Fındık İ retiminde Aflatoksin Oluşumunun Önlenmesi Projesinin

Türkiye VI
laıım Ekonomisi Kongresi
16-18 Eylül 2004
Fokai
Fındık İ retiminde Aflatoksin Oluşumunun Önlenmesi Projesinin
Ekonomik Rant Analizi
S ü le ym a n k a r a m a n
Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölüınü-Görükle'BURSA
f t Z E T : Türkiye fındık ihracatının hü)ük yoğunluğu Avrupa Birliği ülkeler ne yupılmakladır Hu nedenle, hu ülkeler
tarafından uygulanan ithalat aflaioksin standartlarının yerine getirilmesi /orunlu olduğundan İstanbul ve Karadeniz
ihracatçı Rirliklcıi tarafından aîlatoksin azaltma proıesi uygulamaya geçirilmiştir l’roje, kurutma, işleme ve depolama
gibi hasat sonrası işlemlerin gerçekleştirilmesi sırasında aîlatoksin oluşumuna etki eden faktörleri ortadan kaldırmayı
amaçlamakladır Aflatoksin içermeven fındık Üretimi sonucunda, ihraca! piyasası üretici rantında (3789 I 26702 5) artış,
yurtiçi pivasası üretici rantında (-2762594 8 S) ve lüketicı rantında (-1573641(166 t ) a/alma olması beklenilmekledir
Böylcec aflatoksin projesi, fındık ihracatında 2212418148 5 lık gelir art ışı sağlııyaeaklır
Anahtar kelimeler: fındık, aîlatoksin, ekonomik raııl
Economic Surplus Analysis of Af1atoxin Contamination Reducing Projcct
in Hazelnut Production
A B S T R A C T : Most of Turkish hazelnui is e\poned m the I uropeatı Union by l urkisb expnrters So. since fulII11meni of
af!aıo\in standards is held compulsory hy imponing counlries of Furopear Union, allaloxın-reducıng research is put in
pracıİce h\ İstanbul and Black Sea E\poner Unions. The proıccl ainıs tu rcmove the iactors effectıng the forınation of
yflatoxin during dry ıng, processıng and storırg al ter the harvest. An ıncrease ın the produeer surplus (53.789.1 26,7(12) in
the rest of the world, a decrcasc in the produeer (5 -2,762.594.8) surplus and eonsumer surplus (S - 1.573.643.066) ın
domestic market ıs expecled as a resul: ol’ ıhe productıon of hazelnut cortaınıng no aflatoxin. Thus, the aflatoxin project
wıll aeguire an inceme inerease of S 2.21 2.4 18.148 6 in hazelnut export.
KeyAvnrds: hazelnut. aflatovin, economic surplus.
1.Giriş
Dünya fındık üretiminin yaklaşık % 7 5 ’i. dünya
fındık ihracatının ise %73'ü Türkiye tarafından
gerçekleştırilmektedir.
Fındık
üreten
ülkelerin
ihracat oranlan karşılaştırıldığında en yüksek paya
<uoS 5) Türkiye sahiptir. Ancak, ihracatımızın 0c85ı
Avrupa Birliği ülkelerine yönelik olup Almanya'nın
ihracatımızdaki payı yaklaşık %40'dıır, Türkiye'nin
fındık ihracatının belirli ülkelerle sınırlı oluşu, bazı
riskleri ve zorlukları da beraberinde gel irmektedir.
Avrupa Birliği, Türk fındığı için L31 aflatoksin (küf
ve mantar) limitini 2 ppb, toplanı atlaıoksıni ise 4
ppb standartında istemektedir. Bu nedenle fındık
ihracatında aîlatoksin analız raporunun zorunlu
olması, ihracatı olumsuz etkileyen en önemli
faktördür.
