Senil GÜNDÜZ1 Enver Erdinç DİNÇSOY2 İHRACATIN

advertisement
Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Senil GÜNDÜZ1
Enver Erdinç DİNÇSOY2
İHRACATIN FİNANSMANINDA EXİMBANK’IN ROLÜ ve
PERFORMANS ANALİZİ3
Özet
24 Ocak kararları ile birlikte ihracata yönelik sanayileşme dönemine giren Türkiye
Cumhuriyeti, 1980 yılından bu yana her geçen yıl ihracat rakamlarını artırarak
büyütmüştür. Dış ticaret işlemlerinde sağlanan serbestleşme ve ekonominin dışa
açılma süreçleri, gelişmekte olan ülke ekonomilerinde olduğu gibi, Türkiye
ekonomisinde de bir dönüm noktası olmuştur. Uluslararası rekabetin dış ticarette
giderek öneminin artması Türkiye’nin rekabet konusunda kendisini geliştirmesini
ve gelişen rekabet koşullarına adaptasyonunu gerekli kılmıştır. Gelişmiş ülkelerin
aksine, Türkiye’de Eximbank oldukça geç kurulmuştur, buna rağmen Türk
Eximbank’ı çok hızlı bir şekilde ilerleyerek Türkiye ihracatı içinde gerekli yerini
almıştır. Bu çalışmada, Türkiye ihracat rakamlarında Türk Eximbank’ın etkisinin
incelenmesi amaçlanmıştır. Veri toplama tekniği olarak, çalışmada birincil ve
ikincil veri toplama teknikleri kullanılmıştır. Birincil veri toplama tekniklerinden
yüz yüze mülakat yöntemi uygulanıp Eximbank’ın kredi-sigorta ve araştırma
departmanı uzmanları ile görüşülmüştür. Sonuç olarak, 2002-2012 yılları arasında
incelenen Türk Eximbank’ın aktifleri ile Türkiye İhracatının aynı yönde hareket
ettiği ve geliştiği tespit edilmiştir. Bu sonuç Türk Eximbank’ın kaynaklarını Türk
ihracatının gelişmesi açısından doğru bir şekilde kullandığını göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Dış Ticaret, Türk Eximbank, İhracat Kredi Sigortası,
İhracatın Finansmanı, Sanayileşme
1
Trakya Üniversitesi, Bankacılık ABD, Yüksek Lisans, senilgunduz22@gmail.com
Yrd. Doç. Dr. Trakya Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu, erdincdincsoy@trakya.edu.tr
3
Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bankacılık ABD yüksek lisans programı mezunu Senil
GÜNDÜZ’ün tez çalışmasından türetilmiştir
2
219
İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi
THE ROLE of EXIMBANK IN EXPORT FINANCING and the
PERFORMANCE ANALYSIS
Abstract
After the Decisions of January 24, 1980 with the export-oriented industrialization
period, Turkish economy has increased its exports every year since then. The
liberalization and open market economy provided a turning point in foreign trade
processes for emerging economies around the world as well as Turkish economy.
As the competition of international trade in the world has become more important,
Turkey has to improve and adapt herself to rapid changing competition conditions.
It is observed that, although quite late established Eximbank in Turkey unlike some
other developed countries, Türk Eximbank has hastily taken its important role in
Turkish exports. In this study, it is aimed to investigate the role of Türk Eximbank
in the Turkish export volume. For the analysis, primary and secondary data sources
are used including face-to-face interview method with Eximbank credit-insurance
experts and research department. As a result, the assets of the Türk Eximbank and
Turkish exports have grown and developed in the same parallel between 2002 and
2012. This shows that Türk Eximbank uses its resources correctly in terms of the
development of Turkish exports.
Keywords: Foreign Trade, Türk Eximbank, Export Credit Insurance, Export
Financing, Industrialization
GİRİŞ
24 Ocak kararları ile birlikte ihracata yönelik sanayileşme dönemine giren Türkiye
Cumhuriyeti 1980 yılından bu yana her geçen yıl ihracat rakamları artarak büyümektedir
(Çelebi, 2011). Gerek ihracata yönelik serbestleşme için getirilen kanunlar, gerekse bu konuda
kurulan Eximbank’ın etkin çalışmaları ihracat rakamlarının artışında önemli rol oynamaktadır.
