hücre bölünmesi ve kalıtım

HÜCRE BÖLÜNMESİ
VE KALITIM
Mitoz Bölünme
 Hücreler neden mitoz bölünme geçirir?
1 Büyüme ve gelişme için
2 Yıpranan doku ve organların onarılması
için
3 Eşeysiz üreyen canlılarda üremenin
sağlanması için.
Çekirdeğin bölünmesi
*
*
*
*
DNA kendini eşler,
çekirdek zarı
erimeye başlar
*
*
Kromozomlar hücrenin
ortasına tek sıra dizilir.
DNA protein kılıf ile
kaplanır. Kromozomlar
belirginleşir
*
*
Kopya kromozomlar
kutuplara çekilir.
Çekirdek zarı yeniden
oluşur.
Sitoplazmanın Bölünmesi
• Hayvan hücrelerinde
sitoplazma orta
kısımdan boğumlanır.
• Bitki hücrelerinde sitoplazma
bir ara lamelle ikiye ayrılır.
• Bitki hücrelerinde iğ iplikleri
sitoplazma tarafından
oluşturulur
DNA – Gen – Kromozom
Hücre
Çekirdek
Kromozom
DNA
Kromozom
DNA
DNA’nın protein bir kılıf ile kaplı haline kromozom denir.
 DNA nın protein bir kılıf ile kaplı haline kromozom denir.
Kılıf bölünme sırasında genlerde bir kopma veya değişiklik
olmasını önler.
 İnsanda 46 kromozom vardır. Mikroskop ile bakıldığında
kromozomların ikişer ikişer yan yana durduğu gözlemlenir.
Bu nedenle kromozom sayısı 23 çift şeklinde de söylenir.
 46 kromozom = 23 çift.
 n = 23
 2n = 46
 2n sayıda kromozom içeren hücrelere diploid hücre, n sayıda kromozom içeren hücrelere haploid hücre adı verilir.
Canlı
Kromozom
sayısı
Köpek
78
At
64
Soğan
16
Güvercin
16
Eğrelti otu
500
• Bir türün bütün
bireylerinin kromozom
sayıları aynıdır
• Kromozom sayısı aynı
olan canlılar akraba
değildir.
• Canlının gelişmiş olması
ile kromozom sayısı
arasında bir bağ yoktur.
Bir hücrenin mitoz bölünme sırasında değişen kromozom
sayısı şekildeki gibidir.
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
2n
n
1
A)
B)
C)
D)
2
3
4
5
1 de genetik maddesi kopyalanmıştır
2 ve 3 de mitoz bölünme devam etmektedir
4 de iki yeni hücre oluşmuştur
5 de kromozomlar hücrenin orta kısmında yan yana
dizilmiştir
Bitki ve hayvan hücrelerindeki mitoz
bölünmeler arasında, hangisi farklılık
oluşturur?
A) Kalıtım yapılarının kopyalanma biçimi
B) Ana ve yeni hücrelerde bulunan
kromozom sayısı
C) Kromozomların kutuplara ayrılma şekli
D) Sitoplazmanın bölünmesi
Eşeysiz Üreme
• Canlıların erkek ve dişi üreme hücrelerini
kullanmadan çoğalmasına eşeysiz üreme
denir. Eşeysiz üremenin temelinde mitoz
bölünme vardır. Oluşan yavrular ata canlının
ve birbirlerinin kopyasıdır.
1. Bölünerek üreme
• Bir hücreli canlılarda görülür. Amip, öglena,
paramesyum, bakteriler bu şekilde çoğalır.
Paramesyum
Mitoz
2. Tomurcuklanarak üreme
• Ana canlının üzerinde bir çıkıntı oluşur. Bu
çıkıntı gelişerek yeni bir bireye dönüşür.Bira
mayası, deniz anası, hidra, süngerler bu şekilde
çoğalabilir.
Hidra
3. Yenilenme (Rejenerasyon)
• Sadece basit yapılı hayvanlarda görülür. Vücuttan kopan
parçanın gelişerek yeni bir canlıyı oluşturmasıdır. Deniz
yıldızı, solucan bu şekilde çoğalabilir.
Gelişir
Deniz yıldızı
Gelişir
Planarya
4. Vejetatif Üreme
• Bir bitkinin kök, gövde, dal parçalarından o bitki ile
aynı yeni bitkinin üretilmesidir. Patates, üzüm, söğüt,
kavak bu şekilde çoğaltılabilir.