F:ndık ihracatım artırmak amacıyla aflatoksm
riskinin minimum seviyeye indirilmesini sağlamak
için Tarım ve Köy işler i Bakanlığı ile Fındık Tanıtım
Grubu,
T U B I 1AK-M A M ’ la
işbirliği
yaparak
320.000 S bütçeye sahip üç yıllık (2002-2005) bir
proje hazırlamıştır. Projede; kurutma, işleme ve
depolama
gibi
hasat
sonrası
işlemlerin
gerçekleştirilmesi sırasında aflatoksin oluşumuna
etki eder faktörler belirlenmektedir. Ayrıca her
üretim
sezonu
çiftçilere,
tüccarlara.
fındık
sanayicilerine ve ihracatçılara yönelik eğitim
program lan düzenlenmektedir
Bu çalışma,
fındık üretiminde aflatoksin
oluşumunun önlenmesi projesinin fındık ticareti
üzerine olası ekonomik etkilerini değerlendirmeyi
amaçlamaktadır. Projenin fındık ticareti üzerine
olası etkisinin belirlenmesinde ekonomik rant
analizi kullanılmıştır Projenin uygulanması ile
ortaya çıkan
ekonomik
ranttaki
değişmenin
hesaplanmasında, tüketici rantı ve üretici rantındaki
değişmeler toplanmıştır
Fındığın
yurtiçi ve
yurtdışma pazarlanınasından dolayı iki ekonomik
rant modeli kurulmuştur. Ru modeller ile aîlatoksin
azaltma programına uyumla ilgili üretici ve tüketici
rar tındaki değişmeler hesaplanmıştır Aflatoksin i
azaltma projesinin Türkiye ekonomisi üzerine
toplam etkisi, ihracat ve yurtiçi pazarındaki net
ekonomik
rant
değişmeleri
toplanarak
belirlenmiştir.
2. M ateryal ve Yöntem
Ekonomik rant değişmelerinin hesaplanmasında
kullanılan iç fındık ihracat ve üretimi ile ilgili
veriler FA O veri tahanınından, bir dekar fındık
üretim ve maliyeti ise Giresun Tarım İl Müdürlüğü
kayıtlarından elde edilmiştir. Aflatoksin projesi ile
ilgili veriler, 2003 yılında yayınlanan sonuç
raporundan ve projeyi destekleyen Karadeniz
İhracatçı Birlikleri'nden sağlanmıştır. İç fındık arz
ve
talep
esneklikleri,
dalıa
önce
yapılan
çalışmalardan derlenmiştir.
Türkiye, dünya fındık üretimi ve ihracatında ilk
sırada yer aldığından, dünya iç fındık piyasa
fiyatının
belirlenmesinde
etkin
bir
rol
S KARAM AN
oynamaktadır. Bu nedenle, Türkiye iç fındık
piyasasının ekonomik rantının hesaplanmasında
Alston, Norton ve Pardey (1995) tarafından dünya
piyasasında etkin olan ülkeler için geliştirilen
ekonomik rant modeli kullanılmıştır. Bu modelde,
ekonomik rant değişmelerinin geometrik alanlarının
hesaplanmasını kolaylaştırdığı için arz ve talep
fonksiyonları doğrusal alınmıştır İhracat ve yurtiçi
piyasası için arz ve talep modelleri;
yurtiçi arz : M >= ok ■
+% ( F + V y ) ,
yurtiçi talep : T y = yy 5V F .
ihracat arz : M lh = ou + p,h( F + K lh )t
ihracat talep : T lh = y,h - 5lh F.
V y. ve K lh , yurtiçi ve ihracat piyasalarında
aflatoksin azaltma programı nedeniyle arz eğrisinde
dikey kaymayı gösterir. M y ve Ty, yurtiçinde üretilen
ve tüketilen miktarı. M lh ve T lh ise, ihracat
piyasasına arz edilen miktarı ve talep edilen miktarı
gösterir. Fındık piyasası denge modelinde miktarın
(MT) = M lh - T lh = M y Ty olduğu varsayılır. Alston,
Norton ve Pardey (1995),
fiyattaki
oransal
değişmeyi (Z ) ve aflatoksin azaltma programı
nedeniyle oluşan yeni piyasa denge fiyatını ve
miktarını aşağıdaki gibi esneklikleri kullanarak
hesaplamıştır.
y
z, —
,
e +7 y
Fı= F0(l -Z),
M, = M 0(1 ^ i] Z).
e= yurtiçi arz esnekliği;
r|y= yurtiçi talep esnekliğinin mutlak değeri.
