÷UXGDQ\DGDGX\XUXYHX\DUÕODU
yoluyla müdahale etmektedir.
9 0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQG|YL]NXUXQXGúNWXWPDNJLELELUSROLWLNDVÕ yoktur.
9 \ÕOÕLoLQGH$%'GRODUÕQÕQ7UNOLUDVÕVHYL\HVLQHXODúWÕ÷ÕG|QHPGH
0HUNH]%DQNDVÕPGDKDOHGHEXOXQPDPÕúWÕU
9 Döviz kurunda daha güçlü bir istikrar
™
™
6XQLX\JXODPDODUYHPGDKDOHOHUOHGH÷LO
0DNURHNRQRPLNWHPHOOHULQNXYYHWOHQPHVLHNRQRPLGHNLNÕUÕOJDQOÕNODUÕQD]DOPDVÕLOH
VD÷ODQDFDNWÕU
31
'DOJDOÕKur Rejimi
(QIODV\RQJLGHUHNULVNROPDNWDQoÕNPDNWDGÕU$QFDNNXUULVNLYDUGÕU
9 Bu kur rejimi ile
9 Artan oynaklÕ÷Õn ihracat yapan
9 SonrasÕnda firmalarÕn
döviz kurundaki
firmalarÕn satÕúlarÕndan elde
üretimlerini azalttÕ÷Õ
oynaklÕ÷Õn arttÕ÷Õ,
edecekleri gelirleri
ifade edilmektedir.
belirsizleútirdi÷i,
%HOLUVL]OL÷LQNDUDUDOPDVUHoOHULQLHWNLOHGL÷LGR÷UXGXU$QFDN EHOLUVL]OL÷LQWHN
YHHQ|QHPOLND\QD÷ÕG|YL]NXUX GH÷LOGLU
9 Merkez BankasÕ politika uygulamalarÕ ile
enflasyon gibi, oRNGDKDFLGGLYH
9 'DOJDOÕNXUUHMLPLDOWÕQGDSL\DVDGD
RODQNXUULVNL PRGHUQELU
\|QHWLOPHVLJo ELUULVNLQ firmalar
ILUPDLoLQ göreli olarak küçük ve
üzerinden giderek alÕndÕ÷Õ unutulmamalÕdÕr.
yönetilebilir bir risktir.
32
'DOJDOÕKur Rejimi
'|YL]NXUXULVNLQDVÕO\|QHWLOLU"
9 $VOÕQGD7UNL\H¶GHULVNWHQNRUXQPDNOWUYDUGÕU.
9
9
øNLG|QHPDUDVÕQGDNLIDUN
9
'|YL]H\DWÕUÕP\DSDUDNHQIODV\RQULVNLQGHQ
NRUXQPDQÕQPDOL\HWLVRQGHUHFHD]LNHQ
Bugün, döviz kuru riskinden korunmak için
YDGHOLSL\DVDODUGDLúOHP\DSPDQÕQ
P
9
bilgili olmak
P
Önceki dönemlerde ekonomik
kesimler, en önemli risk unsuru olan
HQIODV\RQDNDUúÕG|YL]H\DWÕUÕP
yaparak kendilerini enflasyon
riskinden ciddi bir biçimde
NRUXPXúODUGÕU
9$QFDNEXJQULVNOHUGH÷LúPLúWLU
daha fazla emek harcamak
JLELPDOL\HWLYDUGÕU
$UWÕNEXPDOL\HWLQ|GHQPHVLQLQJHUHNWL÷LNDEXOHGLOPHOLGLU
Ekonomik kesimlerin göreli olarak küçük ve yönetilebilir bir risk olan döviz
NXUXULVNLQHNDUúÕNHQGLOHULQLNRUXPD\Õ|÷UHQPHOHULNDoÕQÕOPD]GÕr. 1DVÕO"
33
'DOJDOÕ.XU5HMLPL
1DVÕO"
)LUPDODUYDUOÕNYH\NPOONOHULQLGLNNDWOLELUúHNLOGHG]HQOHPHOLGLU
9DUOÕN
<DEDQFÕSDUD
FLQVLQGHQYDUOÕN
!
