İçindekiler

İç indekiler
1. ÜNİTE: VÜCUDUMUZUN BİLMECESİNİ ÇÖZELİM................................................................9
1.BÖLÜM: BESİNLER VE ÖZELLİKLERİ......................................................................................................................10
1. CANLILAR NEDEN BESLENİR?.................................................................................................................................................................... 10
2. BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ .............................................................................................................................................................. 11
3. DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME ............................................................................................................................................................. 13
4. BESİN VE TEKNOLOJİ ................................................................................................................................................................................ 13
5. SİGARA VE ALKOLÜN ZARARLARI.............................................................................................................................................................. 16
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 19
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 21
2.BÖLÜM: BESİNLERİN SİNDİRİMİ............................................................................................................................23
1. BESİNLERİN TAŞINMASI............................................................................................................................................................................ 23
2. DİŞLERİMİZ VE GÖREVLERİ........................................................................................................................................................................ 26
3. DİŞ SAĞLIĞI VE BAKIMI............................................................................................................................................................................. 26
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 29
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 31
3.BÖLÜM: VÜCUDUMUZDA BOŞALTIM.....................................................................................................................33
1. BOŞALTIMDA GÖREVLİ ORGAN VE YAPILAR............................................................................................................................................... 33
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 36
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 37
Ünite Değerlendirme Testi........................................................................................................................................................... 39
2. ÜNİTE: KUVVETİN BÜYÜKLÜĞÜNÜN ÖLÇÜLMESİ...........................................................41
1.BÖLÜM: KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ..............................................................................................................................42
1. KUVVETİN ÖLÇÜLMESİ.............................................................................................................................................................................. 42
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 57
2.BÖLÜM: SÜRTÜNME KUVVETİ.................................................................................................................................51
1. SÜRTÜNME KUVVETİ................................................................................................................................................................................. 51
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 57
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 59
5
İçindekiler
3. ÜNİTE: MADDENİN DEĞİŞİMİ.................................................................................................................61
1.BÖLÜM: MADDENİN HÂL DEĞİŞİMİ......................................................................................................................62
1. ERİME VE DONMA.................................................................................................................................................................................... 62
2. BUHARLAŞMA VE YOĞUŞMA.................................................................................................................................................................... 63
3.KAYNAMA............................................................................................................................................................................................. 64
4. SÜBLİMLEŞME ve KIRAĞILAŞMA............................................................................................................................................................... 65
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 66
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 67
2.BÖLÜM: MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ.................................................................................................68
1. KAYNAMA NOKTASI.................................................................................................................................................................................. 69
2. ERİME VE DONMA NOKTASI...................................................................................................................................................................... 69
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 71
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 72
3.BÖLÜM: ISI VE SICAKLIK...........................................................................................................................................73
1. ISI VE SICAKLIK FARKLIDIR........................................................................................................................................................................ 73
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 76
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 77
4.BÖLÜM: ISI MADDELERİ ETKİLER...........................................................................................................................78
1. ISI ALIR GENLEŞİR, ISI VERİR BÜZÜLÜR...................................................................................................................................................... 78
Ölçme ve Değerlendirme ............................................................................................................................................................. 81
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 82
4. ÜNİTE: IŞIĞIN VE SESİN YAYILMASI.................................................................................................83
1.BÖLÜM: IŞIĞIN YAYILMASI.......................................................................................................................................84
1. IŞIK NASIL YAYILIR?.................................................................................................................................................................................. 84
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 86
2.BÖLÜM: IŞIĞIN MADDE İLE KARŞILAŞMASI........................................................................................................88
1. IŞIK BİR ENGELLE KARŞILAŞIRSA NE OLUR?............................................................................................................................................... 88
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 90