Türk Eximbank kuruluşundan itibaren Türk ihracatçısını ve KOBİ’leri uluslararası
piyasalarda finansman olarak desteklemiştir. Ancak uluslararası rekabet koşullarının artması,
küresel piyasa kavramının tüm dünya ülkelerine yayılması beraberinde çeşitli riskler de
getirmiştir (Ay & Talaşlı, 2007). Bu bakımdan Eximbank Türk ihracatçısının ihraç ettiği mal
bedellerini uluslararası piyasalarda ekonomik ve siyasal risklerden korumak amacıyla 1989
yılında İhracat Kredi Sigortası programını yürürlüğe koymuştur.
İhracat kredi sigortası; ihracatçıların, mal ve hizmet ihracından doğan alacaklarını ticari
ve politik risklere karşı teminat altına alan bir sigorta türüdür. İhracat kredi sigortası; tüm
dünyada yaygın olarak kullanılan, Türk Eximbank’ın da temel görevleri arasında yer alan
çağdaş ve etkin bir teşvik aracıdır (Atayeter & Erol, 2011). Kredi sigortasının ilk örnekleri;
1917 yılında Almanya (Hermes), 1919 yılında İngiltere (Ecgd), 1921 yılında Belçika (Ond) ve
1925 yılında Hollanda (Ncm) olmak üzere gelişmiş ülkelerde 20.yy’da uygulanmaya
başlanmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde ise ilk uygulamalar 1960’larda görülmüştür. Türkiye’de
de 1989 yılında uygulanmaya başlanmıştır4 (Erel, 1994).
4
Eximbank, peşin ödeme gibi önce paranın ödenip ardından malın teslim alındığı risksiz sevkiyatları,
banka ödeme garantisi içeren teyitli akreditifli sevkiyatları ve başka bir sigorta firması tarafından
sigortalanmış sevkiyatları kapsam dışında tutmaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy
220
İhracata yönelik devlet yardımları kararı 11 Ocak 1995 tarih ve 22168 sayılı Resmi
Gazetede yayınlanıp Haziran 1995’de yürürlüğe girmiştir. Belli yıllarda aralıklı olarak
düzenlemeler yapılmış olup ihracat artışına öncelik tanıyan her türlü resmi çaba hükümetler
tarafından gerçekleştirilmektedir. İstikrar programını takiben, 2002 yılı itibariyle ihracat her yıl
artış göstermiştir. 2003 ve 2004 yıllarında çıkarılan tebliğler ile yeni teşvikler de eklenmiştir
(Selen, 2005).
Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan bu yana ihracatta büyük paya sahip tarım
sektörünün ihracattaki payı 1990 yılından itibaren küçülürken sanayi sektörünün ihracattaki
payı artmaktadır ve sanayideki artış ara malı ithalatının da artmasına neden olmaktadır
(Yalçınkaya, Yalçınkaya & Çılbant, 2006). Bu durumda artan ihracat daha fazla oranlarda ara
malı ithalini gerekli kılması ve ithalatın ihracattan fazla artış göstermesi dış ticaret açığına
neden olabilmektedir.
2002 yılından bu yana ekonomisi de ihracatı gibi büyüyen Türkiye henüz dünya
ticaretinde büyük bir paya sahip değildir. Bunun nedenlerini; ihracatın mal bileşiminin katma
değeri yüksek ürünlerden oluşmaması, ihraç sanayi ürünlerinin üretiminde kullanılacak olan ara
malı ithaline özellikle de enerji ithaline ihtiyaç duyularak ihracatın ithalata bağımlılığının
azaltılamamış olması, ihracatın yapısal sorunları olarak sıralamak mümkündür (Yentürk, 2008).
Bu sorunlara çözüm arayışı ve ihracatı istikrarlı bir şekilde arttırmak için Dış Ticaret
Müsteşarlığı ‘Türkiye Dış Ticaret Stratejisi (2005-2010-2015-2023)’ ni (Resmi Gazete, 2012)
ve Devlet Planlama Teşkilatı da ‘Dokuzuncu Kalkınma Planı Dış Ticaret Özel İhtisas
Komisyonu Raporu’ nu hazırlamışlardır (DPT, erişim: 10.01.2016).
