SESLE İLGİLİ KORUYUCU SAĞLIK BİLGİSİNİN SES ÜZERİNDEKİ

Sesle İlgili Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
H. Seval KÖSE
SESLE İLGİLİ KORUYUCU SAĞLIK BİLGİSİNİN
SES ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ve PROFESYONEL SES SANATÇILARININ
EĞİTİMİNDEKİ ÖZELLİKLER
H. Seval KÖSE* (Çeviri)
ÖZET
Bu çalışmanın amacı, sağlık bilgisinin ses üzerindeki etkisini
göstermektir. Çalışmada ses sağlığı bilgisi konusunda eğitimi olmayan 11
profesyonel ses sanatçısı, ses ile ilgili sağlık bilgileri olan ses
mekanizmasının anatomik ve fizyolojik özelliklerinin de kapsandığı gerekli
tüm sağlık bilgilerini, yapılan bir oturumda öğrenmeye çalışmıştır. Çalışma,
“ses ile ilgili genel sağlık bilgileri alınmadan önce ve alındıktan sonra, seste
gelişme kaydedildi mi? “ ve “ sağlık bilgisinin ses ve ses tellerinde oluşan
hastalıkların ve bozuklukların önlenmesinde ne gibi etkileri oldu?” sorularına
açıklık getirmek amacıyla yapılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Profesyonel ses sanatçıları, şarkı söyleme, ses
sağlığı, ses bozuklukları.
ABSTRACT
The purpose of the present study was to determine the effects of vocal
hygiene education on the vocal hygiene behaviors and perceptual vocal
characteristics of untrained singers. Eleven adult untrained singers served as
subjects. They attended four 1 – hour class sessions on vocal hygiene,
including anatomy and physiology of phonatory mechanism, vocally abusive
behaviors, voice disorders commonly seen in singers, and measures to prevent
voice disorders. Pre – and postinstruction surveys were used to record subject’
vocal abuses and their perceptions of their speaking and singing voice. They
also rated their perceived value of vocal hygiene education. Results revealed
minimal changes in vocal hygiene behaviors and perceptual voice
characteristics. The subjects did report a high degree of benefit and learning,
however.
Key Words: Singers, singing, vocal hygiene, voice disorders.
*
Yard. Doç.Dr., SDU Burdur Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Müzik Eğitimi
Anabilim Dalı
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
147
H. Seval KÖSE
Ses Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
1.GİRİŞ
Seste ve ses tellerinde oluşan rahatsızlıklardan en çok yakınanlar,
profesyonel ses sanatçılarıdır. Seslerini yanlış kullandıklarından, çoğunun
seslerinde ve ses tellerinde rahatsızlıklar oluşur. Sapir, seste oluşan
kalınlaşma, ses tonunda alçalma – yükselme, ses yorgunluğu, boğazda
kuruluk ve ağrıların kaynağının, sesin gereksiz yere yıpratılması olduğunu
belirterek, gereğinden hızlı ve fazla konuşmanın, sürekli yüksek ses
kullanmanın sese zarar verdiğine dikkat çekmektedir. Sapir ayrıca, bu
yıpranma ve zararların şarkıcıların performans ve kariyerini etkilemenin
yanında, psikolojik rahatsızlıklara da neden olabileceğine değinmektedir.
Seste ve ses tellerinde görülen rahatsızlıklardaki artışa ve bu
olayların yaygınlaşarak sürmesine karşın çoğu insan bir önlem almamakta,
bir uzman yardımı ya da tedavisi görmemektedir.
Sesle ilgili olarak verilen koruyucu sağlık bilgisi eğitimi, Chan’ ın
çalışmasında da belirttiği gibi, ses rahatsızlıklarına karşı profesyonel olarak
verilen bir eğitim türü olmanın yanında, kreşlerde öğretmenlerin amatör
olarak verdiği bir eğitim türü olarak da karşımıza çıkabilmektedir. Bu eğitim
yönteminde önemli olan, sesin doğru ve sağlıklı bir şekilde kullanımının
öğretilmesidir. Bunun yanında profesyonel bir eğitimde ses mekanizması,
gırtlak patolojisi, sesin yanlış kullanımı ve bunun sonuçları ile sağlıklı ve
doğru bir ses kullanımı konularına yer verilmektedir.
