karar verme - SABİS - Sakarya Üniversitesi

17.10.2015
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ
TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ
Haz.: Doç.Dr. Ahmet DEMİRER
1
2
1
17.10.2015
3
4
2
17.10.2015
KARAR VERME
KARAR VERME İLE İLGİLİ ÖRNEKLER
5
KARAR VERME
6
3
17.10.2015
Karar aşamasında pek çok faktör rol oynar.
Bunlardan en önemlileri;
 Para,
 Zaman,
 Risk’tir.
Para ve zamanı birleştirerek ekonomik bir fayda ölçütü
oluşturabiliriz.
Mühendislerin bir yatırım projesi için teknik bilgileri
yeterli olmasına rağmen, bazen finansal ve yönetimsel
bilgileri yetersiz kalmaktadır.
Bu nedenle yönetimde karar verme fonksiyonlarının
desteklenmesi önemli yer tutmaktadır.
4
17.10.2015
Optimizasyon ve Optimizasyon Özellikleri
5
17.10.2015
OPTİMİZASYON ÖRNEĞİ
OPTİMİZASYON ÖRNEĞİ
6
17.10.2015
OPTİMİZASYON ÖRNEĞİ
EKONOMİ (İKTİSAT)
7
17.10.2015
15
Mühendislik Ekonomisi:
Alternatif olanaklar içinde en uygununu seçmeyi
planlar. Mühendis minimum maliyet ile en fazla üretimi
yapmak ister. Dolayısıyla mühendis ilgilendiği sahayla
ilgili olarak araştırmak, tanımlamak, alternatifleri
ortaya sermek ve uygun olanını seçmek zorundadır.
Mühendislik Ekonomisi Prensipleri
 Temel olarak mühendislikte problem çözme adımları ile
ilişkili adımlar içerir.
 Alternatiflerin geliştirmesi ve her bir alternatifin
tanımlanması
 Alternatifler arası farklara odaklanılması. Kıyaslamaya
esas teşkil edecek faktörler belirlenip bu çerçevedeki
16
alternatiflerim masaya yatırılması
8
17.10.2015
Mühendislik Ekonomisi Prensipleri




Tutarlı bir bakış açısına sahip olunmalıdır. Kişi
değerlendirmeyi kimin yaptığı ile ilgilenir (müşteri, firma
sahibi vb.) ve buna bağlı karar alır. Hangi parametre ele
alınıyorsa, bu parametre alternatifler arasından seçilene
uygun olmalıdır.
Alternatifler arasında ortak bir ölçüt kullanılmalıdır. Bu
ölçütler çoğu zaman parasal ölçütlerdir. Alternatifler
arasından esas alınan ne ise hepsinde o parametre göz önünde
bulundurulmalı ve denklik sağlanmalıdır.
Projelere ilişkin risk/belirsizlik durumu hesaba katılmalıdır.
Mevcut durum her zaman net olmayabilir, olasılıklara bağlı
olabilir.
Verilen kararı uygulamaya koyduktan sonra ara ara kontrol
edilecek. Başta verilen kararın amaca uygun olup olmadığı
kontrol edilecek.
17
MALİYET KAVRAMI VE MALİYETLER



Fiyat: Ekonomik değerin kantitatif (sayısal) göstergesine fiyat
denir.
Tam Rekabet Ortamı: Herhangi bir ürünü üretmek için
piyasaya girme engeli yok, alıcı-satıcı bir araya gelebiliyor,
ürünün ikameleri mevcut ve ürün tüketiciye sunulabiliyor.
Verimlilik: Çıktı/Girdi ‘dir ve birimleri aynı olmak zorundadır.