Mendel’in Çalışmaları
•
•


Kalıtımla ilgili ilk çalışmalar 19.yy ortalarında Gregor
MENDEL tarafından bezelyeler üzerinde yapılmıştır.
Mendel’in bezelyeleri kullanmasının nedenleri şunlardır:
Bezelyeler kolay ve hızlı yetişirler.
Bezelyelerde kolay gözlenebilen kalıtsal karakterler
vardır.
Örnek; Mendel’in çalışmaları ile ilgili olarak hangisi doğrudur?
A) Eşeysiz üremeyi kullanmıştır
B) Bezelyeler kolay ve hızlı sonuç alınmasını sağlamıştır
C) Baskın karakterleri araştırmıştır
D) Genlerin yerlerini tespit etmiştir
Genetik ile ilgili bazı kavramlar
 Saç rengi, göz rengi, boy, cinsiyet gibi özelliklere
karakter denir.
 DNA’nın bir karakterden sorumlu olan bölgesine
gen denir.
 Bir karakterden iki gen sorumludur. Bunlara alel
gen denir.
 Etkisi çok görülen gene baskın gen, etkisi az
görülen gene çekinik gen denir. Örneğin; kahverengi
gözlü insan sayısı mavi gözlü insan sayısından daha
çoktur. Öyle ise kahverengi maviye baskındır.
DNA
KARAKTER
Göz rengi
Gen
Saç rengi
Gen
Ten rengi
Gen
Boy
Gen
 Baskın gen büyük harf ile çekinik gen aynı
harfin küçüğü ile gösterilir. Örneğin Uzun
boyluluk kısa boyluluğa baskındır.
U = uzun boy
u = kısa boy
 Bir karakteri belirleyen genlerin ikisi de baskın
veya ikisi de çekinik ise buna saf döl denir.
UU, uu, BB, aa
 Bir karakteri belirleyen genlerden birisi baskın
diğeri çekinik ise buna melez döl denir.
Uu, Aa, Bb
46 Kromozom
46 Kromozom
46 Kromozom
2n = 46
2n = 46
MAYOZ
MAYOZ
n = 23
n = 23
Sperm
Yumurta
Döllenme
Zigot
2n = 46
Aşağıdaki insan hücrelerinden hangisinin
DNA miktarı farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Sperm
Kemik
Kas
Sinir
Organik Baz
D
P
 Organik bir baz, deoksiriboz şekeri ve fosfat
gurubundan oluşan moleküle nükleotit denir.
 Nükleotit DNA’nın alt birimidir.
 Nükleotitler sahip oldukları organik baza göre
adlandırılırlar.
 Dört çeşit organik baz vardır. Bunlar ;
Adenin :
A
Timin
:
T
Guanin :
G
Sitozin :
S
P
D
A
T
D
P
P
D
G
S
D
P
P
D
G
S
D
P
P
D
T
A
D
P
150 adenin, 250 guanin nükleotitten oluşan
bir DNA molekülünün
1.
2.
3.
4.
5.
Timin sayısı:
Sitozin sayısı:
Toplam nükleotit sayısı:
Toplam deoksiriboz sayısı:
Toplam fosfat sayısı:
 Her canlının DNA sı kendine özgüdür. Her
canlıda farklı olan kromozom bilgisine genetik
kod denir.
 Kalıtım yapıları küçükten büyüğe doğru
sıralayınız.
Gen
Organik baz
Organik baz
Kromozom
Nükleotit
Nükleotit
DNA
Gen
DNA
Kromozom
DNA’nın kendini eşlemesi
 DNA kendini eşleyeceği zaman bir fermuar gibi açılır.
Açılan nükleotitlerin uçlarına sitoplazmada bulunan
nükleotitler sıra ile bağlanır. Böylece bir sırası yeni bir sırası
eski iki DNA molekülü oluşmuş olur.
MUTASYON
 Canlının kalıtsal yapısında meydana gelen her türlü normal



•
•
•
•
•
•
•
•
dışı bozulmaya mutasyon denir.
Mutasyona, DNA da ki nükleotit sayısının, diziliş şeklinin
değişmesi, DNA nın kendini hatalı eşlemesi neden olur.
Mutasyonlar genellikle üreme hücreleri oluşurken meydana
gelir.
