tc süleyman demirel üniversitesi fen bilimleri enstitüsü iklim

advertisement
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TÜRKİYE GENELİNDEKİ YAĞIŞ
EĞİLİMLERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
Erdem ÇOBAN
Danışman
Yrd. Doç. Dr. Kemal SAPLIOĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
ISPARTA - 2013
© 2013 [Erdem ÇOBAN]
i
ii
iii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................. 1
ÖZET ......................................................................................................................................... vi
ABSTRACT................................................................................................................................ vii
TEŞEKKÜR ............................................................................................................................... viii
ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................................................ ix
ÇİZELGELER DİZİNİ .................................................................................................................... xi
1.
GİRİŞ ................................................................................................................................ 1
1.1. Konunun Tanıtılması ve Önemi ...................................................................................... 4
1.2.
Çalışmanın Amacı ve Kapsamı................................................................................... 6
2.
KAYNAK TARAMASI ....................................................................................................... 8
3.
MATERYAL VE METHOD ............................................................................................. 13
3.1. Giriş ................................................................................................................................ 13
3.2.
Türkiye İklimine Genel Bakış .................................................................................. 13
3.2.1.
Türkiye’yi etkileyen hava kütleleri ..................................................................... 14
3.2.2.
Türkiye’nin iklimi ................................................................................................. 15
3.2.2.1.
Karasal İklim ..................................................................................................... 15
3.2.2.1.1.
Güneydoğu Anadolu Karasal İklimi................................................................. 16
3.2.2.1.2.
Doğu Anadolu Karasal İklimi ........................................................................... 16
3.2.2.1.3.
İç Anadolu Karasal İklimi ................................................................................. 17
3.2.2.1.4.
Trakya Karasal İklimi ....................................................................................... 17
3.2.2.2.
Akdeniz İklimi ................................................................................................... 17
3.2.2.3.
Marmara (Geçiş) İklimi .................................................................................... 18
3.2.2.4.
Karadeniz İklimi ............................................................................................... 18
3.3.
Mann-Kendall Trend Testi ....................................................................................... 19
3.4.
Regresyon Analizi ..................................................................................................... 20
3.5.
Şen Trend Testi ......................................................................................................... 20
4.
ARAŞTIRMA VE BULGULAR ........................................................................................ 22
4.1.
Giriş ........................................................................................................................... 22
4.2.
Mann-Kendall Test İstatistiği ve Regresyon Analizi Sonuçları ............................. 22
4.2.1.
Akdeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları............................................................ 22
4.2.2.
Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ................................................. 26
4.2.3.
Güney Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ...................................... 32
iv
4.2.4.
Ege Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ................................................................... 36
4.2.5.
İç Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ....................................................... 40
4.2.6.
Karadeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları ........................................................ 45
4.2.7.
Marmara Bölgesi Trend Analizi Sonuçları .......................................................... 53
4.3.
Şen Trend Testi Sonuçları ........................................................................................ 58
4.3.1.
Akdeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ........................................................ 58
4.3.2.
Doğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları.............................................. 60
4.3.3.
Ege Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ............................................................... 63
4.3.4.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ................................... 65
4.3.5.
İç Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ................................................... 67
4.3.6.
Karadeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları .................................................... 69
4.3.7.
Marmara Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları ...................................................... 73
5.
TARTIŞMA VE SONUÇLAR ........................................................................................... 75
KAYNAKLAR ......................................................................................................................... 77
ÖZGEÇMİŞ .............................................................................................................................. 80
v
ÖZET
Yüksek Lisans Tezi
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN TÜRKİYE GENELİNDEKİ YAĞIŞ
EĞİLİMLERİNE ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
Erdem ÇOBAN
Süleyman Demirel Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Kemal SAPLIOĞLU
Özellikle son yıllarda suya olan talebin artması ve buna karşılık su kaynaklarının
sınırlı olması, mevcut kaynakların optimum şekilde kullanılması gereksinimini
ortaya çıkarmıştır. Bu yüzden su kaynakları planlama ve projelendirmelerinin
çok doğru bir şekilde analiz edilerek yapılması gerekmektedir. Yapılması gerekli
analizlerden bir tanesi ise gelecekle ilgili yağış tahminleri ve trendleridir. Bu
çalışmamızda, Türkiye’de bulunan 80 yağış ölçüm istasyonundan alınan 19712010 yılları arasındaki veriler ile yağış trendleri belirlemeye çalışmıştır.
Bölgedeki yağış trendlerini belirlemeye çalışırken Mann-Kendall, regresyon ve
Şen eğilim testlerini kullanılmıştır. Yapılan bu çalışmada bölgedeki istasyonların
13 tanesinde 3 yönteme göre de poz bir trend olduğu görülmüştür.
Anahtar kelimeler: Mann-Kendall test, Şen Eğilim Testi, Regresyon, Karadeniz
Bölgesi, Trend.
2013, 80 Sayfa
vi
ABSTRACT
M.Sc. Thesis
INVESTIGATION INTO THE EFFECTS OF CLIMATE CHANGE ON
TRENDS OF PRECIPITATION IN TURKEY
Erdem ÇOBAN
Süleyman Demirel University
Graduate School of Applied and Natural Sciences
Civil Engineering Department
Supervisor: Asst. Prof. Dr. Kemal SAPLIOĞLU
Especially in recent years, despite an increase in demand for water, water
resources are limited and this situation has revealed the need for the optimal
use of available resources.Therefore the planning and design of water resources
need to be done by detailed analyses.One of the most used analyses in planning
and design of water resources is the forecasting of precipitation and trends for
future periods. In this study, in the Turkey between the years of 1971 to 2010
with data obtained from 80 precipitation gauge station were tried to be
assessed whether there are trends in precipitation regime. In this analysis, the
Mann-Kendall, Şen Trend test and regression tests were used. As a result, the
analyses showed that 13 out of 80 stations have trend while the others have no
trend.
Key words: Mann-Kendall test, Sen Trend Testing, Regression, Black Sea
Region, Trend.
2013,80 pages
vii
TEŞEKKÜR
Bu tez konusunu öneren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesiyle aşmamda
yardımcı olan değerli danışman hocam YRD.DOÇ.DR.KEMAL SAPLIOĞLU’ na
teşekkürlerimi
sunarım.Araştırmalarımda
ve
modelleme
çalışmalarımda
yardımcı olan sayın YRD.DOÇ.DR. HAKAN TONGAL’ a teşekkür ederim.Ayrıca
makalesini bizlerle paylaşan ve ŞEN EĞİLİM TEST’ ini literatüre kazandıran
değerli hocam PROF.DR.ZEKAİ ŞEN’ e en içten dileklerimle teşekkür
ederim.Modelleme çalışmalarımda kullanmış olduğum verilerin temininde
yardımcı olan Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğüne Teşekkürü bir borç
bilirim.Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan hayat arkadaşım Begüm
‘e ve aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.
ERDEM
ÇOBAN
ISPARTA-2013
viii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1.1. Sera gazı etkisinin şematik gösterimi (Türkeş vd., 2003) ........................... 2
Şekil 3. 1.İklim sisteminin temel elementleri (Government of Canada Graphic,
2012) ................................................................................................................................................ 14
Şekil 3. 2. Türkiye İklim Bölgeleri (Atalay.,1997) ........................................................... 16
Şekil 3. 3. Farklı zaman serilerinde Şen eğilim testine göre artış ve azalış
trendlerinin grafiksel gösterimi (Şen, 2012) .................................................................... 21
Şekil 4. 1. Adana iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 22
Şekil 4. 2. Kahramanmaraş iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................... 23
Şekil 4. 3. Antalya iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 23
Şekil 4. 4. Burdur iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 23
Şekil 4. 5.Hatay iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 24
Şekil 4. 6. Isparta iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 24
Şekil 4. 7. Mersin iline ait yağış gidiş grafiği....................................................................... 24
Şekil 4. 8. Osmaniye iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 25
Şekil 4. 9. Ağrı iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................... 26
Şekil 4. 10. Ardahan iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 26
Şekil 4. 11. Bingöl iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 27
Şekil 4. 12. Bitlis iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 27
Şekil 4. 13. Elazığ iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 27
Şekil 4. 14. Erzincan iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 28
Şekil 4. 15 Erzurum iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 28
Şekil 4. 16. Hakkari iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 28
Şekil 4. 17. Iğdır iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 29
Şekil 4. 18. Kars iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 29
Şekil 4. 19. Malatya iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 29
Şekil 4. 20.Muş iline ait yağış gidiş grafiği .......................................................................... 30
Şekil 4. 21. Tunceli iline ait yağış gidiş grafiği.................................................................... 30
Şekil 4. 22. Van iline ait yağış gidiş grafiği .......................................................................... 30
Şekil 4. 23. Adıyaman iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................... 32
Şekil 4. 24. Batman iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 32
Şekil 4. 25. Diyarbakır iline ait yağış gidiş grafiği .............................................................. 32
Şekil 4. 26. Gaziantep iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................... 33
Şekil 4. 27. Kilis iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 33
Şekil 4. 28. Mardin iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 33
Şekil 4. 29. Siirt iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 34
Şekil 4. 30. Şanlıurfa iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 34
Şekil 4. 31. Afyonkarahisar iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................... 36
Şekil 4. 32. Aydın iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 36
Şekil 4. 33. Denizli iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 36
Şekil 4. 34. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 37
Şekil 4. 35. Kütahya iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 37
Şekil 4. 36. Manisa iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 37
Şekil 4. 37. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 38
Şekil 4. 38. Uşak iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 38
Şekil 4. 39. Aksaray iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 40
ix
Şekil 4. 40. Ankara iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 40
Şekil 4. 41. Çankırı iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 40
Şekil 4. 42. Eskişehir iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................ 41
Şekil 4. 43. Karaman iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 41
Şekil 4. 44. Kayseri iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 41
Şekil 4. 45. Kırıkkale iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 42
Şekil 4. 46. Kırşehir iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 42
Şekil 4. 47. Konya iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 42
Şekil 4. 48. Nevşehire ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 43
Şekil 4. 49. Niğde iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 43
Şekil 4. 50. Sivas iline ait yağış gidiş grafiği........................................................................ 43
Şekil 4. 51. Yozgat iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 44
Şekil 4. 52. Amasya iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 45
Şekil 4. 53. Artvin iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 45
Şekil 4. 54. Bartın iline ait yağış gidiş grafiği...................................................................... 46
Şekil 4. 55. Bayburt iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 46
Şekil 4. 56. Bolu iline ait yağış gidiş grafiği ........................................................................ 46
Şekil 4. 57. Çorum iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 47
Şekil 4. 58. Düzce iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 47
Şekil 4. 59. Giresun iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 47
Şekil 4. 60. Gümüşhane iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................ 48
Şekil 4. 61. Karabük iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 48
Şekil 4. 62. Kastamonu iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................. 48
Şekil 4. 63. Ordu iline ait yağış gidiş grafiği........................................................................ 49
Şekil 4. 64. Rize iline ait yağış gidiş grafiği ......................................................................... 49
Şekil 4. 65. Samsun iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 49
Şekil 4. 66. Sinop iline ait yağış gidiş grafiği ....................................................................... 50
Şekil 4. 67. Tokat iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 50
Şekil 4. 68. Trabzon iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 50
Şekil 4. 69. Zonguldak iline ait yağış gidiş grafiği .............................................................. 51
Şekil 4. 70. Balıkesir iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 53
Şekil 4. 71. Bilecik iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 53
Şekil 4. 72. Bursa iline ait yağış gidiş grafiği ...................................................................... 54
Şekil 4. 73. Çanakkale iline ait yağış gidiş grafiği ............................................................... 54
Şekil 4. 74. Edirne iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 54
Şekil 4. 75. İstanbul iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................. 55
Şekil 4. 76. Kırklareli iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................ 55
Şekil 4. 77. Kocaeli iline ait yağış gidiş grafiği .................................................................... 55
Şekil 4. 78. Sakarya iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................... 56
Şekil 4. 79. Tekirdağ iline ait yağış gidiş grafiği ................................................................. 56
Şekil 4. 80. Yalova iline ait yağış gidiş grafiği ..................................................................... 56
Şekil 4. 81. Türkiye’nin regresyon analizine göre yağış trendindeki değişimler ............ 58
Şekil 4. 82. Türkiye’nin Mann-Kendall testine göre yağış trendindeki değişimler ......... 58
Şekil 4. 83.Akdeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları ................................................................. 60
Şekil 4. 84.Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları ....................................................... 63
x
Şekil 4. 85.Ege Bölgesi Şen Testi sonuçları ......................................................................... 65
Şekil 4. 86.Güney Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları ........................................... 66
Şekil 4. 87.İç Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları ............................................................. 69
Şekil 4. 88.Karadeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları.............................................................. 72
Şekil 4. 89.Marmara Bölgesi Şen Testi sonuçları ............................................................... 74
ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 4. 1.Akdeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler.................................. 25
Çizelge 4. 2. Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler .................... 31
Çizelge 4. 3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler ...... 35
Çizelge 4. 4. Ege Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler .......................................... 38
Çizelge 4. 5. İç Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler ........................... 44
Çizelge 4. 6. Karadeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler ............................ 52
Çizelge 4. 7. Marmara Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler .............................. 57
xi
1.
GİRİŞ
Yaklaşık olarak 6 milyar yaşındaki dünyamızın farklı dönemlerinde çeşitli
nedenlerden dolayı iklimsel değişikliğe uğradığı görülmüştür. Günümüzdeki
iklim değişikliği hariç, daha önceki iklim değişikliklerinde insanoğlunun katkısı
çok fazla değildir. Ancak günümüzdeki iklim değişikliği büyük oranla
insanoğlunun bilinçsiz sanayileşme politikaları neticesinde oluşmuş bir
değişimdir. Sanayi devrimiyle birlikte başlayan bu tahribat, teknolojinin
gelişmesi, ormanların tahribatı, gittikçe artan nüfus vb. etmenlerden kaynaklı
karbon emisyonunun artışı ile geriye dönülemez bir senaryonun yaşanmasına
sebebiyet verebileceği düşünülmektedir. Özellikle kömür, petrol ve doğalgaz
gibi fosil yakıtların kullanımının çoğalması karbon gazı emisyonunu hızlı bir
şekilde arttırmaktadır. Güç ve üretim amaçlı enerji ihtiyaçlarını karşılamak
amacıyla yakılan fosil yakıtlar nedeniyle yılda yaklaşık yedi milyar ton karbon
atmosfere bırakılmaktadır (Godrej, 2003).