Yükümlülük
<DEDQFÕSDUD
cinsinden
yükümlülük
9DUOÕN
<DEDQFÕSDUD
FLQVLQGHQYDUOÕN
9DUOÕN
<DEDQFÕSDUD
FLQVLQGHQYDUOÕN
Yükümlülük
<DEDQFÕSDUD
cinsinden
yükümlülük
Yükümlülük
<DEDQFÕSDUD
cinsinden
yükümlülük
1DVÕOHúLWKDOHJHWLUHFH÷L]"
9DGHOLLúOHPOHUSL\DVDODUÕQÕNXOODQDUDNILUPDODUÕQELODQoRODUÕQdaki döviz riskinden
NRUXQPDODUÕJHUHNPHNWHGLU
34
'DOJDOÕKur Rejimi
9DGHOLSL\DVDODUILUPDODUDG|YL]NXUXQGDNLR\QDNOÕ÷DNDUúÕJHQLú
ELU\HOSD]HGHULVNWHQNRUXQPDHQVWUPDQODUÕVXQPDNWDGÕU
%XNDSVDPGD³YDGHOLLúOHPOHU´XOXVODUDUDVÕWLFDUHWWHULVNWHQNRUXQPDDPDFÕLOH
\R÷XQELUELoLPGHNXOODQÕOPDNWDGÕU
9DGHOLLúOHPOHUQHGLU"
*HQHOELUWDQÕPoHUoHYHVLQGHHQ\D\JÕQYDGHOLLúOHPOHUGHQRODQ
³9DGHOL'|YL].RQWUDWODUÕ´
6SRWSL\DVDGDNLLúOHPWDULKLQLDúDQYHLOHULELUWDULKWHWHVOLPL söz konusu olacak dövizin
YDGHVLPLNWDUÕYHIL\DWÕQÕQEXJQGHQEHOLUOHQHUHNV|]OHúPH\HED÷ODQGÕ÷ÕNRQWUDWODUGÕU
35
'DOJDOÕKur Rejimi
9DGHOLSL\DVDODUILUPDODUDG|YL]NXUXQGDNLR\QDNOÕ÷DNDUúÕJHQLú
ELU\HOSD]HGHULVNWHQNRUXQPDHQVWUPDQODUÕVXQPDNWDGÕU
6|]NRQXVXLúOHPOHURUJDQL]HSL\DVDODUDUDFÕOÕ÷ÕLOH\DSÕODELOGLNOHULJLELKL]PHWLVD÷OD\DQEDQNDYH\D
EHQ]HULNXUXPODULOHPúWHULDUDVÕQGDWDPDPHQPúWHULQLQLKWL\DoODUÕQDJ|UHúHNLOOHQHELOHQELU
QLWHOLNGHWDúÕ\DELOPHNWHGLU.
9DGHOL'|YL]øúOHPOHUL3L\DVDVÕQÕQ*HOLúLPL6DGHFH<DWÕUÕPFÕøoLQ'H÷LO
7P(NRQRPLYH3ROLWLND8\JXOD\ÕFÕODUÕøoLQGHgQHPOLøPNDQODU6XQDU
9
*|VWHUJHQLWHOL÷LQGHELUNXURUDQÕROXúWXUDUDNNXUODUGDRUWDYDGHOLEDNÕúDoÕVÕROXúWXUXU
9
%LOJL\HGD\DOÕKDUHNHWHGLOHFH÷LLoLQHWNLQIL\DWROXúXPXQDNDWNÕGDEXOXQXU
9
$OWHUQDWLI\DWÕUÕPDUDoODUÕ\DUDWDUDNILQDQVDOSL\DVDODUÕQGHULQOHúPHVLQHNDWNÕGDEXOXQXU
6SRWSL\DVDQÕQGDKDOLNLWROPDVÕQD\DUGÕPFÕRODUDNYHG|YL]WDOHELQLGúUHUHNG|YL]IL\DWODUÕQGD
R\QDNOÕ÷ÕD]DOWÕU
9
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQJHOHFHNWHNLG|YL]LKWL\DFÕKDNNÕQGDILNLUVDKLELROPDVÕQDYHUH]HUY\|QHWLPLQH
\DUGÕPFÕROXU
9
.XUULVNLDOPDNLVWHPH\HQ\DEDQFÕ\DWÕUÕPFÕQÕQYDGHOLSL\DVD\ÕNXOODQPDVÕ\ODG|YL]NXUXQXQIDL]OHU
]HULQGHNLEDVNÕVÕQÕQD]DOPDVÕQÕGHVWHNOHU
9
36
'DOJDOÕ.XU5HMLPL
9DGHOLSL\DVDODUILUPDODUDG|YL]NXUXQGDNLR\QDNOÕ÷DNDUúÕJHQLú
ELU\HOSD]HGHULVNWHQNRUXQPDHQVWUPDQODUÕVXQPDNWDGÕU
'h1<$'$63279(9$'(/ø3ø<$6$/$5,1øù/(0+$&ø0/(5ø1ø1723/$0øù/EM
+$&0ø1'(.ø3$<,
100%
9 Dünyada
zaman içinde
YDGHOLSL\DVDODUÕQWUHY
UQOHULúOHPKDFPLVSRW
SL\DVDODUÕQLúOHPKDFPLQL
60%
DúDUNHQhONHPL]GHEX
Vadeli Piyasa
Spot Piyasa
80%
40%
RUDQVRQGHUHFHGúN
bir seviyededir.
9 Aynen
enflasyonla
PFDGHOHGHROGX÷XJLEL
³EL]GHROPD]´³VÕUDVÕ
20%
7UNL\H
0%
d]b
d VW
di
V
Te V
`W
`
] VR
W VR
[l
m
TU
S QR
2001
kT j
1998
`b [
1995
T
YZT X
] \[
RS
R
V
_ ^X
`a
`b
W VR
] VR
U`
ST `c
ST
de
de
`Vf
`
c `V
dV
T X[
`g
S`
Te
cT
d]
h
T iV
TW
Tf
\
e \V
1992
WT V
1989
GH÷LO´GHQLOPHVLQLQ
DQODPÕ\RNWXU
d]b
di
V
d VW
Te V
[l
m
d
]h [
T iV
TW
ST
dd gV
S`
Te
cT
df
\
e \V
c
cR ` [
`p
e`
qrrs
\]
on
Kaynak: BIS
Kaynak: TCMB
37
DalgalÕ Kur Rejimi
9DGHOLSL\DVDODUILUPDODUDG|YL]NXUXQGDNLR\QDNOÕ÷DNDUúÕJHQLú
ELU\HOSD]HGHULVNWHQNRUXQPDHQVWUPDQODUÕVXQPDNWDGÕU
€
€
€
}~
{ 
y xw
2500000
{|z
v
ut
7$5ø+ø1'(.ø9$'(/ø.85/$5
9 Oysa, Ülkemizde döviz üzerine
vadeli piyasalarÕn altyapÕsÕ hazÕrdÕr.