6
İçindekiler
3.BÖLÜM: TAM GÖLGE...................................................................................................................................................92
1. TAM GÖLGE ............................................................................................................................................................................................. 92
2. GÜNEŞ VE GÖLGE...................................................................................................................................................................................... 93
3. GÜNEŞ VE AY TUTULMASI......................................................................................................................................................................... 94
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 95
4.BÖLÜM: SESİN YAYILMASI........................................................................................................................................97
1. SESİN OLUŞMASI VE YAYILMASI................................................................................................................................................................ 97
Kazanım Değerlendirme Testleri.................................................................................................................................................. 99
5.BÖLÜM: SESİN FARKLI ORTAMDA FARKLI DUYULMASI.................................................................................101
1. FARKLI CİSİMLERİN ÇIKARDIĞI SESLER.................................................................................................................................................... 101
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 102
5. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM VE TANIYALIM.........................................103
1.BÖLÜM: CANLILARI TANIYALIM............................................................................................................................104
1. CANLILAR NASIL SINIFLANDIRILIR?......................................................................................................................................................... 104
2. MİKROSKOBİK CANLILARI TANIYALIM...................................................................................................................................................... 105
3. MANTARLARI TANIYALIM........................................................................................................................................................................ 106
4. BİTKİLERİ SINIFLANDIRALIM................................................................................................................................................................... 108
5. HAYVANLARI SINIFLANDIRALIM.............................................................................................................................................................. 110
Ölçme ve Değerlendirme ........................................................................................................................................................... 113
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 115
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 117
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 119
2.BÖLÜM: İNSAN VE ÇEVRE İLİŞKİSİ.......................................................................................................................121
1. ÇEVREMİZDEKİ CANLILARIN YAŞAM ALANLARI....................................................................................................................................... 121
2. İNSAN VE ÇEVRE..................................................................................................................................................................................... 122
Ölçme ve Değerlendirme ........................................................................................................................................................... 124
Ünite Değerlendirme Testi......................................................................................................................................................... 125
7
İçindekiler
6. ÜNİTE: YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK...............................................................................................127
1.BÖLÜM: BASİT BİR ELEKTRİK DEVRESİNDE LAMBA PARLAKLIĞINI ETKİLEYEN DEĞİŞKENLER.......128
1. AMPULLERİN PARLAKLIĞINI DEĞİŞTİRELİM............................................................................................................................................. 128
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 135
2. DEVRE ELEMANLARINI SEMBOLLERLE GÖSTERELİM................................................................................................................................ 137
Ölçme ve Değerlendirme ........................................................................................................................................................... 145
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 147
7. ÜNİTE: YER KABUĞUNUN GİZEMİ..................................................................................................149
1.BÖLÜM: YER KABUĞUNDA NELER VAR?.............................................................................................................150
1. YER KABUĞUNDA NELER VAR?................................................................................................................................................................ 150
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 156
2.BÖLÜM: EROZYON VE HEYELANIN YER KABUĞUNA ETKİSİ.........................................................................158
1.EROZYON........................................................................................................................................................................................... 158
2.HEYELAN........................................................................................................................................................................................... 160
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 162
3.BÖLÜM: YER KABUĞUNDAKİ YER ALTI VE YER ÜSTÜ SULARI......................................................................164
1. DÜNYA: BİR SU GEZEGENİ....................................................................................................................................................................... 164
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 167
4.BÖLÜM: HAVA, TOPRAK VE SU KİRLİLİĞİ............................................................................. 169
1. HAVA, TOPRAK VE SU KİRLİLİĞİ............................................................................................................................................................... 169
Kazanım Değerlendirme Testleri................................................................................................................................................ 171
CEVAP ANAHTARI....................................................................................................................................................................... 173
8
1. ÜNİTE
Vücudumuzun Bilmecesini
Çözelim
BÖLÜM
1
BESİNLER VE ÖZELLİKLERİ
Kazanımlar
Bu bölümde;
Ü Besin içeriklerinin, canlıların yaşamsal faaliyetleri için gerekli olduğunu
Ü Vitamin çeşitlerinin en fazla hangi besinlerde bulunduğunu
Ü Su ve minerallerin bütün besinlerde bulunduğunu
Ü Dengeli beslenmenin insan sağlığına etkilerini
Ü Sağlıklı bir yaşam için besinlerin tazeliğinin ve doğallığının önemini Ü Sigara ve alkol kullanmanın vücuda verdiği zararları
öğreneceğim.