Bu çalışmada, verilen iki aylık ses sağlığı bilgisi eğitiminin,
şarkıcıların ses tellerinde oluşan rahatsızlıkları önemli ölçüde önlediği ve
iyileştirdiği ortaya çıkmıştır. Bu yüzden ses eğitimciler, öğrencilerini ses
sağlığı bilgisi konusunda da eğitmekle yükümlüdürler. Sapir, bu tür bir
eğitimin, ses öğrencisinin alması gereken en temel eğitim olduğunu
belirtmekledir. Chan verdiği seminerlerde, ses tellerinin titreşimi, gırtlak
yapısı, kasların özellikleri ve kıkırdak yapı konularındaki bilgileri resimler,
grafikler ve deneylerle anlatmış, böyle bir eğitimde uygulamanın önemini
vurgulamıştır.
Ses sağlığı bilgisi eğitiminde verilmesi gereken en temel bilgi, sesin
doğru kullanılması için gırtlak ve sesi destekleyen diğer uzuvların yapısal
özellikleridir. Bunların öğrenilmesi yoluyla, sesin yanlış kullanılması
önlenebilecektir.
Chan öğretmenlere, yanlış ses alıştırmaları, yüksek sesle konuşma,
boğaz temizleme, fısıltılı konuşmaya zorlama gibi yanlış uygulamaların
bırakılmasının ne denli önemli olduğunu anlatmış, şarkıcıların günlük ses
alıştırmaları yapmalarının ve doğru tonu yakalamaya çalışmalarının, bir
öğretmen açısından önemine değinmiştir.
148
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
Sesle İlgili Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
H. Seval KÖSE
Sesini profesyonel olarak kullananlar, fonksiyonel ses rahatsızlıkları
ile en fazla karşılaşan kişilerdir.
Ses tellerindeki nodüller, ses teli
kanamaları, polipler, ve kronik farenjit, en sık karşılaşılan rahatsızlıklardır.
İşte doğru bir ses bilgisi ve ses sağlığı eğitimi ile, bu yakınmaların bir çoğu
önlenebilmektedir. Bu konuda verilen bir eğitimde, nefes alma teknikleri, ses
tellerinin kullanımı, yutkunma ve solunum yöntemleri öğretilebilir. Çenenin
rahatlatılması, çene kaslarının gevşetilmesi gibi teknikler de, ses ve ses
sağlığı bilgisi için önemlidir. Daha önceleri yapılan alıştırmalara dayanılarak,
bu eğitimde kullanılan ders programı:
a)
b)
c)
d)
Ses mekanizmasının anatomisi ve fizyolojisi,
Ses ve ses tellerin rahatsızlıklarının çeşitleri,
Patolojik olaylar ve alınacak önlemler,
Uygun ses tekniklerinin öğretimi konularını içermektedir.
2. METOT
Denekler
Araştırmada yaşları 18 – 22 arasında olan 3 erkek, 8 kadın denek
seçilmiştir. Denekler East Carolina Üniversitesi öğrencisidir. Tablo –1’ de
özellikleri verilmiş olan bu öğrencilerin hiç birisi ses terapisi görmemiş, ses
ve ses sağlığı bilgisi eğitimi almamıştır.
Çalışmaya
katılanlar
Yaş
Cinsiyet
1
2
3
18
18
18
E
K
K
1.Sın. Ses performansı
1.Sın. Ses performansı
1.Sın. Ses performansı
4
18
K
1.Sın. Müzik Terapisi
5
6
7
20
18
18
K
E
K
8
18
K
9
10
11
18
18
22
K
K
E
1.Sın. Müzik eğitimi
1.Sın. Ses performansı
1.Sın. Müzik eğitimi
Müzik eğit./
1.Sın.
Müzik terapisi
1.Sın. Tiyatro müziği
1.Sın. Müzik terapisi
2.Sın. Müzik terapisi
Sınıf
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
Temel ders
Ek
ders
Müzik
eğitimi
No.
Saat
/ Hafta
7,5
8,0
17,5
10,0
5,0
8,0
12,5
8,0
Piyano
Piyano
13,0
12,0
20,0
149
H. Seval KÖSE
Ses Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
YÖNTEM
Denekler, 4 ayrı ses sağlığı bilgisi eğitimine alınmışlardır. İlk
oturumda 2 ayrı araştırma yapılmıştır. İlki öğretim öncesi araştırmadır. Amacı
deneklerin ses sağlığı konusunda bilgilerini ölçmektir. İkincisi temel
araştırmadır. Günlük ses kullanımına ilişkin alışkanlıkları ve ses
rahatsızlıkları ile ilgilidir. Altı hafta sonra temel araştırma yeniden yapılmıştır.