Bankalar vadeli döviz kotasyonlarÕ
2000000
1,543,400
1,626,400
1,711,700
1,790,900
vermektedir.
9 Yandaki Grafikte $UDOÕNtarihinde
1500000
bankalarÕn 3-12 ay arasÕ verdi÷i vadeli
döviz alÕú kurlarÕ görülmektedir. Bu
1000000
tarihte bir anlaúma yapÕlGÕ÷ÕQGD ABD
dolarÕnÕn 6 ay sonra 1.626.400 bin
liradan satÕODELOHFH÷Lgörülmektedir.
500000
DolayÕsÕyla, vadeli piyasalarda iúlem
yapÕlarak riskten korunabilece÷i açÕktÕr.
0
3M
6M
9M
12M
.D\QDN5HXWHUV³75/075/075/0YH75/<´VD\IDODUÕQGDEDQNDODUÕQYHUGLNOHULNRWDV\RQODUÕQRUWDODPDVÕ
NXOODQÕOPÕúWÕU
38
'DOJDOÕKur Rejimi
0HUNH]%DQNDVÕGDOJDOÕNXUUHMLPLDOWÕQGDYDGHOLLúOHPOHUSL\DVDVÕQÕQ
9ø3YHULVNWHQNRUXQPD KHGJLQJDUDoODUÕQÕQJHOLúWLULOPHVLQHE\N
önem vermektedir.
9 øúlemlerin vergilendirilmesine
iliúkin belirsizlik Maliye
BakanlÕ÷Õ’nÕn yaptÕ÷Õ düzenleme ile
çözüme kavuúmuútur.
9 øúOHPOHULQPXKDVHEHOHúWLULOPHVLQH
iliúkin sorunlar BDDK’nÕn düzenlemesi
ile çözüme kavuúturulmuútur.
9 Haziran 2002 itibariyle, vadeli
sözleúmeler üzerinden damga
vergisi alÕnmasÕ uygulanmasÕna
son verilmiútir.
9 øMKB nezdindeki VøP’e uzaktan
eriúim sistemi sorunu AralÕk
2001 itibariyle çözülmüútür.
%XJQLWLEDUL\OHEXSL\DVDODUÕQ\D\JÕQNXOODQÕPÕQÕQVD÷ODQPDVÕiçin;
9
9
9
øMKB nezdindeki VøP’in yeterince tanÕtÕmÕnÕn yapÕlmaVÕ
Modern anlamda ULVNWHQNRUXQPDNOWUQQ yerleúmesi gerekmektedir.
%XNRQXGDVLYLOWRSOXP|UJWOHULQH|QHPOLUROOHUGúPHNWHGLU
39
'DOJDOÕKur Rejimi
'|YL]NXUXUHNDEHWLQWHNYHHQ|QHPOLXQVXUXGH÷LOGLU
„
‹
ƒ
.h5(6(/5(.$%(7ødø1'(7h5.ø<(1(5('("
100
'HYDODV\RQODUDUD÷PHQUHNDEHW
Türkiye'
nin yeri
.DWÕODQONHVD\ÕVÕ
ƒ
‰
gücümüzde sürekli gerileme
ˆ
Rekabet gücü bir bütündür.
‡
‡
ˆ
‡
†
ˆ
†
‡
Š
80
60
‚
…
‡
‚
‰
‚
ˆ
Düzey
‡
…
‡
9 Döviz kuru rekabet gücünü etkileyen
‚
ƒ
9 .XUD\DUODPDODUÕLOHVUGUOHELOLU
…†
40
‚
ƒ
‚
‚
ƒ
‚
„
‚
unsurlardan sadece birisidir.
UHNDEHWJFND]DQÕODPD]
20
0
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
1LKD\HW\ÕOÕQGDNXUGDNLGH÷HU
ND]DQÕPÕQDUD÷PHQUHNDEHW
gücümüz halen oldukça gerilerde
ROVDELOHELUPLNWDUL\LOHúPLúWLU
Kaynak: Dünya Ekonomik Forumu, Küresel Rekabet Raporu, TCMB.
