9 8 5 CİLT

.'
DiYANET iSLERi
BASKANLIGI
, .
,
YAYlNLARI
'
rı ~rı
)
··-1
..--j·l
~.,-.
:
.
,.,..,,..,
... )
•;·;
~. . ..-- ~
·~
t
_l
/-·(\
.D
nF
l_..-1 \ ,--;- i.!J
DiNl, iLMI, EDEBI ÜÇ AYLlK DERGi
OCAK-ŞUBAT -MART.
1· 9 8 5
CİLT: XXI- SAYI : 1
SAHiHU'lssBUHARi
ÜZERiNE YAPI.LAN
ÇALIŞMALAR
Yrd. Doç. Dr. S. Kemal sandıkçı
Ondr..ılruzmayıs
Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Öğretim üyesi
İslılm
dininin ikinci ana kaynağını te§kil eden S'ÜNNET'e dı1ir yapılan ça.
lı§malar, ara.§b.rmalar ve verilen eserler ·h. 2. asırdan başlayarak günümüze
kadar devam etmiş ve bundan som·a da devam edeceğille şüphe yoktur. Hadis ilminin kendine mah'SUs birtakım özelliltieri dikkate alındığında bu sahalıada verilen eserlerin hepsinin aym kıymette, aym sıhhat ve. değerde olmadığı, bilinen bir vakıadır. Bu ilmin teessüsünden günümüze kadar bütün tarihi boyunca, kıymet ve sıhhatı, hemen hemen bütün müslümanlar tarafından
eiı üst seviyede telılkki edilen eser, hiç şüplı~ yok ki, eLBuhari'nin el-Camiu'sSa.hlh adlı eseridir.
·
Tarihin hemen her 'devresinde birçok mulıakkık-müellif tarafından bu eser ··
üzerinde Çok uzun senelere bil.liğ olan ilmi çalışmalar yapılmıştır. Böyle bir
ilgi ve en ince teferruatına varıncaya kadar .her hususta, bir ilmi inceleme
konusu olarak emek verrneğe değer bulunması, §Üphesiz ki çok az .ilmi esere
nasip olan bir mazhariyettir. Bu çalı§maların her biri yukarda ifade edildiği
gibi, Hadis ilminin en kıymetli eseri olma tel8.kkisinİ te'yid etmi.§tir.
Bu eser üzerinde yapılan çalı§ma1arm bütününü tespit ve tasnif etmek,
bir makale hacminin kaldıramayacağı ölçüdedir. Çünkü bu tespitte şerhler olduğu kadar, Etraf, Müstahrac, Rical, Müstedrek, İhtisar, Cem' gibi brrçok
konu da ele alınmalıdır. Bu eserlerin mii:ellifleri hakkında birkaç cümleden iba~
ret dahi olsa taılltıcı bilgi verilerek yapılacak olan bibliyografik çalışma, kalın
bir cilde baliğ olacak ölçüdedir. ·
Sadece Buhari şerhleri üzerinde duhılacak olursa, bunların dahi kiiçüklü
büyüklü 200'ü a§b.ğı hayretle görülecektir. Ancak bu şerhleri kendi arasında
bir sınıflandırmaya tabi tutmak müı:nkillı.dür:
tamamı
.
a)
el-Ciim.iu's-Sahih'i.n
.
.
serlledilen · eserler.
b)
el-Camiu's.Salıih
c)
el-Ciim.iu's.Salıih'in Sülasiyyatı'nm şerhleri.
ihtisar edilerek bu ihtisar üzerine
d) Müellifinin ömrü. vefa etmemesi sebebiyle
yen natamam §erhler.
yapılan
ba§landığı
§erhler.
halde bitirileme.
39
e)
el-Cfu:piu's-Sahih'in
bazı
bölüm ve hadisleri üzerinde
yapılan
kısmi
şerhler.
f)
Şerhlerin haşiyeleri.
g)
Şerhlerin
muhta.sarlan.
Biz, bu yazımızda, .birinci maddede sözü edilen, eserin bütünü üzerinde ya.
pılan şerhleri ve haşiyeleri, tarihi sıra ile ve müelliflerinin kısa biyografileri
ile verrneğe çalışacağız :
·
,.
1) Şerhu'l-Ciimü's-Sahih.li'l-Buhılri: Ebti Alımed el.:li8Jrim el-Kebir Mu.
hammed b. Muhammed b. Alımed b. İshak el-Kerabisi eıı.:Nisabtiı:i; 285..3'78/898988. Nisabur'lu olan ve devrinde bütün Horasan bölgesinin en me§hur ıliimlerin­
den biri •sayılan müellif, muhaddis-hafız, kadı, ile! ve ricıll ıllimlerindendir.
Nisabur, Bağdat, Küfe, Şam Mekke ve Halep'te ilim tahsil etmiş bir hayli eser
.
'
.
te'lifinde bulunmuş, Şii§ ve Tfis'da kadılık yapmı§, ölümünden önce gözlerini kay.
b etmişti. Nisabur'da vefat etti, (1)
fi. Şerh-i Sahihi'l-Buhari: Ebti Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrahim b. el-Hattab el-Hattabi el-Büsti; 310-386/931-996.
.
2)
İlılmü's-Sünen
Herat'la Gazne arasındaki Büst•te dünyaya gelmiş, Mılveraünnehir'den baş­
layarak İslam ilieminin bütü,n ilıni merkezlerini dola§ml§ ve yine doğduğu yer
Büst'te vefat etmiştir. Me§hur muhaddis-hii~ız. fakih, edib, §ılir ve lügatçidir.
Hüccettir. Birçok meşhur eserin müellifidir.. Güzel ve latif nükteler ihtiva eden
şerhini Belli'lilerin isteği üzerine kaleme aldığını söyler. (2)
3) En-Nasiha fi:
ei.:Esedi; 402/1011.
Şerhi'l-Buhari:
Trablusgarp'ta ikamet
ve
i1 .
l
r
'
Alımed
b.
Na~r
ed.Davftdi
Tilimsan'da vefat etmi§tir. Muhaddis, fakih
kelamcıdır. (3)
4)
ı
etmiıı,
Ebti Cafer
Şerhu'l-Camü's-Sahih li'l-Buhılri:
Ebti'l-Velid
Ilişam
b. Abdurrahman
1>. Abdullah el-Kurtobi; 423/1032.
ibnn•s..Sabtini diye ma.rüf olan bu zat, Kurtuba'lı muhaddis ve fakihtir. İ1im
tahsili için şarkı dola§mı§, zengin ilmi hamiile ve büyük bir kitap yükü . ile
ülkesine dönmüştür. İbnn Beşküvill'in "Çok faydalı" diye tavsif ettiği §erhini,
alfabetik bir tertibe tabi tutmuştur. (4)
5) Şerhu'l-camü's.:Sılhih li'l-Buhari : Ebfi.'L.Kasıın el-1\Iühelleb. b. ebi Snfra (Ahmed) el-Esedi et..Temimi el-Ezdi el-Endelusi; 435/1044. ·
(1) Bkz. Tezkire, 976-977, Viifi, I, 115, Şezerat, ın, 93, Hediyye, II, 50-51, Ket. tani 121, Zirikli, VII, 344, Kehhale, XI, 180.
(2) Bkz. Lubab, I. 151, 452, Tezkire, 018 . Duvel, ·I, 235, Sübki, II, 218-222,
Viifi, VII, it'l7-3i8, Bidaye, X!, 324; Miftah, II, 146, Zunun. 545, Hediyye, I,
.
68, Zirikli, II, 304, Kehhiile, IV. 74, GAL, I. 164:, Suppl. I, 261, GAS, I, 1t8·
(Eser Feyzullah 437, 261, 262, Topkapı, 2315, Ayasofya 687 dedir.)
(3) Bkz. Zunun, ~5, Kehhılle, II, 194.
(4) Bkz. Sıla, 650, Hediyye. ll, 509, Zirikli, ;ı:x, 84, Kehhale, XID, 149.
40
Endülüs'lüdür, tahsil için şarkı dolaşmış, sonra ülkesine dönerek orada vefat etnı.i§tir. Muhaddis, fakili ve kadı'dır. Endülüs ve Malakka'da kadılık yapmış, son derece zeki, fasih ve her sahada mahir iiliınlerden biridir. (S)
6) Şerhu'l-Cil.mü's-Sahih li'l-Buhari : Ebfı.'l-Kasnn Ali b. Halef b, Abdiümelik b. Battal el-Bekri el-Mağrı"bi el-Kurtubi El-Ceyyani; 449j1057.
İbnu Battaı
ve İbnu'l-Leccam diye marüf olan bu Kurtuba'Iı muhaddis,
hıfzı, zabtının iyiliği ve hadisle alakasının mükemmelliği ile m8şhurdur. Kadı
ve Maliki fakihlerindendir. Şerhte, eseıin orijinalliğini ihlal etmemekle beraber
mezhep görüşünü belli eder. İbnu'l-Müneyyir'in (699/1300) l:iu şerhe · hil.şiyesi
vardır.
(6)
7) · Şerhu'l-Cil.mü's.Sahih
li'l-Buhari : Ebft Hafs ömer b. el-Hasan b. ömer
b. Abdurrahman b. ömer el~Hevzeni el-İşbili; 392-<W0/1002-1068.
işbiliye'lidir.
Muhaddis"' fakih ve şairdir. Maliki fukahasındandır. Çeşitli
ilimlerde mahirdir. Devrinin siyasi ricil.lindendir. İşbiliye'de el-Mutadıd Billii.b
(460/1068) tarafından zulmen öldürülmüş, cenazeııi yıkanınadan namazı kılın­
madan, elbisesiyle defnedilmiştir. (7)
8)_ Şerhu'l-ca.ıi:ıii's-Sahilı li'l-Buhil.ri : Ebft Abdullalı Muhammed b, Ali b,
i:bralıiin eLEmevi et-Tnlaytuli; 479/1086).
İbnu Karziyai diye marılf, Tulaytula'lı fakih muhaddislerdendir. (S)
9) Şerhu'l-Canıii's-Sahib li'I-Buhari : Falıru'l-İsiam 'Ebft'l-Hasan Ali b.
Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdiiikerim b, l\Iusa b. İsa b. Mücahid el Bezdevi;
400-482/1010-1089.
Aslen Nesef'lidir, Semerkant'ta ·ikil.met etmiştir: Mavera fakllii olarak m'aruf hanefi fukahasınd'andır. Aynı zamanda Tcfsir ve Usul alimlerindendir. Muhtasar bir şerh kaleme almıştır. Senıerkant'ta vefat etmiştir. (9)
10) Şerhu'l-Canıii's-Sahih li'l-Buhari: Ebil Abdullah lUnbammed b. Halef b. Said ]:J. Vehb el-Emevl es-Sadefi el-Mürri el-Endelüsi; 485/1092.
İbnu'l-l~lurabıt diye ınarüf olup Endülüs'lüdür. Mulıaddis, kadı ve fakllitir.
olup genel olarak ibnu ebi 'Sufra'nıu (435/104.4)
.
'
~er}fine dayanmaktadır. Büyük 'ölçüde onu ihtisar etıniş ve ziyadeler yapmıştır.
Medine'de vefat etmiştir.(IO)
·
·
Te'lif
ettiği şerh
gayet
geniş
(5) Bkz. İkmal, V, 191, Cezve, 352, Sıla,., 626-627, Buğye ,471, Zunftn, 545, Şe­
zerat, ID, 255, Hediyye, n, 485.
(6) Bkz. Sıla. 414, Buğye, 421, Tezkire, 1127, Zunun, 546, Hediyye, I, 688, Zirikli, V, 96, X, 150, Kehhale, VII, 87, Suppl., I, 263, ,Gas, I, 118. (Bu eseı~.
Topkapı, 2316 dadır.)
(7 )Bkz. Sıla, 402, Nefh, n. 93-94:, Hediyye, I, 782, Zirikli V, 201, KehhiUe, VII,
282.
(8) Bkz. Sıla, 555, Hediyye, n, 74, Kehhale, X, 298.
.
(9) Bkz. Lubab, I, 146, Zunftn, 553, Mifta.lı, IT, 184-185. Hediyye, I, 693, Zirikli,
V, 148, Kehhale, VII, 192, GAL; I, 460, Sıippl;, I, 637.
.
(10) Bkz., Sıla.· 557-558, Zunftn, 545, Vılfi, m, 46, Şezerat, m, 375, HediyY"e,
n, 76, Zirikli, VI, 348, Kehhale, IX, 284.
41
L
: Ebfı.'l-A.sbağ İsa b. Sehl b. Abdullah el-Ese.
di el-Kevkebi eLKurtubi el-Endelüsi; 413.486/1022.;1093.
ll)
Şerh-u Sahilıi'l-Buhari
Aslen
Ceyyan'lı
olup Kurtuba'da
ikanıet
etmi§tir. Muhaddis, fa.kih ve kadı'dır. 9ırnata'da kadılık yap:mıştır. Devrinin büyük fakihlerindendir. Faydalı
eserler te'lif etmi§, alıkama tanı vukuf kesb~tm.iştir. Kurtuba'da vefat etti.('J.1.)
Dela.ilu•n-Nübüvve fi Şerhi'l·Cılınii's.S·ahih li'l-Buhari : Kıvamüssünne
ebfı.'l-Kasnn İsmail b. Muhammed b. el-Fadl b. Ali b. Abmeti b. Tahir el-Kuraşi
et..T<illıi et-Temimi el.Isbahani; 457-535/1063-1141.
12)
Şeyhü'l-İslam, devrinin üstadı, rical alimi, arapça ve farsça birçok eserin
ınüellifidir.
