Uluslararası Mevlana Sen1pozyun1ıı • ·· .'I'ürldye Diyımet Vakfı . : $slam Araştımıalan Merkezi . KUtUphanesi ! Dem. No~ ' : i~No: .. tıC\1.., .LvT· i uuJ.M Bildiril ı Birleşmiş Milletler E!}itim, emm ve Kültiir Kurumu United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization 2007 Mevlana Cel.iileddin ROmi SOO. DC>Qum Yıl Dönümü SOO~ Anniversary of the Birttı of Rumi Sempozyum tertip heyeti Prof. Dr. Mahmut Erol Kılıç Celil Güngör Ekrem Işın Nuri Şimşekler Uluslararası JIIevllınlı Sempozyumu Bildirileri (Bşk.) Cilt: 2 Motto Project Tuğrul İnançer yayını İstanbul, Haziran 2010 ISBN 978-605-61104-0-5 Editörler Mahmut Erol Kılıç Celil Güngör Mustafa Çiçekler Katkıda ·. bulunanlar Bülent Katkak Muttalip Görgülü Berrin Öztürk Nazan Özer Ayla İlker Mustafa İsmet Saraç Asude Alkaylı Turgut Nadir Aksu Gülay Öztürk Kipmen YusufKat Furkan Katkak Berat Yıldız Yücel Dağlı Kitap tasanmı Ersu Pekin Baskıya hazırlayan Kemal Kara Yayıniayan Motto Project, 2007 Mit İletişim ve Reklam Hizmetleri Bu kitap, 8-12 Mayıs 2007 tarihinde Kültür ve Turizm Bakanlığı himayesinde ve Başbakanlık Tanıtma Fonu'nun katkılanyla İstanbul ve Konya'da düzenlenen Uluslararası Mevlana Sempozyumu bildirilerini içermektedir. Yazılann bilimsel sorumluluğu yazarianna aittir. Şehit Muhtar Cad. Tan Apt. No: 13 Taksim 1İstanbul Tel: (212) 250 12 02 Fax: (212) 250 i2 64 www.mottoproject.com yayinlar@mottoproject.com Baskı Mas Matbaac:ılık A.Ş. Hamidiye Mahallesi, Soğuksu Caddesi, No. 3 Kağıthane - İstanbul Tel. 0212 294 10 oo 1 13 Mevlana'nın eserlerinde bir "insan-i kamil" Hz. Muhammed örneği Derya Örs 1 Türkiye MEVLANA Celaleddin'in hayat hikayesi ve eserleri, onun Hz. Muhammed'e, bütün romantik özlemierin ve övgülerin ötesinde büyük bir aşk ve bağlılıkla bağlı olduğunu açıkça göstermektedir. Mevlana'ya göre Hz. Muhammed adı İslam inancının temel taşıdır. Gelmiş geçmiş bütün peygamberlerin varlığı gerçekte onun adında ve varlığında gizlenmiştir. "Ahmed'in adı bütün Peygamberlerin adıdır. Yüz elimizde olunca doksan da bizde demektir 1." Onun adı insanlığın en büyük yardımcısıdır. Onun nuru insanlığın en büyük koruyucusudur. "Ahmed'in adı böyle yardım ederse acaba nuru nasıl korur? Ahmed'in adı sağlam bir kale olunca o emin ruhun zatı, ne olur? 2 " Bir olan Allah'ın adına sarılmakla Ahmed'e sarılmak aynı şeydir. Çünkü Ahad'a ancak Ahmed vasıtasıyla gidilebilir. "Ahad ve Ahmed'e yapış, ey kardeş, ten Ebu Cehl'inden kurtul. 3 " Muhammedsiz bir İslam düşünülemeyeceği gibi Muhammedsiz bir Mevlana da düşünülemez. Nitekim zaman zaman çeşitli mahfillerde takdim edilmek istenilenin aksine böyle bir Mevlana yoktur. İslam inancının, medeniyetinin ve kültürünün en yüksek ürünlerinden birisi olan Mevlana, kendi çağında nebevi sünnetin en önenıli temsilcilerinden birisi olmuştur. Eserlerindeki üslup ve tebliğ yöntemi, tıpkı Hz. Muhammed'in yaptığı gibi insanlan yumuşaklık ve hikmetle hakka ve hakikate çağırma esasına dayalıdır. 1 Mevlana, Mesnevi, çev. Veled Çelebi izbudak, istanbul1988, C. 1, s. 89. ı Mesnevi, c. ı, s. 58. 