Ana Aşama 3 / Fen - e-Bug
advertisement
Ana Aşama 3 / Fen Çalışma Programı 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık ULUSAL MÜFREDAT LİNKLERİ Ana Aşama 3 e-Bug PAKETİ İÇERİĞİ 1. Mikro-Organizmalar FEN Çalışma Müfredatı 1.1. Bir Giriş 3. Aralığı ve İçeriği 1.2. Faydalı Mikroplar 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık 1.3. Zararlı Mikroplar ÖĞRETİM MÜFREDATLARI ARASI LİNKLER KSSE – mikroplar ve sağlık Gıda Teknolojisi - gıda üretiminde kullanılan mikroplar Coğrafya – haritalar, haberlerdeki yerleri ve çevreleri Tarih - tarikteki önemli bilim adamları Vücut – temizlik 2. Enfeksiyon Yayılması Çalışma Müfredatı 2.1. El Temizliği 2.2. Solunum Temizliği 3. Aralığı ve İçeriği 2.3. Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar (CYBE) 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık 3. Enfeksiyonun Önlenmesi Çalışma Müfredatı 3.1. Vücudun Doğal Savunmaları 3. Aralığı ve İçeriği 3.2. Aşılar 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık KSSE – mikroplar ve sağlık, cinsel yolla bulaşan hastalıklar Vücut – temizlik Tarih - tarihteki önemli bilim adamları KSSE – sağlık ve aşılamalar, dış seyahat, tıbbi tehlikeler ve aşılanma ile ilgili risklerin yönetimi ve tanımlaması Tarih - tarihteki önemli bilim adamları Çalışma Müfredatı 4. Enfeksiyonun Tedavisi 4.1. Antibiyotik Kullanımı ve İlaçlar 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık KSSE – mikroplar ve sağlık, tıbbi tehlikeler Tarih - tarihteki önemli bilim adamları Öğretim Müfredatları arası linkler, baskı esnasında doğrudur,ulusal öğretim müfredatlarındaki sonraki güncellemeler veya değişiklikler, e-Bug web sayfasından takip edilebilir www.e-bug.eu e-Bug’a Hoş Geldiniz e-Bug sınıf ortamında ki çocukların yaşamına Mikroplar Dünyasını getirebilmek için oluşturulmuştur. Bu kaynak İngiltere’deki öğretmenlere, , halk sağlığı konularında öğrenci bilgilendirmesini arttırmak ve bilime ilgilerini teşvik etmek için Sağlık Koruma Ajansı ve Sağlık Başkanlığı tarafından, ücretsiz olarak, dağıtılmıştır. Bu araçlar sınıf kullanımı için çoğaltılabilir ancak satılamaz. e-Bug Öğretim Programlarına ilave olarak ve Avrupa Komisyonu tarafından kaynak sağlanarak, Eğitim Başkanlığı ve QCA Junior ve Senior okullardaki eğitim standardına uyumlu yeni bir seriyi (Ana Aşama 2 ve Ana Aşama 3) oluşturmuş yeni bir seridir. Temel amacı genç insanlara mikropları öğretmek, antibiyotiklerin uygun kullanımını, mikrobik enfeksiyonların nasıl yayıldığını ve geliştirilmiş temizlik koşullarıyla ve aşılarla yayılmasının nasıl engelleneceğini anlatmaktır. Kaynaklar, antibiyotiklerin yanlış kullanılmaması gereken önemli bir kaynak olduğunu göstermektedir. E-Bug’ın oluşturulması sürecine 19 dan fazla Avrupa ülkesi katkıda bulunmuş ve İngiltere’de, Fransa’da ve Çek Cumhuriyetinde 3000 den fazla öğrenci üzerinde uygulanmıştır. E-Bug paketi, paketin tüm kaynaklarını, aktivitelerini gösteren videolar ve ilave aktivitelerin indirilebileceği bir web sitesi tarafından desteklenmektedir. Web sitesinde bulunan ilave ücretsiz uygulamalı oyunların olması öğrenciye eğlenirken ana mesajların öğretilebilmesi imkanını vermektedir. Paket 9 konudan oluşmaktadır dört ana bölüme bölünmüştür ve sıra ile kullanılabilirler veya bireysel aktivitelerle 45 er dakikalık ders bölümlerine uygundur. Bu bölümlerin her biri öğretmenler için geriye dönüş bilgilendirmelerine, detaylı ders planlarına, aynı zamanda değiştirilebilir öğrenci çalışma tablolarına ve ders notlarına sahiptirler. Yaratıcı araştırma temeline dayanan aktif öğrenmeyi teşvik edicidir Mikropların, sağlık ve tıbbın öneminin öğrenciler tarafından daha derinden öğrenilmesi için öğrenme sonuçları belirtilmiştir Öğrencileri kendı sağlıkları konusunda daha fazla sorumlu olmaya teşvik eder Tedbirli antibiyotik kullanımının önemini belirtir. Paket tek başına veya sunumlar, resimler ve videolarla beraber e-Bug web sitesinden yararlanarak kullanılabilir. Bu kaynağın oluşturulmasında katkısı olan, yeni yetişen neslin antibiyotikleri daha akılcı kullanımını sağlayan, özellikle Birleşik Kırallık, Fransa ve Çek cumhuriyetindeki öğretmenler ve çocuklardan odak gruplarına katılan, değerlendirme sürecine, katılarak bu materyalin yalnızca heyecan verici ve eğlenceli olmayıp aynı zamanda verimli olduğunu gösteren herkese teşekkür ederiz. Eğitimciler olarak, sizin geridönüşünüz bizim için çok değerlidir. Yorumlarınız e-Bug kaynağının büyümesine ve gelişmesine yardımcı olacaktır. Yorumlarınızı, sorularınızı ve tekliflerinizi lütfen aşağıdaki adrese gönderiniz. Doç.Dr.Nilay Çöplü Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Salgın Hastalıklar Araştırma Müdürlüğü Adnan Saygun Cad. No:55 Sağlık Mahallesi, 06100 Ankara Tel: 0312 4582159 Veya alternatif olarak e-Bug web sitesini www.e-bug.eu ziyaret ediniz. e-Bug’ı kullanmaktan hoşlanacağınızı ve bunun sınıfınızın değerli bir katkısı olmasını ümit ediyoruz. Dr Cliodna AM McNulty Birincil Bakım Birimi Başkanı Sağlık Koruma Ajansı İngiltere e-Bug Mikroplar ve hastalıklar dünyasını ele alan Avrupa içi bir eğitim kaynağı Türkiye Ekip Başkanı Doç.Dr. Nilay ÇÖPLÜ Eğitim Kaynak Geliştiricisi Dr Donna M. Lecky BSc MRes Web sitesi ve Oyun Geliştiricisi Mr David Farrell Aşağıdakilerin Yardımları ve İşbirliği ile Belçika Prof. Herman Goossens / Dr. Niels Adriaenssens / Dr. Stijn De Corte Çek Cumhuriyeti Prof. Jiri Benes / Dr. Tereza Kopřivová Herotová Danimarka Dr. Jette Holt / Ms. Marianne Noer İngiltere Dr. Cliodna McNulty / Prof. Julius Weinberg / Dr. Patty Kostkova Fransa Prof. Pierre Dellamonica / Dr. Pia Touboul / Dr. Brigitte Dunais Yunanistan Prof. Jenny Kremastinou / Dr. Koula Merakou / Dr. Dimitra Gennimata İtalya Prof. Guiseppe Cornaglia / Dr. Raffaella Koncan Polonya Prof. Pawel Grzesiowski / Dr. Anna Olczak-Pienkowska Portekiz Dr. Antonio Brito Avo İspanya Dr. José Campos Hırvatistan Dr. Arjana Tambic Andrasevic Finlandiya Prof. Pentti Huovinen Macaristan Dr. Gabor Ternak İrlanda Dr. Robert Cunney Latviya Dr. Sandra Berzina Litvanya Dr. Rolanda Valinteliene Slovakya Dr. Helena Hupkova Slovenya Dr. Marko Pokorn Avrupa Komisyonu DG-Sanco tarafından gerçekleştirilmiştir. Paketin İçindekiler 1. Mikro-organizmalar 1.1 Giriş 1.2 Faydalı Mikroplar 1.3 Zararlı Mikroplar 2. Enfeksiyonun Yayılması 2.1 El Temizliği 2.2 Solunum Temizliği 2.3 Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar 3. Bir sınıf içi deneyi ile öğrenciler mikropların bir insandan diğerine dokunma yoluyla nasıl geçtiğini ve elleri düzgün bir şekilde yıkamanın neden önemli olduğunu öğrenirler. Bu eğlenceli deneyde öğrenciler, mikropların dev bir hapşırma canlandırıcısı ile öksürme ve hapşırma yoluyla nasıl yayılabildiğini öğrenirler. Sınıf içi bir çalışmada CYBEnin nasıl kolaylıkla bulaştığı anlatılır. Enfeksiyonun Önlenmesi 3.1 Vücudun Doğal Savunması 3.2 Aşılanmalar 4. Mikropların şaşırtıcı dünyası öğrencilere tanıtılır. Bu bölümde bakteriler, virüsler ve mantarlar onların farklı şekilleri ve heryerde! bulunabildiklerini öğrenirler. Bir yoğurt yapma deneyimi öğrencilere mikropların da yararlı da olabileceğini gösteren anahtar bir işlemdir. Çeşitli hastalıkların yakından incelenmesi, öğrencilere zararlı mikropların vücutta nasıl ve nerede hastalıklara yol açabileceğini gösterir. Öğrenciler hastalığa yol açan zararlı mikroplar hakkındaki bilgilerini test ederler. Daha detaylı animasyonlar ve sunumlar vücudun zararlı mikroplarla günlük olarak nasıl mücadele ettiğini gösterir. Bu bölüm bu kaynağın son iki bölümü için gereken temel bilgi birikimini sağlar. Bu işlemde, öğrenciler bir simülasyonda yer alarak enfeksiyonların yayılmasını engellemek için aşılamanın nasıl kullanıldığını ve toplum bağışıklığının önemini öğrenmektedir. Enfeksiyon Tedavisi 4.1 Antibiyotikler Bu eğlenceli aktivitede, öğrenciler bir laboratuar teknisyeni rolünü alarak, hastanın hastalık teşhislerini, agar paletlerindeki antibiotik hassasiyet testlerine bağlıyarak yapmaktadır. Mikroplara Giriş Bölüm 1.1, Bu bölümde öğrenciler mikroplar dünyası ile tanışırlar, önce farklı tür ve şekillerdeki mikropları keşfederler ve daha sonra yararlı ve zararlı mikropları daha yakından incelerler. Bu tanıştırıcı aktivitede, öğrenciler bir interaktif öğretici kart oyunu ile, çeşitli türler ve şekillerdeki mikroplarla tanışacaktır. Ekteki ilave aktiviteler öğrencilerin araştırma posterleri hazırlayarak mikrobiyal yapılar hakkındaki bilgilerini kuvvetlendirir. Alternatif olarak, öğrenciler mikrobiyolojinin tarihçesini araştırmayı tercih ederek, mikrobiyoloji zaman çizelgesini oluştura bilirler. ÖĞRENME SONUÇLARI Tüm Öğrenciler: Üç farklı çeşitte mikrop olduğunu öğrenecekler. Bunların her yerde bulunabileceğini bilecekler. Daha yetenekli Öğrenciler: Faydalı Bakterilerin vücudumuzda bulunduğunu bilecekler. Mikropların farklı boyutlarda oluştuğunu bilecekler. Sampilobakteri ULUSAL MÜFREDAT BAĞLANTILARI Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve Sağlik Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 1.1 Mikro-organizmalar Giriş Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Bakteri Bug (Mikrop) Hücre Siliya (kirpiksi) Sitoplazma Hastalık DNA Flagella Mantar Germ (Mikrop) Mikro-organisma Mikroskop Patojen RNA Gereken Malzemeler Virüsler Her Öğrenci için Bir kopya SH 1 Bir Kopya SH 2 Bir Kopya SH 3 Bir Kopya SH 4 Önceden Hazırlık Her bir grup için Oyun kartlarından bir seti deste yapın (SH 2 – SH 4) Web’te bulunan Kaynaklar: Aktivitenin bir filmi Çeşitli mikropların fotoğrafları SH 1 MS PowerPoint formatında Mikrobik boyutların farklılıklarını gösteren Animasyon Mikro organizmalar çıplak gözle görülemeyen küçüklükte yaşayan organizmalardır. Dünya üzerinde her yerde bulunurlar insanlara hem faydalı olanları vardır hemde zararlı olanları (bu kısım daha sonra işlenecektir). Çok küçük olmalarına rağmen, mikroplar birçok farklı şekillerde ve boyutlarda bulunurlar. Mikropların üç ana grubu bulunmaktadır: Virüsler mikrpların en küçükleridir ve genellikle insamlara zararlıdır. Virüsler kendi başlarına yaşayamazlar. Yaşayabilecekleri ve çoğalabilecekleri bir ‘evsahibi’ hücreye ihtiyaçları vardır. Ev sahibi hücreye yerleştikten sonra, sürecteki hücreyi tahrip ederek hızla çoğalırlar. Mantarlar çok hücreli organizmalardır insanlara hem faydalı olabilirler hem de zararlı olabilirler. Mantarlar gıdalarını ölü organik maddeleri ayrıştırarak veya ev sahibi üzerinde parazitler olarak yaşarlar. Mantarların boyutları mikroskobikten çok büyük boyutlara kadar değişirler ve mantarları ve küfleri bünyelerine alırlar. Zararlı mantarlar bir enfeksiyona yol açan veya yenildiği zaman zehirleyen mantarlardır; diğerleri yararlı veya zararsız olabilirler örneğin Penisilum Penicillium antibiyotik penisilini oluşturur. Agarikus Agaricus yenilebilir (düğme mantarlar).Havada tohum şeklindeki sporlar gibi uçuşurlar. Bu sporlar ekmek veya meyvalar üzerine konduklarında uygun koşullarda açılırlar ve gelişirler (rutubet). Bakteriler tek hücreli organizmalardır ve ortalama olarak her 20 dakikada bir katlanarak çoğalırlar. Normal büyümeleri esnasında, bazıları toksinleri üretirler bunlar insanlar için çok zararlıdırlar ve hastalıklara neden olurlar. (Stafilokok Areus Staphylococcus aureus). Bazı bakteriler insanlara tamamıyla zararsız bazılarıda son derece yararlıdırlar (Laktobasilis Lactobacillus gıda endüstrisinde) ve bazıları insan yaşamı için gereklidir örnek olarak bitkilerin büyümesinde rol alan bakteriler (Rizobakterim Rhizobacterium). Zararlı bakteriler Patojenik diye adlandırılırken Zararsız bakteriler Patojenik olmayan bakteriler olarak adlandırılır. Bakterilerin % 70 i Patojenik olmayan (zararsız) mikro-organizmalardır. Bakteriler yalnız şekillerine göre 3 gruba ayrılırlar – koklar (toplar), basil (çubuklar) and spiraller. Koklar aynı şekilde oluştuğu düzenlerine göre yine üç gruba bölünürler: Stafilokoklar staphylococci (kümeler), Streptokoklar streptococci (zincirler) ve diplokoklar diplococci (çiftler). Bilim adamları bu şekilleri kullanarak hastanın hangi enfeksiyonu olduğunu belirler. Yaşayan canlılar, mikroplar bazı büyüme gereksinimlerine ihtiyaç göstermelerine rağmen, bunlar mikrobun bulunduğu koşullara bağlı olarak değişiklik gösterirler. Örneğin, insanlarda bulunan mikroplar 37oC sıcaklığı tercih ederler. Derin denizlerdeki termal açıklıklardaki mikroplar daha yüksek sıcaklıkları tercih ederken, kutup bölgelerinde yaşayan mikroplar daha soğukları tercih ederler. Mikroplar aynı zamanda gıda ihtiyaçlarında da farklılaşırlar. Çevre koşullarındaki herhangi bir değişim çok sayıda mikrobu öldürebilir ancak mikroplar büyük ölçüde ortama uyum sağlayabilirler yavaş değişimler mikropların çevreye uyumlarını kolaylaştırırlar. Örneğin antibiyotik dirençli bakteriler. 1.1 Mikro-organizmalar Giriş Giriş 1. Derse, öğrencilere mikroplar hakkında ne bildiklerini sorarak başlayın. Öğrencilerin çoğu mikropların hastalıklara neden olduklarını bilmelerine rağmen, çoğu mikropların bizim için iyi olduklarını bilmeyebilirler. Onlara mikropları bulmak için nereler bakmaları gerektiğini sorun. Mikropların bizim için önemli olduklarını düşünüyorlar mı? 2. Mikropların yeryüzündeki en küçük yaşayan yaratıklar olduklarını ve mikro-organizma kelimesinin mikro: küçük ve organizma: yaşam anlamına geldiğini açıklayın. Mikroplar o kadar küçüktür ki, bir mikroskop kullanılmadan görülemezler. Anthony van Leewenhoek ilk mikroskopu 1676 yılında bulmuştur. Mikroskopu ilk olarak çevresindeki çeşitli maddeleri incelemekte kullanmıştır. Diş artıklarında bulduğu yaşayan cisimleri (Bakteri) ‘animalcules’ olarak adlandırmıştır. 3. Sınıfa, üç çeşit mikrop olduğunu gösterin: bakteriler, virüsler ve mantarlar bu mikropların şeklen ve yapısal olarak nasıl farklılaştığını göstermek için SH 1’i kullanınız. Web aktivitesi www.e-bug.eu sitesinden izlenebilir ve bakteriler, virüsler ve mantarların çeşitli boyutlarını göstermek için kullanılabilir. 4. Mikropların hastalıklara neden olabildiği gibi yararlı olan mikropların da bulunduğu üzerinde durun. Öğrencilerden faydalı mikropların bazı yararlarını tanımlamalarını isteyin. Eğer belirtemezlerse, onlara örnek olarak yoğurttaki Laktobasilus Lactobacillus tan bahsedin, bağırsaklarımızdaki sindirime yardımcı olan probiyotik bakterilerinden ve penisilyum küfünden üretilen antibiyotik penisilin den bahsedin. 5. Sınıfta, mikropların HERYERDE bulunabildiğini anlatın – soluduğumuz havada, yediğimiz yiyeceğin üzerinde, içtiğimiz suda ve her şeyin üzerinde ve vücudumuzda ve etrafta bulunduğundan bahsedin. Bizi hasata yapan mikroplar olduğu gibi bize yardımcı olacak olan çok sayıda mikropların bulunduğundan bahsedin. Ana Aktivite Bu aktivitede 3 – 4 kişilik öğrenci grupları bir kart oyunu oynayarak mikroplarla ilgili bazı teknik kelimeleri hatırlamaya çalışırlar ve aynı zamanda çeşitli mikropların isimlerine alışırlar, boyutlerındaki farklılıklara, zarar verebilme özelliklerine ve antibiyotiğe dirençleri hakkında bilgilendirilmeleri sağlanır. Mikrop boyutları ve türlerinin çeşitleri kaynağın oluşturulduğu dönemde doğruydu ancak sürekli olarak yeni mikrop çeşitleri kelfedildiği ve yeniden sınıflandırıldıkları için bu sayılarda değişiklikler olabilir. Kartlardaki başka başlıklarda kullanılan sayılar yalnızca bir kılavuz oluşturmak amacıyla verimiştir ve bu sayıları oluşturmak için bir formül olmadığından değiştirilebilir. Örneğin, daha fazla antibiyotiğe direnç gösteren bakteri türleri bu kolonda daha yüksek numaralar ile gösterilebilir ve insanlara daha fazla zararlı olabilirler. Oyunun Kuralları 1. Dağıtan kişi kartları iyice karıştırmalı ve tüm kartları yüzü aşağıya bakacak şekilde her oyuncuya dağıtmalıdır. Her oyuncu kartlarını yüzü yukarıda olacak şekilde yalnızca en üstteki kartı görebilecek şekilde tutmalıdır. 2. Dağıtanın yanındaki en üstteki karttan bir maddeyi okuyarak oyunu başlatır. (örneğin 50 Numaralı) Saat yönünde, diğer oyuncular aynı numaraları okurlar. En yüksek numarayı okuyan kazanır ve diğer oyuncuların kartlarını alıp kendi destesinin altına ekler. Kazanan daha sonraki karttaki maddeyi okur. 3. Eğer birden fazla iki oyuncunun kartındaki üst numaralar eşitse bu kartlar destenin ortasına konulur ve aynı oyuncular bir sonraki kartlarını seçerler. Kazanan ortadaki kartlarıda alır. Tüm kartları alan oyunu kazanır. 1.1 Mikro-organizmalar Giriş Genel 1. Anlamalarını kontrol etmek için öğrencilere sorun: a. Mikrop nedir? Mikroplar çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük canlı organizmalardır. b. Mikroplar nerelerde bulunur? Mikroplar heryerde bulunurlar. c. Üç farklı bakteri çeşidi nelerdir? Basil (çubuk), kok (top) ve spiraller d. Bakteriler ve virüsler arasındaki temel fark nedir? Bakteriler virüslere nazaran daha karmaşık bir yapıdadırlar ve HERHANGİ BİR YERDE kendi başlarına yaşayabilirler ancak virüslerin yaşıyabilmeleri için bir evsahibi hücreye ihtiyaçları vardır. e. Ana aktivitedeki oyunda belirtilen insanlara yararlı veya zararlı mikropları tekrar tartışın. Anlamalarını kontrol etmek için bu mikropların nasıl faydalı veya zararlı veya her ikiside olabileceğini sorun. İnsanlara zararlı olan Mikroplar genellikle enfeksiyon yoluyla zarar veren mikroplardır. Bazen bununla birlikte, faydalı olarak ta görülebilirler. Örneğin, E.Koli nin bazı çeşitleri ve Salmonella mikropları ağız yoluyla alınırlarsa şiddetli ishale neden olurlar. Ayrıca araştırmalar genel olarak mikropların nasıl faydalı olarak kullanılacağı örneğin genetik mühendisliği aşılama geliştirme v.b. şeklinde devam etmektedir. İlave Aktiviteler Sınıfı 3-4 öğrencilik gruplara ayırın. Her grup aşağıdaki konulardan herhangi biri üzerinde bir poster hazırlamalıdır: 1. Belirli bir mikrop çeşidini seçin, Bakteri, virüs veya mantar örneğin Salmonella, İnfluenza veya Penisilyum. Posterde şunlar bulunmalıdır: a. Mikrobun yapısı b. Bulunabildiği farklı alanlar c. İnsanları iyi veya kötü yollarda nasıl etkilediği d. Bu gruptaki mikropların üreyebilmeleri için herhangi bir büyüme gereksinimleri VEYA 2. Mikropların bir Zaman Çizelgesi posterini oluşturun. Bu poster aşağıdakileri bulundurabilir: a. 1676: van Leewenhoek, ev yapımı mikroskobunu kullanarak ‘hayvancıkları’ keşfeder. b. 1796: Jenner çiçek aşısını bulur. c. 1850: Semmelweis hastalıkların yayılmasını engellemek için ellerin yıkanmasını savundu. d. 1861: Pasteur bakterilerin kendiliğinden rejenerasyon yoluyla oluşmadıklarını keşfetti e. 1884: Koch gözlemlerini yayınlar, herhangi bir mikropun oluşturduğu hastalıklar hakkındaki kriterleri belirtir. f. 1892: Ivanovski virüsleri keşfeder. g. 1929: Fleming antibiyotikleri keşfeder. Mantar Bakteri Hücre Zarı Kromozom Kapsül Virüsler Sporangium Complex (Bacteriophage – a virus which infects bacteria) Nükleik Asit Sporangiofor Glikoproteinler Hücre Duvarı Sitoplazma Rizoidler Sporangium: Spor üreten gövde. Sporangiophore: Filamentöz saplarında sporangium oluşturur. Rizoidler: Hif alt-yüzeyleri gıda emilmesi için oluşmuşturlar. Kromozom: Hücrenin (DNA) genetik yapısı. Virüsler yalnız olarak yaşayamazlar Başka bir yaşayan hücre/organizma içinde yaşayabilirler. Hücre Duvarı: Hücre Duvarı peptidoglikan’dan yapılmıştır ve bakteri hücresinin genel şeklini korur. Kapsül Hücrelerin genetik yapısını tutan Çift Lipid tabaka. Hücre Zarı: Hücre duvarının iç tarafına yerleşmiştir. Hücre duvarı ile hücre arasında bir sınır oluşturarak giren ve çıkan materyallere bir engel teşkil eder. Glikoproteinler Bunların 2 amacı vardır: Sitoplazma: Hücrenin içindekilerini bulunduran jelatin türü bir yapı. Ev sahibi hücreye tutunmalarını sağlar. Genetik malzemelerin virüsten ev sahibi hücreye geçmesini sağlar. Nükleik asit Ya DNA veya RNA maddesi, ancak virüsler nadir olarak her ikisinide bulundururlar. Çoğu virüsler RNA maddesi bulundururlar Tobamovirus 18 Boyut (nm) ................................... Farklı Türleri ........................... İnsanlara zararlı .............................. İnsanlara yararlı ...................... Antibiyotik Direnci ....................... humans Lissavirus İnfluenza A 125 12 34 N/A Tobamovirus bitkileri etkileyen bir virüs grubudur, en yaygını tütün mozaik virüsüdür tütünü etkileyerek yapraklarında mozaik şeklinde renk değişimine yol açar. Bu virüs bilimsel araştırmalarda çok yararlı olmuştur. Boyut (nm) ................................. Farklı Türleri ............................. İnsanlara zararlı ......................... İnsanlara faydalı ...................... Antibiyotik Direnci ....................... 90 1 146 12 N/A Grip Ortomiksovirida nın yol açtığı bir enfeksiyondur. Her yıl nüfusun % 5 – 40 grip olmaktadır ancak çoğu birkaç hafta içerisinde iyileşmektedir. 1918 yılında, grip aşısı keşfedilmeden, gripten 20 milyon kişi öldü! Ebola Boyut (nm) ................................. 180 Boyut (nm) .............................. Farklı Türlerde ............................. İnsanlara zararlı ............................ İnsanlara yararlı ........................ Antibiyotik Direnci ....................... 10 74 5 N/A Farklı Türlerde ............................. İnsanlara zararlı ......................... İnsanlara yararlı ........................ Antibiyotik Direnci ....................... The Lissavirus hem bitkileri hemde hayvanlara etki eden bir virüstür. En yaygın Lissavirus kuduz virüsüdür ve genellikle köpeklerle ilgilidir. Kuduz dünya üzerinde 55,000 ölüme neden olmuştur ancak aşıyla önlenebilir. 1500 1 200 0 N/A Filovirus yaygın olarak bilinen adıyla Ebola hastalığına neden olur. İnsanlar tarafından bilinen en tehlikeli 5 virüs türü içerisindedir. Çünkü tedavisi ve önleyici olarak hiçbir aşısı bulunmamaktadır. Kurbanlarının % 50-90’ı hastalıktan ölmektedir! Limfokriptovirus Rinovirus Simplex Virus Boyut (nm) ................................. 110 Boyut (nm) ................................ 200 Boyut (nm) ................................. Farklı Türleri ............................. İnsanlara zararlı ............................ İnsanlara faydalı ........................ Antibiyotik Direnci ....................... 7 37 2 N/A Farklı Türleri ............................. İnsanlara zararlı ........................... İnsanlara Faydalı ....................... Antibiyotik Direnci ....................... 