Şekil 1’de görüleceği üzere, güneşten gelen dalgalı ısınımın bir kısmı doğrudan
atmosfer tarafından uzaya verilmekte, bir kısmı da yeryüzü tarafından
emilmektedir. Bu emilme sonucu yeryüzü ısınmakta, ısınan yeryüzünden
salınan uzun dalgalı ısınımın önemli bir kısmı tekrar atmosfer tarafından
emilmektedir. Atmosferde yer alan sera gazlarının, kısa dalgalı güneş
ışınımlarına karsı çok geçirgen, yeryüzünden verilen uzun dalgalı ışınımlara
karşı ise biriken sera gazları nedeniyle daha az geçirgen olması sera etkisi
oluşmaktadır (Öztürk, 2002).
1
UZAY
GÜNEŞ
Güneş ışıması
Güneş ışımasının bir bölümü
atmosferden, bulutlardan ve
Yer'in yüzeyinden uzaya geri
yansıtılır.
Mezosfer
Stratosfer
Troposfer
Bulutlar, subuharı ve
aerosollerce emilme
Gelen ışınımın çoğu
yeryüzünde emilir ve onu ısıtır.
YER
Kızılötesi ışınımın bir bölümü, sera gazlarıve
bulutlarca emilir ve yeniden salınır. Bunun
sonucunda yeryüzü ve alt atmosfer ısınır.
Yeryüzünden uzun dalgalı
kızılötesi ışınım yayılır.
Şekil 1.1. Sera gazı etkisinin şematik gösterimi (Türkeş vd., 2003)
Bu sera etkisi sonucunda, dünyanın denge sıcaklığı, ısının atılamamasından
dolayı arttığı görülmektedir.. Bu sıcaklık artışı her 10 yılda ortalama 0.05 ila
0.17 °C arasında bir artış göstermiştir. Bu artış muhtemelen son 1000 yıl
içerisindeki diğer tüm yüzyıllık ısınma oranlarının üzerine çıkmıştır (EEA,
2004a).
Yeryüzünü çevreleyen atmosfer tabakası, dünyanın canlı yaşamına ev sahipliği
yapmasını sağlayan temel yapıtaşlarından birisidir. Doğal sera etkisi olarak
adlandırılan süreç; atmosferde bulunan su buharı, karbondioksit ve diğer
gazların, güneşten gelen ışınımların yeryüzüne ulaşmasına izin vermesi, ancak
yer yüzeyinden geri salınan uzun dalgalı yer ışınımını emerek ya da tutarak
yerkürenin ısı dengesinin düzenlenmesi olarak tanımlanmaktadır (Çevre ve
Orman Bakanlığı, 2005).
Atmosferde yer alan sera gazlarının en önemli görevi; ısıyı tutarak dünyaya
makul bir sıcaklık seviyesi kazandırmaktır. Atmosferde bulunan sera gazlarının,
bu görevi yerine getirebilmesi için, doğal konsantrasyonlarının değişmemesi
gerekmektedir. Atmosferi oluşturan ana gazların doğal konsantrasyonu; azot (%
78.08), oksijen (% 20.95) ve argon (0.93) seklindedir. Karbondioksit; Azot,
2
Oksijen ve Argon’a kıyasla daha az bir miktara sahip olmakla birlikte, dördüncü
önemli gazdır (% 0.03) (Türkes, 2001).
İklim modelleri kullanılarak yapılan çalışmaların sonuçlarına göre, gelecekte
çok daha ciddi sıcaklık artışlarının görülmesi beklenmektedir. IPCC’ nin
hazırladığı bir raporda iki farklı iklim modeli kullanılarak geleceğe yönelik
projeksiyonlar yapılmış ve gelecekte beklenen sıcaklık artışları ile ilgili iki farklı
sonuç elde edilmiştir. İlk projeksiyona göre, 2100 yılında iklimde 1990 yılına
oranla 1.4 ila 5.8 °C arasında bir sıcaklık artışı beklenmektedir. İkinci
projeksiyona göre ise, yine 2100 yılında 1990 yılına oranla 1.0 ila 3.5 °C
arasında bir sıcaklık artısı beklenmektedir (IPCC, 2001a:)
Geçtiğimiz yüzyılda Avrupa’da deniz seviyesinde yıllık olarak ortalama 0.8 mm
ila 3.0 mm arasında artış gözlenmiştir. Ayrıca bu yükselmenin devam edeceği ve
1990 ile 2100 yılları arasında deniz seviyesindeki yükselme oranının 20.
Yüzyılda yaşanan yükselme oranından 2.2 ila 4.4 kat daha fazla olacağı tahmin
edilmektedir.(EEA, 2004a:7)..
Küresel
ısınmanın
etkilerinin
çok
ciddi
boyutlara
ulaşabileceği
düşünülmektedir. Bu etkilerin bütün ekosistem içerisinde karada ve denizde
doğaya uyum sağlamış birçok canlı türünün tükenmesine yol açabilmesi bile
mümkündür. Böyle bir durumda ise insanoğlunun yaşamı üzerinde yıkıcı etkiler
meydana getirebilecektir. Özellikle buzullardaki erimeden kaynaklı deniz
seviyelerindeki yükseliş deniz suyunun temiz su kaynaklarına karışıp temiz
suların kirlenmesine yol açabileceği düşünülmektedir. Ayrıca bu durumun yanı
sıra deniz suyunda meydana gelebilecek sıcaklık artışları fırtınalarda sayısal ve
şiddetsel artışlara yol açması beklenmelidir. Bu durumların genel olarak
insanoğluna etkisi, insanların yaşam alanlarını bırakarak büyük göçlere
sürüklenmesi olarak karşımıza çıkabilecektir.
Küresel ısınmanın bir başka etkisi de sıcaklık artışları orman yangınlarının
artmasına yol açacak olmasıdır. Bu durum ormansızlaşmaya sebebiyet
vereceğinden erozyon, toprak kayması, orman tabiatının bozulması gibi birçok
felaketi beraberinde getirebilecektir.
3
Geçmiş döneme ait sıcaklık verileri ve gelecek döneme ait sıcaklık tahmin
sonuçları oldukça küçük değerler gibi görünse de, canlı yasamı için ciddi
anlamda tehditler oluşturabilecek boyuttadır. Örneğin; sağlıklı bir insanın vücut
ısısı 36.7 °C’dir. Bu vücut ısı değerinin 36.7 °C’ den 37 °C’ ye yükselmesi ile
ortaya çıkan 0.3 0C’ lık fark insanın kendisini hasta hissetmesi için yeterlidir
(Godrej, 2003)
Ayrıca oluşacak olan kuraklıklardan dolayı efektif yağışlardaki azalış akiferlerin
beslenememesine
neden
olacaktır.
Ayrıca
toprak
neminin
yeterince
sağlanamaması da tarımı kötü etkileyecektir. belirtilmiş olan bu senaryolar
gerçekleştiğinde dünya üzerinde birçok insan göç etmek zorunda kalacak bu da
belli bölgelerde ki aşırı yığılmalardan kaynaklı ulaşım, sağlık, istihdam gibi
kentsel problemlere yol açacaktır. Önümüzdeki yıllarda ülkeler arasında su
savaşlarının ortaya çıkacağı da varsayılan durumlardan biridir. Bütün doğal
çevresel olaylarda ki denge değişeceğinden faturasını can ve mal kayıpları
olarak ödeyeceğimiz ciddi kötü senaryolar insanlığı beklemektedir. İklimsel
değişiklikler sonucunda bazı yerlerde kuraklık artışı oluşacakken bazı yerlerde
de çok fazla yağış yağması sonucu bir takım doğal felaketler meydana
gelebilecektir.
1.1. Konunun Tanıtılması ve Önemi
Suyun akılcı ölçülerde ve kurallara uygun olarak kullanılması su yönetiminin
başlıca sorunlarından bir tanesidir. Dünya ekonominse ve artan nüfusa hizmet
etmek amacı ile mühendisler tarafından çeşitli su yapıları yapılmaktadır. Ancak
bu yapılar inşa edilirken çeşitli senaryolar hayata geçirilerek en optimum
çözümlere ulaşılarak, hem ihtiyaçları en uygun şekilde karşılayacak hem de
ekonomik olacak çözümler için çalışılmaktadır. Bu çalışmalardan sağlıklı
sonuçlar elde edebilmek için ise doğru ve çok sayıda veri elde edilebilmesi
gerekmektedir. Ayrıca elde edilen bu veriler kullanılarak gelecekte bu verilerin
trendlerinin tahmin edilebilmesi de son derece önemli bir konudur.
4
Mühendislikte yapılan hesapların oldukça doğru ve güvenilir sınırlar içerisinde
bulunması gerekir. Çünkü su yapılarının maliyeti çok fazla olduğundan, çok
büyük emniyet katsayıları ile yapılması beklenemez. Bu hem yapının pahalı
olmasına hem de gereksiz zaman kaybına neden olmaktadır. Hidroloji, su yapı
ve kaynaklarının geliştirilmesi ile ilgili plan, proje, inşaat ve işletme
aşamalarındaki suyun miktarı ve özellikleri ile ilgili her türlü sorulara cevap
vermeye yarar. Hidrolojik çalışmalarda diğer mühendislik dallarında olduğu gibi
büyük emniyet katsayılarına müsaade edilmediğinden hesapların kabul
edilebilir doğrulukta yapılması gerekmektedir (Türktemiz, 2008). Bu konuda
yeterli sonuçlara varılması için özellikle yağış, akış ve buharlaşma gibi temel
hidroloji değişkenlerinin zaman ve alan ölçümlerinin dikkatli ve yeterli
doğrulukta yapılması gerekmektedir.
Hidrolojik olaylar büyük ölçülerde ve birçok belirsizliği ihtiva ettiği için
laboratuarda model ve deneylerin yapılması çok fazla mümkün olmamaktadır.
İşte bu sebeple, hidroloji değişkenlerinin doğada yeterli sıklıktaki zaman
aralıklarında ölçümlerinin yapılarak geçmiş yani tarihi veri dizisi şeklinde kayıt
edilmesi çok büyük önem arz eder. İşte bunun zorunlu bir sonucu olarak ta,
hidroloji çalışmalarının başarı ile yapılması için noktaların sıkı şekilde takip
edilmesi gereklidir (Bayazıt, 1986; Şen, 2002).
1. Yağış, akış, buharlaşma gibi temel hidroloji değişkenlerinin değişik
istayon ve zamanlarda yeterli sıklıkta ölçümlerinin sürekli olarak
yapılması.
2. Ham olan ölçüm verilerinin basit birtakım istatistik ve veri güvenirliği
sınamalarına tabi tutarak işlenmiş bilgilerin bilgisayar ortamında elde
edilmesi; değişik hidroloji verileri arasında oluşabilecek ilişkilerin
istatistik ve regresyon yöntemleri ile işlenerek bulunması ve böylece
ampirik ilişkilerin ortaya çıkarılması.
3. Ölçümlerden yararlanarak gerekli matematik modellemelerin yapılması
sonucu hidrolojik değişkenliğin ortaya çıkmasına sebep olan kanunların
bulunmasına çalışılması; uygun görülen modellerden elde edilecek
5
tahminler ile yapılan ölçümlerin kıyaslanarak geliştirilen moldellerin
iyileştirilmeye çalışılması.
4. Belirlenen gelecek zaman aralıklarında incelenen hidroloji olayının
tekrar görülmesi ve istenmeyen bazı davranışların ortaya çıkma
yüzdelerinin ve sıklıklarının hesaplanması için ihtimaller hesabı
ilkelerinden yararlanılması.
Kuzey ve güney yönlerden gelen hava hareketleri ülkemize her yıl aynı miktarda
ulaşmamaktadır. Bu yüzden yağış ve diğer meteorolojik büyüklüklerin
miktarında da yıllık farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bazı yıllarda güneyli hava
hareketinin fazla ve art arda olması sonucunda kuraklık belirtileri görülmesine
karşın kuzeyli hava hareketlerinin yoğunlaşması durumunda yaz aylarında dahi
havaların serin ve yağışlı geçmektedir. Bu tür belirsiz ve dengesiz hareketler
kullanılabilecek su miktarını etkilemekte ve planlamayı zorlaştırmaktadır.
Su kaynaklarının planlanmasında akılcı ve optimum yöntemlerin kullanılması
ise suyun miktar ve kalitesinin zaman, yer ve diğer hidrolojik değişkenlerle
birlikte belirlenebilmesi ile mümkün olabilecektir. Ayrıca bu verilerin gelecekte
nasıl bir seyir izleyeceği de önemli bir konudur.
1.2. Çalışmanın Amacı ve Kapsamı
Özellikle son yıllarda hızını arttırarak devam eden küresel iklim değişikliğinin
Ülkemize olan etkileri ve bu etkinin boyutlarının araştırılması su kaynakları
yönetimi açısından son derece önemlidir. Bu amaçla sıcaklık, akış, buharlaşma
ve yağış gibi pek çok hidrolojik bileşenin trendlerinin belirlenmesi geleceğe
yönelik tahmin yapmak açısından gereklilik arz etmektedir.
Bu çalışmada Ülkemizde bulunan şehir merkezlerine ait 80 yağış ölçüm
istasyonundan alınan son 40 yılın verilerine trend testleri uygulanarak
yağışlardaki azalış veya artış oranları araştırılmaya çalışılmıştır. Mann- Kendall
ve regresyon testi uygulanan verilere göre Türkiye genelinde bir eğilim haritası
6
çıkarılmaya çalışılmıştır. Ayrıca verilere, Şen (2012) tarafından literatüre
katılan Şen trend testide uygulanmış, elde edilen sonuçlar Mann- Kendall testi
sonuçları karşılaştırılmıştır.