Talep ve arz eğrilerinin doğrusal olduğu
varsayılır ve arz eğrisindeki
kayma
paralel
olduğunda; ihracat ve yurtiçi piyasası için tüketici
rantı, üretici rantı ve ekonomik ranttaki değişmeler
aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
ATÜR, = FyoMyoZd+O.SZny) ,
AÜ RV= Fv0M y0( V y-Z)( I +Ö.5Zr|y) ,
A ER >= A T Ü R V +
■A Ü R y .
AÜR||, —0.5 F,hoN1ıhü K,ı,{ 1+ K^e^),
A ER lh = A Ü R lh.
Türkiye iç fındık piyasası ekonomik rantındaki
indirgenmiş
toplam
değişmenin
belirlenmesi
aşağıdaki gibi hesaplanabilir. Modelde; T E R ,
ekonomik ranttaki indirgenmiş toplam değişme,
TER =
mn
(l + r>
( l + r )'
A T R ihr, t periyodunda ihracat pazarında
meydana gelen ekonomik ranttaki indirgenmiş
toplam değişme,
AtrY , T , t periyodunda yurtiçi pazarında
meydana gelen ekonomik ranttaki
indirgenmiş
toplam değişme,
z. araştırma ve benimsenme süreci içerisindeki
zaman periyotlarının tamamı.
r
3. Türkiye - A vrupa Birliğ i Aflatoksin Uyum
Çalışm aları
Türkiye’nin Avrupa Birliği ( A B ) aflatoksin
limitlerine uyumunu sağlamak amacı ile A B Gıda
ve Veteriner O fisi’nden iki denetçi ve bir ulusal
uzman olmak üzere 2000 yılında bir kurul
oluşturulmuştur. Bu kurul, 2000 ve 2003 yıllarında
Türkiye’deki fındık aflatoksin analiz sonuçlarını ve
yöntemlerini
değerlendirmiştir.
Özellikle
Türkiye’den ithal edilen fındıkların A B aflatoksin
standartlarına (2002/80/EC
Komisyon
Kararı)
uyumu araştırılmış ve gerekli düzenlemelerin
yapılması istenmiştir. Türkiye’den ithal edilen
fındıklar için 4 Şubat 2002’den itibaren A B giriş
gümrüklerinde aflatoksin analizi yapma karan
alınmıştır. A B gümrükleri tarafından Türkiye’den
ithal edilen fındıklar için hızlı gıda uyarı
sisteminden aflatoksin limitini aştığım gösteren
uyarı, 2001 yılında 4 kez, 2002 yılında 62 kez ve
2003 yılında 66 kez yapılmıştır (Anonymous 2004).
Türkiye’nin toplam iç fındık ihracatı içerisinde A B
ülkelerinin payı, aflatoksin uyum çalışmalarının
başladığı 2000 yılında °o 8 1.92 (145.000 ton) , 2001
yılında °o81.40 (2 10.000 ton), 2002 yılında, %79.05
(200.000 ton) ve 2003 yılında %78.1 8( 172.000 ton)
olmuştur.
Aflatoksin
standartlarına
uyumun
olmaması nedeniyle 2000 ve 2003 yılları arasında
ihracatta azalma olduğu görülmektedir (Anonim
2003).
Dünya Ticaret Örgütü Sağlık ve Bitki
Sağlığı (S B S ) Anlaşması, ithalat yapan ülkelere
uluslararası standartlar ile daha sıkı önlemler
oluşturulmasına izin vermektedir. S B S Anlaşması
gereği A B, aflatoksinlerin toksik etkisinin önemini
vurguladıktan sonra A B Gıda Bilim i Komitesi
tarafından gıdalarda maksimum aflatoksinin limitini
azaltan bir düzenleme ( 194/97/EC ) yapmıştır. A B
Komisyonu,
bu düzenlemeyi gözden geçirerek
I998’de yürürlüğe koymuştur. Bu düzenlemeye
göre (1525/98 EC ) A B
tarafından uygulanan
aflatoksin maksimum kabul edilme düzeyleri
Çizelge 1’de verilmiştir.