2 64 2 N/A Farklı Türleri .......................... İnsanlara zararlı ........................... İnsanlara faydalı ...................... Antibiyotik Direnci ....................... Epstein-Barr virüsü bir çeşit Limfokriptovirus türüdür ve öpüşme hastalığı veya beze ateşi diye adlandırılan bir hastalığa neden olurlar. Hastalar boğaz ağrısından şişmiş lenf bezlerinden, aşırı yorgunluktan şikâyet ederler. Yakın temastan öpüşmekten ve içkileri paylaşmakla bulaşırlar. Herpes simplex seks yoluyla bulaşan en eski enfeksiyonlardandır. Birçok durumda, Herpes enfeksiyonları hiçbir belirti göstermezler ancak uyuz türü belirtiler oluşabilir yaklaşık he üç kişiden biri enfeksiyonu kapmıştır. Varisellovirus 25 2 28 14 N/A 250 farklı çeşitte üşütme virüsü mevcuttur ancak Rinovirus en yaygın olanıdır Rinovirusler soğuk algınlıklarının % 35 inden sorumludur. Rhinovirus bir kişinin burnu dışında 3 saat yaşayabilir eğer elinizde bu mikrop varsa ve parmağınızı burnunuza götürürseniz yakalanırsınız. Boyut (nm) ............................... 200 Farklı Türleri .............................. İnsanlara zararlı ........................... İnsanlara faydalı ........................ Antibiyotik Direnci ....................... 2 21 7 N/A Suçiçeği Varisella-Zoster virusü ile bulaşır çok bulaşıcıdır nadiren tehlikeli olabilir direk temas ile (veya öksürük ve hapşırma ile) yayılır. Suçiçeği aşısı geliştirilinceye kadar Hemen herkez çocukluğunda suçiçeği geçirmiştir. Penisilyum Boyut (nm) ......................... 332, 000 Farklı Türleri............................. İnsanlara zararlı ............................. İnsanlara faydalı..................... Antibiyotik Direnci.......................... 16 64 198 N/A Penisilyum dünyayı değiştiren bir mantardır. Keşfedilmesinden sonra bakteri antibiyotik olarak büyük ölçüde üretimi enfeksiyonlarına karşı üretilmiştir. Maalesef fazla kullanımı birçok bakteri türünün direnç kazanmasına neden olmuştur. Aspergillus Boyut (nm) ................. Tinea Sakkaromises Farklı Türleri............................ İnsanlara zararlı................................ İnsanlara faydalı...................... Antibiyotik Direnci.......................... 10,000 19 1 184 N/A En azından 6000 yıl boyunca, Sakkaromises serevisi (bira mayası) bira ve ekmek yapılmasında kullanılmıştır. Aynı zamanda şarap yapımında ve tıp endüstrisinde bio kimya araştırmalarında geniş olarak kullanılmıştır. Bir maya hücresi 1,000,000 a altı saatte ulaşır. Kriptokoküs 101, 000, 000 Farklı Türleri.......................... İnsanlara zararlı............................. İnsanlara faydalı..................... Antibiyotik Direnci.......................... Boyut (nm) ............................. 200 47 124 N/A Aspergillus insanlara hem yararlı hem de zararlıdır. Çoklukla tıp ve ilaç endüstrisinde, dünya sitrik asit üretiminin % 99 unu karşılamakda kullanılır. Bir ilaç elemanı olarak gaz giderici şeklinde kullanılmaktadır. Boyut (nm) .............................. Farklı Türleri.............................. İnsanlara zararlı.............................. İnsanlara faydalı....................... Antibiyotik Direnci......................... Boyut (nm) .......................... Farklı Türleri............................ İnsanlara zararlı............................ İnsanlara faydalı....................... Antibiyotik Direnci........................... Stakibotiris 110,000 12 43 14 N/A Çeşitli mantarlar ayakta döküntülere neden olmalarına rağmen, Tinea tipik olarak 4üncü ve 5inci ayak parmakları arasındaki çatlak ciltlerde kaşınmaya yol açar, Atlet ayağı olarak bilinen en yaygın mantar enfeksiyonudur nüfusun % 70 inde bulunur. Kandida 7, 500 37 98 37 N/A Kriptokoküs bir mantardır ve maya şeklinde büyür. Menenjitin tehlikeli çeşitlerinin oluşumunda ve HIV/AIDS hastalarında meningoensofalitis te en iyi bilinen nedendirler. Kriptokoküsler genellikle toprakta yaşarlar ve insana zararı olmaz. Boyut (nm) .............................. Farklı Türleri............................. İnsanlara zararlı.............................. İnsanlara faydalı..................... Antibiyotik Direnci......................... Boyut (nm) .............................. Farklı Türleri.............................. İnsanlara zararlı.............................. İnsanlara faydalı......................... Antibiyotik Direnci........................... 72,000 2 83 2 N/A Strakibotiris (veya saman küfü) siyah bir zehirli mantardır kendi başına zararsız olmasına rağmen zehirli toksinleri üretererek çeşitli sağlık sorunlarına neden olurler. Bunlar kızarıklıklardan solunum hastaları için ölümcül reaksiyonlara kadar değişebilirler. Vertisilyum 10,000 44 74 175 N/A Kandida insan ağzında bulunan sıvı içinde ve gastrointestinal sistemde yaşar. Normal şartlar altında bu mantarlar insan nüfusunun % 80 inde bulunurlar ve hiçbir zararı olmaz. Ancak fazla büyümeleri Kandiasis (pamukçuk) oluşumuna neden olur. Boyut Boyut (nm) ........................ 8,500,000 Farklı Türleri............................... İnsanlara zararlı................................ İnsanlara faydalı......................... Antibiyotik Direnci.......................... 4 1 18 N/A Vertisilyum çok yaygın bir mantar türü olup çürüyen sebzelerde ve toprakta bulunurlar. Bazı Vertisilyum lar böceklere ve diğer mantarlara karşı zehirli olabilirler ancak çok nadir olarak insanlarda hastalık yaratırlar. Klamidya Boyut (nm) .............................. Farklı Türleri............................. İnsanlara zararlı............................ İnsanlara faydalı........................ Antibiyotik Direnci.......................... 1000 3 37 1 5 Klamidya, seks yoluyla bulaşan bir enfeksiyondur (STI) Klamidya Trakomatis bakterisi tarafından oluşturulurlar, vajina ve penis akıntısı ve daha ciddi durunlarda çocuk yapamamaya ve testislerin şişmesine neden olabilir. Eskerikya Boyut (nm) ............................. Farklı Türleri............................. İnsanlara zararlı............................ İnsanlara faydalı.................... Antibiyotik Direnci...................... Stafilokok Salmonella Boyut (nm) .............................. Farklı Türleri.............................. İnsanlara zararlı............................ İnsanlara faydalı....................... Antibiyotik Direnci.......................... 1000 3 89 15 40 Salmonella çubuk şeklinde bir bakteridir. En çok bilinen şekliyle gıda zehirlenmesi ateşli tifo ya yol açar. Belirtileri kusmaktan ishale ve hatta en kötü senaryoda ölüme kadar gidebilir. 7 54 184 N/A E. koli nin bir çok türü zararsızdır çok büyük miktarlarda insan ve hayvan bağırsağında bulunurlar. Bununla beraber bazı durumlarda, E. koli hem idrar yolları sistemi ve hem de sindirim sistemi iltihaplarına ve gıda zehirlenmelerine yol açabilir. Boyut (nm) ............................. Farklı Türleri.......................... İnsanlara zararlı............................ İnsanlara faydalı................... Antibiyotik Direnci........................ Farklı Türleri............................ İnsanlara zararlı.......................... İnsanlara faydalı..................... Antibiyotik Direnci......................... 1000 19 174 20 90 Metisillin Dirençli Stafilokok aerus (MRSA) hastanelerde enfeksiyon ların tedavisini güçleştiren bir bakteri türüdür. Yaygın olarak bilinen Stafilokok aurus un çok bilinen antibiyotiklere dirençli hale gelmesiyle oluşurlar. 5000 126 50 150 80 Pseudomonas heryerde çok yaygın olarak bulunan mikroplardandır. Bazıları insanlarda hastalıklara neden olmasına rağmen bazıları biyolojik bozulmalarda ve biyotedavilerde kullanılır. Boyut (nm) .............................. Boyut (nm) ............................... Farklı Türleri........................... İnsanlara zararlı............................ İnsanlara faydalı...................... Antibiyotik Direnci........................ 1000 21 50 75 20 Streptokların çoğu insanlar için zararsızdır ve normal ağız salgısında ve ellerde bulunurlar. Ancak bazı Streptokok bakterileri boğaz iltihaplarının % 15’ine neden olurlar. Strep Boğaz belirtileri ani ateşlenme, mide ağrıları ve lenf şişmeleri şeklindedir. Treponema Laktobasilus Pseudomonas 2000 Boyut (nm) ............................... Streptokok 1500 Farklı Türleri.......................... 125 İnsanlara zararlı............................. 0 İnsanlara faydalı.................... 195 Antibiyotik Direnci........................... 10 Laktobasilus çok yaygındır ve genelde insanlara zararsızdır vajinada ve astrointerstinal sistemde barsaklarda bulunurlar ve bağırsak florasın küçük bir bölümünü oluştururlar bu bakteriler yaygın olarak gıda endüstrisinde – yoğurt ve peynir yapımında kullanılır. Boyut (nm) ............................. Farklı Türleri............................. İnsanlara zararlı.......................... İnsanlara faydalı ....................... Antibiyotik Direnci......................... 2000 3 115 8 10 Frengi çok bulaşıcı bir hastalıktır ve Treponema bakterisi tarafından bulaştırılır. Belirtiler grip benzeri görüntüler ve cilt tahrişi ile başlar beyin hasarına ve ölüme neden olabilir. Frengi antibiyotiklerle tedavi edilebilir ancak dirençli türleri daha çok yaygınlaşmaktadır. Faydalı Mikroplar Bölüm 1.2: Faydalı Mikroplar bölümü bazı yararlı mikropları belirterek bunları hangi yollarda ve amaçlarda kendi yararımıza kullanabildiğimizi inceler. Bir yoğurt yapımı aktivitesi ile, öğrenciler ilk elden mikropların nasıl gıda endüstrisinde yararlı mikroplar olarak kullanılabildiğini görürler. İlave aktivitiler öğrencileri kendi deneylerini sorgulamaya teşvik eder ve bir yoğurt kültürünü mikroskop altında inceleyerek faydalı mikropların kendileri tarafından görülebilmesini sağlar. ÖĞRENME SONUÇLARI Tüm Öğrenciler: Faydalı mikropların bizlerin sağlıklı olmasında yardımcı olduklarını anlayacaklar Mikropların çoğunun bizim için yararlı olduklarını bilecekler Mikropların iyi kullanım için yerleştirilebileceklerini bilecekler Daha yetenekli öğrenciler: Daha sağlıklı bir yaşam için bakteri kolonilerine ihtiyacımız olduğunu bilecekler. Kendi normal mikrop floramızı korumamız gerektiğini bilecekler Laktobasilyus ULUSAL MÜFREDAT BAĞLANTILARI Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 1.2 Mikro-organizmalar Faydalı Mikroplar Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Kültür Kolonileşme Kirlenme Fermantasyon İnkübasyon Doğal Flora Pastörüzasyon Probiyotik Gerekli Malzemeler Her öğrenci için Beher Cling filim SH 1 ve SW 1 kopyası Süt Tozu Tam yağlı süt Canlı Doğal Yoğurt Steril Çay kaşığı Her Grup için Isıtıcı o 20 C de Su banyosu o 40 C de Su banyosu İlave Aktivite SW 2 kopyası Bunsen beki Kapatıcılar Metilen Mavisi Mikroskop X40 büyütmeli Mikroskop camları Steril damlalık Sağlık ve Güvenlik Pişirme sırasında öğrenciler laboratuar giysisi ve gözlük Slide ları lavobada hazırlayın Bakteriler tek hücreli organizmalardır ve bazıları hastalıklara neden olduğu halde, diğerleri yararlı ve faydalı olabilirler. Bakterilerin yararlı olduğu temel bir alan gıda endüstrisidir. Normal mikrobik büyüme sırasında oluşan doğal yan ürünler birçok gıda ürününün oluşmasında yardımcı olurlar. Fermentasyon gıdaların kimyasal yapısında değişimlere neden olur. Aslında karmaşık bir şeker yapısının bakteriler tarafından kırılarak karbon dioksit ve alkol gibi basit formlara dönüştürülmesi sürecidir. Fernmantasyon bir ürünü bir gıda çeşidinden başkasına değiştirmektedir. Asetik asit fermantasyonu ile sirke elde edilmektedir. Laktik asit fermantasyonu ile yoğurt ve peynir elde edilmektedir. Bazı mantarlar aynı zamanda maviküf peynirini oluşturmaktadır. Sakaromises serevisi mayası kullanılarak ekmek ve hamurlu ürünler fermante edilmektedir. Şarap ve birada aynı şekilde üretilmektedir. Aslında alkol fermantasyondan sonra mikropların havasız ortamda çoğaltılmasından elde edilirler. Çikolata endüstriside aynı şekilde bakteriler ve mantarlara güvenmektedirler. Bu organizmalar fermantasyonla birlikte asit üretirler ve kakao kabuğunun sert kısmını eritererek kakao çekirdeklerine ulaşılmasını kolaylaştırırlar. Süte Streptokok termofilos veya Laktobasilus bulgarisus bakterileri ilave edilir ve bu bakteriler fermentasyon süresinde sütün şekerini tüketirler ve yoğurta dönüştürürler. Fermentasyona uğrayan süt ürünleri içerisinde o kadar fazla asit oluşur ki çok az zararlı mikroplar bu ortamda yaşayabilirler. Laktobasilus bakterisi genel olarak yararlı ve dost bir bakteri olarak bilinir. Gıdaları sindirmemize yarayan bakterilere probiyotik bakteri İleri Hazırlıklar denilir. Kelime anlamı “yaşam için” demektir. Yoğrt ve probiyotik içeceklerde bulunan bakteriler bunlardır. 1. SH 1, SW 1 ve SW 2 i her öğrenci için kopyalayın. 2. Bir karton taze sade yoğurt ve süt tozu satın alın. 3. Her grup için en az 1 çay kaşığı yoğurdu kaynatıp sterilize edin. Mevcut Web Kaynakları Aktiviteyi gösteren bir film Faydalı mikroplar ile ilgili büyütülmüş mikrop fotoğrafları MS PowerPoint formatında SH 1 Yoğurtun lam üzerindeki büyütülmüş görüntüleri 1.2 Mikro-organizmalar Faydalı Mikroplar Giriş 1. Derse milyonlarca çeşit farklı mikrop türleri olduğunu ve bunların çoğunun insanlara tamamıyla zararsız olduğunu; bazılarının bizim için gerçekten çok gerekli olduklarını açıklayarak başlayın. Sınıfa kendi avantajımız için faydalı olan mikropların hangileri olduklarını bilip bilmediklerini sorun. Örneklemeler; antibiyotikleri yapmak için Penisilyum (küf) kullanımını, ölü hayvanların mikroplar tarafından parçalanmasını; gübre oluşturan bitki malzemelerini; bize sindirimde yardımcı olan mikropları ve sütü yoğurda, peynire ve tereyağına çeviren bakterileri kapsayabilir. 2. Sınıfa mikropların bizim gibi canlı olduklarını – büyüyüp üremeleri için gıda kaynaklarına ihtiyaçları olduklarını hatırlatın. Kendi gıda gereksinimleri için çeşitli şekillerdedirler ancak genellikle gıda olarak değerlendirebilmemiz için birçok mikrop tarafından gıda olarak kullanılabilmelidirler. Mikroplar, atık maddelerde üretirler, bu atıklarda insanlara yararlı veya zararlı olabilirler. Öğrencilere hiç ekşimiş süt görüp görmediklerini sorun. Bu bizim için bir sorun olmasına rağmen sanayide bu süreç (fermantasyon) yoğurt yapımında kullanmaktadır. 3. Fermantasyonun bir kimyasal değişim süreci olduğunu; bakterilerin şeker ‘yiyerek’ asitleri ve gazları bir atık olarak oluşturdukları açıklayın. Bu süreci gıda sanayinde kullanarak şarap, bira, ekmek, yoğurt ve birçok gıda maddesi üretmekte kullandığımızı; Yoğurt yaptığımız zaman, süte ilave edilen bakterilerin, süt şekerini tüketerek fermantasyon yoluyla bu şekeri laktik asite çevirerek süt kalınlaştırarak yoğurta dönüştürdüğünü; Sınıfa kendi yoğurtlarını yaparak fermentasyon sürecini göreceklerini anlatın. Ana Aktivite 1. Bu aktivite 3 farklı testten oluşmaktadır ve sınıfın tümüyle veya gruplar halinde uygulanabilir. 2. (SH 1) yoğurt tarifini sınıfa veya gruplara verin. Bu tarifin her bir maddesinin sınıfla beraber uygulanması ve her bir adımın sınıfla beraber tartışılması önemlidir. a. Süt tozu karışımın yoğunlaşmasına yardımcı olur b. Sütün kaynatılması istenilmeyen mikropların ölmesine yardımcı olur, daha sonra karışımı mikropların büyümesi için gerekli sıcaklıklarda inkübasyonunu uygulayacağız. Diğer istenilmeyen organizmalar fermantasyon süreci ile etkileşirlerse veya yoğurtta bulunursa gıda zehirlenmesine yol açar. NOT 1 eğer sınıfta sütün kaynatılması olanaksızsa, UHT veya steril sütte kullanılabilir. c. Karışımın 4.ncü adımdaki yoğurt eklenmesinden önce soğutulmaması ‘yoğurt yapıcı’ mikropların da ölmesine neden olur. d. Yoğurt Laktobasilus veya Streptokok mikrobunu bulundurarak yoğurdu elde eder. Süt karışımına yoğurt ilave ettiğimiz zaman bu mikroplar karışımı fermantasyon yoluyla yoğurda çevirirler. e. Karışımın karıştırılması Laktobasilüs mikrobunun düzgün bir şekilde yayılmasını sağlar, steril kaşık kullanılması karışımın küf gibi başka mikroplarla zehirlenmesini engellemek içindir. f. Aynı şekilde kapaklı steril kapların olması fermantasyon sürecine etki edecek istenilmeyen mikroplarla kirlenmesini engellemek içindir. g. 32oC - 43oC sıcaklık aralığı Laktobasili veya Streptokok mikroplarının üremesi için ideal ortam sıcaklığıdır. Karışım oda sıcaklığında da bırakılabilir ancak bu sıcaklıkta gereken laktik asitin oluşması 5 gün kadar bir süre alabilir. NOT 2 Bu aktivite gerekirse daha düşük süt miktarlarında da uygulanabilir. 1.2 Mikro-organizmalar Faydalı Mikroplar Ana Aktivite 3. Her bir testi sınıfa açıklayın a. Test 1 - (SH 1) tarifini kullanarak 4.ncü adımdaki yoğurdu kullanarak testi gerçekleştirin b. Test 2 - (SH 1) tarifini kullanarak steril (kaynatılmış) 4.ncü adımdaki yoğurdu kullanarak testi gerçekleştirin c. (SH 1) tarifine göre testi gerçekleştirin ancak 7.nci adımda örneğin yarısını istenilen sıcaklıkta inkübasyon yapın diğer yarısınıda 20oC veya buzdolabında tutun. 4. Yoğurtta bulunan Laktobasilyus bakterisinin probiyotikler olarak adlandırılan faydalı veya ‘dost’ bakterilerden olduğunu tekrar hatırlatın. Bu bakteriler bize aşağıdaki şekilde yardım ederler a. Hastalıklara yol açan zararlı bakterilere karşı bizleri korurlar b. Bazı gıda çeşitlerini sindirmekte bize yardım ederler 5. Öğrenciler gözlemlerini öğrenci çalışma raporlarına yazsınlar (SW 1). Genel Öğrencilerin anlamalarını kontrol etmek için aşağıdaki soruları sorun: a. Sütte değişikliğe yol açan prosesin adı nedir? Sütü yoğurda çeviren prosesin adı Fermentasyondur. Fermentasyon sürecinde mikroplar yalnızca şekeri tüketerek onu asitlere gaza ve alkole çevirirler. b. Süt karışımına niçin bir miktar yoğurt ilave etmek gerekmektedir? Canlı yoğurt fermentasyon için gerekli olan bakteriyi bulundurmaktadır. c. Süte steril yoğurt ilave edilirse ne olur? Niçin? Yoğurt kaynatıldığı için ve içindeki tüm mikroplar öldüğü için hiçbir değişiklik olmaz. Steril yoğurdun katıldığı sütte fermentasyon olmaz. d. Süt yoğurda dönüştüğünde ne tür değişiklikler oluşur? Ve neden oluşurlar? Bakterilerin oluşturduğu laktik asit sütün ekşimesine neden olur ve hafif bir renk değişimiyle kalınlaşmasına neden olur. e. Karışımı niçin bir gece ılık sıcaklıkta bekletmek önemlidir? Bakteriler yaklaşık olarak 37oC sıcaklıkta çoğalmayı tercih ederler. Bu değer dışındaki sıcaklıklarda mikroplar ya ölürler veya çoğalma hızlarını düşürürler. Sütün yoğurda dönüşebilmesi için bakterilerin hızla çoğalmaları ve yeterli laktik asiti oluşturmaları gerekmektedir. f. Eğer deney yanlış giderse neler olur? Eğer steril süt yoğurda dönüşürse – süt doğru kaynatılmamış ve örnklerde kirlenmeler oluşmuştur. İlave Aktivite Öğrencilere SW 2 nin bir kopyasını verin. Özetlenen kuralları uygulayın ve mikropları bir SONUÇLARI BAĞLANTILARI mikroskop altında inceleyin. Eğer yoğurt kalınsa Öğrencilerin yoğurdu suyla seyreltmesi gerekebilir. Yoğurdun yalnız başına ve suyla seyreltilmiş halinde testlerin yapılmasını isteyebilirsiniz. Daha seyreltilmiş bir yoğurtta bakteriler daha fazla dağıtıldığı için mikropları lam üzerine toplamak daha zor olacaktır. 1.2 Mikro-organizmalar Faydalı Mikroplar Test 1 – Yoğurt İnkübasyon Öncesi İnkübasyon Sonrası Hareketli Sıvı Kalın ve Kremsi Karışım nasıl kokuyor? Süt Gibi Çürümüş gıda gibi Karışımın rengi neydi? Beyaz Krem / Beyaz İnkübasyon Öncesi İnkübasyon Sonrası Hareketli Sıvı Hareketli Sıvı (değişme yok) Karışım nasıl kokuyor? Süt Gibi Süt Gibi (değişme yok) Karışımın rengi neydi? Beyaz Beyaz (değişme yok) Karışımın şekli nasıl? Test 2 – Steril Yoğurt Karışımın şekli nasıl? Fermantasyon sürecinde karışım nasıl değişir? Test 1sürecinde karışım daha kalın bir kremsi görünüme değişti ve yoğurt oluştu, bu mevcut mikroplarla laktik asit fermantasyonunedemiyle oluşmuştur. İkinci testte mikropların bulunmaması nedeniyle değişme gözlenmemiştir. Test 3 Sonuçlar Karışım inkübasyonda aşagıdaki sıcaklıkta iken yoğurtun oluşması ne kadar sürdü? 1. Sütü yoğurda çeviren şey nedir? o Süte ilave edilen şekerleri ve yoğurda 20mikroplar C yaklaşık 3-5 günlaktik asite çevirerek sütün 40oCkalınlaşmasına bir gece dönmesini sağlarlar. 2. Bu prosesin adı nedir? Laktik asit fermantasyonu. 3. Test 1 ve test 2 sonuçları arasındaki farkları açıklayın. Test 2 deki her şey sterildir; bu nedenle laktik asit fermantasyonunu gerçekleştirecek hiçbir mikrop bulunmamaktadır. 4. Yoğurt yapmakta kullanılan mikropların adı ve türü nedir? Laktobasilyus ve Streptoküs bakterisi. 5. Yoğurdun 20oC de oluşması neden 40oC de oluşmasına nazaran daha uzun süre almaktadır? Bakteriler vücut sıcaklığında yaklaşık olarak 37oC çoğalmayı tercih ederler, 20oC de bakterilerin çoğalması daha yavaş olur ve buda laktik asit oluşumu süresini geciktirir. 6. İnkübasyondan önce, 5.nci adımda karışımı karıştırmak için steril bir kaşık kullanılmıştır. Eğer kirli bir kaşık kullanılsaydı neler olabilirdi? Meydana gelen yoğurt zararlı mikroplarla kirlenebilirdi. Faydalı Mikroplar Yoğurt Nasıl Yapılır İki sofra kaşığı yağsız süttozunu 500 ml tam yağlı süte ilave edin. Karışımı orta ateşte 30 saniye kadar kaynatın ve sürekli karıştırarak herhangi istenilmeyen bakterileri öldürün. Taşmamasına dikkat edin! 46-60°C dereceye soğutun. Soğutulmuş karışımı 2 steril behere ayırın ve test 1 ve test 2 olarak etiketleyin. Test 1 : 1-2 çaykaşığı canlı yoğurt katın Test 2 : 1-2 çaykaşığı steril yoğurt katın Her iki karışımıda daha önce steril edilmiş ve kaynar suda bekletilen bir kaşık ile iyice karıştırın Her iki kabıda aluminyum folyo ile kapatın Karışımları 32-43°C su banyosunda ısıtın ve istenilen sertliğe ulaşıncaya kadar 9 – 15 saat süresinde tutun Faydalı Mikroplar Gözlemler Test 1 – Yoğurt İnkübasyon Öncesi İnkübasyon Sonrası İnkübasyon Öncesi İnkübasyon Sonrası Karışımın şekli nasıl? Karışım nasıl kokuyor? Karışımın rengi neydi? Test 2 – Steril Yoğurt Karışımın şekli nasıl? Karışım nasıl kokuyor? Karışımın rengi neydi? Fermantasyon sürecinde karışım nasıl değişir? Test 3 Karışım inkübasyonda aşagıdaki sıcaklıkta iken yoğurtun oluşması ne kadar sürdü? 20oC _________________ 40oC _________________ Sonuçlar 1. Sütü yoğurda çeviren şey nedir? 2. Bu prosesin adı nedir? 3. Test 1 ve test 2 sonuçları arasındaki farkları açıklayın. 4. Yoğurt yapmakta kullanılan mikropların adı ve türü nedir? 5. Yoğurdun 20oC de oluşması neden 40oC de oluşmasına nazaran daha uzun süre almaktadır? 6. İnkübasyondan önce, 5.nci adımda karışımı karıştırmak için steril bir kaşık kullanılmıştır. Eğer kirli bir kaşık kullanılsaydı neler olabilirdi? Faydalı Mikroplar Kurallar Test 1 1. Bir cam mikroskop lamı üzerine bir damla yogurt damlatın. 2. Temiz ikinci bir lamı alın ve yoğurtun üzerine yatırıp bir ince tabaka oluşturun. 3. Canı havada kurutun ve bir kere bunsen bekinden geçirerek tabakanın sabitlemesini sağlayın. 4. Tabakanın üzerine birkaç damla metil mavisi damlatın ve 2 dakika bekletin. 5. Fazla lekeleri az açılmış bir muslukta yıkayın. 6. Tabakayı bir kapatma slipi ile kapatın ve slaytı yüksek güçte bir mikroskopta inceleyin. 