kazakistan ekonomisinde maliye politikasındaki son eğilimler

18.07.2017-24.07.2017 • No: 125
7
KAZAKİSTAN EKONOMİSİNDE MALİYE POLİTİKASINDAKİ SON
EĞİLİMLER
Bilindiği gibi, Kazakistan ekonomisi madencilik sektörüne oldukça bağımlıdır ve
bu durum maliye politikası uygulamalarını
da etkilemektedir. 2014-2016 yılları arasında Kazakistan'ın petrol ve doğalgaz
gelirleri yaklaşık üçte bir oranında azalmıştır. Bu keskin düşüş, Hükümet'in maliye
politikasının etkilerini yeniden gözden
geçirmesini gerekli hale getirmiştir. Genelde Kazakistan ekonomisinde maliye politikası uygulamalarında, petrol ve doğalgaz
gelirlerine dayanan modelden gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesine dayanan yeni
bütçe modeline bir dönüşüm süreci yaşanmıştır.
Kazakistan ekonomisinde bütçe açığının
2006 yılından itibaren sürekli arttığı ve
2014 yılında 1 trilyon tengeyi aşarak en
yüksek seviyesine ulaştığı belirtilmelidir.
Bununla birlikte, kamu güvenliği, kültür ve
spor, konut ve kamu hizmetlerinde bütçe
harcamalarının azaltılması ve Ulusal
Fon’dan yapılan transferlerin artırılması
gibi maliye politikası uygulamalarına bağlı
olarak 2014 yılından itibaren bütçe açığı
azalmaya başlamıştır. 2015 yılında bütçe
açığı 915 milyar tenge iken 2016 yılında
737.7 milyar tengeye düşmüştür. Yukarıda
belirtilen daraltıcı bütçe politikaları nedeniyle, 2016 yılında bütçe açığı GSYİH'nin
yaklaşık %1.6'sını oluşturmuştur.
2016'da bütçe harcamalarının %14.7 oranında artarak 9,433.7 milyar tengeye
(GSYİH'nin %20.4'üne) ulaştığını belirtmek gerekmektedir. Hükümet, eğitim
(%22.3), sağlık hizmetleri (%20.3), sosyal
yardımlar (%15.4), konut ve kamu hizmetleri (%14.5), kültür, spor, turizm ve medya
(%11.2) ve kamu güvenliği, yasal, adli,
ceza yürütme faaliyetleri (%4.8) gibi başlıca kamu harcamalarını artırmıştır. Bununla
birlikte, bütçe gelirleri 2016 yılında %21.9
oranında artarak 9,308.5 milyar tengeye
ulaşmış ve GSYİH'nin %20.2'sini oluşturmuştur. Ayrıca, 2016 yılında vergi gelirleri
2015 yılına kıyasla %23.3 oranında artarken, vergi dışı gelirler ve Ulusal Fon’dan
yapılan transferler sırasıyla %64.3 ve
%16.2 oranında artmıştır. Katma değer
vergisi dışındaki tüm vergi türlerinde vergi
gelirleri artmıştır. Kamu gelirleri artışı,
kamu harcamaları artışının üzerinde gerçekleşmiş ve bu durum bütçe açığını olumlu yönde etkilemiştir.
Bilindiği gibi kamu bütçesi, merkezi hükümet tarafından yürütülen merkezi bütçe
ile yerel yönetimler tarafından yürütülen
yerel bütçelerden oluşmaktadır. 2016 yılında yerel bütçe gelirleri %17.7 oranında
artarken, yerel bütçe harcamaları %22.6
oranında artmıştır. Bu durum, yerel bütçe
açığının %30 oranında artmasına neden
olmuştur. Merkezi bütçe gelirleri ve harcamaları sırasıyla 7,662.2 milyar ve
7,899.8 milyar tenge olarak gerçekleşmiştir. Bu durum merkezi bütçe açığını %18.7
oranında artırmıştır. Son 4-5 yıl içinde
yerel bütçe gelirlerinde artış eğilimi yaşanırken, merkezi bütçe gelirleri düşüş eğiliminde olmuştur. Bu şartlar altında, 2014
yılından bu yana yerel bütçe gelirlerinin
merkezi bütçe gelirlerine oranı 0.64'ten
0.56'ya, yerel bütçe harcamalarının merkezi
bütçe harcamalarına oranı ise 0.56'dan
0.53'e düşmüştür. Bu durum, maliye politikası uygulamalarında verimsizliğe neden
olmuş ve maliye politikasının uygulanmasında yerel bütçelerin rolünü zayıflatmıştır.