Çalışmanın bu kısmına kadar, iklim değişikliği, iklim değişikliğinin su kaynakları
projelerine etkisi ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
İkinci bölümde, Türkiye de dünyada trend analizleri ile yapılan çalışmalar
ayrıntılı bir şekilde özetlenmiştir.
Üçüncü bölümde, Türkiye’nin iklimi ile ilgili bilgiler verilmiştir. Ayrıca
modelleme kısmında kullanılan Mann-Kendall Test istatistiği, Regresyon analizi
ve Şen testi ile ilgili detaylı bilgiler anlatılmıştır.
Dördüncü Bölümde, Tüm yağış verilene uygulanan trend testlerinin sonuçları
bölgesel olarak özetlenmiş ve irdelenmiştir.
Beşinci bölümde ise, bu çalışmadan elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır.
7
2. KAYNAK TARAMASI
Günümüzde suya olan talep, hızlı nüfus artışı ve buna paralel olarak tarımsal
ürünleri arttırma çabası ve sanayileşme nedeniyle hızla artmaktadır. Buna
karşın eldeki su kaynakları bazı bölgelerde oldukça sınırlıdır ve bu
kaynaklardan en iyi şekilde faydalanmak gerekmektedir. Türkiye Ulusal İklim
Değişikliği Belgesinde (2010) iklim değişikliği ile ilgili konularda yapılan
çalışmaların arttırılması, ulaşılan sonuçların tartışılması şeklinde bir strateji
belirtilmiştir. İklim değişimi yüzey ve yer altı su kullanımın artmasına ve
buharlaşmanın fazlalaşmasına neden olmaktadır (Bahadır, 2011). İklim
değişimi ile ilgili problemlerin çözümünde en önemli tatlı su kaynaklarımız olan
yağışlar, akarsular, göller ve yer altı su kaynaklarının iyi bir şekilde irdelenmesi
ve planlanması gerekmektedir. Bu planlamalardaki en önemli etmenlerden
birisi ise gelecekte bu tatlı su kaynaklarının trendlerinin belirlenmesidir. Trend
değişimleri önceden belirlenerek çeşitli tedbirler alınabilecektir. Örneğin yaz
aylarında akarsularda azalma yönünde meydana gelen trend değişimi genellikle
yer altı sularının seviyesindeki alçalmadan meydana gelmektedir ki, bununda
başlıca sebeplerinden bir tanesi bilinçsiz kuyu açılmasıdır. Böyle bir durumda
kuyu açılması kontrol altına alınarak trendin azalıştan artış yönüne
döndürülmesi mümkün olabilecektir. Trend artışında da şayet trend de ciddi bir
artış gözleniyorsa ve bu artış bir takım zararlara yol açabilecekse bunun da
tedbirinin önceden alınması gerekmektedir. Bunun gibi daha birçok örnek
vermek mümkündür. Bu nedenle Türkiye’de ve Dünyada yağış, sıcaklık, akım ve
hazne su seviyeleri trendleri ile ilgili çok fazla çalışma yapılmıştır.
Partal ve Kahya (2006), yaptıkları çalışmada Türkiye genelindeki 96 yağış
ölçüm istasyonundan aldıkları verileri Sen T testi ve Mann-Kendall testi gibi
parametrik olmayan metotları kullanarak yıllık ortalama ve aylık yağış
miktarlarında meydana gelen trend değişimlerini incelemişlerdir. Çalışmada
özellikle Ocak, Şubat ve Eylül aylarının yanı sıra yıllık ortalama yağış
miktarlarında önemli derecede değişiklikler olduğu gözlemlenmiştir. Yıllık
bazda 19 istasyonda önemli derecede azalma trendi gözlemlenirken sadece 3
8
istasyonda artış trendi gözlemlenmiştir. En çok değişiklik gözlemlenen ay yıllık
14 istasyonda azalma trendine girmiş ocak ayı olarak ifade edilirken, en az
trend değişikliği olan ay ise 1 azalma ve 1 artış trendi ile ağustos ayı olarak
gösterilmiştir.
Türkeş ve arkadaşları (2007) yaptıkları çalışmada Türkiye genelindeki 111
yağış ölçüm istasyonundan alınan veriler ile yağış yoğunluğu dizilerindeki uzun
süreli değişiklikleri ve eğilimleri, zaman ve alandaki özellikleri dikkate alarak
çözümlemeye çalışmışlardır. Yağış verilerinin homojenliğini kontrol etmek
amacı ile Kruskal-Wallis türdeşlik sınamasını kullanmışlardır. Ayrıca çalışmanın
gerçek amacı olan yağış toplamı ve yoğunluğu dizilerindeki eğilimleri ise MannKendall sıra ilişki sınaması yöntemini kullanarak incelemişlerdir. Yıllık toplam
yağış ve yağış yoğunluğunda özellikle Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde
yüksek miktarda azalış gözlemlemişlerdir. Genel olarak kış mevsimi
yağışlarında azalma eğilimi bulunmasına karşın diğer mevsim yağışlarında
genel bir artış eğilimi olduğunu ifade etmişlerdir. Diğer bir bulgu ise yağış
yoğunluğunda tüm mevsimlerde bir azalma etkisi söz konusudur ve bu azalma
toplam yağışlarda bulunan azalmadan hem alansal hemde istatiksel bakımdan
çok daha kuvvetlidir. Kış toplam yağışlarında gözlemlenen azalma Akdeniz’de,
yağış yoğunluğu miktarında gözlemlenen azalma ise Karadeniz’de en
kuvvetlidir. Son olarak 1950 yılından sonra yağış yoğunluğundaki azalma
eğiliminin kuvvetlendiğini gözlemlemişlerdir.
Karabulut ve Cosun (2009), yaptıkları çalışmada Akdeniz bölgesinde yer alan
Kahramanmaraş bölgesinde bulunan meteoroloji istasyonlarından alınan veriler
üzerinde çalışmışlardır. Bu bölgede bulunan Kahramanmaraş, Afşin, Elbistan,
Göksun, Andırın, Nurhak ve Pazarcık yağış ölçüm istasyonlarına ait 1975-2005
yılları arasındaki yıllık, aylık ve mevsimsel veriler üzerinden yağış trendi
belirlemeye çalışmışlardır. Bu çalışmada Mann-Kendall, lineer regresyon, yağış
değişikliği ve değişim katsayısı gibi istatistiksel metotlar kullanarak yağış
eğrilerini analiz etmişlerdir. Bulunan sonuçlarda çalışma alanında yıllık yağış
miktarında çok küçükte olsa azalış bulunmasına rağmen istatistiksel anlamda
9
pozitif veya negatif bir trendin oluşmadığı gözlemlenmiştir. Mevsimsel olarak
bakıldığında ise kış, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde çalışma periyodu boyunca
yağışlarda çok önemsiz bir azalış gerçekleşirken sonbahar mevsiminde
istatistiksel bakımdan önemsiz oranda bir artış eğilimi olduğu görülmüştür.
Gönençgil ve İçel (2010), Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyışlarında yer alan 11
meteoroloji istasyonundan aldıkları 1975-2006 yılları arasındaki verilere tek
yönlü varyans analizi uygulayarak yıllık ve mevsimsel trend değişikliklerini
gözlemlemişlerdir. Yaptıkları analizlerde bu bölgede yağışlı gün sayısı ve
miktarında yıllık bazda kuvvetli bir azalma eğilimi olduğunu bu azalmanın ise
ilkbahar ve kış mevsimlerinde daha belirgin olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca
yaz aylarında toplam yağışların durağan olduğu ancak yağışlı gün sayısı ve
sağanak halinde yağan yağışlarda da zayıfta olsa bir artış eğilimi olduğu da bir
başka tespitleridir. Son olarak Akdeniz kıyılarındaki en önemli yağış dönemleri
olan ilkbahar ve kış aylarında yağış miktarındaki azalma eğilimi dolayısı ile
Doğu Akdeniz kıyıları için olası bir kuraklık tehlikesinin olduğu da çalışmada
belirtilen bir ayrıntıdır.
Bahadır (2011), yapmış olduğu çalışmasında Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu
bölgesinin sıcaklık ve yağış verilerini ARIMA ile modellemiştir. Çalışmada 1992
yılında yaşanan soğuk yıldan sonra sıcaklıkta sürekli bir artış olduğunu
belirtmiştir. Sadece sera gazları etkisi incelendiğinde 2050 yılına kadar
bölgedeki sıcaklık artışının 1-3 0C arasında olacağı, sera gazındaki sülfat
parçacıklarındaki değişimler dikkate alındığında ise bu artışın 1-2 0C arasında
olacağı ifade edilmiştir. Yağış analizlerinde ise Gaziantep dışında tüm şehirlerde
azalma eğilimi olduğu ancak bu eğilimin istatistiksel olarak çok güçlü bir eğilim
olmadığı görülmüştür. 2023 yılında meydana gelecek yağışların yaklaşık olarak
%4-5 civarında kalacağı öngörülmüştür.
Bahadır ve Özdemir (2011), Türkiye’nin kuzeydoğusunda bulunan Trabzon ve
Rize’ye ait mevsimsel yağış dağılımlarını ve bu dağılımların eğilimlerini
10
gözlemlemişlerdir. Çalışmada Matris ve Marjinal analiz yöntemleri kullanılarak
mevsimsel değişim ve yağış dağılışını, ARIMA modeli kullanarak ta yağış
eğilimlerini tespit etmeye çalışmışlardır. Matris analizlerine göre Trabzon’da
%1 hata payı ile yıllık ortalama 830 mm yağış gözlemlenirken, Rize’de %2 hata
payı ile 2235 mm yağış meydana geldiği görülmüştür. Trend değişimlerine
bakıldığında her iki bölgede de yağış eğiliminde artış gözlemlenmiştir. Bu artış
miktarının ise Trabzon’da 15 yıl için 130 mm Rize’de 15 yıl için 120 mm olarak
öngörmüşlerdir.
Bahadır (2011), Türkiye’nin kuzey – güney yönlü bir hattı boyunca 3 farklı iklim
tipini karakterize edecek şekilde 6 farklı istasyon üzerinde Box – Jenkins
tekniğini uygulayarak sıcaklık ve yağışta meydana gelebilecek artış miktarlarını
öngörmeye çalışmıştır. Bu çalışmada önümüzdeki 15 yıllık dönemde Karadeniz
iklim bölgesinde 0,3 0C Karasal ve Akdeniz iklim bölgelerinde de 0,5-0,6 0C artış
beklenmekte olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca bu dönemde Karadeniz iklim
bölgesinde 25 – 50 mm, diğer iki bölgede ise 2 – 100 mm artış öngörmüştür.
Groleau ve arkadaşları (2007), Kanada da ocak ve şubat aylarında yağan ve
oldukça yıkıcı sellere neden olabilen yağışların trendi üzerine bir çalışma
yapmışlardır. Bu çalışmada, 60 adet hava gözlem istasyonundan alınan veriler
kullanılmış ve bu verilere Mann-Kendall testi uygulanmıştır. Sonuç olarak
bölgedeki 60 istasyonun 25’inde artış eğilimi görülmüş bunların ise 18
tanesinde %5 önem derecesine göre trendinin pozitif yönlü olduğu
düşünülmüştür. Ayrıca çalışmada 9 istasyon için yağışlı gün sayısında da önemli
derecede bir artış meydana geldiği gösterilmiştir.
Tabari ve arkadaşları (2011), İran’ın doğusu, güneyi ve güney doğusunu
kapsayan 13 istasyonun 1966-2005 yılları arasındaki verilerini kullanarak bir
iklim değişimi çalışması yapmışlardır. Bu çalışmada yıllık minimum, ortalama ve
maksimum sıcaklıkların yanı sıra yıllık ortalama yağış miktarlarındaki
değişimler incelenmiştir. İncelemelerde Mann-Kendall, Mann-Whitney ve Mann11
Kendall sıralama istatistik testinin sonuçlarının ortalaması alınarak bir sonuca
ulaşılmıştır. Bu sonuçlara göre 1970’li yılların başlangıcından itibaren ortalama
sıcaklıklarda 0.412 0C, maksimum meydana gelen sıcaklıklarda 0.452 0C ve
minimum meydana gelen sıcaklıklarda da 0.493 0C artış meydana geldiği
belirtmişlerdir. Ancak çalışmada yıllık yağış miktarlarının düzensiz oluşundan
dolayı yağış için her hangi bir artış veya azalış trendi belirlenememiştir.
Yıllık değişkenlikte ortaya çıkan farklılıkların değerlendirilmesinin artık
mümkün olabileceğine işaret edilmektedir. Küresel ısınmanın sonucu olarak
gerçekleşen mevsimsel ve yıllık yağış toplamlarının nispi değişkenliğinde dünya
genelinde bir artış görülmektedir (Hulme ve Jenkins, 1998)
12
3.
MATERYAL VE METHOD
3.1. Giriş
Bu çalışmada, Türkiye genelinde 80 şehir merkezinden alınan 40 yıllık yağış
verileri kullanılmıştır. Bu bölümde Türkiye’nin iklimi genel olarak tanıtıldıktan
sonra bölgesel bazda iklim hareketleri incelenmiştir. Daha trend analizi için
kullanılan Mann- Kendall, Regresyon ve Şen testleri hakkında açıklayıcı ve kısa
bilgiler verilmiştir.
3.2. Türkiye İklimine Genel Bakış
İklimin temel elemanları sıcaklık, yağış, nispi nem, güneşlenme süresi ve şiddeti,
basınç, rüzgâr hızı ve yönü, buharlaşma gibi parametrelerdir. Bunlar
gözlenebilen ve ölçülebilen parametrelerdir. İklimlerin oluşmasında bu
parametreler üzerine doğrudan veya dolaylı olarak etkili olan; fakat
ölçülemeyen bazı etkileşimler de söz konusudur. Bu etkileşimler; kara-deniz,
deniz-buz, deniz-hava etkileşimleri, volkanik gazlar, insan aktiviteleri, arazi
kullanımı, gelen ve yansıyan ışınlar gibi etmenlerdir (Şekil 1). Bu elemanlar tek
başlarına ve birbirleri ile ilişki halinde atmosferi etkilemekte; kısa vadede hava
olaylarını, uzun vadede ise dünya üzerinde çok çeşitli iklim tiplerinin oluşmasını
sağlamaktadırlar.
