1 RUS DİLLİ ÖĞRENCİLERİN TÜRKÇE
advertisement
3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 RUS DİLLİ ÖĞRENCİLERİN TÜRKÇE ÖĞRENİMİ SIRASINDA YAPTIKLARI SÖZ DİZİMSEL YANLIŞLIKLAR Yrd.Doç.Dr. Bağdagül MUSA Ürdün Üniversitesi Amman/ÜRDÜN bagdagulmussa@gmail.com ÖZET Bilindiği üzere söz dizimi, dil bilgisinin önemli alanlarından biridir. Söz diziminin önemi özellikle yabancı dilin öğrenimi sırasında daha da artar. Zira yabancı bir dili konuşabilmek için sadece o dildeki kelimeleri bilmek yeterli değildir. Ne kadar çok kelime bilirsek bilelim bu kelimeleri cümle içinde düzgün kullanamazsak o dili düzgün konuştuğumuz (yazdığımız) söylenemez. Çünkü cümle, kelimelerin rastgele dizilişi değil belirli bir mantık silsilesine, kurallara ve dilin söz dizimi özelliklerine göre sıralanışıdır. Rusça’nın köken bakımından Hint-Avrupa ailesinin Slav Dilleri koluna; yapı itibarıyla çekimli dillere mensup olduğu; Türkçenin ise menşe itibarıyla Ural-Altay Dil ailesinin Altay koluna; yapısına göre eklemeli dillere mensup olduğu herkesin malûmudur. Dolayısıyla bu iki dilin söz diziminin farklı olması tabiîdir. Rusça öğrenen bir Türk veya Türkçe öğrenen bir Rus, dil öğreniminin ilk aşamasında anadilinin söz dizimi özelliklerine uygun cümleler kurarken tabiî olarak sık sık hataya düşebilmektedir. Söz konusu bildiride, Türkiye Türkçesini öğrenen Rus dilli öğrencilerin yaptıkları söz dizimsel yanlışlıklar üzerinde durulacaktır. Bildiriye, Hoca Ahmet Yesevi Kazak-Türk Üniversitesinin Fizik-Matematik, Filoloji ve Tarih Fakültelerinde Rusça eğitim alan Rus, Koreli, Kazak, Tatar ve Özbek öğrencilerin yazılı anlatımda ortaya koydukları yanlış örnekler esas alınmıştır. Bildirinin, Türkçenin öğrenimini ve öğretimini kolaylaştırmada; karşılaşılabilecek hataların en aza indirilmesinde yararlı bir çaba olacağı ümit edilmektedir. Anahtar kelimeler: söz dizimi, cümle, Rusça, Türkiye Türkçesi, Türkçe öğrenimi ve öğretimi 1 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 SYNTACTIC MISTAKES MADE BY RUSSIAN-SPEAKING STUDENTS DURING THEIR LEARNING TURKISH ABSTRACT It is well known that syntax is one of the essential components of grammar. The importance of language structures is further increased especially in learning of a foreign language. Yet to speak a foreign language it is not enough to know only the words in that language. If we cannot use these words correctly in sentences we cannot speak the language properly. Sentence is not randomstrings of words but an order in which words occuraccording to certain logic and syntactic properties of the language. It is known that Russian language genetically belongs to the East Slavic languages of the Indo-European family and typologically belongs to the fusional (inflectional) languages; whereas Turkish language genetically belongs to the Altaic group of the Ural-Altaic family and typologically belongs to the agglutinative languages. For this reason it is normal that they have the different syntactic structure. Russian people who learn Turkish and Turks who learn Russian language in the first phase of their learning often make mistakes using sentences according to the structure of their mother tongue. Based on wrong examples in oral and written expression, this paper will focus on inaccuracies, associated with the syntactic structures, of Russian-speaking students who have studied at the faculties of History, Philology and Physico-Mathematics in the International Kazakh-Turkish University named after Ahmet Yasawi. By identifying structural errors, it is hoped that the study will be a useful effort both in facilitating teaching/learning Turkish and in minimizing of possible mistakes. Key words: Turkish language, Russian language, learning and teaching Turkish, syntactic structures, word order Giriş Dilin bütün birimleri önemlidir ve elbette ki