Sonuç olarak, tüm ülkelerin, küreselleşmenin bu kadar yaygınlaştığı dünya ticaretinde,
ihracata verdiği önem göz önünde bulundurulduğunda ülkelerin Eximbank’larına verdiği önem
de göz ardı edilemez. Türk İhracat Kredi Bankası bu bağlamda Türkiye’nin büyüyüp
gelişmesinde zamanla daha önemli bir yere sahip olacaktır.
ÇALIŞMANIN KAPSAMI ve AMACI
Türkiye ekonomisi için ihracatın geliştirilmesi, korunması ve ithal bağımlılığından
kurtarılması büyük önem arz etmektedir. Ancak, bu çalışmada ihracatın korunması ve
geliştirilmesi açısından Eximbank’ın rolü ve performansı değerlendirilmiştir. Bu bakımdan
‘İhracat Kredi Sigortası’ önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, çalışmada TÜİK
ve TCBM verilerine ek olarak Eximbank’ın sağladığı veri ve kaynaklar ile Türk Eximbank’ta
konunun uzmanları ile yapılan mülakat bilgileri kullanılmıştır
Türkiye Ekonomisini ihracata yönelik sanayileşme değişimine getiren nedenler, 24
Ocak kararlarıyla oluşan yapısal değişiklikler ve 1980 sonrasında Türkiye’de oluşan ekonomik
ve sosyal değişimler ayrı ayrı dönemler adı altında incelemek gerekmektedir ancak bu çalışma
2001 yılında ilan edilen ‘Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı’ sonrası dönem ile
sınırlandırılmıştır.
İHRACAT ve EXİMBANK
Eximbank’ın toplam aktif büyümesi 2002 Aralık itibariyle Tablo 1’de verilmiştir. Yıllar
içerisinde Türkiye’nin toplam ihracatında belirgin bir artış eğilimi görülmektedir. 2008 küresel
finans krizinin Türkiye ihracatındaki etkileri 2009 ve 2010 yıllarında derinden hissedilmiştir.
2008 yılında ihracatta sağlanan %23’lük artış 2009 yılında -%23 azalma olarak geri dönmüştür.
Türkiye ancak küresel piyasalardaki toparlanmaya bağlı olarak 2008 yılı rakamlarına ancak
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
221
İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi
2011 yılında %18 büyümeyle tekrar ulaşabilmiştir. Eximbank’ın toplam aktif yapısı kriz sonrası
dönemde 2010 yılı hariç artmaya devam etmiştir. 2008 Küresel kriz öncesinde Eximbank’ın
aktif toplam büyüme hızı ile Türk ihracatının büyüme hızları benzerlik gösterirken, özellikle
2010’dan sonra Eximbank’ın büyüme hızı daha yüksek gerçekleşmiştir. Bu da Eximbank’ın
Türk ihracatındaki payını ve önemini giderek arttırdığının bir göstergesidir.
Yıllar
2002 Aralık
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013 Eylül
(dönem)
Tablo 1: Türk Eximbank Aktifi ile İhracat Karşılaştırması
Toplam aktif Büyüme (%) Toplam ihracat Büyüme (%)
4597
36059
4709
0,02
47253
0,31
4461
-0,05
63167
0,34
3518
-0,21
73476
0,16
4141
0,18
85535
0,16
4164
0,01
107272
0,25
4943
0,19
132027
0,23
6488
0,31
102143
-0,23
6289
-0,03
113883
0,11
9660
0,54
134907
0,18
15468
0,60
152462
0,13
22148
0,43
112000
-0,27
Kaynak: Merkez Bankası, Eximbank Finansal Raporu(2001-2012)
Şekil 1’de aktiflerin ihracata oranı ihracat değişimi ile karşılaştırılmıştır. Türkiye
ekonomisi 2001 yılı Şubat ayında gerçekleşen yüksek oranlı devalüasyonun ardından esnek kur
sistemini tercih etmiştir. 2001 yılında artan kurun etkisiyle ihracat ivme kazanmış 2008 yılına
kadar her yıl farklı oranlarda da olsa artış göstermiştir. Ancak 2009 yılında küresel krizin
etkisiyle dünya ticaretinin daralması ihracat performansını olumsuz etkilemiştir. 2010 yılından
itibaren dünyadaki likidite gelişimi dünya ticaretini yeniden toparlanmasına neden olmuş ve
Türkiye’nin ihracatı da bu süreçte artmıştır.