13
Şekil 3. 1.İklim sisteminin temel elementleri (Government of Canada
Graphic, 2012)
3.2.1. Türkiye’yi etkileyen hava kütleleri
Türkiye’nin bulunduğu sahada ve yakın çevresinde belli hava kütleleri yer alır.
Ülkemizin hava ve iklim şartları üzerinde esas olarak bu hava kütleleri rol
oynarlar. Türkiye kış aylarında kutupsal, yaz aylarda tropikal hava kütlelerinin
etkisi altındadır.
Sibirya üzerinden gelen cP hava kütlesi karasal karakterli soğuk ve kurudur. Kış
aylarında sis ve ayaza neden olur, bazen Karadeniz'i geçerken nem kazanarak
orografik yağışlar yapabilir.
Atlas Okyanusundan gelen mP hava kütlesi ise Avrupa ülkeleri ve Balkanları
geçerek Ülkemizi etkiler. Yerde belirgin olmayan A.B. Sistemleri ile gelmedikleri
için kararsızlık yağışları yapar. Yağış olarak Karadeniz sahilinde yağmur iç
kesimlerde kar bırakabilir. Akdeniz Üzerinden geldiğinde ise daha fazla etkili
olur ve her türlü yağışı bırakır.
14
mT hava kütlesi sıcak ve nemli karakterli olduğu için batı bölgelerimizde
oldukça fazla yağış bırakır.
cT hava kütlesi ise K. Afrika üzerinden gelir karasal sıcak ve kurudur. Kuzey
sistemlerle karşılaşırsa Akdeniz cephesini oluşturup yağış bırakabilir. Diğer
taraftan Akdeniz'den geçerken yeterli ölçüde nem kazandığı takdirde yine yağış
yapması söz konusudur. Zaman zaman gördüğümüz çamur yağışları da bu hava
kütlesinin ülkemizi etkilemesinin bir sonucudur.
3.2.2. Türkiye’nin iklimi
Türkiye ılıman kuşak ile subtropikal kuşak arasında yer alır. Türkiye’nin üç
tarafının denizlerle çevrili olması, dağların uzanışı ve yeryüzü şekillerinin
çeşitlilik göstermesi, farklı özellikte iklim tiplerinin doğmasına yol açmıştır.
Yurdumuzun kıyı bölgelerinde denizlerin etkisiyle daha ılıman iklim özellikleri
görülür. Kuzey Anadolu Dağları ve Toros sıradağları deniz etkilerinin iç
kesimlere girmesini engeller. Bu yüzden yurdumuzun iç kesimlerinde karasal
iklim özellikleri görülür. Dünya ölçüsünde yapılan iklim tasniflerinde kullanılan
ölçütler esas alınarak, ülkemizde Karasal İklim (a, b, c, d), Akdeniz İklimi,
Marmara (geçiş) İklimi ve Karadeniz iklimi tipleri ayırt edilebilir (Atalay, 1997):
3.2.2.1.
Karasal İklim
Yaz ile kış arasında sıcaklık farkı fazla, yağışlar genellikle ilkbahar ve kış
mevsiminde gerçekleşmekte, yazın kuraklık egemen olmaktadır. Bu iklim; İç,
Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Trakya'nın iç kısmında hüküm
sürmektedir. Yağış ve sıcaklık özelliklerine bağlı olarak karasal iklim dört alt
tipe ayrılabilir.
15
Şekil 3. 2. Türkiye İklim Bölgeleri (Atalay.,1997)
3.2.2.1.1. Güneydoğu Anadolu Karasal İklimi
Yazları çok sıcak, kışları ise nadiren soğuk geçer. Doğal bitki örtüsü, düşük
rakımlı düzlüklerde cılız bozkırlar ve kuraklığa dayanıklı çalılardan oluşur.
Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 3.7°C, sıcak ay olan Temmuz ayı
ortalama sıcaklığı 29.8°C, yıllık ortalama sıcaklık 16.4°C dır. Ortalama yıllık
toplam yağış 565.7mm dır ve yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Yaz
yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %2.6 dır. Yıllık ortalama nispi nem
%53.6 dır. Bölgede nispi nem oranının düşük olması buharlaşma miktarını
artırmakta ve yaz yağışları zaten az olan bölgede, yaz kuraklığı oldukça yoğun
ve uzun sürmektedir.
3.2.2.1.2. Doğu Anadolu Karasal İklimi
Kış mevsimi oldukça soğuk ve uzun, yazı serin geçer. Ancak düşük rakımlı
sahalarda yazın sıcaklık yüksektir. Soğuk periyot boyunca bu bölge kar
altındadır ve don olayı sık görülür. Doğal bitki örtüsü, yüksek rakımlı yerlerde
çayırlardan, düşük rakımlı yerlerde ise bozkırlardan ve bunların çevresindeki
yüksek kesimlerde kuru ormanlardan oluşur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama
16
sıcaklığı –4.2°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 24.2°C, yıllık
ortalama sıcaklık 10.2°C dir. Ortalama yıllık toplam yağış 579.4mm dir ve
yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam
içindeki payı %9.5 dir. Yıllık ortalama nispi nem %60.2 dir.
3.2.2.1.3. İç Anadolu Karasal İklimi
Yazları biraz sıcak, kışları soğuktur ve soğuğun şiddeti Orta Anadolu’nun doğu
kısmına doğru artmaktadır. Doğal bitki örtüsü, yaz kuraklığından dolayı alçak
kısımlarda bozkırlardan, yüksek kesimlerde ise kuru ormanlardan oluşur. Soğuk
ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı -0.7°C, sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama
sıcaklığı 22°C, yıllık ortalama sıcaklık 10.8°C dir. Ortalama yıllık toplam yağış
413.8mm dir ve yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimindedir. Yaz yağışlarının
yıllık toplam içindeki payı %14.7 dir. Yıllık ortalama nispi nem %63.7 dir.
3.2.2.1.4. Trakya Karasal İklimi
Yazı sıcak ve kışı nispeten soğuk geçer. Doğal bitki örtüsü kuru ormanlardan
oluşur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 2.8°C, sıcak ay olan Temmuz
ayı ortalama sıcaklığı 23.9°C, yıllık ortalama sıcaklık 13.2°C dır. Ortalama yıllık
toplam yağış 559.7mm dır ve yağışların çoğu kış, ilkbahar ve sonbahar
mevsimindedir. Bölgede az da olsa yazın da yağış olur. Yaz yağışlarının yıllık
toplam içindeki payı %17.6 dır. Yıllık ortalama nispi nem %69.6 dır.
3.2.2.2.
Akdeniz İklimi
Bu iklim, Ege Bölgesi'nin büyük bir bölümü ile İç Anadolu'nun batı kesiminde ve
Akdeniz Bölgesi'nde Torosların güneye bakan kesimlerinde etkilidir. Yazları
sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Kıyı kuşağında kar yağışı ve don olayları
nadir olarak görülür. Yüksek kesimlerde kışlar karlı ve soğuk geçer. Kıyı
kuşağının doğal bitkisini, sıcaklık ve ışık isteği yüksek ve kuraklığa dayanıklı
17
olan kızıl çam ve bunların tahrip edildiği yerlerde her zaman yeşil olan makiler
oluşturur. Yüksek yerlerde ise iğne yapraklı karaçam, sedir, ve köknar
ormanları hakimdir. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 6.4°C, sıcak ay
olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 26.8°C, yıllık ortalama sıcaklık 16.3°C
civarındadır. Ortalama yıllık toplam yağış 725.9mm dir ve yağışların çoğu kış
mevsimindedir. Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %5.7 dir. Bu yüzden
bölgede yaz kuraklığı hakimdir. Yıllık ortalama nispi nem %63.2 dir.
3.2.2.3.
Marmara (Geçiş) İklimi
Marmara Bölgesi'nin kuzey Ege'yi de içine alacak şekilde güney kesiminde
görülür. Kışları Akdeniz iklimi kadar ılık, yazları Karadeniz iklimi kadar yağışlı
değildir. Karasal iklim kadar kışı soğuk, yazı da kurak geçmemektedir. Bu
özelliklerden dolayı Marmara iklimi, karasal Karadeniz ve Akdeniz iklimleri
arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. Buna bağlı olarak doğal bitki
örtüsünü alçak kesimlerde Akdeniz kökenli bitkiler, yüksek kesimlerde kuzeye
bakan yamaçlarda Karadeniz bitki topluluğu özelliğindeki nemli ormanlar
oluşturmaktadır. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 4.9°C, sıcak ay olan
Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 23.7°C, yıllık ortalama sıcaklık 14.0°C dir.
Ortalama yıllık toplam yağış 595.2mm dir ve yağışların çoğu kış mevsimindedir.
Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %11.7 dir. Yıllık ortalama nispi nem
%73 dır.
3.2.2.4.
Karadeniz İklimi
Bu iklim tipi Karadeniz Bölgesi'nin kıyı ve dağların kuzeye bakan kesimleri ile
Marmara Bölgesi'nin Karadeniz kıyı kuşağında etkilidir. Yaz ile kış arasındaki
sıcaklık farkı fazla değildir. Yazlar nispeten serin, kışlar ise kıyı kesiminde ılık,
yüksek kesimlerde karlı ve soğuk geçer. Her mevsimi yağışlı olup su sıkıntısı
görülmez. Doğal bitki örtüsünü, kıyı bölümünde geniş yapraklı nemli ormanlar
ve yüksek kesimlerde ise soğuk ve nemli şartlarda yetişen iğne yapraklı
ormanlar oluşturur. Soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı 4.2°C, sıcak ay
18
olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 22.1°C, yıllık ortalama sıcaklık 13.0°C dır.
Ortalama yıllık toplam yağış 842.6 mm dır. Yaz yağışlarının yıllık toplam
içindeki payı %19.4 dır. Yıllık ortalama nispi nem %71 dır.
3.3. Mann-Kendall Trend Testi
Mann – Kendall testi parametrik olmayan bir trend testidir (Mann, 1945;
Kendall 1975). Data dağılımından bağımsızdır. Trendin olup olmadığı, zaman
serileri ile kurulan sıfır hipotezine göre test edilir. Bu hipoteze göre H0 hipotezi
trendin yok olduğu varsayımı üzerine kurulur. Bu aşamadan sonra teste
uygulanacak zaman serileri iki gurup olarak bölünürler. Bu bölünmede X1, X2,
….Xn serisinden Xi ve Xj çiftleri ayrılır. Bir sonraki aşamada ise i<j iken Xi <Xj
şartını sağlayan serideki toplam veri sayısı P ve Xi >Xj serideki toplam veri sayısı
ise M olarak sınıflandırılır. Bu değerlere göre test istatistiği ise S=P-M olarak
tanımlanmaktadır.
n>10 için Kendall korelasyon katsayısı:
(3.1)
(3.2)
Denklem 3.2 ile hesaplanan z değeri normal dağılımda istenilen (α) önem
dercesine karşılık gelen z/2 değerinden küçük ise sıfır hipotezi kabul edilir ve
verilerin bir trende sahip olmadıkları görülür. Ancak bulunan bu değer z/2
değerinden büyük bir değere karşılık gelirse bu durumda hipotez red edilir ve
trend olduğu kabul edilir. ayrıca S=P-M değerinden elde edilen S değeri negatif
ise azalış yönünde bir trendin olduğu, pozitif ise de artış yönünde bir trend
olduğu kabul edilir (Yue and et al, 1993; Tongal, 2012).
19
3.4. Regresyon Analizi
Regresyon analizi ise iki farklı değişkenin ayrı eksenlere yazılarak elde edilen
grafiğin çözümüne dayalıdır. Elde edilen grafiği en iyi şekilde ifade eden bir çizgi
seçilmesi ve bu çizginin eğiminin belirlenmesi gereklidir.
(3.3)
Burada
sabit bir değer iken
eğimi ifade eder. Bu denklem trend
analizlerinin belirlenmesinde kullanılır ise buradaki
azalış veya artış
miktarını ifade eder (Davidson ve MacKinnon, 2003; Saplıoğlu, 2010;
Uzundurukan, 2001).
3.5. Şen Trend Testi
Şen (2012) tarafından Kartezyen koordinat sistemini üzerinde 1:1 çizgisine
bağlı bir trend analiz metodu ortaya konmuştur. Buradaki 1:1 çizgisi ve bu
çizgiye yakın bölgeler trendin olmadığı kısmı ifade etmektedir. 1:1 çizgisinin her
iki tarafında da üçgensel alanlar mevcuttur. bu üçgensel alanlar trendin
oluşumu ve yönü ile ilgili bilgiler içerir (Şekil 3.3). Öncelikle zaman serili veriler
sayıları eşit olan iki gruba ayrılır. Bu serilerden birincisi zaman serisini
başlangıcından orta noktadaki veriye kadar olan zaman aralığındaki veriler,
ikincisi ise orta noktadaki veri ile zaman serisinin son verisi arasındaki
verilerdir. Bu verilerin her ikisi de kendi içerisinde büyükten küçüğe sıralanır.
Birinci grup veriler x eksenine ikinci grup verilerde y eksenine gelecek şekilde
saçılım diyagramları oluşturulur. Son olarak bu saçılım diyagramının tam
ortasından 1:1 çizgisi geçirilir. Saçılım diyagramında elde edilen sonuçlar 1:1
çizgisinin altında kalırsa trendin azalma yönünde olduğu. Üzerinde ise trendin
artış yönünde olduğu kabul edilebilir. Ayrıca 1:1 çizgisi üzerinde veya bu çizgiye
yakın değerler alındığı görülürse bu durumda da trend de herhangi bir eğilimin
20
olmadığı söylenebilmektedir. Bunların dışında saçılımdaki diyagramındaki
değerlerin 1:1 çizgisinin her iki tarafına da dağılım mevcut ise bu durumda
grafiğin şekline göre sadece düşük değerlerde veya sadece büyük değerlerde
artış ve azalış trendleri mevcuttur gibi yorumlarda yapılabilmektedir (Şen 2012,
Şen 2013 a ve Şen 2013 b).