Finansal Verimlilik: Giren para / Çıkan( Harcanan) para

Rantabilite = Kar / Sermaye
18
9
17.10.2015
ARZ VE TALEP
19
TALEP
Belirli bir dönemde, belirli bir maldan parayla desteklenmiş satın alma
arzusuna talep denir.
20
10
17.10.2015
ARZ
Tüketiciler piyasanın talep yönünü üreticiler ise arz yönünü oluşturmaktadır.
Piyasadaki satıcı davranışlarına arz denir.
21
ARZ VE TALEP EĞRİSİ
22
11
17.10.2015
DENGE FİYATI
23
24
12
17.10.2015
25
26
13
17.10.2015
27
28
14
17.10.2015
29
Makina ve Mekatronik sektöründe sınıflandırma Direkt
ve Endirekt maliyetler,
30
15
17.10.2015
MALİYET






İlk maliyet Yatırım yapmak amaçlı kişiden
yada kurumdan çıkan ilk paradır. (tezgahın
satın alma maliyeti; nakliye, montaj,
işletmeye hazırlık ve ilgili diğer başlangıç
harcamaları da dahildir.)
Sabit
maliyet
Üretim
miktarından
bağımsız gerçekleşen maliyetlerdir. Belirli
bir
kapasiteye
kadar
sabit
kalan,
değişmeyen
maliyettir.
(amortisman,
bakım, vergiler, sigorta primleri, kira
taksitleri, sermaye faizi, idari masraflar,
araştırma
giderleri,
yöneticiler
ve
hizmetlilerin giderleri). Sabit giderler belli
bşir üretim sınırına kadar değişmez.
Değişken maliyet Üretim miktarı ile artıp
azalan (değişen) ve toplam maliyete etkisi
olan maliyetlerdir. (direkt işçilik giderleri,
direkt malzeme ve diğer maliyetler (satış
komisyonları…vb.) direkt maliyetler olarak
da adlandırılmaktadır.
Arabanızı kullanmanın sabit
maliyetleri nelerdir?
Arabanızı kullanmanın
değişken maliyetleri nelerdir?
31
Ek (Marjinal) maliyet Normal üretim
dışı ek bir üretimin bilânçolarda oluşan
maliyetlerdir. (üretimdeki bir birimlik
artış sonucunda toplam maliyette
ortaya çıkan artıştır.)
Direkt
Maliyet:
Bir
aktivitenin
(üretim, proje vb) içine doğrudan dâhil
olan ve ölçülebilen maliyetlerdir.
Direkt
işçilik,
direkt
malzeme
örnekleri
verilebilir.
Üretimin
içerisinde kullanıma hazır fiili olarak
ölçülen maliyettir.
Endirekt Maliyet: Ölçülebilir fakat
başka maliyet sürücüleriyle doğrudan
üretime
katılmayan
maliyetlerdir.
Genel imalat giderleri, yemekhane
giderleri, idari harcamalar, emekli
maaşları ve profesyonel hizmetler gibi
doğrudan belirlenmesi çok zor olan
giderlerdir.
16
17.10.2015
MALİYETLER




Fırsat maliyeti: Bir makinenin hurda değeri 250 bin TL olsun,
makine yenilenmezse bir süre daha kullanılabilir, yenilenirse de
eskiyen makine satılır. Yani; yenilememeye karar verildiğinde,
yenilemeden dolayı oluşacak miktardan vaz geçilir. Bu fırsat
maliyetidir. Vaz geçilen alternatifin maliyeti denebilir.
(vazgeçilmesi gereken diğer fırsatların maliyeti)
Standart Maliyet: Planlanan maliyet olarak da adlandırılır.
Tahmin amaçlı kullanılır. Üretime başlamadan önce tahmini
olarak çıkarılan maliyetlerdir. Belli varsayım ve standartlara
göre karar verilir.
Nakdi Maliyet: Eğer bir gider neticede para ödenmesi
gerektiriyorsa buna nakdi maliyet denir. Fakat nakit çıkışı
gerektirmiyorsa bu durumda da defter maliyetinden söz edilir.
Nakdi maliyet gelecekte yapılması tahmin edilen giderleri
gösterir. Defter maliyeti ise geçmişte yapılmış giderleri kapsar.
Defter Maliyeti: Bir varlığın deftere giriş
amortismanın düşmesiyle elde edilen değerdir.
maliyetinden
MALİYETLER