1. CANLILAR NEDEN BESLENİR?
Canlılar yedikleri besinlerin tamamını büyüme
ve gelişme için kullanmazlar. Bunun dışındaki
faaliyetler için de besin gereklidir.
Büyüme, gelişme ve beslenme, canlıların özelliklerinden bazılarıdır.
Büyüme ve gelişmenin tamamlanmasından sonra da beslenmenin devam etmesi, besinlerin
sadece büyüme için gerekli olmadığının göstergesidir.
Canlıların büyüyüp gelişebilmesi için beslenmesi gerekir. Yeni doğan bir aslan yavrusu kedi büyüklüğündedir. Ancak yetişkin olduğunda yaklaşık 250 kilogram ağırlığında bir canlı hâline gelir.
Yenilen besinlerin bir kısmı canlıların yapısına
katılır.
© Coşku Yayınları
Beslenme ile büyüme ve gelişme arasında ilişki vardır. Canlılar Dünya’ya geldiklerinde yetişkinlerine göre çok küçüktürler. Zamanla, yavru
canlıların hacim ve kütleleri artar.
Okumak, düşünmek, yazmak ve oyun oynamak
gibi gün içinde yaptığımız tüm faaliyetlerin gerçekleşmesi için enerji gereklidir.
Canlılar aldıkları besinin bir kısmını büyüme ve gelişme
için kullanır.
10
Uykuda geçirdiğimiz zamanlarda bile vücudumuzun enerjiye ihtiyacı vardır. Çünkü kalbimizin çalışması, soluk alıp verme gibi bütün vücut
faaliyetlerinin gerçekleşmesi enerji ile mümkün
olur. Bu enerjinin kaynağı besinlerdir.
Besinler ve Özellikleri
2. BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ
Anahtar Bilgi
Besinler canlılar için çok önemlidir. Bu sebeple
insanlar her gün tükettikleri yiyeceklerdeki besin içeriklerini merak etmişlerdir. Yaptıkları araştırmalar sonucunda yiyeceklerin içerdiği maddeleri bulmuşlardır.
Besinler içeriklerine göre şu şekilde gruplandırılır:
1. Karbonhidratlar
2. Proteinler
Yiyecekler genellikle birden fazla besin maddesi içerir. Ancak yiyecekler ağırlıklı olarak hangi
besini içeriyorsa o grupta yer alır.
3. Yağlar
4. Vitaminler
5. Su ve mineraller
Değişik besinlerde farklı maddelerin bulunduğu bazı etkinliklerle anlaşılabilir.
 İçeriğinde karbonhidrat olan besinlerin üzerine lügol damlatıldığında, besin mavi - mor
renk alır. Ekmeğe lügol damlatıldığında mavi - mor renk alır.
 Protein içerikli besinlere, nitrik
asit damlatıldığında besin sarıya dönüşür. Haşlanmış yumurta akına nitrik asit damlatıldığında yumurta
akı sarı renk alır.
 İçeriğinde yağ bulunan besinler kâğıda sürüldüğünde
kâğıdı şeffaflaştırır. Tereyağı kâğıda sürüldüğünde kâğıt şeffaflaşır.
Anahtar Bilgi
Besinler vücudumuzda öncelikle yaptıkları
işe göre de gruplandırılır. Besinler öncelikli
görevlerine göre; enerji verici, yapıcı - onarıcı ve düzenleyici olarak gruplandırılır.
© Coşku Yayınları
Yiyecekler, ağırlıklı olarak bulundurduğu maddelere göre
gruplandırılır.
Karbonhidratlar
İnsanlar gün boyunca hareket ederken, çalışırken enerji harcar. İnsan hiçbir faaliyette bulunmasa bile canlı kalabilmek için enerji harcamak zorundadır.
Karbonhidratlar insanların tükettiği temel besin
maddelerindendir. Vücudumuzun en önemli
enerji kaynağı olan besinlerdendir.