ehemmiyet açısından birbirleriyle kıyaslanamaz. Üstelik söz konusu bir dilin öğrenimi veya öğretimi iken bu önem daha da artar. Yeni bir dilin öğreniminde ve öğretiminde seslerin doğru telaffuz edilmesi kadar kelime hazinesi de şarttır. Bununla beraber her dilde olduğu kadar yabancı bir dilin öğreniminde veya öğretiminde en önemli birim, sözdizimidir. Nitekim Wang YUAN-XİN(1994, s.40), sentaksın hem dil yapısının incelenmesinde hem de dilin öğretiminde büyük önem arz ettiğine dikkat çekmektedir. Akimova (2008, s.5)ve arkadaşlarına göre 2 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 ise sözdizimi, daha geniş anlamda dilin sesbilgisi, şekil bilgisi ve kelime bilgisi gibi bütün birimlerini iletişim sağlamak için bir araya getiren dilinen üst seviyesi; daha dar anlamda ise dilin yapısal özelliklerini inceleyen dilbilgisi koludur. Türkçede sözdizimi için nadiren de olsa dizim bilgisi (Aksan “dizimbilgisi”, 2000, s.123), cümle bilgisi (Ertem, 1992, s.22) ve sentaks (Ergin, 1994, s.69) terimleri de kullanılmaktadır.Dil bilimciler, sentaksın aslının “düzenleme, birleştirme ve dizme” anlamına gelen Yunanca bir kelimeden geldiği vedizimle ilgili ilk çalışmalarınM.S. IIyüzyıldaİskenderiye okulunun önde gelen dilbilgisi yazarlarından Apollonios Dyskolos'a ait olduğu konusunda hemfikir olmakla beraber1, sözdiziminin tarifi, araştırma alanı ve birimleriyle ilgili hususta farklı görüşlere sahiptirler.Sözdizimiyle ilgili farklı tariflerin ve görüşlerin üzerinde tek tek durmak mümkün değildir. Bu farklı tarifleri özetleyerek sözdiziminin, dilbilgisinin kelimelerin veya kelime gruplarının konuşmada veya cümlede birbirleriyle olan münasebetlerini, kelimelerin cümle içinde dizilişini, cümle unsurlarını, cümle ve cümle yapısını inceleyen kolu şeklinde tanımlamak mümkündür2. Aslında sözdiziminin tarifi hususundaki ihtilaflar sözdizimi konusunun belirlenmesindeki farklılıklardan ileri gelmektedir. Sözdiziminin konusuyla ilgili görüşleri de şöyle özetlemek mümkündür. Sözdiziminin konusu: 1) Kelime veya kelime gruplarının cümle münasebetleridir; 2) Cümle ve cümle unsurlarıdır; 3) Cümlenin de dâhil olduğu kelime gruplarıdır; 4) Sadece cümledir; 5) Kelime grupları ve cümledir3; içindeki 1 Bk.: D. Aksan, Her Yönüyle Dil, Ankara, 1989, 2. cilt, s.123; Kazak Dilinin Grameri, 2. cilt (sentaks), Almatı, 1967, s.5; T. Kordabayev, Kazak Dilinin Birleşik Cümleler Sentaksı, Almatı, 1995, s. 3; T. Kordabayaev, Tarihi Sentaks Meseleleri (XV-XVIII y.y. malzemelerine göre), Almatı, 1964/65, s. 19; G. N. Akimova, S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları, 2008, s. 5; E. A. Starodumova, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Vladivostok, 2005, Dalnevostochnıy Universitesi yayınları, s. 9; N.M.Pipçenko, Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet Üniversitesi yayınları, 2008, s.8) 3 Sözdiziminin konusuyla ilgili bk.: K. Bilgegil, Türkçe Dilbilgisi, İstanbul, 1984, 3. Baskı, s. 12; Kazak Dilinin Grameri, 2. cilt (sentaks), Almatı, 1967, s.5; T. Kordabayev, Kazak Dilinin Birleşik Cümle Sentaksı, Almatı, 1995, s.4-5; M. Balakayev, Çağdaş Kazak Dili, Almatı, 1992, s.4;Tahir Nejat Gencan , Dilbilgisi, İstanbul, 1975, s.72; Dil Bilgisi, Lise, I, II, III, s. 51; R. Şimşek, Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon, 1987, s.5, 7, 9-10; H. Ediskun, B. Dürder, Örnek Dilbilgisi, Lise, I, II, III, İstanbul, 1985, s.156; İ. Z. Burdurlu, Uygulamalı Cümle Çözümlemeleri, İzmir, 1967, s.17; S. Bayrav, Yapısal Dilbilimi, İstanbul, 1969, s. 117, 119; N. Atabay, S. Özel, A. Çam, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Ankara, 1981, s.17;A. Oğuzkan, Örneklerle Türkçe Ve Kompozisyon Bilgileri, İstanbul, 2001; G. N. Akimova, S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, SanktPetersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları, 