Müfessir, muhaddis, hafız,. fakih, edib, lügatçi ve nahivcidir.. şafii
fukahasmdandır. Ölümünden bir yıl önce dili tutuldu, arkasından felç oldı:t ve
!usa süre sonra da vefat etti. Isfalıan Camü'nde ders verirdi; Genç. yaşta ve- ·
fat eden, özellikle lügat ve fesalıatta devrinin en parlaK. §ahsiyetlerinden biri
olarak kabul edilen oğlu Muhammed (500-526/1036-ll32) et-Tahrir fi Şerhi'l.ca..
ınin-Kebir Ii'l-Buhil.ıi adıyle el-Buhil.ri ·şerhine başlamı§, ikmil.le muvaffak. olamadan ölümü üzerine de babası onu tamamlamıştı. (12)
13) Şerhu'l-Camii's.Sahih li'l-Buhil.ri : Eb1i'l-Kasnn Aluned b. Muhammed
b, Ömer b. Verd et-Temimi el-Endelüsi; 465-540/1071-ll45.
Endülüs'lüdür. Meşhur muhaddis-hafız, fa.kih ve kadı'dır. Flkılı, anlaYl§,
ilim ve zekada asrınm birinci alimi sayılırdı. Son derece geniş bir şerh kaleme
almış tu·. (13)
1
14) Şerh.u Garibi'l-Cılınii's-Sahih Ii'l-Buhil.ri : Eb1i'1!-Hasan Muhammed b.
Ahmed b. Muhammed b. ebi Hayseme el.Kaysi el.CeyyiLni en-Nahvi; 540/ll45.
Ceyyil.n'lıdır.
Muhaddis, fakih, ebid, nahivci ve Iügatçidir.
verir Gıı·nata•da
vefat etti. (14)
'
lil.fızl:arın izahına ağırlık
15)
1
Şerhu'l-Cil.mii's.Sahih
muhaddis-hafız,
i
fessir,
1
ve ziibiddir. Maliki
·'
'
ݧbiliye'li olan İbnu•I-Axabi, çeşitli ilimlerde mütebalıhir il.limlerdeni'Ur. Mü-
!
1
garib
li'l-Buhil.ri: Ebft Bekr Mnbammed b. Abdullah
b. 1\Iuhamıned b. Abdullah b. Abmed b. Muhamıııed b. AbduJlah el-Arabi ell\Iea:fiı.-1 el-İşbili el-Endelüsi; 468-5<!3/1076-ll48.
1
'ı
.
Şerhinde
fakih,
kadı,
usulcu,
:fukahasındaııdıı·.
kelamcı,
Endülüs
tarihçi;. nahivci, edib, abid
hil.fızlarının
hil.time<!i diye bilinir.
özellikle edebiyat ve belağatta parlak bir mevkü vardı. ݧbiliye'de kadılık yapmı.§, ictihil.d payesine erdiği rivayet edilmiş, kırk kadar eser ·te' lif etmiştir. H.
1
1
ı
481}
yılında çıktığı
tahsil seyahatinde bütün
şarkı dola§lnlŞ,
ancak 512 .de ülke-
(11) Bkz., Sıla, 438, Buğye, 403, Zunun, 546, Hediyye, I, 807, · Kehhale. VIII,
25, GAL, I, 479; Suppl., I, 161.
(12) Bkz., Tezkir<V, 1277-1280 Vil.si, IX, 211, Bidiiye, XII, 217, Zunun, 554, Şe­
zerat, IV, 105-~06, Hediyye; I, 211, Zirikli, I, 322, Kehhale, II, 293, GAL,
I, 395, Suppl., I. 557.
.
(13) Bkz., Sıla, 82, Buğye, 168, 'Zunun, 54.6, Hediyye, I, I, 84.
(14) Bkz., Zunun,. 553, Hediyye, II, 89 Kehhil.le, VIII, 24S, IX, 5.
4.2
,.
.20)
Şerhu'l-Cil.mii's-Sahih
Abdunnfır
li'l-Buhari : Kutbuddin ebfi. Ali Abdiiikerim b.
b. Münir b; Abdülkerlin el-Halebi el-Mısri; 664-735/1266-1335.
Haleb'lidir, orada doğdu, Mısır'a göçtü ve orada vefat etti. Muhaddis.hafız, ·
fakih; tarihçi, hekim ve kıraat imaını idi. Devrinde Mısır'ın en me§liur alimlerindendi. Hanefi fukahaSındandı. Ricale ve nakd-i hadise vilkıftı. Uzu:n bir
şerh kaleme aldı, ancak yarısına kadar olan kısmını tebyiz edebildi. (20)
21)
Muğaltay
et-Telvilı
b.
Kılıç
fi Şerlıi'l-Cılınii's-Sahih li'l-Buhılri : Ebft Abdullah Alii.nıidin
b. Abdullah el-Bekceri el-Hikri el-lVIısri; 690.762/1291-1361.
Aslen Türk'tür. Mısır'da ikamet etmiştir. Muhaddis-hafız, fakilı, tarihçi ve
nesebçidir. Hanefi fakihidir. Zahiriye'de hadi·s müdertisi idi. 20 ciltlik geniş bir
şerh ~azmış, bunu eellll et-Tabbani (793/1391) ihtisar etıniştir. (21)
el-Ikdu'l-Celi fi Hall-i İşkali'l-Cfunii's-Sahib. li'l-Bululri : Şilıabuddin
ebft Said Alımed b. Ahmed b. Alımed b.· el-Hüseyu ei-Kürdi el-Heklrltri; 702763/1302.
22)
Kahire Mansuriye medresesi Kur'an ve hadis müderrisi idi. Ricale de vakıftı. Sabihayn ricaline dair bir eseıi de bulunmaktadır. (22)
23) . Şerhu'l-Cilmii's-Sa.lillı li'l-Buhari : Ruknuddin
Abdulmü'min el~Kırimi; 783/1381.
Alımed
b.
l\lulıammed
b.
Kırım kadısı diye me§hurdur. 30 yıl orada hükmetıniş, sonı·a Kahire'ye gitmiş
Ezher'de ders verıniş, dersleıi reaksiyon görmüş ve küfrüne hükmedilmiş ·
tir. !~aleme aldığı şerh, ilmi ehliyetine delil teşkil edecek mahiyettedir. (23)
Şerhu'l-Cilmii's-Sahih
li'l-Buhilri : Afifnddin ebft Sa'd Said b. l\Ies'ftd
b. ~Iuhammed ei-IDizerfıni; 727-785/1307-1383.
24)
İran'lıdır, Şiraz'da ikamet etmiştir. Şerhi 766 da orada tamamlamıştır.(24)
.el-Kevilkibu'd-Derari fi Şerhi'l-Camti's-Sabih li'l-Bulıilri: Şerusedilin
l.\Iulıamıned b. Yusuf b. Ali b. Abdiiikerim el-Kirmilni el-Bağdadi;.717-786/13171384.
25)
Kirman'lıdır.
Bağdat• ta ikaınct
müddet Mekke'de mücavir
kalmış,
etmiş,
otuz yıl orada ilm. neşretmiş, bir
el-Buhari §erhini 775/1373 de orada ikmal et-
(20) Bkz., Tezkire, 1502, Suyuti, 349, Ztınun 546, Şezerat, VI, 110, Hediyye,
I, 610, Zirikli, IV, 177, Kelıhale V, 318, Suppl., I, 262, GAS, I, 118. (Eser,
Berlin, 1193 dedir.)
.
·
.·
(21) Bkz., Dürer, v. 122, Lisan~ VI, 72, İbni Fehd, 133, Suyuti, 365, Zunun,
546, Şezerat, VI, 197, Kettani, 117, Hediyye, II, 46'1;, Zirikli, VIII, 196,
Kehale, XII, 313, Suppl.. II, 47. (Eserin bir parçası Musul Hizanetü'l-Medre_
seti'I-Hac Zekeriya 3/6 dadır,)
(22) Bk2;., Dürer, I, 104, Kehhale, I, 145, GAL, I, 165, II, 257, Su:ı.>pl., II, 274.
GAS, I, 119. (Eser, Paris. 2677 dedir.)
,
(23) Bkz., Zunun, 549, Hediyye, I, 114,-Kehhale, II, 125, Osmanlı müellifleri, .I,
· 397, Şezerat, VI, 279.
.
'
(24) Bkz.. Zunun, Kettilni, 182, Hediyye, I, 392, Kehhale, IV, 231. (Eser, Topkapı, 2317-2318 dedir.)
43
sine ~önebilmiş, · Fas'da vefat
mi§tir. (IS)
etmiştir.
el-Muvatta ve et.. Tirmizi'yi de
şerhet­
16) Şerh-u Müşkili'l-BUlıaı.i: Ebft Abdullah l\iuhaınmed b. Said b. Yahya
b. Ali b. el.Haccac b. Muhammed ed-Dübeysi el-Vasıti; 558-687/ll68-1289.
vasıt'lıdır,
. orada dünyaya geldi, Bağdat'da oturdu ve orada vefa.:t etti.
Tahsilini Viisıt, Bağdat, Hicaz ve Musul'da yaptı. Muhaddis-hanz, fakih, tarihçi, siyerci, kıraat alimi, edib ve şairdi. Şafii fukahasmdandı. Ricale de vakıftı.
Devrinde Bağdat'ın en büyük iilimlerindendi.(16)
,.
li'l-Buhari: Ebfı'l-Feıliül Radıyyuddin el-Hasan
b. Muhanınıed b. ei-Hasan b. Haydar b. Ali b, İsmail el-Kuraşi el-Adevi el.ömeri es.Sağani el-Hindi el-Lahftri el-Bağdadi; 577-650/1181~1252.
17) ·
Şerhu'l-Camii's-Salılh
Aslen
Sağan'lıdır.
Lahor'da dünyaya
gelmiş,
Gazne'de
yeti§miŞ,
h. 615
yılında Bağdat'a göçmüş, orada ikamet etmiş ve orada vefat etmiştir. Çl!şitli
defalar Bağdat, Y~men ve Hind arasmda gidip gelmiştir. Muhaddis, fakili ve
lügatçi idi. Özellikle lügatta büyük otorlt~ idi; lügat ilminin, devrinde onda
müntehi olduğu rivayet ePilir. Hanefi :fıık8.ııasmdandır. Ricale de vakıftır. Şerhi muhtasardır. Aynca mevzuatı da cem etmiştir. (17)
.
18) Şevahidu't..Tavdih ve't-Tashih li Müşldlati'l-CJimii's-Salılh: Ebft Ab..
dullah CemiUeddin Muhammed b, Abdullah b, Abdullah b. Malik et-Tai e~-Cey­
yani ei-Endelüsi en-Nahvi; 600-672/1204-1274. ·
Endülüs'lüdür, Ceyyan'da doğm\1§, önce Haleb'e sonra Şam'a· göçmüş, orada yerleşmiş ve orada vefat etı:niştir. Muhaddis, fakih, usulcu, lügatçi, nahivci
ve kıraat imaını. idi. Şafil fukahasmdandı. özellikle nahivde büyük otorite idi.·
el-Buhari'nin müşkil liifızlarını ve i'rabmı şerhetmiştir. önce "et-Tavdih fi İ'ra
bi'l-Buhiiri'yi yazmış, sonra bunun üzerine Şevahidu't-Tavdih'i kaleme almış­
tır. (18)
19) Şerhu'l-Ciimü's-Sahilı li'l-Buhari: ·zeynuddin ebü'f-Hasan Ali b, Mulıanuned b. Mansur el-Cüzami el-İskenderi: 699/1300.
İbnu'l-Müneyyir diye marüftur. İskenderiye'li muhaddistir.(l9)
ı
1
(15) Bkz., Sıla, 599-5!11, Buğye, 92-99, Tezkire, 1294-1297, Bidaye, XII, 228-229,
Nefb, II, 25-4.3, Zunun. 553, Hediyye, II, 90, Zirikli, VII, 106, Kehhale, X,
242, Şezerat, IV, 141, Suppl., I, 663.
,
,.
(16) Bkz., Tezkire, 1414-1415, Duvel, II, 143, Vafi, m, 102-103, Şezerat. V, 185186, Kettani, 131, Zirikli, VII, 11, Kehhale, X, 40, GAL. I, 402, Suppl., I,
563, GAS, I, 118. (Adı geçen eser, Feyzullah, 439 dadır.)
(17) Bkz., Duvel, II, 156, Fevat. I, 358-360, Miftalı, I, 114, Zunun, 553, Şezerat,
V, 250, Hediyye, I, 281, Kettani, 151, Zirikli, IT, 232, Kebhale, m, 279, Suppl.,
I. 613.
(18) Bkz., Tezkire,. 1491, Duvel, II, 174, Müştebeh, I, 129, Fevat, m, 407, Vafi,
ITI, 359, BiQa,ye, XIII, 267, Nefh II, 222, M:iftah, I, 136, Zunun, &53, Şezerat,
V, 339, Hediyye, II, 130, Zirikli, VII, 111, Kehhale, X, 234, GAL, I, 363.
Suppl., ·r, 262, 521, GAS, I. 119. (M. Fuad Abdülbaki'nin tahkiki ile, Kahire,
1957 de neşredilmiştir.)_
.
·
·
(19) Bkz., Müştebeh, II, 617, Zunun, 546, Hediyye, J., 714, Kelıhale, VII, 234.