Ekmek ve makarna gibi buğday mamulleri,
pirinç, mısır, patates, yulaf, arpa
ve şeker pancarında bol miktarda karbonhidrat
bulunur.
Bal, süt ve meyveler de karbonhidrat yönünden
zengin besinlerdir.
Karbonhidrat yönünden zengin
bazı besinler
11
Besinler ve Özellikleri
Proteinler
Zeytin, ayçiçeği, susam, soya, mısır ve yer fıstığı
yağ bakımından oldukça zengin besinlerdir. İnsanlar bitkisel yağ ihtiyacının çoğunu bu besinlerden sağlar. Ayrıca fındık, badem, ceviz, kabak
çekirdeği de yağ bakımından zengin besinlerdir.
İnsan vücudunda yapıcı ve onarıcı olarak görev
yapan besinlerdir. Yapıcı ve onarıcı bir besin olması sebebiyle; vücudun büyüme ve gelişmesi, yaraların iyileşmesi, hastalıklara ve mikroplara karşı vücut direncinin artması için proteine
ihtiyaç duyarız.
Proteinler, insan vücudunun önemli yapı taşlarından biridir. Sudan sonra vücutta en fazla
oranda bulunan madde proteindir.
Yağ yönünden zengin besinler
Hayvansal besinlerden; et, et ürünleri, balık,
süt, tereyağı, kaymak ve peynir yağ bakımından zengindir.
Vitaminler
Hayvansal besinlerin çoğu, bitkisel besinlerin
ise bazıları protein yönünden zengindir.
Et, balık, tavuk, yumurta, peynir, süt ve yoğurt
proteinin fazla bulunduğu hayvansal besinlerdir.
© Coşku Yayınları
Protein yönünden zengin besinler
Düzenleyici özellikte olan besinlerdir. Vücudumuzda gerçekleşen pek çok hayati olayda vitaminlerin etkisi vardır. Vitaminler, vücudun hastalıklara karşı direncini artırır.
Her gün tüketilen sebze ve meyvelerde bol miktarda vitamin bulunur.
Buğday, arpa, çavdar ve yulaf gibi tahıllar ile
kuru fasulye, nohut, mercimek ve bezelye gibi
baklagiller, proteince zengin bitkisel besinlerdir. Ayrıca kuru yemişlerde de protein bulunur.
Yağlar
Karbonhidratlar gibi enerji verici besinlerdir. Ancak vücutta enerji üretimi için öncelikle karbonhidratlar kullanılır.
Uzun süre spor yapmak ya da ağır işlerde çalışmak gibi durumlarda karbonhidratlar
yetersiz kalır. Bu durumda yağlar, enerji üretimi için kullanılır. Uzun süre aç
kalmak da yağların
enerji üretimi için
kullanılmasına sebep olur. Yağlar hem Yağ yönünden zengin bitkisel
besinler
hayvansal hem de
bitkisel besinlerde bulunur.
12
Sebze ve meyveler, vitamin bakımından zengin besinlerdir.
Vitamin çeşitleri aşağıdaki şekildeki gibidir.
Besinler ve Özellikleri
Bulunduğu besinler
A
Karaciğer, süt, yumurta, buğday,
baklagiller, taze fasulye, domates,
havuç, ceviz ve fıstık
B
Tahıl, süt, yoğurt, peynir, yumurta, et ve sebze
C
Portakal, limon, mandalina, domates, çilek, lahana, maydanoz, patates, kuşburnu, böğürtlen ve yeşil
yapraklı sebzeler
D
Karaciğer, süt, peynir, yumurta,
balık, balık yağı, tereyağı ve sebzeler
E
Tahıl, yumurta, süt, peynir, yoğurt,
et ve sebzeler
K
Karaciğer, et, yeşil sebzeler, pirinç,
mısır, domates, çilek, şeftali ve muz
Besinlerle vücuda alınan vitaminlerin
bazıları vücutta depo edilebilir. Bazıları ise depo edilemez. Bu sebeple günlük beslenmemizde vitamin içeren besinlerden yeteri kadar yemeye özen
göstermeliyiz.