7. Gözlemlerini aşağıya belirtin. Test 2 1. Yukarıda belirtilen 1-7 arasındaki adımları canlı kültür yoğurdu yerine steril yoğurt kullanarak tekrarlayın. Bir simir nasıl hazırlanır: Yoğurt 2. Yapışma 1. Yaklaşım 3. Sürükleme Gözlemler 1. Yoğurt simirinde ne gördünüz? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ __________________________________________________________ 2. Steril yoğurt simirinde ne gördünüz? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ __________________________________________________________ 3. Görüşünüze göre farklılık neden oluştu? ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ __________________________________________________________ Zararlı Mikroplar Bölüm 1.3: Zararlı Mikropların neden olduğu bir çok bulaşıcı hastalıklar öğrencilere anlatılır. Öğrencilerden bilim adamları gibi davranarak oluşabilecek bir hastalıklar grubunu farklı başlıklar altında sınıflandırmaları istenilir. Bu aktiviteyi gerçekleştirerek öğrenciler bir hastalığı tanımlamanın ve tedavi etmenin kolay olmadığını öğrenirler. Bu ilave aktivitenin odak noktası bir sınıf içi tartışmasıdır. Öğrenciler aşağıdaki tartışmanın her iki alanınıda araştırırlar. ‘Çok mu temiziz? veya Yeterli derecede temiz değilmiyiz?’ ÖĞRENME ULUSAL MÜFREDAT SONUÇLARI BAĞLANTILARI Tüm Öğrenciler: Bazen mikropların bizi hasta ettiklerini öğrenirler Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 1.3 Mikro organizmalar Zararlı Mikroplar Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Bakteri Kolonileşme Dermatofitler Ateş Mantar Küf Temizlik Bulaşıcı Patojenler İsilik Şişme/İltihap Toksin Virüs Gerekli Malzemeler Her grup için Bir kopya: SH 1, SH 2, SH 3 SW 1 Mevcut Wed Kaynakları Büyütülmüş zararlı mikropların Fotoğrafları www.who.int www.cdc.gov www.hpa.org.uk ÇARPICI BİR GERÇEK Dünya çapında, 1999 yılındaki ölümlerin % 25 inin temel nedeni bulaşıcı hastalıklardır. Bulaşıcı hastalıklar 5 yaş altındaki çocuk ölümlerinin % 63 ünden sorumludurlar. Bazı mikroplar insanlar için zararlı olup hastalıklara neden olurlar; İnfluenza virüsü gripe neden olur, Samfilo bakterisi can gıda zehirlenmesi yoluyla bizi hasta eder ve dermatofit mantarları, mesela Trikofiton Atletik ayak ve mantar enfeksiyonları gibi hastalıklara neden olurlar. Bunun gibi mikroplara patojenler denir. Her mikrop bizi farklı şekillerde hasta ederler. Zararlı bakteriler vücudumuzda çoğaldıkları zaman, toksinler denilen zararlı maddeleri üretirler ve bunlar kendimizi hasta hissetmemize, kötü senaryolarda ise organlarımızın ve dokularımızın tahribine yol açarlar. Virüsler parazitler gibi hareket ederler. Vücudumuza girdiklerinde, üzerinde yaşayabilecekleri bir evsahibi hücreye yerleşirler. Hücrede bulunurken çoğalırlar ve tümüyle geliştiklerinde ev sahibi hücreyi parçalarlar. Mantarlar genelde ev sahiplerini öldürmezler. Dermatofitler genellikle cilt altında büyümeyi ve kolonileşmeyi tercih ederler. Üredikleri zaman oluşturdukları ikincil ürünleri genellikle şişmelere ve kaşınmalara neden olurlar. İnsanlara zararlı hastalık oluşturan mikropların bulaştığı insanlara enfeksiyon kapmış denir. Birçok zararlı mikrop insanlardan insanlara çok çeşitli yollarla geçebilir – hava, temas, su, yiyecek, aerosol, hayvanlar v.b.. Bu tür mikroplarla bulaşan hastalıklara bulaşıcı hastalıklar denilir. Bütün mikropların zararlı olmadığı ve bazı mikropların kendi normal koşullarından ayrıldıkları zaman zararlı oluklarını hatırlamak önemlidir. Örneğin, Salmonella ve Samfilobakteri tavukların bağırsaklarında genellikle onlara bir zarar vermeden yaşarlar, ancak insan bağırsağına girdikleri zaman normal yaşamlarında oluşturdukları toksinler insanları çok hasta ederler. Vücutlarımız bu tür enfeksiyonları yok etmek için bizleri bazı durumlara adapte eder; - Ateş: Mikroplar genellikle normal vücut ısısı olan 37oC yi tercih ederler. Ateş insanların bağışıklık mekanizmasının vücudun içerisinde bulunan bu bakteri veya virüs tehdidini azaltmak etkisizleştirmek için bir tepkisidir. - Şişme: Elde bir kesik genellikle kesik etrafında bir şişmeye neden olur. Bu da ayni ateş gibi vücudun daha lokalize bir şekilde bir savunmasıdır. - İsilik: Bu da vücudun mikrobiyal toksinlere karşı bir reaksiyonudur. Bu konu daha sonraki bölümlerde daha detaylı olarak tartışılacaktır. İlave Hazırlıklar 1. SH 1 - SH 3 teki hastalık kartlarını kesin her gruba bir set verin. Bu kartları film kaplayın ve daha sonra kullanmak üzere sert kartona yapıştırın. 2. SW 1 i her bir grup için kopyalayın. 1.3 Mikro-organizmalar Zararlı Mikroplar Giriş 1. Derse mikropların bazen insanlara zararlı olabileceğini anlatarak başlayın. Bakteriler çoğaldıkları zaman vücudumuza zararlı olan toksinleri üretirler. Virüsler hücrelerimiz içinde parazitler gibi davranırlar ve onları tahrip ederler. Bazı mantarlar cildimizde büyümeyi tercih ederler ve onların kaşıntılara ve ağrılara neden olurlar. Mikropların kaç çeşit isimleri olduğunu bulun – mikroplar, bakteriler, ‘bug’ lar v.b. 2. Sınıftan sınıf içi tartışmalarla ve işittikleri hastalık isimlerini hatırlatarak enfeksiyonların (bulaşıcı hastalıklar) listesini yapmalarını isteyin. Hangi mikropların hastalıklara neden olduklarını biliyorlar mı? Bugün sınıftaki öğrenciler için hangi hastalıkların bir tehdit oluşturduğunu sorun. Onlara 1900 lerin başlarındaki en büyük tehlikenin kızamık olduğunu ve bu hastalığa yakalanan çocukların çoğunun öldüğünü anlatın! 3. Sınıfta, bakterilerin ve diğer mikropların neden olduğu hastalıkların insanlardan diğer insanlara geçmesi durumunda bulaşıcı olarak adlandırıldıklarını anlatın. Bulaşıcı bir mikrop ile bulaşıcı olmayan bir mikrop arasındaki farkları tartışın. Sınıfta öğrencilerle mikropların çeşitli taşınma yollarını örneğin; dokunma, su, yiyecek, vücut sıvıları ve hava. 4. Sınıf içi tartışmada belirtilen bulaşıcı hastalıkları ve nasıl bulaştıklarını tartışın. Ana Aktivite 1. Bu aktivite 3-5 kişilik gruplarla yapılmalıdır. Bu aktiviteyle dünyada problem olan bazı bulaşıcı hastalıkları öğreneceklerini anlatın. 1. Her gruba hastalıkların bulunduğu SH 1 – SH 3 kartlarından verin. 2. Farklı sorunlara yönelebilmek için bilim adamlarının bazen hastalıkları gruplandırmaya ihtiyaç duyduklarını anlatın. Her grup SW 1 deki başlıkları incelemelidir. 3. Her gruba, SW 1 deki ilk başlığı – Bulaşıcı ajanı tamamlamalarını söyleyin. Birkaç dakika sonra, her grubun konuşmacısına ilk sonuçları okumalarını söyleyin. Söylenilen her sonucu tartışmalar için beyaz tahtaya yazın. 4. SW 1 deki her başlık tamamlandıktan sonra, sınıf sonuçlarını tümüyle tartışın. a. Bulaşıcı organizmalar Sınıfa üç temel mikrop çeşidi olduğunu hatırlatın. Mikrobu tanımlamak hastalığın uygun bir şekilde tedavisi için önemlidir örneğin hastalığa neden olan mikrobun tespiti tedavi için çok önemlidir, örneğin antibiyotikler virüsleri etkisiz hale getirmek için kullanılamazlar.(Bu kısım 4.ncü bölümde ele alınacaktır). b. Belirtiler Öğrenciler bazı hastalıkların benzer belirtiler gösterdiklerini fark edebilirler, örneğin; ateş veya kızarıklık gibi. Hasta olduğunuz zaman doktoru ziyaret etmenin ve uygun ve tam teşhislerin önemini tartışabilirsiniz. c. Taşınması Birçok hastalık dokunma veya solunum yoluyla kolaylıkla taşınabilir. Diğer hastalıklar oldukça belirgindir ve kan nakli veya diğer vücut sıvılarını nakledip tedavi edilirler. d. Engelleyici önlemler İnsanlar birkaç basit önlem ile hastalıkların yayılmasını engelleyebilir ve enfeksiyonlardan kendilerini korumayı gerçekleştirebilir. Muntazam el yıkanması ve öksürüğümüzün ve hapşırığımızın kapatılmasının birçok genel enfeksiyonun engellenmesindeki rolü gösterilmiştir. Prezervatiflerin doğru kullanılması CYB (STI) Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıkların yayılmasını azaltmaktadır. 1.3 Mikro-organizmalar Zararlı Mikroplar Ana Aktivite devamı e. Tedavi Hastalıkların tıbbi müdahale gerektirdiklerini, bazılarının yatak istirahatına ihtiyaç gösterdiğini ve bazılarının sıvı almaları gerektiğini ancak bazı ağrıkesicilerin kullanılarak belirtilerin hafifletebileceğini belirtmeliyiz. Öğrencilere antibiyotiklerin yalnızca bakterilerin yol açtığı enfeksiyonların tedavisinde kullanıldığını belirtin. Genel Öğrencilerin anlamalarını kontrol etmek için aşağıdaki soruları sorun: a. Hastalık nedir? Bir hastalık belirlenebilen tanı grupları veya belirtileri tarafından karakterize edilebilen bir rahatsızlıktır. b. Bulaşıcı hastalık nedir? Bir mikrobun neden olduğu ve başka insanlara yayılabilen bir hastalıktır. c. Niçin daha önce bazı enfeksiyonlar yerel bir bölgede görülmelerine rağmen günümüzde tüm dünyada görülmektedir? Bulaşıcı hastalıkların birçoğu belli bir ülkede veya bölgede başlarlar. Geçmiş dönemlerde hastalıklar kolaylıkla izole edilebilirlerdi. Ancak günümüzde, eskiye nazaran, insanlar daha hızlı, daha sık, ve daha uzaklara seyahat etmektedirler. Bir insan Avustralya’dan İngiltere’ye aynı gün içinde ulaşabilmektedir ve yolda da Hong Kong’ta durabilmektedir. Eğer bu insan yeni bir grip virüsü türünü taşıyorsa, uçakta temas ettiği, Hong Kong havaalanında temas ettiği insanlara, İngiltere’ye indiği zaman karşılaştığı tüm insanlara bu virüsü bulaştırabilir. Bu insanlarda karşılaştıkları ve temasta oldukları dünyadaki tüm diğer insanlara bu virüsü bulaştırabilirler.Ve birkaç gün üçünde yeni türdeki grip virüsü dünyanın her yerine dağılmış olacaktır!!! İlave Aktivite 1. Sınıfa mikroplar hakkında iyi veya kötü daha önce ne düşündüklerini sorun. Sınıfa bilim adamları arasında halen devam etmekte olan ve anlaşamadıkları bir tartışmanın sürdüğünden bahsedin. Bu tartışmanın iki tarafı şunlardır: a. Kendi üzerimizdeki mikropları öldürerek hastalıkları sona erdirmemiz gerekmektedir. Zararlı mikropları yok etmek için her şeyi, kendimiz dahil olmak üzere mümkün olduğu kadar temiz tutmalıyız. b. Bizler çok fazla temiziz! Enfeksiyonlarla nasıl mücadele edilmesi gerektiğini artık vücudumuz bilemiyor. Çok fazla temizlendiğimizden, vücudumuz zararlı mikroplara karşı herhangi bir bağışıklık oluşturamamaktadır ve bu nedenle daha sık hasta olmaktayız. 2. Öğrencilere araştırma malzemelerini temin ederek, bir makale yazmalarını isteyiniz. Veya,her bir araştırmanın temel alındığı konularda neler düşündüklerini sorun. Öğrencilere doğru veya yanlış cevap olmadığını bilim adamlarının bu konuda anlaşamadıklarını hatırlatın. 1.3 Mikro-organizmalar Zararlı Mikroplar Dikkat edilecek Noktalar * MRSA antibiyotiğe dirençli bir bakteridir. Genelde metisiline dirençlidir. Dirençli olmasının nedeni bu veya benzeri antibiyotiklerin fazla ve yanlış kullanımlarıdır. Tedavisi hala antibiyotik tedavisi olmasına rağmen bu antibiyotiklere de direnç oluşturmaktadır! 3. Yayılması Yayılması Hastalık Cinsel temas Kan Temas 1. Bulaşıcı Mikroplar Bulaşıcı Mikrop Hastalık Microbe Bakteriler Virüs Mantar Solunum Ağızdan ağıza HIV, Su çiçeği, Grip, Kızamık, Beze Ateşi Uçuk 2. Belirtiler Ateş Kaşıntı Boğaz ağrısı Yorgunluk Yaralar Beyaz Akıntı Grip, Kızamık, Su çıçeği, MRSA Grip, Kızamık, Su çiçeği, Bakterisel Menenjit Grip, Beze ateşi 4. Bulaşıcılığın Engellenmesi Önlemler El Yıkamalar kapatılması Hastalık Asemptomatik Bakterisel menenjit, HIV Bakterisel menenjit, Klamidiya, MRSA Öksürük ve hapşırıkların Belirtiler Klamidiya, HIV, Uçuk Klamidiya, MRSA Grip, Kızamık, Su çiçeği, Bakterisel Menenjit Prezervatif kullanılması Gereksiz antibiyotik kullanılmaması Aşılama Hastalık Grip, Kızamık, Su çiçeği, MRSA, Bakterisel Menenjit Grip, Kızamık, Su çiçeği, Bakterisel Menenjit Klamidiya HIV, Uçuk MRSA*, Uçuk Grip, Kızamık, Su çiçeği Bacterial meningitis, Chickenpox, Measles, Flu, Glandular fever Glandular fever, HIV Klamidiya, Uçuk 5. Bulaşıcılığın tedavisi Tedavi Antibiyotikler Yatak İstirahatı Mantar önleyicileri Sıvı Alımı Hastalık Klamidiya, Bakterisel Menenjit, MRSA* Su çiçeği, Beze Ateşi, Kızamık, Grip Uçuk Su çiçeği, Beze Ateşi, Kızamık, Grip Zararlı Mikroplar Metisilin Dirençli Stafilokok Aureus (MRSA) Enfeksiyon Ajanı Bakteri: Stafilokokus aureus Belirtiler Sağlıklı kişilerde asimptomatik. Cilt enfeksiyonlarına neden olurlar, ameliyat yaralarını, damarları, akciğerleri, daha önce hasta olan üriner sistemi enfekte edebilirler. Teşhis Boğaz kültürü ve antibiyotik direnç testi Ölüm oranı Yüksek – Eğer doğru antibiyotik verilmezse Bulaşıcılığı Bulaşıcı. Direk cilt temasından. Önlenmesi Muntazam olarak el yıkanması. Tedavisi Geçmişi Birçok antibiyotiğe dirençlidir. Hala bazı antibiyotikler etki etmektedir, MRSA sürekli olarak adaptasyona uğramaktadır. İlk olarak 1961 de rapor edilmiştir. Küresel olarak artan bir problemdir. Kızamık Enfeksiyon Ajanı Virüs: Paramiksovirüs Teşhis Ateş, Burun akıntısı, kırmızı ve sulanan gözler, öksürük, kızarıklık ve ağrıyan şişen boğaz. Kan örneği ve antikor testi. Ölüm oranı Düşük ancak üçüncü dünya ülkelerinde yüksek. Bulaşıcılığı Bulaşıcı. Öksürük ve hapşırıktan oluşan damlacıklar, cilt temasından veya virüsün bulunduğu cisimlerle temas. Önlenmesi Aşılama yönüyle önleme. Tedavisi Yatak istirahatı ve sıvı alımı. Geçmişi Virüs ilk olarak 1911 de rapor edildi, gelişmiş ülkelerde hala az sayıda hastalıklar görülmesine rağmen son yıllarda, çok büyük ölçüde azalmıştır. Üçüncü dünya ülkeleri için hala bir hastalık sorunudur. Belirtiler Grip Enfeksiyon Ajanı Virüs: Influenza Belirtiler Başağrısı, ateş, üşütmek, kas ağrıları; muhtemel boğaz ağrısı, öksürük, göğüs ağrısı. Teşhis Kan örneği ve antikor testleri Ölüm oranı Orta ancak çok küçüklerde ve yaşlılarda yüksek Çok bulaşıcıdır. Havadaki zerreler üzerinde bulunan virüsün solunması yoluyla. Direk cilt kontağı ile. Bulaşıcılığı Önlenmesi Mevcut türlerine karşı aşılanma ile. Tedavisi Yatak İstirahatı ve sısvı alımı ve yaşlılarda grir aşıları ile Geçmişi Asırlar boyunca mevcuttur, hastalık belli dönemlerde ortaya cıkar. Zararlı Mikroplar Ağız veya Vajinal Mantarlar Enfeksiyon Mikrobu Mantar: Kandida albikans Belirtiler Kaşınma, yanma, ağrı ve ağzın beyaz kaplanması veya vajinada kaşıntı ve beyaz akıntı. Teşhis Kültür, mikroskobik inceleme ve kültür geliştirme. Ölüm oranı Yoktur Bulaşıcılığı İnsandan insana temas ve bağırsak florasından Önlenmesi Belirtiler, normal koruyucu bakterilerin fazla antibiyotik kullanımı sonucu ölmeleri ve bu mantarın fazla büyümesinden ortaya çıkar bu nedenle fazla antibiyotik kullanımını engelleyin. Tedavisi Mantar karşıtları Geçmişi Bütün kadınların yaklaşık % 75 i bu hastalığı en az bir defa geçirmişlerdir. Klamidya Enfeksiyon Mikrobu Bakteri: Klamidya trakomatis Belirtiler Birçok durumda herhangi bir belirti olmaz ancak bazen vajina veya penisten bir akıntı olur. Şişen testisler ve çocuk yapamama sorunları oluşturabilir. Teşhis Kültür veya idrar testi örneğinin molekül testi. Ölüm oranı Nadir. Bulaşıcılığı Cinsel temasta bulaşıcıdır. Önlenmesi Cinsel temasta prezervatif kullanın. Tedavisi Antibiyotikler. Geçmişi İlk defa 1907 yılında keşfedildi. Küresel bir sorun olarak yaygınlaşmaktadır. Bakterisel Menenjit Enfeksiyon Mikrobu Bakteri: Neiserya menenjiti Belirtiler Başağrısı, boyun sertleşmesi, yüksek ateş, sinirlilik, sayıklama, kızarıklık. Teşhis Belkemiği sıvısı örneği ve moleküler test. Ölüm oranı Orta – çocuklarda ve yaşlılarda yüksek risk. Bulaşıcılığı Ağız sıvısından ve damlacıkların solunmasından bulaşıcılık Önlenmesi Birçok türlerine karşı aşılanma, enfeksiyonu almış hastalarla temastan kaçınılması gerekmektedir. Tedavisi Penisilin, oksijen ve sıvılar. Geçmişi İlk olarak bir bakteri şeklinde 1887 yılında keşfedilmiştir. Az gelişmiş ülkelerde sık görülen bir hastalıktır. Zararlı Mikroplar HIV/AIDS Enfeksiyon Mikrobu Virüs: İnsan Bağışıklıkeksikliği Virüsü (HIV). Belirtiler Bağışıklık sisteminin çöküşü, Pnömoni, lezyonlar Teşhis Kan örneği ve antikor testi Ölüm oranı Orta –anti-AIDS ilaçlarının olmadığı ülkelerde yüksek Bulaşıcılığı Çok bulaşıcı. Cinsel temas, Kandan kana temas, iğnelerin paylaşılması, anneden yeni doğan çocuğa bulaşması. Önlenmesi Cinsel temas esnasında mutlaka bir prezervatif kullanın. Tedavisi Tedavisi yoktur ancak anti-HIV ilaçları yaşam beklentisini arttırır. Geçmişi İlk defa 1983 yılında bulundu. Halen küresel bir hastalıktır. Beze Ateşi (Öpüşme Hastalığı) Enfeksiyon Mikrobu Virüs: Epstayn Çubuğu Belirtiler Boğaz ağrıları, yutkunma güçlüğü, aşırı yorgunluk. Teşhis Kan örneği ve antikor testi. Ölüm oranı Düşük. Bulaşıcılığı Çok fazla bulaşıcı değildir. Öpüşme ve içkilerin paylaşılması Önlenmesi Enfeksiyon almış hastalar ile direk temastan kaçının. Tedavisi Geçmişi Yatak istirahatı ve sıvı alımı, ağrıyı gidermek için parasetamol kullanılabilir. İlk tanımlanması 1889 yılında olmuştur, nüfusun % 95 i enfeksiyonu almıştır ancak % 35 belirtileri oluşturmuştur. Nadir olarak izole edilmiş salgınlar görülmüştür. Suçiçeği Enfeksiyon Mikrobu Virüs: Varisela-zoster Belirtiler Vücutta ve başta kabarık kızarıklıklar Teşhis Kan örneği ve antikor testi Ölüm oranı Düşük Bulaşıcılığı Çok bulaşılı. Direk cilt teması veya hapşırık ve öksürük damlacıklarının solunumu. Önlenmesi Aşılama ile önlenebilir. Tedavisi Yatak istirahatı ve sıvı alımı, bazı büyüklerde anti-viral enjeksiyonları. İlk tanımlanması 1865 yılında olmuştur, aşılama programlarının uygulandığı ülkelerde ülkelerde azalmıştır. Başka bir değişim olmamıştır. Geçmişi Zararlı Mikroplar 3. Bulaşması Kurallar Bulaşması 1. Hastalık kartlarınızı her bir kutudaki başlıklarına göre gruplayınız. Hastalık Cinsel Temas 2. Her başlıkta belirtilen hastalıkların benzerlikleri veya farklılıklarına göre benzerlikleri fark ettiniz mi? Kan Dokunma 1. Bulaşıcı Mikroplar Bulaşıcı Mikrop Solunum Hastalık Ağızdan ağıza Bakteriler 4. Enfeksiyonun Önlenmesi Virüsler Önlenmesi Mantarlar Hastalık Ellerin Yıkanması Öksürük ve Hapşırığın kapatılması 2. Belirtileri Hastalık Belirtiler Asemptomatik Ateş Prezervatif Kullanılması Gereksiz antibiyotik kullanımının engellenmesi Aşılanma Kızarıklık Boğaz Ağrısı 5. Enfeksiyonun Tedavisi Tedavi Yorgunluk Antibiyotikler Lezyonlar Beyazımsı Akıntı Yatak İstirahatı Anti-mantar ilaçları Sıvı alımı Hastalık El Temizliği Bu bölüm öğrencilere kötü el tenizliğinin nasıl mikropların ve hastalıkların yayılmasına yol açabileceğini öğretmeyi amaçlamaktadır. 2.1 El Temizliğinde öğrenciler deney yaparak mikropların insandan insana sadece el sıkışmakla nasıl geçtiğini gösteren deneyler yapacaklardır. Öğrenciler aynı zamanda el yıkamakta hangi metodun kullanılmasının en iyisi olduğuna karar vereceklerdir. ÖĞRENME SONUÇLARI Tüm Öğrenciler: Bazen mikropların bizi hasta edebileceklerini anlarlar Enfeksiyonların önlenmesinin, mümkün olduğu zaman, tedavi etmekten daha iyi olduğunu öğrenecekler Kendi zararlı mikroplarını başkalarına nakletmemeyi öğrenecekler. Nasıl, ne zaman ve neden ellerini yıkamaları gerektiğini öğrenecekler. Eskerikya koli ULUSAL MÜFREDAT BAĞLANTILARI Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 2.1 Enfeksiyonların Yayılması El Temizliği Anahtar Kelimeler Anti bakteriyel Sabun Koloni Bulaşıcı Hijyen Enfeksiyon Yayılabilen Transfer Gerekli Malzemeler Her Öğrenci için SW 1 Kopyası SW 2 Kopyası 3 Petri kabı agar besinli Her Grup için SH 1 Kopyası SH 2 Kopyası Havlu/el kurutucu/kağıt havlular Sabit Marker kalem Sabun Ilık su Sağlık ve Güvenlik Mikropları incelerken petri kapları kapalı olmalıdır. Aktiviteye katılan tüm öğrencilerin aktivite sonrası ellerini yıkadığından emin olun. Mevcut Web Kaynakları Bir film gösterimi SH 1 ve SH 2 Sonuçların resimleri Alternatif Aktivite Geçmiş Bilgiler Okullar insandan insana dokunma yoluyla zararlı mikropların yayılması için bir depodur. Ellerimizi yıkamak zararlı mikropların yayılmasını engellemek için ve insanların hasta olmasını engellemek için en iyi taktikdir. Genellikle ellerimiz yağ salgılayarak cildimizin nemli olmasını ve çok fazla kurumamasını sağlar. Bu yağ mikropların saklanması çoğalması ve aynı zamanda cildimize tutunması için ideal bir zemindir. Ellerimiz aynı zamanda iyi bakteriler tarafından da çevrelenmiştir. – Stafilokokların yararlı türleri. Ellerimizin muntazam olarak yıkanması çevreden aldığımız mikropların yok edilmelerini sağlar (örneğin, evden, okuldan, bahçeden, hayvanlardan, evcillerden, yiteceklerden). Bu mikroplardan bazıları yutulduğu zaman bizlerin hasta olmasına yol açar. Ellerimizi yalnızca su ile yıkamak veya soğuk su yalnızca kir ve pislik temizlenir, ellerimizin yüzeyindeki mikropları koruyan yağ tabakasını kırabilmemiz için sabuna ihtiyacımız vardır. Eller aşağıdaki koşullarda yıkanmalıdır: - Yemek hazırlamadan önce, özellikle çiğ et, hazırlarken ve hazırladıktan sonra, - Tuvaleti kullandıktan sonra, - Hayvanlarla veya hayvan artıklarıyla temastan sonra, - Öksürdükten, hapşırdıktan veya burnumuzu sümkürdükten sonra, - Hastaysanız veya hastalarla beraberseniz. İlave Hazırlıklar 1. SW 1, SW 2, SH 1 ve SH 2 ‘yi her öğrenci için kopyalayın. 2. El yıkama yerlerini hazırlayın, (sabun, ılık su, elleri kurulamak için gerekenleri). 3. Her öğrenci için Agar besini olan 2/3 Petri kabı hazırlayın BAĞLANTILARI Alternatif Öneriler İnce Beyaz ekmek dilimleri agar besinli petri kabları için alternatif olarak kullanılabilir. Öğrenciler ekmek dilimleri üzerine el izlerini bırakarak bir gıda koyma torbası içine birkaç damla su ilave edilerek koyulur. Bu torbaları yukarıya doğru olarak petri kablarında olduğu gibi karanlık bir yere yerleştirin. NOT: Bu metot mantar kolonilerinin mikropların karşısında ürediği petri kabları kullanımı kadar hassas değildir. Öğrenci çalışma raporları düzeltilmelidir. 2.1 Enfeksiyonların Yayılması El Temizliği Giriş 1. Derse, öğrencilere şu soruyu sorarak başlayın ‘Eğer milyonlarca hastalığa yol açan mikroplar dünyanın her yerinde her zaman bulunuyorsa, niçin sürekli olarak hasta olmuyoruz?’ Öğrencilere SH 1 (Enfeksiyon zinciri) ve SH 2 (Zinciri kırma) tablolarını verin. www.e-bug.eu de bulunan MS PowerPoint sunumunu kullanarak bu sorunun cevabını açıklayın. 2. Mikropların insanlara bulaşması için çok çeşitli yollar bulunduğunu açıklayın. Öğrencilere düşündükleri yolları sorun. Örneklere, yediğimiz yiyecekleri, içtiğimiz su ve soluduğumuz havayı, dokunduğumuz şeyleri ve hapşırmalarınızı dahil edin. 3. Öğrencilere şunu sorun: Kaç taneniz bugün ellerinizi yıkadınız? Ellerini niçin yıkadıklarını sorun (ellerinde bulunan mikropları yıkayıp atmak için), ve eğer elindeki mikropları yıkamazlarsa ne olur (hasta olabilirler). 4. Öğrencilere elimizi sürekli olarak kullandığımızı bulunan bir kısmı zararlı ve çoğu zararsız olan mikropları toplayabileceklerini anlatın. 5. Dokunma yoluyla arkadaşlarımıza ve diğerlerine nasıl mikropları bulaştırabileceğimizi anlatın ve bu nedenle ellerimizi yıkamamız gerektiğini anlatın. 