Bu nedenle, mali alanda adem-i merkeziyetçilik, Hükümetin başlıca hedeflerinden
biri haline gelmiştir. Bu bağlamda, Haziran
2017'de Cumhurbaşkanı, yerel yönetimlerin geliştirilmesine ilişkin konularda yasamayla ilgili bazı düzenlemelerde değişiklik
yapılması ile ilgili bir Kanun imzalamıştır.
Bu Kanuna göre, en az 2000 ya da daha
fazla nüfusa sahip köyler, 2018 yılından
itibaren kendilerine ait bütçelere sahip
olacaklardır.
Düşük petrol fiyatlarına ve azalan petrol
gelirlerine bağlı olarak maliye politikası ve
vergi yönetiminde dikkate alınan başlıca
öncelikler, Kazakistan Cumhurbaşkanı'nın
iki Halka Sesleniş Konuşmasında belirtilmiştir. Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 31 Ocak 2017 tarihinde yaptığı Halka
Sesleniş Konuşmasında maliye politikası
ve vergi yönetimi için üç temel hedef belirlemiştir. Birinci hedef, bütçe harcamalarının, özellikle ulusal bütçenin %40'ından
fazlasını oluşturan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ile Eğitim ve Bilim Bakanlığı’nın yaptığı harcamaların verimliliğini arttırmaktır. İkinci
hedef, Ulusal Fon'dan sağlanan devlet
garantili transferlerin verimliliğini artırmak
ve bu transferleri 2020 yılına kadar 2 trilyona düşürmektir. Üçüncü hedef ise, Hükümet’in yarı kamusal sektörün iç ve dış
borçlarında izleme ve kontrol süreçlerini
iyileştirmesidir.
Petrol fiyatlarındaki yüksek dalgalanmalara
ve 2015 yılında tengenin %73 oranında
değer kaybetmesine neden olan sabit döviz
kuru uygulamasından dalgalı döviz kuru
uygulamasına geçilmesine bağlı olarak,
Kazakistan ekonomisinde maliye politikası
büyük bir belirsizlik ile karşı karşıya kalmıştır. Bu durum, Hükümet’in orta ve uzun
vadeli perspektifler için güvenilir bütçe
tahminleri yapmasını zorlaştırmaktadır.
Aslında, 2014 yılından bu yana petrol fiyatlarındaki ve döviz kurlarındaki oynaklığın
yüksek olması nedeniyle kesin bütçe planları yapılamamakta ve oldukça sık bütçe
değişiklikleri gerçekleştirilmektedir. Örneğin, 2017 yılı başında Kazakistan Parlamentosu, 2017-2019 yılları için kamu bütçesinde ciddi değişiklikler yapmayı kabul
ederek tahmini petrol fiyatlarını varil başına 35 dolardan 50 dolara yükseltmiş ve
öngörülen KZT/USD döviz kurunu 360'tan
330'a düşürmüştür. Yeni 2017 yılı bütçesine göre, Hükümet’in yeni kriz karşıtı önlemlerine bağlı olarak kamu harcamalarının
önemli ölçüde artması beklenmektedir.
Ulusal Fon'dan sağlanan devlet garantili
transferlerin toplamının 2,880.0 milyar
tenge düzeyinde kalması beklenmektedir.
Sonuç olarak, 2017 yılında tahmini bütçe
açığının, neredeyse üç kat artarak 581.1
milyar tengeden 1,547.9 milyar tengeye
çıkması ve GSYİH'nin %3.2'sini oluşturması beklenmektedir.
Dolayısıyla, Kazakistan Ulusal Ekonomi
Bakanı Timur Suleymenov, son röportajında bu sorunun üstesinden gelebilmek için
Bakanlığın üç yıllık bütçe planlamasından
yıllık bütçe planlamasına geçişi öngören bir
öneri hazırladığını belirtmiştir. Önerinin
amacı, reel ekonomide kaynak kullanım
sürecini kolaylaştırmak, bütçe uygulamasının izlenmesi sürecini iyileştirmek ve kamu
ile özel sektör arasındaki işbirliğini teşvik
ederek maliye politikasının temel sorunlarını ortadan kaldırmaktır.
Kazakistan ekonomisinde maliye politikasında gerçekleştirilen reformlar ve diğer
değişiklikler, Hükümet’in, mevcut ekonomik zorluklar karşısında gösterdiği tepkiler
olarak görülebilir. Kazakistan yetkilileri,
mali istikrarı sağlamak amacıyla bazı temel
reformlar başlatarak ihtiyatlı maliye politikası uygulamaktadırlar. Ancak, en azından
orta vadede uygulama süreci izlenmeden,
bu reformların ve politika değişikliklerinin
başarısının tam olarak değerlendirilmesi
mümkün görünmemektedir.