44
tniştir. Müfessir, muhaddis-hafız, fakih, usulcu, kelil.mcı ve nalıivcidir. Baj~'dat'­
ta Şafii· u1emasınm reisi idi. Şerhi, vasat ,fakat meşhur bir eserdir. Lügavi laeızıarı
izah etıni§, rivayetıeri, ravilerin isim ve lakablarmı. zaptetmiş, mütena.
kız görünen hadiSieri telfik etmiştir. Ancak ravi isimlerinin zaptmda hatalaJ.·dan, evham ve tekrarlardan s81im değildir. Mukaddime-sinde ibnn Battaı (449/
. 1057), Kutbuddin el..Halebi (735/1835) ve MUğaltay'm (762/1861) şerhlerini tenkit eder. İbnu Hacer (852/1449) "Nakildeki evMmına rağmen faydalı bir eserdir." der. (25)
Bu şerhe, Mısırlı ii.lim Muhammed b. Ahmed b. Muhammed D, Ahmed b,
Muhammed b. Abmed el-Ma.hzfuni el-Mısri el-Biimi; 810-885J1407-1480, Ha§iye
yapmıııtır. (26)
26)
Şerhu'l-Buhii.ri:
Cela.Ieddin 1\'Iuhammed Çelebi; 798/1891,
Ziyareli oğlu ve Resül Rümi diye marfiftur. Am•asya'lıdır. Tahsilini Amasya ve Mısır'da yapmıştır. Muhtasar ve f_aydalı bir şerh yazmıştır. Mısır'da öldü,(27)
27)- et-Tenkih li Elfıizi'l-ca.mii's:Sı:i.hih 1i'l-Bulıilı'i :. Bedruddin .ebfı'l-Hasan
Muhammed b. Babadır b, Abdullah ez-Zerkeşi el-Mısri; 745.794/1844-1892.
Aslen Türk'tür, Mısır'da doğmuş, .orada· ikamet etmiş, Kahira'de vefat etmiştir. Muhaddis, fakih, edib ve usulcu idi. Şafii fukahasındandı. Gayet muhtasar bir şerh kaleme almı§tır. Orada garib kelimelerin izahını, kapalı ibareleriıı i'rabını yapmış, tashiften korkı,ılan isim ve nesebi zaptetıniş, en sahih rivayetleri toplamağa çalı.§mı§tır. Gayet veciz ıbarelerle en uygun manayı ver. meğe gayret etmiştir, Kaleme aldığı geniş bir· şerhi müsvedde llalinde bırak­
tığı, sonra onu "et-Tenkid'' adıyle ihtisar ·ettiği rivayet edilir. (28) Bu şerhe
ha§iyeler yapıldı:
Muhibbuddin ebfi'l-Fadl Ahmed b. Nasrııliah b. Ahmed b, Muhammed
b, ömer et-TuSteri el-Bağdadi el.Mlsri; 765-844f1364.1440.
a)
Aslen Tuster'li olan, Bağdat'ta doğup yetişen, sonra Mısır'a göçen bu zat,
müfessir, mulıaddis, fakili ve usu1cu idi. Hanbeli fakibi idi. Mısır Hanbeli kadısı olmuş, Müslim'i de §erhetmi'}ti. ez-Zerke;şi şerhini tah§iye etmiştir. (29)
b)
Alımed
ez.Zerke§i
b, Ali b. Hacer el-Aska18.ni; 852/1448.
şerhine Hılşiye yapmış, aiıcak tamamlanamamıııtır. (30)
(25) Bkz, İbn Fehd, 168, Diirer, V, 77, Zunün, 546, Miftah, I, 212, II, 148, 377,
Şezerat. VI, 2S±. Hediyye, II, 172, Zirikli, Vill, 47, Kehhale, XII, 129,
GAL, I, 164, Suppl,, I, 262, II, 211, GAS, I, 119. (~re, 1935-1945, I-XXV
de neşredilmi§tir.)
·
(26) Bkz., Hediyye, II, 210 Kehha.le, Vlli, 316 .
. (27) Bkz., Osmanlı Müellifleri, I, 266. .
(28) Bkz., Dürer, IV, 17, Zunün, 549, Şezerat, VI, 335, Kettani, 190, Hediyye,
I, 175, Zirikil VI, 286, X, 292, Kehhale. IX, 121, X, 205, GAL, I, 164, Suppl,
I, 262, II, 108, GAS, I, 120. (Kahire, 1351 de neşredilmiııtir.) ·
(29), Bkz., Zunün, 549, Şezerat, VII. 250, Zirikli, I, 250, Kebhale, II, 195, GAS,
(30) Bkz, Zunün, 549, GAS, I, 120. (Eser, Köprülü, 1591/4 dedir.)
·
45
Şerhu'l-Camii's-Sal:ıih li'l-Buhari : l.Uecdüddin ebfi.'l'-Fida İsmail b. İb­
rahim b. Muhammed b. Ali b. Musa el-Kiniini el-Bilbisi; 728..802/1328-1399.
28)
Mı:sır'lıdır. Muhaddis-hafız,
Kahire'de Hanefi
kadısı
fakih, edib, nahivci, ·tarihçi ve
bulunuyordu.(31)
kıraat
alimi idi.
li'l-Buhari: Nesiınuddin ebfı Abdulliıh 1\'Iuhamıned b. Said b. Mes"fıd b. Muhammed b. Ali en-Nisabfıri el.;.Kazerfıni; 802/1400.
29)
Şerhu'l-Camii'S-Sal:ıih
,.
Nisabfır'ludur,
Kazerun'da ikamet etıni.ştir. Uzun müddet Mekke'de m'iio·
cavir kalmıştır. Muhaddis, fakili ve arapça alimi idi. Şafii fukalıasmdandi. özellilde arapçada parlak· bir mevkii vardı. (32).
30) et-Tevdih li Şerhi'l-Camii'S-Sal:ıih li'l-Buhari : Siracüddin · ebft Hafs
ömer b. Ali b, Alımed b, 1\'Inhaınmed b. Abdullah el-Ensılri ,el-Varuaşi et..Tekrfi:ri el-Endelüsi el-1\'Iısri; 723-804/1323-1401.
İbnn'l·-1\lulakkm
1
1
r
:1
ve babası nahivci olduğu için ibnn'n.Nahvi diye de me§hurdur. Bir yaşında iken babasını kaybetti, annesi, Şerefüddin İsa el'-Mağribi
el~Mnlaklnn ile evlendi, O'nun tarafından yeti.ştirildi ve ibnn'l-Mulakkrn diye ma.
rüf oldu. Aslen Endillüs Vadiaş'lıdır, · Kahire'de dünyaya geldi. Mulıaddis-hafız,
fakih, usulcu ve tarilıçi idi. Şafii fukahasından olup ricale de vakıftı. 300 kadar kitap yazmıştı. Ölümünden önce kitaplarının çoğu yandı, bu yüzden hafı- ·
zası da bozuldu. Uzun müd_det tedris ve fetva ile uğraştı. 20 ~ildi bulan şerhi,
ın1fiıim bir mukaddime ile başlamaktadır. Genellikle Mnğaltay (762/1365) ve
Kntbn'l-Halebi'nin (735/1335) şerhlerine istinad etmiş, onlan hillasa ederek ziyiideler ·yapmıştır. (33)
31) Fethu'l-Bari bi' s Seyhi'l-Fesihi'l-Mecari fi Şerh-i Sahihi'l-Buhari: l\'Iec.
düddin ebfı Tabir Muhammed b. Yakub b. 1\'Iuhaınmed b. İbrahim b, ebi Bekr
eş-Şirazi eL-Firfızabadi; 729..817/1329-1414.
Şiraz'lıdır,
sonra Irak'a göçtü. Şam, Mısır, Kudüs,
Hicaz ve Hind diyarını dolaştı. Sonra Yemeu'e gitti ve oraya yerleşti. Yıldı­
rım Bayezid'ın (806/1403) ilısanına da mazhar oldu. Tefsir, hadis ve özellikle
lügatta büyük otorite idi. Şafii fukahasındandı. 20 yıl Zebid'de kaldı; kadılık yap_
tı ve kadı iken vefat etti. Çabuk ezberleıre gücüne sahipti. 40 küsür eser
te'lif etınişti. Şerlıi, 40 cilde biliğ olmuş, 20 ciltte rub'ul-ibMatı ancak bitirebilmişti. Bu eserin özellikle Fütii:hat-ı Mekkiye•den garip nakillerle dolu olduğu,
ınüellifinin de hadis san' atında mahir olmadığı rivayet edilir. (34)
orada
doğdu
ve
yetişti,
(31), Bkz., İbn Fehd, 269, Zunfın 553, Şezerat, VII, 16, Hediyye, I_, 215, Zirikli,
I, 302, Kehhale, II, 257, Suppl., Ir, 69.
(32) Bkz., Şezerat, VII, 10'-11, Hediyye, Ir, 176, Kehhale. X,' 40. .
(33) Bkz., İbn Fehd, 197, Suyuti, 369, Miftah, Ir, 377, Zunfın, 547, Şezerat. VII,
44, Hediyye, I; 791, Zirikli, V, 218, Kehlıale VII, 297, GAL, I, 164, Ir; 113,
. Suppl., I, 262; Ir, 109, GAS, I, 120. (Feyzullah, 377-392, Topkapı, 2353-2355.
Şehit Ali, 449 dadır.)·
(34) Bkz .. İbn Fehd, 256, Şekaik, 21, Zunfın, 550. Miftah, I, 119, Şezerat, VII,
VII, 126, Kettani, 175, Hediyye, Ir, 181, Zirikli, VIII, 19, . Kehhale, XII.
118, GAL, Ir, 231.
.
.
46
.
32) Ta'likaala Sahihi'l-Bııhl,ri: Şihabuddin ebti Nuaynı- Ahmed b. A1r
dullah b. Bedr b. Müferric el-.An:ıiri ~1-Gazzi ed-Dıınaşki el-Mekki; 760..822/13591419.
Gazze'lidir, orada dünyaya geldi, orada yetişti, sonra Şam'a göçtü, hayatının sonlarmda Mekke'de mücavir kaldı ve orada vefat etti. Muhaddis, fa.kih
ve usulcu idi. Şafii fukahasmdandı. Ş•am'da Şafii fıkhmda e:ın.Salsizdi. el-Bnha.ri'ye üç ciltlik muh~asar bir şerh yapmı§hr. (35)
lima fi'l-Buhari min el-İ'ıhilm: CelAleddin ebft•l-Fadl· Ab- '
durrabman b. ömer b. RasJan b, Nusayr ef-Kinani el-AskaTani el-Bnlkini elMısri .el-Kahiri; 763-824/862-1421.
33)
el-İfham
İbnu'l-Bulkini
diye marüftıu·. Askalan'lıdır, Kahire'de dünyaya geldi, ora.
da yetişti ve orada vefat etti. Müfessir, muhaddis, fakih, na.hivci, usulcu ve
edib idi. Şafii fukahasindandı, fıkıhta son derece milhirdi. Babasının ölümün. den sonra fetva mercii kabul edilirdi. ·Defalarca Mısır'a kadı oldu. ve kadı iken
vefat etti. (36)
el-Mesabih fi Şerhi'l-Camii's..Sahih li'l-Buhari : Beıtrüddin · 1\Iulıam­
med b. ebi Bekr b. ömer b. ebi Bekr b. Muhammed b. Süleyman b~ Cafer eifDemamini el'..Kuraşi el-Malızfmıi el-İskenderi; 763-827/1862-1424.
34)
İbnn'd-De:ınaınini
diye marüftıu· İskenderiye'de dünyaya geldi, Kahire'de
otıırdu. Şam, Yemen ve Hindistan'a gitti. Hindistan'da vefat etti. Muhaddis,
fakih, edib, anıZcu ve na.hivci idi. Ezher'de arapça müderİ'isliği yaptı. Maliki
fukahasmdandı .. Mısır'da maliki kadısı oldu. el-Buhilri'ye yaptığı şerhi Hind
maliklerinden ·suıtan Ahmed Şah b. Muhammed b. Muzaffer'in (84.6/1442) is. teği üzerine te'lif ettiği ve hayatının .son yılmda Yemen'in Zebid sehrinde ik-
.
.
mal ettiği rivayet edilir. ş~rhde :r:iıetinlerin i'rabı ve garib lafızlarm izahı da
yapılır. (37)
35)
el-Kevkebu's-Sari fi
Şerhi
Sahihi'l-Buhari:
Şemsüddin
Abduiialı
ebft
Muhammed b. Ahmed b. Musa b. Abdullah el-Küfeyri el-Aclftni ed-Dıınaşki; 757831/1856-1427.
Şam civarındaki Küfeyı"de
kadı
ve fakihtir.
.
dünyaya geldi,
Şafii fukahasmdandıl".
.
.
Şam'da
.Alh ciltlik
ikamet etti. Muhaddis,
şerhinde el-Kirnıaiıi
(786/
1884) ve İbnu•I.Mulakkın'm
(804/1401). şerhlerini ilıtisar edip büyük ölçüde ese..
rinde cem etmiştir. (38)
'
(35) Bkz., Şezerat, VII, 15-3. Hediyye, I, 122, Zirikli I, ;153, Kehhale, I, 285.
(36) Bkz., Ibn Fehd, 282, Zunun, 183, 555, Şezerat, VII, 166, Kettil.ni, 124, Hediyye, I, 530, Zirikli_ IV, 93 Kehhale, V, 160, GAL, II, 137, Suppl., II, 139,
.
GAS, I, 120. (Eser, Konya Yusuf Ağa, 5265 dedir.)