2008, s.11; E. A. Starodumova, 3 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 Bunların yanı sıra sözdizimi konusunun paragraf, metin gibi cümle üstü birimleri de içerdiğini savunan görüşler4 ve özellikle 1957'de yayımlanan Syntactic Structures adlı kitabıyla dönüşüm kuramını ortaya koyarak bütün dünyada dil çalışmalarına yön veren Chomsky’den sonra dilin yapısal özelliklerini ön plana çıkaran görüşler de mevcuttur. İnceleme Yabancı dil öğrenen birisi eğer öğrendiği dilin yapısı anadilinin yapısına benzemiyorsa başlangıçta öğrenmekte olduğu dilin yapısına uygun cümle kurmakta zorlanır. Bunun tam tersine yabancı dil, yapı itibarıyla anadilinin yapısına benziyorsa insan o dili daha çabuk öğrenir. Meselâ, Rusça, Arapça, İngilizce ve Türkçe farklı dil ailelerine mensuptur. Rusça’nın menşe itibarıyla Hint-Avrupa dilleri ailesinin Slav Dilleri kolunaait olduğu malumdur (Yanoviç, 2006, s.78-80, İvanov, 1990, s.10-11). Bir Rus, İngilizceyi ve Arapçayı Türkçeye nispeten daha çabuk öğrenir. Zira İngilizce Rusça gibi, Hint-Avrupa dillerindendir (Ergin, 1984, s.6-7).Sami dillerine mensup Arapçayı çabuk öğrenmesinin sebebi, Rusçanın ve Arapçanın yapı bakımından çekimli dillerden olmasıdır. Başka bir ifadeyle İngilizcenin ve Arapçanın sözdiziminin, Rusçanın sentaktik yapısına benzediğini söylemek mümkündür. Türkçenin sözdizimi ise Rusçanın sözdiziminden büsbütün farklıdır. Söz konusu bildiride Rus öğrencilerin ve Rus dilli öğrencilerin Türkçe öğrenirken yaptıkları yanlışlıklar üzerinde durulacaktır. Bu yanlışlıkların başında sesbilgisi ve şekil bilgisiyle ilgili yanlışlıklardan ziyade sözdizimiyle ilgili yanlışlıklar gelmektedir. Bildiriye sadece Rus öğrencilerin değil, Rusça eğitim alan Kazak, Özbek, Tatar ve Koreli öğrencilerin dilbilgisi dersinde, sözlü ve yazılı anlatımda yaptıkları yanlış örnekler esas alınmıştır. Bütün Özbek öğrencilerin ve bazı Kazak ve Tatar öğrencilerin anadillerini bildikleri hâlde genellikle Rusçanın yapısına uygun cümleler kurarak hataya düşmeleri, dilin sözdizimi yapısının ne kadar derin olduğunu bir daha ispat etmektedir. Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Vladivostok, 2005, Dalnevostochnıy Universitesi yayınları, s. 10; N.M.Pipçenko, Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet Üniversitesi yayınları, 2008, s. 4-5; 4 K. Üstünova, Dede Korkut Destanları Ve Cümleden Büyük Birimler, İstanbul, 1998, s.1; G. N. Akimova, S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları, 2008, s.11-12; N.M.Pipçenko, Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet Üniversitesi yayınları, 2008, s. 9; E. A. Starodumova, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Vladivostok, 2005, Dalnevostochnıy Universitesi yayınları, s. 10-11; E.N. Vavilova, Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka (Lektsii dilya inostrannıh studentov gumanitarnogo profilya), TPU (Tomskiy Politehniçeskiy Universitet, Tomsk, 2009, s.3-4; 4 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 Öğrencilerin yaptıkları sözdizimi yanlışlıklar, kelime gruplarıyla ilgili yanlışlıklar ve cümleyle ilgili yanlışlıklar olmak üzere iki grup altında incelenebilir. I. Kelime gruplarıyla ilgili yanlışlıklar 1) Ben de birkaç yabancı dilleri biliyorum. (Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları) (Ben de birkaç yabancı dil biliyorum. – Ya toje znayu neskol’ko inostrannıyh yazıykov) Benim ana dilim bu dört dillerdir: Türkçe, Kazakça, Özbekçe ve Rusça.(Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları) (Benim anadilim bu dört dildir (Benim dört anadilim vardır): Türkçe, Kazakça, Özbekçe ve Rusça. – Etichetıyre yazıyka yavlyayutsya moimi rodnıymi yazıykami: turetskiy, kazahskiy, uzbekskiy i russkiy.) İngilizce 300 milyon insanların ana dilidir. (Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları) (İngilizce, 300 milyon insanın anadilidir. – Angliiskiy yavlyayetsya rodnıym yazıykom (dlya)300 milyonov chelovek.) Türkçede bir sayısı hariç, asıl sayı sıfatlarıyla yapılan sıfat tamlamalarında isim unsuru çokluk eki almaz (Ergin, 1984, s.250). Buna karşın Rusçada sayı sıfatları da dâhil olmak üzere sıfat tamlamalarında sıfat ve isim unsurları sayı, cins ve hâl ekleri bakımından uyum sağlamaktadır (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.182-185)5. Aynı şey sayı bildiren belirsizlik sıfatları için de geçerlidir. Bu sebeple de örneklerde geçen birkaç diller, dört diller ve 300 milyon insanlar tamlamaların doğrusu birkaç dil, dört dil ve 300 milyon insan şeklinde olmalıdır. 2) Eğer biz başka ülkeye gidersek bize o ülkenin dilinde söylemek kolay olur.(Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları)(Eğer biz başka ülkeye gidersek o ülkenin dilinde konuşmak bizim için kolay olur. – Esli vıy poyedete v druguyu stranu, vam budet legko govorit’ na yazıyke etoy stranıy.) Türkçede Bunu sana aldım cümlesinde olduğu gibi, yönelme hâlinin için edatının yerine kullanıldığı durumlar da söz konusudur. Ancak Koprov’un sıfatımsı cümleler (ad’’yektivnıye predlojeniya)(2010, s.83-84) veya öznesiz veya şahıssız cümleler (2010, s.128) diye nitelendirdiğiRusçadaki yönelme hâlindeki bir isimle sıfatın 5 Ayrıca bk.: T.V.Şustikova vb., Russkiy Yazıyk Dlya Vas, Moskova, Rusya Halklar Dostluğu Üniversitesi yayınları, 2009, s. 233; S.A.Havronina, L.A.Harlamova, Russkiy YazıykLeksiko-Grammatiçeskiy Kurs Dlya Naçinayuşşih, Moskova, “Ruuskiy Yazıyk Media”, 8.baskı, 2009, s. 263-265; 5 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 birleşmesindenmeydana gelen yapıların6 Türkçedeki karşılıkları için edatıyla yapılırsa Türkçenin sözdizimine daha uygundur. 3) Bende anne, baba, bir kardeş var. (Ailem)(Benim annem, babam ve bir kardeşimvar. – U menya est’ mat’, otets i brat.) Aslında sporu çok seviyorum. Ama bende ona zamanyok. (Aslında sporu çok seviyorum ama spor yapmaya (benim) zamanım yok.)(Na samom dele, ya oçen’ lyublyu sport, no u menya net dlya etogo vremeni.) Bende her şey iyi. (Mektup) (Ben iyiyim. – U menya vse horoşo.) Türkçede Sınıfta tahta var. Evde kimse yokgibi “var/yok” isimleriyle kurulan isim cümlelerinde mekân bildiren isimler bulunma hâlinde kullanılır (Karahan, 1999, s.69). Hâlbuki şahıs zamirleriyle kurulan ve sahiplik anlamı taşıyan (Senin) paran var mı? (Benim) arabam yokgibi “var/yok” isimleriyle kurulan cümlelerde zamirler bulunma hâli eki değil iyelik eki alır. Oysa Rusçada bu tür sahiplik anlamı taşıyan yapılar U önedatı + ilgi hâli ekini alan zamir + yest’ (var)(Havronina-Harlamova, 2009, s.88-90) şeklinde yapılır7. Rus dilli öğrenciler, Türkçedeki “var” kelimesinin anlamca birbirlerinden farklı olan iki türlü yapıda kullanılışı olduğunu bilemediklerinden söz konusu hataya düşmektedirler. Türkçede Sende para var mı? şeklinde zamirin iyelik eki değil bulunma hâli ekini aldığı durumlar da mevcuttur. Ancak bu tür cümlelerde “genel olarak para, mal-mülk sahibi misin?” anlamındaki Paran (mülkün) var mı? cümlesinden farklı olarak “şu anda cebinde, yanında para var mı?” anlamı söz konusudur. Bu sebeple yukarıdaki ilk iki örnekte bende anne, baba var, bende zaman yok cümlelerinin Türkçe karşılıkları iyelik ekleriyle yapılmalıdır: (benim) annem, babam var; (benim) zamanım yok. Üçüncü örneğin yüklemi “var/yok” kelimesi değil “iyi” ismi olmasına rağmen “U menya” yapısının Türkçe karşılığının “bende” olduğu düşüncesinden hareketle aynı hataya düşülmektedir. 4) En en değerli şey dünyada, bu – vatandır. (Vatan)(Dünyada en değerli şey, vatandır. – Samoye dorogoye na svete, eto-Rodina.) Spor, bu sağlık için en faydalı şeydir. (Spor)(Sağlık için en faydalı şey, spordur. – Sport - eto samaya poleznaya veş’ dlya zdorov’ya.) Rusçada öznesi de yüklemi de isim olan isim cümlelerinde “yavlyat’sya, predstavlyat’ soboy” kelimelerinin yanı sıra “eto” (bu) işaret zamiri kullanılır (T.V.