Bunun amacı, verilen eğitimin denekler üzerindeki etkisini ölçmektir.
Sınıf Eğitimi
İlk oturumda eğitimin amacı ve yöntemleri açıklanmış, ses
mekanizmasının anatomi ve fizyolojisi resim ve modeller kullanılarak
anlatılmıştır. İkinci oturumda, sesin sağlıksız ve yanlış kullanılması hakkında
bilgiler verilmiştir. Üçüncü oturumda, gırtlak patolojisi ve fonksiyonel patolojik
olaylar üzerinde durulmuştur. Dördüncü oturumda yapılan oturumlar
özetlenmiş, terapi süreçleri tanıtılmıştır. Her oturumda soru – yanıt bölümü
yer almıştır.
3. SONUÇLAR
1.
2.
3.
4.
Şarkıcılardan 7 tanesinin sesini yanlış kullandığı, 4 tanesinin de ses
tellerinde hasar olduğu,
Ses sağlığı bilgisini tam olarak öğrenenlerin performanslarının oldukça
yüksek çıktığı,
Ses sağlığı bilgisinin şarkı söylerken olduğu kadar, şarkı söylenmediği
zamanlarda kullanılmasının da önemli olduğu,
Ses sağlığı bilgisinin, konuşma sırasında da kullanılmasının gerektiği
ortaya çıkmıştır.
3.1. Sesin yanlış kullanılması
Temel araştırmada;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
150
Sözlü tartışma,
Öksürme,
Yüksek sesle konuşma,
Sigara dumanlı ortamlarda konuşma,
Boğaz temizleme,
Ders verme sırasında sesin yanlış kullanıldığı ortaya çıkmıştır.
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
Sesle İlgili Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
H. Seval KÖSE
Ayrıca,
1.
2.
3.
4.
Kafeinli içecek,
Kafein içeren yiyecek,
Alkollü içecek,
Sigara ve tütün kullanımı da sesin kalitesini düşürmektedir.
3.2. Ses sağlığı bilgisi
Temel araştırmada, deneye katılanlardan, yaptıkları provalardaki
ısınma hareketlerini ne kadar sürede gerçekleştirdiklerini söylemeleri istendi.
Ayrıca günlük su tüketimlerini tahmin etmeleri de istendi. Yapılan
çalışmalardan ve verilen ses sağlığı bilgisinden sonra, ısınma hareketlerinin
gerçekleştirildiği, sürenin değişmediği gözlendi. Ancak alınan eğitimden
sonra, şarkıcıların su tüketiminin arttığı belirlendi.
3.3. Deneklerin şarkı söyleme ve konuşma bakımından kendilerini
değerlendirmeleri
Likert ölçümüne göre 9 ayrı yanıt verildi:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Sesim daha güçlü
Sesim cümle sonlarında tükeniyor
Sesim çabuk yoruluyor
Sesim çok yüksek çıkıyor
Sesim çok yumuşak
Sesim oldukça net
Sesim büzüşüyor
Sabit bir ton tutamıyorum
Sesim düzenli bir çizgide devam ediyor
3.4. Deneklerin edindikleri ses sağlığı bilgilerini değerlendirmeleri
Çalışmaya katılanlar ses anatomisi ve ses fizyolojisi dersini görüp,
bu konuda eğitim aldıktan sonraki durumlarını şu şekilde değerlendirdiler:
1.
2.
Şarkı esnasında ses anatomisi ve ses fizyolojisinin birbirinden ayrı
düşünülmesi, çalışma öncesi ortalaması 3,73 iken çalışma sonrası
ortalaması 2,36 bulunmuştur.
Sesin yanlış kullanılmasının sese etkisi ise çalışma öncesi ortalaması
bakımından 2,91 iken, çalışma sonrası 2,00 ortalamada kalmıştır.
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
151
H. Seval KÖSE
Ses Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
3.5. Deneklerin sonuçlara ilişkin değerlendirmeleri
1.
2.
3.
Bu konuda aldığım eğitimi, kariyerim için uygulayacağım,
Daha önce hiç bilmediğim bu yeni yöntem ve teknikleri şarkı söylerken
olduğu kadar, konuşurken de uygulayacağım,
Öğrendiğimiz ses sağlığı bilgileri, bir şarkıcı için olmazsa olmaz nitelik
taşıyor.