Şekil 3. 3. Farklı zaman serilerinde Şen eğilim testine göre artış ve azalış
trendlerinin grafiksel gösterimi (Şen, 2012)
21
4.
ARAŞTIRMA VE BULGULAR
4.1.
Giriş
Bu bölümde, daha önceki bölümde anlatılan Mann-Kendall test istatistiği,
Regresyon analizi ve Şen trend testlerini 80 yağış ölçüm istasyonu üzerine
uygulamaları ve bu uygulamalardan elde edilen sonuçlar çizelge ve şekiller ile
özetlenmeye çalışılmıştır. İlk olarak Mann-Kendall ve regresyon analiz sonuçları
bulunarak yorumlanmış, daha sonrada Şen testi sonuçları elde edilerek diğer
test sonuçları ile kıyaslanmıştır.
4.2. Mann-Kendall Test İstatistiği ve Regresyon Analizi
Sonuçları
4.2.1. Akdeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
850
y = 0,6835x - 716,56
800
Yağış (mm)
750
700
650
600
550
500
1970
1980
1990
Zaman (Yıl)
2000
Şekil 4. 1. Adana iline ait yağış gidiş grafiği
22
2010
1200
y = 2,6456x - 4551,5
1100
1000
yağış(mm)
900
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
Şekil 4. 2. Kahramanmaraş iline ait yağış gidiş grafiği
2000
1800
y = 3,4054x - 5693,4
yağış(mm)
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
1970
1980
1990
zaman(yıl)
2000
2010
Şekil 4. 3. Antalya iline ait yağış gidiş grafiği
700
600
y = 1,7821x - 3128,8
yağış(mm)
500
400
300
200
100
0
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 4. Burdur iline ait yağış gidiş grafiği
23
2005
2010
1900
y = 1,7368x - 2356,4
yağış(mm)
1700
1500
1300
1100
900
700
500
1970
1980
1990
zaman(yıl)
2000
2010
Şekil 4. 5.Hatay iline ait yağış gidiş grafiği
y = 0,3241x - 140,05
750
yağış(mm)
650
550
450
350
250
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
Şekil 4. 6. Isparta iline ait yağış gidiş grafiği
1000
900
y = 1,6806x - 2773,8
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
200
1970
1980
1990
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 7. Mersin iline ait yağış gidiş grafiği
24
2010
850
y = 0,6947x - 738,91
800
yağış(mm)
750
700
650
600
550
500
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
Şekil 4. 8. Osmaniye iline ait yağış gidiş grafiği
Çizelge 4. 1.Akdeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Adana
642,49
59
0,675
Yok
0,6835
3,05
Kahramanmaraş
710,09
10
1,246
Yok
2,6456
12,46
Antalya
1081,19
76
0,873
Yok
3,4054
10,42
Burdur
414,24
146
1,689
Yok
1,2355
9,83
Hatay
1094,85
94
1,083
Yok
1,7368
4,89
Isparta
500,65
109
0,640
Yok
0,3241
1,57
Mersin
569,06
56
0,640
Yok
1,6806
9,73
Osmaniye
642,42
61
0,699
Yok
0,6947
3,11
Akdeniz bölgesindeki iller analiz edildiğinde bölgede bulunan 8 ilin hepsinin
azda olsa yağış miktarlarında bir artış olduğu gözlemlenmiştir. Mann – Kendall
testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında 0,6 – 1,7 arasında değerler aldığı
gözlemlenmiştir. Bu değer ise Z testine göre %95 güven aralığında istatistiksel
yönden anlamlı bir trend artışı olmadığını göstermektedir. Ancak burdur
ilindeki trend artışı % 90 güven aralığında istatistiksel yönden bir değişim
olduğunu göstermektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında 100
25
yıllık süre sonunda Kahramanmaraş %12,46 lık yağış artışı ile en çok artış
gösterecek bölge olarak görülmüştür. Aynı süre baz alındığında Isparta bölgesi
%1,57 lik yağış artışı ile bölgenin en az yağış artışı gözlemlenen bölgesidir. Yıllık
verilere bakıldığında ise 3,04 mm lik yağış artışı ile Antalya yıllık değişimin en
yüksek olduğu bölgedir. Yine yıllık değişimlere bakıldığında 0,32 mm lik artışla
en az değişim gösteren Isparta bölgesi olmuştur.
yağış(mm)
4.2.2. Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
800
y = -1,7669x + 4039,6
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
Zaman (Yıl)
2000
2005
2010
2005
2010
Şekil 4. 9. Ağrı iline ait yağış gidiş grafiği
900
y = 5,3425x - 10083
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 10. Ardahan iline ait yağış gidiş grafiği
26
1600
y = 0,7754x - 597,95
yağış(mm)
1400
1200
1000
800
600
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 11. Bingöl iline ait yağış gidiş grafiği
1900
y = -0,4331x + 2076,6
yağış(mm)
1700
1500
1300
1100
900
700
500
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 12. Bitlis iline ait yağış gidiş grafiği
800
y = -1,6202x + 3625,4
yağış(mm)
700
600
500
400
300
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
Şekil 4. 13. Elazığ iline ait yağış gidiş grafiği
27
650
600
y = 1,3749x - 2361,9
500
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
zaman(yıl)
1995
2000
2005
2010
Şekil 4. 14. Erzincan iline ait yağış gidiş grafiği
600
y = -0,6166x + 1634,1
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
2005
2010
Şekil 4. 15 Erzurum iline ait yağış gidiş grafiği
1100
y = -0,5509x + 1833,9
1000
900
yağış(mm)
yağış(mm)
550
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
Şekil 4. 16. Hakkari iline ait yağış gidiş grafiği
28
400
y = 0,6962x - 1125,4
yağış(mm)
350
300
250
200
150
100
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
2005
2010
2005
2010
yağış(mm)
Şekil 4. 17. Iğdır iline ait yağış gidiş grafiği
800
y = 5,0386x - 9538,1
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
Şekil 4. 18. Kars iline ait yağış gidiş grafiği
650
600
y = -2,2003x + 4755,8
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
250
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 19. Malatya iline ait yağış gidiş grafiği
29
1100
y = 1,5833x - 2391,5
1000
yağış(mm)
900
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
2005
2010
2005
2010
Şekil 4. 20.Muş iline ait yağış gidiş grafiği
y = 2,552x - 4277,9
1200
1100
yağış(mm)
1000
900
800
700
600
500
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 21. Tunceli iline ait yağış gidiş grafiği
550
y = 1,1697x - 1942,2
500
yağış(mm)
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 22. Van iline ait yağış gidiş grafiği
30
Çizelge 4. 2. Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Ağrı
519,13
-58
-0,687
Yok
-1,7669
-11,32
Ardahan
547,77
275
3,192
Var
5,3425
33,77
Bingöl
937,74
-84
0,967
Yok
0,7754
2,21
Bitlis
1208,71
18
0,198
Yok
-0,4331
-1,98
Elazığ
398,85
-28
-0,337
Yok
-1,6202
-15,08
Erzincan
374,82
88
1,013
Yok
1,3749
12,26
Erzurum
404,19
-1
0
Yok
-0,6166
-6,14
Hakkâri
733,91
0
-0,011
Yok
-0,5509
-1,94
Iğdır
256,46
109
1,258
Yok
0,6962
8,88
Kars
484,99
244
2,831
Var
5,0386
36,02
Malatya
375,185
-130
-1,526
Yok
-2,2003
-21,45
Muş
752,20
128
-1,479
Yok
1,5833
6,73
Tunceli
797,77
144
1,666
Yok
2,552
10,60
Van
384,06
124
1,433
Yok
1,1697
10,05
Doğu Anadolu bölgesindeki iller analiz edildiğinde bölgede bulunan 8 ilin yağış
miktarlarında bir artış olduğu, 4 ilde azalma olduğu, 2 ilde ise değişim olmadığı
gözlemlenmiştir. Mann-Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında Kars
ve Ardahan illerindeki trendlerdeki artışın %95 güven aralığında bulunması bu
bölgelerdeki trend değişiminin istatistiksel yönden de bir vurgusu olmuştur.
Diğer taraftan yapılan lineer regresyon modellerine bakıldığında önümüzdeki
100 yıllık süreçte Kars ilinin ortalama yağış miktarında %36,02 lik bir artış
meydana geleceği Ardahan ilinde de %33,77 oranında artış olacağı
öngörülmektedir. Malatya ilinde ise %21,45 lik bir azalış dikkat çekmektedir.
Regresyon sonucu bulunan değerlerin Mann- Kendall testinde bulunan
sonuçları desteklemesi bu bölgedeki değişimin çok ciddi boyutlarda olduğunu
göstermektedir. Yağış artışı olan bölgelerin Karadeniz bölgesine ve Van gölüne
yakın bölgeler olması, azalış olan bölgelerin ise karasal bölgeler olması büyük su
kütlelerinin trend değişimlerinde etkin bir rol aldığının bir göstergesi olduğunu
düşündürmektedir.
31
4.2.3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
1200
y = 1,0413x - 1379,9
1100
yağış(mm)
1000
900
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 23. Adıyaman iline ait yağış gidiş grafiği
800
y = -1,6997x + 3851,9
yağış(mm)
700
600
500
400
300
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 24. Batman iline ait yağış gidiş grafiği
800
y = -1,7918x + 4049,3
yağış(mm)
700
600
500
400
300
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 25. Diyarbakır iline ait yağış gidiş grafiği
32
1000
y = 1,2502x - 1930,4
900
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 26. Gaziantep iline ait yağış gidiş grafiği
850
y = -1,9433x + 4351,1
yağış(mm)
750
650
550
450
350
250
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 27. Kilis iline ait yağış gidiş grafiği
1200
y = -6,644x + 13870
yağış(mm)
1000
800
600
400
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 28. Mardin iline ait yağış gidiş grafiği
33
1100
y = 0,5005x - 314,68
1000
yağış(mm)
900
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 29. Siirt iline ait yağış gidiş grafiği
850
y = -1,0881x + 2601,8
yağış(mm)
750
650
550
450
350
250
150
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 30. Şanlıurfa iline ait yağış gidiş grafiği
34
Çizelge 4. 3. Güney Doğu Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Adıyaman
686,14
96
1,106
Yok
1,0413
4,65
Batman
465,96
-56
-0,664
Yok
-1,6997
-13,61
Diyarbakır
475,17
-43
-0,512
Yok
-1,7918
-14,05
Gaziantep
551,84
78
0,897
Yok
1,2502
7,30
Kilis
479,85
-76
-0,897
Yok
-1,9433
-15,03
Mardin
642,09
-154
-1,805
Yok
-6,644
-37,30
Siirt
674,99
56
0,640
Yok
0,5005
1,91
Şanlıurfa
431,84
-36
-0,431
Yok
-1,0881
-9,62
Güney Doğu Anadolu bölgesindeki iller analiz edildiğinde bölgede bulunan 3 ilin
azda olsa yağış miktarlarında bir artış olduğu, 4 ilde ise az miktarda azalma
olduğu 1 ilde ise %90 güven aralığında bir azalış olduğu gözlemlenmiştir. Mann
– Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında 1,805 lik Z değeri ile
Mardin ilinin %95 güven aralığında olmasa bile %90 güven aralığında bir
azalmaya maruz kaldığı gözlemlenmiştir. Diğer illerde ise artış ve azalışlar
istatistiksel yönden bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon
modeline bakıldığında 100 yıl sonunda ortalama yağış yüksekliği değerlerinde
Mardin ilinde %37,3 lük, kilitse %15,03 lük, Diyarbakır ilinde %14,05 lik ve
Batman ilinde %13,61 lik azalış dikkat çekmektedir. Özellikle Mardin ili için
yıllık 6,6 mm civarındaki bu azalış diğer illere göre çok daha dikkat çekicidir.
Bölgede yağış miktarında artış olan iller az olup bu illerdeki artış oranı da sınırlı
miktardadır.
35
4.2.4. Ege Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
550
y = 1,6716x - 2914,5
500
yağış(mm)
450
400
350
300
250
200
1970
1980
1990
zaman(yıl)
2000
2010
Şekil 4. 31. Afyonkarahisar iline ait yağış gidiş grafiği
1000
y = 1,2875x - 1941,1
900
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1980
1990
zaman(yıl)
2000
2010
yağış(mm)
Şekil 4. 32. Aydın iline ait yağış gidiş grafiği
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
1970
y = 0,5193x - 485,16
1980
1990
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 33. Denizli iline ait yağış gidiş grafiği
36
2010
1050
y = 1,0576x - 1421,2
950
yağış(mm)
850
750
650
550
450
350
250
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
Şekil 4. 34. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği
750
y = -1,9453x + 4414,9
700
yağış(mm)
650
600
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
2005
2010
Şekil 4. 35. Kütahya iline ait yağış gidiş grafiği
1100
y = -2,9757x + 6617,7
1000
yağış(mm)
900
800
700
600
500
400
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 36. Manisa iline ait yağış gidiş grafiği
37
1700
yağış(mm)
1500
1300
1100
900
700
y = -0,8173x + 2760,5
500
1970
1980
1990
zaman(yıl)
2000
2010
Şekil 4. 37. İzmir iline ait yağış gidiş grafiği
750
700
yağış(mm)
650
600
550
500
450
400
350
1970
y = 0,6056x - 670,96
1980
1990
2000
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 38. Uşak iline ait yağış gidiş grafiği
Çizelge 4. 4. Ege Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Afyonkarahisar
409,40
168
1,975
Var
1,6716
13,72
Aydın
620,79
57
0,652
Yok
1,2875
6,62
Denizli
545,90
38
0,431
Yok
0,5193
2,65
İzmir
681,92
10
0,104
Yok
1,0576
4,77
38
Kütahya
547,84
-128
-1,502
Yok
-1,9453
-13,27
Manisa
699,23
-166
-1,965
Var
-2,9757
-15,76
Muğla
1131,97
-4
-0,058
Yok
-0,8173
-3,27
Uşak
532,11
100
1,153
Yok
0,6056
3,31
Ege bölgesindeki iller analiz edildiğinde 5 tane ilin artış eğiliminde 3 tanesinin
ise azalış eğiliminde olduğu görülmüştür. Mann – Kendall testi ile elde edilen Z
değerine bakıldığında AfyonKarahisar’ da %95 güven aralığında trend artışı
olduğu, Manisa ilinde ise %95 güven aralığında bir azalış olduğu tespit
edilmiştir. Diğer illerdeki artış ve azalış miktarları ise %95 güven aralında
istatistiksel yönden bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon
modeline bakıldığında Afyonkarahisar ilinde gelecekteki 100 yıllık dönem baz
alındığında
ortalama
yağış
yükseklinde
%13,72’lik
bir
artış
olacağı
öngörülmektedir. Manisa ve Kütahya illerinde ise sırası ile %15,76 ve %13,27
lik bir azalma olacağı düşünülmektedir.