Su ve Mineraller
Su, insan vücudunda düzenleyici olarak görev yapar. İnsan vücudunun yaklaşık % 70’i sudur.
Su, yaşamsal faaliyetlerin devamı için
gereklidir. Birkaç gün susuz kalan bir
insanda hayati tehlike oluşur.
İnsanlar su ihtiyacını su içerek karşılar. Bununla birlikte yenilen sebze ve
meyveler, içilen diğer içeceklerle de
su alınır.
Mineraller düzenleyici maddelerdir. Su,
maden suyu, sebze ve meyvelerde
mineraller bulunur. Dengeli beslenmek için vücuda yeterince
mineral alınmalıdır.
3. DENGELİ VE SAĞLIKLI BESLENME
Yediğimiz besinler vücudumuzda yapım onarım, düzenleme ve enerji verme ihtiyaçlarını karşılamalıdır.
Besinlerin öncelikli görevlerinin birbirinden
farklı olduğunu öğrendiniz. Tek çeşit besin ağırlıklı beslenme,
vücutta bazı faaliyetlerin gerçekleşip bazılarının aksamasına sebep olur.
Vücudun sağlıklı olması ve işlemesi için belirli besin maddelerinden yeterli ve
dengeli olarak tüketmeliyiz.
Anahtar Bilgi
© Coşku Yayınları
Vitamin
çeşidi
Vücudun ihtiyaç duduğu besinlerin düzenli
olarak ve yeterli miktarda alınmasına yeterli
ve dengeli beslenme adı verilir.
Özellikle büyüme ve gelişme çağındaki insanlar
protein, vitamin ve karbonhidrat gibi besinleri yeterince almalıdır. İçerisinde katkı maddeleri olan hazır gıdalar yerine doğal, taze ve besleyici yiyecekler tercih edilmelidir.
4. BESİN VE TEKNOLOJİ
Geçen yüzyılda yaşayan insanlar cips, meyveli
yoğurt, ketçap ve mayonez yememişlerdir. Çünkü bu yiyecekler teknolojik gelişmelerle birlikte
yakın zamanda üretilmiş besinlerdir.
Günümüzde fabrikalarda
üretilen hazır gıdalara
katkı maddeleri,
tatlandırıcılar ve
gıda boyaları eklenmektedir. Bu tür
yiyeceklerin fazla
tüketilmesi sakıncalı olabilir.
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte yeni besin çeşitleri ortaya
çıkmıştır.
Yiyecek alırken ambalajlı gıdalarda son kullanma tarihine ve üretim için gerekli olan yasal izinlere bakılmalıdır. Sebze ve meyvelerin ise taze
ve doğal olmasına dikkat edilmelidir.
13
Besinler ve Özellikleri
Örnek - 1
Örnek - 2
Aç kalmama ve vücudun
daha zinde olmasını sağlamak için kuru üzüm, bal ve
reçel gibi besinlerin yenmesi önerilir.
Besinlerde bulunan mineraller;
Bu durumun nedeni, aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
şeklindeki etkinliklerden hangilerinin gerçekleşmesinde görev yapar?
A) Enerji ihtiyacını daha hızlı karşılamak
A) Yalnız I
B) I ve II
B) Oksijen ihtiyacını daha hızlı karşılamak
C) I ve III
D) I, II ve III
I. Kemik ve dişlerin oluşması
II. Enerji üretilmesi
III. Vücuttaki bazı olayların düzenlenmesi
C) Vitamin ihtiyacını daha hızlı karşılamak
Çözüm
D) Su ihtiyacını daha hızlı karşılamak
Mineraller hemen hemen bütün besinlerle alınan bir maddedir. Mineraller, öncelikle düzenleyici olarak görev yapar. Ayrıca kemiğin yapısına katılarak kemiğin sert ve dayanıklı olmasında
rol oynar. Ancak mineraller enerji üretiminde kullanılamaz.
Çözüm
Cevap A’dır.