(QGHNVPDNURHNRQRPLNRUWDPNDPXNXUXPODUÕQÕQNDOLWHVLYHWHNQRORMLXQVXUODUÕQÕGLNNDWHDODUDNKD]ÕUODQPÕúWÕU
40
'DOJDOÕKur Rejimi
'|YL]NXUXUHNDEHWLQWHNYHHQ|QHPOLXQVXUXGH÷LOGLU
6UGUOHELOLUUHNDEHWJFQ
EHOLUOH\HQXQVXUODU
)L\DW5HNDEHWL
Reel Kurlar, Nispi Pozisyon, Birim Ücretler
1LWHOLNVHO8QVXUODU
6DWÕú6RQUDVÕ+L]PHWhUQGH6WDQGDUWODúPD
<DSÕVDO8QVXUODU
0DNUR(NRQRPLN3HUIRUPDQV(NRQRPLNYH6RV\DO*HOLúPLúOLN']H\L,
9HULPOLOLN1LWHOLNOLøúJF$UDúWÕUPD– *HOLúWLUPHdDOÕúPDODUÕGÕU
7PEXQODUÕQ\DQÕVÕUDILUPDODUÕQGQ\DSL\DVDODUÕQGDUHNDEHWHdebilmeleri için
JLUGLPDOL\HWOHULQLQGQ\D|OoHNOHULQGHPDNXOVHYL\HOHUGHROPDVÕ gerekmektedir.
41
DalgalÕ Kur Rejimi
'|YL]NXUXLOHLKUDFDWÕQGHVWHNOHQPHVLQHVRQXoYHULU"
Kurun reel olarak
de÷er kaybetmesi için
(QIODV\RQVRUXQXQXQ|QFHOLNOL
RODUDNo|]OPHVL\OH
9KÕsÕr döngü NÕUÕOÕU
Enflasyon arttÕkça, kurun
reel olarak de÷er
kaybetmesi için nominal
olarak daha çok de÷er
kaybetmesi gerekir.
Nominal kurun
de÷er
kaybetmesi
gerekir.
9Sa÷lÕklÕ bir ekonomik ortam ROXúXU
9Kur, makro ekonomik göstergelere
uygun bir denge seviyesine gelir.
Nominal kurdaki de÷er
kaybÕ enflasyonist etki
yaratÕr. Ekonomi
kÕrÕlganlaúÕr.
9Ekonomiyi tahrip etmeden ihracata
destek olur.
42
'DOJDOÕKur Rejimi
&DULGHQJHULVNLQHNDGDUGÕU"
&DULGHQJHVRQG|QHPGHDoÕNYHUPHH÷LOLPL
göstermektedir.

—˜
Ž
‘
•Ž
Ž”
’“Ž
‘
Ž
–
ŽŒ
™
&$5ø$d,.*6<ø+
4.0
3.0
9
2.0
1.0
0.0
$QFDNNRúXOODUIDUNOÕGÕU
1. %DQNDFÕOÕNUHIRUPXVRQUDVÕQGDILQDQV
VLVWHPLQGHNLDoÕNSR]LV\RQPLNWDUÕoRNGDKDD]GÕU
2. 7UNOLUDVÕ0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQG|YL]VDWPDVÕ
VXUHWL\OHVXQLRODUDNGH÷HUOLWXWXOPDPDNWDGÕU
7DPWHUVLQH0HUNH]%DQNDVÕG|YL]DOPÕúWÕU
-1.0
-2.0
-3.0
-4.0
9
-5.0
-6.0
19
92
Q
19 4
93
Q
19 2
93
Q
19 4
94
Q2
19
94
Q
19 4
95
Q
19 2
95
Q
19 4
96
Q
19 2
96
Q
19 4
97
Q
19 2
97
Q4
19
98
Q
19 2
98
Q
19 4
99
Q
19 2
99
Q
20 4
00
Q
20 2
00
Q
20 4
01
Q
20 2
01
Q4
20
02
Q
20 2
02
Q
20 4
03
Q2
9
0(5.(=%$1.$6,'g9ø=5(=(59ø
40000
3
(BRÜT, HAFTALIK)
35000
2.5
2
30000
1.5
25000
1
20000
0.5
0HUNH]%DQNDVÕG|YL]UH]HUYLJHoPLúHJ|UH
oldukça yüksek seviyelerdedir.
0DOL\HSROLWLNDVÕSURJUDPoHUoHYHVLQGHVÕNÕELU
ELoLPGHX\JXODQPDNWDGÕU
NET 0%5(=(59/(5ø ( $/7,1+$5ød) / .,6$9$'(/ø
',ù%25d672.8
.RUH
7UNL\H
0HNVLND
%UH]LO\D
$UMDQWLQ
19
96
Q4
19
97
Q4
19
98
Q4
19
99
Q4
20
00
Q1
20
00
Q2
20
00
Q3
20
00
Q4
20
01
Q1
20
01
Q2
20
01
Q3
20
01
Q4
20
02
Q1
20
02
Q2
20
02
Q3
20
02
Q4
20
03
Q1
20
03
Q2
09
-0
3
11
-0
3
05
-0
3
07
-0
3
11
-0
2
01
-0
3
03
-0
3
09
-0
2
07
-0
2
05
-0
2
01
-0
2
03
-0
2
11
-0
1
09
-0
1
0
05
-0
1
07
-0
1
01
-0
1
03
-0
1
15000
3. .ÕVDYDGHOLVHUPD\HWHúYLNHGLOPHPHNWHGLUG|YL]
NXUXULVNLYDUGÕU
43
8\JXODQPDNWD2ODQ)DL]3ROLWLNDVÕ.DSVDPÕQGD'|YL]
.XUXLOHøOJLOL$QODúÕOPDVÕ*HUHNHQ1RNWDODU
.ÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕLOHG|YL]NXUXDUDVÕQGDNLLOLúNLLVH
oRNER\XWOXYHNDUPDúÕNWÕU
.ÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕGúUOG÷QGH oWUJHOLúPHRODELOLU
7UNOLUDVÕFLQVLQGHQ
YDUOÕNODUÕQJHWLULVLGúHU
*LGLúDWODLOJLOLROXPOXVLQ\DO
TL üzerinde GH÷HU
ND\EHWPH EDVNÕVÕROXúXU
Döviz
likiditesindeki
Güven artar.