39
4.2.5. İç Anadolu Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
550
y = -0,6678x + 1667
yağış(mm)
500
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
Zaman (Yıl)
yağış(mm)
Şekil 4. 39. Aksaray iline ait yağış gidiş grafiği
600
550
500
450
400
350
300
250
200
1970
y = -0,5936x + 1577,2
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
yağış(mm)
Şekil 4. 40. Ankara iline ait yağış gidiş grafiği
600
y = -0,05x + 493,71
550
500
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 41. Çankırı iline ait yağış gidiş grafiği
40
500
y = -1,9156x + 4171,3
yağış(mm)
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 42. Eskişehir iline ait yağış gidiş grafiği
550
y = -1,5589x + 3429,9
500
yağış(mm)
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
yağış(mm)
Şekil 4. 43. Karaman iline ait yağış gidiş grafiği
650
y = 0,4669x - 537,2
600
550
500
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 44. Kayseri iline ait yağış gidiş grafiği
41
2005
2010
650
600
y = -0,824x + 2014
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 45. Kırıkkale iline ait yağış gidiş grafiği
550
y = -0,2692x + 908,97
500
yağış(mm)
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 46. Kırşehir iline ait yağış gidiş grafiği
550
y = -1,1586x + 2622,5
500
yağış(mm)
450
400
350
300
250
200
150
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 47. Konya iline ait yağış gidiş grafiği
42
600
550
y = -0,9079x + 2220,4
yağış(mm)
500
450
400
350
300
250
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 48. Nevşehire ait yağış gidiş grafiği
500
y = 1,2669x - 2195,5
450
yağış(mm)
400
350
300
250
200
150
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 49. Niğde iline ait yağış gidiş grafiği
600
y = 1,5555x - 2651,7
550
yağış(mm)
500
450
400
350
300
250
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
Zaman (yıl)
Şekil 4. 50. Sivas iline ait yağış gidiş grafiği
43
850
y = 1,4044x - 2203,8
yağış(mm)
750
650
550
450
350
1970
1980
1990
2000
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 51. Yozgat iline ait yağış gidiş grafiği
Çizelge 4. 5. İç Anadolu Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Aksaray
338,05
-76
-0,897
Yok
-0,669
-7,71
Ankara
395,33
-43
-0,512
Yok
-0,5936
-6,02
Çankırı
588,87
-6
-0,081
Yok
-0,05
-1,01
Eskişehir
361,95
-226
-2,644
Var
-1,9156
-19,43
Karaman
327,03
-123
-1,444
Yok
-1,5589
-17,57
Kayseri
389,66
70
0,803
Yok
0,4669
3,52
Kırıkkale
374,11
-84
-0,990
Yok
-0,824
-8,50
Kırşehir
375,01
-54
-0,640
Yok
-0,2692
-3,25
Konya
316,86
-80
-0,943
Yok
-1,1586
-13,64
Nevşehir
410,86
-38
-0,454
Yok
-0,9579
-8,96
Niğde
322,33
115
1,328
Yok
1,2669
13,18
Sivas
439,02
108
1,246
Yok
1,55
7,52
Yozgat
589,88
72
0,827
Yok
1,4044
7,70
44
İç Anadolu bölgesindeki iller analiz edildiğinde 4 tane ilin artış eğiliminde 8
tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Mann – Kendall testi ile
elde edilen Z değerine bakıldığında bu artış ve azalışlarda sadece Eskişehir’deki
azalışın %95 güven aralığında azalış yönünde bir trend ifade ettiği
görülmektedir. Diğer illerdeki artış ve azalış miktarları ise %95 güven aralında
istatistiksel yönden bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon
modeline bakıldığında Eskişehir ilinde gelecekteki 100 yıllık dönem baz
alındığında ortalama yağış yükseklinde %19,43 lük bir azalış olacağı
öngörülmektedir.
4.2.6. Karadeniz Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
700
y = 2,5675x - 4654,6
650
yağış(mm)
600
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
Zaman (Yıl)
Şekil 4. 52. Amasya iline ait yağış gidiş grafiği
1000
y = 3,4709x - 6187,6
yağış(mm)
900
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 53. Artvin iline ait yağış gidiş grafiği
45
1400
y = 3,1714x - 5279,5
1300
yağış(mm)
1200
1100
1000
900
800
700
600
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 54. Bartın iline ait yağış gidiş grafiği
650
y = 3,3228x - 6171,2
600
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
250
200
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
yağış(mm)
Şekil 4. 55. Bayburt iline ait yağış gidiş grafiği
800
y = -0,3305x + 1202,4
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
1970
1980
1990
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 56. Bolu iline ait yağış gidiş grafiği
46
2010
600
y = 0,0134x + 424,71
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 57. Çorum iline ait yağış gidiş grafiği
1100
y = -1,7489x + 4292,8
1000
yağış(mm)
900
800
700
600
500
400
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 58. Düzce iline ait yağış gidiş grafiği
1800
1700
y = 5,0943x - 8870,6
yağış(mm)
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 59. Giresun iline ait yağış gidiş grafiği
47
700
650
y = 1,468x - 2460,7
yağış(mm)
600
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 60. Gümüşhane iline ait yağış gidiş grafiği
900
y = -0,2815x + 1063,8
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 61. Karabük iline ait yağış gidiş grafiği
700
650
y = 0,555x - 620,66
yağış(mm)
600
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
zaman(yıl)
Şekil 4. 62. Kastamonu iline ait yağış gidiş grafiği
48
2010
1250
y = 1,6019x - 2148
yağış(mm)
1150
1050
950
850
750
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 63. Ordu iline ait yağış gidiş grafiği
2800
y = 7,4644x - 12622
yağış(mm)
2600
2400
2200
2000
1800
1600
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
yağış(mm)
Şekil 4. 64. Rize iline ait yağış gidiş grafiği
900
y = 2,8415x - 4966,8
850
800
750
700
650
600
550
500
450
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 65. Samsun iline ait yağış gidiş grafiği
49
1000
y = 5,4546x - 10187
900
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 66. Sinop iline ait yağış gidiş grafiği
600
y = 2,0408x - 3621,2
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 67. Tokat iline ait yağış gidiş grafiği
1100
y = 4,8764x - 8878,7
yağış(mm)
1000
900
800
700
600
500
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 68. Trabzon iline ait yağış gidiş grafiği
50
yağış(mm)
1700
y = 2,8635x - 4488,5
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 69. Zonguldak iline ait yağış gidiş grafiği
Karadeniz bölgesindeki iller analiz edildiğinde 14 tane ilin artış eğiliminde 4
tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Mann – Kendall testi ile
elde edilen Z değerine bakıldığında bu artış ve azalışlarda sadece artış yönünde
olanlardan 7 tanesinde %95 güven aralığında bir trend oluştuğu sonucuna
varılabilmektedir. Mann-Kendall test istatistiğine göre en anlamlı artışlar sırası
ile Trabzon, Bayburt, Giresun, Amasya, Sinop, Artvin, Rize ve Tokat illerinde
görülmektedir.
Yapılan
Lineer
Regresyon
modeline
bakıldığında
ise
önümüzdeki 100 yıllık dönemde %28 lik bir artışla Sinop ili en fazla değişim
gösterecek illerin başında gelmektedir. Yıllık 7,4 mm lik değişim miktarı ile
yağış artışının en yüksek olacağı il olarak karşımıza çıkmaktadır. Rize ilinde
ortalama olarak 2200 mm civarında bir yağış meydana geldiği düşünülürse ve
artış oranında yıllık 7,4 mm olduğu düşünülürse 100 yıllık süreçte bu bölgeye
düşen yağış miktarının 3000 mm leri aşması beklenmektedir.
51
Çizelge 4. 6. Karadeniz Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Amasya
453,25
220
2,551
Var
2,5675
19,31
Artvin
718,49
196
2,271
Var
3,4709
16,37
Bartın
1037,61
50
0,570
Yok
3,1714
10,09
Bayburt
440,48
253
2,936
Var
3,3228
25,96
Bolu
549,06
-33
-0,396
Yok
-0,3305
-2,84
Çorum
450,15
-34
-0,407
Yok
0,0134
-0,61
Düzce
816,94
-102
-1,200
Yok
-1,8479
-8,71
Giresun
1264,99
252
2,924
Var
5,0943
13,52
Gümüşhane
460,42
100
1,153
Yok
1,468
10,56
Karabük
503,75
-27
-0,326
Yok
-0,2815
-2,69
Kastamonu
480,56
43
0,489
Yok
0,555
3,37
Ordu
1035,44
136
1,572
Yok
1,6019
4,76
Rize
2236,29
183
2,120
Var
7,4644
11,09
Samsun
690,69
156
1,805
Yok
2,8415
13,83
Sinop
666,29
206
2,388
Var
5,4546
28,23
Tokat
438,69
178
2,062
Var
2,0408
15,73
Trabzon
823,06
270
3,134
Var
4,8764
20,23
Zonguldak
1216,65
60
0,687
Yok
2,8635
7,61
Karadeniz bölgesindeki iller analiz edildiğinde 14 tane ilin artış eğiliminde 4
tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmüştür. Mann – Kendall testi ile elde
edilen Z değerine bakıldığında artış için 0,118 ila 0,741 arasında değerler aldığı
gözlemlenmiştir. Bu değerler ise Z testine göre %9 ila 44 güven aralığında trend
de bir artış olduğunu göstermektedir. Azalmalarda ise Z değeri -0,281 ila -0,074
arasında değerler almıştır. Bu ise % 6 ila 22 güven aralığında bir azalma olduğu
anlamına gelmektedir. Ancak bu değerler istatistiksel olarak bir trend
değişimini göstermemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline bakıldığında
Rize ili 254,16 mm lik yağış artışı ile en çok artış gösteren Düzce ili ise 90,95
52
mm lik yağış azalışı ile en çok azalış gösteren illerdir. Ayrıca bölgede dikkati
çeken en önemli bulgulardan birisi ise azalış eğiliminde olan illerin bölgenin
batısını kapsaması buna karşın Doğu Karadeniz kıyılarındaki artışın ülke
çapındaki en büyük değerlere ulaşmasıdır.
yağış(mm)
4.2.7. Marmara Bölgesi Trend Analizi Sonuçları
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
1970
y = -1,2415x + 3009,1
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 70. Balıkesir iline ait yağış gidiş grafiği
600
y = -0,3508x + 1141,2
yağış(mm)
550
500
450
400
350
300
1970
1980
1990
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 71. Bilecik iline ait yağış gidiş grafiği
53
2010
900
y = 0,8849x - 1083,4
850
yağış(mm)
800
750
700
650
600
550
500
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
2005
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 72. Bursa iline ait yağış gidiş grafiği
1000
y = -0,3706x + 1327,7
900
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 73. Çanakkale iline ait yağış gidiş grafiği
1000
900
y = 0,9946x - 1399,2
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1980
1990
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 74. Edirne iline ait yağış gidiş grafiği
54
2010
1300
1200
y = 1,6101x - 2366,6
1100
yağış(mm)
1000
900
800
700
600
500
1970
1980
1990
2000
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 75. İstanbul iline ait yağış gidiş grafiği
800
y = -0,5497x + 1644,8
yağış(mm)
700
600
500
400
300
1970
1975
1980
1985
1990
1995
zaman(yıl)
2000
2005
2010
Şekil 4. 76. Kırklareli iline ait yağış gidiş grafiği
1200
1100
y = 1,8739x - 2919,5
yağış(mm)
1000
900
800
700
600
500
1970
1980
1990
zaman(yıl)
2000
Şekil 4. 77. Kocaeli iline ait yağış gidiş grafiği
55
2010
1200
y = 1,2807x - 1714,1
1100
1000
yağış(mm)
900
800
700
600
500
1970
1980
1990
2000
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 78. Sakarya iline ait yağış gidiş grafiği
900
y = 1,2889x - 1996,9
yağış(mm)
800
700
600
500
400
300
1970
1980
1990
2000
2010
zaman(yıl)
Şekil 4. 79. Tekirdağ iline ait yağış gidiş grafiği
1200
1100
y = 0,4257x - 121,79
yağış(mm)
1000
900
800
700
600
500
400
1970
1980
1990
2000
zaman(yıl)
Şekil 4. 80. Yalova iline ait yağış gidiş grafiği
56
2010
Çizelge 4. 7. Marmara Bölgesi Yağış Trendlerindeki Değişimler
Şehir
Ortalama
S
Z
Yağış(mm)
Trend
Yıllık
100
Z(0,95)
Değişim
Yıllık
(mm)
Değişim
(%)
Balıkesir
540,08
-83
-0,978
Yok
-1,2415
-8,84
Bilecik
447,31
-72
-0,850
Yok
-0,3508
-3,49
Bursa
682,43
4
0,034
Yok
0,8849
3,87
Çanakkale
588,875
16
0,174
Yok
-0,3706
-2,94
Edirne
579,71
12
0,128
Yok
0,9946
5,35
İstanbul
841,10
62
0,710
Yok
1,6101
6,05
Kırklareli
550,74
-74
-0,873
Yok
-0,5497
-4,24
Kocaeli
812,85
58
0,664
Yok
1,8739
7,44
Sakarya
837,66
46
0,524
Yok
1,2807
4,69
Tekirdağ
568,18
33
0,372
Yok
1,2889
7,31
Yalova
730,91
-16
-0,198
Yok
0,4257
1,35
Marmara bölgesindeki iller analiz edildiğinde 7 tane ilin artış eğiliminde 4
tanesinin ise azalış eğiliminde olduğu görülmektedir. Ancak bunlardan hiçbir
tanesi Mann – Kendall testi ile elde edilen Z değerine bakıldığında %95 güven
aralığında bir anlam ifade etmemektedir. Yapılan Lineer Regresyon modeline
bakıldığında ise önümüzdeki 100 yıllık dönemde Tekirdağ bölgesinin %7,31 lik
bir artış göstereceği, Balıkesir ve çevresinin ise %8,94 lük bir azalışla bölgede
yağışı en fazla azalacak yer olacağı öngörülmüştür.
