www.pediatric-rheumathology.printo.it LYME ARTRİTİ Nedir? Lyme (Laym) artriti Ixodes ricinusu içeren sert kenelerin ısırığıyla geçen Borrelio Burgdorferi bakterisinin neden olduğu hastalıklardan biridir. Borrelia burgdorferi enfeksiyonlarında deri, merkezi sinir sistemi, kalp, göz ve diğer organlar hedef olabilirken, lyme artritinde çoğu vakada eklemler başlıca hedeftir. Ancak, kene ısırığı bölgesinde genişleyen kırmızı deri döküntüsü şeklindeki eritema migrans denen bir deri tutulumu hikayesi olmalıdır. Nadir durumlarda tedavi edilmemiş lyme artriti olgularında merkezi sinir sistemi tutlumu gelişebilir. Ne kadar sıktır? Artritli çocukların çok küçük bir kısmı lyme artriti hastasıdır. Ne var ki, lyme artriti Avrupadaki çocuk ve ergenlerde bakteriyel enfeksiyonu takiben ortaya çıkan artritler içinde en sık olanıdır. 4 yaşından önce çok nadir görülür ve esas olarak okul çocuklarının hastalığıdır. Avrupanın bütün bölgelerinde görülür. Ancak en sık görüldüğü yer Orta Avrupa ve Baltık denizi çevresindeki Güney İskandinavya’dır. Her ne kadar, çevre ısısı ve nemine bağlı olarak nisandan ekime kadar aktif olan kenelerin ısırıklarıyla bulaşsa da, lyme artriti, kene ısırığıyla eklem şişliği arasında geçen zamanın uzun ve değişken olmasından dolayı yılın herhangi bir zamanında başlayabilir. Hastalığın nedenleri nelerdir? İxodes ricinus denen kenenin ısırığıyla bulaşan borrelia burgdorferi bakterisinin neden olduğu bir hastalıktır. Kenelerin çoğunluğu enfekte değildir, çoğu kene ısırığı enfeksiyonla sonuçlanmaz ve çoğu enfeksiyon eritema migrans denen tipik deri döküntüsü ile ortaya çıksa da lyme artritini içeren sonraki aşamalara ilerlemez. Özellikle, eritema migransı içeren erken evre hastalık antibiyotiklerle tedavi edildiği zaman hastalığın ilerleme riski ortadan kalkar. Eritema migrans şeklinde seyreden hastalık yılda 1000 çocuktan 1’inde görülmesine rağmen hastalığın geç bulgusu olan lyme artriti nadir bir durumdur. Kalıtımsal mıdır? Lyme artriti enfeksiyöz bir hastalıktır ve kalıtımsal değildir. Ek olarak, kronik lyme artriti bazı bilinen genetik belirteçlerle ilişkilendirilmiştir fakat, bu yatkınlığın kesin mekanizmaları bilinmemektedir. Neden benim çocuğumda hastalık var? Önlenebilir mi? Kenelerin yoğun olduğu Avrupa bölgelerinde çocukların keneden uzak tutulması zordur. Ancak, çoğu zaman etken organizma olan borrelia burgdorferi hemen kene ısırığını takiben bulaşmaz; etkenin insan vücuduna geçişi için 6-7 saatten bir buçuk güne kadar değişen bir zaman gereklidir. Keneler 3-5 gün yapışıktıkları canlının (konağın) kanıyla beslenirler. Çocuklar, yaz akşamlarında keneler açısından taranıp, bu keneler hemen 1 12/2003 uzaklaştırılırsa borrelia burgdorferinin bulaşması pek olası değildir. Kene ısırığından sonra antibiyotiklerle önleyici tedavi önerilmez. Ne var ki, erken bulgu olan eritema migrans ortaya çıkarsa antibiyotik ile tedavi edilmelidir. Bu tedavi, bakterinin daha fazla çoğalmasını engelleyerek lyme artritinin önüne geçebilir. Birleşik Devletlerde (ABD) borrelia burgdorferinin tek bir alt grubuna karşı aşı geliştirilmiştir fakat ekonomik nedenlerle piyasadan kalkmıştır. Bu aşı, alt grup faklılıklarından dolayı Avrupa’da kullanılamaz. Bulaşıcı mıdır? Enfeksiyöz bir hastalık olmasına rağmen bakterinin taşınması için kenelere ihtiyaç duyulduğundan insandan insana yayılamaz, bu nedenle