Döviz talebi artar.
JHOLúPHOHUHED÷OÕ
olarak döviz
Ters para ikamesi güçlenir.
kuru, HNRQRPLN
TL üzerinde GH÷HUND]DQPD
EDVNÕVÕROXúXU
NRSXN hareket
WHPHOOHUGHQ
eder.
44
8\JXODQPDNWD2ODQ)DL]3ROLWLNDVÕ.DSVDPÕQGD
'|YL].XUXLOHøOJLOL$QODúÕOPDVÕ*HUHNHQ1RNWDODU
8\JXODQDQSURJUDPDJYHQLQDUWPDVÕQDSDUDOHO
RODUDNDúD÷ÕGDNLVUHFLQJHUoHNOHúPHVLSURJUDP
NDSVDPÕQGDEHNOHQHQELUJHOLúPHGLU
Olumlu
döngü
0HUNH]%DQNDVÕQH\DSDELOLU"
97UNOLUDVÕQD
JHoLú
96HUPD\HJLULúL
YHJLULú
EHNOH\LúL
'|YL]DU]ID]ODVÕ
TL üzerinde
GH÷HUOHQPH
EDVNÕVÕ
.ÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕVDGHFH
enflasyon öngörüsü
GR÷UXOWXVXQGDGúUOPHNWHGLU
o halde
'|YL]DU]ID]ODVÕQÕQGDOJDOÕNXU
UHMLPLLOHWXWDUOÕúHIIDI
politikalarla sterilize edilmesi en
iyi çözümdür.
'|YL]DOÕPLKDOHOHUL
Döviz rezervleri güçlenmektedir.
45
Piyasalar
<(5/(ùø./(5ø13257)g<7(5&ø+/(5ø%$1.$&,/,.',ù,
<ÕOÕ6RQXQD*|UH5HHO<]GH'H÷LúLP
30
9 %DQNDFÕOÕNGÕúÕ\HUOHúLNNHVLP
\ÕOÕEDúÕQGDQLWLEDUHQUHHO
RODUDN7UNOLUDVÕSRUWI|\OHULQL
DUWÕUPDNWD\DEDQFÕSDUD
SRUWI|\OHULQLLVHD]DOWPDNWDGÕUODU
20
10
0
-10
7UN/LUDVÕ3RUWI|\
-20
<DEDQFÕ3DUD3RUWI|\
9 7UNOLUDVÕFLQVLQGHQ\DWÕUÕP
DUDoODUÕQÕQ\DEDQFÕSDUD
FLQVLQGHQ\DWÕUÕPDUDoODUÕQDRUDQÕ
DUWPDNWDGÕU
-30
04-03
05-03
06-03
¡ ¶§
07-03
08-03
09-03
10-03
11-03
¯´
03-03
¡ µª
02-03
š›
¸¡ ·  œ›
´
›¹ Ÿž
Ÿ ¡ ›
¡ ¢ ›
¦ £¥¤ ¡ ¢
£
¨ § ¦ ¥¤
¨§
« ©ª
¬­ « ©ª
› ¬­
®£ ›
®£
¯ °±
²® ¯ °±
²®
º³
¡ ³­
»® ¢
 œ¢
¡ £Ÿ š› ® ¬
Ÿ
¼ ¯´
 ½¢ ¡ µª
¡› ¾
Ÿ®
01-03
7h5./ø5$6,&ø16ø1'(1<$7,5,0$5$d/$5,<$%$1&,3$5$
&ø16ø1'(1<$7,5,0$5$d/$5,
1.65
7RSODP7/$UDoODU7RSODP<DEDQFÕ
Para Araçlar (cari kur)
1.55
7RSODP7/$UDoODU7RSODP<DEDQFÕ3DUD
Araçlar (sabit kur ve sabit çapraz)
6RQXo
1.45
Toplam TL Araçlar / Toplam
<DEDQFÕ3DUD$UDoODUVDELWNXU
1.35
1.25
1.15
06-03
07-03
08-03
09-03
10-03
11-03
7/\DQOÕVÕSRUWI|\
GH÷LúLPLHNRQRPLNYH
siyasi perspektifin
JYHQLOLUOL÷LLOHLOLúNLOLGLU
›
« ©ª
®£
¯ °±
²
² ¡ªÁ ÂÃ
击
Á ª
ª ·
· Ä ´·
Ä ´· ® ´Å
´Å®
¡ š›
¡ ³­ Ÿ £Ÿ
¢ ¼
 œ¢  ½¢
¬ ¡Ÿ› ¾
¡ªÁ Âà ®
ª ªº
· Æ¢
Ä ´·
´Å
05-03
›
« ©ª
®£
¯ °±
¬­
¨
›
¡ ›
Ÿž
š›
¬­
Ÿ
¡ ¶§
 œ›
05-03
 ´¿
¹ ´¿ ¹ ´
 ´  ¬ª
 ¬ª ¡
¡ À ›Á À
›Á ¡› ¾
¡› ¾ ¨
04-03
¡ ¸´·
›¹
02-03
9 Döviz kuru ve çapraz kurdaki
GH÷LúLPOHUGHQDUÕQGÕUÕOGÕ÷ÕQGDELOH
RUDQÕQDUWPDH÷LOLPLEHOLUJLQGLU
Hatta son dönem itibariyle
oldukça yüksek seviyelerde
ROGX÷XJ|UOPHNWHGLU
46
(1)/$6<219()$ø=25$1/$5,
47
(QIODV\RQYH)DL]2UDQODUÕ
3ROLWLNDDUDFÕ
.DUDUODUQDVÕODOÕQÕU"
.ÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕ
Sadece gelecekteki enflasyon
0HUNH]%DQNDVÕNÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕLOHLOJLOLNDUDUODUÕQÕ HQIODV\RQXQJHOHFHNWHNL
L]OH\HFH÷LVH\ULQHQIODV\RQKHGHILLOHX\XPXQX gözeterek vermektedir.