Eximbank’ın ihracatı destekleme işlevi göz önüne alındığında Eximbank’tan beklenen
bu süreç içinde ihracatın desteklenmesidir. Doğal olarak bu işlevi yerine getirebilmesi için
Eximbank’ın kaynak ve plasmanlarının kısaca toplam aktifinin büyümesi beklenir. Gerçekten de
Eximbank’ın toplam aktifleri bu süreçte artış göstermiştir. Ancak toplam aktiflerin ihracatı
destekleme oranı 2002 yılında %7,77 iken bu oran 2008 yılına kadar düşüş göstermiştir. Bu da
ihracatın finansmanında Eximbank’ın payının azaldığının bir işareti olarak algılanmalıdır.
Ancak 2008 küresel krizin ardından tekrar Eximbank’ın aktifinin gayrisafi yurtiçi hasılaya oranı
artış göstermiştir. Her ne kadar bu oran artış göstermiş olsa da 2012 yılında %5,7 ye
gelebilmiştir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy
222
Şekil 1: Aktif/İhracat ile İhracat Değişiminin Karşılaştırılması
0,4
0,3
0,2
0,1
0,078
0,071
0,053
2003
2004
0,036 0,035
0,033 0,025
0,042
0,036 0,038 0,057
2005
2007
2009
2010
0
2002
2006
2008
2011
2012
-0,1
-0,2
-0,3
aktif/ihracat
ihracat %
Doğrusal (aktif/ihracat)
Kaynak: Merkez Bankası, Eximbank
Hiç kuşkusuz 2010 ve 2011 yılında aktif/ihracat oranlarının %3’ler seviyesinde
gerçekleşmesi oldukça yetersizdir. Burada özellikle bu dönemlerde iç talebe dayalı büyüme
tercihi etkili olmuş ve dış talebe yönelik büyüme ihmal edilmiştir. Ancak 2012 yılında, 2010 ve
2011 yılında yükselen cari açığa yönelik önlemler devreye sokulmuş, yumuşak iniş programı
çerçevesinde iç talebe dayalı büyüme yerine dış talebe dayalı büyüme tercih edilmiştir. Merkez
bankası 2012 yılında bu sürece Eximbank’a kullandırdığı kredileri ve vadelerini arttırarak
destek vermiştir. Dolayısıyla 2012 yılında toplam aktifin / ihracata oranı %5,7 ye yükselmiştir.
Bu dönem aynı zamanda cari açığın /GSYİH oranının düştüğü bir dönem olarak saptanmıştır.
İhracattaki artış eğilimi ile Eximbank’ın aktifindeki artış 2002 yılından 2008 yılına
kadar aynı eğilimde devam etmiştir (Şekil 2). Ancak 2009 yılında küresel krizin etkisiyle dünya
ticaretindeki daralma Türkiye ihracatını olumsuz yönde etkilemiş ancak aynı yıl iç talepteki
gerileme ile birlikte ekonomik büyümenin negatif değer alması söz konusu olmuştur. Kısaca
2009 yılında ekonomi küçülmüştür. Doğal olarak ekonomi yönetimi ihracat artışını desteklemek
için Eximbank’ın aktifini yani kaynak ve plasman olanaklarını arttırmıştır. 2010 yılında tersine
dönen gelişim 2011 ve 2012 yılından itibaren yeniden Eximbank’ın aktifinde büyüme olarak
karşımıza çıkmıştır. Çünkü 2010 ve 2011 yılında artan cari açık karşısında ihracatın
desteklenmesi zorunlu hale gelmiş, teşvik politikaları devreye sokulmuş ve kontrol edilen iç
talep yerine ihracat ikame edilmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla ihracat artış eğilimi ile
Eximbank’ın bilançosundaki artış eğilimi genelde birbirini desteklemektedir. Diğer taraftan
Eximbank bilançosundaki değişim ekonomi politikasının eğilimini yansıtmaktadır. Ne zaman
Türkiye cari açık ve finansmanı konusunda sıkıntı yaşasa iç talep kontrol edilmekte bunun
yerine dış talep yani ihracat ön plana çıkarılmaya çalışılmaktadır. Bu gelişimde Eximbank’ın
bilançosuna yansımakta ihracatın desteklendiği dönemlerde Eximbank bilançosu büyümekte iç
talebin ön plana çıktığı dönemlerde ise Eximbank bilançosundaki artış eğilimi yavaşlamaktadır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
223
İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi
Şekil 2: İhracattaki Değişimin Aktif Değişim ile Karşılaştırılması
0,8
0,6
0,4
0,2
0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
-0,2
-0,4
ihracat % değişimi
aktifin % değişimi
Kaynak: TCBM
2001 krizi iç talebin hızla gerilediği finans sisteminin çöküntüyle karşılaştığı bir dönemi
temsil etmektedir. Ancak 2001 yılında serbest bırakılan kur ihracatı desteklemiş bu destek
Eximbank kredileri ile kendini göstermiştir. Bu durum Şekil 3’de açıkça gösterilmektedir. 2002
yılından itibaren Türk lirasının değer kazanması, iç talebin yeniden canlanmaya başlaması
özelikle dış konjonktürün etkisi ile bu sürecin desteklenmesi (dünyada faiz oranlarının
gerilemesi ve genişletici para politikalarının başlaması) ihracatın yeniden ikinci plana atılmasına
neden olmuş ve Eximbank’ın ihracat kredileri 2002 yılında gerilemiştir.
Şekil 3: Yıllara Göre Kredi Artış ve Krediler/İhracat Oranları (2002-2012)
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
-0,2
-0,4
-0,6
0,048 0,041
0,060 0,068
0,053
0,035
0,046 0,033 0,048 0,099
0,032
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
kredi artışı %
krediler/ ihracat
Kaynak: Eximbank
Şekil 3’e eğilim olarak da bakılırsa, Eximbank kredilerinin yeniden hızlı artışı 2012
yılında gerçekleşmiştir. 2012 yılında Türkiye ekonomisi %2,2 oranında düşük bir büyüme oranı
göstermiş ancak büyümenin dinamiğini dış talep oluşturmuştur. Bu Eximbank kredileri ile
desteklenmiştir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy
224
EXİMBANK ve İHRACAT KREDİ SİGORTASI
Türk Eximbank Türk ihracatçısının ihraç ettiği mal bedellerini uluslararası piyasalarda
ekonomik ve siyasal risklerden korumak amacıyla 1989 yılında İhracat Kredi Sigortası
Programını yürürlüğe koymuştur (Eximbank, erişim: 19.01.2016). İhracat kredi sigortası;
ihracatçıların, mal ve hizmet ihracından doğan alacaklarını ticari ve politik risklere karşı teminat
altına alan bir sigorta türüdür. İhracat kredi sigortası; tüm dünyada yaygın olarak kullanılan,
Türk Eximbank’ın da temel görevleri arasında yer alan çağdaş ve etkin bir teşvik aracıdır.
İhracat kredi sigortasının teminat, hizmet ve finansman olmak üzere üç fonksiyonu mevcuttur:
(a) Teminat fonksiyonu; sigortanın temel fonksiyonu olup, bu fonksiyon ile ihracat alacağı
belirli risklere karşı güvence altına alınmaktadır; (b) Hizmet fonksiyonu; ihracatçıların, risk
analizi ve mevcut riski izleme servisi ile alıcı firmaların mali yapılarında gözlenen olumsuz
gelişmeleri takip edebilme ve risklerini daha sağlıklı şekilde yönetmeleri sağlanmaktadır ve (c)
Finansman fonksiyonu ile ihracatçı, tahsilat riskinden arındırılmış olan vadeli alacaklarını ticari
bankalardan kredilendirmek yoluyla sevk sonrası finansman imkanına kavuşmaktadır (Sakarya
& Uçak, 2007).
Türk Eximbank’ın ihracat kredi sigortası, ticari risk (alıcı kaynaklı) ve politik risk (ülke
kaynaklı) olmak üzere iki çeşit riski kapsamaktadır. Ticari riskler; iflas, konkordato, tasfiye, mal
bedellerinin ödenmemesi ve malın, ihracatçıdan kaynaklanan nedenlerle kabul edilmemesi
durumlarıdır. Politik riskler ise (Yavuz, 2003); savaş hali, ihtilal, iç savaş, isyan, ayaklanma,
transfer güçlükleri, alıcının ülkesinin ithal yasağı ve alıcı bir devlet veya devlet garantisini haiz
bir kuruluş ise ödeme yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumlarıdır5.