Şustikova vb., 2009, s.227-228). Rusçada açıklayıcı 6 Rusçada bu tür yapılar için ayrıca yüklemsel zarflar (predikativnıye nareçiya) da denmektedir (Pehlivanova-Lebedeva, 1988: 61, 336-337). 7 Bk.: T.V.Şustikova vb., Russkiy Yazıyk Dlya Vas, Moskova, Rusya Halklar Dostluğu Üniversitesi yayınları, 2009, s. 228; K.İ.Pehlivanova, M.N.Lebedeva, Grammatika Russkogo Yazıyka v İllyustratsiyah, Moskova, “Russkiy Yazıyk”, 1988, s. 108-109, 320; 6 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 unsur olarak kullanılan “eto” işaret zamirinin karşılığı olan bu’nun yukarıdaki örneklerde kullanılması yanlıştır. Türkçede bu tür isim cümlelerinde özne yüklemiyle, açıklayıcı bir unsura ihtiyaç duymadan doğrudan doğruya bileşir. 5) Biz bizim vatanımızı sevmeliyiz ve korumalıyız. (Vatan) (Biz vatanımızı sevmeli ve korumalıyız. – Mıy doljnıy lyubit’ i zaşşişat’ naşu rodinu.) Rusçada isimlere gelen iyelik ekleri olmadığı için iyelik eklerinin görevini iyelik zamirleri üstlenir (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.114121)8. Türkçede ise çok vurgulanması gerektiği durumlar hariç iyelik zamirleri kullanılmaz. Yukarıdaki örneğin Rusçasında iyelik zamirin kullanılması şart iken Türkçe karşılığında –ımız iyelik eki zaten bu görevi üstlendiği için ayrıca bizim iyelik zamirinin kullanılması fazlalıktır. 6) Ben gibi annem olmak istiyorum. (Anne)(Ben annem gibi olmak istiyorum. – Ya hoçu bıyt’ kak moya mama.) Sonra imtihanlar tatil başladı. (Kış Tatili)(İmtihanlardan sonra tatil başladı. – Posle ekzamenov naçalis’ kanikulıy.) Rusçanın da dâhil olduğu Hint-Avrupa dillerinde edatların (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.292-325) isimlerden önce geldiği bellidir. Türkçede ise sadece son çekim edatları vardır. Başka bir ifadeyle Türkçede edatlar isimden sonra gelir.Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, öğrenciler Rusçanın bu özelliğinden dolayı başlangıçta sık sık hata yapabilmektedirler. 7) Bu (kelime) Türkçede nasıl olur? (Öğrencilerin sorularından)(Bu kelimenin Türkçesi nasıl? – Kak eto (slovo) budet na turetskom yazıyke? Türkçede dil isimleri –ca4ekiyle yapılır.Türkçede sekiz ünlü vardır gibi örneklerde –ca yapım ekinden sonra bulunma hâli kullanılabilirken yukarıdaki örnekte bulunma hâli ekinin kullanılması fazlalık arz etmektedir. Öğrencinin bulunma hâlini Rusçadaki na edatının karşılığı olarak kullanması, onun Rusça düşünmeye devam etmesinden ileri gelmektedir. 8) Ben o zaman küçük oldum. (Sözlü anlatım)(Ben o zaman küçüktüm (küçük idim). – Togda ya bıyl malen’kiy.) Rusçadaki bıyt’ (ol-) fiilinin Türkçe karşılığı bazen ol- fiili iken bazen de i- fiilidir. Ancak öğrenciler ne zaman i- fiilinin ve ne zaman olfiilinin kullanıldığını bilemedikleri için sık sık örnekteki gibi yanılgıya düşebilmektedirler. 8 Bk.: S.A.Havronina, L.A.Harlamova, Russkiy Yazıyk-Leksiko-Grammatiçeskiy Kurs Dlya Naçinayuşşih, Moskova, “Ruuskiy Yazıyk Media”, 8.baskı, 2009, s. 73-76; 7 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 9) Ben çalışkan öğrenci. (Sözlü anlatım) (Ben çalışkan bir öğrenciyim. – Ya – trudolyubivıy student.) Malum olduğu üzere, Rusçada şahıs ekleri yoktur. Dolayısıyla Rus dilli öğrenciler, Türkçe cümle kurarken sık sık şahıs eklerini unutabilmektedirler. 10) “Kim benim sandalye kırdı?” (Masal Tercümesi)(“Benim sandalyemi kim kırdı? – Kto razbil moy stul?) Rusçada iyelik ekleri de yoktur. Dolayısıyla öğrencilerin, iyelik zamirlerini kullanıp iyelik eklerini kullanmayı unuttukları durumlara sık sık rastlanmaktadır. 11) Banaon sekiz yaşında. (Ailem) (Ben on sekiz yaşındayım. – Mne vosemnadtsat’ let.) Rusçada yaş, Yönelme hâlindeki şahıs zamiri (veya isim) + yaşyapısıyla ifade edilirken9 (Havronina-Harlamova, 2009, s.348-351) Türkçe karşılığında zamir veya isim yalın hâlindedir. 