6. Öğrencilere ellerinde bulunması olası olan mikropları uzaklaştıracaklarını gösteren bir aktivite yapacaklarını anlatın. en iyi nasıl yıkayarak Ana Aktivite NOT 1 Eğer süre tüm aktivitenin yapılmasına yetmezse, sonuçlar www.e-bug.eu web sitesinden izlenebilir. Bölüm A 1. Sınıftaki her öğrenciye SW 1 nin bir kopyasını ve bir agar besinli Petri Kabı temin edin. Öğrencilere Petri Kabı tabanına bir çizgi çizerek ikiye bölmelerini söyleyin. Bir tarafını temiz diğer tarafını kirli olarak işaretleyin. NOT 2 Öğrenciler kapağı işaretlememeliler. NOT 3 Kirli ve temiz tarafların karıştırılmamasına özen gösterin. Bu sonuçların karışmasına yol açacaktır. Aslında 2 kabın biri temiz el diğeri kirli el için kullanılması bu sorunu çözecektir. 2. Her öğrenci kirli yazan kaba parmak izini bırakmalıdır. Daha sonra öğrenciler ellerini iyice yıkamalıdır ve sonra temiz yazan tarafa parmak izlerini bırakmalıdır. 3. Petri kablarını ılık karanlık bir yerde 48 saat süreyle dinlenmeye alın ve daha sonraki derste Petri kaplarını inceleyin. Öğrenciler gözlemlediği sonuçlarını SW 1 tablosuna yazsınlar. Petri kabının kirli yazılan tarafında öğrenciler farklı bakteriler ve mantar kolonilerini gözlemlemelidir; her farklı koloni türü farklı bir bakteri veya küf türünü temsil eder – bunlar ya vücut salgısında bulunan veya dokundukları kirli alanlardan gelen mikroplardan oluşmuşlardır. Öğrenciler bunları dikkatlice incelemeli morfolojilerini ve her bir organizma çeşitlerinden kaçar tane gördüklerini açıklamalıdır. Petri kabının temiz tarafında, öğrenciler kabta oluşan farklı türlerdeki koloni sayısında önemli ölçüde bir azalma olduğunu gözlemlemeleri gerekmektedir. Bunun nedeni, elle yıkamanın öğrencilerin dokunma yoluyla topladıkları mikropların çoğunu götürmesindendir. Petri kabında büyüyen organizmalar ise vücudun doğal salgısındaki organizmalardır. Bu kolonilerin sayısı kirli taraftaki koloni sayılarından fazla olabilirler. Bu yıkamanın tüyler üzerindeki muhtemelen tek bir çeşit zararlı mikrobun yıkanarak uzaklaştırılması anlamındadır. Faydalı ve zararlı mikroplar arasındaki farkları anlatabilirsiniz Zararlı mikropların birçok çeşidi görülebilir. 2.1 Enfeksiyonların Yayılması El temizliği Ana Aktivite Bölüm B 1. Sınıfı 4 eşit öğrenci grubuna ayırın (a, b, c, d). 2. Her gruba ellerini yıkamayacak olan bir lider seçmesini söyleyin. Gruptaki lider hariç herkezden iyice bol bol sabunlayarak ellerini yıkamalarını isteyin. Öğrenciler ellerini ya bir otomatik el kurutucusuyla veya temiz bir havlu kağıtla kurulamalıdır. Ellerini yıkamayan öğrenci sınıfta birçok dokunabileceği yerlere kapı kollarına, lavoba kenarlarına, ayakkabılara v.b. dokunmalıdır. 3. Öğrencileri 4 sırada tutun her biri diğerinin arkasında olacak şekilde ve şu şekilde gruplandırın. a. El yıkamayanlar Kontrol grubu b. Sıcak suda ellerini acele yıkayanlar Ellerinizi suya daldırıp çabucak kurulayın c. Ellerini sıcak suda iyice temizleyenler d. Ellerini sıcak suda su ve sabunla iyice yıkayanlar 4. Sınıftaki her öğrenciye 2 agar besinli kap ve SW 2 kopyasını verin. 5. Her öğrenci el izini bir agar kabına bıraksın ve uygun şekilde işaretlendirsin. 6. Lider öğrenci (Öğrenci 1) ellerini bulunduğu grubun şekline uygun olarak yıkasın ve sonra dönerek Öğrenci 2 ile mümkün olduğu kadar el teması olacak şekilde el sıkışsın. Öğrenci 2 sonra dönerek Öğrenci 3 ile aynı şekilde el sıkışsın. Bu şekilde sıra sonuna kadar devam edilsin. 7. Her öğrenci el izlerini şimdi ikinci agar besinli kaba bıraksın ve uygun bir şekilde işaretlesin. 8. Agar besin kaplarını sıcak ve kuru bir yerde 48 saat bekletin. Öğrencilerden gördükleri sonuçları SW 2 Kağıdına doldurmalarını isteyin. Genel 1. Sonuçları öğrencilerle tartışın. En sürprizli sonuç olarak hangisi buldular? Mikropların cildinizde bulunan doğal yağlara yapıştığını anlatın. Yalnız suyla yıkama bu yağın üstünü yıkar ama yağı götürmez. Sabunla yıkamak bu yağ tabakasını kırar ve altındaki mikropları da temizler. 2. Ellerindeki mikropların nereden geldiklerini tartışın. Öğrencilere ellerindeki mikropların tümüyle kötü olmadıklarını vücutta bulunan yararlı mikropların bu nedenle eller yıkandıktan sonra arttığını anlatın. İlave aktivite Öğrencilerden anti-bakteriyel sabunları kullanmanın olumlu ve olumsuz yönlerini araştırmalarını isteyin. Öğrencileri 4 kişilik gruplara bölmek ve her bir gruba bir konu seçmelerini ve sınıfta araştırma sonuçlarını tartışmalarını istemek iyi bir fikir olabilir. Alternatif olarak öğrencilerden kısa bir makale yazıp tezlerini sınıfta tartışmalarını ve kendi çıkardıkları sonuçları savunmalarını isteyebilirsiniz. 2.1 Enfeksiyonların Yayılması El Temizliği Aktivite 1. Bu aktivite 2-4 kişilik öğrenci gruplarında veya tüm sınıfta tartışılmalıdır. 2. Öğrencilere hiç midelerinin bozulup bozulmadığını sorun. SH 1 ve SH 2, yardımıyla, öğrencilere gastroenteritis (mide bozulması) nin nasıl bir tek enfeksiyonlu öğrenciden tüm sınıfa nasıl yayılabileceğini anlatın. 3. Sınıfa, sınıftaki günlük yaşamı göz önüne alarak karşılaşılan durumları özetleyin ( tuvaletlerde ellerin yıkanmaması veya sabun kullanılmadan temizlenilmesi, okul kantininde yemek yeme, kalem veya başka araçları ödünç alma, tokalaşma, ortak kompüter kullanımı).. 4. Grup veya sınıftan hangi yollarda sınıflarında veya okullarında enfeksiyonun yayılabileceğini ve hangi hızda yayılabileceğini rapor halinde belirtmelerini isteyin. 5. Okulda, El hijyeninde karşılaşılabilecek sorunlar hakkında düşünmelerini ve mevcut imkanları daha iyi nasıl kullanabilecekleri konusundaki önerilerini tartışmalarını isteyin. Enfeksiyon riskindeki insanlar Enfeksiyon Kaynağı Mikropların Giriş Yolları Mikropların Çıkış Yolları Enfeksiyon Geçişi 2.1 2.1 Enfeksiyonların Yayılması Enfeksiyonların Yayılması El Temizliği El temizliği Sonuçlar Petri kabında ne gözlemlediğinizi çizin ve tarif edin Kirli Bölüm Koloni 1 Beyaz merkezli geniş yuvarlak krem renkli Koloni 2 Küçük sarı koloniler Koloni 3 Düzensiz çok küçük krem renkli koloniler Koloni 4 Yuvarlak oval küçük krem renkli koloniler Koloni 5 küçük yuvarlak beyaz koloniler Temiz bölüm Koloni 1 küçük yuvarlak beyaz koloniler Koloni 2 Yuvarlak oval küçük krem renkli koloniler Gözlemler 1. Petri kabının hangi tarafında daha çok sayıda koloni var? Temiz 2. Petri kabının hangi tarafında çok farklı koloniler oluştu? Kirli 3. Kaç çeşit farklı koloni çeşidi bulunmaktadır: Temiz 2 Kirli 5 Sonuçlar 1. Bazı insanlar Petri kabının temiz tarafında kirli tarafına nazaran daha çok mikroplar görebilirler. Neden? Kirli tarafa nazaran temiz tarafta daha fazla mikroplar olabilir ancak ellerini doğru olarak yıkadılarsa mikrop çeşidi sayıları daha az çıkmalıdır. Mikrop sayılarındaki artışın nedeni sudaki mikroplardan veya ellerini kurulamak için kullanılan kağıt havludaki mikroplardandır. 2. Hangi kolonileri dost mikroplar olarak düşünürsünüz neden? Ellerimizde bulunan dost mikroplar genelde temiz tarafta toplanan mikroplardır. Sonuçlar 1. Hangi el yıkama metodunda daha fazla mikrop yok edilmiştir? Sabun ve sıcak su kullanarak el yıkama. 2. Neden sabun yalnızca su ile yıkamaya nazaran daha çok mikrobun yok edilmesini sağlamaktadır? Sabun cildimizdeki doğal yağları parçalayarak ona yapışan mikroplarında ölmesini sağlar. 3. El yıkarken anti-bakteriyel sabun kullanmanın avantajları ve dezavantajları nelerdir? Avantajlar: istenilmeyen mikropları öldürürler Dezavantajları: Doğal cilt mikropları da ölür 4. Mikropların elle taşındığına dair ne tür kanıtlarınız var? İlk kapta bulunan mikrop çeşitleri diğer kaplarda azalan bir trend de görülmektedir. 5. Ellerin hangi alanlarının en çok mikrobu bulundurduğunu tahmin ediyorsunuz neden? Tırnakların altı, parmak aralıkları daha az yıkandıkları için veya iyi yıkanmadıkları için. 6. Ellerinizi yıkamanın önemli olduğu 5 zamanı belirtiniz. a. Yemek pişirmekten önce b. Evcil hayvanlara dokunduktan sonra c. Tuvaletten sonra d. Yemekten Önce e. Ellerimize hapşırdıktan sonra El Temizliği Enfeksiyon Zinciri Enfeksiyon riskinde olan insanlar Hepimiz enfeksiyon riskindeyiz . Yüksek riskteki insanlar Halen tıbbi tedavide bulunanlar Çocuklar Yaşlılar Mikropların giriş yolları Zararlı mikroplar hastalığa neden olmadan önce vücuda girmenin bir yolunu bulmalıdırlar. Bu aşağıdaki yollarda olabilir: Yediğimiz yiyecekler Havadaki zerrelerin solunması Açık yaralar Ağzımıza soktuğumuz şeylerden Enfeksiyon kaynağı Zararlı mikropları taşıyan birisi veya başka bir şey enfeksiyonun yayılmasına neden olurlar. Çok çeşitli enfeksiyon kaynakları vardır, bunlar; Halen hasta olan insanlar Evcil veya diğer hayvanlar Temiz olmayan yüzeyler ( Kapı kolları, klavyeler, tuvaletler v.b.) Mikropların Çıkış Yolları Zararlı mikroplar hasta bir insandan veya bir kaynaktan çıkabilmek ve başka birine enfeksiyon geçirebilmek için bir yol bulmalıdır. Bu yollar; Hapşırma ve öksürme Vücut sıvısı yollarıdır. Enfeksiyonun Yayılması Zararlı mikroplar insandan insana transfer edebilmek için bir yol bulmalıdırlar. Bu şu şekilde olabilir; Dokunma Cinsel temas El Temizliği Enfeksiyon Zincirinin Kırılması Enfeksiyon riskinde olan insanlar Herkez Uygun aşılama yapmalıdır Yüksek Riskteki Kişiler Bulaştırıcı hastalardan uzak durmalı Temizlik için özel önem göstermeli Pişirirken ve yiyecek hazırlarken özel önem göstermelidir. Enfeksiyon Kaynakları Hasta insanları izole edin Çiğ gıdalarda dikkatli olun Evcil hayvanları sıklıkla yıkayın Kirli bezleri dikkatice ve uygun olduğu şekilde atın Mikropların Çıkış Yolları Öksürük ve hapşırıkların Dışkıların Kusmaların Vücut sıvılarının Yüzeylere ve ellere bulaşmasını engelleyin. Mikropların giriş yolları Kesikleri ve açık yaraları su geçirmez sargıyla kapatın Yemekleri iyi pişirin Yalnız temiz su içmekte özenli olun. Enfeksiyonun yayılması Ellerinizi muntazam olarak tamamıyla yıkayın Kesikleri ve açık yaraları kapatın Seks aktivitesi esnasında gerekli tedbirleri alın. El Temizliği Sonuçlar Petri kabında ne gözlemlediğinizi anlatın ve çizin Kirli Bölüm TEMİZ KİRLİ Koloni 1 _________________________ Koloni 2 _________________________ Koloni 3 _________________________ Koloni 4 _________________________ Koloni 5 _________________________ Temiz Bölüm Koloni 1 _________________________ Koloni 2 _________________________ Koloni 3 _________________________ Koloni 4 _________________________ Koloni 5 _________________________ Gözlemler Sonuçlar 1. Petri kabının hangi tarafında daha çok sayıda koloni var? ______________________ 1. Bazı insanlar Petri kabının temiz tarafında kirli tarafına nazaran daha çok mikroplar görebilirler. Neden? ______________________________________ 2. Petri kabının hangi tarafında çok farklı koloniler oluştu? ______________________ ______________________________________ 3. Kaç çeşit farklı koloni çeşidi bulunmaktadır? ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Temiz Bölüm ____________ 2. Hangi kolonileri dost mikroplar olarak düşünürsünüz neden? ______________________________________ Kirli Bölüm ____________ ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ El Temizliği Kurallar 1. Öğretmenin tariflerine göre deneyi gerçekleştirin. 2. Aşağıdaki tabloda, Petri kabınızda kaç tane farklı çeşitte koloni saydığınızı belirtin ve sonuçları bir grafik ile gösterin. Sonuçlar Yıkamadan (veya yıkamadan) ve el sıkışmadan sonra Öğrenci 1 Öğrenci 2 Öğrenci 3 Öğrenci 4 Öğrenci 5 Öğrenci 6 Yıkama yok (kontrol) Acele Yıkama İyice yıkama Sabunla çok iyi yıkama Sonuçlar 1. Hangi el yıkama metodunda daha fazla mikrop yok edilmiştir? ______________________________________________________________________ 2. Neden sabun yalnızca su ile yıkamaya nazaran daha çok mikrobun yok edilmesini sağlamaktadır? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 3. El yıkarken anti-bakteriyel sabun kullanmanın avantajları ve dezavantajları nelerdir? Avantajlar: ________________________________________________________ ________________________________________________________ Dezavantajlar: ________________________________________________________ ________________________________________________________ 4. Mikropların elle taşındığına dair ne tür kanıtlarınız var? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 5. Ellerin hangi alanlarının en çok mikrobu bulundurduğunu tahmin ediyorsunuz neden? ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 6. Ellerinizi yıkamanın önemli olduğu 5 zamanı belirtiniz. a. ________________________ b. ________________________ c. ________________________ e. ________________________ d. ________________________ Solunum Hijyeni Bu bölüm öğrencilere kötü solunum hijeninin mikropların ve hastalıkların yayılmasına nasıl yol açtığını öğretecektir. 2.2 Solunum Hijeni, öğrencilerin hapşırdıkları zaman mikropların ne kadar uzağa yayıldığını ve ne kadar insanın bundan etkilendiğini geniş ölçüde gözlemleyecektir. Bir deneyler serisi yardımıyla, öksürürken ve hapşırırken bir kağıt mendil ile ağzımızı kapatmanın enfeksiyonların yayılmasını engellemeye yardımcı olduğunu göreceklerdir. İnfluenza Virüsü İlave aktiviteler, öğrencilere bir virüsün 1 hafta içinde ne kadar yayılabileceğini soracak aldığı sonuçlar şaşırtıcı olabilecektir! ÖĞRENME SONUÇLARI Tüm Öğrenciler: Mikropların bazen bizi hasta ettiklerini öğrenirler Enfeksiyonun, mümkün olduğu zamanlarda,önlenmesinin, tedavisinden daha iyi olduğunu öğrenirler Kendilerindeki zararlı mikropları başkalarına dağıtmamayı öğrenirler Enfeksiyonların öksürme ve hapşırma yoluyla dağılabildiğini öğrenirler Öksürürken ve hapşırırken bir kağıt pecete ile ağzımızı kapatmanın enfeksiyonların yayılmasını engelleyeceğini öğrenirler Daha yetenekli öğrenciler: Elinize hapşırıp aksırmanın hala enfeksiyonu yaydiığını öğrenirler. ULUSAL MÜFREDAT BAĞLANTILARI Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık ULUSAL MÜFREDAT Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 2.2 Enfeksiyonların Yayılması Solunum Hijyeni Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Aerosol Bulaşıcı Kirlenme Deney Enkeksiyon Beklenti Sonuçlar Belirtiler Yayılması Gerekli Malzemeler Her öğrenci için Bir Kopya SW 1 Her grup için 30 kağıt disk (10cm) Ölçüm metresi Spray şişesi Su Gıda boyası (opsiyonal) Büyük kağıt mendil Eldivenler 1. Her öğrenci için SW 1 ve SW 2 kopyası 3. Bir mutfak rulosundan büyük bir kağıt mendil oluşturunl. Güvenlik İlave Hazırlıklar 2. Her bir grup için spray şişesini su ile doldurun ve gıda boyasını ilave edin. Deneyin her bölümü için farklı renkte boya kullanılması sonuçların karıştırılmasını engelleyecektir. Sağlık ve Üşütmeler ve grip sınıfta en yaygın rastlanılan ve beklide en bulaşıcı olan hastalıktır. Virüsler tarafından neden olurlar ve antibiyotikler tarafından tedavi edilemezler. Genel olarak yatak istirahati ve fazla sıvı alınması önerilir, ancak belirtiler devam ederse yerel bir doktora gidilmesi önerilir. Üşütmeler ve gripin belirtileri arasında, başağrısı, boğaz ağrısı ve ateşte vardır. Üşüten kimselerde aynı zamanda burun akıntılarıda görülür! En çok rastlanan yayılması dolaylı olarak öksürük ve hapşırığın yol açtığı havadaki parçacıkların solunması şeklindedir. Daha doğrudan bir yoldan da, insanlarla temas ile (temas, öpme v.b.) ve enfeksiyon almış yiyeceklerin yenilmesiyle de yayılabilir. Hapşırmak, vücudumuzun soluduğumuz tozları ve zararlı mikropları atmak için gösterdiği bir mücadeledir. Zararlı mikroplar ve tozlar burnumuzdaki kılların üzerine takılabilir ve burnumuzu gıdıklayabilir. Burnumuz beynimize bir mesaj gönderir ve aldığı karşı mesajla, ağzımız, akciğerlerimiz ve göğsümüz tahriş eden şeyin üfleyerek atılması mesajını uygular. Üşütme ve grip durumunda milyonlarca virus parçaları uçuşarak indikleri yüzeyleri kirletirler; bunlar bizim ellerimiz veya yiyeceklerimiz olabilir. Öğrencilerden önlük veya lab giysileri ve eldiven kullanmaları istenilebilir Gıda renklendirmesinin çok seyreltik olmasına dikkat edin. Bütün spray şişelerinin kullanılmasından önce iyice yıkandıklarından emin olun Öğrenciler emniyet gözlükleri kullanabilir 2.2 Alternatif Öneriler Bir balonu ‘parıltılar’ (mikroplar) ile doldurun ve şişirin bir sandalyeye çıkıp öğrencilere etranınzdaki yerlere oturmalarını söyleyin balonu patlatın (hapşırma) ve öğrencilerden kaç tanesinin üzerlerine gelen ‘parıltı’ lardan (mikroplar) dan enfeksiyon aldıklarını sorun. Mevcut Web Kaynakları Bu aktiviteyle ilgili bir gösterim filmi Eğer öğrencilerin gerçek mikropları yaymaları durumundaki görüntüler Alternatif Aktiviteyle bağlantılı fotoğraflar Enfeksiyonların Yayılması Ana Aktivite Activity 1. Öğrencileri 8 – 10 kişilik gruplara bölün. 2. Sınıftaki her öğrenciye kağıttan yuvarlak bir disk verin. Ve onlara bu diske bir yüz çizmelerini ve kendi isimlerini yazmalarını söyleyin. (aynı şekilde bir aile ferdinin veya bir arkadaşlarının isimlerinide eğlence olsun diye yazabilirler) Sınıfa bu disklerin gerçek insanları temsil edeceklerini söyleyin. Sınıfa aşağıda çizilmiş testi gerçekleştireceklerini SW 1 hipotezlerini aktiviteyi gerçekleştirmeden önce doldurmalarını isteyin. 3. Sınıfa ‘halkın’ kalabalık bir yerde, bir diskoda veya klüpte olduğunu söyleyin. Öğrencilerden kendi disklerini aşağıda gösterilen pozisyonlara yerleştirmelerini isteyin. Bu diskler hapşırmanın ne kadar yayılabildiğini ve yolu üzerinde kimlerin enfeksiyona uğradığını gösterecektir. Diğer diskler çeşitli uzaklıklarda merkezi çizginin iki yanındaki insanlardan kimlerin enfeksiyon kapabileceğini gösterecektir. Her disk üzerine uzaklığını yazın. 4. Bir öğrenciyi Hapşıran olarak belirleyin ve renkli suyla dolu bir spray şişesi verin (aktivitenin daha eğlenceli olması için renkli su kullanabilirsiniz). Sınıfa bu öğrencinin yeni bir grip mikrobu çeşidi ile hastalandığını ve çok bulaşıcı olduğunu anlatın. Öğrencye spray şişesini ileriye doğrultup kuvvetli bir şekilde basmasını söyleyin – bu öğrencinin hapşırmasını temsil etmektedir. 5. Öğrenciler ‘halka’ bakarak, kaç kişinin hapşırmadan enfeksiyon aldığına bakmalıdır. 6. Öğrencilere ‘halkı’ toplayarak her su damlası etrafını işaretlemelerini isteyin, daha sonra her bir kağıttaki nokta sayılarını saymalarını isteyin. Öğrencilere, her su damlasının hapşırmadan gelen su damlası olduğunu ve binlerce virüs ve mikrop bulundurduğunu anlatın! If they dio the activity outside on a windy day will the sneeze travel farther 2.2 Enfeksiyonların Yayılması Solunum Hijyeni Ana Aktivite devamı 7. 8. 9. Deneyi; sprey şişesinin memesi üzerini bir eldivenli bir el ile kapatın ve tekrarlayın. Üçüncü defa bir mutfak rulo havlusu kullanarak tekrar edin. Bu işlem hapşırığınızı bir kağıt mendil ile kapatmayı temsil etmektedir. Her öğrenci kendi testlerini tamamlayıp gözlemlerini kaydetmeli sonuçlar bir grafiğe aktarılmalıdır. Öğrencilere MS PowerPoint sunumu ile; bu işlemin gerçek bir hapşırma olsaydı sonuçlarının ne olacağını besinli agar kaplarında gösterin. Genel 1. Öğrenciler ile deneyleri, hipotezleri ve sonuçlarını tartışın. Aktivite sonuçlarına şaşırdılar mı? 2. Öğrencilere eldivenli el ile spreyin kapatıldığında ‘mikroplarla’ tamamıyla ıslandığını hatırlatın. Eğer bunun bir insanın eli ile hapşırığını kapatması durumu olsaydı bu kişinin elinde toplanan bu bulaşıcı mikroplarla kaç eşyaya veya insana dokunacağını hayal etmelerini söyleyin. Ellerimize hapşırmanın mikropların uzak mesafelere yayılmalarını engellemesi açısından iyi olduğunu ancak üzerine hapşırıldıktan sonra hemen ellerin yıkanması gerektiğini veya bir kağıt mendile hapşırılması ve hemen arkasından atılması gerektiğini belirtin. 3. Bu deneyin öğrencilere mikropların yayılması hakkında neler öğrettiğini detaylı olarak tartışın. Bir otobüsteki hapşırma ile kaç öğrenci enfeksiyon alırdı? 4. Deney rüzgarlı bir günde yapılsaydı sonuçları etkilenirmiydi? Açıklayın. Not. Mikroplar aynı şekilde öksürürken de yayılırlar, aynı şekilde hapşırırken de ağzımızı bir kağıt mendil ile kapatmakta aynı şekilde önemlidir! İlave Aktivite 1. Bu bir grup aktivitesi veya bireysel bir aktivite olarak gerçekleştirilebilir. 2. Onlara enfeksiyonlu bir insan tarafından bir haftada grip mikrobunun ne kadar yayılabileceğini ve kaç kişinin enfekte olabileceğini tahmin etmelerini isteyin. Bir uçuş oturma planı bu aktiviteyi resimlemek için kullanılabilir. 3. Sınıfa, Sidney, Avustralya’dan Londra, İngiltere’ye uzun mesafe uçuşta bulunduklarını ve Hong Kong’ta 5 saatlik bir duruş gerçekleştireceklerini ve burada yolcuların uçak değiştirecekleri havaalanı terminalinde dolaşıp dinlenebileceklerini söyleyin. Uçakta bulunanlar a. b. c. d. Hong Kong ta inecek ve eve gidecek 8 kişilik bir aile Hong Kong ta uçaktan inip Türkiye’ye devam edecek olan 12 yolcu Hong Kong tan Güney Afrika bağlantılı uçağı yakalayacak olan 4 yolcu Londra’ya giden kalan yolcular. 4. Bu uçuşta bulunan bir yolcu yeni bir grip mikrobuyla hastalanmış seyahat ediyor ve virüs çok bulaşıcı. a. Bu kişi; 24 saat içinde ve 1 haftada kaç kişiye enfeksiyonu bulaştıracak ve bu virüs ne kadar uzağa ulaşabilecek. b. Enfeksiyon bu kadar uzağa ulaşmaması için neler yapılabilir? 2.2 Enfeksiyonların Yayılması Solunum Hijyeni Hipotezler 1. Sizce hangi disk hapşırmadan en fazla etkilenmiştir? En önde olan ve onların yanlarında olan diskler en fazla etkilenen disklerdir. 2. Hapşırmadan en az etkileneceğini düşündüğünüz insanlar hangileridir? Hapşıranın arkasında olan ve en uzakta bulunan diskler. 3. Eldivenli bir el ile hapşırmanın engellenmesi durumunda ne olabilir? Hapşırma sonucu mikroplar çok sayıda insana ulaşmazlar ancak el üzerinde çok sayıda mikrop toplanır. 4. Hapşırmanızı bir kağıt mendille engellediğiniz zaman ne olur? Tüm mikroplar kağıt mendil üzerinde hapsolurlar. Sonuçlar 1. Hapşırmanın ulaşabildiği en uzun mesafe nedir? Gittiği Uzaklık Doğrudan Hapşırma Eldivenli El Enfekte olan insan sayısı Bu genelde kullanılan sprey şişesine bağlı olarak değişir ancak genel olarak Doğrudan hapşırma en uzağa ulaşabilir ve en fazla kişiyi etkiler. Kağıt mendile hapşırma en az kişiyi etkiler. Kağıt Mendil 2. Her hangi bir hapşırma şeklinde yandaki diskler etkilendi mi? Gittiği Uzaklık Doğrudan Hapşırma Eldivenli El Kağıt Mendil Enfekte olan insan sayısı Yukarıdaki gibi 3. Hapşıran kişinin arkasındaki diske kaç adet mikrop geldi? Hiç gelmedi. Sonuç 1. Bu deneye dayanarak mikropların yayılması konusunda neler öğrendiniz? Mikroplar hapşırma ve dokunma yoluyla insandan insana kolaylıkla taşınabilmektedirler. 2. Eğer elimize hapşırdığımızda onu yıkamaz isek, neler olabilir? Hapşırığımızda bulunan zararlı mikropları onlara dokunduğumuz zaman başka insanlara transfer edebiliriz. 3. Enfeksiyonun yayılmasını engellemek için hangi metot en iyisidir? Hapşırırken ellerimizle ağzımızı kapatmak mı? Bir kağıt mendile hapşırmak mı? Niçin? Bir kağıt mendile hapşırmak çünkü mikroplar hapsolur ve daha sonra mendili çöpe atabiliriz. 