*HOHFHNWHNLHQIODV\RQX|QJ|UHELOPHN LoLQQHOHUHEDNÕOÕU"
(QIODV\RQEHNOH\Lú
anketleri ve Merkez
%DQNDVÕ¶QÕQLoVHOHQIODV\RQ
tahminleri
Toplam arz ve talep; maliye
SROLWLNDVÕJ|VWHUJHOHULSDUDVDO
göstergeler ve kredi büyüklükleri
Gelecekteki enflasyon
.ÕVDYDGHOLIDL]NDUDUODUÕ
'|YL]NXUODUÕYH
ödemeler dengesi
'ÕúHNRQRPLN
JHOLúPHOHU
Ücretler, istihdam ve
LúJFELULPPDOL\HWOHUL
Kamu ve özel sektörün
IL\DWODPDGDYUDQÕúODUÕ
48
(QIODV\RQYH)DL]2UDQODUÕ
1HGHQVDGHFHHQIODV\RQJ|]HWLOL\RU"
6DGHFHHQIODV\RQKHGHILQLQYH|QJ|UOHULQLQHVDVDOÕQPDVÕ
*HoPLúWHROGX÷XJLELG|YL]NXUX|GHPHOHUGHQJHVLE\PHNDPX
PDOL\HVLEDQNDFÕOÕ÷ÕQGHVWHNOHQPHVLJLELKHGHIOHULQJ|]HWLOPHPHsi ile:
Ekonomik birimlere net sinyaller verilir.
<DWÕUÕPDUDoODUÕQÕQULVNSULPL
Reel faizler
6UGUOHELOLUE\PHRUWDPÕYH
øVWLKGDPDUWÕúÕ
49
ÔÕ
Ô
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQNÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕLOH
SL\DVDIDL]RUDQODUÕDUDVÕQGDDVOÕQGDROPDVÕ
JHUHNHQD\QÕ\|QGHNXYYHWOLLOLúNLKHQ]WDP
RODUDNWHVLVHGLOHPHPLúWLU
Ó
Ò
Ô
áÔ
ÑÞ
Ûâ
á
ÔÕ
Ô
Ø Ôà
Ô
Ûß
Î
Ü
ÛØ
Û
ÝÞ
Î×
Ü
Û
ÙÚ
ÓØ
×Ö
Ó
ÑÒ
ÐÏ
Î
)DL]2UDQODUÕ
å ãä
èç æ
éç
ê ëì
ï îí
ñ ðð
85
TCMB O/ N ALT KOTASYONU
75
%D]ÕG|QHPOHUGH,
9
65
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQIDL]LQGLULPLQHUD÷PHQ
IDL]OHULQ\NVHOGL÷L
™
'L÷HUED]ÕG|QHPOHUGHLVH
9
55
3L\DVDIDL]OHULQLQ0HUNH]%DQNDVÕRUDQODUÕQÕQ
ROGXNoDDOWÕQGDVH\UHWWL÷L
™
45
görülmektedir.
0HUNH]%DQNDVÕ¶QÕQNÕVDYDGHOLIDL]RUDQODUÕLOH
IDL]OHUJHQHOVHYL\HVLQLGR÷UXGDQHWNLOHPHVL
úXDQLoLQEHNOHQPHPHOLGLU
35
01
-0
2
01
-0
2
03
-0
2
04
-0
2
05
-0
2
05
-0
2
06
-0
2
07
-0
2
08
-0
2
09
-0
2
10
-0
2
11
-0
2
12
-0
2
01
-0
3
02
-0
3
03
-0
3
04
-0
3
05
-0
3
06
-0
3
07
-0
3
08
-0
3
09
-0
3
10
-0
3
10
-0
3
12
-0
3
25
9
0.
.1
15
9.
.0
18
8.
.0
06
7.
.0
16
6.
.0
04
4.
.0
25
1.
.1
11
8.
.0
05
4.
.0
30
4.
.0
08
3.