bulaşıcı değildir. Başlıca belirtileri nelerdir? Lyme artritinin başlıca belirtileri, etkilenen eklem/eklemlerde şişlik, hareket kısıtlılığı ve sıvı birikimidir. Sıklıkla, büyük miktarlarda şişlikler çok az ağrı ile gider ya da ağrısızdır. En sık etkilenen eklem diz eklemidir ancak diğer büyük eklemler ve hatta küçük eklemler de etkilenebilir. Olguların üçte ikisi diz ekleminin monoartriti şeklindedir. Ama ender de olsa dizin hiç tutulmadığı da olabilir. Olguların %95’inden fazlasında diz eklemini de içeren oligoartiküler (4 ya da daha az eklem) bir seyir görülür ve bir süre sonra geriye kalan tek iltihaplı eklem sıklıkla dizdir. Olguların üçte ikisinde lyme artriti epizodik artrit olarak ortaya çıkar, örneğin; birkaç günden birkaç haftaya kadar olan sürede artrit kendiliğinden kaybolabilir ve belirtisiz bir dönem geçtikten sonra aynı eklemde artrit yeniden ortaya çıkabilir. Eklem iltihabı epizodlarının sıklığı ve süresi genellikle zaman içinde azalır fakat, bazı olgularda da artabilir ve sonunda artrit kronikleşebilir. Ancak nadir de olsa başlangıçtan itibaren kronik olan olgular da söz konusudur (artritin 3 ay veya daha fazla sürmesi). Hastalık her çocukta aynı mıdır? Hayır. Hastalık akut ya da kronik olabilir. Örneğin bazen tek bir artrit atağı vardır, bazen de tekrarlayabilir. Çocuklardaki hastalık erişkinlerdekinden farklı mıdır? Yetişkinler ve çocuklarda hastalık benzerdir. Ancak, çocuklarda erişkinlerden daha yüksek sıklıkta artrit görülür. Aksine, çocuk ne kadar küçükse seyir o kadar hızlı, antibiyotik tedavisinin başarılı olma şansı o kadar yüksektir. Nasıl tanı konulur? Ne zaman nedeni bilinmeyen yeni ortaya çıkan bir artrit görülürse lyme artriti ayırıcı tanı için akla gelmelidir. Klinik şüphe kan tetkiklerini ve bazı durumlarda şişmiş eklemden alınan eklem sıvısının incelemelerini içeren laboratuar tetkikleriyle doğrulanır. Enzim immünoassey denen bir test ile kanda borrelia burgdorferi karşıtı antikorlar tespit edilebilir. Eğer, enzim immünoassey ile bulunanlar IgG tipi antikorlar ise immüno- blot ya da western- blot denilen doğrulayıcı testler uygulanmalıdır. Eğer nedeni bilinmeyen bir artrit varsa ve enzim immünoassey ile borrelia burgdorferi IgG antikorları bulunup western-blot ile doğrulanmışsa, tanı lyme artritidir.Tanı, sinovyal 2 12/2003 sıvı analiz edilerek, polimeraz zincir reaksiyonu denen bir teknik kullanılarak borrelia burgdorferi bakterisinin geninin gösterilmesiyle doğrulanır. Bu gerçekleştirilmesi zor bir laboratuar tetkikidir ve çok az laboratuar geçerli sonuçlar verebilmektedir. Lyme artriti tanısı bir çocuk doktoru tarafından ya da çocuk hastanesi tarafından konmalıdır. Ancak tedavi başarısız olursa çocuğun sonraki tedavisinde bir uzman doktor bulunmalıdır. Testlerin önemi nedir? Serolojik incelemelerin yanı sıra iltihap parametreleri ve kan biyokimyası istenir. Ek olarak artritin diğer enfeksiyöz nedenleri de göz önünde bulundurulmalı ve uygun laboratuar tahlileriyle test edilmelidir. Bir kez lyme artriti enzim immün assey ve immüno-blot teknikleri ile doğrulandıktan sonra, bu testleri tekrarlamak yararlı olmaz çünkü bu testler antibiyotik tedavisine yanıt göstermez. Aksine, başarılı tedaviye rağmen bu testler yıllarca pozitif kalabilir. Tedavi edilebilir mi? Lyme artritinin bakteriyel kökenli olmasından dolayı tedavisi antibiyotiklerdir. Lyme artritinde