2.2 Enfeksiyonların Yayılması Solunum Hijyeni 2.2 Enfeksiyonların Yayılması İlave Aktivite 2 Solunum Hijyeni 1. Bu aktivite bireysel olarak gerçekleştirilebileceği gibi küçük gruplar halinde veya sınıf olarak ta gerçekleştirilebilir. 2. Üç okul arkadaşı, Sara, Elisa ve Chloe, üçüde üşütmüşler ve sürekli öksürüyorlarmış! Aşağıdaki resimde görüldüğü gibi üç arkadaşın her biri farklı bir şekilde öksürük ve hapşırıklarını kapatma metodu uyguluyorlarmış. 3. Her metodun avantaj ve dezavantajlarını aşağıdaki şekillere göre tartışmalarını öğrencilerden isteyin. a. Günlük yaşamları açısından b. Enfeksiyonun yayılmasını azaltma açısından Not: Bu resim aynı zamanda e-Bug web sitesinde PowerPoint formatında da bulunmaktadır. NOT Bölüm 2.3 teki aktivite aşağıdaki gibi değiştirilerek bir solunum hijyeni aktivitesi olarak kullanılabilir. 1. Bölüm 2.3 te özetlenen oluşturma kurallarını takip edin ancak aynı zamanda test tüplerine burun akıntısını temsil etmek için yeşil gıda boyası ilave edin. Ana Aktivite 1. İki deney tüpü arasında sıvı değiştirerek (birisi hapşırdığı zaman havadaki aerosol parçacıklarını temsilen) hapşırmayı temsil edeceklerini anlatın. Test tüplerini sınıfta dolaştırın her öğrencinin dolu bir test tüpü aldığından emin olun. Bu tüplerden bir tanesinde nişasta olduğundan bahsetmeyin ancak öğretmen kimdeki test tüpünde nişasta olduğunu bilmelidir. 2. Her öğrencinin sıvıları 5 kişiyle değiştireceğini anlatın (25 kişiden küçük sınıflarda değişimlerin sayısını 3 veya 4 e düşürebilirsiniz.) Bu bir insanın hapşırdığı zaman etrafında olan kişi sayısını temsil etmektedir. Öğrencilere sıvıları kimle ve hangi oranda değiştirdiklerini akıllarında tutmaları gerektiğini belirtin. Kızlarla öğrenciler arasında bu karışımların yapılmasına ve farklı insanlarla değiştirmelerini teşvik edin. 3. Sınıfa bir öğrencinin bir grip virüsü taşıdığını söyleyin. Öğretmen tüm sınıfı dolaşarak herkesin tüpüne kimin enfeksiyon aldığını her tüpe iyot damlatarak test edeceğini söylemelidir. Eğer sıvı siyaha dönüşürse o insan enfeksiyon almıştır. Sınıf bu durumda ilk olarak enfeksiyon taşıyan kişiyi belirleyebilir mi? Sınıf grip virüsünün hapşırma yoluyla ne kadar hızlı yayıldığını görünce şaşırdı mı? Solunum Hijyeni Hipotezler 1. Sizce hangi disk hapşırmadan en fazla etkilenmiştir? _______________________________________________________________________ 2. Hapşırmadan en az etkileneceğini düşündüğünüz insanlar hangileridir? _______________________________________________________________________ 3. Eldivenli bir el ile hapşırmanın engellenmesi durumunda ne olabilir? _______________________________________________________________________ 4. Hapşırmanızı bir kağıt mendille engellediğiniz zaman ne olur? _______________________________________________________________________ Sonuçlar 1. Hapşırmanın ulaşabildiği en uzun mesafe nedir? (uzaklık) Distance travelled Sneeze alone Gloved hand Tissue Number of People contaminated Results 2. Her hangi bir hapşırma şeklinde yandaki diskler etkilendi mi? (yanlar) Distance travelled Number of People contaminated Sneeze alone Gloved hand Tissue 3. Hapşıran kişinin arkasındaki diske kaç adet mikrop geldi? __________________________________________________________________________ Sonuç 1. Bu deneye dayanarak mikropların yayılması konusunda neler öğrendiniz? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ 2. Eğer elimize hapşırdıktan sonra ellerimi yıkamazsak, neler olabilir? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ 3. Enfeksiyonun yayılmasını engellemek için hangi metot en iyisidir? Hapşırırken ellerimizle ağzımızı kapatmak mı? Bir kağıt mendile hapşırmak mı? Niçin? __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Bu bölüm öğrencilere cinsel aktivitelerin mikropların ve bakterilerin yayılmasına nasıl neden olacağını öğretmeyi amaçlamaktadır. Bölüm 2.3, Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar bölümünde öğrencilere potansiyel olarak zararlı mikropların ne kadar kolaylıkla insandan insana bilmeden geçebileceğini göstermektedir. Öğrenciler kimyasal bir deney yaparak ne kadar insanın bilmeden korumasız cinsel temasta bulunarak enfeksiyon alabileceğini ve bundan korunmak için neler yapması gerektiğini öğrenecektir. Bir çizgi roman serisi ilave aktivitenin temelini oluşturacaktır. Çizgi romanın her sahnesinde iki ana karakterimiz Amy ve Harry vardır bazen iyi bazen de kötü kararlar almaktadır. Öğrenciler daha sonra bu kararların ne ölçüde akıllıca olup olmadıklarını ve kendileri ile ne ölçüde ilgili olabileceğini tartışacaklardır. Herpes virüsü ÖĞRENME ULUSAL MÜFREDAT SONUÇLARI BAĞLANTILARI Tüm Öğrenciler: Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Enfeksiyonların cinsel temas yoluyla kolaylıkla yayılabileceğini öğrenecekler. CYB (STI) enfeksiyonlardan Kendilerini korumak için neler yapmaları gerektiği öğrenecekler. Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 2.3 Enfeksiyonların Yayılması Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar (CYB) Geçmiş Bilgiler Anahtar CYB hastalıklar daha önce enfeksiyon kapmış kişilerle yakın cinsel temasta bulaşan enfeksiyonlardır. Bazı CYB hastalıklar antibiyotik ilaçları ile tedavi edilebilir ama bazıları edilemezler. Tedavi edilemeyen CYB hastalıkları bu hastalıklarla daha rahat yaşanabilmeleri için tedavi edilebilirler. 25 den fazla, farklı CYB hastalık bulunmaktadır. Kelimeler AIDS Anal seks Kilamidya Genital sivilceler Bel soğukluğu Hepatit B Herpes HIV Oral seks Seks STI Frengi Yayılma Bakterisel CYB hastalıklar, bakterilerin enfekte bir insan ile vajinal, oral veya anal cinsel temastan sonra yayılırlar. Bu enfeksiyonlar kilamidya, bel soğukluğu ve frengidir ve genellikle antibiyotik kürü ile tedavi edilir. Viral enfeksiyonlarda bakterisel enfeksiyonlar gibi aynı yollardan yayılırlar aynı zamanda enfekte insanın kan, semen ve savla gibi vücut sıvılarıyla doğrudan temas ile ve hasta olmayan insanın kan sistemine bulaşması yoluyla da yayılırlar. Viral enfeksiyonlar, cinsel bölge sivilceleri, hepatit B, herpes ve tedavi edilemeyen ancak bakımı yapılabilen HIV dir. Gerekli Malzemeler Her Öğrenci için □ □ □ □ 3 temiz test tüpü Fotokopi SW 1 Fotokopi SH 1 Fotokopi SH 2 Sınıf için □ □ □ □ □ □ Test tüp tutacağı İyot solüsyonu Nişasta Su Eldivenler Cling film veya pamuk tıkaçlar CYB hastalıkların çoğu cinsel temas yoluyla bulaştıkları gibi, bazı CYB hastalıklar diğerlerini aynı şırınga iğnesinin kullanılması, ciltten cilde temas ile (bir insanın elindeki bakterinin diğerine geçmesi gibi) bulaşabilir veya hamilelik süresinde doğmamış bebeğe ve doğum esnasında bulaşabilir. HIV aynı zamanda anne sütünden de geçebilir. En yaygın CYB hastalıklar e-Bug web sitesindeki PowerPoint sunumda bulunmaktadır. Şunu belirtmek önemlidir bazı insanlar belirgin bir semptomları olmamasına rağmen ve hatta kendilerinin enfekte olduklarını bilmemelerine rağmen CYB hastalıkları taşıyor olabilirler. Herkes bir CYB hastalık ile karşılaşabilir. Bu bir kişinin ne kadar ‘temiz’ olmasıyla ve bu kişinin nasıl giyindiği ile ve hareketleri ile hiçbir bağlantısı yoktur. Birçok insan cinsel temasta bulunduğu kişinin CYB hastası olduğunu bilmemektedir. Sağlık ve Güvenlik İyot ve nişastanın gözlere gelmemesine dikkat edin ve bu maddeleri tutan öğrenciler ellerini yıkamalılar. İlave Hazırlıklar 1a. Her bir öğrenci için yarısı su ile doldurulmuş test tüpü hazırlayın 1b. Test tüplerinden birisini nişastalı tüple değiştirin 2a. İkinci bir test tüpleri setinin yarısını su ile doldurun 2b. Test tüplerinden birisini nişastalı tüple değiştirin Mevcut Web Kaynakları 3a. 4 Test tüpünü su ile doldurun 3b. Pamuk tıkaç veya cling film ile 2 test tüpünün ağzını kapatın. Bu aktivitenin bir gösterim filmi. Bir MS PowerPoint sunum bu konunun öğretimi ile ilgili SH 1 ve SH 2 MS PowerPoint olarak 4. Her öğrenci için SW 1 fotokopisi hazırlayın NOT: Bu aktivite diğer enfeksiyon çeşitlerinin yayılmasını göstermek için de kullanılabilir. Grip virüsünün yayılmasını göstermek için nasıl uygulanacağı görmek için Bölüm 2.2 ye bakın. 2.3 Enfeksiyonların Yayılması Giriş 1. Derse başlarken öğrencilere mikropların yayılabilmesi için çok çeşitli yollar olduğunu hatırlatınız. Örneğin, dokunmayla, hapşırmayla veya kirlenmiş yiyecek ve içme suyu ile v.b. Mikropların yayıldığı diğer önemli bir yolun vücut salgıları yoluyla mesela korunmasız cinsel birleşme ile gerçekleştiğini belirtin. 2. Öğrencilerin konudan dolayı çekinmelerini önlemek için bildikleri CYB hastalık ismi bilip bilmediklerini ve bunlara nelerin sebep olduğunu sorun. www.e-bug.eu web sitesindeki PowerPoint aktiviteyi kullanarak bu konuyu açıklayın. 3. CYB hastalıkların bazı durumlarda aynı şırınga iğnesinin kullanılması, cilt teması, anneden doğmamış çocuğa bulaşması anne sütü gibi yollardan bulaşmasına rağmen, genel olarak korunmasız cinsel birleşme yoluyla yani prezervatif kullanılmamasından yayıldığını açıklayın. Bunun nedeni bazı CYB hastalıkların kan ve vücut sıvısının içerisinde taşındığını ve bunlar tarafından nakledilebileceğidir. 4. Koruyucu engeli olmayan doğum kontrolünün , doğum kontrol haplarının CYB hastalıkları önlemeyeceğini anlatın. Ana Aktivite 1. Bu aktivite en iyi bir şekilde bir sınıf aktivitesi olarak yapılır. Bölüm A 2. Öğrencilere; cinsel teması temsil etmek için ellerinde bulunan test tüplerindeki sıvıları değişeceklerini (vücut sıvısı olarak) anlatın. Test tüplerini sınıfa dağıtın ve her öğrencinin dolu bir test tüpü aldığından emin olun. Hangisinde olduğunu öğretmen bilmesine rağmen test tüplerinden birinin içinde nişasta olduğundan sınıfa bahsetmeyin, NOT kendi test tüpünün kirli olduğu ortaya çıkınca diğer örgenciler tarafından ‘taşıyıcı’ olduğundan dolayı seçilmemesi gibi bir sorunun ortaya çıkması önemli bir sorun olabilir. 3. Her öğrenciye elindeki test tüpündeki sıvıyı 5 ayrı öğrencinin elindeki sıvıyla değiştirmesini söyleyin (25 kişiden daha küçük sınıflarda değiştiricilerin sayısını her 3 veya 4 kişiye düşürün) Öğrencilere sıvıları kiminle değiştirdiklerini, daha sonra SW 1 e yazacakları için hatırlamalarını söyleyin. Öğrencileri seçimlerinde kendi normal gruplarının dışına çıkmaya ve kız ve erkek karışımını sağlamalarına teşvik edin. 4. Bittikten sonra öğrencilere bir SW 1 kopyası verin ve öğrencilerden bir tanesinde CYB hastalığı temsil eden bir tüp olduğunu anlatın. Öğretmen sınıftaki her bir test tüpüne bir damla iyot çözeltisi damlatmalıdır. Eğer test tüpünün rengi siyahlaşırsa o kişi enfeksiyon kapmış demektir. Sınıf bu koşullarda orijinal olarak enfeksiyonlu olan kişiyi belirleyebilir mi? Bölüm B 5. Aktiviteyi öğrencilerin sıvı değiştirme sayısını 1 veya 2 ye düşürerek (cinsel ilişki) tekrar edin. Sınıf bu koşullarda orijinal olarak enfeksiyonlu olan kişiyi belirleyebilir mi? 6. 7. 8. 9. Bölüm C Bir gösteri yapmaları için sınıftan 5 öğrenci seçin. Sınıfa hangi öğrencinin ‘enfekte’ olan test tüpüne sahip olduğunu gösterin. Geri kalan 4 öğrenciye ikisinin üstü cling film ile kapatılmış test tüplerini verin. ‘enfekte’ olan öğrenciden geri kalan 5 diğer öğrenci ile ‘cinsel temas’ ta bulunmasını isteyin. Bu sefer sıvıları karıştırmayın ancak damlalıkla bir damla sıvı ilave edin ve tüpleri iyice karıştırın. İyot solüsyonunu kullanarak her öğrencinin test tüplerini CYB hastalıklar için kontrol edin. Cinsel temasta cling film kullanılmasının prezervatif kullanılması anlamında olduğunu ve bu öğrencilerin enfeksiyon almadıklarını belirtin. 2.3 Enfeksiyonların Yayılması Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar (CYB) Genel Anlamalarını kontrol etmek için öğrencilere aşağıdaki soruları sorun: f. CYB hastalık ne demektir? Cinsel Yolla Bulaşan enfeksiyonlar (CYB) bir insandan diğerine genel olarak cinsel temas esnasında transfer olan hastalıklardır. Farklı semptomları olan en az 25 farklı CYB enfeksiyonu bulunmaktadır. Bu hastalıklar vajinal, anal veya oral seks yoluyla yayılabilir. g. Kimler CYB enfeksiyonlarına yakalanabilir? CYB enfeksiyonu taşıyan herhangi birisiyle korunmasız cinsel temasta bulunan herkes CYB enfeksiyonlara yakalanabilir. CYB enfeksiyonları yalnızca ‘kolay’, fahişeler, homoseksüeller veya uyuşturucu bağlılarına ait hastalıklar değildir, Yakalanmak için enfekte olmuş her hangi bir kişiyle korunmasız cinsel temasta bulunulması yeterlidir. h. CYB hastalıklara yakalanma riskini nasıl azaltabiliriz? CYB bir enfeksiyona yakalanmamak için çeşitli yollar bulunmaktadır. i. Bulunmamak: Bir CYB enfeksiyona yakalanmamak için en emniyetli yol oral, anal, vajinal cinsel temasta bulunmamaktır. ii. Prezervatif Kullanmak: Prezervatifler koruyucu bir önlem olarak önerilmektedir. Ancak, prezervatifler kapladıkları cildi bu bulaşmadan korurlar, her hangi bir yara ve siğil bu hastalıkların yayılmasına neden olabilirler.. iii. Partnerinizle konuşmak: Partnerinizle konuşarak daha güvenli seks uygulamaları konusunda örneğin prezervatif kullanılması konularında anlaşın. Eğer yeni bir partner ile ilişki kuracaksınız, ilişki öncesi her ikinizinde CYB hastalıkları için test edilme opsiyonunu tartışın. iv. Kendinizi test ettirin ve muntazam olarak çek-up yaptırın: Seksüel olarak aktifseniz, herhangi bir semptomunuz olmamasına rağmen, muntazaman çek-up yaptırmanız ve test olmanız ve herhangi bir enfeksiyonunuzun olmadığınızdan emin olmanız son derece önemlidir. CYB hastalıkların tümü bazı semptomlar göstermezler. i. Prezervatif dışındaki diğer doğum kontrol önlemleri CYB hastalıklara karşı korunma sağlar mı? HAYIR. Doğum kontrol önlemleri yalnız hamile kalmayı engeller, herhangi bir CYB hastalığa karşı korunma sağlamaz. j. Bir CYB enfeksiyonun semptomları nelerdir? Cinsel yolla bulaşan hastalıkların semptomları farklılıklar gösterir. En yaygın olanları ağrı, alışılmadık şişlik ve yaralar, kaşıntı, idrar zorluğu ve/veya genital bölgeden alışık olmayan akıntı şeklinde olabilir. k. CYB hastalık taşıyan herhangi biri bu semptomları gösterir mi? HAYIR, CYB hastalıklarında genel bir problemdir çünkü bir çok insan bu enfeksiyonu taşıdığını fark etmeyebilir. Bazı durumlarda daha sonra kısırlık sorunu ile karşılaştığında böyle bir CYB hastalık taşıdığını fark eden kadınlar bulunmaktadır. l. Daha fazla bilgi ve tavsiyeler için nereye ulaşabilirim? Okul Hemşiresine İlave Aktivite veya Genel Pratisyene (GP) sorabilirsiniz. 1. Genel toplumu CYB hastalıklar hakkında eğiten posterler yapın. VEYA 2. Öğrencilere birer kopya SH 1 ve SH 2 verin ve her bir çizgi romandaki cümleler hakkında yorumda bulunmalarını isteyin. Bu bireysel olarak veya grup aktivitesi olarak veya bir sınıf tartışması olarak gerçekleştirilebilir. 2.3 Enfeksiyonların Yayılması Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar (CYB) Eğer Harry başka insanlarla korunmasız seks yapmış olsaydı, cinsel yolla bulaşan bir hastalığı kapma olasılığı olacaktı. CYB enfeksiyonlar herhangi bir kesin semptom göstermezler bu nedenle Harry bir CYB enfeksiyon taşıyıp taşımadığını bilemez. Amy’yi sevebilir ancak normal olarak korunmalı seks ile ona bir enfeksiyon bulaştırıp bulaştıramayacağından emin olamaz. Amy çok yanlış bir karar alıyor. Prezervatif kullanılması yalnızca hamile kalma riskini azaltmakla kalmaz aynı zamanda bir CYB enfeksiyon kapma riskini de azaltır. Bir çok hamilelikler ve CYB enfeksiyonlar “bu sefer her şey yolunda olacak” diye düşünen insanlarda meydana gelmiştir. Bu sahnede Amy ve Harry istenilmeyen hamilelikleri önlemek için hamileliği engelleyici hap kullanımı konusunda oldukça hassas oldukları görünüyor. Ancak haplar ve implantların hamileliği engelleyici ilaçlardan oldukları unutulmamalıdır, CYB hastalıkların bulaşmasını engellemezler. Birçok insan hangi yaşta olurlarsa olsunlar Doktora ve hemşireye veya Kliniğine gitmekten utanabilirler. Öğrencilere bu konuda utanmak için herhangi bir neden olmadığını belirtmek önemlidir. Bir CYB enfeksiyonu bulaşması ve bu hastalığın tedavi edilmemesi nedeniyle sevdiklerinize bulaştırılması daha çok utanç verici ve üzüntü verici olacaktır. Bu birçok yetişkin ve öğrenciler arasında genel bir görüştür. Herkes daha önce enfekte olmuş olan herhangi birisinden eğer uygun önlemler alınmadıysa her an bir CYB enfeksiyonu alabilir. Öğrencilere CYB hastalıkların artan bir şekilde önem kazandığının söylenmesi önemlidir. Maalesef Kilamidya günümüzde gençler arasında en sık görülen bir CYB enfeksiyondur bunun nedeni başlangıçta hastalığın hiç veya çok az belirti göstermesidir. Kilamidya bununla birlikte ileriki yaşlarda kısırlığa neden olabilir. Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Her senaryoyu inceleyin. Buradaki konuşmalar hakkındaki görüşleriniz nelerdir? Seni seviyorum. Sana enfeksiyon bulaştırmam. Amy ve Harry seks yaşantısı beklentilerini tartışmaktadırlar. Harry’nin daha önce partnerleri olmuştur ve Amy herhangi bir CYB enfeksiyon taşıma olasılığından endişe etmektedir. Yalnızca bu sefer bir zarar vermez, merak etme Harry ve Amy bir prezervatifleri olmadığından endişelenmektedir. Zaten doğum kontrolü uyguluyoruz Amy ve Harry prezervatif almalılar mı? condoms? Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Her senaryoyu inceleyin. Buradaki konuşmalar hakkındaki görüşleriniz nelerdir? Bence beraber yatabiliriz ancak önce test olmak istiyorum Harry, GUM (Genital Üriner Tıp) Kliniğine Amy ile birlikte gitmekten çok utanıyor. İlk defasında buna yakalanmazmışsınız diye duydum Amy ve Julia ilk defa bu işin nasıl olduğunu tartışmakta ve herpes hakkında endişe duymaktadır. Klamidya! Bizim eğlenmemizi engellemek için sürekli bundan bahsediyorlar Harry ve Sandy sınıftaki seksüel eğitim ve Kilamidya hakkında konuşmaktadırlar. Cinsel Yolla Bulaşan Enfeksiyonlar Bölüm A ‘Cinsel temasta’ bulunduğun kişilerin isimlerini ve CYB hastalığı olup olmadıklarını yazın: Cinsel Birleşme 1 2 3 4 5 Kişinin ismi Enfeksiyon var mı? Sınıftaki kaç kişiye enfeksiyon bulaştı? _____________________________ Sana enfeksiyon bulaştı mı? _________________________________________________ Enfeksiyonu bulaştıran kimdi? ____________________________________________ Bölüm B ‘Cinsel temasta’ bulunduğun kişilerin isimlerini ve CYB hastalığı olup olmadıklarını yazın: Cinsel Birleşme 1 Kişinin ismi Enfeksiyon var mı? 2 Sınıftaki kaç kişiye enfeksiyon bulaştı? _____________________________ Sana enfeksiyon bulaştı mı? _________________________________________________ Bu sefer enfeksiyon bulaşan insanların sayısı bu sefer neden azaldı? _________________________________________________________________________ Enfeksiyonu bulaştıran kimdi? ____________________________________________ Bölüm C – Sonuçlar Kişi 1 2 3 4 Önceki Renk Sonraki Renk Renk değişiminin nedeni Cling film veya pamuk toplar neyi temsil etmektedirler? ________________________________________________________________________ CYB hastalığı olan birisiyle cinsel teması olmasına rağmen bazılarının enfeksiyon almamasının hangi nedeni olduğunu düşünüyorsunuz? ________________________________________________________________________ Bu bölüm, öğrencilerin, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların riskleri hakkında doğru bir algı geliştirmelerini teşvik etmeyi amaçlar. Klamidyanın örnek olarak kullanılması; öğrencilerin, bireyin enfeksiyona karşı hassaslığını ve sonuçlarının potansiyel ciddiyetini anlamasına yardımcı olur. Bu, güçlü hikayeler ve görsel sunumlar aracılığıyla yapılır. Öğrencilerin, cinsel ilişki ve prezervatif kullanımı konusunda müzakere becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmak amacıyla, gençler tarafından karşılaşılan yaygın problemler kendilerine sunularak bu problemleri yenme konusundaki önerileri sorulur. Bu beceriler hakkında prova yapma, ilave aktivitenin temelini oluşturur. ÖĞRENME SONUÇLAR Klamidya bakterisi ULUSAL PROGRAM LİNKLER Bütün öğrenciler: Anahtar Aşama 3 Eğitim Programı Gençler arasında klamidya enfeksiyonu oranını öğrenecekler Çoğu kişinin herhangi bir belirti yaşamadığını öğrenecekler Enfeksiyon ve uzun vadeli sağlık sonuçları arasındaki fizyolojik bağlantıyı anlayacaklar Enfeksiyonun ne kadar kolay yayıldığını anlayacaklar Enfeksiyona karşı kendilerini nasıl koruyacaklarını öğrenecekler Nasıl ve nerede klamidya için test ve tedavi edilebileceklerini öğrenecekler 3. Kapsam ve İçerik 3.3 Organizmalar, davranış ve sağlık Tahmini Eğitim Süresi 50 dakika 2.4 Enfeksiyonun Yayılması Ön Bilgi CYBE'ler: Klamidya Anahtar Kelimeler Klamidya Bulaşma Risk Gerekli Malzemeler □ □ □ SH 1'in bir kopyası SH 2'nin bir kopyası SH 3 ve SH 4'ün bir kopyası Mevcut İnternet Kaynakları (a)Gençler arasındaki enfeksiyon oranlarını, (b) enfeksiyonun vücuda nasıl zarar verdiğini, (c) enfeksiyonun ne kadar kolay yayıldığını gösteren, 'önceden hazırlık' listesi altındaki animasyonlar Klamidya, Chlamydia trachomatis adlı bakteri tarafından sebep olunan, cinsel yolla bulaşan bir enfeksiyondur (CYBE). Klamidya en çok 16-24 yaş arasındaki kişilerde görülür. Bu gruptan, her on kişiden bir kişinin enfekte olduğu düşünülmektedir. Klamidya enfeksiyonuna sahip olan kadınların %70'i ve erkeklerin %50'si hiçbir belirti yaşamaz ki bu, enfekte olmuş birçok insanın enfeksiyonu taşıdıklarının farkında olmadıkları anlamına gelir. Belirti gösteren kadınlar için buna, anormal akıntı, cinsel ilişki sırasında ağrı ve/veya kanama ve idrar yaparken ağrı hissetme belirtileri dahildir. Erkeklerde bunlara, penisin ucundan bulanık veya sulu bir akıntının gelmesi, idrar yaparken ağrı hissi ve testis ağrısı dahildir. Bir idrar örneği (erkekler ve kadınlar) veya vajinal swab (sadece kadınlar) kullanılarak tanı yapılabilir. Enfeksiyon, tek doz antibiyotik ile tedavi edilebilir. Tedavi edilmemiş klamidya hastalığı, pelvik inflamatuvar hastalığın (yumurtalık ve fallop tüplerinin ciddi şekilde iltihaplanması), ektopik gebeliğin (ceninin bir fallop tüpünde büyümesi) ve kadınlarda kısırlığın iyi bilinen bir sebebidir. Enfeksiyon, erkeklerde prostat ve testis sorunlarına yol açabilir ve artan kanıtlar bunu aynı zamanda erkeklerde kısırlık ile de ilişkilendirmektedir. Neden Klamidya hakkında bir ders? Klamidya ciddi ve büyüyen bir halk sağlığı problemi olmakla birlikte bu enfeksiyon, genç insanlar tarafından özellikle tehdit edici bulunamayabilen bazı özelliklere sahiptir. Prezervatif kullanımı konusunda karar verirken genç insanlar muhtemelen karşılaşabilecekleri sonuçları tartmaktadır. Bunlardan bazıları, mesela CYBE'lere karşı korunma gibi olumlu sebepler olacaktır ancak daha çok olumsuz sebebin bulunması muhtemeldir (mesela, "o anki havayı bozuyor" gibi). Olumsuz sebepler genellikle olumlu sebeplere baskın geleceğinden prezervatif kullanımı konusundaki motivasyon özellikle pek güçlü değildir. Bunu etkisiz hale getirmek ve prezervatif kullanımı konusundaki sebepleri desteklemek için gençlerin, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonların yol açtığı tehdidi doğru bir şekilde algılamaları çok önemlidir. Bu ders, klamidya tarafından yol açılan tehdit hakkında güçlü ve gerçekçi algıların teşvik edilmesi için tasarlanmıştır. Önceden Yapılan Hazırlık 1. CYBE yapan yerel kurumlar hakkında bilgi toplayın 2. www.e-bug.eu sitesinden aşağıdaki animasyonları indirin a. ‘Donlar’ b. ‘Klamidya filmi’ c. ‘Riziko’ 2.4 Enfeksiyonun Yayılması CYBE'ler: Klamidya Giriş 1. Cinsel eğitim hakkındaki temel kurallarınızı özetleyin veya sağlanan özeti kullanın (bakınız: SH 1) 2. Klamidya olarak bilinen belirli tür bir cinsel yolla bulaşan enfeksiyon hakkında konuşacağınızı belirterek başlayın. Sınıfa, bu CYBE hakkında halihazırda ne bildiklerini sorun. Bu noktada sağlanan Power Point'i kullanarak dersin amaçlarını vurgulamak isteyebilirsiniz. Şunları açıklayın a) klamidya, bakteri tarafından sebep olunan, cinsel yolla bulaşa bir enfeksiyondur b) en çok gençler (16 - 24 yaşlar) arasında yaygındır. c) insanların çoğunda bir belirti görülmez çünkü çoğu kişide bir belirti görülmez. d) ancak bazı insanlarda belirtiler görülür ve bunlara şunlar dahildir....