12) Hepsi akrabalar bizim eve geldiler. (Kış Tatili)(Akrabalarımızın hepsi bizim eve geldiler. (Bütün akrabalarımız bizim eve geldiler. – Vse rodstvenniki prişli k nam domoy.) Türkçedeki hepsi ve bütünbelirsizlik zamirlerinin Rusça karşılığı aynı olduğu için öğrenciler bu iki zamirin kullanıldıkları yerleri sık sık karıştırmaktadırlar. Türkçede de aynı anlama gelen bu iki zamirin farkı, hepsi zamirinin isim tamlamalarında; bütün zamirinin ise sıfat tamlamalarında kullanılmasıdır. 13) Bana müzik hoşuma gidiyor. (Ailem)(Müzik (benim) hoşuma gidiyor. – Mne nravitsya muzıyka.) Türkçedeki hoşuna git- birleşik fiilinin Rusça karşılığı olan nravit’sya fiiliyle kurulan cümlelerde zamir yönelme hâliyle kullanılırken (Havronina-Harlamova, 2009, s.351-357; PehlivanovaLebedeva, 1988, s.60) Türkçe karşılığında zamir genellikle kullanılmamakta; kullanıldığı takdirde de hâl eki değil iyelik ekini almaktadır. 14) Teyzem ve onun çocukları evde vardı. (Kış Tatili)(Evde teyzem ve çocukları vardı. (Teyzem ve çocukları evdeydi) – Tetya i eye deti bıyli doma.) 9 K.İ.Pehlivanova, M.N.Lebedeva, Grammatika Russkogo Yazıyka v İllyustratsiyah, Moskova, “Russkiy Yazıyk”, 1988, s. 63; V.Y. Koprov, Semantiko-Funktsionalnıy Sintaksis Russkogo Yazıka v Sopostovlenii s Vengerskim i Angliiskim, Voronej, 2010, s. 84 (“numerativnıye predlojeniya” (sayısal cümleler)); 8 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 Bilindiği üzere Türkçede iyelik ekleri kullandıktan sonra vurgulanması gerektiği durumlar hariç, iyelik zamirlerinin kullanılması şart değildir. Rusçada ise iyelik ekleri olmadığı için iyelik zamirlerinin kullanılması şarttır. Yukarıdaki teyzem ve onun çocukları bağlama grubundaki onun zamirinin Türkçe karşılığında kullanılmasına ihtiyaç duyulmamaktadır. II. Cümleyle ilgili yanlışlıklar 15) İnsanlar vardır ki, onlar kendi ana dillerini bilmiyorlar. (Yabancı Dil Öğrenmenin Faydaları)(Kendi anadillerini bilmeyeninsanlar vardır. – Yest’ lyudi, kotorıye ne znayut svoy rodnoy yazıyk.) Türkçedeki ki’li cümlelerin yapı itibarıyla Hint-Avrupa dillerinin yapısına benzemesinden mütevellit Rusçadaki ilgi zamirleriyle kurulan cümlelerin (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.138-141) Türkçe karşılığında ki’li cümlelerin sık sık kullanılması, öğrencilerin yaptıkları sözdizimi hatalarındandır. Anladım ki yaşamak güzelmiş gibi duygu yüklü ki’li cümleler Türkçe için de söz konusudur. Ancak Rusçadaki bütün ilgi zamirleriyle kurulan cümlelerin hepsini ki’li yapılarla vermek yanlış olur. Dolayısıyla yukarıdaki örneği İnsanlar vardır ki, anadillerini bilmezler şeklinde verebilmemize rağmen Anadillerini bilmeyen insanlar vardır şeklinde Türkçenin yapısına uygun cümle kurmak daha iyidir. 16) Hocam, ben - çalışkan?(Sözlü anlatım)(Hocam, ben çalışkan mıyım? – Uçitel’, ya – trudolyubivıy?) Rusçada soru ekleri olmadığı için evet/hayır’la cevap verilen soru cümleleri, aynı haber cümlelerinde olduğu gibi kelimelerin cümle içindeki sırasının korunup sadece cümle vurgusunun değişmesiyle verilmektedir. Ben çalışkanım anlamındaki Ya – trudolyubivıy haber cümlesi, sadece vurguyla Ya – trudolyubıvıy? şeklinde soru cümlesine dönüştürülmektedir. Yukarıdaki örnekte öğrenci, aynı şeyi cümlenin Türkçe karşılığına uygulayarak yanılgıya düşmektedir. 17) Ben spor yapmakçok seviyorum. (Spor)(Ben spor yapmayıçok seviyorum. – Ya oçen’ lyublyu zanimat’sya sportom.) Türkçede “sevmek” anlamına gelen lyubit’ fiili Rusçada hiçbir ek almayan mastarlarla birleşirken (Pehlivanova-Lebedeva, 1988, s.196), Türkçe karşılığında sev- fiilinin yükleme hâlini istemesinden dolayı mastar ekinden sonra yükleme hâli eki gelmektedir. Bu sebeple yukarıdaki örnek yapmak çok seviyorum şeklinde değil yapmayı çok seviyorum şeklinde olmalıydı. 