Cevap C’dir.
© Coşku Yayınları
Kuru üzüm, bal ve reçel gibi besinler karbonhidrat yönünden zengindir. Vücudumuzda, enerji
üretilmesinde öncelikle karbonhidratlar kullanılır. Aç kalma durumunda vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiyi daha çabuk elde etmek için kuru
üzüm, bal ve reçel gibi besinler yenir.
Sıra Sizde - 1
Sıra Sizde - 2
Bir günlük beslenmesinde; peynir, yoğurt, etli kuru fasulye ve yumurta yiyen bir insanın
vücuduna, aşağıdakilerden hangisinin daha
fazla geçmesi beklenir?
İçerik olarak yağ ağırlıklı besinler, kâğıda sürüldüğünde kâğıdı şeffaflaştırır.
A) Proteinler
Buna göre aşağıdaki besinlerden hangisi kâğıda sürüldüğünde kâğıt şeffaflaşmaz?
B) Yağlar
C) Vitaminler
A) Ceviz
B) Ekmek
D) Karbonhidratlar
C) Zeytin
D) Fındık
Çözüm
14
Çözüm
Besinler ve Özellikleri
Örnek - 3
Örnek - 4
I. Zeytin
Eşit miktarları karşılaştırıldığında, aşağıdaki
besinlerden hangisindeki karbonhidrat oranı daha fazla olur?
II. Ayçiçeği
III. Susam
A) Süt
B) Makarna
IV. Yer fıstığı
C) Et
D) Zeytin
Yukarıda verilen yiyecekler, hangi besin çeşidi bakımından zengindir?
Çözüm
A) Yağ
B) Protein
Yiyeceklerde farklı besin maddeleri bulunabilir. Yiyecekler bulundurduğu besin maddesine
göre gruplandırılırken, en fazla oranda bulunan
maddenin grubuna dahil edilir.
C) Vitamin
D) Mineral
Süt ve et, protein yönünden zengin besinlerdir.
Zeytinde daha fazla oranda yağ bulunur. Makarna ise karbonhidrat yönünden zengin bir
besindir.
Zeytin, ayçiçeği, susam
ve yer fıstığı yağ bakımından zengin besinlerdir. Bu
besinler bitkisel gıdalardır. Fabrikalarda işlenerek yağ üretiminde kullanılırlar.
Çözüm
Cevap A’dır.
© Coşku Yayınları
Cevap B’dir.
Sıra Sizde - 3
I. Pirinç, Buğday, Yulaf
II. Zeytin, Ayçiçeği, Soya
Yukarıda bazı besin grupları verilmiştir.
Buna göre, besin gruplarının ağırlıklı içerikleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
I
II
Sıra Sizde - 4
Su, vitamin ve mineraller arasında, aşağıdaki özelliklerden hangisi ortaktır?
A) Protein
Karbonhidrat
A) Yapıcı ve onarıcı olma
B) Karbonhidrat
Yağ
B) Enerji verici olma
C) Karbonhidrat
Protein
C) Düzenleyici olma
D) Protein
Vitamin
D) Canlının vücudunda üretilebilme
Çözüm
Çözüm
15
Besinler ve Özellikleri
5. SİGARA VE ALKOLÜN ZARARLARI
Alkol kullanan insanlar hem kendilerine hem de
çevrelerindeki insanlara zarar verirler. Alkollü kişiler davranışlarını kontrol edemez. Bu sebeple
ailevi ve sosyal sorunlara sebep olurlar.
Sigara, insanlar arasında en yaygın zararlı alışkanlıktır. Sigara ve alkolde bağımlılık yapan maddeler vardır. Bu sebeple bu zararlı maddelerin kısa bir süre kullanılması bile bağımlılık yapabilir.
Alkollü araç kullanan insanların kazalara sebep
olma riski yüksektir. Alkollü araç kullanımı yasalarımızca engellenen bir davranıştır.
Sigara, içinde 4000’e yakın zehirli madde barındırır. Sigarada bulunan nikotin bağımlılık yapar.