(37) Bkz., Zunun 550, Şezerat, VII, 181, Hediyye, II, 185, Zirikli, VI, 282, Kehhale, IX,- 115, GAL, I, 164, II, 32, Suppl. I, 262, II, 21. GAS, I, 120. (Eser
Nuruosmaniye, 849, 850, Selim Ağa, 192, Laleli, 553 dedir.j
(38) Bkz.. Şezerat, VII, 196, Hediyye, II, 186, ~eY_l, I, ıs:ehhal~ IX, 23, G~,
I, 16.4, Suppl. I, 947, GAS, I, 121. Eser, muellif hatti, Berlin 1200 dedir.)
47
·
36) el-Lamiu's-Sabih fi Şerhi'l-cam.ii'·s-Sahih li'l-Buhari : Şemsuddin ebft
Abdullah 1\Iuharnme(l b. Abdüddaiın b. 1\'Iusa b. Abdüddaiın b~ Farls b. Muhammed en-Nuayani el-Askaliini el-B~vi el-Kahiri; 763-831/1362-1428.
1
Mısır'Iıdır.
Deniz gibi ilme·sahip ve asrınuı :yegane üstadı diye tavsif edi..:
lir. Muhaddis, fakih, kadı, usulcu, feraizci ve nahivci idi. Şafii fÜkahasmdandı.
Çeşitli medı·eselerde müderrislik yap:ınıştı. Dört ciltlik gayet _güzel bir §erh
kaleme almıştır. el-KirnıAni'nin (786/1384} şerbinden gayet muht~ar, ez-Zerkeşi'nin (794/1392) şerbinden de mufassal ibareler alarak, bir takım ziyadeler de'.
yapmak suretiyle eserine vücut vermiştir. (39)
ve Cevahi.ru'l-Hibrayn fi Şerhi'l-Buhari: Takıy­
yuddlıı Yahya b. 1\Iuhammed b. Yusuf b. Ali el-Kirntii.ni el-Bağdadi el-Kahiri;
762-833/1361.1430.
37)
Mecmau'l~Bahreyn
· İbnu'l-K:i.rın:aııi diye marüftur. Bağdat'ta dünyaya geldi, orada yeti§ti, batahsil etti. H. 800/1397 dolaylarında Kahire'ye gitti, orada oturdu ve
orada taundan vefat etti. Hadis, edebiyat, tarih ve tıp bilgini idi. Sekiz büYük cilt olan §erhini, babasının (786/1384) ve İbnn'l-Mulakkm'ın (804/1301}
. şerhlerinden özet bilgiler alarak, ez-Zerkeşi (794/1392} ve diğer şerhlerden. de
faydalanarak vücuda getirmiştir. (40)
ba:sından
38). et-Telkih li Fehm-i Karii'scSiilıih: Burhanndilin ebfi.'l-Vefa
b. Muhammed b. Halil et-Trablusi el•Halebi; 753..841/1352-1437.
.
İbrahim
.
Şıbt
ı;
1
l
'ı
ibnn'I-Acemi diye marüftur. Aslen Traolusşam'lıdır. Haieb'e bağlı Cel
Lüm'da dünyaya geldi. Haleb'de oturdu. Hama, Şam. Kudüs, İskenderiye, Kahire ve Hicaz'da tahsil yaptı. Kahire'de vefat etti. Muhadclii.hafız, fa:kih, n'a.biv.ci ve kıraat ~arnı idi. Şafii fuka:hasmdandı. Ricale de vakıftı. Kadilık da
yapmıştı. Dört ciltlik güzel ve faydah bir şerh ka:Ieme ahnıştır. (41)
39) İftitahu'l-Kari fi Şerhi'lcCilmii'S-Sahih li'l-Buhari : Ş~nddin 'ebfı
Abdullah Mnbamrned b. Abdullah b. Muhammed b. Ahmed el-Kaysi ed-Dımaski;
777-842/1375-1438•.
.
~
İbnu Nasıruddin diye ınarüftur . .Aslen Hama'Iıdır. Şam'da doğdu, orada ye.
en
i
tişti ve orada vefat etti. MuhaddiS-hafız, fa:kih ve tarihçidir. Devrinin
meş­
hur Şam muhaddisi idi. Eşrefiye Darülhadis'i müderrisi idi. Birçok eserin müellifidir. Şafii: fukahasındandı. (42)
r
:J
ıı
\
(39} Bkz., Zunun, 547, Miftah, II, 377, Şezerat, VII, 197. Hediyye, I, 186, Zirikli,
VII, 60, Kehha:Ie, X, 132, GAL, I, 165, Suppl.. I, 262, GAS, I, 121. (Eser,
~yasofya, 689-804, Nuruosmaniye, 845-846, Topkapı, 2355-2357, Daınad
Ibrahim, 325-327, Laleli. 552.)
(40) Bkz., Zunun, 546, Şezerat, VII, 206, Hediyye, II, 527, Zirikli, IX, 211,
Kehlıaıe, XIII, 230. GAS, I, 121. (Eser, müellif hattı ile Topkapı, 2345-2352
dedir.} ·
·
(41} Bkz., İbn Ftvhd; 308, Suyuti, 379, Zunun, 547,! Şezerat, VII, 237, Kettani,
122, Hediye;"!, 19. Zirikli, I, 62, Kehha:Ie, I, 92, GAL, II, 80, GAS, I, 121.
(Eser, Topkapı, 2359-2360, Aya:sofya, 689, Feyzullah, 435 dedir.)
(42) Bkz., İbn Fehd, 317 Şezerat, VII, ~3. Kettani 119, Zeyl, I, 108, Hediyye,
II, 193, Zirikli, VII,_ 115, Kehhale, IX, 112, GAL, II, 92, Suppl. n:. 83.
48
li'l-Buhihi : Şüıabnddin ebfi'l-Abbas Ahmed b
el-Hü.seyiı b. el-Hasan b. Ali b. Yusuf b. Ali b. Rıisıan el.Mukaddemi er..Beınli;
773-844/1371-1440.
40)
Şerhu'l-C§.mii's-Sahih
ibnn Raslan diye marftftur. Remle'de dünyaya geldi, orada yetişti, Kudüste vefat etti. ·Müfessir, muhadclis, fakili ve sofiyedendi. Kıraat ve Arapça'ya da
ı.rakıftı. Hemen her sahada eser vermi§tir~ özellikle fıklhta parlak bir mevkü
vardı. Şafii fukahasındandı. Müderristi. Bir müddet kadılık da yapmıştı.· Üç cilt- ·
lik muhta:sar bir §erh te'lif etmiştir. ( 43)
41)
o.
Fethu'l-Bii.ri bi
Şerh..i Sahilı-i'l-Buhari: Şihabnddin
Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b.
Mısri;
Alımed
ebfi.'l-Fadl Ahmed
el.Kinii.ni ei-Askal§.ni el-
773-852/1372-1449.
.
.
.
İbnn
Hacer diye marüftur. Aslen Filistin Askalan'lıdır. Kahire'de dünyaya
geldi, orada yetişti ve orada vefat etti. Me§hur müfessir, muhadclis-hafız, fa.kih,
tarihçi, edib ve §!ıirdi. Şafii fukahasındandı. Mısır Kadı'l-J.rudilt•ı oldu. Ömrünü
tedris ve te'lifle geçirdi. Hadis ilminin en velı1d ve en muteber müelliflerinden
biridir. Rical ve nel de dahil olmak üzere bu sahanın en büyük otoritesi idi.
150 civarında eser kaleme aldı 20 yıl Baybars hankabında ders takrir etti. So~a
kadılıktan aziedilince k8.miliye Darüllıadis'ine yerleşti. Sonra Alemüddin el-Bul.
ltini (868/1464) aziedilince (827/1424 de Mısır Şafii Kadı'l-ktldat'ı oldu. ·
Fethü'l-Bari, bir mukaddiiDe ve 13 cilttsu müte§ekkil mükemmel bir şerh­
tir. Bu sahada yapılan te'lifatııı en :ı:nükemmeı ve en güvenilir ·kabul edilenler
den qiridir. 817-842 tarihleri arasında kaleme aldığı eserine düzeltıııe ve ila:veler yapmaya ölünceye kadar devam etti ve ölümünden az önce arzu ettiği ölçüde
ik:male muvaffak oldu. Şerhi tamamlayınca masrafı 500 dinara varan büyük
bir ziyafet verdi. Şerhte ravilerin isimlerinin tam tespitini, ticale dair bilgi
vermeyi, senetteki farklılıkları gösterıneyi ilımal etmez. İbarelerin zaptını, i'rabım, diğer kaynaklarla mukayesesiıli yap•ar. .Ahka.mı beyan eder. el..Aynı"'nin
(855/l451) bu şerhe yaptığı itirazlara cevap sadedinde İntikadu'l-İ'tiraz'ı kaleme aldı, ancak eserinin gördüğü itibar üzerine bu itirazların çoğunu cevapsız
bıraktı.
Hedyu's-Sii.ri adıyle kaleme aldığı mukaddiiDe ise on fasıldan ibaret olup
h. 813 tarihinde yazmıştır. Burada temas ettiği birçok önemli konu yanında
Sahih'teki muallak hadisleri de vasletti. Garib Iafızları zaptedip izah etti. ruı...
vilerin isim, kiinye ve neseblerindeki müŞkilatı beyan· etti. Tenkit edilen rica.I
ı.re hadislerin durumunu ortaya koydu. Sabih'teki Kitab, Bab ve hadislerin sayısı lıakkmda genel bir fihrist ilave etti. (44)
42)
Teysiru'l-Menheli'l-Kari fi Tefsir-i
.
.
M~kili·LBuııa.ii:: Nasırnddin
Mu-
hammed b. Muhammed b, Yusuf b. Yahya el-Menzili; 780-852/1378..1449.
(43) Bkz., Zunün, 554, Şezerat, VIT, 248.. Hediyye, I, 126, Ziri.kll, I, 115, Keb..
hale, I, 204, Suppl., II, 113.
(44) Bkz., Hedy, 497, Zunun, 547, Hediyye, I. 128, GAL, II, 80, Suppl., II, 72,
GAS, I, 122. (Bulak, 1300 ve çe§itıi tarih ve yerlerde ne§l'edildi)
49..
İbnn SüveydAn diye marCıftur. Kabire'de doğdu ve orada yetişti. Muhad-
. dis, fakih,
kadı
ve
şairdi.
Şafii fukahasındandı. (45)
43) · Umdetu•l-Kari fi Şerh-i Sahihi'l-Buhan: Bedri.ıddin ebft Muhammed
i\bbmud b. Alımed b. Musa b. Alımed el-Ayni elt..Halebi el-Kabiri; 762-855/1361·145.
Antep'lidir. Babası Antep kadısı idi. Kendisi orada dünyaya geldi ve orada
_yetişti. Oradan Haleb'e gitti, bir müddet orada kaldı, sonra 788 de Kabire'yE:r
· gidip oraya yerleşti. Orada Hisbe memuru oldu ve orada öldü.
Müfessir, muhaddis, fakih, usulcu, tarihçi, lügatçi, nabivci ve arwi;cu idi.
Hanefi fukaha•sındandı; Mısır'da hanefi kadı'l-kudat'ı oldu.
Te'lif ettiği şerhe, 821 de ba§layıp 847 de bitirdi. ;i:bnu Hacer'den çok fay.
dalandı. Mükemmel bir §erhtir; Orada hadislerin vurı1d sebeplerine temas eder.
Seneddeki ravileri ·ayrı ayrı tanıtır; isim, künye ve neseblerdeki karışıklığa
müsait ibareleri sağlam bir §ekilde zapteder, isnaddeki incelikleri beyan eder,
kaydedilen hadislerin nev'ini izah eder, mükr::rı·er geçen yerleri ve diğer kayıraklardaki nakilleri gösterir.· La.fızlarm rivayetinde vaki ihtilafları kaydeder,·
kelimelerin lügatını, i'rabliil, manal3.1JID. . izah eder, hadisten istinbat edilen ahkarnı belirtir ve hadis hakkuıda akla gelebileı;ek hususları "Sorn..Cevap" başlığı
altında münaka§a eder. İbnu Hacer bu ııerhin giri§inde ileri sürülen fikirlere dair
"el-!stinsar aıa•t-Taini'l-Mi'şar" adında bir eser kaleme alını§tır.(46)
44) Miftahu'l-Kari li C8.mli'l-Buh1\.ri : Bedruddin ebft · Mubammed el H"liseyn b. Abdurrahman b. 1\'Inbarnrned b. Ali b. ebi Bekr b. Ali el-Hüseyni el- ·
Alevi el-Haşimi el-Yemeni; 779-855/1377-1451.
İbnu'l-Ehdel
diye marüftur. Yemen'lidir, orada dünyaya geldi, orada yeti§ti
ve orada öldü. Muhad<lliı, fakih, kelamcı, usulcu ve tarihçi idi. Şafii fukalıa­
sındandı. Yemen' de devrinin en büyük aliml<\rinden sayılırdı. (47) )
45)
b.
Alımed
Şerhu'l-Camii's-S·ahlh
li'l-Buha.ri: Zeynuddiu
b. Musa el-Ayni; 864/1460•.
Abdurrabiın
b. Mahmud
. İbnu•:f-Ayni diye marliftur. Muhaddis, fakih ve edibtir. Hanefi fakihidir.(48)
1
j
:s:
46) Haşiye ala'l-Camii's-Sahih li'l-Buh§.ri: Şemseddin Mnbammed b.
reddin Osman b. Ali el-Ebbar el-Mardini el-Halebi; 871/1467•.