349
Fındık Üretiminde Aflaioksın Oluşumunun Önlenmesi Projesinin Ekonomik Ram Analizi
Çizelge 1 Aflatoksin maksimum kabul edilme düze\i (pbb=(ysr-'kfs)
Aflatoksin
Ülke
Ürün
Bl
Fındık, yerfıstığı, kuru incir ve işlenmiş
2
ürünler için
AB
Fındık, kuru incirin çeşidine \e diğer
5
işlemlere göre
Fındık, yerfıstığı, kurutulmuş mey veler ve
Türkiye |
5
bunlardan üretilen işlenmiş gıdalar
Avrupa Birliği'nde, işlenme durumuna bağlı
olarak sert kabuklu ve kurutulmuş meyvelerde
toplam aflatoksin 10 ppb (5 ppb B l), ayrıca
doğrudan
insan
tüketimine
yönelik
işlenmiş
kurutulmuş kuru incir ve sert kabuklu meyvelerde
toplam aflatoksin limiti 4 ppb (2 ppb B l ) olarak
belirlenmiştir (Anonyınous 1998). T ü rkçe’de ise
fındık için toplam aflatoksin 10 ppb (5 ppb B l )
olarak belirlemiştir (Anonim 2002a). A B aflatoksin
standartlarına uymayan ürünler, aflatoksin limitinin
yüksek tutulması nedeniy le yurtiçi pazarında satılmış
ve tüketilmiştir. Aflatoksin B l. B2, G l ve G2 küfler
tarafından doğrudan üretilmekledir Aflatoksin B l.
aflatoksinlerin en zehirlisi olup gıda maddelerinde
çok sık bulunmaktadır Yüksek dozda alındığında
şiddetli toksik etkisine ek olarak, düşük dozda
sürekli alınması durumunda, insan sağlığı üzerinde
kronik etkiye neden olmaktadır. AB'nde, insanların
doğrudan tükettiği gıda maddelerinde aflatoksin
limiti daha düşük, fakat işlenmeden tüketilen gıda
maddelerinde daha yüksek belirlenmiştir.
4.Aflatoksin Azaltma Araştırmasının Türkiye
İç Fındık Piyasasına Etkisi
Türkiye iç fındık piyasası, ihracat ve yurtiçi
piyasası olmak üzere iki pazardan oluşmaktadır. Bu,
iki pazarda satılan iç fındık kalite bakımından
homojen değildir. Türkiye iç fındığının büyük
çoğunluğunun Avrupa B iri iği 'ne ihracat yapılması
nedeniyle
aflatoksin
standartlarına
uyan
iç
fındıkların ihracatı yapılabilmekte, diğerleri ise
yurtiçi pazara arz edilmektedir. Türkiye'nin dünya iç
fındık pazarında ihracat payının yüksek olması ve
dünya iç fındık piyasa fiyatının en önemli
belirleyicisi olması nedeniyle ihracat piyasasında
sonsuz esnekliğe sahip talep eğrisi görülür. Böylecc,
Türkiye tarafından ihracatı yapılan iç fındık miktarı
ve dünya piyasa fiyatı ihracat talebi doğrultusunda
gerçekleşmektedir.
Aflatoksin azaltma programının benimsenmesi
reddedilen fındığın miktarını azaltarak fındığın
ortalama ihracat fiyatını artıracaktır. İç fındık
fiyatındaki
artma,
Türkiye
fındık
üretiminin
artmasına neden olacaktır. Böylece, her iç fındık
fiyat düzey inde ihracat pazarına daha fazla fındık arz
edilerek arz eğrisinin aşağıya doğru kaymasına yol
açacaktır. Arz eğrisinin paralel kayma durumu, birim
başına maliyetteki azalmanın ve elde edilen gelir
düzeylerinin aynı öneme sahip olduğunu gösterir.
350
Toplam
BI+B2+GI+G2
4
İÜ
10
Aynı şekilde programın benimsenmesi, her bir fiyat
düzeyinde eşit miktarda artışla sonuçlanır.
Aflatoksin azaltma programının benimsenmesi
yurtiçi arz eğrisinde yukarıya doğru parelel
kaymaya yol açar Bu durum, yurtiçi pazara ar;
edilen fındıkların aflatoksin içerdiği gerçeğinin
sonucudur.