Aşağıda Türkiye açısından önemli kayıplara neden olan bazı politik risk örnekleri
verilmiştir;
-1991 yılında yaşanan Körfez Savaşı Türkiye’de mülteci sorununa, petrol sıkıntısına ve
turizm gelirlerinde önemli bir azalışa neden olmuştur.
-Yakın tarihte yaşanan Mısır darbesi bu ülkeyle yapılan ihracatımız olumsuz
etkilenmiştir
-Suriye’deki iç savaş Türkiye’yi büyük bir mülteci sorunu ile karşı karşıya getirmiştir ve
ihracatımız oldukça olumsuz etkilemektedir 6.
İlk olarak 1989 yılında uygulamaya başlayana ‘kısa vadeli ihracat kredi sigortası’ Şekil
3’te 2003-2012 yılları arasındaki sigortalanan sevkiyat miktarları ABD Doları cinsinden
gösterilmiştir. 2003 yılından, 2012 yılına kadar, kriz yılı hariç, ihracat kredi sigortası her yıl
artarak ihracatçılar tarafından kullanılmıştır. 2011 yılında 5.752 milyon dolar sigortalanan
sevkiyat tutarı 2012 yılında 6.923 milyon dolara yükselmiştir. Bu da göstermektedir ki ihracat
kredi sigortası ortaya çıktığından bu yana ihracat kredi sigortası Türk İhracatçıları tarafından her
geçen yıl daha fazla tanınmakta, benimsenmekte ve yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
5
Türk Eximbank kısa vadeli ihracat kredi sigortası programı ile ticari ve politik risklerden kaynaklanan
zararları % 90 oranında tazmin eder.
6
Ancak orada yaşayan halkın temel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak ihracatımız tamamen
kesilmemiştir. Gıda, giyim gibi temel ihtiyaçları kapsayan mallarda ihracata Eximbank tarafından destek
verilmektedir. Bu durum Eximbank’ın ülkemizin gelirini arttırıcı ekonomik faaliyetlerini insani olarak da
destekleyen bir prensibe sahip olduğunu göstermektedir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
225
İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi
Şekil 3: Sigortalanan Sevkiyat Tutarı (milyon dolar)
8000
6923
7000
5752
6000
5080
5000
4173 4253
4000
4588
5010
4524
3553
3056
3000
2000
1000
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
SİGORTALANAN SEVKİYAT TUTARI (MİLYON ABD DOLARI)
Kaynak: Eximbank
Çeşitli çabalarla her geçen yıl ihracatçılar üzerindeki etkinliğini arttıran ihracat kredi
sigortasının toplam ihracatın içindeki kullanım payı incelendiğinde (Tablo 2) 7; Eximbank’ın
kredi kullanım tutarı ihracat miktarı ile doğru orantılı olarak artmıştır. Tablodan da görüleceği
üzere her yıl bir önceki yıla göre ihracat miktarı arttıkça Türk İhracat Kredi Bankasının
sağladığı kredilerde, sigortalanan sevkiyat tutarı da benzer oranda artış göstermiştir. Bu da
Eximbank’ın etkinliğini her geçen yıl daha da arttığını göstermektedir 8.
Tablo 2: Sigortalanan Sevkiyat Tutarının İhracat İçindeki Payı
Yıllar
Toplam İhracat
Kısa Vadeli
Sigortalanan
Kısa Vadeli
Tutarı
İhracat Kredileri Sevkiyat Tutarı
İhracat Kredi
(milyon USD)
(milyon USD)
(milyon USD) Sigortası/Toplam
İhracat (%)
47253
3192
3056
6,5
2003
63167
3338
3553
5,6
2004
73476
3529
4173
5,7
2005
85535
3503
4253
5,0
2006
107272
3712
4588
4,3
2007
132027
4276
5080
3,8
2008
102143
4666
4524
4,4
2009
113883
3815
5010
4,4
2010
134907
6500
5752
4,3
2011
152462
15100
6923
4,5
2012
Kaynak: TÜİK, Eximbank
7
1992 yılında Türk Eximbank kredisi kullanan tüm ihracatçılara sigorta yaptırma zorunluluğu getirildi.