Falı­
Muhaddis; fakih ve usulcudur. Şafii. fakihidir. "Üç ciltlik bir ha§iyesi va.İ'­
dır.(49)
(45) Bkz., Zirikli, VII, 276, Kehhale, XI, 312, Suppl.. I, 262, GAS, I, 121. (Eser,
müellif hattı ile Eskoryal, 1616 dadır.)
·
·
·
(46) Bkz., Zunun, 548, Miftah; I, 265-266, Şezerat,- VII, 286-287, Osmanlı Müel.lifleri, I. 352-353, Hediyye, II, 420-421, Kettani, 195. Zirikli, .vm, 38, Kehhale XII, 150; GAL, I, 165, II, 64, Suppl,, I, 262; GAS, I,122 .. (Eser,· !stanbul, 13ÔE-1311 de ve çe§itli yer ve tarihlerde neşredilmiştir.) .
(47) Bkz,, .Zunun, 554. Zeyl, II, 527, Zirikli, II, 259, Kehhale, IV, 15, GAL, II; .
235, Suppl., II, 238.
.
.
(48) Bkz., Hediyye, ·I, 562, Zunun, 553, Kehhale, V, 213.
(49) Bkz., Hediyye, II, 205, Kebhale, X 284, GAL, I, 498, Suppl., I, 681.
. 50
•
47) et.Tevdih li'l-Evhami'l-Vii.kıati fi's-Sa.hih: Muvaffalruddin ebu Z-er Ahmed b. İbrahim b. Muhammed b. Halil et-Trablusi el-Halebi; 818-883j1415-1479,
. . Sıbt ibnn'l-Aceıni diye marüftur. Trablusşam'lıdır, Haleb'de dünyaya geldi
ve orada oturdu. Mu.haddis, fakih, edib
tarihçi idi. Şafii fukahasmd'a.Ildı, Şer­
ttinde ibnn Hacer (852/1449), el-Kirın8.ni (786/1384) ve eLB:irıiDi.vi'llin (881/1428) .
• şerhlerini geniŞ ölçüde ihtisar etmiştir. Hayatının sonlarına doğru ihtilat v8.kı
oldu ve gözleri de görmez oldu. (SO)
ve
48) Şerhu'l-BuMri: Babaüddin ebt'.t'l-Feth Mulıaınmed b. ebi Bekr b. Ali
Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Meşhedi el-Kahirl el-Ezheri; 811-889/
L408.1484.
o.
Kahire'de
sındandır. İki
doğdu
ve orada vefat etti. Mu.haddis ve fakihtir.
ciltlik mu.htaosar b.ir şerhi vardır. (51)
Şafii
fukaha-
49) Şerhu'l-Camii's-Sabih li'l-Buhaari: Zeynuddin ebu Muha.mmed. Abdnrrahman b. ebi Bekr b. Muhammed es-Salihi el-Ayni; 837~93/1433-1488.
·Şam'da doğmuş,
orada ikamet etmiş ve orada vefat etmiştir. Muhaddi.s,
fakih, usulcu, edib ve nahivcidir. n ç ciltlik mp:htasar bir şerh yazm:ışt:ır, (52)
50)
el-Kevseru'l-ca.ri
. Osman b. Ahmed
aıa. Rıyadı'l•Bu.hari
eş.şehrzftri
: Şamseddin Ahmed b, isınail b
el-HemedAni et..Tebrizi el-Gü.raııi el-Kabiri; 818:
893/1410-1488.
Molla Gürani diye marftftur. Aslen Şe.hrzür'ludur. Tahsilini Mısır'da ikm.ai
etti. İstanbul'a geldi, Fatih Sultan Mehmed'in hacası oldu. !stanbul'da vefat
etti. Müfessir, mu.haddis, fakih ve kadı idi. önce Şafii olduğu halde sonra
Hanefiye döndü. Va~Sat bir şerh yazmıştır. eLKirın.an.i (786/1384) ve ibnu Hacer'in (852/1449) şerhlerinden hayli 5ktibaslar yapmış, bazı yerde onların fikirlerini reddetmiştir. Müşkil kelimeleri açıklamış, iltibas ihtimali olan isimleri
zaptetmiştir. Başmda bir de Siyer ilave ettiği eserini, 874 de Edirne'de bilirmiştir. (53)
·
51) Şerhu'l-ca.mii's-Sa..lıih li'l-Bu.hari :
&t'.tıni; 900/1499.
Lutfullalı
b. Hasan et-Tokadi er.
Saı-ı Lütfi ve 1\Iolla Lütfi iakabı ile• anılır. Tokat'lıdır• :Muhaddis
fakih.1 ke•.
'
lamcı, lr!'antıkçı
ve edib idi, Arabi ve. riyazi ilimlerde derin bir ilme sahipti.
Hanefi fukahasmdandı. Bursa Sultan Murad
,
' Filibe ve Edirne Darülhadislerinde müderrislik yaptı. el..Bulıari okunurken göz yaşlarını tutamaz Akranlarına
(50) Bkz., Zunun, 508, 553,-Şezerat, VII, 339, Hediyye, I, 134, Zirikli, I, 84, 185.
Kehhale, I, 142, GAL, I, 165 Suppl., II, 76, GAS, I, 123. (Eser, müellif
hattı ile Kahire, I, 125, Hadis, 1292 dedir~)
(51) Bkz,, Hediyye, II, 213, Kehhale, IX, 114.
(52) Bkz., Hediyye, I, 533, Zirikli IV, 71, Kehhale, V, 131.
(53) Bkz., Zunlln,, 553, Şekaik, 51, Miftah, II, 378, Hediyye, 135-, Zirikli, I, 94,
Kehhale, I, 166. II, 288, GAL, II, 295, Suppl. II, 319. GAS, I, 123. (Eser,
Ayasofya, 686, Murad Molla,, J}14, 514, Ra.gıb,' 297, Topkap_ı, 2425, Süley.
maniye, 946-947 dedir.)
51
-
1
lte seiefe dil uiattığı, bu yÜzden sevilmeyip zındıklıkla itharn edildiği, S1lltan
Bayezıd'ın ((918/1512) gözünden dii§ürillerek !stanbıiı'da idam edildiği, kafası
kesildikten sonra da kelime-i şebAdeti tekrar ettiği rivayet edilir. Türbesi
Elyüb'dedir. (54)
52) · el-Bariu'l-Fasih fi Şerbi'l-Cil.mii's..Sahtlı : Ebft'l-Beka' Muhammed b.
Ali b. Halef el-Ahmedi el-Mısri; 910j1504 civan.
Mısır'lıdır, bilil.lıare , Medine'ye göçmü§tür. Muhaddis, fakih, . mütekellim, ,.
nabivci ve aruzcu idi. Şafii fukahasındandı önemli bir şerh kaleme alım§, orada
ibnu Hacer (852j1449) ve ~Ayni' den (855j14lS1) hayli iktihasta buiunmuııtur. (ss)
53) et..Tev§ih ala'l-Camii's-Sahtlı li'l-Buııa.rt : . CeliUeddin ebft'FFadl Abdurrahman b. ebi Bekr b. Mııb~inmed b. ebi Bekr b. Osman b. Muhammed elHaydari et..Tulfıni es-Suyuti el-Mısri; 849-9Hf1445-l505.
Kabire'de yeti§ti, orada oturdu ve orada vefat etti. Müfessir, muhaddis,
tarihçi ve edib idi. Mezhep itibariyle Şafii idi. Son derece velüd bir müelliftir.
Küçüklü büyüklü 600 kadar eser te'lif ettiği rivayet edilir. eL.BubAri'ye yaptığı
şerh, ez-Zerkeşi'nin (794/1892) şerhine benzer güzel bir eserdir. (56)
54) İrsil.du'l-Lebib ala S~'l-Buhari : 'Ebft Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b.' Muba~med b. Ali b.
el-oSm§ni el~Mikna.st el-Fasi;
. 841-919/1437-1513.
.
GAzi
Mağrib-i
ili
Aksa'da Miknase'de dünyaya geldi, Fas'da öldü. Muhaddls, fakih
tarihçi, nabivci, aruzcu ve kıraat alimi idi. (57)
ii
55) İrşMu's-Sari li Şerh-i Sahihi'l-Buhil.ri: Şmahuddin eM.'l-Abbas Ahmed b. Muha.ınnıed b. ebi Bekr b. Abdülmelik b. Ahmed el-Hatib el-Kuteybl elKastalii.ni el-Mısri; 851-928/1448-1517.
i1
1'
1i
~\
# ',
j
i
'
\
orada yetişti ve orada vefat etti. Muhaddis fa.k!b.,' ta.
rihçi ve kıraat alimi idi. Şafii fukahasındandi. Kaleme aldığı şerh, bu sahada
ya..
zılanların en mükemmel ve en ceıniyetli olanlarından biridir. Kendisi, ibnu Hacer'in (852/1449) şerbinin, bunda münderic olduğıınu söyler. İfadeler gayet sarihtir. lbarelerin müşkilini tavzilı, mühmelini takyid eder. rrabını beyan eder.
İsim, künye Ve rusbelerin OkunU§UllU tespit eder. Ahkil.m.ı. gösterir. .
Kalıire'de doğdu,
1
ı
1
i·
ı 1
1
~
i
1
1ı
<'
'
Şerhe
değerini,
1
r.j i
bir mukaddime ile başlayan müellif, burada hadisin ve muhaddislerin
bu ilmin tedvin ve tasnifini anlatır, hadi:s istılahlarını izah .eder, ·el-
1
·'
1
ı
1
1
1
1
1
(54) Bkz., Şeka.ik, 169, Zunün, 554, Şezerat, Vni_ 23-24, Osmanlı Müellifleri,
n, 11, Hediyye, I, 840, Zirikli, VI. 107, Kehhale, Vni. 154, GAL. II, 305,
Suppl, II, 230.
(55) Bkz., Zuııün, 551, Hediyye, n, 224, Kehhale. XI, 7..8, GAS, I, 123. (Eser,
Feyzullah, 6-269 dadır.)
(56) Bkz.,. Mifta.h, n, 377, Zunün, 549, Hediyye, I, 537, Zirikli, IV, 71. Kehhale,
V, 128, GAL, I, 165, Suppl., I, 262 GAS, I, 123. (Eser, Topkapı, 2428-24.30,
Yeni Cami, 178, Kılıç :Ali, 196-197, Konya Yusuf Ağa, 4792 dedir.)
(57) Bkz., Zeyl, I, 62, Hediyye, n, 226_ Zirikli, VI, 232, ~ehhale, IX, 16, GAL,
n, 311, suppl., II, 337.
52
Buhart'nin usUl ve metodunu gösterir. Sonra es-Sa.hih üzerinde söylenenlerin
münakaşasını
yapar, . müellifinin biyografisini verir, sonra
Bu mukaddiiDe üzerine Ezher
Şe:yhi Şemseddin
şerhe
ba§lar.
Muhammed b. Mnba.mmed
b. Hüseyn el-Enbftbi (1240.1313/1825.1896) "Takrir ala Mukaddimati'l-Kasta..
l§.ni'' (58) ve A.bdii:lhadi el-Ebyari (1305fÜ387) de "Neylu'l-Em§.ni fi Tavdilı-i Mukaddimati'l-Kastal§.ni" (59)
adıyle
nefi fakihi Ahmed Hamdullah b.
müstakil birer eser kaleme
İsmail
Hamid b. Ahmed
alml§lardır.
el-~vi
Ha..
(1225-1317/
1810.1899) de "en-Nuc:Qmu'd-Derari ila irşıi.di's.San" (60) adıyle bu §erhe bir
. fihrist yapmıştır. (61) İı·§adu's-Sari'ye Haşiyeler de yapılm.ıştır:
a)
b.
·
Ebfı Abd1lllah l\Iuhammed b. et-Tayyib b. Muhammed b. Muhammed
1\Iusa.eş-Şarki
el-Fasi el-Medeni el-Mekki; 1ll0-1170/1698.1757.
el-Kasbıla.nı•ye
gelmi§ ve orada
iki ciltlik bir
yetişmi§l;ir.
Haşiye yaz:ı.;ı
Ancak Medine'de
müellif,
oturmuş
Fas'lıdır,
orada dünyaya
ve orada vefat
etmiştir.
Muhadd.is, fakih, tarihçi, edib, nalıivci ve lügatçi idi. Maiikl fakihi idi. (62)
b) Ali b. Muhammed b. Osman b. Muhammed b. Recep ed-Thmaşki; 11581219/1745-1804. İbnu Şem'a diye marfıf olan müellifin el.Kastaıani;ye kısmi bir
Haşiyesi vardır.
Aslen Baalbek'lidir.
orada vefat ·etti. Muhaddis,
56)
Tu;hfetu'l-Bart bi
Şam'da
fakllı, şair
Şerh-i
ve
dünyaya geldi, orada yeti§ti ve
nalıivci
idi.
Salıih'il-Buhari:
Şafii fukalıasındandı. ( 63)
Zeynuddin
ebfı
Yahya Ze-
keriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya el-Ensari es-Süneyki el-Kabiri
el
Mısri;
el.Ezheri 824-926/1420-1520.
Mısır'ın doğusı.ı;nda
Süneyke'de dünyaya geldi; orada yeti§ti. H. 841 de
Kalıire'ye gitti, orada tahsil yaptı. Müderris, kadı, sonra kadı'l-kfıdil.t oldu. Son
derece fa.kfrdi; gece kavun.lrarpuz kabuklarını toplar, karn.ın;ı doyururdu. Kahire'de vefat etti. Tefsir, hadis, f:ıkıi:ı, kıra.At, tasavvuf, feraiz, nalıiv, mantık
ve cedel alimi idi. Hayatının sonlarına doğru gözleri de görmez oldu. (64)
57)
Mefınetu'l-Kart Şerh.u i::b-hilıi!L.Bııhan:
Nureddin· ebfı'l-Hasan Ali b.
