kuzeydoğu anadolu`daki saf sarıçam

T. C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
DOĞU ANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ
ARAŞTIRMA BÜLTENİ
KUZEYDOĞU ANADOLU’DAKİ SAF SARIÇAM (PİNUS SİLVESTRİS L.) ORMANLARININ
EKOLOJİK ŞARTLARI
GİRİŞ
Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinin ErzurumKars Bölümündeki saf sarıçam orman
alanlarını kapsayan çalışma sahası, ülkemizde
saf sarıçam ormanlarının yayıldığı önemli
alanlardan biridir. Ancak; özellikle karasal
iklim koşullarının hüküm sürdüğü bu sahadaki
sarıçam ormanları, asırlardan beri süregelen
çeşitli tahripler sonucu önemli ölçüde azalmış
ve yayılış sahaları daralmıştır. Bunların yerini
kısa sürede antropojen stepler almıştır.
Günümüzde işletilmeye elverişli olan sarıçam
ormanları Sarıkamış, Göle, Oltu, Şenkaya,
Ardahan ve Posof yörelerinde bulunmaktadır.
Araştırma
sahasında
kuzeydoğugüneybatı yönünde uzanan Kuzey Anadolu
orojenik kuşağının bir devamı olan dağ
silsileleri, bu dağ kuşakları arasında yer alan
derin yarılmış vadiler ve çökme sonucu
oluşmuş depresyonlar yer almaktadır. Bu
jeomorfolojik birimler sahadaki vejetasyon
formasyonlarının dikey yönde uzanmasında ve
yamaçlar arasında bitki tür ve toplulukları
yönünden farkların oluşmasında etkili olurlar.
Bölgenin iklim şartları; kökeni bölge
dışında olan veya bölge dışında teşekkül edip
sahayı etkileyen hava kütleleri ile dağların
uzanışı, bakı, denize olan uzaklık gibi fiziki
coğrafya faktörlerinin etkisi altındadır.
Bölgede yıllık ortalama sıcaklık 2-10ºC, yıllık
ortalama yağış 380-620 mm arasında
değişmektedir. Sahada en az yağış alan yerler
Oltu Çayı havzası ile Çoruh vadisinin taban
kesimleridir.
Yağış
değerleri
sahanın
yüksekliğine ve orografik şartlara göre
artmaktadır. Bölgenin en fazla yağışlı mevsimi
ilkbahar ve ilk yaz dönemi, en az yağışlı
mevsimi ise kıştır. Frontal faaliyetlerin
yoğunlaştığı ilkbahar ve sonbahar aylarında
kuzeybatıdan gelen maritim ve kontinental
polar hava kütlesi ile güneyden sokulan
tropikal hava kütlelerinin karşılaşması ile
cepheler teşekkül ederek frontal yağışlara
neden olmaktadır.
YAPILAN ÇALIŞMALAR
Araştırma sahamızdaki yıllık ortalama
nisbi nem değerleri % 58-76 arasındadır. Bu
değerlerin düşük olmaması çoğunlukla
buharlaşmayı azaltarak bitkilerin havadaki
nemden yararlanmalarını sağlamaktadır. Bu
durum özellikle sarıçam orman alanlarında su
sıkıntısının
fazla
olmamasına
neden
olmaktadır. Erinç formülü kullanılarak
bulunan yağış indis değerleri sonucunda
Tortum, Oltu ve Narman havasında yarıkurakyarınemli; Posof, Göle, Ardahan ve Sarıkamış
yöresinde de nemli-yarınemli iklim şartlarının
hüküm sürdüğü anlaşılmaktadır.
Kuzeydoğu Anadolu’nun büyük bir
kısmını genç volkanik bir örtü kaplamıştır. Bu
örtü üzerinde düz ve hafif eğimli alanlarda
horizon teşekkülü görülen topraklar yaygındır.
Bitki örtüsünün tahribi, yanlış arazi kullanma
ve aşırı otlatma gibi nedenlerle aşınma ve
taşınmanın aktif halde devam ettiği alanlarda
ise horizon sıralanması bulunmayan, sadece C
horizonundan ibaret topraklar yaygındır.
Ayrıca taşkın ve birikmeye uğrayan
kesimlerde kolluviyal ve alüviyal tipte
topraklar bulunmaktadır.