Aflatoksin
azaltma
programının
benimsenmesi, her fiyat düzeyinde, yurtiçi pazara
arz edilen fındıkların miktarında azalmaya yol
açarak
aflatoksin
içeren
fındıkların üretimi
düşecektir
Aflatoksin
azaltma
programı,
fındık
tüketicilerinin gelirlerini, tercihlerini ve aynı
zamanda fındıkla ilgili fiyatları etkilememektedir.
Bu durum, ihracat ve yurtiçi piyasası talep eğrisinin
aflatoksin azaltma programından etkilenmediğini
gösterir.
Aflatoksin azaltma araştırmasının iç fındık
piyasasına etkisi Şekil I ’de gösterilmiştir. Şekil I
(a) ihracat piyasasına etkisi, Şekil I (b)’de yurtiçi
piyasası etkisini göstermektedir. İç fındığın dünya
piyasa fiyatı F lh’dir. Program benimsemesinin
olmaması durumunda, yurtiçi piyasada satılan veya
satın alınan miktar M vU olurken Türkiye'nin ihracat
yaptığı veya kabul edilen fındığın miktarı Mlhu olur.
Aflatoksin araştırması öncesi fındığın yurtiçi fiyatı
F>0olur. Görüldüğü gibi F>0, ihracatı yapılan yüksek
kaliteli fındığın yansıması olan Flh'den daha
düşüktür.
Aflatoksin
azaltma
programının
benimsenmesi ile Türkiye daha fazla iç fındık
ihracatı yaparken, ihracat arz eğrisinin A0'dan A ı’e
değişmesine yol açar ve M lh0'dan Mlh,'e fındık
ihracat miktarı artış gösterir. İhracat piyasası talep
eğrisi (F lh = T) sonsuz esnekliğe sahip olup yatay
eksene paralel olur. İhracat piyasasında aflatoksin
araştırması olmadığı
durumda, ekonomik rant
üretici rantına (F lhA D ) eşit olacaktır. Şekil I (a)'da;
tüketici rantındaki değişme (A TÜ R) = 0,
üretici rantındaki değişme ( A Ü R ) = ABCD,
ekonomik ranttaki değişme (A ER ) = ABCD.
Yurtiçi piyasası incelendiğinde, programın
benimsenmesi Au’dan A)'e arzda düşmeye yol açar.
Arzdaki bu düşme, Myü'dan Myı'e arz edilen denge
miktarında veya talep edilen denge miktarında
düşmeye yol açar ve Fy0'dan F^'e denge fiyatının
artmasına neden olur. Yurtiçi piyasasında talep
eğrisi aşağıya doğru eğilimlidir. Bu durum,
fiyatlardaki artışın talep miktarında azalmaya yol
açtığını veya fiyatlardaki düşüşün satın alınan
S KARAM AN
miktarı arttırdığını gösterir. Yurtiçi piyasasında
aflatoksin araştırması olmadığı durumda ekonomik
rant, üretici (T 0Fy^ b) ve tüketici (F y0bc) rantları
toplamından oluşur. Aflatoksin araştırması olması
durumunda ekonomik rant ise T 0ad alanı ile
gösterilir. Şekil 1 (b)'de;
tüketici rantındaki değişme (A T Ü R ) = FyıabFy0,
üretici rantındaki değişme (A Ü R ) = abcd - Fy,abFy0,
ekonomik ranttaki değişme (AER) = abcd.
(a) İhracat piyasası
5. Ekonomik Rant Analizi
Ekonomik rant analiz sonuçları, aflatoksin
araştırma programı etkinliğinin ihracatta arz artışı
sağlayacağı
varsayımına
göre
ekonomik
rant
değişmelerinin simulasyonunu gösterir. Varsayıma
göre, ekonomik ranttaki toplam değişmenin bugünkü
değerinden
tahmin
edilen
proje
araştırma
maliyetlerinin bugünkü değeri çıkartılarak Türkiye
ekonomisinin toplam net kazancı elde edilir
Aflatoksin programının benimsenmesi, ihracat
piyasası ekonomik rantında A B C D alanı kadar bir
artışa neden olurken yurtiçi piyasası ekonomik
rantında ise abcd alanı kadar azalmaya yol açar.