Muhammed b. lVIuhammed b. Halef b; Cibrll el-Menfıfi el-Mısri; 857-939/4531532•.
(58). Bkz., Zirikli, ·VII, 301, Kehhale, XI, 209.
(59) Kalıire, 1295 da neşredilmiştir.
(60) Bkz.,· Osmanlı Müellifleri_ I, 250, :Ş:ediyye, I, 195, Kehhale, I, 210.
(61) Bkz., Zunfın, 552, Hediyye, I, 139, GAL, I, 165, Suppl., I, 262, GAS, I, 124.
(Eser, I.X, Kahire, 1304-1305 ve çe§itli yer ve tarihlerde ne§redilmiştir )
522.
(62) Bkz._ Hediyye, II, 331, Zirikli, VII, 47, Kebliale, X, m, Suppl_,
(63) Bkz., Zirikli, V, 170, Kehhale VII, 213.
(64) Bkz.; Ş.ezerat, VIII, 134, Hediyye, I, 374, Zirikli, m, 80. Kehhale, IV. 182,
GAL, I, 165, Suppl., I, 263, GAS, I, 124. (Eser, Kalıire. I-XII, 1300, 1318,
1326 da neşredilmiştir.)
II:
53
Mısır'lıdır, Kalıire'de dünyaya geldi, ora~a vefat etti, es-Suyiıti'nın (911/
1505) til.mizidir. Muhaddis, fakih, nabivci, lügı>.tçi ve sofi idi. Maliki fukahasın­
dandı. Şazeli tarikatina mensup tu; (65)
şa
58) Şerh-u Buhari-i Şerif: Şemseddin Ahmed b. Süleyman b."Kemal Paer-Rfuni; 904-940/1498-1533.
Şeyhülis.Iam ibnu Kemal diye ma.riiftur. Aslen E'dirne'lidir, orada dünyaya
geldi, orada yetişti, tahsilini orada :ikı.nal etti'. Genç yaşta vefat etmesine rağmen devrinin en §öhretli aliİnleri ı:.ı:viye.sine ula§mıştı. İlmi kudretinden ldn.iye
kendisine l\:lüftiyy us-Sekaleyn denirdi. Devrinin bütün ilim ve fenlerine vB.kıftı,
Qç yüz kadar eser kaleme almıştı. Eseri bulunmayan ilim dalının hemen. he~
men olmadığı söylenir. Edirne'de kadılık, İstanbul'da müftilik yaptı. Vsküp ve
Hldirne'de çe§itıi medreselerde müderrislik yaptı. Ebfl's-Snftd (982/1574) efendinin de hocası idi. İstanbul müftisı iken vefat etti. (66)
59) Şerh-u Sahllıi;l-Buhari: Şnnseddin Mnlıamıned b. ömer b. Ahmed' esSefiri el-Halebi; 877-956j147S..lM9.
Haleb'de dünyaya geldi. Halebve Şam'da tahsilini ikiDal etti. Haleb'de oturdu ve orada öldü. es-Snyiıti'Iİiıı (911/1505) talebesidir. Muhaddis ve fakihti. Şafi
fukahasındandı. (67)
60) Feydu'l-Bari fi Şerhi'l-Buhılrt : Zeynnddin ebfl•l-Feth Abdrrrrahim b.
Abdurrahman b. Ahmed b. Hasan b. Davud b. SıUiın el.Abbasi el..Ham.evi elKahiri; 867-963/1463-1556.
1
ı i\!
!
"
ı il
[i
Kalıire'de
.
dünyaya geldi, tahsilini memleketinde yaptı. Kaıısu Gavri!(922/
1516)) tarafından İstanbul'a Sultan Bayezıd'a (918/1512) gönderildi. Tekrar Mı­
Sır'a döndü, Kansu Gavri'nin ölümü üzerine yeniden İstanbul'a gitti ve orada
vefat etti. Tefsir, hadis, fıkıh, edebiyat, tarih ve iügat alimi idi. Hadiste üstün
bir değeri vardı. Şafii fukahasındı:ındı.
·
Muhtasar ve faydalı bir §erh kaleme almıştır. Bunu Sultan Bayezıd'a takdim etmiş, Sultan da O'nun adına İStanbul'da bir Darilihadis yaptırmı§tı. es-Sa'"
hih'teki hadisleri isnadlarından tecrit etmi§, on.larl yeniden tertib etmiş, b!lmi§in~
de her hadisin karşrsında bir harl koyarak eLBuJıari'ye tevafuk eden diğer
kütüb-ü hamseyi göstermiş ve, her bölümün sonunda garib Iafızların izalu için
bir bab koymuştur. (68)
(65) Bkz., Kettani 191, Hediyye, I, 734, Zeyl, Il, 515, Zirikli, V. 164, Kehhale,
Vli, 230, GAL, II, 411, Suppl., I, 263, II, 434. GAS, I, 124:. (Eser, FasKayravan, . 451, Ezher, I, 612, hadis, 82, 429 dadır.)
(66) Bkz., Şekaik, 226~227 Zunftn, 554, Osmanlı Müellifleri, I, 223, Şezerat, VIII,
238, Hediyye, I, 141, Zh·ikU, I, 130, Kehhale, I, 238, GAL, II, 597-602, Suppl.,
II, 668-67:~.
(67·) Bkz., HeCii.yye II, 234, Zeyl, I, 240, Şezerat,, VIII, 311. Kehhale, XI, 75,
GAL, I, 165, IT, 122, GAS, I, 124:. (Eser, Kayseri Raşid efendi, 110 dadır.)
(68) Bkz., Şe:kaik. 246, Z'!!-lliln, 551, Şezerat, VIII, 335, Hediyye, I_ 563, Zirikli,
IV, 120, Kehhale, V, 205, Suppl., II; 394, GAS, I, 124 (Ba,zı .kaynaklarda
ismi ed-Da'ını-Sart diye geçen eser müellif hattı ile Atıf 529 ve Topkapı,
2~27, Ragıb, 298-299 da.) .
.
.
54
·-
61) Fethu'l-Bart Şerh-u Cii.mii's-Sahih li'l-Buhari : ·Abdul'evveı b. Mir AUI.i
el-Hüseyni ez.Zeydpüıi eLHindi; !i68/1561.
Hind'lidir. · Muhaddis ve fakihtir. Hanefi
ti.(69)
62) Talika ala'l-Cfunii's-Sahih
dullah el-Faridi el-Kahiri; 981/1573,
fukahasındandır. Delıli'de
li'l-Bulıart;
Kahire'lidir. Mısır ulemasmdan ders
idi. Hanbeli fukahasmdandı. ( 10) .
aldı.
Şemseddin
vefat et.
Muhammed b. Ab-
Muhaddis, fakih,
şair
ve feraizci
63) Ta'lika ala Salıihi'l-Buhart : Fudayl b. Ali b. Ahmed b. Mnbammed elCemali el-Bekri er-Rümi; 920-99lj1514-1583.
Zenbillizade Fndayl Çelebi diye marfıftur. Tahsilini İstanbul'da yaptı. Mu,.
haddis, fakih, usuıcu, nahivci ve fHaizcidir. Bağdat'da kadılık, çeşitli yerlerde
müderrislik yapmıştır. İstanbui'da vefat etti. (71)
, .
.
64) Buğyetu's.Sami' ve'l-Ka,:i bi Şerh-i Sahihi'l-Buhart : Ebü Yusuf ·CeınAleddin b. ömer b, Hasan eş-Şafii; 10./16. asır. ·
Leyyetü'ş-Şafii
diye
marfıftur. İki
65) Şerhu'l-Cii.mii's-Salıih
10./16, asır.(73)
66)
Gayetu't.Tevdih fi
ciltlik muhtasar bir
li'l~Buhart: İbrahim
Şerhi'l-Camii's-Sahih
şerhi vardır(72)
b. Abdullah es-Selmasi;
İsa
li'l-Buhari : Osman b.
b.
İbrahim es-Sıddiki; 10}~6. asır sonları.
Muhaddis ve faltiİıtir, hanefi fı;kahasmdandır. (74)
Müfessir, muhaddis, fakili ve ahbartdir. Manefi
fukahasındandır.(7s)
67) Şerhu'l.camii's-Sahih li'l-Buhari: Yaknb b. Hasan
miri; 908.1003/1502-1595.
eLAsmıi
68) el-Havaşi'l-Feride: Ebü 7-eyd Abdurrahman b. Muhammed b.
el.Arif eLKasri eLFasi; 972-'1036j!fi64-1626.
Fas'lıdır,
.
el-Keş­
Yıısuf
.
Kasru'l-Kebir'de dünyaya gelmiş, orada oturmuş ve orada vefat
etmiştir. Müfessir, muhaddis, fa.Y.lh, kelamcı, usulcu, nahivci, Iügatçi ve man.
tıkçı idi. Maliki fukahasmd'andı. Mıisilı;İye de vakıftı. (76)
(69}. Bkz., Hediyye, I, 493.
(70) Bkz., Şezerat, vm, 393-395, Zirikli, VII, 217, Kehhale, XI, 114, Hediyye,
n, 252.
( 71) Bkz , Zunfuı 554, Osmanlı Müellifleri, I, ·320, Zirikli, V, 360, Kebhale, vni,
77, GAL, n, 573, Suppl., n, 645, Hediyye, I, 822. .
·
(72) Bkz, GAS, I, 125. (Eser, Veliyyuddin, 599.600 dedir.)
(73) Bkz., GAS, I, 124. (Eser. carullah; 344 dedir.)
(74) Bkz., Zeyl, II, 139, GAL, I, 165, Suppl., I, 263, II, 994, GAS, I, 124. (Eser,
Topkapı 2442_ Köprülü, n, 54 dedir.)
.
(75). Bkz., Hediyye, II, 547, Kebhale, xm, 247.
(76) Bkz., Hediyye, I, 548, Ziıikli, IV, 108, Kebhale, V, 194, Suppl., I, 263. GAS,
I, 125. (Eser, Fas, 1307 de neşredilm.fştir.)
55
69) Teysiru'l-Kari fi Şerh-i Sallllı1'1-Buha'ri: Nürulhak b. Abdnlhak edDehlevi el-Ekberabftdi eş-Şiuıcilı!ibfidi el-Hindi; 1073/1663.
/
Muhaddis ve fakihtir. Hanefi :fukahasındandır. Hind'lidir. EkberabM kaAyn·ca Müslim'i de serh etmistir ('17)
dısı idi~
'
'
.
70) Ta'lika aıa Sahihi'l-Buhari : Alaüddin Mnlıarnmed b. Ali b. Muhammed b. Ali b. Abdurrahman el-Haskefi ed-D:ı:ı:na§ki; 1025-1088j1616-1677.
.
'
Şam'lıdır,
orada doğdu ve orada vefat etti. Müfessir, muhaddis, fakil:.ı,
usulcu ve nahivcidir. Hanefi fakil:>.~dir. Şam Hanefi müftisi olarak bilinmekteC4r. (78)
71)
Ha§iye ala'l-Buhari
Ebfıı
Mribammed
Abdülkadir b, .Ali b, YUBuf
el-Fasi; 1007-1091/1599-1680.
Fas'lıdır, orada doğdu, orda yetişti ve orda öldü. Hadis; fıloh ve akli ilim.
. lerde mahirdi, Maliki fakihi idi. .Sofiyedendi,
Şazeli
tarikatma mensuptu. (79)
71)
.
el-Hayru'l-Cari : Muhammed b, Yakub el..Banbani;
11./17,
72)
Şerhu'l-Bulıari
'
asır.(BO)
: Ebu Abdullah Mnba.mmed b, ömer b, Abdülkadir b.
Muhammed el-Küfeyri ed-D:.m.aşki; 1043-1130j1633-1718,
ı
· Şam'lıdır, orada dünyaya geldi. Mull'addis, fakih, edib,
Hanefi :fukahasmdandır. Altı ciltlik bir şerh yazmıştır. (81)
ed-Dıyau's-Sari
73)
fi
Şerh-i
şair
ve nahivcidir.
Sahihi'l-Buhari: Cemaledilin Muhammed b,
salim· b. Muhammed b. İsaı el-Basri el-Mekki; 1048-1135/1638-1723,
\
Basra'lıdır,
Mekke'de dünyaya beldi, orada yetişti. ve orada vefat etti.. Muhaddis ve fakihtir. ,Şafii fukahasmdandır. üç ciltlik muhtasar bir §erhi vardır.(82)
74)
Şerh-u
Sahil.:i'l-Buhari: İbrahim Fıtri el-Buhari el-Edirnevi; 1135/
1723.
Aslen
Buhii.ra'lıdır.
Edirne'de
<loğmU§,
orada
yerle§Ill.İŞ
ve orada vefat et-
miştir. Devrinin büyük hadis .alimlerindendi. Şerhi, ilmi kudretine delildir, (83)
(77) Bkz., Zeyl, I, 354. Hediyye, n, 499, Kehhale, XIII, 120, Suppl., I, 263, GAS,
I, 125. (Eser, I-V, Lucknow, 1305 de ne§l'edilmiştir,)
(78) Bkz., Hediyye, II, 295, ~. VII, 188, Kehhale, XI, 56; Sp.ppl., 428.