(bakınız: TS 1) 3. Sınıfa, Donlar animasyonunu gösterin. Oynata tıklayın a) Bunun, 16-24 yaşları arasında bir grup genç (50 kız ve 50 erkek) olduğunu Sınıfa, bu 100 insandan kaç tanesinin klamidya ile enfekte olmasının muhtemel olduğunu sorun? İleriye tıklayın b) On genç vurgulanmıştır ve yanıp sönen donlara sahiptir. 10 gençten 1'inde klamidya enfeksiyonu olduğunu açıklayın. İleriye tıklayın c) Kaç tanesinin klamidya enfeksiyonuna yakalandığından haberdar olduğunu düşündüklerini sorun. İleri X2 tıklayın d) Bir kız ve iki erkek öğrenci, Klamidya enfeksiyonuna sahip olan gençlerin çoğunun bundan haberi olmadığını ifade edecek şekilde mutsuz görünecek (örneğin, grubumuzdan sadece 3 kişi). Bunun, neden bazı insanların bu hastalığa 'sessiz hastalık' dediklerinin sebebi olduğunu açıklayın. 4. Sınıfla, birçok insanın klamidya hastalığına sahip olduğunu bilmediğini ve bilenlerin de bunu kimseye söylemediğini açıklayın. Klamidya ile şimdi enfekte olan veya daha önce enfekte olmuş insanlar tanımalarının Ana Aktivite muhtemel olduğunu açıklayın. 1. Eğer klamidya enfeksiyonu tedavi edilmezse bunun hem erkekler hem de kadınlar için ciddi sonuçlara yol açabileceğini açıklayın. Öğrencilere, bir kişi Klamidya bakterisi - bakterinin gözünden ile enfekte olduğunda vücutlarının içerisinde ne olduğu hakkında bilgi sahibi olacaklarını anlatın! 2. Öğrencilere SH 2 – EğerKlamidya konuşabilseydi adlı materyalin bir kopyasını dağıtın. Chloe isimli bir genç kadının Klamidya bakterisi ile enfekte olduğunu ve bakterinin, Chloe'ya kendi hikayesini anlattığını açıklayın. Her birinin birer paragraf okuması için 5 öğrenci seçin. 3. Okuma bittikten sonra öğrencilere Klamidya bakterisi hakkında ne öğrendiklerini sorun. 4. Şimdi, öğrencilerin Klamidya bakterisinin, kadın vücudu boyunca nasıl yayıldığını görmelerinde fayda olabilir. Sınıfa ya ‘Klamidya filmi’ni gösterin ya da öğrencilerin filmi tek tek izlemesine müsaade edin. 5. Eğer tespit ve tedavi edilmemiş olarak kalırsa klamidya enfeksiyonun nasıl kalıcı ve geri tamir edilemez hasara yol açabileceğini gösterin. Öğrencilere, çoğunun enfekte olduklarının farkına varmayacaklarını ve bu yüzden test olmayacaklarını hatırlatın (bu sebepten dolayı korunmasız cinsel ilişkiden sonra test olmak yaşamsal öneme sahiptir). 6. O güne kadar korunmasız cinsel ilişkiye girmiş herkesin klamidya ve diğer CYBE'ler için test olması gerektiğinin üzerinde durun. En yakın test kurumu ve buraya nasıl erişebilecekleri hakkında bilgi sağlayın. 16 yaşının altındakilerin gizlilik hakkına sahip olduğunu, yani sağlık uzmanlarının ziyaretlerini, ebeynlerine/vasilerine haber veremeyeceklerini açıklayın. Tedavinin tek doz bir antibiyotik olduğunu açıklayın. Ayrıca onlara yerel olarak ücretsiz prezervatiflere nasıl erişebilecekleri hakkında bilgi verin. 2.4 Enfeksiyonun Yayılması CYBE'ler: Klamidya Ana Aktivitenin devamı 7. Artık öğrenciler Klamidya bakterisinin hastalığa nasıl yol açtığını biliyorlar; onlara klamidyanın, kişiden kişiye ne kadar kolay geçtiğini sorun. 8. Sınıfı, 5 - 7'şer kişilik daha küçük gruplara bölün ve her bir gruba SH 3 ve SH 4 dağıtın. İPUCU:9.SH1-2'yi, lamine edilmiş kartlar şeklinde keserek her bir gruba vermek isteyebilirsiniz. 9. Her bir gruptan, 'Riziko'animasyonunu izlemesini isteyin. Animasyon sekiz karakterden meydana gelen bir ağı gösterir. Her bir bireyin anlatacak bir hikayesi vardır ve hepsi birbirine cinsel temas ile bağlıdır. Pembe çizgi klamidyanın bulaştığını ve yeşil çizgiyse bulaşmadığını gösterir. İmleci karakterlerin üzerine götürerek o karakterin klamidya ile bağlantısı ve hastalığın grup aracılığıyla nasıl bulaştığını öğreniriz. Bütün hikayeleri öğrenene kadar karakterlerin oluşturduğu bu ağda dolaşın (öğrenciler, hikayeleri hangi sırada öğrenmek istediklerine kendileri karar verebilir). 10. Eğer yeterli zaman varsa, her bir grup tartışmalı ve sağlanan soruları yanıtlamalıdır - alternatif olarak her bir gruba belirli bir karakteri tahsis edin. Birkaç dakika sonra yaptıkları tartışma ile ilgili olarak her gruptan sınıfa geribildirimde bulunmalarını isteyin. Karşılığında, bunun hakkındaki tavsiyemizi görmek için 'yorumlar' düğmesine basın. Bunu sınıf olarak tartışın. 11. Tartışmayı sonlandırırken 1) 'donlar' egzersizinden 100 gencin görüntüsünü gösterin. Klamidyanın korunmasız cinsel ilişki aracılığıyla ne kadar kolay yayılabileceğini tartışın 2) bilmeleri ve güvenmeleri gereken kişinin sadece kendi partnerleri olmadığını, ağdaki herkesin olduğuna vurgu yapın (tabii ki bunu yapamazlar) - partnerleri istemeden bu hastalığa maruz kalmış olabilir 3) herkese klamidya bulaşabileceği mesajını pekiştirin - kendilerine hastalığın bulaşmasını önlemenin tek yolu ya cinsel ilişkiye girmemek ya da prezervatif kullanmaktır 4) Beklemekte SAKINCA yoktur - diğer gençlerin vereceği izlenimin aksine kendi yaşlarındaki gençlerin çoğu o yaşta henüz cinsel ilişkiye girmemiştir (13-16 yaş arasındaki gençlerin %75'i cinsel ilişkiye girmemiştir). Genel Aşağıdaki mesajları pekiştirin: Klamidya, eğer tedavi edilmezse, tamir edilemeyecek hasara yol açabilir İleride çocuk yapamayacaklarına dair gerçek bir ihtimal söz konusudur Genç kadınlar, daha yumuşak olan iç dokuları bakterilerin saldırması için daha kolay olduğundan daha yaşlı (30 yaşın üstü) kadınlara göre daha fazla risk taşır Herhangi bir belirti olmaksızın vücudunuza nüfuz edebilir Klamidya olan insanların çoğu hastalığa sahip olduklarını bilmediklerinden (hastalık yayıldığında dahi) kendilerini kontrol ettirmek için hiçbir işaret bulunmaz ve bu, enfeksiyonun bu derece bir zarara yol açmasına izin verebilir. İlave Etkinlik a. 'Riziko' egzersizinin üzerine inşa etmek suretiyle, örneğin, prezervatif satın alma utangaçlığını yenme veya korunmasız cinsel ilişkiye girme konusundaki baskıya karşı koyma gibi karakterlerce yaşanılan problemleri aşmak için gerekli bazı becerileri öğrencilerin prova etmesini isteyin. Sınıfınıza ve öğrencilerinizin kendilerine ne kadar güvendiklerine bağlı olarak, örneğin rol yapma ve tiyatro gibi araçları kullanarak bir aktivite geliştirin. b. Bir CYBE'nin bir grup içerisinde ne kadar kolaylıkla yayılabildiğini göstermek için Lise öğrencileri için e-Bug paketinden 'Enfeksiyonun Yayılması' aktivitesini uygulayın. Temel Kurallar Hiç kimsenin (öğretmen veya öğrenci) kişisel bir soruya yanıt vermesi gerekmeyecektir Hiç kimse tartışmaya katılmaya zorlanmayacaktır Vücudun bölümleri için sadece doğru isimler kullanılacaktır Kelimelerin anlamları makul ve mantıklı bir şekilde açıklanacaktır Diğerleri (sınıf tarafından kabul edildiği şekilde) Eğer klamidya konuşabilseydi Özür dilerim Sarah ama kabahat benim değil. Seni ben seçmedim. İki hafta önce o partide o adamla cinsel ilişkiye girerek sen beni seçtin. Hatırlamıyor musun? Tabii ki hayır, neden hatırlayasın ki? Uzun bir süre boyunca ondan hoşlanıyordun ve prezervatif kullanmadın. Sana gerçekten çok minnettarım. Benimle, yani klamidyayla enfekte olduğundan hiç haberin yoktu. Ben sessizimdir ama bu zayıf olduğum izlenimi yaratmasın çünkü ben öyle değilim. Selam! Evet, doğru, işte ben buradayım. Mark'ın menisindeki bakteri aracılığıyla sana bulaştım ve sessiz kaldıkça kendimi senin vücudunda evimde hissetmem benim için daha kolay. Mark'ın menisi siz cinsel ilişkiye girdikten sonra vücudunda kaldı ve bana etrafa yayılma şansı verdi. Sen genç olduğun için vücudunu enfekte etmem benim için daha kolay. Dediğim gibi sessiz kalma konusunda çok becerikliyimdir. O kadar becerikliyim ki 24 saat boyunca seninle olurum ve senin ruhun bile duymaz. Bazıları ne yazık ki farkıma varsa da çoğu insan farkıma varmaz ve bu aylar hatta yıllar boyunca fark edilmeden etrafta dolaşmama fırsat verir. Dürüst olalım, ben böylesini tercih ediyorum; senin görebileceğinden daha fazla zarara sebep olurum. Başlangıçta, yaşarım ve rahim boynu ile idrar yolunda problemlere sebep olurum. Vücuduna girdikten sonra dev gibi çoğalırım. Çoğalan küçük parçalarımla gurur duyarım, hepsi benim gidebileceğimden daha ileri giderek hastalığı yayar. Birlikte bir ordu gibi güçlüyüz, en sevdiğimiz yer olan fallop tüplerini işgal ederiz. Evet, doğru, bebeklerin yapıldığı, üreme sisteminin önemli bir parçası. Evet biliyorum, şu anda bebekler hakkında pek endişeli değilsin, daha çok gençliğini yaşama ve eğlenmekle ilgilisin; bu benim için mükemmel bir durum çünkü böylelikle işimi yapmak için bol bol zamanım olacak. Tüpleri her iki tarafta da bloke edip yara dokusu oluşturma konusunda işimi gerçekten iyi yaparım. Sonuç? Fallop tüplerinin ve yumurtalıklarında ağrılı bir iltihap baş gösterebilir ve gelecekte çocuk sahibi olmak için çok mücadele etmen gerekebilir. Artık benimle tespit ve tedavi edilmemiş olarak yaşamanın gerçekliğinden haberdarsın. Benden haberdar olmamanın diğer bir sürprizi, bir dahaki sefere korunmasız cinsel ilişkiye girdiğinde beni başkalarına bulaştıracak olman. Benden daha fazlası! Bu, sence de harika bir haber değil mi? O zavallı genç için kötü haber ama... Biliyor musun? Kendimi erkeklerde de saklayabilirim ama bazen onlara orada olduğumu göstermek isterim. Penisinin ucundan kötü bir akıntı geldiğini fark edebilir. Merhaba, evet, o benim! İdrarını yaparken ağrıya da sebep olabilirim. AHHHH... Bir dakika, aynı zamanda sadece eğlence olsun diye testislerinin şişmesine dahi sebep olabilirim! Bu şekilde kendini kötü hissederek etrafta yürüdüğünü düşün...bunun için sana teşekkür edecek. Diğer taraftan, içinde ses çıkarmadan kalmaya karar verebilirim ve gelecekte çocuk sahibi olamayacağını öğrenebilir. Neyse, gitmem gerekiyor. Yapmam gereken önemli işler var..... Merhaba, ben Chloe. Chris adında bir erkek arkadaşım var, o 17 yaşında ve 5 aydır çıkıyoruz. Son zamanlarda aramız biraz tuhaf. Bunu söylemekten biraz utanıyorum ama cinsel ilişki konusunda kavga ediyoruz. Ben bakireydim ve o değildi, sebep bu. Cinsel ilişkiye girmek istedi. Başta birbirimize dokunmak ve öpüşmek bize yetiyordu ancak geçen ay telefonda bana cinsel ilişkiye girme konusunda kızdı. Bu benim için büyük bir mesele ama gerildiğimden bir şey söyleyemedim ve bana kızıp beni terk etti. Bana eğer onu seviyorsam onu mutlu etmek için kendisiyle cinsel ilişkiye gireceğimi söyledi ama peki ya benim duygularım? Ben bu konuda mutlu değilim. Bana, küçük aptal bir çocuk gibi hareket ettiğimi söyledi, ben de sonunda yaptım. O yine de birkaç hafta sonra beni terk etti. Chloe, cinsel ilişkiye girmek için Chris tarafından baskıya uğradı ve farkında olmamasına rağmen klamidya ile enfekte edildi. Chris, onun nasıl hissetmesine sebep oldu? O, bu durumu başka ne şekilde idare edebilirdi? Chris, bu durumu başka ne şekilde idare edebilirdi? Chloe şimdi ne yapmalı? Benim adım Ash, iyi misin? Moda fotoğrafçılığı benim tutkumdur. Moda dünyasında çok fazla çekici kadın var! Eylül ayında kolejde bir kursa başlayacağım. Ama kendi Kate Moss'umla tanışmadan önce Chloe adlı bir kızla tanıştım. O şirin, utangaç birisi. Bana, en son erkek arkadaşının bir salak olduğunu söyledi; ona doğru bir şekilde davrandığımdan emin olmak istiyorum. Cinsel ilişkiye girmeye başladığımızda ben "Prezervatif takmam gerekiyor" dedim ve o, fark etmez dedi. BİR DAKİKA AŞKIM diye düşündüm! Senden hoşlanıyorum ancak senden bebek istemiyorum, eğer bir moda haftasına gidersem sana ve çocuğa bakamam! Aynı zamanda, cinsel yolla bulaşan bir hastalık ve penisimin düşmesini de istemiyorum! Bunun hakkında konuştuk ve prezervatif kullanmayı istemeyeceğimi düşündüğünü çünkü eski sevgilisinin kullanmadığını söyledi. Bunun benim için olmadığını düşündüm, prezervatif kullanmam gerekiyordu. Biraz daha konuştuk ve ilişkiye girene kadar biraz bekledik. Sonrası harikaydı ahbap. Chloe'da klamidya olmasına rağmen prezervatif kullandıkları için hastalığı Ash'a bulaşmadı. Chloe'nun daha önceki deneyimi, prezervatif kullanımı hakkındaki bakış açısını nasıl etkiledi? Ash'ın prezervatif kullanımı hakkındaki yaklaşımını nasıl buluyorsunuz? Prezervatif kullanımını gündeme getirmek için iyi bir yol biliyor musunuz? Ben Anna Geçen hafta Chris'in evinde bir partiye gittim. Onu daha önce pek iyi tanımıyordum ama şimdi tanıyorum, kendisiyle cinsel ilişkiye girdim. Konuşmaya başladığımızda birbirimizle uyuştuk ve uzun süre boyunca konuştuk. Gürültüden dolayı, yukarı, odasına gittik. Sadece öpüştük ve gerçekten hoşuma gitti. Daha ne olduğunun farkına varmadan üstünü çıkardı ve ben de aynısını yaptım, daha fazla öpüştük ve sonra cinsel ilişkiye girdik. Daha önce cinsel ilişkiye girdim ancak prezervatif kullandım; İmmi ile beraberken prezervatif kullanmadığım için kendime hayret ediyorum ancak her şey çok çabuk oldu. Kendisine onun hakkında bir şeyler söyleyeceğimi düşündüm durdum. Ancak bunun için doğru bir zaman yoktu. Ancak gelmeden önce dışarı çıkardı. Buna doğru dürüst seks bile denilir mi? Temiz olduğumdan emin olmak için sonra iyi bir banyo da yaptım. Böyle bir şeyin olmasına izin verdiğim için kendimi aptal gibi hissediyorum; bunun olmasına nasıl izin verebildim? Anna, prezervatif kullanmadıkları için Chris tarafından klamidya ile enfekte edildi. Chris'in kullanmış olduğu 'dışarı çıkarma'nın (aynı zamanda geri çekme yöntemi olarak da bilinir) neden işe yaramadığını düşünüyorsunuz? Yıkamanın neden işe yaramadığını düşünüyorsunuz? Hangi noktada Anna prezervatif kullanımını gündeme getirmiş olmalıydı? Ne söyleyebilirdi? Ben İmmi Ailemle birlikte İspanya'ya gittim ve orada Anna ile tanıştım. O çok güzel. Bütün tatil boyunca birlikteydik. Son gece cinsel ilişkiye girdik. En iyi arkadaşım Rocky'e bahsettiğimde prezervatif kullanmam gerektiğini söyledi ama o hep her şeyi kafaya takan biri olmuştur. Bana test olmamı söyledi ama... Unut, ben formdayım ve iyiyim. Nereden bir test bulabileceğimi falan bile bilemem; penisime bakmaları gerekir mi? O zaman olmaz, bunu yapmayacağım! Bana bir şey olmaz. İmmi, Anna'dan klamidya kaptı Tatilde olmak bazı insanların normal davranışlarını nasıl değiştirebilir? Eğer İmmi'nin arkadaşı olsaydınız söylediklerine nasıl yanıt verirdiniz? Benim adım Jamie Göründüğünden daha zor, öyle değil mi! Bu, prezervatif satın alma olayı. Bir dükkana gittim, kaplanın gözü bebeğim, ben bunun için hazırdım! Tıraş bıçağı ve biraz nane aldım. Önümüzdeki hafta tekrar Anna'yla buluşuyorum ve bu sefer onu kesin yapacağız. Her şeyin mükemmel olmasını istiyorum, ondan gerçekten hoşlanıyorum! Koruma kullanma hakkında konuştuk ve ikimiz de prezervatif almamız gerektiğine karar verdik. Bunu üzerine, ÜÇ defa eczaneye gittim ancak bir türlü prezervatif satın alamıyorum! Ya kasanın arkasındaki o iğrenç yaşlı kadın BANA BAKIYOR, yüzümden ter damlacıkları aşağı akıyor! Ya da annemi tanıyan o adam, ya ona söylerse?!?!? AAHHHGGGHHHH ahbap, bence prezervatif kullanmadan yapalım diyorum! Anna'da klamidya olmasına rağmen prezervatif kullandıkları için hastalığı Jamie'ye bulaşmadı. Neden Jamie'nin prezervatif satın almayı zor bulduğunu düşünüyorsunuz? Kendisinin bunu kolaylaştırması için ne tavsiye edersiniz? Yaşadığınız yerde gençler nereden prezervatif temin edebilir? Merhaba! Ben Alisha İmmi ile görüşmeye başladım. Benden biraz daha büyük ve bütün arkadaşlarım çok kıskanıyor. O çok çekici... Çok güzel elbiseler giyiyor ve arabasıyla beni okuldan alıyor. Sanırım seks yapacağız. Birbirimize oral seks yapıyoruz. Onun daha fazlasını istediğini söyleyebilirim ama. Beni kaygılandıran tek şey benden hoşlanıp hoşlanmayacağı çünkü İmmi hastalık gibi şeylere sahip bir tip değil. Alisha, İmmi'den oral klamidya kaptı Bir kişinin CYBE'ye sahip olabilecek bir tip olduğunu düşünmenize o kişide gördüğünüz nasıl bir özellik sizi sevk eder? Bir kişinin CYBE'ye sahip olabilecek bir tip olmadığını düşünmenize o kişide gördüğünüz nasıl bir özellik sizi sevk eder? İnsanlar bir kişide bir CYBE olup olmadığına karar vermelerine yardımcı olması için ne gibi 'ipuçları' kullanırlar? Bu yaklaşımla ilgili problem nedir? Merhaba gençler, ben Mark Ben eşcinselim ve bunu 6 ay önce açıkladım. Birkaç defa seks, anal seks yaptım. Bir kere arkadaşlarım aracılığıyla tanıştığım birisiyle ve kısa zaman önce Immi adında birisiyle. Onu uzun zamandır tanıyordum ama eşcinsel olacağı aklıma gelmezdi - emin olmadığını söylemesine rağmen. Benim için fark etmez, kimden hoşlanıyorsanız hoşlanırsınız öyle değil mi? Tabii ki birisinin hamile kalmasına dair bir kaygı yok ama yine de hastalıklar hakkında endişe falan olduğundan ben her zaman prezervatif kullanırım. Eğer karşımdaki kullanmıyorsa, hiç işim olmaz. Immi'de klamidya olmasına rağmen prezervatif kullandıkları için hastalığı Mark'a bulaşmadı. Mark, cinsel ilişkiye girerken daima prezervatif kullanmak istediği konusunda kendi kafasında çok net. Size sağlam bir plana sahip olmak hangi şekillerde yardımcı olabilir? Prezervatif kullanımı, yani ne zaman kullanmak gerektiği (her zaman?) hakkında bir plan yazmayı dene. Prezervatif kullanmak ne zaman daha zor olabilir? Yani, kiminle (herkesle mi yoksa belirli insanlarla mı?) ve hangi koşullar altında (prezervatif kullanmayı gündeme getirir misin, bir tane çıkarır mısın?). Merhaba, ben Chris Dün akşam evimde bir parti verdim... Bugün işler biraz bulanık görünüyor... Sınavların sonu... Karışık bir gece... Bir sürü insan.... Hey… Anna'yla seks yaptım, ANNA'YLA SEKS YAPTIM! Ne? Bunun nasıl olduğunu bilmiyorum bile!... Harikaydı!!!... Ama bir dakika... Benim bir kız arkadaşım var... Chloe... Kahretsin! Doğrusu, o vazgeçmeyecektir, bu durumda ne yapabilirim? Chris’te klamidya var. Dün gece Chris, Anna ile korunmasız cinsel ilişkiye girdi ve hastalığını ona geçirdi. Chris'in bugün kendisini nasıl hissedeceğini düşünüyorsun? Ne tür duygulara (olumlu ve olumsuz) sahip olacağını düşünüyorsun? Eğer Chris'in arkadaşı olsaydın kendisine ne gibi bir tavsiyede bulunurdun? Vücudun Doğal Savunmaları Bölüm 3.1 hastalıklara karşı vücudun doğal savunmaları konusunu işleyecektir. Vücudun zararlı mikroplarla günlük temelde nasıl mücadele ettiğini gösteren detaylı bir sunum ve animasyonlar bulunmaktadır. Bu bölüm, bu kaynağın son 2 bölümü için gerekli bilgi gereksinimlerini sağlamaktadır. Beyaz Kan Hücreleri ÖĞRENME ULUSAL MÜFREDAT SONUÇLARI BAĞLANTILARI Tüm Öğrenciler: Ana Aşama 3 İnsan vücudunun enfeksiyonlarla mücadele etmek için bir çok doğal savunmaları olduğunu öğrenecekler. 3 temel savunma hattı bulunduğunu anlayacaklardır. Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Bazen vücudumuzun enfeksiyonla mücadelesinde yardıma ihtiyacı olduğunu bileceklerdir. Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 3.1 Enfeksiyonların Yayılmasının Önlenmesi Vücudun Doğal Savunması Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Antikorlar Antijen Bağışık Yanma Patojen Fagositler Fagositoz Plazma Beyaz Kan Hücreleri Vücudumuz bizi sağlıklı tutmak için son derece verimlidir. Üç ana savunma hattı bulunmaktadır: 1. Patojenlerin vücuda girmesini engellemek Cildimiz ilk savunma hattıdır ve birçok zararlı mikrobun vücudumuza girmesini engeller. Burnumuzdaki sümük ve siliya (ince kıllar) herhangi bir mikrobu yakalayarak akciğerlerimize girmelerini engeller. Hatta gözyaşlarımız enzimler üreterek (bu fiziksel olmayan kimyasal bir engeldir) bakterileri öldürür. 2. Özel-olmayan Beyaz Kan Hücreleri BKH-(WBC) Gerekli Malzemeler □ Sunumu aşağıdaki siteden indirin www.e-bug.org Her öğrenci için Mevcut Web SH 1 □ Bir kopya Kaynakları SH 1 in bir MS PowerPoint sunumu Bağışıklık sisteminin nasıl çalıştığını gösteren bir animasyon Bu BKH-(WBC) Fagositler olarak adlandırılır özel-olmayan olarak adlandırılmalarının nedeni bunların her şeyi avlayıp öldürme amacında olmalarıdır. Yabancı maddeleri fagositoz adı verilen bir proses ile yakalayıp sindirirler. Aynı zamanda ısıtıcı bir tepkiyi tetikleyerek enfeksiyon alanına kan (alanın kırmızılaşmasını ve ısınmasını sağlar) ve plazma (alanın şişmesini sağlar) gönderilmesini gerçekleştirir. Bütün bunlar doğru hücrelerin bölgeye gitmelerini ve enfeksiyonla mücadele etmelerini sağlar. 3. Özel Beyaz Kan Hücreleri BKH-(WBC) 4. Bu BKH-(WBC) özeldir ve yalnızca mikropları hedefler. Tüm işgalci mikroplar yüzeylerinde özel bir moleküle sahiptir ve bunlara antijen denir. Bu BKH-(WBC) ler tanımadıkları bir antijen ile karşılaştıkları zaman antikor denilen proteinleri üretmeye başlarlar. Bu antikorlar daha sonra bu antijenlere yapışarak bunları diğer BKH-(WBC) ler tarafından yok edilmesi için işaretler. Antikorlar yalnızca bu amaçla üretilmiş özel antijenlere yapışırlar. Antikorlar BKH-(WBC) tarafından süratle üretilirler ve kanda dolaşırlar ve işgalci mikroplara veya patojenlere yapışırlar. Tüm patojenler yok edildikleri zaman antikorlar kan içerisinde hastalık yaratan mikroplarla savaşmak için hazır bulunurlar. Bu şekilde vücut daha önce savaştığı hastalıklara karşı bir bellek oluşturarak daha önce geçirdiğimiz hastalıklara karşı bağışıklık kazanırlar. Eğer patojenler tekrar vücuda saldırırlarsa hazır olan ve çabucak üretilebilen antikorlar enfeksiyon savaşına hazır olurlar. İlave Hazırlıklar 1. Her öğrenciye bir kopya SH 1. 