Aflatoksin azaltma programının benimsenmesi ile
birlikte Türkiye iç fındık sektörünün
ekonomik
rantında meydana gelen değişme ihracat ve yurtiçi
piyasalarının ekonomik rantındaki değişmelerin
toplamına eşittir.
(b) Yurtiçi piyasası
Aflatoksin
azaltma
programının
etkinliği
hakkındaki farklı varsayımlar, programın neden
olduğu yüzde kazanç miktarında farklılığa yol
açar. Araştırma programının etkinliğine göre
programın neden olduğu yüksek kaliteli fındık
ihracatındaki artışın % 10 olduğu varsayılmıştır.
Net gelirin ve ekonomik rantın hesaplanması için
gerekli veriler Çizelge 2’de verilmiştir.
Çizelge 2. Ekonomik rant değişmelerinin hesaplanması iyin parametre değerleri
Param etreler
Param etre değeri
İhracat fiyatı (Flh) (|/kg)'
3.19
Çiftçinin eline geçen fiyat (Fçf) ($/kg)'
2,038
Yurtiçi serbest piyasa fiyatı (F^) (Ş/kg)1
1 05
İhracat miktarı (M lh0) (kg)1
140 327 800
4 1 864 200
Yurtiçi miktarı (M v0) (kg)1
İhracat pi\asasında arzın fiyat esnekliği (e)‘
0.4557
Yurtiçi piyasasında arzın fiyat esnekliği (c)2
0.4557
Yurtiçi piyasasında talebin fiyat esnekliğinin mutlak değeri (r\)2
0.0008
İndirgenme oranı (r)J
0.03
Araştırma başarısı olasılığı (n)4
0.8
İhracat talebi fiyat esnekliği (rjlh)
00
İndirgenmiş proje maliyeti ($)4
302 892.6
Fındık işletme verimi (a) (da/kg)
126
Program benimsenme oranı (A, )
0.06
Programlı üretim maliyeti (C) ($)'
1.8
Programsız üretim maliyeti (c) ($)
13
10
Aflatoksin projesinin süresi (yıl)4
Kaynaklar: 1: 1998-2002 ortalama veri (FAO ve FİSK.OBİRLİK); 2: Yavuz 2004;
3: Merkez Bankası; 4: proje uzmanı; 5: Anonim 2002b.
351
Fındık Üretiminde Aflatoksın Oluşumunun Önlenmesi Projesinin Ekonomik Ram Analizi
5.1.İhracat ve Yurtiçi Piyasaları Arz Eğrisinin
Dikey Kaym a Parametresinin Hesaplanması
“'Dikey kaym a” parametresini hesaplayabilmek
için, aflatoksin azaltma projesi sonucunda ortaya
çıkan net gelir miktarı yüzde olarak tahmin edilmesi
gerekir. Net gelirin hesaplanmasında tarımsal işletme
fındık verimi, aflatoksin araştırma programlı ve
programsız üretim maliyeti, aflatoksin içeren ve
içermeyen fındıkların oranı gereklidir. Aflatoksin
azaltma
programının
benimsenmesi fındık
verimini
değiştirmemektedir.
Aflatoksin
içermeyen fındıkların
araştırma programsız
oram,
programlı
oranından
daha azdır.
Aflatoksin içeren ve içermeyen fındıkların
oranlarının toplamı bire eşittir.