(79) Bkz.. Zirikli, IV, 166, Kehhale, V, 295,. Suppl., I, 263, II, 708, GAS, I, 125, ·
(Eser, Fas,.1307 de ne§l'edilıni§tir.)
(80) Bkz., Suppl:t,ı I, ~63, GAS, I, 125. (Eser, Bankipore, V, 474, Rampur, 129131 dedir.)
(81) Bkz., Hediyye, II, 314, Zirikli, VII 208, Keliliale, :X, 85.
(82) Bkz., Zeyl, II, 75, Hediyye, I, 480, Zirikli, IV, 219, Kehhale, VI, 56, GAL.
I, 166, Suppl., I, 264, n. 521, 931, GAS, ·I, 125. (Eser, Nuruosmaniye, 851.
853, Veliyyuddin, 596-598 dedir.)
(83) Bkz, Osmanlı Müellifleri, I, 394, Hediyye, I, 37, Kehhale, I, 75.
56
,.
75) Hiişiye alil. Sahihi'l-Buhiiri: Ebft'l~Hasan el-Kebir Nmeddin Mnbam.
med b Abdüllıadi es-Sindi
el-Medeni; 1138/17Z6. '
·
.
.
.
Aslen Sind'lidir, orada dünyaya geldi, Medine'de oturdu ve orada vefat .
etti • Müfessir' muhaddis' fakili
arap""'·
iilimi idi .. Hanefi fukahasmdandı.
!i'Harem-i Webide ders verirdi. Devrinde sünnetin en büyük önderi kabul edilirdi. (84)
ve
76) Fethu'l-Biiri fi Şerh-i Garibi'l-Buhiiri : Ebft'l-Abbas Alımed b. Ka.
sım b. Muhammed es:,;sasi et-Temimi el-Mesit-i el..Bfıni; ,1063-1139/1653-1726.
Cezayir'de Büne'de dünyaya geldi. Muhaddistir. Yüz kadar eser te'lif etmiştir. (ss)
77)
Hii§iye alil.'l-Carİıii's..Sahih li'l-Buhiiri: Ebü Abdullah Muhammed b.
!.bdurra.b;ıpan b.
Zikri el-Mağribi el-Fasi; 1144/1731.
Fas'Iıdır. Muhaddis, fakili ve ·sofidir. Milliki fukahas!-fldandır. Mısır'da ve-
fat etti. (86)
78)
Hiişiye
ala '§erhi'l-Buhari: Bekr b. Ali Ferdi Kayseri er.Rftmi; 1145/
L732. A.rıc:ızade ve Ferdi-i Kayseri diye marüftur. (87)_
79)
Salih
Ntırıı'l-Kari
el.Alımedabadi
Mulıaddis,
80)
fi
Şerh-i
Sabihi'l-Buhil.ri: Nmeddin
b,
1\Iuhanııned
el-Hindi; 1064-1155/1654-1742.
fuJ..tahasmdandır. (SB)
fakilitir. Hanefi
Ta'lika · alil.'l-Cil.mii's-Sal':ih li'l-Buhiiri : Alımed b. Abdmrabman b.
Alımed el-Evsi el-Eıısiiri eh-Nmb;
1155j1742.
doğ:ıİıuş
Trablusgarb nilibi olarak bilinmektedir. Orada
miştir.
Alımed
ve orada vefat et-
(89)
81)
el-Feydu's..Siiri: Cafer b.
Mnbammed·:ıu:aksud A.liınşahi_;
82)
Neclihu'l~E!ari
Sahihi'l-~uhari:
fi
Şerh-i
Hilmi b, Muhammed b. Yusuf b.
er--Rftini; 1085-1167/1674-1574.
'
.
Ebft Muhammed Abdullah
A.bdülmeruıAn el.Abıskavi
el-.Amilsi
el-İsliimboli
.
Yusuf efendizaf;l.e diye mariiftur.
fessir, muhaddis, . fakih,
1160/1747.(90)
A.masya'Iıdu·,
keliimcı, mUD.tıkçı,
vaiz ve
orada dünyaya geldi. Mü-
kıraat imaını
.
idi. Hanefi fu-
(84) Bkz., Hediyye, II. 318, Zirikli, VII, 132, Kehhale, IX, 262, Kettant, 181,
GAS, I, 129.
.
.
(85) Bkz., Zirikli, I, 189, Kehhale, II, 49..
(86) Bkz., Zeyl, I, 122, Zirikli, VII, 69, Kehhale., X. 40, GAL, I, 159, Suppl., I,
263, GAS, I, 125. (Eser, Fas, 1307 de neııredilmiştir;)
·
(87) Bkz., Osmanlı Müellifleri, I, 259, Hediyye. I 234. (Eser, Beyazıt, 991 dedir.)
(88) Bkz., Zeyl II, 686, Hediyye, I, 173, Kehhale, II, 111.
(89) Bkz, Zeyl, I, 354, Hediyye; I 173, Zirikli, I, ·143, Kehhale, I, 264.
(90) Bkz.; Suppl., I, 263, GAS, I, 1~5. (Eser, Asaf,. 433-434 dedir.)
57
kaha:sm<lıuıdı.
Devrinin Şeyhu'l-kun:a'sı idi. Saray-ı Hümayun hocası bulunuyordu. Te'lif ettiği şerh otuz cilttir V~ 28 yılda tamamlamıştır. Şerhini, mev-.
cut · muteber şerhleri tetkik edip faydalı tarafları.nı almak ve onlarda bulunma- yan hususlaı;ı ilave etmek· suret:yle vücuda getinnişti. Eserini PM.i§aha arzetti. (91).
·
83)
ilişiye
AkkirınAni
alii.'l-Camii's-Sahih
el-Kefevi; 1174/1760.
li'l-Bııhllri:
Muhammed, b. Mustafa Hamid
Muhaddis, fakili ve kadıdır. Hanefi fukahasmdandır. Mekke'de kadılık yapmıştır.
(92)
84)
Şerhu'l-Camü's-Sahih
li.'l-Buhari :
Ebü'l..Bereıı:a.t.
Cemaleddin Abdul-
lah b. el-Hüseyıı b. Nasıruddin e~-Süveydi el-Bağdiidi; 1104-1174/1693-1761.
Bağdat'lıdır,
şair
orada dünyaya gddi, orada tahsil
ve nahivci idi. Şafii fukahas-ındandı.(93)
85)
Şerhu'l-Camii's-Sahih
li'?-Buhil.ri:
Hallebi; l105-ll'78j1693-1764.
İbnn'l-Mi:ıilıiU
TiUıa.
yaptı.
Muhaddis, fakih, edtb,
b. Muhammed el-Cibrini el•
.
.
diye marfıftur. Muhaddis ve Şafii fakihidir. (M)
Şerhu'l-Camü's-Sahih
li'l-Buha.ri: Ebft Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Abdullah el-Cezüli el-Hasifi es~Sfısi; 1118-llS!Y/1706-1875.
86)
Muhaddis ve tarihçidir. (95)
87)
Şerhu'l-Buhari
Küı;ük Alınıet
: Ebft Bekr Hasan el-Amidi; 1190)1776.
zade diye ma.riiftur.
Diyarbakır'lıdır.
Orada vefat etti. (96)
Ha§iye ala'l-Camiiis.Sahih li'l-:Suhari : Ebiı Abdullah Muhammed b.
el-Hasan b. et.Talib el-Benniini el..FŞ.si; ll33.1194f1721-1780.
88)
Fas'lıdır.
89)
Mağribi;
Muhaddis, fakili ve
mantıkçıdır.
Maliki
fukahasmdandır.(97)
el.Mesabih ala'l-Caınii's-Sahih: ömer b .. Muluınmi.ed b. İbrahim el12./18. asır:
(91) Bkz., Osmanlı Müellifleri, I, 36~, Hediyye, I .. 483, Zeyl,. II, 262, Zirikli, IV,
274, Kehlıale, VI, 145, GAL, II, 582, Suppl., IT, 65-3, GAS, I, 12l>. (Eser,
müellif hattı ile Ayasofya_ 685, Süleymaniye-Fatih, 844-873, Nuruosmahlye, 894-932, Hfunid, 267-275, 279-284, Veliyyuddin, 627-628, 630-632.
(92) Bkz., Osmanlı Müellifleri, I, 214, Hediyye, II, 332, Zeyl, I, 354, Kehhale,
XII 27, SuypL, II, 660.
(93) Bkz., Hediy-ye, I, 483, Zirikli, IV, 209, Kehhale, VI, 48, GAL, II, 4.912, Suppl.
~5~
.
.
.
(94) Bkz., Hediyye, I, 433, Zirikli. ID, 334, Kehhale, V, 44, GAL, II, 309, Suppl.,
II, 423.
(95) Bkz., Kehhale, Vill, 280,
(96) Bkz., Osmanlı Müellifleri., I, 240, Kehlıale, m, 208.
.
(97) Bkz., Hediyy~, II, 342, Zeyl I, 354, Zirikli, VI, 323, Kehhale, lX, 221.
58
Muhaddis, fakih,
kelamcı
ve
ı: adı
idi. (98)
.
.
90) Şerhu'l-Buhari : Şeyhn'l-is!am Muhammed b, Abdussamed ed..Deble·vi; 12,/18. asnn ikinci yarısı.(99)
91) Haşiye ala Şerhi'l-Buha~i: Abdillkadir b. Ahmed b, Abdiilkadii' b. enNasır el-Haseni el-Kevkebani es-Sr.u'ani el-Yemeni; 1135-1267/1723-1792.
Saı:ı.'a'lıdır, orada doğdu, Kevkeban'da yeti§ti, Saıı'a'da vefat etti. Muhaddis,
fakih, lısulcu, mantıkçı ve lügatçi idi. Zeydiye ulemasındandır. eş-Ştvkilni'nin
(1250/1834) hocasıdır. İctihiid paye;l'line erdiği rivayet edilir. (10o)
Zil.du'l-Müciddi's..Sari fi Şerhi'l-Buhil.ri : Ebfı Abdullah Muhammed
b. et-Talib b. Ali b. Kasım b; Muhammed et-Tavfidi el-M111Ti eii-Mağribi
el-Fasi el-Benna.ni _; 111l-1209jl700-1795,
92)
İbnu Sfıde
el-Mnrri diye marüftnr. Fas'lıdır, orada doğmU§, orada vefat etrni.§tir. Muhaddis, fakili ve ·tarihçi<:!.1.r. Fas'da asnnın en' büyük Maliki fakihi sayılırdı. ( 101)
93) en-Nııhbe fi Hall-i Müşkilat..i Sahih'l-Buha.ri: 1.\'Inharnmed Emin b.
lHuhammed Salilı eı..Bağdadi; ll7 +-1236/1'761-1821.
Müderris diye
kufu vardı. (102)
marıiftur.
Muhaddis ve nahivci idi. Arapça'ya da tam vu-
Şerhu'l-camii's-Sahih
li'l-Buhari : J\lnhammed b. Muhammed b. Mulıaınıııed b, Abdllsselam b. Hamdün ·b. Abdülvahid b. Muhammed el-Bennani
es-Suğri el-lHağribi el-Fasi el-Mekki : 1245/Ül29.
94)
Aslen. Fas'lıdır, Mekke'de
ki Müftisi idi. (:t1l3) .
yerkşmiş
ve orada vefat etmi§tir. Mekke Mali.
95) Haşiye ala'l-Camii's-Sahili li'l-Bııhari : Ebfı isa el-JUehdi b, et-T8J.ib
b, Muhammed Fethii b. 1\-Iuhamıneil er-Rıdli b. Ahmed el-Murri; 1220-1294/18051877.
Fas'lıdır, orada dünyaya geldi ve orada vefat etti.· Muhaddis, fakih, kadı
ve usulcu idi. Akli ve nakli ilinllerde .mahirdir. Fas; da kadılık yapmıştır. (104)
96) Silınu'l-Kari ve Hidayetu'l-Ukül ila Zeriati'l-Vusfıl : Muhammed b.
Ahmed b. Abdnlbati el-Hüseyni et-Tilıa.ıni el-Yemeni eL.Ehdel; 1241-1298j1826-
1880.
.
Yemen Tihiime'sindendir. Muhaddis, fakih, usulcu ve nahivcidir.
Şafii
fu-
kahasmdandır( ıos)
1
.Bkz., Zeyl, II, 490, Kelıhale, VIII, 4, Suppl., ll, 1024.
Bkz., GAS, I, 125. (Eser, Banltipore, 1108-.1109 dadır.)
Bkz. Hediyye, I, 599, Zirikli. IV, 162, Kehhale, V, 282.
Bkz., Zirikll,. VII, 40, Kehhale, IX, 125, X, 96, GAL, I, Hl5, Suppl,, I,
263, GAS, I, 125. (Eser, I-IV Fas, 1328-1330 da neşredibniştir.) ·
(102) Bkz., Zirikli, VI, 267, Kehhale, IX, 80.
(103) 'Bkz.. Zirikli, VII, 299, :Ş:ehhale, XI, 285.
(104) Bkz., Zirikll, Vill. 258, Kehhale, :xm, 28.
(98)
(99)
(100)
(101)
5~L
97) eı:LNüru's.Sart min Feyd-i S<thihi'l-Buhari : Hasan
lll-Misri; 1220.1SOSJ1805-1886.
el-İdvi eı.Hamzavi
-
Mısır'ın İdve köyünde dünyaya geldi. Ezher'de tahsilini ikmal etti. Kahire'de öldü, Muhaddi<s, fakih ve kelamcı idi. Maliki fukahasıiıdandı. (106)
98) Kiınyau's-Saade fi Şerhi'l-camii's-Salıih li'l-Buhari: Muhammed Rasim b. Ali b, Rıza b. Süleyman el-?ialatyav:iı er-Rümi; 1316/1899.
