2 Değerli milletvekilleri, gündemimizin önemli konularından

T.B.M.M.
B:55
19.3.1992
0:2
Değerli milletvekilleri, gündemimizin önemli konularından birisi Karabağ. Bu konuyla il­
gili, tarihî değerlendirmeleri de içeren, biraz daha geniş bir değerlendirme yapmak istiyorum.
Azerbaycan, bir bölgenin adı... Bu bölgenin bütünü milattan önceki yıllarda uzun bir sü­
re Pers egemenliğinde kalmış. Bölgenin , bir süre, Arapların yönetimine girmesiyle birlikte,
7 nci yüzyılda, bölgede yaşayanların, Zerdüşt Dininden ayrılarak, Islamlaştığı görülüyor. Ar­
dından, 11 inci yüzyılda bölgeye gelen Oğuz Türklerinin, bölgenin dilini Türkçeleştirdikleri ve
burada tslamiyeti kabul ettikleri görülüyor. Bu da, Selçuklular dönemine rastlayan bir tarih
bölümü. 13 üncü yüzyılda, Moğol istilası ve Moğolların ardılları olan İlhanlıların egemenliği
başlıyor. İlhanlı egemenliğinin sona ermesiyle, Türkmenlerin devletleri olan Karakoyunlu ve
Akkoyunluların egemenliği, aynı bölgede geçerli. 15 inci yüzyılda, Şirvan şahların Azerî Dev­
leti ortaya çıkıyor. 16 nci yüzyılda kurulan Safevî egemenliği, 200 yıldan fazla sürecektir. 18
inci yüzyıl ortalarında, 1750'de, Safevî egemenliğinin bitişi ve bugün Azerbaycan olarak anı­
lan ve bir kısmı İran toprakları içinde olan bölgede, 8 hanlık kurulduğu görülür. Karabağ Hanlığı
da, bunlardan biri olarak, 19 uncu yüzyıl başlarına kadar, bağımsızlığını sürdürür. Ruslar, 18
inci yüzyılın sonlarından itibaren, Kuzey Karadeniz ve Kafkasya'da genişlemeye başlamışlar­
dır; önce, Karabag'da dahil, bazı hanlıkları, 1800'lerin başlarında, himaye anlaşmalarıyla ken­
dilerine bağlarlar; ardından da, öteki Azerî hanlıkları zorla ele geçirmeye çalışacaklardır.
Rusların, Azerbaycan'ı ele geçirmelerinin önündeki temel engel, o gün için, İran'dır; ikin­
ci engel ise, Azerbaycan'ı hiçbir zaman denetimi altına almamış olmasına rağmen, Osmanlı
Devletidir. Ruslar, önce İran'ı yenilgiye uğratıp, bu devletle, 1828'de, Türkmençay Anlaşması­
nı yapmış; ardından da, 1828 -1829 savaşında yendikleri Osmanlı Devletiyle Edirne Anlaşma­
sını imzalamışlardır. Rusya'nın, İran Azerbaycan'ı dışında kalan Azerbaycan'a, yani bugünkü
Azerbaycan'a hâkim olması böylece gerçekleşir. Birinci Dünya Savaşı sonunda, bölgeyi, İngi­
lizler işgal edecek; bu arada, kurulan bağımsız Azerbaycan Devleti de, İngiliz üstünlüğüne gi­
recekti. Bunun ardından, Sovyetlerin bölgeye hâkim olmalarıyla, Azerbaycan, bu devletin içinde
bir cumhuriyet olacak ve Azerbaycan'ın içinde Karabağ ve Nahçıvan, birer özerk bölge konu­
muna gireceklerdir.
Karabag'da Ermeni varlığı da bugünlerde çok sık tartışılan bir konu. Ermeniler, 1978'de,
Karabag'a gelişlerinin 150 nci yıldönümünü kutladılar; dolayısıyla, Ermenilerin kendileri, bu­
günkü Ermenistan Cumhurbaşkanı Petrosyan'ı yalanlıyorlar. Petrosyan, son günlerde Batı ba­
sınında ve Türk basınında çıkan beyanatlarında, Karabağ'ın, binlerce yıllık Ermeni toprağı ol­
duğunu iddia ediyor. Bunun yalan olduğunu, Ermeniler, kendi kutlamalarıyla, 1978'de Kara­
bag'a gelişlerinin 150 nci yılını kutlamalarıyla gösterdiler.
Birinci Dünya Harbinin hemen sonrasında bir süre Azerbaycan'a hâkim olan İngilizler,
burada yaptıkları çalışmalar sonunda, kaynaklarında, 1828 Türkmençay Anlaşmasının imza­
lanmasından sonra Rusların, Ermenileri, Karabag'a yerleştirdiklerini belirtiyorlar. Yine İngiliz
nüfus rakamlarına göre, 1919 yılında Karabag'da Azerî-Ermeni nüfus oranı, 3'e 2 Azerilerin
lehine; ancak, bu durum, bugün tersine dönmüştür ve Ermeniler, bu bölgede çoğunluğu sağla­
mış durumdadır.
Karabağ'ın, aslında, adı bile Türkçe; Azerî toprağı olduğu, tartışılmaz bir gerçek ve Azerî
toprağı olarak kalacağını vurgulamak da görevimizdir. Karşılıklı toprak alışverişi, ancak taraf­
ların rızasıyla olabilir.
— 378 —