BASINÇ VE RÜZGÂRLAR RÜZGÂRLAR Rüzgâr

ADI SOYADI:
TERMİK BASINÇ: Sıcaklığa bağlı olarak meydana gelen
basınca “termik basınç” denir. Ekvatorda “termik alçak
basınç”, kutuplarda ise termik yüksek basınç” oluşur.
BASINÇ VE RÜZGÂRLAR
Atmosferi oluşturan gazların yeryüzüne uyguladığı kuvvete
“atmosfer basıncı” denir. “Barometre” ile ölçülür, Birimi
“milibar (mb)”dır.
DİNAMİK BASINÇ: Dünyanın Günlük hareketine bağlı
oluşan Basınca ise “Dinamik Basınç” denir. Dünya’nın
günlük hareketine bağlı olarak, ekvatordan savrulan hava
her iki kutba doğru gider. Bir müddet ilerleyen bu hava 30
enlemleri civarında hızını kaybederek aniden yere çöker,
böylece Yüksek basınç oluşur. Burada basınç oluşmasının
sebebi ısınma veya soğuma değildir, dünyanın dönüşü ile
havanın savrulmasıdır. Böylece 30 enlemlerinde “dinamik
yüksek basınç, 60 enlemlerinde ise “dinamik alçak basınç “
oluşur. 3o enlemlerinde alçalan hava çölleri oluşturmuştur.
45 enlemlerinde deniz seviyesinde atmosferin (ağırlığı)
basıncı 1013 milibar veya 1033 grama eşittir. Buna
NORMAL BASINÇ denir. Eğer Hava basıncı bu değerlerden
fazla ise Yüksek basınç (Örn 1020mb), bu değerlerden az
ise Alçak Basınç (Örn 1005mb) oluşur.
Alçak Basınç (Siklon):
- yükselici hava hareketleri vardır.
- hava hareketlerinin yönü çevreden merkeze doğrudur.
- yükselen hava soğur bu sebeple hava bulutludur.
- yağış oluşma ihtimali yüksektir.
Yüksek basınç alanından alçak basınç alanlarına doğru
hareket eden, yatay yönlü hava hareketlerine rüzgar denir.
www.tekinerhoca.com
Yüksek Basınç (Antisiklon):
- alçalıcı hava hareketleri vardır.
- Dışarıya rüzgar verir
- alçalan hava ısınır bu sebeple hava açıktır.(kışın ayazdır).
- yağış oluşma ihtimali düşüktür
RÜZGÂRLAR
NOT: Rüzgârların oluşmasının temel sebebi, iki merkez
arasındaki basınç farkıdır. Rüzgâr, iki merkez arasındaki
basınç farkı ortadan kalkıncaya kadar esmeye devam eder.
Rüzgâr Hızına Etki Eden Faktörler
NOT: Dünyanın günlük hareketinden dolayı basınç merkezi
ve rüzgârlarda Kuzey Yarımkürede saat yönünde, Güney
Yarımkürede saatin tersi yönünde savrulma olur.
1. Basınç farkı ne kadar büyükse rüzgâr o kadar hızlı eser.
Mesela Aşağıdaki izobar haritasında 1. Rüzgâr daha hızlı
eserken, 2. Rüzgâr daha yavaş eser. Çünkü 1. Şekildeki
basınç farkı daha büyüktür.
2- Basınç merkezleri birbirine yakınsa rüzgârın hızı fazladır.
NOT: Yerçekimi, Yükselti, Sıcaklık, Enlem, Atmosferin
Yoğunluğu gibi faktörler basıncı etkiler.
Basınç ile sıcaklık ve yükselti arasında ters orantı vardır.
Yani sıcaklık ve yükselti arttıkça basınç azalır.
3- Dağlık ve engebeli arazilerde rüzgârın hızında yer
şekillerinin engellemesinden dolayı azalma olur.
! ! !DİKKAT: Rüzgârlar dar bir boğaza ya da vadiye
girdiklerinde hızlarını arttırırlar.(İstanbul ve Çanakkale
Boğazından esen rüzgârların hızlı olması gibi…)
4-Dünya’nın Günlük Hareketi sonucunda oluşan savrulma
ve sürtünme ile rüzgârın hızı azalır.