Yapısında bulunan maddelerin büyük bir bölümü kanserojendir.
En zararlıları şunlardır:
åKarbonmonoksit (otomobillerin egzozlarından çıkan zehirli gaz)
åKadmiyum (akülerde kullanılan madde)
åAseton (boya sökücü)
åNikotin (böcek öldürücü)
åDDT (haşerat öldürücü)
åMetanol (roket yakıtı)
åArsenik (fare zehiri)
Sağlıklı Yaşam
© Coşku Yayınları
åAmonyak (tuvalet temizlemede kullanılır.)
Sağlıklı yaşam için yapılması gereken davranışlar şunlardır:
F Sigara ve alkolden uzak durulmalıdır.
FPasif içici olunabilecek ortamlardan uzak durulmalıdır.
FHavasız ve sigara içilen ortamlara girilmemelidir.
åBütan (çakmak gazı)
åNaftalin (böcek kovucu)
Anahtar Bilgi
Sigara içenlerin etrafında bulunup, sigara
dumanından etkilenen kişilere pasif içici adı
verilir. Pasif içiciler, sigara içenler gibi sigaranın tüm zararlarından etkilenirler.
Sigara, çevreyi de olumsuz etkiler. Sigara dumanı havayı, kül ve izmaritleri ise çevreyi kirletir.
Sigaraya harcanan para
hem ülke hem de aile ekonomisine büyük bir yüktür.
16
3 Yeterli ve dengeli beslenilmelidir.
3Düzenli olarak spor yapılmalıdır. Yapılan sporun yaşa ve bünyeye uygun olması gerekir.
Spor yapılarak kuvvet ve dayanıklılık artırılır.
Kaslar ve kemikler güçlendirilir.
3Açık alanlarda, oksijence zengin yerlerde yürüyüş yapılıp, vakit geçirilebilir.
Besinler ve Özellikleri
Sigaranın Zararları
Alkolün Zararları
Sigara ve alkolün insan sağlığı için büyük zararları vardır.
Sigara en büyük zararı, solunum yollarına
verir. Solunum yollarını tahriş ederek astım,
bronşit gibi hastalıklara sebep olur.
Beyin çok iyi korunan bir organdır. Ancak kan
yoluyla taşınan alkol ve sigaradaki zararlı maddeler kolayca beyne girer.
Gırtlak kanserinin en önemli sebebi sigaradır. Sigara içenlerde gırtlak kanserine yakalanma oranı içmeyenlere göre onlarca kat
daha fazladır.
Alkol beyinde tedavisi mümkün olmayan tahribatlar yapar. Unutkanlık ve erken bunamanın
en önemli sebebi alkol bağımlılığıdır.
Akciğerlere çekilen sigara dumanı içerisindeki zararlı maddeler,
özellikle katran akciğerlerde birikir.
Alkol; vücudun ihtiyaç duymadığı, vücuda zararlı bir maddedir. Bu sebeple alınan alkol karaciğerde yok edilmeye çalışılır.
Ancak bu sırada karaciğer tahrip olur.
© Coşku Yayınları
Sigara içenlerin akciğerlerinin kararmasının sebebi budur. Sigara,
akciğer kanserine sebep olan en
önemli etkendir.
Sigara, mide rahatsızlıklarına ve sindirim bozukluklarına sebep olur.
Sigara, ülser ve diğer bazı
mide rahatsızlıklarının sebeplerinden biridir.
Sigara, damar tıkanıklığına sebep olur. El ve ayak
parmaklarındaki damarların tıkanması, kangrene neden olur. Sigara yüzünden
el ve ayakları kesilmiş insanlar vardır.
Siroz ve karaciğer kanserinin en
önemli sebebi alkol kullanımıdır.
Alkol, midenin kimyasal yapısını bozar. Sindirim bozukluklarına ve hastalıklarına sebep olur.
Alkol sigara ile birlikte ülsere sebep olan etkenlerdendir.
Alkol, damar tıkanıklığına
sebep olma konusunda, sigaranın en büyük yardımcısıdır.
17