1997 yılına isteğe bağlı sigorta kullanımına faiz indirimi şeklinde bir uygulamaya dönüştürüldü.
Günümüzde Eximbank ihracat kredisi kullanımlarının yanında ihracat kredi sigortası da kullanırlarsa
ihracat kredi sigortasında belli bir indirim oranı uygulanmaktadır.
8
Ancak kısa vadeli ihracat kredi sigortasının ihracatçılar üzerindeki gerçek etkinliğinin olup olmadığını
anlamak için ihracat yapılan ülkelerin risk oranlarına da bakılmalıdır.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy
226
Türk menşeli mal ve hizmetlerin ihracatından doğan alacaklarda uluslararası risklere
karşı ihracatçıyı korumak amacıyla kullanılan ve en az 2 yıl vadeli işlemlerde uygulanan
teminat işlemleri ‘orta ve uzun vadeli ihracat kredi sigortası’ kapsamındadır ve bu ihracat işlemi
için ticari bankalardan finansman olanağı sağlanmaktadır.
Programın amacı; Türk ihracatçısına rekabet üstünlüğü yaratmak, riskli ancak
gelişmekte olan pazarlarda ihracatçıya uzun vadeli satış imkanı sunmak, poliçe teminatı ile
ticari bankalardan finansman olanağı bulunmasını kolaylaştırmaktır. Prim oranı belirlenmesinde
tıpkı kısa vadeli ihracat kredi sigortasında olduğu gibi, alıcının türü, alıcının bulunduğu ülkenin
risk derecesi, teslim süresi ve ödeme vadesi etkilidir. Zarar tazmin oranı yine %90 olup,
sözleşmede belirtilen mal bedelinin en az % 15 ‘inin malın teslimine kadar ihracatçıya ödenmiş
olması gerekmektedir9.
2013 yılı itibari ile uygulamaya konulan ‘Spesifik İhracat Kredi Programı Sevk Sonrası
Risk Programı’ ise yurtiçinde yerleşik ihracatçı firmaların, mevcut ihracat pazarlarında
kalıcılığının sağlanması, rekabet gücünün arttırılması ve yeni pazarlara açılmalarının
desteklenmesi amacıyla, Spesifik İhracat Kredi Sigortası Programı uygulamaya konulmuştur.
Söz konusu programa ilişkin Spesifik İhracat Kredi Sigortası Sevk Sonrası Risk Poliçesi ile
ihracatçıların tek bir satış sözleşmesine bağlı olarak vadeli ödeme koşuluyla yapacakları her
türlü Türk menşeli mal ve hizmet ihracatlarından doğacak alacakları, sevk sonrası dönemde
ortaya çıkabilecek ticari ve/veya politik risklere karşı teminat altına alınmakta ve poliçelerin
teminat olarak gösterilmesi suretiyle finans kuruluşlarından kredi sağlayabilmeleri
hedeflenmektedir.
SONUÇ
Türkiye 1980 yılı ile ihracat ağırlıklı sanayileşme sürecine girmiştir. İhracatın bu denli
önemli hale geldiği bu süreçte Türk İhracat Kredi Bankasının Türk ihracatının mevcut
konumunu koruması ve gelişmesi için aktif bir rol oynaması gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerin
aksine Türkiye’de Eximbank’ın kuruluşu oldukça geç olmuştur, ancak Türk Eximbank çok hızlı
bir şekilde Türkiye ihracatında etkin bir rol oynamaya başlamıştır. Türk Eximbank’ı gerek
ihracatı desteklemek amacıyla sunduğu kredi çeşitliliği açısından gerekse dış ticarette
ihracatçıların karşılaşacağı sorunları sigortalama açısından her geçen yıl artan oranda Türk
ihracatçısına destek sağlayacağı görülmektedir.