Çizelge 3. İhracat vc yurtiçi pis asası için net gelirin tahmini (Ja )
Param etreler
Pa>
Fiyat
Miktar
Brüt Gelir
Maliyet
Net Gelir (NG)
Aflatoksin Araştırm a Programsız Piyasa
İhracat Piyasası
b=0.77
Fcf=2.038
ab=97.02
ah Frf" 197.73
bc=1.001
b(aFrf-c)= 196.73
Programın Neden Olduğu
Net Gelirdeki Değişme (ANG)
Net Gelir <%|K) 1277
Dikes Kayma Parametresi
Aflatoksin Araştırm a Programlı Piyasa
Yurtiçi Piyasası
Yurtiçi Piyasası
İhracat Piyasası
I-b=0.23
Frf 1.05
a(I-b)»28 98
a<İ-h)Fxtf»30.43
( 1-h)c-0.30
( 1-h)( A F^j- 0=30.13
B=0.87
Fef =2.038
□B= 109.62
aB F£f =223.4 1
B O I.5 7
B(a Frf- C)=22l 84
İhracat Piyasası
,/1
a(l-B)-16.38
a(l-B)F^= 17.20
( 1*B)C=0.234
(l- B )(a F ^ - 0=16.97
Y u rtiçi Piyasası
B<aFrf- C )- b (a F ,ı- c ) = 25 11
100( ANG )/NG=l 2.77
___________ K ,„- I3 S ___________
Aflatoksin
araştırma programının
olmadığı
durumdaki ihracat yapılan fındık miktarına göre,
ihracat piyasasında aflatoksin araştırma programının
neden olduğu net gelirdeki değişme 25.11 S, benzer
şekilde yurtiçi piyasasında net gelirdeki değişme
-13.17 S olmuştur. İhracat piyasasında net gelirde
%12.77'lik bir artış, yurtiçi piyasasında %43.69'luk
bir azalma söz konusudur. Aflatoksin azaltma
araştırması programının neden olduğu net gelir
miktarı hesaplandıktan sonra
ihracat ve yurtiçi
piyasası için dikey kayma parametresi hesaplanmıştır.
İhracat
piyasası
dikey
kayma
parametresinin
hesaplanması için gerekli parametreler; programın
neden olduğu yüzde net kazanç miktarı (K), t
periyodunda miktarda programın neden olduğu
toplam yüzde değişme (k,Ç t periyodunda arz
eğrisinde programın neden olduğu dikey kayma (k ,),
t periyodunda programın benimsenme oranı (A t) ve
araştırmanın başarı olasılığı (rr)’dır. kt = n K A„ ve k,
~( k, FlhV t =(n KA, Flh )/ £. Böylece, K ih = k, /F,|,
-- ( tt K A t Flh)/ (F ltl e)= tt K A
olur ( Yiadom 2003).
1-B=() 13
Frfj= 1 05
(l-B)( a Fvo- C) - (l-hıı a F^, - cr-13.17
IOO(ANG)/NG=-43.69
V¥ = - 4.6(1
Yurtiçi piyasası dikey kayma parametresinin
hesaplanması
için
gerekli parametreler;
programın neden olduğu yüzde net kazanç
miktarı (V ), t periyodunda miktarda programın
neden olduğu topfaırr yüzde değişme (v,), ı
periyodunda arz eğrisinde programın neden
olduğu dikey kayma
fvç,), t periyodunda
programın
benimsenme
oranı
(A,)
ve
araştırmanın başarı olasılığı (n)'dır. v,=nVAt, ve
vt =(nv, Fy0)/e^nVA, Fyü )/e. Böylece, V y = v f î yC
=nV A, Fjo )/(Fyû e) -n V A, e olur. Dikey kayma
ve Z parametresi hesaplandıktan sonra ihracat ve
yurtiçi piyasaları için üretici ve tüketici rantları
hesaplanmıştır. Türkiye iç fındık piyasası
ekonomik rantındaki değişme belirlenirken, t
periyodunda
ihracat
piyasası
ekonomik
rantındaki indirgenmiş toplam değişme ve t
periyodunda
yurtiçi
piyasası
ekonomik
rantındaki
indirgenmiş
toplam
değişme
toplanmıştır.
Çizelge 4. Net kar miktarı
Tüketici rantındaki
değişmelerin N B D ($)
Üretici rantındaki
değişmelerin N B D ($)
Ekonomik ranttaki
değişmelerin N B D (S)
Net kar ($)
352
İhracat piyasası
Y urtiçi piyasası
Toplam
0
- 1 573 643 066
- 1 573 643 066
3 789 126 702
- 2 762 594.8
3 786 364 107.2
3 789 126 702
- 1 576 405 660.8
2 212 721 041.2
: 2 212 721 041.2 - 302 892.6 = 2 212 418 148.6
S KARAM AN
Ekonomik rant analiz sonuçları Çizelge 4 ’te
verilmiştir. İhracat piyasasında tüketiciler için net
kazanç sıfır olur. Böylece, ihracat piyasasında
toplam kazancın tamamı (3789126702 $) üreticiler
tarafından elde edilmektedir. Yurtiçi piyasasında,
oluşan -1576405660 8 S'lık zararın 0/o99.8'si
tüketiciler
tarafından
üstlenilmektedir.