Görüldüğü gibi, çalışmaya katılan tüm denekler, geniş bir kapsamı
olan ses sağlığı bilgisi eğitimini almanın yaşamsal bir öneme sahip olduğu
konusunda görüş birliği içerisindeler.
Araştırma sonuçları göstermiştir ki, alınan ses sağlığı bilgisi
eğitiminden sonra, bireylerin seslerinde fazla değişiklik olmamış ancak sesi
kullanış biçimleri değişmiştir. Seslerinde ton yüksekliği / alçaklığı gibi
değişiklikler olmasa da ses sağlığı bilgisi, şarkı söylerken nelere dikkat
etmeleri gerektiğini, hangi konularda daha bilinçli olmaları gerektiğini
kendilerine öğretmiştir. Ses anatomisi – ses fizyolojisi, sesin yanlış kullanımı,
ses ve ses teli rahatsızlıkları, ses patolojisi, koruyucu ses sağlığı bilgisi gibi
alanlarda bilgi sahibi olmaları, çalışmaya katılan bireylere şarkı söylerken
kendilerini daha sıkı ve dikkatli biçimde, öğrendikleri ses ve gırtlak bilgilerinin
ışığı altında kontrol altına almalarını sağlamıştır. Ancak, şarkıcıların şarkı
söylerken ses konusunda gösterdiği bu titizliği, konuşma sırasında
göstermedikleri ortaya çıkmıştır. Bunun nedeni de, aldıkları ses sağlığı bilgisi
eğitimini yalnızca şarkıcılık kariyerlerinde kullanmayı düşünmeleridir.
Çalışmaya katılanlar, eğitimden önce seslerini yanlış kullanmışlar,
çoğunda da daha başlangıç aşamasında olan ses rahatsızlıkları
görülmüştür. Ancak, hepsi de aldıkları eğitimin kendilerine daha önce hiç
bilmedikleri bilgileri öğrettiğini ve bunların şarkıcılık kariyerleri için yaşamsal
bir öneme sahip olduğunu belirtmişlerdir. Çalışmaya katılan tüm bireyler, bu
bilgilerin yalnızca kuramsal bilgi düzeyinde yararı olmadığını, uygulamada
da her şarkıcı tarafından yararlanılabilir nitelikte olduğunu vurgulamışlardır.
Ses sağlığı bilgisi eğitimi, profesyonel şarkıcılar tarafından iyice
kavranıp uygulamaya konulursa, ses ve ses tellerinde oluşan bir çok
rahatsızlık daha baştan önlenebilir. Kariyerlerinin başında bulunan
şarkıcıların bu eğitimin önemini kavrayamamaları durumunda, ilerleyen
yıllarda söz edilen ses sorunlarından biri ile karşılaşabilme tehlikesi olabilir.
Bu yüzden, yapılan çalışmanın ulaşılan sonuçlarına gereken önem
verilmelidir. Ses sağlığı bilgisi , yalnız olası ses rahatsızlıklarını önlemekle
kalmaz, aynı zamanda ses ile ilgilenen herkese, seslerini kullanırken dikkat
etmeleri gereken kurallar ve ses organlarının yapısı hakkında yararlanma
olanağı sağlar. Ayrıca öğrenilen teknikler kullanılarak, hafif ses sorunlarının
daha büyük hastalıklara dönüşmesi önlenir.
152
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
Sesle İlgili Koruyucu Sağlık Bilgisi ve Etkileri
H. Seval KÖSE
Aslında ses rahatsızlıklarını önlemek için ne düzeyde, ne sıklıkta
bilgi verilmesi gerektiği çok net ve açık değildir. Önemli olan, bilginin
uygulanabilir ve sesleri ile ilgilenen her birey tarafından kullanılabilir nitelikte
olmasıdır.
KAYNAK
1. Broaddus - Lawrence,P.,Treole, K., McCabe, R.B., Allen,R.L., Toppin, L.,
The Effects of Preventive Vocal Hygiene Education on the Vocal
Hygiene Habits and Perceptual Vocal Charactesistic of Training
Singers, Journal of Voice, Vo.14, No. 1, s. 58 – 71, Singular Publishing
Group, 2000.
Burdur Eğitim Fakültesi Dergisi
153