Mesleki Sorumluluk ve Etik
advertisement
Mesleki Sorumluluk ve Etik-Ders 3 Etik ve İlişkili Kavramlar Öğr. Gör. Hüseyin ARI 1 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik Ahlaki olarak kabul edilen davranış ve tutumların nasıl oluştuğu, oluşmasında etkili olan temel prensiplerin ne olur olduğuna odaklanmaktadır. Bu anlamda doğru veya yanlış olarak kabul edilenlerin sistematizasyonu ile ilgilenir. Dolayısıyla belli bir topluluk için geçerli olan ahlaki değerler seti içerisinde tutarlılık arayışı içindedir. 2 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etiğin Tarihsel Gelişimi Etik; tarihi çok eskilere dayansa da en önemli kırılma anları fikir ayrılıkları bakımından 16. yy’da yaşanmıştır. Kapitalizmin ortaya açık bir şekilde çıktığı bu dönemde çalışmanın amacı konusundaki hakim görüş Protestan Ahlakı ile test edilmeye başlanmıştır. Çalışmanın amacı etik tartışma Katolik Kilisesi ile Protestanlar arasından yaşanmıştır. Ortaçağ kilisesinin para kazanma konusuna kuşku yaklaşması bu yöndeki bireysel çabaları ahlaki kabul etmemesi yönünde sonucunu doğurmuştur. Protestan Ahlaka göre para kazanmak ve biriktirmek ahlaki iken Kilise açısından bu sessizce reddedilmiştir. 3 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etiğin Temel Kavramları İyi Sorumluluk Vicdan Erdem Akılcılık 4 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etiğin Unsurları Etiğe uygun davranışa yön veren kavramları içerir. Erdem Vicdan ve İyi Niyet Akılcılık • Aşırılıktan uzak davranma • Kendini yargılama; iyikötü kavramları üzerine bilinç sahibi olma • İyi-kötü kavramları üzerinde mantık yürütebilme 5 Sorumluluk İyilik • Ahlak pratiğinde bireylerin ödev ve yükümlülüklerini yerine getirmesi • Olumlu olan ve olumlu sonuç üreten her şey İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği İyilik Ahlaki eylemin ulaşmak istediği son hedeftir. İyi kavramının tanımlanmasında filozoflar arasında bir birlik yoktur ama iyinin varlığı konusunda genel bir anlayış vardır. İyi iki anlama gelir: birisi mutlak iyidir, diğer, ise birisi için iyi olandır. (Aristo) En büyük sayıda insana en büyük mutluluğu veren eylem en iyidir. (Francis Hutcheson) 6 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Erdem Felsefeye Socrates’in armağanıdır. Sokrat’a göre erdem; bilgi sahibi olmaktır. Başka bir tanıma göre erdem, ölçülü olmaktır. Daha genel bir ifade ile erdem; bilgi sahibi olmanın tabi bir neticesi olarak bilginin gereğini ölçülü bir şekilde yerine getirmektir. 7 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Erdem 8 Friedrich Hegel: Erdem, varlığın bilincidir. Spinoza: Erdem, akla uygun davranmaktır Aristippos : Erdem, haz almada ölçülü olmaktır. Joseph Butler: Kişinin kendi kendini yargılamasıdır. Immanuel Kant: Erdem, bir içgüdü işi değil, bir akıl işidir. Sokrates: Erdem, insanın kendini bilmesi ve tanımasıdır. İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Sorumluluk Sorumluluk; “kişinin kendi davranışlarının veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi; mesuliyet” şeklinde tanımlanmaktadır (Türkçe Sözlük, 1998 Cilt 2:2013) Sorumluluk Akıl 9 Özgür İrade Yetki Sahibi Olma İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Sorumluluk Akıl Özgür İrade Yetki Sahibi Olma Akıl: «doğru» ve «yanlış» kavramlarına ve buna bağlı olarak mantık yürütebilme becerisine sahip olma halidir. Örgür İrade: durumudur. seçenekler arasından nedensel etkide bulunabilme Yetki Sahibi: hukuki işlemde bulunabilen ve bunun doğuracağı sorumlulukları zımnen kabul etme durumudur. 