Tüketicilerin 1.6 milyar S'lık
zararına rağmen
Türkiye ekonomisinin net kazancı 2212418148.6 S
olur.
6. Sonuç
Fındık
sektöründe
İhracatçı
Birlikleri
tarafından aflatoksin kontaıninasyon düzeyleri için
yapılan
yatırımlar
Avrupa
Birliği
ithalat
gerekliliklerini karşılamaya yöneliktir. Ekonomik
rant analizi, araştırma programının olası sağlık
faydalarını dikkate almamaktadır. Araştırmanın,
aflatoksin içeren fındıkların tüketiminde azalmaya
yol
açması
sonucunda
sağlık
faydaları
beklenilmektedir.
7. Kaynaklar
Akobundu, E. 1998. "Farm-Household Analysis of Policies
Affecting
Groundnut
Produclion
in
Senegal." M S. Thesis. Virginia Tech.
Alston, J.M.. GAV. Norton, and P.G. Pardey 1995. Science
Under Scarcity. lthaea N Y : Cornell
Universily Press.
Anonymous 1998. OfTıcial Journal of the European
Communities( 194/97/EC, I 525/98/EC,
2002/80/EC).
Anonim 2002a. Gıda Maddelerinde Belirli Bulaşanların
Maksimum Seviyelerinin
Belirlenmesi
Hakkında Tebliğ. Türk Gıda Kodeksi.
16.10.2002 tarihli Resmi Gazele (2-1908).
Anonim 2002b. Giresun farım II Müdürlüğü Kasılları.
2002. 2003, 2004 Üretim Maliyellcri
Avrupa B irlig i’ne yapılan ihracatta reddedilen
ürünler, Türkiye'de aflatoksin limitinin yüksek
olması
nedeniyle
yurtiçi
piyasasında
satışa
sunulmaktadır.
Böylece
ülkemizde
yaşayan
insanların kanser hastalığına yakalanma
riski
artmaktadır. Aflatoksin azaltma programının fındık
üreticileri tarafından benimsenmesi ile yüksek
kaliteli fındık üretimi artmış olacak ve daha sağlıklı
ürünler tükctilccektir.
Aflatoksin projesinin uygulanması ile birlikte
ihracat arzında bir artış, yurtiçi arzında ise bir azalma
beklenilmektedir İhracat piyasasında üretici rantı
artarken, yurtiçi piyasasında üretici rantı ve tüketici
rantı azalmaktadır. Fındıkların aflatoksin nedeniyle
ihracatının yapılamaması sonucunda yurtiçi piyasası
üretici rantında büyük miktarda kayıp oluşmaktadır.
Araştırma projesinin, yılda ortalama 221.2 milyon S
gelir getirmesi
beklenilmektedir.
Söz konusu
aflatoksin projesi ile fındık ihracat gelirlerimizin
sürdürülebilirliği sağlanmış olacaktır.
Anonim
2003.
Karadeniz İhracatçılar Birliği Kayıtları.
Giresun
Anon>mous 2004. Annual Report on The Functioning of
Rapert Alert S>stem for Food and Feed
2003. European Comission.
Yiadom. L. ö. 2003. An Economic Surplus Evalualion o f
Aflatoxin-Reducing Research
A Case
Stud)
of
Senegal's
Confcclionery
Groundnut Seclor
Virginia Poljlechnic
Inslitule and State Universily, M S c in
Agricultural
and
Applied
Economics.
Virginia.
Yavuz, F. 2004. Türkiye Fındık Sektörü Ekonometrik
Modelinin
Oluşturulması
ve
Politik
Analizlerde Kullanımı. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı Tarımsal Ekonomik Araştırma
Enstitüsü Yayın No: T E A E - I 13, IS B N 975
4071438.Ankara
353