Mutasyona örnek olaylar;
Altı parmaklılık
Tavşan dudaklılık
Hemofili
Down sendromu
Albinoluk
Orak hücreli anemi
İki gözün farklı renkte olması
Dört boynuz
MODİFİKASYON
 Çevresel şartların etkisiyle canlının dış görünüşünde meydana


•
•
•
•
•
•
•
•
gelen ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon denir.
Vücut hücrelerinde sonradan oluşur.
Modifikasyona örnek olaylar;
Arılarda; bal özüyle beslenen larvanın dişi, arı sütüyle
beslenenlerin kraliçe arıyı oluşturması.
Farklı ortamda yetişen tek yumurta ikizlerinin görünüş ve
zekalarının farklı olması
Himalaya tavşanının soğukta siyah, sıcakta beyaz kıl çıkarması
Spor yapan kişilerin kaslarının gelişmesi
Aşırı beslenenlerin şişman az beslenenlerin zayıf olması
Çuha bitkisinin sıcakta beyaz, ılık ortamda kırmızı çiçek açması
Sirke sineklerinin sıcakta ve soğukta kanatlarının değişmesi
Güneşte ten renginin bronzlaşması
 Çuha bitkisinin sıcakta beyaz,
ılık ortamda kırmızı çiçek açması
 Farklı ortamda yetişen tek yumurta
ikizlerinin görünüş ve zekalarının farklı
olması
 Spor yapan kişilerin kaslarının gelişmesi
 Himalaya tavşanının
soğukta siyah, sıcakta beyaz
kıl çıkarması
Arılarda; bal özüyle beslenen larvanın dişi,
arı sütüyle beslenenlerin kraliçe arıyı
oluşturması.
Aşırı beslenenlerin şişman az beslenenlerin
zayıf olması
Sirke sineklerinin sıcakta ve soğukta
kanatlarının değişmesi
Güneşte ten renginin bronzlaşması
ADAPTASYON
Canlıların vücut yapılarının yaşadıkları ortama uygun
olmasına adaptasyon denir.
Bir ailede, anne ve babada görülmeyen bir özellik
çocukta görülmüştür.
Aşağıdakilerden hangisi bu durumu açıklar?
A) Anne ve babanın melez genotipte olup baskın
genlerin yavruda birleşmiş olması
B) Anne ve babanın saf döl – baskın genotipte
olması
C) Anne ve babanın saf döl – çekinik olması
D) Anne ve babanın melez genotipte olup
yavruda çekinik genlerin birleşmiş olması
Bezelyeler ile yapılan bir çaprazlama örneği
aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
GG
Gg
GG
gg
Gg
Gg
Gg
F1
gg
F2
Bu çaprazlamayla ilgili olarak aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır.
A) Birinci kuşaktaki bireylerin hepsi melez baskındır.
B) İkincil kuşakta üç farklı genotip ve iki farklı fenotip oluşur
C) Birinci ve ikinci kuşakta benzer genotipe sahip bireyler oluşur
D) Birinci kuşakta ikinci kuşaktan daha az birey oluşur
Aşağıdakilerden hangisinin kalıtım yoluyla
sonraki nesillere aktarıldığı kesin olarak
söylenebilir?
A)
B)
C)
D)
Mide kanseri
Renk körlüğü
Kalp yetmezliği
Şeker hastalığı
Aşağıdaki şekilde bir aileye ait soy ağacı verilmiştir
: Normal dişi
: Hemofili erkek
Buna göre bu ailedeki bireylerle ilgili olarak,
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A)
B)
C)
D)
Anne hemofili geni taşımaz.
1. çocuk taşıyıcı özelliğe sahiptir.
2. çocuğun genotipi XhXh şeklindedir.
3. çocuk taşıyıcı olabilir.
Yukarıdaki çaprazlamada belirtilen bireylerin
oluşması için, ebeveynlerin genotipi nasıl
olmalıdır?(Kırmızı baskın karakter)
A) KK x kk
B) Kk x Kk
C) Kk x kk
D) Kk x KK
Aşağıdaki resimlerden hangisinde
farklı bir olay anlatılmaktadır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerden hangisi bir
mutasyon değildir?
A)
B)
C)
D)
Kemal ÖZDEMİRCİOĞLU
Amasya Merkez Gazi Ortaokulu
Fen ve Teknoloji Öğretmeni