2. www.e-bug.eu sitesinden bağışıklık çalıştığını gösteren animasyonu indirin. sisteminin nasıl Vücudun Savunma Sistemi Enfeksiyon ile savaşta her zaman ilaçlara ihtiyacınız olmaz. Siz farkında olmadan vücudunuzun zararlı mikroplarla her gün zorlu bir savaş verdiğini biliyor muydunuz? Vücudun hastalıklara neden olan mikropları durdurmak için üç savunma hattı bulunmaktadır. Birinci Savunma Hattı – Mikropların Vücuda girmesini Durdurmak 1. Cildimiz Cildimiz bir kesik veya yara olmadığı sürece mikropların vücudumuza girmesini engeller. Hatta kesiklerde bile bu bölge çok kısa bir sürede izole edilerek mikropların içeri girmesi engellenir. 2. Solunum Sistemi Burnumuzdaki sümük ve ince kıllar, mikropların akciğerlerimize girmesini engeller. 3. Gözler Gözyaşları enzimler adı verilen kimyasalları oluşturarak, gözümüz üzerindeki mikropları öldürürler. İkinci Savunma Hattı – Özel olmayan Beyaz Kan Hücreleri 1. Beyaz kan hücreleri fagositler olarak adlandırılır a. Genellikle birinci savunma hattını aşan ‘yabancı’ herhangi bir şeyi yakalarlar. b. Mikropları yerler ve sindirirler. c. Özel olmayan diye adlandırılırlar çünkü vücuda yabancı her şeye saldırırlar. d. Aynı zamanda şişme ve kızarıklığı tetikleyerek: i. Bölgeye kan akışını hızlandırmalıdır. ii. Hasarlı bölgeden sıvı çıkışını engeller Üçüncü Savunma Hattı – Özel Beyaz Kan Hücreleri 1. Bazıları Antikorları üretirler a. Tüm işgalci hücreler antijenler olarak adlandırılan belirleyici işaretler bulundururlar. b. Beyaz kan hücreleri yabancı bir işaret/antijen ile karşılaştığında antikorları üreterek onların üzerine kilitlenmelerini ve yok edilecekler olarak işaretlendirilmelerini sağlarlar. Bu antikorlar yalnızca bu özel işaretleri/antijenleri hedeflerler başkalarını değil. c. Beyaz kan hücreleri hangi antikorları üreteceğine karar verdiği zaman, onları çok kısa bir sürede üretirler. Bu antikorlar daha sonra; i. Derhal işgalci mikropları yok edilmeleri için işaretlemeye başlarlar. ii. Enfeksiyon sona erdikten sonra kan içinde kalarak, enfeksiyon tekrar geldiğinde savaşmaya hazır olurlar. Bu nedenle vücudunuz daha evvel geçirdiğiniz hastalıklara karşı bağışıklık kazanırlar. Ve hangi antikorları çabucak üreteceklerini bilirler. Aşılar Bölüm 3.2 Aşılanma yoluyla hastalıkların önlenmesini ele alacaktır. Bu aktivitede öğrenciler, enfeksiyonların yayılmasının önlenmesi için aşıların nasıl kullanıldığını gösteren bir animasyonda yer alacaklar ve bölge bağışıklığının önemini keşfedeceklerdir. İlave aktivitede dünyadaki bazı ülkeleri ziyaret etmeden önce hangi aşıların yapılması gerektiğini ve nedenlerini araştıracaklardır. ÖĞRENME SONUÇLARI Tüm Öğrenciler: SONUÇLARI Aşıların bakteriyel ve virüs enfeksiyonların belli bir bölümünün yayılmasını önlediğini öğreneceklerdir. Tüm enfeksiyonları engelleyecek aşıların olmadığını anlayacaklardır. Daha Yetenekli Öğrenciler: Daha önce çok yaygın olan enfeksiyonların aşılama sayesinde artık seyrekleştiğini öğrenecekler. Çok yaygın bir enfeksiyon olan üşütme ve boğaz ağrısı gibilerinin aşılarla engellenemediğini göreceklerdir. ULUSAL MÜFREDAT BAĞLANTILARI Ana Aşama 3BAĞLANTILARI Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika 3.2 Enfeksiyonların Önlenmesi Aşılanmalar Anahtar Kelimeler Antikorlar Antijen Salgın Toplu Bağışıklık Bağışıklık Bağışıklık kazanma Aşı Beyaz Kan Hücreleri Gereken Malzemeler Her Öğrenci için □ □ □ SH 1 ile SH 5 arasındaki her renkli karton Bir kopya SW 1 Bir kopya SW 2 Mevcut Web Kaynakları www.who.int www.traveldoctor.co.uk ŞAŞIRTICI GERÇEK 1918 grip salgını İspanyol gribi olarak bilinir ve grip aşısı bulunmadan 20 milyon kişinin ölmesine neden olmuştur. Geçmiş Bilgiler Bağışıklık sistemimiz genellikle vücudumuza giren herhangi patolojik mikroplarla savaşırlar. Çok fazla dinlenerek, doğru gıdaları alarak ve bol bol uyuyarak bağışıklık sistemimizi güçlendirebiliriz ve o da iyi bir şekilde çalışarak enfeksiyonları yok ederler. Bağışıklık sistemimizi güçlendirmenin diğer bir yolu da aşılanma sistemidir. Aşılar enfeksiyonla mücadele etmek için değil onları engellemek için yapılır. Aşılar genellikle bizleri hasta eden mikropların, zayıf ve aktif olmayan türlerinden yapılırlar. Bazı durumlarda bizleri hasta eden mikrop hücrelerinin aynısı olmayan ancak benzeri olan türlerinden yapılırlar. Aşı yapıldığı zaman vücuttaki bağışıklık sistemi zararlı mikroplar vücuda saldırıyorlarmış gibi karşı hücuma geçerler. Beyaz kan hücreleri olabildiğince antikor üreterek aşının yüzeyindeki antijenlere bu antikorların yapışmalarını sağlarlar. BKH (WBC) kolaylıkla mikropların son derece zayıflatılmış türünü yenerler ve sizi bu mikroplar hasta etmezler. Başarılı bir şekilde tüm aşı antijenleri yok edildikten sonra, bu mikroplarla nasıl savaşıldığını bağışıklık sistemi unutmazlar. Bir dahaki seferde aynı antijeni taşıyan mikroplar vücuda girdikleri zaman, bu mikroplar daha sizi hasta yapmadan bağışıklık sistemi onlarla savaşmaya başlarlar. Bazı durumlarda, bağışıklık sistemini uyarıp hatırlatmak gerekebilir bu nedenlerle bazı aşıların tekrarlanması gerekir. Grip mikrobu gibi bazı mikroplar, antijenlerini değiştirerek durumu zorlaştırırlar, Bu durumda bağışıklık sistemi bu yeni türle savaşa hazır değildir. Bu nedenle yıllık olarak grip aşıları yaptırmaktayız. Aşıların kullanılmasıyla daha önce yaygın olarak görülen bazı hastalıklar örneğin çiçek hastalığı ortadan kalkmıştır. Kızamık gibi bazı hastalıkların tekrar ortaya çıkması nüfusun büyük bir bölümünün aşılanmaması nedeniyle oluşmaktadır. Salgın türlerine karşı nüfusun bir kısmının aşılanmasıyla hastalıklara karşı toplu bağışıklık kazanılabilir. Önceden Hazırlıklar 1. Her bir öğrenci için SH 1, SH 2, SH 3 ve SH 4 kalın kartona yapıştırıp lamine film ile kaplayın ve kareleri kesin ders sonunda bunlar toplanarak daha sonraki sınıflar için kullanılabilir. 2. SW 1 ve SW 2 her öğrenciye kopyalayın 3.2 Enfeksiyonların Önlenmesi Aşılanmalar Giriş 1. Derse, öğrencilere hangi aşıları olduklarını sorarak başlayın. Örneğin çocuk felci, MMR, Verem veya herhangi bir tatil aşılaması gibi. 2. Bağışıklık demek enfeksiyonun ciddi etkilerinden korunma demektir ve ‘bağışıklık kazanmak’ demek vücudun bakteriyel ve virütük hastalıklara karşı koruyuculuğu arttırmak demektir. 3. Aşıların zararsız miktarlarda zayıflatılmış mikropların vücudumuza kötü mikroplara karşı nasıl savaşmasını öğretmek için yapıldığını açıklayın. 4. Bölüm 3.1. in yardımıyla aşıların nasıl çalıştığını anlatın. Antikorların anne karnındayken plasenta yardımıyla ve emzirdikleri sütle bebeklere geçtiğini ve yeni doğan bebekleri hastalıklardan koruduklarını açıklayın. 5. Öğrencilere her bir mikrobun etrafında bulunan koruyucunun her biri için ayrı olduğunu ve bazı mikropların bu koruyucuları sık sık değiştirerek bilim adamlarını bu enfeksiyonlar için aşı geliştirmede zor durumda bıraktıklarını veya grip türü aşılarda her yıl yeni bir türün yapıldığını anlatın. Ana Aktivite Activity 1. Bu aktivitenin tüm sınıfla yapılması en iyisidir. Sınıfa aşılamaların toplumu nasıl hasta olmaktan koruyacağının simülasyonunu yapacaklarını anlatın. 2. Sınıftaki herkese bir kırmızı (enfekte), beyaz (bağışık), mavi (tedavide ancak hala bulaşıcı) ve sarı (aşılı) kartlarını (SH 1 – SH 5) verin. Senaryo 1 (Enfeksiyonun yayılmasını ve bağışıklığı temsil edecek) 1. Sınıfın ortasından bir öğrenciyi seçin ve kırmızı kartları tutmasını söyleyin. Ve şimdi bir virüs enfeksiyonu geçirmekte olduklarını söyleyin. Kendi yakınlarındaki bir kişiye dokunmalarını söyleyin Bu insan şimdi enfekte olmuştur ve kırmızı kart gösterecektir. Bu ilk günün bitmesine işaret edecektir. 1.inci gün sonu diyoruz çünkü enfeksiyonun çoğalması için bu kadar bir süreye ihtiyacı vardır enfeksiyonun ilk semptomları bu sürede görünerek kendilerini gösterirler. 2. Bir kaç saniye sonra şimdi ikinci gün başlıyor deyin ve Öğrenci 1 artık mavi kart gösteriyor olmalıdır yani tedavide ancak hala bulaşıcı durumdadır. Öğrenci 2 hala kırmızı kart tutuyor olmalıdır. Bu öğrencilere kendi yakınındaki başka insanlara dokunmalarını söyleyin. Bu iki öğrenci şimdi enfekte olmuş olup kırmızı kart tutuyorlar olmalıdır. Bu ikinci günün sonunu işaretleyecektir. 3. Bir kaç saniye sonra sınıfa şimdi 3 üncü günde olduklarını söyleyin. a. Öğrenci 1 şimdi beyaz kart tutuyor olmalıdır. Örneğin o kişi artık bağışıktır. Bu kişi normal sağlıklı bağışıklık sistemine sahip bir bireydir bu nedenle hastalığı sona erdirecek ve bağışıklığı oluşturacaktır. b. Öğrenci 2 şimdi bir mavi kart tutuyor olmalıdır. Örneğin tedavide ancak hala bulaşıcı durumdadır. c. Öğrenci 3 ve 4 kırmızı kart tutuyor olmalılar. Örneğin halen enfekte durumdadır. 4. 1 – 3 adımlarına 7 gün süreyle devam edin ve öğrencilerden çalışma programlarındaki senaryo 1 i tamamlamalarını söyleyin. 3.2 Enfeksiyonların Önlenmesi Aşılanmalar Ana Aktivite Senaryo 2 (Enfeksiyonun yayılması ve aşılama yoluyla bağışıklığın oluşmasının temsili) 1. Her öğrencide kart setinden olduğundan emin olun (senaryo 1 deki gibi). Sınıfa bu senaryoda aşılama programları sonunda neler olacağını göreceklerini anlatın. Sürecin aynı olacağını ancak bazı kişilerin daha önce aşılanmış (bağışık) olacağını anlatın. 2. Sınıfa bir kağıt dağıtacağınızı ve buna göre ya ‘asılanmış’ yada ‘yatkın’ yazacağını ve bu kağıtları kimseye göstermemelerini ancak enfekte olmuş bir insan dokununcaya kadar aşı kartlarını göstermemeleri gerektiğini anlatın. a. % 25 aşılanmış : % 75 yatkın Sınıftaki %25 öğrenciye aşılanmış yazılı kağıdı verin geri kalanına da yatkın yazılı kağıdı verin. Senaryo 1 deki adımları 1-4 arasını tekrarlayın, eğer aşılanmış bir kişiye enfeksiyon ulaşırsa, sarı kartlarını (aşılı) gösterecek ve enfeksiyonu başkasına taşımayacaktır. b. % 50 aşılanmış : % 50 yatkın Yukarıdaki gibi, ancak, öğrencilerin % 50 sine aşılanmış kağıdı verilmiş geri kalan kişilere yatkın kağıdı verilmiştir. c. % 75 aşılanmış : % 25 yatkın Yukarıdaki gibi, ancak, öğrencilerin % 75 ine aşılanmış kağıdı verilmiş geri kalan kişilere yatkın kağıdı verilmiştir. Öğrenciler daha fazla kişi aşılandığında enfeksiyon trendinde bir azalma gözlemleyeceklerdir. Bu noktada sınıfa ‘toplu(sürü) bağışıklık’ terimini açıklamak yararlı olacaktır. Toplu bağışıklık bir çeşit bağışıklık olup nüfusun belli bir oranı aşılandığında ortaya çıkan bir bağışıklık durumudur. Buradaki (sürü) aşılanmamış bireylerinde bağışıklık kazanmalarını sağlayacaktır. 3.2 Enfeksiyonların Önlenmesi Aşılanmalar Genel Öğrencilerin anlamasını kontrol etmek için aşağıdaki konuları tartışın. a. Aşılanma neden yalnızca şahsi bir sağlık konusu değil aynı zamanda bir toplum sağlığı konusudur? Bulaşıcı hastalıkların çoğu son derece bulaşıcıdır kendimizi aşıyla korumamıza rağmen diğer insanlar kendilerini aşılatmazlarsa hastalığı kapıp aşılanmamış başka kişilere yayabilirler. Eğer daha fazla kişi aşılanırsa hastalığın dolaşımı engellenir. Bu nedenle toplu bağışıklık hastalıkların yayılmasını engelleyebilir. Günümüz toplumunda küresel seyahatlerin daha ucuz ve daha kolay olması ve bir enfekte insanın hastalığı 24 saatte dünyanın öbür ucuna hastalığı yayabilmesi mümkündür. b. Bulaşıcı bir hastalığı tamamen ortadan kaldırmak için ne yapmak lazımdır? Yaygın bir şekilde sürekli bir temele dayanan ve bütün hedef gruplarına ulaşan bir aşılama programı bir hastalığı ortadan kaldırmak için yalnız başına en önemli araçtır. Ancak bu şekilde tüm hastalıkları ortadan kaldırmak olanaksızdır çünkü bazı bulaşıcı hastalıklar örneğin kuş gribi, insanlar dışındaki bazı canlılar üzerinde yaşayıp çoğalabilirler. c. Peki, grip aşısı neden grip virüsünü ortadan kaldıramadı? Bir aşı vücudu belirli antikorları üretmesi için kandırmakta ve belirli bir enfeksiyonla savaşmasını sağlamaktadır. Bu antikorlar virüsün diş çeperlerindeki antijenlere yapışarak virüsü yok etmektedir. Grip virüsü kendini ve kabuğunu değiştirme özelliğine sahiptir ve bu nedenle bilim adamları her yıl grip aşısını yenilerler.. İlave Aktivite Activity 1. Sınıfa birer kopya SW 2 verin. 2. Her öğrenciye sağlanan dünya haritasını verin ve ülkeleri ziyaret ederken hangi aşıların yapılması gerektiğini yazmalarını isteyin. Öğrencilerden aynı zamanda aşıların koruduğu hastalığın ismini ve ona neden olan mikrobun ismini de yazmalarını isteyin. Enformasyon aşağıdaki web sayfalarında bulunabilir www.who.int, www.traveldoctor.co.uk veya yerel tıp merkezlerini ziyaret ederek temin edilebilir. 3.2 Enfeksiyonların Önlenmesi Aşılanmalar Senaryo 1 - Sonuçlar 2 hafta sonra kaç kişinin enfekte olacağını tahmin edebilirsiniz? Öğrenci Sayısı Enfekte Tedavide ancak hala Gün 233 iyileşiyor 377 enfekte 342 bağışık Bağışık Eğer 2 inci enfekte olan kişi zayıf bir bağışıklık sistemine sahip olsaydı bu durum sonuçları nasıl etkilerdi? bulaşıcı 1 1 0 0 2 1 1 0 3 2 1 1 4 3 2 2 5 5 3 4 6 8 5 7 7 13 8 12 İkinci insanda zayıf bağışıklık sisteminin olması bağışıklığın oluşması için enfeksiyonlarla mücadelede antikorların oluşumunu geciktirir. Bu da 2 numaralı insanın 2 günden daha fazla enfeksiyon yayıcı özelliği devam ettirir ve buda her gün daha fazla kişinin enfeksiyon kapmasına neden olur. Zamana göre enfeksiyon kapan kişilerin sayısını grafikte gösterin. Scenario 2 - Sonuçlar Gün 25% Enfekte 1 2 3 4 5 6 Daha fazla insan aşılandıkça enfeksiyonun yayılma hızına ne olur? Aşılanmış Öğrenci Sayısı 50% 75% Bağışık Enfekte Bağışık Enfekte Bağışık lık d e d e Bu tablodaki sonuçlar sınıfta bulunan öğrenci sayısına bağlı olarak ve aşılanmış insanların yerleşimine bağlı olarak yatkın insanlara yakınlıklarına bağlı olarak değişir Ancak daha fazla sayıda aşılanmış insan oldukça enfekte olan insan sayısında azalma olur. 7 Sonuçlar Aşılama programları hastalıkların bir toplumun içinde yayılmasını son derece zorlandırmaktadır. Daha fazla insan aşılandıkça, hastalıklara karşı bağışıklık kazanmaktadır bu nedenle hastalığın yayılmasını engellemektedir. Sonuçları gösteren bir grafik çizin. 1. Toplu bağışıklık nedir? Sürü bağışıklığı (veya topluluk bağışıklığı) nüfusun bir bölümünün aşılanmasından sonra oluşan aşılanmayan kişilere de koruma sağlayan bir çeşit bağışıklık durumunu tarif etmektedir. 2. Toplum içindeki aşılanma seviyesi düşük bir seviyeye düşerse ne olur? Aşılanma seviyesi düşük bir seviyede olursa, insanlar tekrar hastalıkları kapmaya ve hastalığın yeniden yayılmasına yol açar. 3. Aşılanma niçin önleyici bir önlemdir ancak bir tedavi değildir? Aşılar vücudun bağışıklığını arttırırlar ve vücudumuza bir mikrop girdiğinde, bağışıklık sistemi savaşarak mikrobun ciddi bir hastalığa neden olmasını engeller. Aşılar Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Enfekte Aşılar Tedavide Tedavide Tedavide Tedavide ancak hala ancak hala ancak hala ancak hala bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı Tedavide Tedavide Tedavide Tedavide ancak hala ancak hala ancak hala ancak hala bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı Tedavide Tedavide Tedavide Tedavide ancak hala ancak hala ancak hala ancak hala bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı Tedavide Tedavide Tedavide Tedavide ancak hala ancak hala ancak hala ancak hala bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı Tedavide Tedavide Tedavide Tedavide ancak hala ancak hala ancak hala ancak hala bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı Tedavide Tedavide Tedavide Tedavide ancak hala ancak hala ancak hala ancak hala bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı bulaşıcı Aşılar Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Bağışık Aşılar Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılı Aşılar Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Yatkın Aşılar Senaryo 1 - Sonuçlar Öğrenci Sayısı 2 hafta sonra kaç kişinin enfekte olacağını tahmin edebilirsiniz? Tedavide ____________________________________ Enfekte Bağışık ancak Gün bulaşıcı 1 1 0 0 2 1 1 0 3 2 1 1 4 3 2 2 5 5 3 4 6 8 5 7 7 13 8 12 Eğer 2 inci enfekte olan kişi zayıf bir bağışıklık sistemine sahip olsaydı bu durum sonuçları nasıl etkilerdi? ________________________________________ ________________________________ Zamana göre enfeksiyon kapan kişilerin sayısını grafikte gösterin Senaryo 2 - Sonuçlar Gün Aşılanan Öğrenci Sayısı 25% Enfekte 1 Daha fazla insan aşılandıkça enfeksiyonun yayılma hızına ne olur? 50% Bağışık Enfekte Bağışık 75% Enfekte Bağışık e _____________________________ _____________________________ 2 _____________________________ 3 _________________ 4 5 Sonuçları göstermek için bir grafik çizin 6 7 Sonuçlar 1.Toplu bağışıklık nedir? ________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________ 2. Toplum içindeki aşılanma seviyesi düşük bir seviyeye düşerse ne olur? ________________________________________________________________________________ ______________________________________________________________ 3. Aşılanma niçin önleyici bir önlemdir ancak bir tedavi değildir? ________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ Bu haritada gösterilen bölgeleri ziyaret etmek için aşağıda belirtilen kutuları gereken aşılar ile doldurun Kanada: Batı Avrupa: Rusya: Uzak Doğu: Asya: G. Amerika: Afrika: Avustralya: Antibiyotikler Bölüm 4, Enfeksiyonların tedavisi, antibiyotiklerin ve ilaçların çeşitli hastalıkların ve bulaşıcı hastalıkların tedavisinde kullanılmalarını incelemektedir. Bu pratik aktivitede, agar kaplarında asitler ve bazlar kullanılarak bakteriler ve antibiyotikler temsil edilmeye çalışılmıştır. Gruplar halinde öğrenciler antibiyotiklerin (asit çözeltilerinin) etki alanlarını bakteriler üzerinde (agar baz indikatörleri) hastalardan alınan kültür örneklerinde test ederler ve verilen bir listedeki hangi hastalığa karşılık olduklarını belirlerler. Antibiyotik Kapsüller İlave aktiviteler öğrencileri günümüz antibiyotik kullanımı ile ilgili ‘Önemli konulardaki’ araştırmaları incelemeye yönlendirir. ÖĞRENME SONUÇLARI Tüm Öğrenciler: Genel enfeksiyonlardan çoğu, kendi kendilerine zamanla, yatak istirahatıyla, sıvı alımı ve sağlıklı yaşam ile tedavi olurlar. Eğer antibiyotik kullanıyorsanız, kürü tamamlayın Başkalarına ait veya bırakılmış antibiyotikleri kullanmayın. Daha Yetenekli Öğrenciler: Antibiyotiklerin fazla kullanılması normal/yararlı bakterilere de zarar verir. Bakteriler fazla kullanım nedeniyle daha dirençli hale gelmektedir. ULUSAL MÜFREDAT BAĞLANTILARI Ana Aşama 3 Çalışma Programı 3. Aralığı ve İçeriği 3.3 Organizmalar, davranışlar ve sağlık Yaklaşık Eğitim Süresi 50 dakika Estimated Teaching Time 50 minutes 4.1 Enfeksiyonların Tedavisi Antibiyotikler ve İlaçlar Geçmiş Bilgiler Anahtar Kelimeler Antibiyotik Geniş Spektrumlu Hastalık Rahatsızlık Bağışıklık sistemi Enfeksiyon İlaç Dar Spektrumlu Doğal Seçim Semptom Gerekli Malzemeler Her Öğrenci için Bir kopya SW1 Bir kopya SW2 Eldivenler Lab Teknisyeni Petri Kapları Baz Agar Isıtıcı Fenol Kırmızısı* Yağlı Crayon/marker Atılabilen damlalıklar Hidroklorik asit Mantar delici Test tüpleri Test tüpü tutacağı * diğer indikatörler için www.e-bug.eu Mevcut Web Kaynakları Aktivite ile ilgili bir film gösterimi Antibiyotik kullanımı ve direnci hakkında bir sunum Alternatif olarak kullanılabilecek diğer genel asitlerin/alkalilerin ve indikatörlerin bir listesi SH 1, doğru sonuçların SH1 görüntüleri ve beyaz tahta için MS PowerPoint formatı görüntüleri Vücut enfeksiyona yol açan kötü mikroplara karşı yardımcı bir çok doğal savunmalara sahiptir – cildimiz mikropların vücuda girmelerini engeller, burnumuz solunduğu zaman mikropları tutabilecek yapışken elemanlara sahiptir. Gözyaşımız bakterileri öldürebilen maddelere sahiptir. Midemiz asit üreterek midemize giren birçok mikrobu öldürebilir. Genel olarak sağlıklı bir yaşamda (doğru yiyecekleri yiyerek, çok fazla su içerek ve daha fazla dinlenerek) bu doğal bariyerler günlük hayatımızda çalışarak bizleri sağlıklı tutarlar. Ancak, bazı durumlarda, mikroplar bu engelleri aşarak vücudumuza girebilirler. Genel olarak bağışıklık sistemi vücuda girebilen herhangi bir zararlı mikrobu yok eder ancak bazı durumlarda, bağışıklık sisteminin yardıma ihtiyacı olabilir. Antibiyotikler doktorlar tarafından zararlı bakterileri öldürmek için kullanılan özel ilaçlardır. Bazı bakteriler bakteri üretimini durdururken diğerleri bakterileri öldürmektedir. Antibiyotikler menenjit verem ve zatürre gibi bulaşıcı hastalıkların tedavisinde kullanılırlar. Virüslere zarar veremezler bu nedenle antibiyotikler, soğuk algınlığı ve grip gibi virüslerin neden olduğu hastalıkları tedavi edemezler. Antibiyotik örnekleri arasında penisilin, eritromisin ve tetrasilini sayabiliriz. Antibiyotiklerin keşfedilmelerinden önce zararlı bakteriler ölümcül tehlikeydiler. Bugün birçok bakteri enfeksiyonları kolaylıkla antibiyotikler ile tedavi edilebilmektedir – ancak bakteriler bu duruma karşı savaşmaktadır! Antibiyotiklerle artan bir dozda karşılaşmaları karşısında zararlı bakteriler daha dirençli hale gelebilmektedirler. Bu bakterisel enfeksiyonların tekrar ölümcül tehdit oluşturabildikleri anlamına gelmektedir. Bunun olmaması için aşağıdaki yollarla yardım edebiliriz: - Sadece doktorunuz tarafından size yazılan reçetedeki antibiyotiği kullanın çünkü reçete hastaya ve enfeksiyona adapte edilerek yazılmıştır. - Daima reçetede belirtilen kürü bitirin aksi takdirde bakteriler tümüyle ölmemiş olabilirler ve enfeksiyonu tekrarlatabilirler. - Sadece öksürük ve soğuk algınlığı için antibiyotik kullanmayınız çünkü antibiyotikler virüsleri öldürmezler ve bu bakterisel dirence neden olur. Antibiyotik dirençli bakterilerin yol açtığı enfeksiyonlar önemli Hastalar bağışıklık-yetmezliği nedeniyle daha büyük bir risk altındadır ve bu durumda enfeksiyonu Öğrencilerin antibiyotiklerle sıvıya dokunmamalarına aktiviteden sonra ellerini kontrol ve etmek çok daha zordur. yıkamalarından emin olun. Dirençli bakteriler dirençlerini diğer bakterilere de geçirebilirler. Sağlık ve Güvenlik bir sağlık tehditi oluşturmaktadır. Bazı okullarda laboratuar giysileri, eldivenleri ve gözlükleri kullanılması gerekebilir. 4.1 Enfeksiyonların Tedavisi Antibiyotikler ve İlaçlar Önceden Hazırlıklar 1. İlaç olarak kullanılan malzemeleri temin edin, bunlar ağrı kesiciler, aspirin, öksürük ve soğuk algınlığı şurupları, bal, antibiyotikler, antiseptik kremler, nane çayı, vitaminler, portakal suyu, zencefil, probiyotik içecekler v.b. olabilirler. 2. www.e-bug.eu sitesinden e-Bug Antibiyotikleri: Keşifleri ve Dirençleri sunumunu indirin. Giriş 1. Tezgahta yiyecekleri ve ilaçları sergileyin. Öğrencilere ilaç nedir diye sorun? İlaç kelimesinden ne anladıklarını sorun. İyi olmayı etkileyen sağlık tedavilerinde ve önlemlerinde, hastalık tedavisi kürlerinde çok kullanılan ilaç teriminin tanımlarını açıklayın. 