.0
14
Bugün için faizler genel düzeyi daha çok,
JHoPLúWH\DúDQDQNÕUÕOJDQOÕNODUGDQGROD\Õ
kamu maliyesi,
™ VL\DVLJHOLúPHOHUYH
™ QHWLFHVLQGHSURJUDPDLOLúNLQEHNOH\LúOHU
03
03
03
03
03
03
02
02
02
02
02
™
-1%
oHUoHYHVLQGHúHNLOOHQPHNWHGLU
0HUNH]%DQNDVÕIDL]OHULKDQJLKÕ]OD
GúUPúWU"
Ç È É Ê Ë ÌË Í
-3%
-4,2%
-5%
-5,3%
-5,6%
-7%
-4,3%
-6,8%
-9%
-7,3%
-7,9%
-8,6%
-9,4%
-10,3%
-11%
Kaynak: TCMB
0HUNH]%DQNDVÕHQIODV\RQXQJHOHFHNWHNL
RODVÕVH\ULQLGLNNDWHDODUDN\ÕOÕQGDIDL]
RUDQODUÕQÕGHID¶HUSXDQLQGLUPLúWLU<]GH
GH÷LúLPRODUDNEDNÕOGÕ÷ÕQGDLVHIDL]RUDQODUÕQÕQ
JLGHUHNKÕ]ODQDQELUúHNLOGHGúUOG÷
*UDILNWHQQHWELUúHNLOGHJ|UOPHNWHGLU
9
-5,9%
50
)DL]2UDQODUÕ
%(./(1(15((/)$ø=9(6$1$<ø1ø1*(1(/*ø'øù$7,
34
50
beklenen reel faiz
40
30
30
26
yüzde
20
22
10
9*HQHOJLGLúDWD
LOLúNLQEHNOH\LúOHU
L\LOHúWLNoHUHHO
IDL]OHUGúPHNWH
N|WOHúWLNoHUHHO
18
0
14
VDQD\LQLQJHQHOJLGLúDWÕNRQXVXQGD
J|UúOHUVD÷HNVHQ
DUWPDNWDGÕU
-20
01
-0
2
02
-0
2
03
-0
2
04
-0
2
05
-0
2
06
-0
2
07
-0
2
08
-0
2
09
-0
2
10
-0
2
11
-0
2
12
-0
2
01
-0
3
02
-0
3
03
-0
3
04
-0
3
05
-0
3
06
-0
3
07
-0
3
08
-0
3
09
-0
3
10
-0
3
11
-0
3
10
-10
faizler
7&0%øNWLVDGL<|QHOLP$QNHWLVDQD\LQLQJHQHOJLGLúDWH÷LOLPLNRQXVXQGDJ|UúOHUø\LPVHU- Kötümser
51
Parasal Büyüklükler
ü
ý
ý
úý
ýý
ü
þ
ý ûü
ÿ
úù
M2 ve M2YR
210
M2
180
9
M2YR
Bir süredir parasal
büyüklükler reel olarak artma
150
H÷LOLPLQGHGLU
120
9
90
%LOHúHQOHULQHEDNWÕ÷ÕPÕ]GDHQ
\NVHNDUWÕúÕQHPLV\RQ
KDFPLQGHROGX÷X
60
03
(0ø6<213$5$6$/7$%$19(5(=(593$5$
ü
ý
ý
úý
ýý
ü
þ
ý ûü
ÿ
úù
9
6|]NRQXVXDUWÕúODUSDUD
WDOHELQGHNL\NVHOLúWHQ
kaynaklanmakta olup, Türk
ø÷
òó
ö ôõ
18
16
OLUDVÕQDRODQJYHQGHNLDUWÕúÕQ
PARASAL TABAN
14
görülmektedir.
07
-
03
01
-
02
07
-
02
01
-
07
-
01
-
01
01
00
07
-
01
-
07
-
00
99
99
01
-
07
-
98
98
01
-
07
-
97
97
01
-
96
07
-
01
-
96
30
REZERV PARA
ELUJ|VWHUJHVLQLWHOL÷LQGHGLU
12
'ROD\ÕVÕ\ODHQIODV\RQLVWELU
HWNL\DUDWPDVÕ
10
8
beklenmemektedir.
6
3
07
-0
3
01
-0
2
07
-0
1
2
01
-0
07
-0
1
01
-0
0
07
-0
0
01
-0
9
07
-9
9
01
-9
8
07
-9
8
01
-9
7
07
-9
7
01
-9
6
07
-9
01
-9
6
4
52
3DUD7DEDQÕ
PARA TABANI
(Katrilyon TL)
15
*HUoHNOHúPH
12
9
7DYDQ'H÷HUOHUL
6
3
0
Nisan
Haziran
Eylül
$UDOÕN
9
3DUDWDOHELQGHNLDUWÕúDED÷OÕRODUDNJ|]OHQHQHPLV\RQDUWÕúÕVRQUDVÕQGD\ÕOVRQXSDUDWDOHEL
9
$QFDNX\JXODPDNWDROGX÷XPX]|UWNHQIODV\RQKHGHIOHPHVLSROLWLNDPÕ]oHUoHYHVLQGHSDUD
KHGHILQLQWXWWXUXODPDPDVÕRODVÕOÕ÷ÕJ|UOPHNWHGLU
SROLWLNDPÕ]DoÕVÕQGDQ3DUD7DEDQÕKHGHILQLQGH÷LO\]GHHQIODV\RQKHGHILQLQúLPGLGHQ
WXWWXUXOPXúROPDVÕGDKD|QHPOLYH|QFHOLNOLGLU
53
Kamu Borç Stoku - Maliye PolitikasÕ
54
Kamu Borç Stoku - 0DOL\H3ROLWLNDVÕ
Kamunun borcunun yüksek oldu÷u ülkelerde, ERUo VWRNXQXQ
oHYULOHELOLUOL÷L konusundaki EHNOH\LúOHU, bu ülke ekonomilerindeki
geliúmelerin, özellikle de HQIODV\RQve E\PHGLQDPLNOHULQLQ
WHPHOEHOLUOH\LFLVL olmaktadÕr.