3 Mesnevi, c. ı, s. 62. olarak 774 Çağımızda Peygamber'e bir posta güvercirii gözüyle bakan kimi sakat anlayışların aksine, yaygın İslam inancına, özellikle de tasavvufi görüşe göre Hz. Muhammed "Sen olmasaydın alemleri yaratmazdım" sırrının mutlak mazharı ve tecellisidir. Kur'an-ı Kerim'de alemiere rahmet olarak övülen, uyancı ve müjdeci olarak vasıflandınlan Hz. Muhammed, dünyaya geliş sebebi kemale ermek olan irisanoğlunun tek ve gerçek önderi, örneği ve modelidir. Tasavvufi tabirle irisan-ı kamil, bugünün diliyle ideal insandır. O öyle kamil bir insandır ki meleklerin akıl kanatlannın yandığı yere, sidre-i müntehaya dek gitmiştir. Hazret-i Ahmed, eğer o ulu ve yüce kanadını açarsa Cebrail, ebedi olarak kendisinden geçip gider. 4 İşte sıradan insanların anlayamadığı şey budur: Hz. Muhammed'iri cismani hayatı ile manevi hayatı arasındaki fark. Birisi ne denli yoksulsa öteki o denli zengindir. Mevlana eserlerirıde, ayağı yere basan yoksul Muhammed ile göklere ağan ve yücelerde seyreden manalar zengini Muhammed'i fevkalade güzel anlatmıştır. 5 Ona göre peygamberi seven Allah' ı sever; peygamberi bilen Allah'ı bilir; peygambere gelen Allah'a gelir. Onun kamil nazarı ve nuru varlık alemirideki en güçlü nurdur. Hz. Muhammed'i varlık alemirideki yegane kamil irisan olarak takdim eden Mevlana, başka çağlarda ortaya çıkan kamil insan veya irisanlann, peygamberin sahip olduğu sıfatıardan sadece bir kısmına mazhar olmuş kişiler olduğunu bildirir. Genel olarak mutasavvıflar her devirde Muhammed! nuru temsil eden kamil insan veya irisanlar bulunduğunu kabul ederler. Tasavvuf diliride "Nilr-i Muhammedi, hakikat-i Muhammediyye, mir'at-ı Hak, hakikatü'l-hakayık, sırr-ı a'zam, bahr-i muhit" gibi isimlerle adlandınlan bu nur, yeryüzünde Allah'ın halifesi olan Ademoğluna, onlar arasında da hususi olarak Hz. Muhammed'e bahşedilmiştir. Hz. Muhammed beşeri özellikleriniri yanı sıra, günahlardan ve suçlardan anndırılmış, Rabbinin koruması altına alınmıştır. Kuran'daki ifadeyle siriesi genişletilmiş, sırtındaki yük alınmış ve adı alemlerde yüceltilmiştir. 6 "Ey inananlar Allah ve melekleri Peygamber'e salat !le selam ederler, öyleyse siz de ona salat ve selam edin7 " ilisanına erişmiştir. 4 Mesnevi, C. 4, s. 304. Mesnevlde geçen Hz. Peygamber'le ilgili bütün hikayelerin ve konuların ayrıntılı için şu çalışmaya bkz. Kadir-i Fazıli, Peylİmber-i Ekrem der Mesnevi-yi Mev/evi, Tahran 1385/2006. 5 değerlendirmesi 6 inşirah suresi, 94/1-4. 7 Ahzab suresi, 33/56. Derya Örs Mevliiııii 'ıım eserlerinde bir "iıısaıı-i kamil" önıeği olarak Hz. Muhammed Hz. Muhammed insanlığı kemale erdirmek maksadıyla gönderilmiş son peygamberdir. O, bu kemal yolunun önderi, imamı, örneği, modeli, kılavuzu, kı­ sacası her şeyidir. Allah'ın insanlığa gönderdiği bütün nebilerin ruhu son tecellisini onda bulmuştur. Dolayısıyla insani bilginin ve irfani hikmetin ana kaynağı peygamberdir. Çünkü o Kuran'ın tabiriyle heva ve hevesinden konuşmaz 8 ve mürninler için en güzel örnektir. Bu bakımdan her Müslüman'ın asli görevi bu insan-ı kamili, yani peygamberi kendisine örnek alarak mutlak hakikate yani Allah'a doğru ilerlemek ve kemal mertebesine ermektir. Allah'ın adıyla birlikte başka hiçbir varlığın adının anılması caiz değilken, Muhammed'in adı İslam inancının temeli olan kelime-i şehadette Allah'ın adıyla yan yana anılır. Bundan ötürü "Muhammed Allalı 'ın kulu ve elçisidir" demeden "Allah 'tan başka ilah yoktur" sözünü tasdik etmek imkansızdır. Çünkü peygambere inanmayan vahye, vahye inanmayan meleklere, öte dünyaya ve Allah'a inanamaz. Bu yüzden Allah'a iman hususunda peygamberlik müessesesi son derece önemlidir ve Hz. Muhammed peygamberler zincirinin son halkasıdır. Hz. Muhammed'in adı kıyamete dek anılacak ve mana alemindeki hükümranlığı ebediyete dek sürecektir. Paralann üstünden padişahlann adım kazırlar, ama Ahmed'in adını sonsuza dek dile getirirler. 