antibiyotiklerle bir veya iki kez tedavi edildikten sonra hastaların %80inden fazlası iyileşir. Kalan %10-20lik grupta sıklıkla ileri antibiyotik tedavisi hastalığı iyileştirmez fakat romatizmal tedavi gereklidir. Tedavi seçenekleri nelerdir? Lyme artriti ağızdan antibiyotik ile 4 haftada ya da damar içi antibiyotik ile en az 2 haftada tedavi edilir. Amoksisilin ya da doksisikline uyum problemi olabileceğinden dolayı damar içi tedavide seftriakson ya da sefotaksim daha avantajlıdır. Tedavinin yan etkileri nelerdir? Ağızdan antibiyotiklerle, ishal ya da alerjik reaksiyonlar gibi yan etkiler oluşabilir. Ancak, çoğu yan etki nadir ve önemsizdir. Tedavi ne kadar sürmelidir? Antibiyotik tedavisi tamamlandıktan sonra, devam eden artrit varsa, tedavinin işe yaramadığı sonucuna varmadan önce 6 hafta beklenmesi önerilir. Böyle bir durumda, başka bir antibiyotik tedaviye eklenebilir. İkinci antibiyotik tedavisinin de tamamlanmasından 6 hafta sonra hala artrit varsa, anti romatizmal ilaçlar başlanmalıdır. Alternatif/ tamamlayıcı tedavinin yeri nedir? Eğer antibiyotik tedavisi başarısız olursa, ebeveynler, diğer romatizmal hastalıklarda olduğu gibi alternatif tedavileri deneme eğiliminde olabilirler. Bunların etkili olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur. Ne tip kontrol muayeneleri gereklidir? Yararlı olan tek kontrol, eklemlerin muayene edilmesidir. Artritsiz dönem ne kadar uzun olursa tekrarlama olasılığı o kadar azalır. 3 12/2003 Hastalık ne kadar sürer? Bir ya da iki antibiyotik tedavisinden sonra olguların %80’inden fazlası iyileşir. Geri kalan olgularda, artrit aylarla yıllar içinde iyileşir ve sonunda hastalık tamamen düzelir. Hastalığın uzun dönemli sonuçları nelerdir? Antibiyotik ile tedaviden sonra, çoğu olguda hastalık hiçbir araz bırakmadan iyileşir.Kısıtlı hareket açısı ve erken osteoartrit gibi belirgin eklem hasarlarının oluştuğu özellikli olgular vardır. Tamamen iyileşmesi mümkün müdür? Evet, hastaların %95’inden fazlası tamamıyla iyileşir. Hastalık çocuğun ve ailenin günlük hayatının nasıl etkileyebilir? Ağrı ve hareket kısıtlılığına bağlı olarak çocuk spor aktivitelerinde kötüye gidebilir. Örneğin, eskiden koştuğu kadar hızlı koşamayabilir.Çoğu hastada, hastalık hafif seyreder ve çoğu problem önemsiz ve geçicidir. Okula gidebilir mi? Kısa bir süre için, çocuğun kendi adına hangi aktivitelerde rol alıp hangilerinde almak istemediğine karar vermesi için okul sporlarına ara verilebilir. Spor yapabilir mi? Çocuk/ergen bu konuya kendisi karar verilmelidir. Eğer çocuk bir spor kulübünde düzenli planlı bir programa dahil ise, bu programın gereklerinin azaltılması ya da hastanın isteğine göre ayarlanması avantajlı olabilir. Nasıl beslenmelidir? Dengeli bir diyet olmalı ve büyüyen çocuğun ihtiyaçlarını karşılayacak yeterli protein, kalsiyum ve vitamin içermelidir. Diyet değişikliklerini etkilemez. İklim hastalığın seyrini etkiler mi? Keneler her ne kadar ılık ve nemli bir iklime ihtiyaç duysa da, enfeksiyon bir kez eklemlere ulaştıktan sonra, hastalığın sonraki seyri iklim değişikliklerinden etkilenmez. Çocuk aşılanır mı? Aşılara ilişkin hiçbir kısıtlama yoktur. Aşılamaların başarısı hastalık ya da antibiyotik tedavilerinden etkilenmez ve hastalığa ya da tedaviye bağlı ek yan etkiler görülmesi beklenmez. Günümüzde lyme borreliozis için kullanılabilen bir aşı yoktur. 4 12/2003