Yazar Kanat Makhanov,
Avrasya Araştırma Enstitüsü, Kazakistan
Politika, Dış İlişkiler ve Güvenlik





Soçi'ye yaptığı resmi ziyarette Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev
ve Rus mevkidaşı Vladimir Putin, siyasi, ticari, ekonomik ve insani yardım
alanlarda işbirliği üzerinde görüşmüşlerdir. Taraflar ayrıca uluslararası ve
bölgesel sorunlar hakkında görüş alışverişinde bulunmuşlardır.
Bakü'ye yaptıkları resmi ziyarette Türkiye ve Türkmenistan Dışişleri Bakanları Mevlüt Çavuşoğlu ve Raşid Meredov ile Azerbaycanlı mevkidaşları Elmar Mammadyarov, 2017-2020 yılları
için üç ülke arasında işbirliği ile ilgili
Yol Haritası hazırlamaya karar vermişlerdir. Taraflar ayrıca, deniz yolları
aracılığıyla gerçekleştirilen kargo trafiği konusuna odaklanarak bölgesel ulaşım projelerinin uygulanmasını ele almışlardır.
Brüksel'e gerçekleştirdiği resmi ziyarette Özbekistan Dışişleri Bakanı Abdulaziz Kamilov ve Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı ve Dış Politika
ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini, Özbekistan'da
reform çabalarına odaklanarak bölgesel
diyaloğun ve işbirliğinin güçlendirilmesine yönelik perspektifler üzerinde
görüşmüşlerdir.
Taşkent'e yaptığı resmi ziyarette Hindistan Dışişleri Bakanlığı Birimi Başkanı, Hindistan’ın Şanghay İşbirliği
Örgütü (ŞİÖ) ile İlgili Konulardan Sorumlu Ulusal Koordinatörü Madhumita
Hazarika Bhagat ve Özbekistan Dışişleri Bakanı Abdulaziz Kamilov, çeşitli
düzeylerde ŞİÖ faaliyetlerinin gündemiyle ilgili konular üzerinde görüşmüşlerdir.
Rusya’nın Baltık Filosu Sözcüsü Roman Martov, Denizcilik İşbirliği-2017
olarak adlandırılan ortak Rusya-Çin
deniz tatbikatları çerçevesinde Rus ve
Çinli denizcilerin yanı sıra deniz havacılık ekiplerinin denizaltısavar, uçaksavar ve gemisavar yoluyla savunma tatbikatı düzenleyeceklerini ve ayrıca
gemiyi "korsanlardan" kurtarma ve
Baltık Denizi'nde arama ve kurtarma
operasyonu yürütme tatbikatı yapacaklarını açıklamıştır. Ayrıca, Çin savaş
gemilerinin Kaliningrad Bölgesi'ndeki
Baltiysk şehrinde bulunan Rusya’nın
ana Baltık Filosu üssünü ilk kez ziyaret
ettiği belirtilmiştir.
Ekonomi, Finans ve Enerji

Azerbaycan Devlet Petrol Fonu SOFAZ, 2001 yılı başından 1 Temmuz





2017'ye kadar Hazar Denizi'nin Azerbaycan’a ait bölümünde Azeri-ÇırakGüneşli (ACG) petrol havzasını geliştirme projesinin bir parçası olarak
125.215 milyar dolar elde ettiklerini
açıklamıştır. Ayrıca, 2017 yılının
Ocak-Haziran döneminde SOFAZ’ın
ACG proje geliştirme süreci kapsamında 3.106 milyar dolar elde ettiği belirtilmiştir.
Rusya Maliye Bakanı Yardımcısı Sergei Storçak, ülkenin Beyaz Rusya'ya
700 milyon dolar değerinde hükümetlerarası kredi sağlayacağını açıklamıştır.
Kredinin düzenlemesine ilişkin tüm
belgelerin, ilgili kararnamenin çıkarılmasının ardından imzalanacağı belirtilmiştir.
Asya Kalkınma Bankası (ADB), Orta
Asya bölgesi için ekonomik büyüme
tahminlerini iyileştirdiğini açıklamıştır.
