Viruslar - Dokuz Eylül Üniversitesi

VİRUSLAR
Viroloji
Virusları inceleyen bir bilim dalıdır. Mikroorganizmaların diğer bir grubunu da hücre yapısı göstermeyen ve tek
başlarına metabolizma aktiviteleri bulunmayan viruslar oluşturur. Viruslar en küçük (20-300 nanometre arasında
değişebilen boyutlarda) mikroorganizmalardır. Viruslar tek tip nükleik asid içerirler. Yani ya DNA ya da RNA'yı
taşırlar. Nükleik asidi koruyan kapsid adı verilen protein yapısında kılıfları vardır. Viral genom ve kapsidden
oluşan üniteye virion adı verilir. Kapsid, kapsomer adı verilen daha küçük ünitelerden yapılmıştır. Virusu
tanımlamada önem taşırlar. Ayrıca kapsidin nükleik asidi koruma, hücre dışında yaşama ve yeni hücrelere
virusun girmesini sağlama özellikleri vardır. Kapsomerleri oluşturan yapı üniteleri belirli bir simetri içerisinde
bulunurlar. Örneğin helikal simetri, kübik simetri ve kompleks yapıda olabilirler.
Resim 1 : Virus partikülünün şematik yapısı.
A : Zarflı, ikozahedral simetrili virus
B : Helikal simetrili virus
Resim 2 : İnsanda hastalık yapabilen çeşitli boyutlarda DNA ve RNA virusları görülmektedir.
Viruslar sadece canlı hücre içinde çoğalabilirler. Virus, hücre içine girince üremesi için gerekli molekülleri
hücreye sentezlettirir ve çok sayıda virus partikülü oluştuktan sonra genellikle hücreyi parçalayarak serbest
kalırlar. Bu viruslar aynı şekilde tekrar yeni hücreleri enfekte ederek olayı zincirleme devam ettirirler.
Viruslar, virusun nükleik asit tipine (DNA ve RNA virusları olarak), zarf yapısına, kapsomer sayısına, fiziksel ve
kimyasal ajanlara dirençliliğine, geçiş yollarına, yerleştikleri doku ve organlara, ayrıca yaptıkları hastalıklara
göre de sınıflandırılırlar.
Virusların sınıflandırılmasını, bazı önemli viruslardan da söz ederek genişletmekte yarar bulunmaktadır. Bugün
virolojide ençok kullanılan sınıflandırma nükleik asit tipine göre yapılandır. Nükleik asidin tek ya da çift zincirli
oluşu da ayrıca belirtilir.
Başlıca DNA virusları ve çok genel anlamda özellikleri aşağıda verilmiştir:
■ Parvoviruslar, ortalama 20 nanometre (nm) büyüklüğünde, tek zincirli DNA içeren, kübik simetrili, 32
kapsomerli viruslardır. Küçük viruslara örnektirler.
■ Papovaviruslar, 45-50 nm. büyüklükte çift iplikli DNA içeren kübik simetrili, 72 kapsomerli viruslardır. Siğil
hastalığına neden olan virus bu gruptadır.
■ Adenoviruslar, 70-90 nm. büyüklüğünde çift iplikli DNA içeren, kübik simetrili, 252 kapsomerlidirler.
Solunum yolları başta olmak üzere mukozalara tutunarak hastalığa neden olurlar.
■ Herpesviruslar, 162 kapsomerli, çift iplikli DNA viruslarıdır. Kapsidin dışında lipid yapısında bir zarf yer
alır. Ağız, üst solunum yolları ve genital mukozalara yerleşerek hastalıklar yaptığı gibi, su çiçeği,
sitomegalovirus ve zona hastalıklarına ve bazı kanserlere de neden olabilen viruslar bu grupta yer alırlar.
■ Poxviruslar, deride hastalık oluşturan çift iplikli 230-400 nm. boyutlarında büyük DNA viruslarıdır.
■ Hepadnaviruslar, adından da anlaşıldığı gibi karaciğere yerleşen DNA viruslarıdır. Çift iplikli hepatit B
virusu bu grupta yer alır.
Resim 3 : DNA virusları.
Başlıca RNA virusları ve bazı özellikleri aşağıda sıralanmıştır:
■ Picorna viruslar, 20-30 nm. büyüklüğünde tek zincir kübik simetrili küçük RNA viruslarıdır. Çocuk felci,
nezle, Hepatit A bu grupta yer alan viruslardır.
■ Reoviruslar, 60-80 nm. büyüklükte çift iplikli kübik simetrilidirler. Çocuk ishallerinde etken olan rotaviruslar
bu grup kapsamındadır.
■ Arboviruslar, eklem bacaklıların vektör olarak etkeni taşıdıkları bazı ateşli hastalıklara neden olurlar.
■ Togaviruslar içinde kızamıkcık virusu yer alır. Boyutları 50-70 nm. olup tek iplikli RNA viruslarıdır.
■ Retroviruslarda RNA virusundan DNA sentezini sağlayan reverse transcriptase (revers transkriptaz) enzimi
vardır. 90-120 nm. boyutlarında tek iplikli RNA viruslarıdır. AİDS hastalığı virusu (HİV = HTLV - III = İnsan T
lenfosit virusu) örnek verilebilir.
■ Ortomiksoviruslara örnek olarak, grip salgınlarına neden olan influenza virusları verilebilir. Tek iplikli, 80120 nm. boyutlarındadırlar.
■ Paramiksoviruslar (kabakulak, kızamık virusları) ve rabdoviruslar diğer RNA viruslarıdır. Kuduz virusu
rabdoviruslar grubunda yer alır.
Resim 4 : RNA virusları.
Resim 4 : RNA virusları (devam)
Organizmaya giriş yolu ne olursa olsun, genellikle her virus belirli bir doku ya da organa yerleşme eğilimi
gösterir. Örneğin, kuduz ve çocuk felci virusları sinir sistemine, sarılığa neden olan Hepatit A ve B virusları
karaciğere, rotavirus sindirim sistemine yerleşirler.
Virusların üretilmeleri için doku kültürleri, embriyonlu yumurta ve deney hayvanları kullanılır. Üretilmeleri özel
teknikler gerektirir, güç ve masraflıdır. Çok küçük yapıda olduklarından normal mikroskopta görülemeyip ancak
elektron mikroskobunda görülebilirler. Viral hastalıkların laboratuvar tanısında antijen ya da antikorların
gösterildiği serolojik testlerden yararlanılır.