9 Padişahlann paralan değişir durur, fakat Ahmed'in parası kıyamete dek sürer gider. 10 Gerçekten de tarih boyunca bütün padişahlann, sultanlann, hükümdarlann, yöneticilerin, mal mülk sahiplerinin adlan gelip geçmiş Muhammed'in adı ise günde beş vakit okunan ezanlarla ölümsüzleşmiştir. Mevlana'mn Hz. Muhammed'i anlamadaki ve aniatmadaki derinliği gerçekten hayret vericidir. Onun önümüze açtığı pencereler pek çok noktada peygamberle ilgili algılanmıza ve anlayışıanınıza yeni yönler verir. O, Peygamber' i anlatırken, her zaman yaptığı gibi, sılretlerden marralara ulaşmayı başarmış, kabuklan kınp özlerin tadına varmayı bilmiştir. Tek başına giriştiği mücadeleyi milyonlarca insam Müslüman ederek başanyla tamamlayan Hz. Muhammed'in Allah'ı bilmek, tarumak ve sevmek konusundaki hadislerini tam bir vukufiyetle açıklamıştır. Mevlana, bu büyük ilisana enniş olan Peygamber'i meşhur ruhaisinde şöy­ le över. 11 8 Necm suresi, 53/3. 9 Mesnevi, C. 1, s. 89. 10 Mesnevi, C. 4, s. 230. Mevlana, Kul/iyyôt-i Divan-i Şems, nşr. Bediuzzaman-i FurCızanfer, intişarat-i Rebi, Tahran 1374/1995, s. 1387. 11 776 Bu camm var oldukça ben Kuran'a tutsağım, seçilmiş Muhammed'in yolundaki toprağım. Kim bu sözden başkasım naklederse benden, hem onu söyleyenden hem o sözden uzağım. Peygambere ve onun yoluna bağlılığını bu sözlerle ifade eden Mevlana'ya göre insanın dünya ve ahiret saadetine ermesi için hesapçı aklı Muhammed'in önünde kurban etmesi gerekir. Çünkü nebilerin ve resullerin işleri göklerin ve yıldızıann ötesinde bir yerlerden kendilerine yaptırılmaktadır. Aklı Mustafa'mn önünde kurban et. Hasbiyallah de yani Tannın bana yeter. 12 Ahmed'in aklı kimseden gizli değildir; fakat vahiy 'ruhunu her can anlayamadr3 Peygamberle Tann resullerinin işleri güçleri, göklerden de dışandır, yıldızlardan da. 14 Sonuç olarak diyebiliriz ki Mevlana'yı doğru anlamak ve anlatmak için Hz. Muhammed'in sılretini ve siretini doğru anlamak kaçınılmazdır. Çünkü Mevlana'nın evrensel mesajı ve öğretisi, aslında Hz. Muhammed'in evrensel mesajının ve öğretisinin 13. yüzyıldaki anlatımından ibarettir. Bu bakımdan, son zamanlarda kimilerinin yapınağa çalıştığı gibi Muhammedsiz bir Mevlana tasavvıır etmek sadece boş bir çabadan ibarettir. Muhammedsiz, İslamsız, dinler üstü bir Mevlana yaratma ve yaşatma çabalan olsa olsa oryantal bir yaklaşımın ürünüdür. Çünkü Mevlana'ya göre Hz. Muhammed: 1. Yeryüzünde Allah'ın aynasıdır. O'ndan tecelli eden bütün nurlar ve hakikatler Hz. Muhammed'in hamüronda kamil bir surette bulunmaktadır. 2. Hz. Muhammed il.lemirı ruhudur (can-i cihan). 3. Hz. Muhammed alemin nurudur. 4. Hz. Muhammed Allah'ın·bütün isim ve sıfatlannın mazhandır. 5. Hz. Muhammed yaratılışın sımdır. 6. Hz. Muhammed Allah ahlil.kımn yeryüzündeki mücessem şeklidir. 7. Hz. Muhammed sılreti ve manası itibanyla il.lemdeki yegane kamil insandır. Sadece sılret olarak insan olınak yetmez; öyle olsaydı Ahmed ile Ebu Cehil bir olurdu. '• Eğer 12 13 14 15 insan suretle olsaydı, Alımed ile Ebu Celıil müsavi olurdu. 15 Mesnevi, Mesnevi, Mesnevi, Mesnevi, c.4, s. 115. c.2, s. 250. c.6, s. 273. c.1, s. 82. Derya Örs M evliimi 'mn eserlerinde bir "insan-i kamil" önıeği olarak Hz. Mulıammed