Araştırma sahamız İran-Turan fito
coğrafya bölgesi içerisinde yer alır. Ancak,
Pleistosen ve Holosen’de meydana gelen iklim
değişmeleri
bitki
kuşaklarının
yer
değiştirmelerine,
parçalanmalarına
ve
birbirlerine karışmalarına neden olmuştur.
Nemli soğuk dönemde kuzey sektörlü AvrupaSibirya elementleri güneye kadar inmiş, yayılış
sahaları genişlemiştir. Post glasiyal dönemde
ise karadeniz sahil kuşağında Akdeniz iklim
şartları etkili olmuştur. Bu iklim şartları
altında yetişen Akdeniz elementleri Çoruh
oluğu vasıtasiyle güneye, yer yer Aras oluğuna
kadar sokulmuşlardır. Klimatik optimumdan
sonra nemli-yarınemli ve sıcak iklim şartları
yerini nisbeten nemli olan bir iklime terk
etmiştir. Son birkaç bin yıllık dönemde ise
iklimde kuraklığa doğru bir temayül belirmiş,
artan kuraklık şartlarına bağlı olarak orman
alanları güneydoğudan ve güneyden kuzey
sektörlere doğru gerilemeğe başlamıştır. Bu
dönemde
insanların
yarıkurak-yarınemli
ormanlarda yaptığı tahribat ormanların
çekilmesini hızlandırmıştır. Bölgede ağaç
sınırı 2700 m’lere kadar çıkmaktadır. Düşük
yükseltilerdeki sarıçamlar genellikle dağınık
ve bozuk, küçük topluluklar halindedir.
Sarıçam optimum yayılışını Oltu havzasının
2000-2200 m’lerden daha yüksek kesimlerinde
dağların kuzeye bakan yamaçları ile
Sarıkamış,
Göle,
Ardahan
yöresinde
kahverengi orman toprakları ile volkanik tüfler
üzerinde yapmaktadır. Bu sahalarda bonitet
genellikle I. ve II. sınıftır. Boy ve çap
gelişmesi
mükemmeldir.
Bu
sahalar
dahilindeki litosoller üzerinde gelişmiş olan
sarıçamlar ise III. bonitetde veya bozuk
topluluklar halindedir.
SONUÇ ve ÖNERİLER
Sonuç olarak; araştırma sahamızda
yayılış gösteren saf sarıçam ormanlarını
açıklanan ekolojik şartlarına göre « Nemli
Sarıçam Ormanları ve Kuru Sarıçam
Ormanları » olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Bu
ormanların yayılış alanları orman ekosistemi
içinde yer aldığından bu alanların içndeki ve
kenarlarındaki
açıklıkları
sarıçamla
ağaçlandırmak mümkündür. Ancak, toprak
aşınması sonucu doğal dengenin bozulduğu ve
anamateryalin yüzeye çıktığı Oltu, İspir ve
Narman civarındaki Oligosen çökelleri ile
peridotit-serpantin
kompleksinden
ibaret
ultrabazik
anamateryaller
üzerinde
ağaçlandırmanın başarıya ulaşması zordur.
Araştırma alanımızdaki bu tür sahalar «
Jeosistemler » olarak ayrılmıştır. Oltu Çayı
havzasında Eosen kumtaşı ve konglomeraları
üzerinde ise ağaçlandırma yapılmadan önce,
uzun bir müddet beklenerek iyi bir ot
örtüsünün gelişmesine ortam hazırlanmalı,
daha sonra ağaçlandırmaya geçilmelidir.
Bölgede yapılan ağaçlandırmalar sahanın
özelliğine ve dikim tekniğine göre yapılmalı,
ağaçlandırılan sahanın etrafı mutlaka tel
örgüye alınarak saha insanın ve hayvanın
müdahalelerinden kesinlikle korunmalıdır.
Yıl: 1986, Teknik Bülten No:177, Ankara
Yazışma Adresi: Doğu Anadolu Ormancılık
Araştırma Enstitü Müdürlüğü - ERZURUM
Proje Lideri : Dr. Mehmet TETİK
Proje Yürütücüleri: Dr. Mehmet TETİK
Tel: (0442)233 06 77 Fax : (0442) 234 49 10
e-posta : doguanadolu@ogm.gov.tr
Web: http://web.ogm.gov.tr/birimler/a