10 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Vicdan Kişiyi kendi davranışları hakkında bir yargıda bulunmaya iten kişinin kendi ahlak değerleri üzerine kendiliğinden yargılama yapmasını sağlayan güçtür. Vicdan, ahlaki ödevlerimizle ilgili bir duygu olup yerine getirilmesi sonucunda huzur hissedilir. 11 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etiğin Diğer Kavramlarla İlişkisi Hukuk Felsefe Kurumsal Sorumluluk Ahlak Etik 12 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Ahlak Ahlak daha önce de belirttiğimiz üzere bir toplumun benimsemiş olduğu değerler setidir. Ahlak insanların birbiriyle ve diğer doğadaki varlıklarla ilişkilerini düzenleyen ilke kurallar bütünüdür. Ahlak kendini sorgulayan bir çerçevede ele alınamaz; yaşanan bir olgudur. Ahlakta temel amaç iyiliği arttırmak, kötülüğü azaltmaktır. Ancak, bu çaba birtakım bilimsel doğrulardan veya güçlü birtakım delillerden beslenmeyebilir. Daha çok inanç veya ön kabuller çerçevesinde şekillenir. 13 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Ahlak Ahlak ile etik arasında kopmaz bir bağ vardır. Bu bağ ahlak üzerinde düşünme şeklinde oluşmuştur. Bu bakımdan ahlak daha somut iken etik, ahlak üzerinde soyut düşünmedir. Etik «doğru ahlak ne olmalıdır?» «ahlakın oluşumda ne gibi faktörler nasıl etkide bulunmuştur?» «ahlaki olarak kabul edilen davranışın altında ne yatmaktadır?» «ahlaken doğru kabul edilenler evreselleştirilebilir mi?» «peki şimdi ahlaken ne yapmak gerekir? 14 Gibi daha soyut ve daha tartışmaya açık sorular yönelterek ahlakın kendisini kritik eder. İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Ahlak Ahlakın kritik edilmesi toplumsal değişimin hız kazandığı günümüzde tartışmaya açık alanlar için en uygun davranışın ne olabileceğine odaklanması ve sonuçlar üretebilmesi açısından önemlidir. Organ nakli Ötenazi 15 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Ahlak Etik Ahlak Bilimsel ve felsefi çabalarla üretildiği için kendiliğinde öğrenilemez. Yaşanan bir olgu olması bakımından doğuştan dil öğrenmek gibi çaba gerektirmeden öğrenilebilir. Neyin ahlaki neyin ahlaki olmayacağını prensipler düzeyinde ele alır. Neyin ahlaki neyin ahlaki olmadığına karar verir. Etik; ahlak kavramına evrensel kabul görüşmüş kriterlere göre yaklaşır. Bireysel vicdan ve toplumsal göreli değerlerden meydana gelir. Çeşitli kültür kaynaklarından beslenen ahlaki değerler arasında tutarlılık arayışındadır. Çeşitli kültür kaynaklarından beslenen ahlaki değerleri uyumlaştırmaya çalışmaz. 16 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Hukuk Hukuk haklar manzumesidir. Hukuk bir toplumda geçerli olan kurallar bütünü olup kamu otoritesi tarafından yaptırımları olan bir kavramdır. Birey-toplum-devlet ilişkilerini ortak menfaatler çerçevesinde düzenlemeye çalışır. Bu bakımdan örfi ve adet kurallarının bir toplumda hukuken var olabilmesi için devlet tarafından kabul edilebilmesine gerekmektedir. Hem etik hem de hukuk en uygun toplumsal düzenin oluşturulmasına odaklanır. 17 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Hukuk Ancak; bazı durumlarda hukuk ile etik arasında farklılaşmalar söz konusu olabilmektedir. Örneğin özel sağlık kuruluşlarının yasa gereği reklam yapmaları yasaktır ve para cezası söz konusudur. Ancak; bu noktada bir özel sağlık kuruluşu için reklam yapmanın ahlaken doğru olup olmadığı tartışmalıdır. Bu durum avukatlar veya muhasebeciler içinde söz konusu olabilmektedir. 