Rüzgârın Yönünü Etkileyen Faktörler
1- Bütün Rüzgârlar YB’den AB’ye doğru eser.
2- Yer şekilleri: Rüzgâr yer şekillerine uygun yönde eser.
Örneğin dağlar ya da boğazlar nasıl uzanırsa rüzgâr da o
şekilde eser. Çanakkale Boğazında rüzgârın esiş şekli
aşağıdaki gibidir.
Mevsimlere göre yön değiştiren rüzgârlardır. Dünyanın
yıllık hareketi ve eksen eğikliği ile kara ve denizlerin farklı
ısınma özellikleri sonucu oluşurlar. Güney ve Doğu Asya’da
etkilidirler.
www.tekinerhoca.com
Rüzgâr frekans gülü: Bir merkeze esen rüzgârların esme
sıklığını gösteren grafiğe denir. Rüzgâr frekans güllerine
bakarak bir merkezin yer şekilleri hakkında yorum
yapılabilir.
MEVSİMLİK (MUSON) RÜZGÂRLAR
1) Kış Musonu: Kış mevsiminde soğuk olan Asya kıtasından
daha ılık olan Hint ve Büyük Okyanusa doğru esen kuru ve
soğuk rüzgârdır. Karadan estikleri için yağış getirmezler.
2) Yaz Musonu: Yaz mevsiminde soğuk olan Hint okyanusu
ve Büyük Okyanustan daha sıcak olan Asya kıtasına doğru
esen ve bol yağış getiren rüzgârdır. Bu sebeple Hindistan
Çin çevresi yaz mevsiminde bol yağış alır.
YEREL RÜZGÂRLAR
SÜREKLİ RÜZGÂRLAR
1. Alizeler:
* 30° enlemlerinden ekvatora doğru esen rüzgârlardır.
* Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak denizlerin
üzerinden geçtikleri zaman bünyelerine nem alarak,
kıtaların doğu kıyılarına yağış bırakırlar. Ortaçağ ve
sonrasında Avrupa’dan Amerika’ya ticaret yapmak için
giden yelkenli gemiler bu rüzgârlardan faydalandıkları için
Ticaret Rüzgârları da denir.
* Ekvator’dan 30° enlemlerine doğru üstten esen
rüzgârlara da Ters (Üst) Alizeler denir. Ters alizeler 30°
enlemleri civarında alçalarak tropikal çöllerin oluşmasına
neden olur.
2) Batı Rüzgârları:
* 30° enlemlerinden 60° enlemlerine doğru esen
rüzgârlardır.
* Okyanus üzerinden geldikleri için orta kuşak karalarının
batı kıyılarına (İngiltere çevresi) bol yağış bırakırlar.
* 60° enlemleri civarında Kutup Rüzgârlarıyla karşılaşma
bölgelerinde cephesel yağışlara neden olurlar.
3) Kutup Rüzgârları:
* Kutuplardan, 60° enlemlerine doğru eserler.
* 60° enlemleri civarında Batı Rüzgârlarıyla karşılaşarak
cephe yağışları oluştururlar.
Fön Rüzgârları: Yatay yönde hareket eden hava kütleleri,
önlerine çıkan dağ yamaçları boyunca yükselir. Yükselen
hava kütlesinin sıcaklığı, her 200 m’de ortalama 1°C azalır.
Dağı aşan hava kütlesi yamaçta alçalırken sürtünerek her
100 m’de ortalama 1°C ısınır. Böylece föhn rüzgârı oluşur.
Özellikle Doğu Karadeniz Rize kıyılarında görülür.
Meltemler: Dünya’nın günlük hareketi sebebiyle oluşan
rüzgârlardır. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkından
dolayı oluşurlar. Dar alanda etkili olurlar. Kısa sürelidirler.
Nereden eserlerse onun adını alırlar. Dağ, vadi, kara ve
deniz meltemleri gibi... Mesela gündüz denizden karaya,
gece karadan denize eserler.
NOT: Ülkemize kuzeyden esen rüzgârlar KaYıP (Karayel –
Yıldız – Poyraz), Güneyden esen rüzgârlar SaKaL ( Samyeli
– Kıble – Lodos) formülüyle bulunur.