57
Şekil 4. 81. Türkiye’nin regresyon analizine göre yağış trendindeki değişimler
Şekil 4. 82. Türkiye’nin Mann-Kendall testine göre yağış trendindeki değişimler
4.3. Şen Trend Testi Sonuçları
Çalışmanın son kısmında Türkiye genelindeki 80 istasyona ait veriler Şen
(2012) tarafından teklif edilmiş olan Şen eğilim testi ile değerlendirilmeye
çalışılmıştır. Bu bölümde Şen eğilim testi ile elde edilen sonuçlar, Mann-Kendall
ve Regresyon analizleri ile elde edilen sonuçlarla kıyaslanmaya çalışılmıştır.
Bölgesel olarak Şen eğilim testinin uygulamaları aşağıda sırası ile gösterilmiştir.
4.3.1. Akdeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.83’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Antalya,
Burdur, Kahramanmaraş ve Mersin yağış ölçüm istasyonlarından alınan
verilerin zamansal serisinde bir artış olduğu görülmektedir. Ancak bu artış
oranları 1:1 çizgisine çok yakın olduğu görülmektedir. Diğer 4 istasyondan
alınan veriler için yapılan değerlendirmelerde değerlerin çoğunun 1:1 çizgisi ile
çakıştığı görülmektedir. Bu bölge için Şen eğilim testi ile Mann-Kendall ve
Regresyon testlerinin uyumlu olduğu görülmektedir. Ancak Mann-Kendall
testine göre en çok artış oranı bulunan Hatay ölçüm istasyonuna ait Şen eğilim
58
testi sonuçlarının örtüşmediği görülmektedir. Bunun başlıca sebebi olarak ta
1976 yılında meydana gelen ve bölge ortalamalarının çok üzerinde meydana
(a)Adana
860
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
gelen ekstrem yağış verisi gösterilebilir.
740
620
500
950
700
450
450
(c)Antalya
1500
1050
600
600
1050
1500
700
950
1200
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
500
620
740
860
1971-1990 yağış verileri(mm)
1950
(b)Kahramanmaraş
1200
(d)Burdur
650
500
350
200
200
1950
350
500
650
1971-1990 yağış verileri(mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
(e)Hatay
2050
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
Şekil 4.83 (Devam)
1550
1050
550
550
1050
1550
2050
(f)Isparta
750
600
450
300
300
1971-1990 yağış verileri(mm)
59
450
600
750
1971-1990 yağış verileri(mm)
(g)Mersin
(h) Osmaniye
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1000
750
500
250
250
500
750
850
700
550
400
450
1000
600
750
900
1971-1990 yağış verileri(mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4. 83.Akdeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları
4.3.2. Doğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.84’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Ağrı, Erzurum
ve Malatya yağış ölçüm verilerinde bir azalış trendi görülmektedir. Buna karşın
Ardahan, Erzincan, Kars, Muş, Van ve Tunceli yağış ölçüm verilerinde de bir
artış gözlemlenmiştir. Bu sonuçla ile Mann-Kendall ve Regresyon testi sonuçları
karışatırıldığında Ağrı ve Erzurum daki Şen eğilim testi sonuçlarının MannKendall trend analizi sonuçları ile desteklenmediği, ancak Mann-Kendall
testindeki bu sonuçların aynı zamanda Regresyon testi sonuçları ile de uyumlu
olmadığı görülmektedir. Azalış eğilimindeki bu farklılığa karşın artış
eğilimlerinin tamamının bütün göstergelerce ortak olarak ifade edildiği
görülmektedir. Ayrıca Mann-Kendal trend testine ve regresyon analizine göre
trendin %95 güven aralığında var olduğu kabul edilen Kars ve Ardahan yağış
ölçüm istasyonlarından alınan veriler uygulanan Şen eğilim testi grafiklerindeki
değerlerinde 1:1 çizgisinden çok uzak değerler alması Şen eğilim testinin trend
göstergesinin güçlü olduğunu göstermektedir.
60
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(a)Ağrı
850
700
550
400
400
550
700
(b)Ardahan
950
750
550
350
850
350
1971-1990 yağış verileri(mm)
(c)Bingöl
750
950
(d)Bitlis
1900
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1600
550
1971-1990 yağış verileri(mm)
1500
1250
1100
900
550
700
700
550
900
1250
1600
1971-1990 yağış verileri(mm)
1100
1500
1900
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4.84(Devam)
(e)Elazığ
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
600
450
300
150
150
300
450
600
(f)Erzincan
650
500
350
200
200
1971-1990 yağış verileri(mm)
350
500
650
1971-1990 yağış verileri(mm)
61
450
350
250
250
350
450
(h) Hakkari
1200
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(g)Erzurum
550
900
600
300
550
300
(ı)Iğdır
400
300
200
100
100
200
300
600
900
1200
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
(j)Kars
850
650
450
250
400
250
1971-1990 yağış verileri(mm)
450
650
850
1971-1990 yağış verileri(mm)
(k)Malatya
500
400
300
200
200
300
400
(l)Muş
1200
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
Şekil 4.84(Devam)
500
950
700
450
450
1971-1990 yağış verileri(mm)
700
950
1200
1971-1990 yağış verileri(mm)
62
(m)Tunceli
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1250
1000
750
500
500
750
1000
1250
(n)Van
550
450
350
250
250
1971-1990 yağış verileri(mm)
350
450
550
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4. 84.Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları
4.3.3. Ege Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.85’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Afyonkarahisar
yağış ölçüm istasyonu verilerinde bir artış görülürken Kütahya ve Manisa’da
bariz bir azalış söz konusudur. Muğla, İzmir ve Aydın yağış ölçüm
istasyonlarında ise azalışın daha sınırlı miktarlarda olduğu gözlemlenmiştir. Şen
eğilim testi sonuçlarını Mann-Kendall testi sonuçları ile karşılaştırdığımızda
trend artışının %95 güven aralığında olduğu Afyonkarahisarın Şen eğilim testi
sonuçları da açık bir şekilde trendin oluştuğunu göstermektedir. Aynı şekilde
Mann-Kendall test sonuçlarında %95 güven aralığında azalma trendi
gözlemlenen Manisa yağış ölçüm sonuçlarının da şen eğilim testi sonuçları ile
desteklendiği görülmektedir. Şen eğilim testi sonuçlarında açık bir şekilde trend
gözüken Kütahya yağış ölçüm Mann-Kendall test sonuçlarında %90 güven
aralığına yakın bir değerde olduğu ve trend kriterinin %90 alınması durumunda
bir trend söz konusu olabileceği düşünülmüştür. Ayrıca regresyon testi
sonuçları ile Şen eğilim testi sonuçlarının da büyük ölçüde uyum sağladığı
görülmüştür.
63
450
300
150
150
300
(b)Aydın
1050
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(a)Afyonkarahisar
600
450
800
550
300
600
300
(c)Denizli
750
450
300
300
450
600
800
1050
(d)İzmir
1050
600
550
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
750
800
550
300
300
1971-1990 yağış verileri(mm)
550
800
1050
1971-1990 yağış verileri(mm)
(e)Kütahya
750
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
Şekil 4.85. (Devam)
600
450
300
300
450
600
750
(f)Manisa
1100
850
600
350
350
1971-1990 yağış verileri(mm)
600
850
1100
1971-1990 yağış verileri(mm)
64
(g)Muğla
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1900
1500
1100
700
700
1100
1500
(h)Uşak
800
650
500
350
1900
350
1971-1990 yağış verileri(mm)
500
650
800
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4. 85.Ege Bölgesi Şen Testi sonuçları
4.3.4. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.86’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Mardin, Kilis ve
Batman yağış ölçüm istasyonlarındaki verilerin trendin de azda olsa bir azalma
söz konusudur. Gaziantep ölçüm istasyonundan alınan verilerde ise azda olsa
bir artış söz konusudur. Diğer ölçüm istasyonlarından alınan veriler ise gene
itibari ile 1:1 çizgisine oldukça yakındır. Şen eğilim testine göre en belirgin
azalışa sahip olan Mardin yağış ölçüm istasyonu verileri Mann-Kendal testi %95
güven aralığında olmasa da %90 lık bir güven aralığında azalmayı işaret
etmektedir. Ayrıca regresyon testine bakıldığında yıllık 6,6 mm lik bir azalışta
Şen eğilim testinin trend oluşumu hakkında doğru bilgiler alabileceğimiz bir test
(a)Adıyaman
1200
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
olduğunu göstermektedir.
950
700
450
450
700
950
1200
(b)Batman
800
600
400
200
200
1971-1990 yağış verileri(mm)
65
400
600
800
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(c)Diyarbakır
850
650
450
250
250
450
650
(d)Gaziantep
1050
800
550
300
850
300
(e)Kilis
850
650
450
250
250
450
650
550
800
1050
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
(f)Mardin
1200
950
700
450
850
450
1971-1990 yağış verileri(mm)
700
950
1200
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4.86. (Devam)
(g)Siirt
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1150
900
650
400
400
650
900
1150
(h)Şanlıurfa
950
700
450
200
200
1971-1990 yağış verileri(mm)
450
700
950
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4. 86.Güney Doğu Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları
66
4.3.5. İç Anadolu Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.87’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Aksaray,
Eskişehir, Karaman, Kırşehir, Kırıkkale, Konya ve Nevşehir yağış ölçüm
istasyonlarından alınan verilerde azalma söz konusudur. Geri kalanlardan
Yozgat
dışındakiler
ise
1:1
çizgisi
üzerindedir.
Yozgat
yağış
ölçüm
istasyonundaki verilerde ise düşük yağış verilerinde bir artış, yüksek yağış
verilerinde ise bir azalış söz konusudur. Mann-Kendall testine göre %95 güven
aralığında azalış trendine girdiği gözlemlenen Eskişehir yağış ölçüm istasyonu
verilerindeki
trendi
şen
eğilim
testi
sonuçları
da
kuvvetli
(a)Aksaray
500
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
desteklemektedir.
400
300
200
200
300
400
500
350
200
200
500
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(c)Çankırı
450
300
150
150
300
450
350
500
650
1971-1990 yağış verileri(mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
600
(b)Ankara
650
600
(d)Eskişehir
550
450
350
250
250
1971-1990 yağış verileri(mm)
350
450
550
1971-1990 yağış verileri(mm)
67
şekilde
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(e)Karaman
500
400
300
200
200
300
400
(e)Kayseri
550
450
350
250
500
250
1971-1990 yağış verileri(mm)
350
450
550
1971-1990 yağış verileri(mm)
(g)Kırıkkale
650
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
Şekil 4.87. (Devam)
500
350
200
200
350
500
450
350
250
650
250
(ı)Konya
350
250
150
150
250
350
350
450
550
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
450
(h)Kırşehir
550
450
(j)Nevşehir
650
500
350
200
200
1971-1990 yağış verileri(mm)
350
500
650
1971-1990 yağış verileri(mm)
68
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(k)Niğde
600
450
300
150
150
300
450
(l)Sivas
600
500
400
300
600
300
1971-1990 yağış verileri(mm)
400
500
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
Şekil 4.87. (Devam)
(m)Yozgat
950
750
550
350
350
550
750
950
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4. 87.İç Anadolu Bölgesi Şen Testi sonuçları
4.3.6. Karadeniz Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.88’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Amasya, Artvin,
Bartın, Bayburt, Rize, Samsun, Sinop, Tokat, Trabzon, Zonguldak ve Giresun
yağış ölçümü verilerinde bir artış söz konusudur. Çorum ve Karabük yağış
ölçüm verilerinde ise bir azalış görülmektedir. Diğer ölçüm istasyonu verileri ise
1:1 eğrisinin hemen üzerinde bulunmaktadır. Şen eğilim testi sonuçları MannKendall test sonuçları ile karşılaştırıldığında, Mann-Kendall trend testine göre
%95 güven aralığında trend oluşmuş olan tüm ölçüm verilerinin Şen eğilim
testine göre de azalış gösterdiği görülmüştür. Bölge için Şen eğilim testi, Mann-
69
Kendall testi ve Regresyon testi sonuçları birlikte incelendiğinde özellikle kıyı
(a)Amasya
750
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
şeridinde yağışlarda ciddi derecede bir artış olduğu görülmektedir.
600
450
300
300
450
600
(b)Artvin
1100
850
600
350
750
350
(c)Bartın
1350
1150
950
750
750
950
1150
550
400
250
1350
250
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
500
350
350
500
650
800
550
700
(f)Çorum
700
550
400
250
250
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4.88. (Devam)
70
400
1971-1990 yağış verileri(mm)
(e)Bolu
650
1100
(d)Bayburt
700
1971-1990 yağış verileri(mm)
800
850
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
600
400
550
700
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(g)Düzce
1100
900
700
500
500
700
900
1100
(h)Giresun
1850
1550
1250
950
950
1971-1990 yağış verileri(mm)
550
400
250
400
550
700
500
400
300
300
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
650
500
350
500
650
400
500
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
(k)Kastamonu
350
1850
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
800
1550
(j)Karabük
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(ı)Gümüşhane
700
250
1250
1971-1990 yağış verileri(mm)
800
(l)Ordu
1350
1150
950
750
750
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4.88. (Devam)
71
950
1150
1350
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(m)Rize
2700
2350
2000
1650
1650
2000
2350
(n)Samsun
900
750
600
450
2700
450
1971-1990 yağış verileri(mm)
(o)Sinop
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1050
800
550
300
300
550
800
1050
400
300
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
500
500
700
900
400
500
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
(r)Trabzon
700
900
500
300
900
750
(p)Tokat
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
1100
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
1100
(s)Zonguldak
1700
1400
1100
800
800
1971-1990 yağış verileri(mm)
1100
1400
Şekil 4. 88.Karadeniz Bölgesi Şen Testi sonuçları
72
1700
1971-1990 yağış verileri(mm)
4.3.7. Marmara Bölgesi Şen Trend Testi Sonuçları
Şekil 4.89’deki grafikleri incelediğimizde Şen eğilim testine göre Bursa, Edirne,
Kocaeli, Sakarya ve Tekirdağ yağış ölçüm istasyonlarındaki veriler için az
miktarda artış olduğu Balıkesir ve Kırklareli’nde ise az miktarda bir azalış
olduğu görülmüştür. Mann-Kendall ve Regresyon testlerinde de bu bölgede bir
trend oluşumu gözlemlenmemiştir. Bölgede Şen eğilim testi ile diğer testler
arasında genel olarak benzerlik görülmese de Şen testindeki verilerin 1:1 eğim
çizgisine yakın değerler alması trendin Şen eğilim testine göre de mevcut
(a)Balıkesir
800
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
olmadığını göstermektedir.