Sonuç olarak, Türk Eximbank Türk ihracatçısına sunduğu destek kredileri açısından
yeterli çeşit yaratabilmiştir. Aynı zamanda, Türk ihracatçısının ihtiyaçları dahilinde farklı
krediler üzerinde çalışmalara da devam etmektedir. Bulgular, Türk Eximbank’ı kaynaklarını
Türk ihracatının gelişmesi açısından doğru bir şekilde kullanmakta olduğu sonucuna bizi
götürmektedir. Ayrıca, Türkiye Dünya Ticareti içerisinde daha etkin hale gelebilmesi için
Türkiye’nin ihraç ettiği ürünlerin katma değerinin yüksek olması gerekmektedir ve Türk
Eximbank’ı Türk ihracatçısını katma değeri yüksek ürünlere yönlendirebilmek adına da
çalışmalar yürütmesi oldukça önemlidir.
9
Sözleşmede belirtilen mal bedelinin tamamı, tamamı ödenemiyorsa en az % 15’inin ödenmemesi
durumunda Eximbank gerekli yasal işlemleri başlatma hakkına sahiptir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
227
İhracatın Fianasmanında Eximbank’ın Rolü ve Performans Analizi
TEŞEKKÜR
Bu çalışmamın yürütülmesi aşamasında yapılan yüz yüze görüşmelerde Eximbank’ın
kredi, sigorta ve araştırma departmanı uzmanlarının ayırmış oldukları vakit ve paylaşmış
oldukları değerli bilgi ve görüşleri için teşekkür ederiz.
KAYNAKLAR
ATAYETER, C., & EROL, A. (2011). Türkiye’de Uygulanmakta Olan İhracat
Teşvikleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, 1(1), 1-26.
AY, H. M., & TALAŞLI, E. (2007). Türkiye'de Kobi'lerin İhracattaki Yeri ve
Karşılaştıkları Sorunlar. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve
Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Yerel Ekonomiler Özel Sayısı, 173-184.
ÇELEBİ, E. (2011). Türkiye’de devalüasyon uygulamaları (1923-2000). Doğuş
Üniversitesi Dergisi, 2(1), 55-66.
DPT,
Özel
İhtisas
Komisyonu
Raporları,
http://www.kalkinma.gov.tr/Pages/OzelIhtisasKomisyonuRaporlari.aspx (erişim:
10.01.2016)
EREL, S. İ. (1994). Dünyada Eximbank'lar" 26 Ülkenin İhracat Kredi, Sigorta ve Garanti
Kuruluşlarına Genel Bir Bakış". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi,49(1), 77-140.
Eximbank, İhracat Kredi Sigortası, https://www.eximbank.gov.tr/TR,684/ihracat-kredisigortasi.html (erişim: 19.01.2016)
Eximbank, ‘İstatistikler’ https://www.eximbank.gov.tr/
Resmi Gazete (2012). http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120613-31-1.pdf
(erişim: 10.01.2016)
SAKARYA, Ş., & UÇAK, S. (2007). Türkiye’de İhracat Kredi Sigortası Uygulaması;
ABD Ve Güney Kore İle Karşılaştırması, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, 6(11), 103-117.
SELEN, U. (2005). Dış Ticaret Yardım Unsuru Olarak Dahilde İşleme Rejimi: Türkiye
Açısından Değerlendirilmesi. Akdeniz University Faculty of Economics &
Administrative Sciences Faculty Journal/Akdeniz Universitesi Iktisadi ve Idari
Bilimler Fakultesi Dergisi, 5(10), 182-205.
TCBM, ‘İstatistikler’ http://www.tcmb.gov.tr/
TÜİK, ‘’Dış Ticaret Endeksleri’’, http://www.tuik.gov.tr
YALÇINKAYA, N., YALÇINKAYA, M. H., & ÇILBANT, C. (2006). Avrupa Birliği’ne
Yönelik Düzenlemeler Çerçevesinde Türk Tarım Politikaları ve Sektörün
Geleceği Üzerine Etkisi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 97-118.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Senil Gündüz - Enver Erdinç Dinçsoy
228
YAVUZ, A. (2003). Türkiye’de Ekonomik Sorunların Politik Ve Yönetsel
Temelleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, 8(1), 197-211.
YENTÜRK, N. (2008). Körlerin yürüyüşü: Türkiye ekonomisi ve 1990 sonrası krizler.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, (Vol. 1), 1-10.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 4, Sayı: 22, Mart 2016, s. 218-228
Download