Malatya•Iıdır.
Müfessir, muhaöclis, fakih, keiaıncı ve usulcu idi. Hanefi fuka.J.ı.asındandı. Diyarbakır Hukuk Malıkemesi Reisliği yapmıştı.' Safi' dir; Mevlevi
tarikatındandı. İki ciltlik bir şerhi vardır. İstanbul'da vefat ettl.(107)
,.
99) Haşiye ala Salıihi'l-Buhart: Ahmed ·b. et.Tillib b, Mnbammed b, Muhammed FetbA el-M"ürri el~lağribi, ebft?l-Abbas ibnu' s-Sevde; 1241..1321/18261903
.
Fas'lıdır,
orada doğmuş ve or~'da vefat
usulcu idi. Fas'da k.ı:!-dılık yapnıışiJ.(108)
Şerhi'l-Buiıar1:
100) Ha§iye ala
1826/1885-1908.
etnüştir.
Abdillhalim
Müfessir,
mulıaddis,
fakih,
el-Afgfuıi el.Kandebaıi;
1251-
1-
Afgan'lıdır, Şam'da oturmuıı ve orada vefat etmiştir. Müfessir, miıhaddiS,
fakih, usulcu, zahid ve kıraat imaını idi, Hanefi
§iyeleri geniş ilim ve talıkikine dclildir. (109)
fukahasındandı.
Şerh
ve
Iıa-
-
101) Haşiye ala Salıihi'l-Buhari : Ebfi'Il-Necah 1\Ilılıammed b, Faıih b. Muhammed b, Abdullah el-Mebnevi eLHüseyni ez-ZiUıiri; 1258.1828/1842-1910.
Medine'lidir, orada oturmuş, bir ara Mısır ve İstanbul'a gitmiş, Medine'de·
· vefat etmiştir. Muhaddis, fakih, usulcu, lügatçi ve sofiyedendi. (J.lO)
Ni'metü'l-Bil.rt fi Şerh-i Salıihi'l-Buhil.ri : Abdullah b,
kii.bi ed-Dımaşki es-Sükkeri; 122'i.JS29f1812-1911.
102)
Derviş
er-Ri-
Şam'da
dünyaya geldi, orada yetişti ve orada vefat etti. Emevi Camii Hatibi ve oranın Buhari müdertisi id'.. Muhaddis ve fakihti. Hanefi fakihi idi, Sofiyedendi; Kadiri tarikatına mensnptu. (:ııı) ,
lOS) Şerhu'l-Cii.mii's-Salıih li'l-Buhari: Muhammed Yahya b. Muhammed
el-Muhtar b, el-Muttalib Abdullah eş.Şenkiti el-Vtilil.ti; 1S29j19U.
Asleıı Şenkic'lidir. Tunus'ta oturdıi. Mulıaddis, fakih, usulcu ve kadı idi,
Maliki Fukahasındandı. (:ıı:2)
104) Ta'lik ala'l-Camü'a-Salıih li'l-Buhari: ~fubammed et.TiM.mi b. el.
Medeııi b. Ali b. Abdullah Ceııniın, ebfı Abdullah; 1881/1918.
•
1
(105) Bkz., Hediyye, II, 380, Zirikli, VI, 244, Kehhale, vm, 273.
(106) Bkz., Hediyye, I, 303, Zirikli, II, 214, Kehhale_ m, 244, GAL, II,. 628,
Suppl., I, 20'l, II, 739, GAS, I, 126. (Eser, I-V, 1279, Kahire'de neşredil'tir)
.
mış
.
.
'
(107) Bkz., Zeyl_ II, 896, Hediyye, II, 395, Kehhale, IX, 304, XI, -11.
(108)Bkz., Zirikli, I, 136, Kehlrale, I, 255,
(109) Bkz,, Zirikli, IV, 54, Kelıhil.le, V, 94,
(110) Bkz., Zirikli, VII, 217, Kehhale, VIII_ 46, XI, 114, Suppl., II, 815.
(111) . ~kz., Zeyl, I, 286, Zirikli, IV, 216, Kehhale, VI, 53.
.60
.
.
Fas'hdır.
Iikleri
Muhaddis, fakih ve sofiyedendir. el-Muvatta ve Müslim'e de ta'-
vardır. (ll3)
105)
Şerhu'l-Buhari: Bedredt!ın
Mağribi el-Merakeşi
Mnba.mmed b. Yusuf b. Abdnrrabman eles-Sebti el-Beybli.ni ed-Dmıaşki el-Haseni; 1267-1354/1851-
1935.
. .
Merakeş'lidir,
'
dünyaya geldi, orada yerleşti ve oradai vefat etti.
Müfess.ir, muhaddis, kelli.İncı, mantıkçı, nahivci ve riyaziyecidir. E§l'efiye Darülhadisinde müderrislik yaptı. Emevi C3.ıiıii.'nde Sarf, Nahiv, Belli.ğat, Mantık vs.
okuturdu. Sahihaynı hıfzetınişti. Asrın:ın Şam muhaddisi ·sayılırdı. Birinci dünya savaııı sonrası, Halife olarak kendisine biat edihnek istendi, derhal reddetti
ve inzivaya çekilip kendini iMdete verdi. (ı:t4)
Şerhu'I-Caınii's-Salılli
li'l-Buhari : Abdulvab.id b, et-Tin es-Seffl.ka.
el-Mağribi. Muhaddis ve Mli.liki fakihidir. (:ı:ı.5)
'
107) Feydu'I-Bari ala Sahihi-1-Buhari : Enver el-Keşıniri. (:ı:ııı)
106)
sı
Şam'da
KAYNAKLAR
Bidaye: el-Bidli.ye ve'n-Nihaye,
Beyrut.
İsmail
b. ömer b, Kesir (774/1373), I..xrv, 1977,
Bnğye: Buğyetu'l-Multeınis
fi Tar2li. Ricali'l-Endelüs, Ahmed b. Yahya b. Ahmed ed-Dabbi (599/1203), 1967, Kalıire.
Cezve : Cezvetü'l-Muktebes fi Zikri Vulati'l-Eru:lelüs, Muhammed b. Fettuh b.
Abdullah el-E:zdi el-Humeydi (488/1095), 1966, Kalıire.
. Dnvel : Kita.bu . Duveli'l-İslli.ıniye,
Şemseddin
Muhammed b. Ahmed ez-Zehebi
(748/1348), ilik, Fehim Muhammed Şeltilt-Muhammer Mustafa İbrahim,
I-II, 1974;
Mısır.
Dürer: Düreru'l-Kam!ne fi A'yani'l-Mieti's-Sii.ınine, Ahmed b. Ali b .. Hacer
el-Askalil.ııi (852/1449), ilik., Muhammed Seyyid cadn'l·Hak, I-V, 1385/
1966,
Kalıire.
Fevat: Fevatu'l-Vefeyat ve'z.Zeyl Aleyha, Muh:muned
Şakir
el-Kütbi: (764/
1336), ilik., Dr. İhsan Abbas, I-V; 1973, Beyrut.
Hediyye : Hediyyetu'l-Arifin Esmaü'l.MüellL."in ve As1l.ru'l-Musannıfin, İsmail
Paşa el-Bağdadi (1339/1920/, tsh. Kilisli Rıfat BUge-İbnu'l-Emin Malı'
.
'
.
mud Kemal, I-II, 1951-1955, İstanbul.
(112) Bkz., Zirikli: VIII, 13, Kehhale, XII. 108.
(113) Bkz., Kehhale, IX, 139.
(114) Bkz., Zirikli, VIII, 33, X, 233, Kehhale, XII, 139.
(115)) Bkz., Zunun · 546. Hediyye, I, 635.
(116) Bkz., GAS, I, 126. (Neşr, Kahire, 1938.)
'
61
'
İbn Fehd : Lahzu'l-Elhaz bi ZeyJi Tabakati'l-Huffaz, Takıyyuddin :Muhammed
b. Muhammed b. Fehd el.Me1,ki (871/1467), 1377/1958, Haydarabad..
l:kmiil : el-İk:ınil,l fi Ref'il-İrtiyab ~J1.1'il-Mu'telifi ve'l-Muhtelif fi'LEsmai ·ve'l-Kü•na ve'l-Ensab, Ali b. Hibetullah b. Cafer, İbn MükUia (475/1092), thk.,
Abdurrahman b. Y•ahya
1966, Beyrut.
el-Yı:mani-Nayif
el-Abbas, I-Vli, 1382-1386/1962-
Kehhale: Mu•cemu'l-Müellifin Teriiı.imu Musannıfiyyi'l-Kütübi'l-.Arabiyye, ·ömer
Rıza Kehhale, I..XV, trhs., Beyrut.
Kettani : er-RisilJetu'l-Mustı;ı.trafa li Beyani Me§h.ıiri. KÜtübi's-Sünneti'l-Müşer­
refe, Muhammed b. Cafer e'.-Kettani (1345/1927), 1383!1964, Şam~
Lisan: Lisanu'l.Mizan, Alımed b. Ali b. Hacer el-Askalani, I-Vli, 1330, Hayda.
·rabad.
· ·
Lubii.b: el-Lubab fi Tehzibi'l-Ensab,
Beyrut.
İbnu'l-Esir
Miftaıı
el-Cezeri (630/1232), I-m, trhs.,
: Miftahu's-Saade ve Misbahu's-Siy§.de fi
Mustafa Ta§köprizade, (968/1561), Thk.,
ehü'n-Nür, r.m, 1968, Kahıre.
Mevzüati'l-Ulfım, Alımed
M.izan : Mizanu'l-İ'tidal fi Nakdi'r-Rical, ez-Zehebi,
Becavi, I-IV, 1382/1963, Beyıut.
Muğni: el-Muğni
i
ı
Kamil
thk., Ali Muhammed el-
fi'd-Duafa, ez-Zehebi, thk., Nureddin
\
Müştebeh: el-Miiştebeh
b.
Bekri.Abdulvehha.b
Itır,
I-II, 1971, Halep.
.
fi Esma.i'r-Rical; E'Sroiiibim ve Ensabihim, ez-Zehebi,
thk., Ali Muhammed el-Bec~vi, I-II, 1962, İsa'l-Eabi el-Halebi mat.
Nefh : Nefhu't-Tib fi Gusni EndeWsi'r-Ratib, Alımed b. Muhammed el-Makkarl
et-Tilimsani (1038/1630), thl\:., Dr. İhsan Abbas, I-Vlii, 1968, Beyrut.
Müellifleri : Bursalı Mehmet Tahir (1343/1924), r.m, 1333-1342, . İst.
Halef b. Abdülınelil\: ibnu .Beşküval (575jl180), I-II,
1966, Kahire.
Osmanlı
Sıla
r .
!\
:
Kri.tabu's-Sıla,
Suyuti: Zeylu Tabakati'l-Huffaz, C'elaleddin Abdurrahman es-Suyuti (911/1505),
·1377/1958, Haydarabad.
1
~i
Sübk1 :
Tabakatu'§-Şafiiyyeti'l-Kübra, Takıyyuddin
es.Sübki (756/1255), I-VI,
1324. Beyrut.
ı.
ı
Şekaik : Şekaiku'n-Nu'ma.niye
fi Ulemai'd-Devleti'l-Osma.niye,
Alımed b. Mus-
tafa TaşkÖpriziide (968/1561), 1395/1975, Beyrut.
'·-~·
Şezerat : Şezeratu'z-Zeheb fi Alıbari men Zeheb, Abdulhay b. el-İmad el-Han-
beli (1089/1679), I-Vlii, trhs., Beyrut.
1
Tezkire : Tezkiretu'l-Huffaz, ez-Zehebi, tsh. Abdurrahman b. Yahya eLMuallimi, I-IV, 1375-1377f1955-195R, Haydarabad .
. 62
VM'i : Kitabu'l-Vafi bi'l-Vefeyat, Salahaddin b. Halil b. Aybek es-Safedi (764:/ ·
1363) thk., H. Ritter-S. Dedtr:ng-İ.Abbas-M. Yusuf Necm.J.Von Ess, 1381/
1962 Wiesbaden, devam edıyor.
'
\efeyat : Vefeyatu'l-F'yan ve Enbau Ebnil.i'z-Z<l.lllan, Ahmed b. Muhammed b.
Ebi Bekr b. Hallekan (~81/1281), thk., Dr. İhsan Abbas, I-vni, 1968-1972,
Beyrut.
·
Zeyl : İzahu'l-Meknün fi'z-Zeyl ala'l-Ke§fi'z-Zunün an Esami'l-Kütübi ve'l-Funün, İsmail Paşa el-Bağdadi (1339/1920), neşr., Muhammed Şerafeddin
Yaltkaya-Muallim Rıfat Bilge (Kilisli), I-II, 1971-1972, İstanbul.
Zirik!!i : el-A'lil.m Kamüsu Teracimi li E§hurir-Ricil.li ve'n-Nisai min el-Arabi
ve'l-Müsta'rabin ve'l-Müste§l'ikin,. Hayreddin ez-Zirikli, r..xm, 1389/1969,
Beyrut.
Ziriıfin
: Ke§fu'z-Zunün an Esil.mi'l-Kütübi. ve'l..Funün, Mustafa b. Mııhammed
Hacı
Halife (1067/1657), thk., Muhammed
Şerafeddin
Yaltkaya-Muallim
Rıfat Bilge el-Kilisi, I-II, 1971, İstanbul.
63