Borç stokunun milli gelire
RUDQÕQÕQ]DPDQODD]DOWÕOPDVÕLoLQ
9 %\PHKÕ]ÕQÕQDUWPDVÕ
9 )DL]GÕúÕEWoHID]ODVÕ verilmesi,
9 5HHOIDL]OHULQGúPHVL
9 7UNOLUDVÕQÕQLVWLNUDUND]DQPDVÕ
gerekir.
0HYFXWNRúXOODUDOWÕQGDHNRQRPLSROLWLNDVÕQÕROXúWXUDQODUFDNRQtrol
HGLOHELOLUWHNGH÷LúNHQ IDL]GÕúÕEWoHID]ODVÕGÕU.
55
Kamu Borç Stoku - Maliye PolitikasÕ
gQHPOLELUGL÷HUQRNWD
%RUFXQVUGUOHELOLUOL÷LELUVWRNVRUXQXROGX÷XNDGDUD\QÕ]DPDQGDELUDNÕPVRUXQXGXU
80
70
(IHNWLIGROD\OÕYHUJLRUDQÕ
+
øo%RUo*6<ø+
Bir ülkede VUGUOHELOLUERUFXQseviyesini
EHOLUOH\HQHQ|QHPOLXQVXUNDPXQXQVD÷ODP
ND\QDNODUDGL÷HUELUGH\LúOHYHUJLOHUHGD\DQDQ
gelir yaratma kapasitesidir.
øo%RUo*6<ø+
9 7UNL\H¶GHJHUHNGROD\OÕJHUHNVHYH|]HOOLNOHGH
60
9
1990 – 2002 ORTALAMASI
(IHNWLIGR÷UXGDQYHUJLRUDQÕ
9
'úNHIHNWLIYHUJLRUDQODUÕL\LLúOHPH\HQ
vergi sisteminden, vergi muafiyetlerinden ve
E\NER\XWWDNLND\ÕWGÕúÕHNRQRPLGHQ
ND\QDNODQPDNWDGÕU
20
30
40
GR÷UXGDQHIHNWLIYHUJLRUDQODUÕQÕQVRQGHUHFH
GúNROPDVÕERUFXQVUGUOHELOLUOL÷LVRUXQXQX
ERUoVWRNXQXQ*6<ø+¶\DRUDQÕQÕQGL÷HUONHOHUH
J|UHROGXNoDGúNROGX÷XG|QHPOHUGHGDKL
VUHNOLJQGHPGHWXWPXúWXU
50
10
0
'ROD\ÕVÕ\ODEXDODQODUD\|QHOLNDOÕQDFDN
WHGELUOHULOHHIHNWLIYHUJLRUDQODUÕQÕQGL÷HUONH
VHYL\HOHULQH\NVHOWLOPHVLLONDúDPDGDERUo
VWRNXQXQD]DOWÕOPDVÕLPNDQÕQÕYHUHFHN
VRQUDVÕQGDLVHVUGUGOHELOLUOLNVRUXQXQX
hafifletecektir.
9
øVYHo
Kanada
Norveç
Fransa
Kaynak: IFS, TCMB
(IHNWLI'R÷UXGDQ9HUJL2UDQÕ
(IHNWLI'ROD\OÕ9HUJL2UDQÕ
Polonya
Finlandiya
øUODQGD
Tunus
Güney
Afrika
7h5.ø<(
%LUONHGH\DUDWÕODQELUELULPJHOLUGHQDOÕQDQYHUJLRUDQÕGÕU.
%LUONHGH\DSÕODQELUELULPKDUFDPDGDQDOÕQDQYHUJLRUDQÕGÕU
56
Kamu Borç Stoku - Maliye PolitikasÕ
6RQXoRODUDN\DSÕOPDVÕJHUHNHQ
9(QIODV\RQODPFDGHOHGHNDUDUOÕOÕN
96ÕNÕPDOL\HYHSDUDSROLWLNDODUÕQÕQX\XPOXOXNYHNDUDUOÕOÕNOD
X\JXODQPDVÕ
9(NRQRPLNSURJUDPÕQGD|QJ|UG÷\DSÕVDOUHIRUPODUÕQWLWL]OLNOHKayata
geçirilmesi
9(NRQRPLNSURJUDPÕWHKOLNH\HDWDFDNX\JXODPDODUGDQ
NDoÕQÕOPDVÕGÕU
57