2. Öğrencilere bu cisimleri iki gruba ayırmalarını ve bir gruba ilaçları diğer gruba ilaç olmayanları koymalarını söyleyin. Sınıf muhtemel olarak ticari ilaçlar ve yiyecekler olarak cisimleri ikiye ayıracaktır. Birçok gıda ürününün ilaç yönlerinin de bulunduğunu açıklayın (bal bir anti-bakteriyel ajan olarak kullanıldığını – balın boğaz ağrısını tedavi edici özelliği olduğunu, Nane çayının sindirime yardımcı olduğunu, zencefil ve sarımsağın antibakteriyel özellikleri olduğunu, portakal suyunun yüksek miktarda vitamin C bulundurduğunu ve çok sayıdaki ticari ilaçların bu tür gıda kaynaklarını temel aldığını bunların birçok kişi tarafından bilindiğini açıklayın. 3. Sağlıklı bir diyet programının hasta olmamızı ve doktora gitmemizi engellediğini izah edin. Örneğin C vitamini bulunduran sebze ve meyvelerden düzenli olarak yenilmesinin genel üşütme ile ilgili hasta olama şansını azatlığını anlatın. 4. Sınıfa ilaçların ancak o hastalıkla ilgili olduğu koşullarda kullanılması gerektiğini anlatın. Öğrencilere antibiyotiklerin ne amaçla kullanılması gerektiğini sorun. Öğrencilere antibiyotiklerin ancak bakteriyel enfeksiyonlarda kullanılması gerektiğini ve bunların virütik ve mantar enfeksiyonlarına etki etmediklerini anlatın. 5. www.e-bug.eu sitesinde antibiyotiklerin keşfi ve dirençleri sunumu da bulunmaktadır. Ana Aktivite 1. Bu aktivite 3-5 kişilik küçük öğrenci grupları tarafından yapılmalıdır. 2. Her grup için bir tezgah kurularak aşağıdakiler bulundurulmalıdır: a. Her biri hasta ismi ile etiketlenmiş 4 adet agar kültür kabı b. 4 test tüpü tutacağı, her birinde 5 antibiyotik çözeltisi (TS 4), her bir agar kabı arkasında. 3. Öğrencilere SW 1 ve SW 2 kopyalarını verin. 4. Amy’nin hastane laboratuarında çalıştığını ve görevinin bir doktorun operasyonundan alınan kültürlerde mikrobik büyümeyi gerçekleştirmek olduğunu, Amy’nin daha sonra bu mikropların antibiyotikler tarafından öldürülüp öldürülemediğini test ettiğini ve sonuçların doktora hangi mikrobun hastalığa neden olduğunu ve eğer varsa hangi antibiyotiklerin tedavi edici olduğunun belirlenmesine yardımcı olduğunu açıklayın. 5. Kırmızı rengin mikropların agar kabında büyüdüğünü gösterdiğini; sarı renkli bir agar kabının büyüme olmadığını gösterdiğini anlatın. 6. Bir beyaz kağıt üzerine agar kaplarını yerleştirin. Öğrenciler her bir deliği etiketleyerek her seferde 1 damla olarak delik tamamen dolana kadar antibiyotikleri damlatmalıdır. 7. Petri kabının kapağını kapatıp 5 dakika bekletin. 8. 5 dakika sonra, öğrenciler renklenmemiş bölümün (korunma) ölçülerini işaretlemelidir. 9. Öğrenciler çalışma raporlarını grup içinde tamamlamalı ve öğretmenleriyle tartışmalıdır. 4.1 Enfeksiyonların Tedavisi Antibiyotikler ve İlaçlar Genel 1. Öğrencilerin Çalışma tabloları üzerindeki soruları sınıfta tartışın: a. Antibiyotikler soğuk algınlığı veya gribi tedavi etmezler, Doktor A hastasına ne tavsiye etmeli ve daha iyi olması için ne tür bir reçete vermelidir? Antibiyotikler yalnızca bakteriyel enfeksiyonları tedavi edebilirler ve grip bir virüs enfeksiyonudur. Öksürükler ve üşütmelere virüsler neden olurlar ve çoğu zamanlarda vücudun kendi savunmaları bu enfeksiyonlarla savaşırlar. Kimyacı ve eczacının verdiği diğer ilaçlar öksürük ve soğuk algınlığı semptomlarına karşı yardımcı olurlar. Doktorlar ağrı ve enfeksiyonun yol açtığı ateşi düşürmek için ilaçlar verirler b. Metisilin genel olarak Stafilokok enfeksiyonunu tedavi etmek için tercih edilen bir ilaçtır. C hastasının enfeksiyonunu tedavi etmek için Metisilin verildiyse sonucu ne olabilir? Hiçbir etkisi olmaz! MRSA (Metisilin Dirençli Stafilokok aureus) Metisiline karşı bir direnç geliştirmiştir ve bu antibiyotiğin MRSA üzerinde hiçbir etkisi bulunmamaktadır. MRSA enfeksiyonlarının tedavileri giderek daha zorlaşmaktadır ve Vankomisin en son etkili antibiyotiklerden birisidir. c. Daha önceki boğaz ağrısından kalan dolabınızda bırakılan Penisilini tekrar alıp bacağınızdaki bir kesikteki enfeksiyon tedavisi için kullanılırmısınız? Cevaplarınızı açıklayın. Hayır, başkalarının antibiyotikler veya daha önceki enfeksiyonlar için verilen farklı antibiyotikler kesinlikle kullanılamaz. Farklı bakteriyel enfeksiyonların tedavisinde kullanılan farklı antibiyotikler bulunmaktadır. Doktorlar belirli antibiyotikleri belirli enfeksiyonlar için ve belirli bir hasta için uygun dozda verirler. Başkasının antibiyotiğini kullanmak sizin enfeksiyonunuzun tedavi olacağı anlamına gelmez. d. D hastası yara enfeksiyonu için reçetede belirtilen Metisilini kullanmak istemiyor. ‘Bu hapların yarısından fazlasını doktor verdiğinde almıştım enfeksiyon sona ermişti fakat daha sonra daha kötü olarak yeniden oluştu!’ Bunun neden olduğunu açıklayabilirmisiniz? Reçetede belirtilen antibiyotik kürünün bitirilmesi ve yarısında bırakılmaması çok önemlidir. Yarısında tedavinin bırakılması tüm bakterilerin ölmemesini ve geride kalanların da bu antibiyotiğe direnç kazanmalarına yol açabilir. İlave Aktivite Activity 1. Sınıfı gruplara bölün. Her gruba aşağıdaki konulardan birisi üzerinde bir poster hazırlamalarını söyleyin. a. Medyanın ilgisi nedeniyle, MRSA en çok bilinen antibiyotik dirençli bakteri olmuştur. Bu problemi çözmek için hastanelerde neler yapılmaktadır? b. Klostridium difisil yeni bir süper-bug olarak tanımlanmaktadır. K.Difisil nedir? Nasıl tedavi edilmektedir? c. İnsan sağlığı dışındaki alanlarda bakteriler nasıl kullanılmışlardır? 4.1 Enfeksiyonların Tedavisi Antibiyotikler ve İlaçlar Aşağıdaki hazırlıklar 5 öğrencilik bir grup içindir Bir Tezgah görünümü için bakınız www.e-bug.eu Gerekli Malzemeler Petri Kapları Agar Bazı Isıtıcı Fenol Kırmızısı Hidroklorik Asit 20 Test tüpü 5 Test tüpü tutacağı Yağlı Crayon/marker Atılabilen damlalıklar Mantar delicisi Agar Kabı Hazırlanması 1. İmalatçının kurallarına göre 100ml Agar bazı hazırlayın. 2. Yavaşça soğuduğunda, katılaşmadan, 1 Agar kabına boşaltın (büyüme olmadığını göstermek için). Tamamlandığında yeterli ölçüde (~10 damla) % 2 – 4 Fenol Kırmızısı ilave edin ve Agar rengini koyu kırmızı/karanlık portakal rengine çevirin ve iyice karıştırın. 3. Her Petri kabına yaklaşık olarak 20ml ilave edin ve soğumaya bırakın. 4. Katılaştığında, her bir Agar kabında 5 eşit aralıklı delik oluşturun. 5. Her bir Petri kabını aşağıdaki 4 isimden biriyle etiketleyin: a. Jean Smith c. Anne Jones b. Tom Harris d. Raj Nedoma Antibiyotik (test-tüpleri) Hazırlanması 1. Her bir hasta için 5 test tüpünden oluşan bir tüp tutacağı grubu hazırlayın ve her bir tüpü aşağıda belirtilen antibiyotik isimleriyle etiketleyin. a. Penisilin b. Metisilin c. Okzasilin d. Vankomisin e. Amoksilin 2. Aşağıdaki çözeltilerden 5ml kadarını dikkatlice etiketlenmiş test tüplerine koyun. Penisilin Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Jean Smith Su Su Su Su Su Tom Harris %10 HCl % 5 HCl % 1 HCl % 0.05 HCl % 5 HCl Anne Jones Su Su % 1 HCl % 0.05 HCl Su % 0.05 % 0.05 HCl Raj Nedoma Su % 0.05 HCl Su HCl Not: Her bir hasta için doğru konsantrasyonlarda HCl (antibiyotiklerin) hazırlanması son derece önemlidir. 3. Grup için aşağıdaki gibi bir çalışma tezgahı oluşturun: a. Uygun hastanın Agar kaplarını birbirinin yanı sıra ilgili test tüpleri tutacağının yanına tezgah üzerinde 4 istasyon olarak yerleştirin. b. Her test tüpü için bir damlalık c. mm işaretli bir cetvel d. Her bir hastanın Agar kabını bir beyaz kağıdın üstüne yerleştirmek ve her bir deliğin yanına ilgili antibiyotiğin ismini yazmak, öğrenciler için faydalı olabilir. 4.1 Enfeksiyonların Tedavisi Antibiyotikler ve İlaçlar Kap Sonuçları Hasta Jean Smith Tom Harris Anne Jones Penisilin Raj Nedoma Organizmaların Antibiyotik hassasiyeti Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Tanı Grip Strep. boğaz MRSA Stafilokok enfeksiyonu Kap Sonuçları Açıklamaları Met Ery Jean Smith: Pen Van Grip bir virüs tarafından oluşmakta ve antibiyotiklerin hiç birisinin etkisi bulunmamaktadır. Antibiyotikler yalnız bakterilere etki ederler. Amo Tom Harris: Boğaz ağrısı enfeksiyonları oldukça yaygındır ve genellikle kendi kendilerine tedavi olurlar. Ciddi durumlarda bu enfeksiyonu antibiyotiklerin çoğu tedavi eder. Penisilin bu tür enfeksiyon için Pen seçilmiş antibiyotik türüdür sorumlu olan bakteri grubu (Streptokoklardır) ve henüz bir direnç oluşturamamışlardır. Orta derecedeki boğaz enfeksiyonlarında gereksiz yere antibiyotikler verilmemelidir çünkü % 80 boğaz ağrılarının nedeni virütiktir ve diğer bakteriler tedavi esnasında direnç oluşturabilirler. . Met Ery Van Amo Met Ery Anne Jones: Pen Van Amo Metisilin Dirençli Stafilokok aureus (MRSA) enfeksiyonlarının tedavisi giderek daha zorlanmaktadır. Bu S. aureus bakterisi daha önceleri tercih edilen tedavi antibiyotiği Metisiline direnç oluşturmuştur. Vankomisin, potansiyel olarak çok tehlikeli olan bu antibiyotik için en son savunma hatlarından birisidir. Ancak bazı organizmalarda bu antibiyotiğe karşıda direnç tespit edilmiştir! Met Raj Nedoma: Penisilin ilk olarak bulunan ve geliştirilen bir antibiyotik olarak çoğu insanlar tarafından ‘harika ilaç’ olarak adlandırıldı ve birçok genel enfeksiyonun tedavisi için kullanıldı. Bu da Stafilokok bakterilerinin çabucak bu antibiyotiğe direnç oluşturmasına neden olmuştur. Amfiselin bir çeşit penisilin türevidir bu nedenle stafilokoklar bu bakterilere karşı da dirençlidir. Metisilin bu tür hassas stafilokoklar için seçilen ilaç türüdür. Ery Pen Van Amo Antibiyotikler Antibiyotik Hassasiyeti Testi Sonuçları Antibiyotikler Amy’nin Problemi Amy yerel bir hastane laboratuarında yaz çalışması yerleştirmesi kapsamında bulunmaktadır. Görevi Test sonuçlarını okuyup Doktor için ilgili evrakı doldurmaktır. Maalesef Amy bazı test sonuçlarını karıştırmıştır. Sonuçların bulunduğu rapor aşağıdaki şekildedir: Hastanın Organizmaların Antibiyotiklere hassasiyeti Tanı İsmi Penisilin Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Anne Jones Tom Harris Jean Smith Raj Nedoma ( hassas – bölge görünüyor, hassas değil – görünen bölge yok) Amy, her hastanın ayrı ayrı enfeksiyona yol açan organizmalarını Agar kapları üzerinde izole ederek çoğaltmıştır. Antibiyotik hassasiyeti testini tekrarlayarak hangi hasta için hangi teşhisin yapılabileceğini tekrar rapor edebilirmisiniz? Aşağıdaki sonuçlar kısmında her bir teşhise uygun olan hastanın ismini yazarak Doktorun hangi antibiyotiği önermesi gerektiğini belirtiniz. Sonuçlar Hasta A: ________________ Hasta B: ________________ Grip Etkileme (Influenza virüsü) alanı (mm) Penisilin Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Önerilen antibiyotik: _________________________________ Streptokok Boğaz Etkileme (Streptokoklar) alanı (mm) Penisilin Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Önerilen antibiyotik: _________________________________ Hasta C: ________________ Hasta D: ________________ MRSA Etkileme (Metisilin Dirençli alanı Stafilokok aureus) (mm)) Penisilin Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Önerilen antibiyotik: ________________________________ Stafilokok Yara Etkileme Enfeksiyonu alanı (mm) (Stafilokok aureus) Penisilin Metisilin Eritromisin Vankomisin Amoksilin Önerilen antibiyotik: _________________________________ Antibiyotikler Sonuçlar 1. Antibiyotikler soğuk algınlığı veya gribi tedavi etmezler, Doktor A hastasına ne tavsiye etmeli ve daha iyi olması için ne tür bir reçete vermelidir? _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ 2. Metisilin genel olarak Stafilokok enfeksiyonunu tedavi etmek için tercih edilen bir ilaçtır. C hastasının enfeksiyonunu tedavi etmek için Metisilin verildiyse sonucu ne olabilir? ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ 3. Daha önceki boğaz ağrısından kalan dolabınızda bırakılan Penisilini tekrar alıp bacağınızdaki bir kesikteki enfeksiyon tedavisi için kullanılırmısınız? Cevaplarınızı açıklayın. ________________________________________________________ ________________________________________________________ ________________________________________________________ 4. D hastası yara enfeksiyonu için reçetede belirtilen Metisilini kullanmak istemiyor. ‘Bu hapların yarısından fazlasını doktor verdiğinde almıştım enfeksiyon sona ermişti fakat daha sonra daha kötü olarak yeniden oluştu!’ Bunun neden olduğunu açıklayabilir misiniz? _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ _________________________________________________________ Kelime Sözlüğü Aerosol AIDS Anal seks Anti-bakteriyel Havadaki sıvı damlacığı. Edinilmiş Bağışıklık Eksikliği Sendromu insan bağışıklığı eksikliği virüsü (HIV) in bağışıklık sistemine zarar vermesiyle oluşan bir semptomlar ve enfeksiyonlar toplamıdır. Anal ilişkiyi gerçekleştiren bir cinsel davranış şekli; ereksiyon halindeki penisin rektuma girmesi halidir. sabun Bazı bakterileri öldüren bir sabun. Anti-bakteriyel sabunlar artan bir hızla pazarlanmaktadır ancak okul takımlarındaki sabunlara ilave bir katkısı yoktur. Antibiyotik Bakteri üretimini engellemek ve ya tahrip etmek için kullanılan bir ilaç çeşidi. Antikor Beyaz kan hücreleri tarafından üretilen bir protein tanıdığı mikroplara bağlanarak beyaz kan hücreleri tarafından daha kolay tahrip edilmelerini sağlar Mikrobun bir parçası, vücuda alındığında beyaz kan hücreleri tarafından antikor üretimini başlatır. Antijen Bakteri Mikroskobik tek hücreli organizma, insanlara yararlı veya zararlı olabilirler. Bakteriyofaj Bakterileri enfekte eden bir virüs. Geniş spektrumlu Geniş alandaki bir bakteri grubunu öldürebilen antibiyotikler. antibiyotik Bug Mikrop için kullanılan başka bir kelime. Hücre Bir organizmanın kendi başına faaliyette bulunabilen, en küçük yapısal birimi. Hücre Zarı Yumuşak, esnek, ince yağ ve proteinlerden oluşan her bir yaşayan canlı hücreyi çevreleyen yapı. Hücre Duvarı Bitki ve bakteri hücrelerini çevreleyen yapı. Klamidya Cinsel yolla bulaşan (STI) klamidya trakomatis bakterisinin yol açtığı, bir enfeksiyon. Silya Bazı hücreler üzerinde saç-şeklinde yapılar hızlı hücre hareketine olanak sağlarlar. Koklar Küre-şeklindeki bakteriler. Koloni Tek bir ana hücreden büyüyen bir mikroplar grubu. Kolonize İnsanlar üzerinde zarar verme zorunda olmadan yaşayabilme ve büyüme yeteneği. Bulaşıcı Doğrudan veya dolaylı temas ile başkalarına yayılma yeteneği. Kirlenme Bir alanın veya eşyanın mikroplar tarafından kaplanması şeklinde kirlilik veya temiz olamayan bir durum. Kültür Özellikle hazırlanmış bir büyüme ortamında mikropların büyümesi. Sitoplâzma Hücre içindeki sıvı ve jel türü bir yapı. Dermatofitler Ciltte ve kafa üzerinde veya cilt içinde büyüyen bir mantar grubu. Hastalıklar Tanımlanabilen işaretler ve semptomlar grubu tarafından karakterize edilen bir patolojik durumdur. Deoksi-ribo-nükleik-asit. Dönen bir merdiven şeklinde bir molekül hücrenin çekirdeğindeki genetik yapıyı taşıyan bir molekül. DNA Zarf çerçeve Bazı virüsleri çevreleyen bir yağ ve protein tabakası. Kelime Sözlüğü Salgın Bulaşıcı bir hastalığın bir bölgedeki bir çok bireye hızlı bir şekilde yayılması. Deney Bir fikrin doğru olup olmadığını anlamak için gerçekleştirilen bir test. Fermantasyon Maya yardımıyla şekerin karbon dioksite anaerobik koşullarda çevrilmesidir. Ateş Vücudun bir enfeksiyona karşı tepkisi olarak vücut sıcaklığının ani olarak yükselmesi. Bazı bakteri hücrelerinde bulunan ve hareketlerine yardımcı olan kamçı-benzeri yapılanmalar. Mikropların en büyüğüdür. Bakteri ve virüslere benzemeyerek, mantarlar çok hücrelidir. Kamçı Mantar Genital Siğiller İnsanlardaki papiloma virüsünün (HPV) yol açtığı cinsel yolla bulaşan bir durumdur. Germs Zararlı ve patojenik mikroplar için kullanılan başka bir kelime. Belsoğukluğu Niserya gonore bakterisinin neden olduğu çok yaygın bir cinsel yolla bulaşan hastalık ismidir. Toplumsal Bir topluluğun bir bölümünün aşılanması ile aşılanmamış bölümdekiler dahil tümünün bağışıklık kazanması durumudur. Bağışıklık Hepatit B Herpes İnsanların karaciğerini enfekte eden bir virüs hepatit adlı bir iltihaplanmaya neden olur. Cinsel yolla veya ağızdan bulaşan Herpes simpleks olarak adlandırılan çift-zincirli bir DNA virüsü. HIV Kazanılmış bağışıklık yetmezliği sendromuna (AIDS) yol açabilen bir retro-virüs. Hijyen Enfeksiyonların yayılmasını azaltan, sağlığı korumaya veya sağlık hizmetlerine yönelen koşullar ve pratikler. Hastalık Rahatsızlıklardan dolayı oluşan kötü sağlık koşulları. Bağışıklık Organların dokuların ve hücrelerin ve hücre ürünlerinin hangilerinin kendilerin olduğunu veya kendilerinden olmadığını antikorlar tarafından tespit eden ve vücuttaki mikropların veya yabancı maddelerin atılmasını sağlayan sistemin adı. Aşılama uygulayarak veya bağışıklık kazandırarak korunmak istenilen mikroba karşı onun kendisi veya benzerinin aşılanması. Sistemi Bağışık İnkübe etmek Büyüme ve gelişme için gereken en iyi sıcaklık ve koşulların sağlanması. Enfeksiyon Bir mikrobun neden olduğu bir hastalık. Bulaşıcı Bir enfeksiyona yol açabilen. Bir insan, hayvan veya yaşayan bir şeye mikropları transfer edebilen. Vücudun bir enfeksiyona, tahrişe veya diğer bir yaralanmaya tepkisi, temel hatları, kırmızılık, sıcaklık, şişme ve ağrı şeklindedir. İltihap İlaç Bir hastalığı veya yaralanmayı tedavi etmekte kullanılan bir madde. Mikrop ‘Mikro-organizma’nın kısaltılmış bir şekli. Mikroorganizma Mikroskop Çıplak gözle görülemeyecek kadar çok küçük canlı organizmalar. Genellikle yardımsız bir gözle görülmeyecek kadar küçük cisimleri Büyütülmüş görüntüler oluşturmak için kullanılan mercek veya merceklerden meydana gelmiş bir optik alet. Dar Spektrumlu Antibiyotik Yalnızca bir veya birkaç farklı bakteri türünü öldürebilen bir antibiyotik türü. Kelime Sözlüğü Doğal Seçim Bir nüfusun veya yoğunluğun veya çoğalan bir organizmanın başarılı türlerinin daha sonraki jenerasyonlarda kalıtsal olarak daha çok görülmesi ve başarısız türlerin daha sonraki jenerasyonlarda giderek daha az olarak görülmesi sürecidir. Doğal flora Doğal olarak vücutta bulunan mikroplar. Oral Seks Ağız kullanılarak yapılan dil diş ve boğazın genital organ olarak kullanılması dahil her türlü cinsel aktiviteyi içerir. Patojen Hastalığa neden olan bir mikrop. Pastörize Gıdanın içindeki bakteriler, virüsler, protozoa, küf ve mayalar gibi zararlı mikropları öldürmek amacıyla ısıtılması işlemi. Fagositler Kan sistemine giren tüm yabancı şeylere saldıran Beyaz Kan Hücreleri. Fagositoz Fagositlerin istenilmeyen mikropları yutup sindirmeleri metodu. Plazma Kan hücrelerinin bulunduğu kandaki sarı renkli sıvı. Tahmin etme Gelecekteki olaylar hakkında eğitimli bir tahmin. Probiyotik Kelime anlamı ‘yaşam için’ demektir. Probiyotikler insan sindirimine yardımcı olan bakterilerdir. Kızarıklığa neden olan rengini görünümünü veya dokusunu etkileyen ciltte bir değişiklik. İsilik Sonuçlar Kesinleşmiş bir etki veya çıktı. RNA Ribo-nükleik asit genellikle tek zincirli birçok nükleotidlerin oluşturduğu polimerlerden meydana gelen bir nükleik asittir. Çubuklar Kapsül görünümlü bir bakteridir. Seks Biyolojide erkek ve dişi ikilemi ve çoğalma konusunu referans almaktadır. Spiral Kıvrımlı bir şekildeki bakteri. CYB Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar. Semptom Bir hastalık belirtisi, örneğin baş ağrısı, ateş veya ishal gibi. Sifilis Tedavi edilebilen ve cinsel yolla bulaşan Treponema pallidum adlı spiral şekilli bir bakterinin neden olduğu bir hastalıktır. Şişme Organların, cildin veya diğer vücut parçalarının genişlemesi. Toksin Zararlı mikroplar tarafından üretilen zararlı bir madde. Transfer Bir yerden başka bir yere giderek mikropların yayılması. Nakil Bir yerden başka bir yere hareket etmek. Aşılama Bir aşı ile özel bir hastalıktan korunmak için aşı olmak. Aşı Virüs Beyaz Kan Hücreleri-BKH Zayıflatılmış veya öldürülmüş bir mikrobun, bir bakterinin veya virüsün veya mikroplar yapısının bir kısmının bir insana enjekte edilmesi o mikroba karşı antikor oluşumuna yol açar. Aşılar kendi başlarına enfeksiyona yol açmaz. Mikropların en küçüğüdür, virüsler kendi başlarına yaşayamazlar ve başka canlı organizmaların hücrelerinde yaşayabilirler. Vücudu enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı koruyan kanda bulunan hücreler. Bu Proje, Sağlık Koruma Ajansı, Ön Bakım Ünitesi tarafından aşağıda belirtilen okulların yardımıyla sürdürülmüştür: Junior Schools Brimscombe Church of England Primary School, Gloucestershire Clearwell Church of England Primary School, Gloucestershire Cirencester Junior School, Gloucestershire Elmbridge Junior School, Gloucestershire Latymer Prep School, London Mere School, Gloucestershire Nailsworth Junior School, Gloucestershire Powell’s Junior School, Gloucestershire Stow on the Wold Junior School, Gloucestershire Swell Church of England Primary School, Gloucestershire Siddington Church of England Primary School, Gloucestershire Uplands Community Primary School, Stroud Senior Schools Barnwood Park Arts College, Gloucestershire Bishops College, Gloucestershire Chipping Sodbury School, Bristol The Cotswold School, Gloucestershire Deerpark School, Gloucestershire Hayesfield School, Bath Heywood Community School, Glcouestershire Kingsfield School, Bristol Lakers School, Gloucestershire Ralph Allen School, Bath Ribston Hall High School, Gloucestershire The Ridings High School, Bristol Smithycroft Secondary School, Glasgow Thorntree Primary School, Glasgow Trinity Catholic School, London Bu kaynak aşağıdaki kuruluşlarla işbirliği yapılarak çoğaltılmıştır: City Üniversitesi, Londra Ev Hijyeni hakkında Uluslar arası Bilimsel Toplantısı Genel Mikrobiyoloji Toplumu Sağlık Bakanlığı e-Bug bu kaynaktaki kopya haklarından izin vererek, bu belgeyi çoğaltmamıza olanak sağlayan bir çok bireysel ve kurumsal katılımcıya teşekkür eder. Bunların tam bir listesi http://www.e-bug.eu/ebug_sch.nsf/licenses sitesindedir. Mikrobiyoloji, hijyen ve uygun antibiyotik kullanımı alanlarında çocukların eğitimi, antibiyotiklerin ileride ‘kullanılamaz’ olmalarını engelleyecektir. Çocuklar antibiyotiklerin ne zaman kullanılacağını ve ne zaman kullanılamayacağını öğrenerek büyüyeceklerdir. Bu kaynak paket, sınıfınızdaki öğrencilerinizi etkileyebilmeniz ve onlara öğretmeninizde yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiş olup bilgileri ve önerilen ders planlarını içermektedir. Mikropların öğrenilmesi Ulusal Müfredatın Fen programının 3.3. Organizmalar, davranışlar ve sağlık bölümüyle örtüşmektedir. Bu kaynak KSSE öğretmenleriyle Madde 3 de belirtilen ‘Sağlıklı, daha güvenli bir yaşam şekli oluşturmak için – sağlığımız etkileyen bakteriler ve virüslerin yayılmalarını azaltmak için basit güvenlik uygulamalarında’ kullanılabilmesi için paylaşılabilir. Bunun yanında KSSE de bu kaynağın tümüyle kullanılması sağlık ve çevre genel kriterleri açısından ‘öğrenciler için daha güvenlidir’.