Batık Maliyet: Geri alınamayan nakit denilebilir. Örneğin motor
almak isteyen bir kişi 3000TL değerindeki bu motor için 200 TL
ön ödeme yapsın. Kişi sonrasında Amazon.com’da aynı motorun
2700 TL olduğunu görsün ve almaya karar versin. Mevcut
durumda diğer tarafa ön ödeme yapmasına rağmen bu motoru
Amazon.com’dan alması ona 100 TL kar sağlayacaktır. Fakat söz
konusu vermiş olduğu 200TL batık maliyet olarak adlandırılır.
Yaşam Değeri Maliyeti: Ürünün ortaya çıkış aşamasından
başlayıp üretileme, piyasada yer bulma, olgunlaşma ve piyasadan
düşme aşamasına kadar geçen bir ürün yaşam döngüsü vardır.
Bu döngü boyunca bir maliyetten söz edilir. Tüm adımlarda ayrı
ayrı maliyetler oluşur. Tüm bu maliyetlerin toplamı ürün yaşam
maliyetini verir.
17
17.10.2015
ÖRNEK 1:
ÖRNEK 1:
18
17.10.2015
ÖRNEK 1:
KȂR FONKSİYONU
19
17.10.2015
TALEBE BAĞLI GELİR VE GİDER FONKSİYONLARININ KȂRA ETKİSİ
MAKSİMUM KȂR
20
17.10.2015
ÖRNEK 2: Bir anayola asfalt döşenecek. Yüklenici firmanın 2 alternatifi var; A ve B
bölgeleri. Birim asfalt maliyeti $1.15. Tesislere ait kalemler aşağıda verilmiştir.
Yüklenici firma 50.000 br’ lik asfalt döşeyecek ve iş 4 ay (17 hafta, haftada 5 iş günü)
sürecek. Şantiye nereye kurulursa toplam maliyet en az olur?
Sabit Maliyetler;
Toplam maliyetlerin sonucuna bakarak B yerine şantiye kurmak uygundur.
Sorunun devamında; seçilen yer için eğer gelir $8.05 ise öyle bir üretim noktası bulun ki
firma kar etmeye başlasın. ( Başabaş Noktası)
NOT: Soruda değişken maliyet yoksa başa baş noktası aranmaz.
ÖRNEK: Bir anayola asfalt döşenecek. Yüklenici firmanın 2
alternatifi var; A ve B bölgeleri. Birim asfalt maliyeti $1.15.
21
17.10.2015
Projelerde Maliyet Tahmin Metotları
22
17.10.2015
Projelerde Maliyet Tahmin Metotları
Projelerde Maliyet Tahmin Metotları
23
17.10.2015
24
17.10.2015
Kapasite Kavramları
İdeal/Teorik Kapasite:
Tüm imkânlarla %100 kullanarak üretim yapma
Normal Kapasite/Kullanış Kapasitesi:
Belli engeller dışında üretilen kapasite
Zorlanmış Kapasite: Normal kapasitenin üzerinde
üretim gerçekleşiyorsa bu zorlanmış kapasitedir.
Gerçek Kapasite: Bizzat gerçekleştirilen kapasite
Atıl Kapasite: Normal ile fiili arası farktır.
Kapasite Kavramları
ideal
kapasite
atıl
kapasite
zorlanmış
kapasite
normal
kapasite
gerçek
kapasite
25
17.10.2015
51
KAYNAKLAR:
1-Mustafa KUTANİŞ, SAÜ. İnşaat Müh. Ders notları, 2014.
2-Sadi UZUNOĞLU, Ekonomiye Giriş, Literatür yayınları, 2013 İst.
3-Tahir AKKÜN, SAÜ. Teknoloji Fak. Ders notları, 2014.
4-Okka, O., "Mühendislik Ekonomisi", 2010.
5-Işık, A., "Mühendislik Ekonomisi", 2005
6-Degarmo, E.P., Sullivan, W.G., Bontadelli, J.A., "Engineering
Economy", 2010.
7-İnternet Görseller.
26