650
500
350
350
500
650
450
300
800
300
(c)Bursa
800
650
500
500
650
800
450
600
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
950
(b)Bilecik
600
950
(d)Çanakkale
850
700
550
400
400
1971-1990 yağış verileri(mm)
550
700
850
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4.89. (Devam)
73
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
(e)Edirne
950
750
550
350
350
550
750
(f)İstanbul
1250
1000
750
500
950
500
(g)kırklareli
900
1000
1250
(h)Kocaeli
1250
700
1000
500
300
300
500
700
750
500
900
500
1971-1990 yağış verileri(mm)
(ı)Sakarya
1200
1000
800
600
600
800
1000
750
1000
1250
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
750
1971-1990 yağış verileri(mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1991-2010 yağış verileri (mm)
1971-1990 yağış verileri(mm)
1200
(j)Tekirdağ
900
700
500
300
300
1971-1990 yağış verileri(mm)
500
700
1971-1990 yağış verileri(mm)
Şekil 4. 89.Marmara Bölgesi Şen Testi sonuçları
74
900
5.
TARTIŞMA VE SONUÇLAR
Suyun
en
optimum
şekilde
kullanılabilmesi
su
yönetiminin
başlıca
sorunlarından bir tanesidir. Dünya ekonomisi ve artan nüfusa ihtiyaçlarını
karşılamak amacı ile mühendisler tarafından çeşitli su yapıları yapılmaktadır.
Bu yapılar inşa edilirken çeşitli etütler yapılarak en optimum çözümlere
ulaşılarak, hem ihtiyaçları en uygun şekilde karşılayacak hem de ekonomik
olacak çözümler üretilmektedir. Bu çalışmalardan sağlıklı sonuçlar elde
edebilmek için ise doğru ve çok sayıda veri elde edilebilmesi gerekmektedir.
Ayrıca elde edilen bu verilerin eğilimi ile gelecek için muhtemel senaryolar da
üretilmesi gerekmektedir. Bu yüzden trend analizleri su mühendisliği için çok
önemli bir konudur.
Bu çalışmamızda Türkiye genelindeki 80 şehir merkezinden alınan yıllık toplam
yağış ölçüleri kullanılarak, ülke çapında geniş bir trend analizi yapılmıştır.
Analizlerde Mann-Kendall, Regresyon ve Şen eğilim testleri kullanılmıştır.
Detayları grafik ve tablolar ile dördüncü bölümde verilen bu analizlerin
sonuçları maddeler halinde aşağıda verilmiştir.
1- Akdeniz Bölgesi incelendiğinde bu bölgede hiçbir ölçüm istasyonu
verilerinin Mann-Kendall test istatistiğine göre bir trend oluşturmadığı
görülmüştür. Şen eğilim testi sonuçlarının da Mann-Kendal testini
desteklediği sonucuna varılmıştır. Bu testler arasındaki uyumsuzluk
sadece Hatay ilinde mevcut gözükmesine karşın, bu uyumsuzluğa 1976
yılında meydana gelen ekstrem yağışın sebep olduğu düşünülmüştür.
Ayrıca regresyon analizine göre bölgede 2 istasyon için önümüzdeki 100
yıllık dönemde %10’un üzerinde bir yağış artışı beklenmektedir.
2- Doğu Anadolu Bölgesi incelendiğinde Mann-Kendall test istatistiğine
göre 2 tane ilde pozitif yönde trend mevcuttur. Ayrıca Regresyon
analizine bakıldığında %10’un üzerinde 3 tane negatif trend ve 5 tane
Pozitif trend mevcut olduğu görülmüştür.
3- Güney Doğu Anadolu Bölgesinde genel olarak Mann-Kendal testine
herhangi bir trend bulunmamasına rağmen azalma yönünde bir eğilim
75
gözükmektedir. Regresyon analizinde önümüzdeki 100 yıllık dönemde 4
tane ilde %10’dan fazla azalış beklenmesi de bunun göstergesidir.
4- Ege Bölgesi ise hem azalış trendi hemde artış trendi gösteren tek
bölgedir. Bu bölgedeki yağış istasyonlarından birinde trend azalışı
varken diğerinde artış gözlemlenmektedir.
5- İç Anadolu Bölgesinde de genel eğilim azalış yönündedir. Bu bölgede
incelenen yağış ölçüm istasyonlarından sadece bir tane ölçüm
istasyonunda azalış yönünde %95 güven aralığında trend oluşmasına
rağmen genel bir düşüş eğilimi mevcuttur. 3 tane ilde önümüzdeki 100
yıl içerisinde %10 dan fazla azalış beklenmektedir.
6- Karadeniz Bölgesi en fazla trend artışı gösteren ve küresel iklim
değişikliğinden yağış artışı yönüyle en çok etkilenen bölgedir. Bu
bölgemizde 8 ilde her üç yönteme göre de pozitif yönde bir trend
mevcuttur. 11 ilde ise önümüzdeki 100 yıllık süreçte %10’dan fazla
yağışlarda bir artış öngörülmektedir.
7- Marmara Bölgesi yaşanan bu iklim değişikliğinden en az etkilen bölgedir.
Yöntemlerden hiçbirine göre bir azalış veya artış tespit edilememiştir.
8- Yapılan çalışmada literetüre Şen tarafından yeni katılan Şen eğilim
testinin de Mann-Kendall testi ile kıyaslandığında kullanılabilir olduğu
görülmüştür. Ayrıca bu testin pratik olarak kullanılabilmesi yeni veriler
eklendikçe eski grafiklerin güncellenmesinin kolay olması da yöntemin
bir başka avantajı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ülke genelinde 13 istasyonda pozitif veya negatif trend oluştuğunun görülmesi
yeni gelecek verilerle tekrarlanması ve trenddeki değişim hızının belirlenmesi
gerekmektedir. Ayrıca aylık bazda veriler elde edilerek bu değişimlerin
mevsimsel olarak ta tespit edilmesinin su kaynakları yapılarının planlanması
açısından daha doğru olacağı düşünülmüştür.
76
KAYNAKLAR
Atalay, İ., 1997, Türkiye Coğrafyası, Ege Üniversitesi Yayınları.
Bahadır, M., 2011., Güneydoğu Anadolu Proje (GAP) Alanında Sıcaklık ve Yağış
Trend Analizi, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi,4, 46-59.
Bahadır M., 2011, Kızılırmak Nehri Akım Değişimlerinin İstatistiksel Analizi,
International Periodical For The Literature and History Of Turkish Or
Turkic Volume 6/3 summer 2011, 1339-1356,TURKEY.
Bahadır, M., Özdemir M. A., 2011. Trabzon ve Rize’de Yağışın Mevsimsel
Değişimlerinin Marginal ve Matrix Yöntemleri ile Belirlenmesi ve Trend
Analizleri. Uluslar ,Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4,17, 457-473.
Bahadır
M.,
2011.
Türkiye’de
İklim
Değişikliğinin
İklim
Bölgelerine
Yansımasında Kuzey-Güney Yönlü Sıcaklık ve Yağış Değişimi Öngörüleri.
Akademik Bakış Dergisi,26, 1-18.
Bayazıt, M., 1986. Hidrolojide İstatistik Yöntemler, İstanbul Teknik Üniversitesi
Matbaası.
ÇOB,2005. Sürdürülebilir Kalkınma Sürecinde Çevre Yönetimi, Çevre ve Orman
Bakanlığı, İklim Değişikliği Alt Komisyon Raporu, 33,Ankara.
Davidson, R., MacKinnon J.G., 2003, Econometric Theory and Methods, Oxford
University Press, New York.
EEA,
2004.
Impacts
of
Europe’s
Changing
Climate,
An
Indicator-
Based,Assesment, Report,2, 101,Copenhagen, Denmark.
Gloleau A., Mailhot A., Guillaume T., 2007. Trend analysis of winter rainfall over
Southern Quebec and Nev Brunswick , Atmosphere –Ocean 45(3), 153162,Canada.
Godrej, D.,2003. Küresel İklim Değişimi , Çev. Ohannes Kılıçdağı,143s, Metis
Yayınları, İstanbul.
77
Göneçgi B., İçel G., 2010. Türkiye’nin Doğu Akdeniz kıyılarında toplam
yağışlarda görülen değişimler. Türk Coğrafya Dergisi,55,1-12.
Hulme, M,.
Jenkins G,. 1998.Climate Change Scenarios For The United
Kingdom,Scientific Report, UKCIP Technical Report,1, Climatic Research
Unit, University of East Anglia,80, Norwich, United Kingdom.
IPCC,2001. Third Assessment Report Climate Change 2001: The Scientific Basis,
Cambridge University Press, 882, Cambridge,UK.
Karbulut M., Cosun F., 2009. Kahramanmaraş İlinde Yağışların Trend Analizi.,
Coğrafi Bilimler Dergisi 7(1), 65-83.
KENDALL, M. G., 1975. Rank Correlation Methods, Charles Griffin, London.
MANN, H. B.,1945. Non-Parametric Test Against Trend, Econometrika,13, 245259.
Öztürk, K., 2002. Küresel İklim Değişikliği ve Türkiye’ye Olası Etkileri,
Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi,1,47-65.
Partal T., Kahya E., 2006. Trend Analysis in Turkish Precipitation Data.
Hydrlogical Proceses,20, 2011-2026.
Saplıoğlu, M.,2010. An Accident Prediction Model For Urban Uncontrolled
Intersections, Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel
Univercity, Isparta, Turkey.
Şen, Z., 2002. Su Bilimi Temel kavramları, Su Vakfı.
Şen, Z., 2012. Innovative trend analysis methodology, Journal of Hydrologic
Engineering, 17(9), 1042-1046.
Şen, Z., 2013. Square Diogonal Trend Test Procedure. 6th International Perpective
on Water Resources & The Environment. January, 07-09.
Şen, Z., 2013. Trend Identification Simulation and Application, Journal of
Hydrologic Engineering, doi: 10.1061/(ASCE)HE.1943-5584.0000811.
78
Tabari H., Somee B. S., Zadeh M. R., 2011. Testing For Long-Term Trends in
Climatic Variables in Iran,Atmospheric Research, 100, 132-140.
Tongal, H. 2012. The Examination of Nonlinearity, Stochasticity and Uncertainty
Properties of Streamflows with The Mathematical Based Methods.
Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel Univercity, Isparta,
Turkey.
Türkeş, M., 2001.Küresel iklimin Korunması, İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi
ve
Türkiye,
Tesisat
Mühendisliği,
TMMOB
Makine
Mühendisleri
Odası, Süreli Teknik Yayın, Ocak-Şubat 2001, 61, 14-29,İstanbul.
Türkeş ve Diğerleri, iklim Değişikliğinin Bilimsel Değerlendirilmesi, Birleşmiş
Milletler
İklim
Değişikliği
Çerçeve
Sözleşmesi
Seminer
Notları.ErişimTarihi:03.04.2005.http://www.meteor.gov.tr/2003/arge/i
klimdegis/iklimdegis2.htm.
Türkeş M., Koç T., Sarış F., 2007. Türkiye’nin Yağış Toplamı ve Yoğunluğu
Dizilerindeki
Değişiklerin
ve
Eğilimlerin
Zamansal
ve
Alansal
Çözümlemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5(1), 57-73.
Türkiye Cumhuriyeti Ulusal İklim Değişikliği Belgesi (2010-2020).Erişim
Tarihi:13.06.2012
http://www.tarimreformu.gov.tr/iklim/dosya/strateji.pdf .
Türktemiz, B., 2008. ‘Baraj Haznelerine Giren Akımların Yapay Sinir Ağları (YSA)
ile Tahmini, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,
Isparta.
Uzundurukan, S.,2001. A Study Directed at Determination of Some Geotechnical
Properties of Fine Graded Soils with Empirical Expressions Rely on SPT and
DPT Data, Master Thesis, Natural and Applied Sciences, Süleyman Demirel
Univercity, Isparta, Turkey.
Yue,S., Zou,s., Whittemore D,. 1993. Non-Parametric Trend Analysis of Water
Quality Data of Rivers in Kansas, Journal of Hydrology, 37.
79
ÖZGEÇMİŞ
Adı Soyadı
: Erdem ÇOBAN
Taranmış
Fotoğraf
(3.5cm x 3cm)
Doğum Yeri ve Yılı : BORNOVA, 1987
Medeni Hali
: Bekâr
Yabancı Dili
: İngilizce
E-posta
: erdem_coban87@hotmail.com.tr
Eğitim Durumu
Lise
: Muğla Turgutreis Lisesi , 2005
Lisans
: SDÜ, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, İnşaat Mühendisliği
Yüksek Lisans
: SDÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İnşaat Mühendisliği
Mesleki Deneyim
FSM YAPI DENETİM -ISPARTA
2011-…….. (halen)
Yayınları
Saplıoğlu K.,Çoban E.,2013.Karadeniz Bölgesi Yağış Serilerinin Trend
Analizi.VII.Ulusal Hidroloji Kongresi,26-27 Eylül 2013 ,Isparta(Basım
aşamasında).
80
Download