9 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 18) Hocam, bana çıkmak olur mu? (Sözlü anlatım)(Hocam, çıkabilir miyim? – Mojno (li) mne vıyti?) Bizeneyapmak gerek? (Sözlü anlatım)(Biz ne yapmalıyız? (Ne yapmamız gerek?) – Çto nam delat’?-Çto mıy doljnıy delat’?) Rusçadaki, Türkçe karşılıkları gereklilik kipi ve muktedir fiilleriyle kurulan yapılar olan modal cümleler (Koprov, 2010, s.94), Yönelme Hâlindeki şahıs zamiri veya isim + “mojno/doljen(na/nıy) + mastar” yapısını taşımaktadır. Hâlbuki yukarıdaki örnekler, Rusçadan doğrudan doğruya çeviri yapı olup Türkçenin yapısına aykırıdır. 19) Kütüphaneye nasıl gidebilir miyiz? (Dilbilgisi dersinden) (Kütüphaneye nasıl gidebiliriz ? – Kak nam mojno proyti v bibliyoteku?) Türkçede soru kelimelerinin yanı sıra soru ekleri de vardır. Ancak içinde diğer soru kelimelerini ihtiva eden soru cümlelerinde soru ekleri kullanılamaz. Dolayısıyla yukarıdaki nasıl sorusunu içeren soru cümlesinde ayrıca soru ekinin kullanılması yanlıştır. 20) O anlattı tatilde ne yaptı. (Kış Tatili)(O tatilde ne yaptığını anlattı. – On(a) rasskazal(a) o tom, çto delal(a) na kanikulah.) Mişutka dedi: “Kim benim lapayı yedi?” (Masal Tercümesi)(Mişutka: “Benim lapamı kim yedi?” dedi.- Mişutka sprosil: “Kto s’yel moyu kaşu?) Ne zaman eve gittim, hepsi beni bekledi. (Kış Tatili)(Eve gittiğim zaman herkes beni bekliyordu. – Kogda ya prişla domoy, (uje) vse jdali menya.) Rusçanın da dâhil olduğu Hint-Avrupa dillerinin cümle yapısının Özne-Yüklem-Tamlayıcı Unsurlarşeklinde olmasına karşılık, Türkçenin cümle yapısınınÖzne-Tamlayıcı Unsurlar-Yüklem şeklinde olduğu herkesin malumudur. Tahsin Banguoğlu(1995, s.532, 535), Türkçede tam yapılışlı basit fiil cümlesinde beş üye olduğunuve bunların sırasının: Kimse + Zarflama + İsimleme + Nesne + Yüklem; tam yapılışlı bir isim cümlesinde dört üye olduğunu ve bunların da doğrudan sırasının:Kimse + Zarflama + İsimleme + Yüklem şeklinde olduğunu göstermektedir. Karahan (1999, s.46), yüklemin, özel durumlar hariç, cümlenin sonunda yer aldığını, diğer unsurların yerinin ise sabit olmadığına dikkat çekerken,Ergin (1984, s.375), Türkçe cümlede kelime sırasını tayin eden temel kanunun yardımcı unsurların asıl unsurlardan önce geldiğini, bunun kelime grupları gibi cümleler için de söz konusu olduğunu belirtmektedir. Rusçada devrik cümleler hariç, cümle unsurlarının cümle içindeki sırası Özne – Yüklem – Nesne-Zarf şeklindedir (Koprov, 2010, s.245).Ayrıca Türkçede yardımcı unsurun asıl unsurdan önce gelmesi kuralına karşın, Rusçada asıl unsur yardımcı unsurdan önce gelmektedir (Vavilova, 2009, s.11-12). Rodionova (2001, s.47) Rusçada 10 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 cümledeki kelimelerin dizilişinin görünüşte çok serbest görünmesine rağmen aslında böyle olmadığına dikkat çekerek kelime dizilişine göre cümle tiplerini vermektedir. Himik (2001, s.29-30) ise, İngilizceye nispeten serbest kelime dizilişine sahip olan Rusçada kelime sırasının aslında belirli bir kurala tabi olduğunu, bu kurala göre de önemli olanın özne ve yüklemin cümledeki yerleri değil, tema (konu/theme) ve rema (yorum/rheme) ilişkisi olduğunu belirtmektedir. Yukarıdaki üç cümle ise Türkçenin cümle yapısına göre değil Rusçanın sözdizimine göre kurulmaktadır. Zira O anlattı, Mişutka dedi ve Ne zaman eve gittim asıl unsurlardır ve yardımcı unsurlardan önce gelmektedir. Sonuç Ne kadar sesleri doğru telaffuz edersek edelim ve ne kadar çok kelime bilirsek bilelim, eğer bu birikimleri düzgün bir cümle içinde kullanamaz ve manalı bir cümle kuramazsak düşünce ve duygularımızı muhatabımıza iletemeyebiliriz. Bu sebeple yeni bir dil öğrenirken veya öğretirken evvelâ o dilin yapı özelliğini göz önünde bulundurmak gerekir. Ancak her yeni bir dil öğrenmekte olan insanın ilk başlangıçta anadilinin yapısına ve sözdizimine uygun cümleler kurması kadar daha tabiî bir şey yoktur. Anadillerinin köken