ADB'nin açıklamalarına göre, Orta Asya'da ekonomik büyümenin 2017'de
%3.2 ve 2018'de %3.8'e ulaşması beklenmektedir. Önceki tahminler sırasıyla
%3.1 ve %3.5 olmuştur. Enflasyonun
2017'de %8.1'e, 2018'de %7.4'e ulaşacağı tahmin edilmektedir. Önceki tahminler ise sırasıyla %7.8 ve %7.3 olmuştur.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket
Mirziyoyev, Vergi Dairesini Radikal
Olarak Geliştirme, Vergi Tahsilatını ve
Diğer Zorunlu Ödenekleri Artırma Önlemleri Hakkındaki Kararnameyi imzalamıştır. Bu kararnamenin amacı, vergilere ilişkin güvenilir bilgilerin zamanında sağlanması için yetkililerin sorumluluğunu güçlendirmek ve vergi
suçlarının önlenmesine yönelik etkili
mekanizmalar oluşturmaktır.
Kırgızistan Merkez Bankası, Temmuz
ayında ülkenin döviz piyasasına yönelik üçüncü müdahaleyi gerçekleştirdiğini açıklamıştır. Banka, ABD dolarında zayıflamayı desteklemek amacıyla
7.7 milyon dolar satın almıştır. Banka’nın 2017 başından bu yana 39.75
milyon dolar sattığı ve 30.11 milyon
dolar satın aldığı belirtilmiştir.
Kazakistan Ulusal Ekonomi Bakanı
Timur Suleimenov, 2017 yılının ilk yarısında ülke ekonomisinin %4.8 oranında büyüdüğünü, bu rakamın 2016
yılının aynı döneminde %0.1 olduğunu
açıklamıştır. Ekonomik büyüme artışındaki başlıca etken, geçen yılın aynı
döneminde %1.6 oranında düşüş göstermesine rağmen 2017 Ocak-Haziran
döneminde %7.8 oranında büyüyen
imalat sanayi olmuştur. Tüketim malla-


rı sektöründeki büyüme %17.4, metalürji sanayi ve gıda sanayindeki büyüme ise sırasıyla %7.9 ve %7.5 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Avrupa İşletmeler Derneği Otomobil
Üreticileri Komitesi, Özbekistan Özel
Otomobil Üretici Şirketi GM Özbekistan'ın Ocak-Haziran 2017'de Rusya'ya
4,946 Ravon markalı otomobil sattığını
açıklamıştır. GM Özbekistan’ın, Rusya'da satılan otomobil hacminde 21. sırada yer aldığı belirtilmiştir.
Kazakistan petrol ve doğalgaz şirketi
PetroKazakhstan Petrol Ürünleri, yan
kuruluşu olan Çimkent Petrol Rafinerisi'nin yeni ürünü olan K4 Ekolojik Sınıfı (Euro-4'e benzer) yüksek oktanlı
Aİ-92 benzinini tedarikçilere sevk etmeye başladığını duyurmuştur. Yakın
gelecekte tesisin, Aİ-96 dereceli K4 sınıfı benzinin ve Aİ-92 ve Aİ-96 K5 sınıfı (Euro-5'e benzer) benzinin sevkiyatını yapmayı planladığı kaydedilmiştir.
Toplum ve Kültür



Hazırlayanlar
Lidiya Parkhomchik, Hayal Ayca Simsek, Daniyar Nurbayev
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham
Aliyev, ülkede yayımlanan gazetelere
bir defaya mahsus olmak üzere ödenek
verilmesine ilişkin kararı imzalamıştır.
Cumhurbaşkanlığı Kararı uyarınca,
Cumhurbaşkanlığı İhtiyat Fonu'ndan
Kitle İletişim Araçlarının Gelişimine
Destek Teşkilatı Fonu'na 0.59 milyon
dolar tahsis edilecektir. Buna ek olarak,
Cumhurbaşkanı, Medya Çalışanlarının
Sosyal Korumasını Güçlendirmek İçin
Ek Önlemler Hakkındaki Kararnameyi
de imzalamıştır. Buna göre, Cumhurbaşkanlığı Rezerv Fonu’ndan Kitle İletişim Araçlarının Gelişimine Destek
Teşkilatı Fonu'na 2.97 milyon dolar
tahsis edilecektir.
Tacikistan Kültür Bakanı Şamsuddin
Omurbekzoda, Tacikistan Hükümeti’nin Orta Asya ülkelerinin vatandaşları için uygun gördüğü şekilde "yabancı" kültürle mücadele etmeyi ve kadınerkek kıyafetlerini Tacik geleneklerini
ve modern yaşam tarzını dikkate alarak
tasarlamayı amaçlayan bir komisyon
kurduğunu açıklamıştır.
Kırgızistan Eğitim ve Bilim Bakanlığı,
ilk başvurulara göre Kırgızistan devlet
üniversitelerine devlet finansmanıyla
öğrenim için 2,520 kişinin alındığını
açıklamıştır. Devlet tarafından finanse
edilen pozisyonların sayısı 5,440 iken,
toplam başvuru sayısı 26,103 olmuştur.