18 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Hukuk Etik Hukuk Gayri resmidir. Resmidir. Belli bir düşünce birikiminin sonucunda oluşur. İhtiyaçlar çerçevesinde şekillenir veya değiştirilir. Görev ve sorumlulukların ne olması gerektiği ile ilgilenir. Görev ve sorumlulukların ne olduğunu belirtir. Etik bir görüşe katılmamanın resmi bir yaptırımı yoktur. Hukuk kurallarına katılmamanın resmi bir yaptırımı vardır. Mantıki akıl yürütmeleri esas alır. Toplumsal sözleşmeyi esas alır. 19 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Felsefe Etik kavramı felsefenin başlangıcından bu yana en 2500 yıldır tartışılan bir kavramdır. Etiği bağımsız bir felsefi alan olarak tanımlayan ilk filozof Aristotelestir. Aristo’ya göre felsefede etik; insan eylemleri ve onların ürünlerinden bahsetmektir. Ahlakın özünü ve temellerini araştıran, insan eylemlerinden kaynaklı problemleri ele alan bir felsefe dalıdır. Felsefe ise; hayatın temeli teşkil eden soyut kavramlar üzerinde mantık yürütmeye dayalı tutarlı sonuçlar üreterek dünyamızı anlamlandırmaktır. 20 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Felsefi Dallar Ahlak felsefesi/Etik Bilim felsefesi Varlık felsefesi/Ontoloji Din felsefesi Sanat felsefesi/Estetik Bilgi felsefesi/Epistemoloji Siyaset felsefesi 21 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Etik ve Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kurumsal sosyal sorumluluk toplumların ahlaken doğru kabul ettiği davranışların işletmeler tarafından da benimsenip uygulanmasıdır. Bu bakımdan etik, ahlaken doğru kabul edilmiş doğruların altındaki ana motivasyonu belirleyerek işletmelere nasıl davranmaları gerektiği noktasında yol haritası çizecektir. Bu bakımdan ahlaki standartları anlamına gelen etik kodlar ön plana çıkmaktadır. Bazıları ise; 22 İnsan mutluluğunun araç değil amaç olması Dürüstlük ve yasalara bağlılık Duygu ve değerlerin ortak kültürüne saygı Sürekli gelişim ve tutarlılık Temizlik ve güven İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Kapsamı KSS İşletme İçi Çalışanlara 23 İşletme Dışı Hissedarlara Müşterilere Topluma İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Doğal Çevreye Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Çalışanlara Karşı Sendika ve Grev Hakkı Tanıma Adil Ücret Cinsel Tacizde Bulunmama KSS Çalışanlara Karşı Özel Hayatın Gizliliğine Saygı İşletme İçi Ayrımcılık Yapmama Güvenli ve Sağlıklı Çalışma Koşulları Oluşturma 24 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Müşterilere Karşı Zararlı Bir Malın Reklamını Yapmama Ayıplı Mal Satmama Tekel İmtiyazları Suiistimal Etmeme KSS Müşterilere Karşı Özel Hayatın Gizliliğine Saygı İşletme Dışı Toplanan Fonların Özel Çıkarlar İçin Kullanmama Vaadedilen Hizmeti Zamanında Sunma 25 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Kurumsal Sosyal Sorumluluk: Hissedarlara Karşı Şirketin Mali Kayıtlarını Doğru Tutma Toplanan Fonların Özel Çıkarlar İçin Kullanmama KSS Hissedarlara Karşı Yatırımda Kasıtlı Yanlış Fizibilite Raporu Hazırlatmama Zamanında Hissedarlara Ödeme İşletme İçi Yatırım Olanakları Konusunda Doğru Bilgilendirme 26 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Gerçekleştirilme Biçimleri Bir fabrika için… • Hava kirliliğini önlemek için yatırım yapma • Zihinsel engellilerin eğitime mali destek sağlama • (Ana Faaliyeti ile İlişkili) • (Ana Faaliyeti ile İlişkili Olmayan) Yatırım Faaliyetleri Sponsorluklar 27 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Kapsamı 28 Devlete Tedarikçilere Rakiplere Yöneticilere İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Kaynaklar Kolçak, M. (2016). Meslek Etiği. Ekin Basım Yayın Dağıtım Sökmen, A. (2016). Meslek Etiği. Detay Yayıncılık Sabuncuoğlu, Z (2011). İşletme Etiği. Beta Yayıncılık 29 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği Bu sunumdakiler sadece ders notu amaçlı hazırlanmıştır; akademik makalelere kaynak olarak gösterilemez. 30 İstanbul Arel Üniversitesi M.Y.O Sağlık Kurumları İşletmeciliği