itibarıyla Türkçe olması sebebiyle Türkçeye uygun cümleler kurmaları beklenirken, Rus dilli Özbek, Kazak ve Tatar öğrencilerin de Rus öğrenciler gibi, Rusçanın yapısına uygun cümleler kurması, belirli bir derecede anadillerinde konuşsa bile Rusça düşündüklerinin ve Rusça eğitim almalarından mütevellit böyle düşünmeye devam edeceklerinin göstergesidir. Zira malum olduğu üzere eğitim dilinin etkileri, konuşma dilinin etkilerine nispeten daha kalıcı ve derindir. Kaynakça (1967). Kazak Dilinin Grameri, 2. cilt (sentaks), Almatı. Akimova, G. N., S. V. Vyatkina, V. P. Kazakov, D. V. Rudnev. (2008). Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg, Sankt-Petersburg Üniversitesi yayınları. Aksan, D. (1989). Her Yönüyle Dil, Ankara, TDK yayınları, 2. Cilt Atabay, N. S., Özel, A. Çam, (1981). Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Ankara, TDK yayınları. Balakayev, M. (1992). Çağdaş Kazak Dili, Almatı. 11 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 Banguoğlu, T. (1990). Türkçenin Grameri, Ankara, TDK yayınları. Bayrav, S. (1969). Yapısal Dilbilimi, İstanbul. Burdurlu, İ. Z. (1967). Uygulamalı Cümle Çözümlemeleri, İzmir. Ediskun, H. (1999). Türkçe dilbilgisi. İstanbul, Remzi kitabevi. Ediskun, H., B. Dürder, (1985). Örnek Dilbilgisi, Lise, I, II, III, İstanbul. Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi, İstanbul Ergin, M. (1994). Üniversiteler İçin Türk Dili, İstanbul, Boğaziçi yayınları. Ertem, R. (1992). Türk dili, 1, İstanbul Gencan , T. N. (1975). Dilbilgisi, İstanbul. Havronina, S.A., L.A.Harlamova. (2009). Russkiy Yazıyk-LeksikoGrammatiçeskiy Kurs Dlya Naçinayuşşih, Moskova, “Russkiy Yazıyk Media”, 8.baskı. Himik, V.V. (2001). Praktiçeskiy Sintaksis Russkogo Yazıka, Sankt-Petersburg, “Zlatoust”. İvanov, V.V. (1990). İstoriçeskaya Grammatika Russkogo Yazıka, Moskova, “Prosveşşeniye”. Karaörs, M. (1995). Türkiye Türkçesi İle Azerbaycan Türkçesinin Kelime grupları, Cümle çeşitleri (Sentaks) Bakımından Karşılaştırılması", Türk Lehçeleri ve Edibiyatı, Sayı 1, Haziran. Koprov, V.Y. (2010). Semantiko-Funktsionalnıy Sintaksis Russkogo Yazıka v Sopostovlenii s Vengerskim i Angliiskim, Voronej. Kordabayaev, T. (1964/65). Tarihi Sintaksis Meseleleri (XV-XVIII y.y. malzemelerine göre), Almatı. Kordabayev,T. (1995). Qazaq Tilining Qurmalas Söylemder Sintaksisi (Kazak Dilinin Birleşik Cümleler Sentaksı), Almatı. Oğuzkan, A. (2001). Örneklerle Türkçe Ve Kompozisyon Bilgileri, İstanbul. Pehlivanova, K.İ. M.N.Lebedeva. (1988). Grammatika Russkogo Yazıyka v İllyustratsiyah, Moskova, “Russkiy Yazıyk”. Pipçenko, N.M. (2008). Sovremennıy Russkıy Yazık: Sintaksis Slovosoçetaniya i Prostogo Predlojeniya, Minsk, Belorusskiy Devlet Üniversitesi yayınları. Rodionova, E. V. (2001). Word Order And Informatıon Structure In Russıan Syntax, Yüksek Lisans tezi, Grand Forks, North Dakota. 12 3rd International Conference On Language And Literature “Turkish in Europa” Tirana/Albania, Proceedings Book, v. 2 Starodumova, E. A. (2005). Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka, Vladivostok, Dalnevostochnıy Üniversitesi yayınları. Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon. Şustikova, T.V. İ.V.Gordiyenko, A.A.Atabekova, N.G.Bol’şakova, A.A.Davletkeldiyeva, N.P.Yova, L.A.Karpus’, V.A.Kulakova, N.S.Novikova, V.V.Nikitina, L.V.Ostrenko, V.N.Povarova, S.P.Rozanova, V.Y.Semar, L.V.Smirnova, Y.N.Şorkina. (2009). Russkiy Yazıyk Dlya Vas, Moskova, Rusya Halklar Dostluğu Üniversitesi yayınları Vavilova, E.N. (2009). Sintaksis Sovremennogo Russkogo Yazıka (Lektsii dilya inostrannıh studentov gumanitarnogo profilya), TPU (Tomskiy Politehniçeskiy Universitet, Tomsk. Yanoviç, E.İ. (2006), İstoriçeskaya Grammatika Russkogo Yazıka, Minsk, Belorus Devlet Üniversitesi yayınları. Yuan-Xin, Wang. (1994). Çin'deki Türk Diyalektleri Araştırma Tarihi, Ankara. 13
